Published in Dialog czy konfrontacja. Interdyscyplinarne studium nad wybranymi metodami rozwizywania konfliktw, red.

Jacek Maciejewski, Pawe Wawryszak, Krzysztof Budka, Bydgoszcz 2011, s. 50-64.

Daniel Bokowski (Biaystok, IHiNP UwB)

Czy moliwy jest trway model bezpieczestwa na Bliskim Wschodzie bez uwzgldniania ruchw fundamentalistycznych?
Ostanie wydarzenia w Afryce Pnocnej i Krajach Zatoki Perskiej ka si zastanowid nad tym, co przynied mog ewentualne zmiany polityczne w tym tak zapalnym regionie wiata. Bdziemy wiadkami przemian o charakterze demokratycznym, a moe zwyciy inna odmiana wadzy absolutnej? Czy spoeczeostwa Zatoki Perskiej oraz arabskiej Afryki Pnocnej gotowe s na zmiany, jakie niesie ze sob demokracja? Czy s w stanie nie tylko demokratycznie wybrad nowe wadze, ktre pokieruj ich krajami, ale take nie dopucid do przejcia wadzy przez skrajne ugrupowania islamistyczne marzce o zmianie tego rejonu wiata w utopi religijn. Jaka jest rzeczywista rola Arabii Saudyjskiej i Iranu, Hezbollachu i Hamasu? Czy operacja w Libii i pominicie zupenym milczeniem masakr w Bahrajnie i Jemenie to rzeczywista taktyka polityczna USA i Europy Zachodniej, czy te kolejny bd polegajcy na cakowitym niezrozumieniu o co naprawd toczy si ta skomplikowana gra. Obserwujc wydarzenia Bahrajnie, Jemenie i Syrii widad wyranie, e bunty i wystpienia przeciwko dyktatorom przypisad mona bd okrelonym grupom religijnym1 bd plemiennym i rodowym (Libia, Jemen, Syria, Bahrajn). W zasadzie tylko w Egipcie mielimy do czynienia z wyranym buntem modego pokolenia, ktre wsparte przez portale internetowe2, po kilku tygodniach protestw na placu Tahrir w Kairze oraz w Aleksandrii,
1

Uciskani szyici buntuj si przeciwko wadcom sunnickim (Bahrajn, Jemen); wikszod sunnicka przeciwko wadzy szyickiej/alawickiej (Syria). 2 Sia Facebooka i Twittera praz samego Internetu podwaana dzi przez wielu bliskowschodnich obserwatorw zmian moim zdaniem jest bezapelacyjna. Nawet jak nie zadecydoway o zwycistwie rewolucji lub te nie wpyway w znaczcy sposb na ich przebieg, to na pewno byy najwikszym i najmniej kontrolowanym narzdziem propagandy. Tyrani nie s w stanie konkurowad z Twitterem i blogami. Nie mog ich w sposb absolutny kontrolowad. YouTube, Facebook, Twitter s wspczesn broni psychologiczn ludnoci cywilnej.

zdoao wymusid na armii odsunicie od wadzy prezydenta Hosniego Mubaraka. Nie zadziaay tu ani aspekty religijne (Bractwo Muzumaoskie stao w zasadzie na uboczu) ani plemienno-rodowe. Modzi Egipcjanie domagali si wolnoci sowa i prawa do samostanowienia o swoim losie. Domagali si te pracy i chleba, o czym wielu dzisiejszych obserwatorw ju nie pamita. Jaminowa Rewolucja w Tunezji zacza si przecie od samospalenia Mohameda Buazizi3, ktremu lokalni urzdnicy zarekwirowali wzek z warzywami. Najczciej zreszt obie te przyczyny (religia i ukady plemienne) id ze sob w parze. Wyjtkiem jest bunt plemion w Jemenie, z ktrych wywodzi si rzdzcy tym krajem nieprzerwanie od ponad 20 lat prezydent Ali Abdullah Salih oraz ogoszony niedawno bunt plemion syryjskich reprezentowanych przez Zwizek Arabskich Syryjskich Klanw i Plemion przeciwko Baszarowi Al-Assadowi4. Chod i tu czynnik religijny ma szczeglne znaczenie, gdy kraje te znajduj si pod silnym wpywem fundamentalistycznej ideologii Al-Kaidy oraz, porednio, propagandy i polityki iraoskich ajatollahw. Nasze dalsze rozwaania na temat wspzalenoci demokracji, bezpieczeostwa i ruchw fundamentalistycznych oprzed musimy na dwch zaoeniach. Pierwszym z nich jest uznanie aktualnej polityki administracji Baracka Obamy za odejcie od gwnych zaoeo doktryny jego poprzednika Georga Busha5. Nie jest to atwe, gdy ostatnie wystpienia przed Kongresem USA, kiedy informowa on o przyczynach amerykaoskiego zaangaowania si w Libii wskazuj, e wiele z zaoeo neokonw modelujcych polityk bliskowschodni jego poprzednika pozostaje w mocy6. Tym samym jednym ze strategicznych celw USA w tym

Zapewniaj te rzecz kluczow niezalene i niemal nie moliwe do zaguszenia rodki cznoci. Wicej zob. John Feffer, The Twilight of Tyranny? World Beat Vol. 6, No. 9, 1 marca 2011, Portal Institute for Policy Studies http://www.ips-dc.org/articles/the_twilight_of_tyranny (dostp 04.04.2011). 3 Wicej zob. Andrzej Muszyoski, Mohamed chcia tylko swoich jabek *w:+ Duy Format nr 6 z 17.02.2011. 4 Zwizek plemion syryjskich ogasza rewolucj przeciwko prezydentowi Baszarowi Al-Assadowi, Portal MEMRI, http://www2.memri.org/bin/polish/latestnews.cgi?ID=SD370111 (dostp 1.04.2011). Zapis wystpienia pod adresem http://www.memritv.org/clip/en/0/0/0/0/0/0/2870.htm. 5 Heiko Meiertns, The Doctrines of US Security Policy: An Evaluation Under International Law, Cambridge University Press 2010, s. 179-223; Dale T. Snauwaert, The Bush Doctrine and Just War Theory, The Online Journal of Peace and Conflict Resolution http://www.trinstitute.org/ojpcr/6_1snau.pdf (dostp 02.04.2011); Lee H. Hamilton, The Bush Doctrine An Evaluation, www.wilsoncenter.org/about/.../docs/Hamilton_Bush_Doctrine.doc (dostp 02.04.2011) 6 Kimberley A. Strassel, Obama, Libya and Congress, The Wall Street Jurnal 25 marca 2011, http://online.wsj.com/article/SB10001424052748704604704576221060607974334.html (dostp 04.04.2011). Zob. te przemwienie Baracka Obamy z 29 marca 2011 w sprawie interwencji USA w Libii http://www.whitehouse.gov/photos-and-video/video/2011/03/28/president-obama-s-speech-libya (dostp 04.04.2011) oraz komentarz redakcyjny w The Washington Post Obamas speech tonight on Libya action

regionie wiata nadal jest takie modelowanie tamtejszej sceny politycznej, aby utrzymywad przyjazne USA dyktatury, chod to wanie tych najwierniejszych, kiedy stao si jasne, e utrzymanie status quo bdzie bardzo trudne, administracja Biaego Domu powicia na otarzu ewentualnych zmian. Drugim zaoeniem jest uznanie zmian, ktre zachodz wanie w wiecie arabskim za dowd schyku reimw totalitarnych opartych na trwajcych od dziesicioleci stanach wyjtkowych, majcych jakoby powstrzymad zaraz islamskiego fundamentalizmu religijnego. Dzi wiadomo, e popierane przez USA i Europ dyktatury na Bliskim Wschodzie i w Afryce Pnocnej, wbrew goszonym chtnie hasom o miertelnej walce z zagroeniem islamistycznym nie tylko nie ograniczay tego zagroenia, ale wrcz je potgoway. Wybuch gniewu7 nastpi nieoczekiwanie dla wiata zachodniego i rozla si szeroko na cay Bliski Wschd. Pod naporem dziesitkw tysicy modych, wyksztaconych ludzi, pozbawionych perspektyw i nadziei, upady rzdy Tunezji i Egiptu. Trwaj krwawe walki w Libii. Z daniem zmian modzie wysza na ulice w Sudanie i Maroko. Mniej lub bardziej krwawe zamieszki oraz protesty obejmuj dzi Syri, Jemen, Bahrajn, Liban, Arabi Saudyjsk, Jordani i Oman. Nikt nie wie, czym si zakoocz i ktry z wadcw jeszcze upadnie. Wiadomo natomiast, e jest to pierwszy na tak skal protest mieszkaocw tego regionu przez lata trzymanych tward rk przez krlw i prezydentw-dyktatorw. Zaskoczenie skal protestw oraz moliwymi zmianami sytuacji geopolitycznej w tym rejonie wiata podobne jest nieco z przywoywan dla porwnania jesieni narodw Europy rodkowej i Wschodniej w 1989 roku oraz upadkiem i rozpadem ZSRR. Wielu obserwatorw tamtejszych wydarzeo nie wierzyo w szybki i pokojowy proces oddawania wadzy przez komunistw oraz jakkolwiek moliwod upadku sowieckiego imperium. Czy wydarzenia zachodzce na naszych oczach przejd do historii jako pocztek drogi ku demokracji, czy te pocztek drogi ku fundamentalizmowi - nikt nie jest w stanie przewidzied. Zbyt wiele czynnikw trzeba brad pod uwag, czsto zreszt wzajemnie ze sob
comes as U.S. plans to hand off leading role, http://www.washingtonpost.com/2010/07/08/AFgQsppB_page.html (dostp 04.04.2011) 7 W wielu krajach za porednictwem stron internetowym oraz portali spoecznociowych ogaszano dni gniewu przeciwko dyktatorom. Przykad przyszed z Egiptu i Tunezji wspieranych medialnie przez katarsk Al Jazeer. 14 lutego 2011 roku pierwsze dni gniewu odbyy si w Libii, Syrii i Bahrajnie. Zob. Uytkownicy portali spoecznociowych wzywaj do dni wciekoci w Jemenie, Bahrajnie, Libii i Algierii, Portal The Middle East Media Research Institute http://www2.memri.org/bin/polish/articles.cgi?Page=archives&Area=ia&ID=IA66211 (dostp 04.04.2011).

sprzecznych, aby mona byo przewidzied kierunek rozwoju sytuacji nawet na najblisze miesice. Pewne jest jedynie, e zmiany te zmuszaj nas do ponownego przeanalizowania kwestii bezpieczeostwa i adu w tym regionie przy uwzgldnieniu wszystkich moliwych konfiguracji politycznych: zwycistwa demokracji i rozwoju spoeczeostw obywatelskich, zwycistwa demokracji i dojcia w demokratyczny sposb do wadzy ugrupowao fundamentalistycznych, obalenia dyktatur i zastpienia ich innymi formami tyranii, pojawienia si chaosu i wieloletniej wojny domowej, wreszcie - przeksztacenia tych krajw za spraw lokalnych ugrupowao islamistycznych wspieranych przez Al-Kaid w paostwa religijne z peni wadzy w rekach duchownych i represyjnym prawem szariatu. W kadym z przywoywanych wyej modeli naley uwzgldnid jeden z najwaniejszych czynnikw, ktry jak ju wspominaem by (i jest) podstaw trwania dyktatur, a mianowicie si i znaczenie lokalnych oraz ponadlokalnych ugrupowao

fundamentalistycznych. Czy analizujc ewentualne zmiany, ktre niemal na pewno obserwowad bdziemy w cigu najbliszych lat, moemy pozwolid sobie na zaoenie, e ruchy fundamentalistyczne nie odcisn na nich swego pitna? Wydaje si to niemal nieprawdopodobne. Pytanie, ktre naley sobie postawid, brzmi raczej: jak silne bdzie to pitno i czy paostwa bliskowschodnie zdoaj jeli tego rzeczywicie chc uporad si z nim. Czy moliwy zatem jest trway model bezpieczeostwa bez uwzgldnienia ruchw fundamentalistycznych jako jednego z gwnych czynnikw budujcych nowy ad i czy powinnimy znowu, w imi walki z faktycznym lub wyimaginowanym zagroeniem islamistycznym, pozwolid na powrt w niedajcej si dzi okrelid przyszoci dyktatur. Czy polityczna pokusa aby zamiast spoeczeostw obywatelskich i demokratycznie wybranych rzdw, z ktrymi o wiele trudniej prowadzid polityk, znw mied wadcw i prezydentw chronicych nas przed narastajcym radykalizmem islamskim8 nie okae si zbyt silna i nie doprowadzi nas do miejsca, w ktrym islamici bd jedyn alternatyw dla tyranii wspieranej przez wielkiego szejtana zza oceanu9. Odpowied na tak postawione pytania nie jest atwa, chod zagroenie ze strony skrajnych ugrupowao islamskich jest faktem. Dla tych grup wiat muzumaoski znajduje si w
8

Za cen dostaw broni, wyposaenia dla si bezpieczeostwa i policji oraz przymknicia oka na zbrodnie dokonywane aby w spokj utrzymad. 9 Zob. Subhash Kapila, Middle East: United States Fundamental Strategic Dilemma, Portal South Asia Analysis Group http://www.southasiaanalysis.org/papers44/paper4321.html (dostp 04.04.2011)

stanie witej wojny z nowoczesnym, wysokorozwinitym, materialistycznym wiatem zachodnim. wiatem, ktry wszelkimi sposobami walczy o serca i umysy modych muzumanw odcigajc ich od drogi do Boga i raju, ktra wiedzie poprzez modlitw, skromnod, przestrzeganie praw Koranu oraz bezustann walk ze zem. W tym modelu meczet czsto jest jedynym miejscem wolnym, miejscem swobodnego goszenia pogldw, miejsce istnienia opozycji. Jest to zblione do modelu polskiego z okresu lat osiemdziesitych, kiedy to Koci katolicki by duchowym przewodnikiem opozycji demokratycznej walczcej z reimem komunistycznym i symbolicznym miejscem wolnoci dla milionw Polakw. Wszyscy te pamitamy, jak si moraln dysponowa on po upadku sytemu komunistycznego. Nie powinno wic specjalnie dziwid, e rola i miejsce meczetu oraz wiary podtrzymujcej nadziej na obalenie dyktatur, w Islamie, gdzie praktycznienie ma miejsca na wieckod, jest wielokrotnie silniejsza ni w przypadku Polski modelu wyjtkowego w caej rodzinie paostw dawnej demokracji ludowej. Czy obalenie dyktatury przyblia nas do momentu, kiedy ugrupowania

fundamentalistyczne sign po wadz, czy te nie? Czy spoeczeostwa, ktre zrzuciy tyrani skonne s przejd pod kolejn, tym razem religijn? Obserwujc Egipt i Tunezj wydaje si, e nie. Obserwujc Bahrajn i Jemen odpowied przeczca nie jest ju taka oczywista. Nie ulega natomiast wtpliwoci, jak to pisa John Feffer, e to wszystko co dzieje si dzi na Bliskim Wschodzie nie dzieje si ze wzgldu na polityk USA, ale mimo jej dziaao 10. Waszyngton stawia na stabilnod w tym rejonie poniewa rzecz najwaniejsz dla administracji amerykaoskiej jest istniejce tam status quo, czyli istnienie paostw przewidywalnych i przyjaznych dla Stanw Zjednoczonych. To tumaczy podwjne standardy administracji amerykaoskiej w przypadku Iraku, gdzie demokracja ma zwyciyd i Arabii Saudyjskiej, gdzie demokracja jest nie wskazana, gdy nieuchronnie doprowadzi do zmiany wadzy. Dlatego m.in. tak dugo zwlekano w obozie B. Obamy z decyzj co dalej z H. Mubarakiem. Kiedy stao si jasne, e amerykaoskie status quo moe byd zagroone zapada decyzja o pozbyciu si go i przelaniu poparcia na Omara Sulejmana. Nie pozostao to bez echa. Ugrupowania fundamentalistyczne bardzo uwanie ledziy losy Ben Alego i Hosni Mubaraka. Nie uszo ich uwadze, e zachd powici swoich

10

*+ the events taking place in the Middle East aren't happening because of U.S. policy but despite it; John Feffer, The Twilight of Tyranny? World Beat Vol. 6, No. 9, 1 marca 2011, Portal Institute for Policy Studies http://www.ips-dc.org/articles/the_twilight_of_tyranny (dostp 04.04.2011)..

ludzi, ktrzy bezwzgldnie tumili wszelkie dziaania ugrupowao o charakterze fundamentalistycznym. Ta zdrada sojusznikw uznana zostaa za namacalny dowd saboci wiata zachodniego i susznoci drogi konfrontacji z nim. W ostatnim, pitym numerze anglojzycznej gazety zatytuowanej Inspire, wydawanej przez Al-Kaid na Pwyspie Arabskim, jej redaktor Jahja Ibrahim stwierdzi, e wbrew oczekiwaniom Zachodu protesty wybuchajce na caym Biskim Wschodzie w aden sposb nie zaszkodziy organizacji. Wrcz przeciwnie, otworzyy zupenie nowe pole do dziaania. Rewolucje, ktre wstrzsaj tronami dyktatorw pisa w komentarzu redakcyjnym s dobre dla muzumanw, dobre dla mudahedinw i ze dla imperialistw Zachodu oraz ich pachokw w wiecie muzumaoskim11. Jeszcze wikszym bdem zdaniem Jahja jest przyjcie przez wiat zachodni tezy, e zbrojny i agresywny dihad w tej sytuacji nie jest ju potrzebny. Jest on niezbdny, gdy gwnym celem Al-Kaidy i islamistw na Bliskim Wschodzie jest wyzwolenie Al-Aksy. Nie mogo byd adnego wyzwolenia Palestyny w obecnoci *ludzi+ takich jak krl Abdullah na wschodzie, Hosni Mubarak na zachodzie i al-Saud na poudniu. Teraz, kiedy Hosniego nie ma, syszelimy imama modlcego si podczas modlitwy pitkowej: O Allahu, prosimy ci, by pozwoli nam spotkad si w Al-Aksa, a miliony na placu Tahrir wykrzyczay jednym gosem mn. Kwestia Palestyny jest kluczowa dla muzumaoskiej ummah i teraz, kiedy masy przemwiy, nie ulega wtpliwoci, e znowu bdzie na czele12. W podobny sposb sytuacj w Egipcie, Tunezji i na Bliskim Wschodzie widzi Anwar AlAwlaki. W artykule Tsunami zmian twierdzi, e to wanie zawirowania w wiecie arabskim po obaleniu tyranii w Egipcie i Tunezji umoliwi rozkwit ruchu dihadystycznego. Obalenie wadcw zdaniem Al-Awlakiego przeamao barier strachu w masach arabskich i pokazao, e s moliwe gbokie zmiany. Prawdziwe, gbokie zmiany. Wywaro te wyran presj na pozostae jeszcze przy wadzy reimy, ktre pomne lekcji udzielonej przez spoeczeostwo w Egipcie (oraz obojtnoci wiata zachodniego) nie bd skonne do bezwzgldnego rozprawia si z ruchami islamistycznymi. Dobrym znakiem jest te bunt w samym sercu Pwyspu Arabskiego, ktry niewtpliwie otworzy nowe moliwoci dla
11

Inspire V, Czd V: Redaktor Jahja Ibrahim mwi, e protest na Bliskim Wschodzie pomagaj Al-Kaidzie, MEMRI Seria Specjalnych Komunikatw, Nr 3720 z 30 marca 2011, http://www2.memri.org/bin/polish/latestnews.cgi?ID=SD372011 (dostp 04.04.2011) 12 Numer V Inspire, angielskojzycznego magazynu Al-Kaidy na Pwyspie Arabskim przegld oglny, MEMRI Seria Badao i Analiz, Nr 680 z 31 marca 2011; http://www2.memri.org/bin/polish/latestnews.cgi?ID=IA68011 (dostp 04.04.2011)

dihadu osabiajc jeszcze bardziej USA, ktre bd musiay nie tylko nadal prowadzid szereg wojen Afganistanie, Pakistanie, Iraku i Jemenie ale dodatkowo wygospodarowad olbrzymie iloci wysiku i pienidzy, eby wyhodowad nowych kolaborantw na Bliskim Wschodzie. Wizj Al-Awlakiego uzupenia tekst Abu Suhaila (prawdopodobny pseudonim Adama Gadahnema). Pisze w nim, i egipska rewolucja nauczya nas, e siedzenie i czekanie na upadek tyranw, nie jest praktyczne. Potrzeba mobilizacji ludzi, eby tyrani poddali si. TO za powinno byd jednym z nowych celw Al-Kaidy i w innych organizacjach dihadu. Islamici musz zaczd wpywad na ludzi na caym wiecie, eby powstali dla islamskiej sprawy eliminacji tyranw. Doprowadzi to ostatecznego upadku Ameryki i przejcia kontroli nad Bliskim Wschodem13. Jest w tych opiniach kilka wtkw, na ktre - moim zdaniem - powinnimy zwrcid szczegln uwag. Pierwszym jest kwestia kosztownej (dla USA) wymiany dotychczasowych dyktatorw. Amerykaoscy neokonserwatyci analizujc zmiany zachodzce we

wspczesnym wiecie niemal za pewnik przyjmowali, e nowe demokracje bd proamerykaoskie. Dowodem miaa byd Europa Wschodnia, ktra silnie popara amerykaosk polityk zagraniczn w latach prezydentury G. Busha, w przeciwieostwie do starej Europy, ktra z roku na rok stawaa si coraz bardziej sceptyczna. Niestety, zaoenia neokonw okazay si bdne. Nowe demokracje, takie jak Indonezja i Republika Poudniowej Afryki, okazay si byd cakowicie niezalene i dziaajce raczej na rzecz bardziej sprawiedliwego podziau wadzy w systemie midzynarodowym. To samo moe dotyczyd Egiptu i Tunezji, a w przyszoci Syrii, Bahrajnu, Jemenu, Arabii Saudyjskiej, czy te Iranu. Prowadzenie udanej geopolityki w takim przypadku moe okazad si zadaniem ponad siy i rodki USA, ktre musz si coraz bardziej liczyd z Chinami i ich globaln polityk. Tym samym wizja supremacji wojskowej i gospodarczej USA nie jest ju tak oczywista, za skorzystad na tym mog ruchy fundamentalistyczne. Demokracja w tym rejonie wiata jest bardziej nieprzewidywalna ni Muammar Kaddafi, czy te panujca obecnie dynastia Saudw. Drugim wtkiem jest przyznanie si fundamentalistw, e stanie z broni u nogi byo strategicznym bdem. Brak wyranego opowiedzenia si po stronie zbuntowanych mas Egiptu i Tunezji oraz zdecydowanych dziaao zmierzajcych do obalenia tyranw

13

Ibidem.

zmarginalizoway zdaniem przywdcw Al-Kaidy pozycj fundamentalistw14. Zmian polityki informacyjnej i jzyka propagandy widad wyranie w przypadku wydarzeo w Libii, gdzie od 17 lutego 2011 roku (pocztek rozruchw) Al-Kaida bya bardzo aktywna i widoczna. Jeden z jej wysokich rang dowdcw Abu Yahya Al-Libi 13 marca 2011 roku opublikowa w sieci pgodzinny film do Libijczykw zachcajcy ich do trwania w oporze i walki z Muammarem Kaddafim. W tym samym nagraniu znalazy si wreszcie oficjalne gratulacje ze strony Al-Kaidy dla spoeczeostw Egiptu i Tunezji za obalenia tyranii. Jednoczenie Al-Libi zwrci uwag na fakt, e obalenie wadcw arabskich to tylko czd wikszego planu, jakim jest ponowne wprowadzenie zasad islamu w krajach muzumaoskich15. Co ciekawe - ani w cytowanym wyej wystpieniu, ani w innych odezwach do Libijczykw nie znajdziemy adnych odniesieo, w jaki sposb fundamentalici chc dod do wadzy i zbudowad kalifat oparty na prawie szariatu. Nie bardzo pasuje tu opcja zbrojna, gdy podstawowy element islamistycznej ukadanki czyli obalenie znienawidzonego tyrana, de facto ju si dokona, na dodatek praktycznie bez wsparcia ze strony fundamentalistw. Ten bd kosztowa ich moliwod przeprowadzenia w zbuntowanych krajach zmian wzorowanych na rewolucji islamskiej w Iranie, ktra wyniosa do wadzy Chomeiniego i ajatollahw. Zbrojne wystpienie przeciwko demokratycznie wybranej wadzy nie bardzo wchodzi w gr take z innego powodu: celem Al-Kaidy jest bowiem pozyskanie chod czci spoeczeostwa, co umoliwi jej kontynuowane procesu dochodzenia do paostwa islamskiego. Aby tego dokonad fundamentalici musz uznad na tym etapie reform

wewntrzpaostwowych obowizujce powszechnie reguy demokratyczne. Odrzucenie tych regu rwnad si bdzie wykluczeniu z moliwoci walki o realn wadz i stopniow marginalizacj. Dlatego fundamentalici zaakceptuj zapewne struktury demokratyczne budowane w Egipcie i Tunezji oraz, jeli to nastpi, w paostwach bliskowschodnich. Jest to dzi najkrtsza i najbardziej bezpieczna droga ku ewentualnej dyktaturze. Z drugiej strony wydaje si, e prawo do wolnego wyboru drogi przez tworzce si z wielkim trudem spoeczeostwo
14

obywatelskie

moe

okazad

si

prawdziw

tam

dla

zagroeo

R. Green, Jihadists' Reactions to the Libyan Rebellion An Overview, MEMRI Inquiry & Analysis Series Report No. 681 z 4 kwietnia 2011, http://www.memri.org/report/en/0/0/0/0/0/0/5169.htm (dostp 04.04.2011)
15

Zobacz Communiqu by Al-Qaeda Leader Abu Yahya Al-Libi Urges Libyans to Overthrow Al-Qadhafi, Criticizes U.S. and the West, Jihad and Terrorism Threat Monitor 18 marca 2011, http://www.memrijttm.org/content/en/report.htm?report=5108&param=APT (dostp 04.04.2011).

fundamentalistycznych. Warunkiem jest jednak podniesienie poziomu ycia ludzi, ktrzy zbuntowali si przeciwko wadzy nie ze wzgldu na wzniose cele ale prozaiczny brak rodkw na zakup ywnoci. W tym miejscu dochodzimy do meritum naszych rozwaao. Czy jeli ugrupowania fundamentalistyczne uznaj demokratyczne reguy gry w krajach, gdzie ju doszo do obalenia wadzy dyktatorskiej, oznaczad to bdzie stabilizacj sceny politycznej, czy tylko pozorowane ukrycie prawdziwych zamiarw. Jednym sowem, czy celem bdzie wadza szybko i za wszelk cen, czy te dochodzenie do niej sukcesywnie, jak w modelu tureckim, gdzie mamy coraz czciej do czynienia ze swoistym soft islamizmem z wyboru. Czy moliwa jest demokracja islamska, zbliona w swych zaoeniach do europejskiego modelu demokracji chrzecijaoskiej? Jeli spojrzymy na ten problem z punktu widzenia skrajnych duchownych sunnickich i szyickich odpowied brzmi nie. Nie da si bowiem oddzielid tego co boskie od tego co ludzkie. A w fundamentalistycznej wizji paostwa, gdzie cae prawo pochodzi od boga, za wadca jest pomazaocem boym nie istnieje adna niepodporzdkowana zasadom Koranu sfera profanum. Czy zatem dopuszczenie fundamentalistw do wspodpowiedzialnoci za paostwo bdzie dziaao w sposb zmieniajcy mentalnod tych ludzi? Teoretycznie jest to moliwe, przy zaoeniu jednak, e kontrola religijna tych osb nie bdzie zbyt rygorystyczna, za naciski ze strony duchownych i uczonych oka si mniej intratne ni ewentualne zyski. Z drugiej strony, kiedy dopuszczamy ugrupowania fundamentalistyczne do walki o wadz i respektujemy demokratyczn wol wyborcw przekazujcych im prawo do sprawowania teje wadzy rodzi si pytanie, czy po ewentualnym zwycistwie wyborczym lub uzyskaniu wadzy w wyniku utworzenia koalicji ugrupowania takie zaakceptuj kolejne wybory i ewentualn przegran z woli tyche samych wyborcw, ktrzy wczeniej wynieli ich do wadzy, przekrelajc ich plany gbokich zmian polityczno-religijnych. To wanie ten moment bdzie moim zdaniem najwaniejszym testerem siy demokracji paostw bliskowschodnich. Jeli natomiast pod naciskiem USA i krajw Europy Zachodniej powtarzajcych jak mantr slogany o cigym zagroeniu islamistycznym, zepchniemy te grupy na margines, moemy byd prawie pewni, e prdzej czy pniej jakie ugrupowanie wystawi swoich kandydatw w wyborach i wygra je, gdy inne opcje polityczne w dobie kryzysu zuyj si politycznie. I wwczas moe si okazad, e model turecki szybko

przepoczwarzy si w model iraoski lub pakistaoski. Demokracja, kiedy zjawi si wreszcie w wiecie arabskim, nie bdzie wygldad tak jak ta w Europie Wschodniej po 1989 roku. Za wyjtkiem Tunezji, polityczny islamu jest gwn cech krajobrazu politycznego tego regionu wiata. Musimy przestad obawiad si tej tendencji, gdy nie ma od niej odwrotu. Wydaje si zreszt, e administracja amerykaoska pogodzia si z tym stanem rzeczy i zaczyna dzielid fundamentalistyczne demony na te do obaskawienia i te nie rokujce nadziei. Do tych pierwszych prawdopodobnie ju niedugo zostanie zaliczone Bractwo Muzumaoskie, ktre jest ideologicznym jdrem wielu islamskich i islamistycznych organizacji w tym rejonie wiata. Co ciekawe stanie si tak mimo obowizujce motta: Allah jest naszym celem. Prorok naszym przywdc. Koran naszym prawem. Dihad nasz ciek. mierd na drodze do Boga jedyn nadziej16. Struktura Bractwa najwyraniej nie moe si odnaled po wydarzeniach na placu Tahrir, kiedy jego rola okazaa si marginalna. Bractwo nie poprowadzio ludzi do walki. Stao na uboczu i wspierao logistycznie rebelie przeciwko Mubarakowi, za dzi wstrzsane jest licznymi wewntrznymi rozliczeniami oraz naciskami modziey chccej wspdecydowad o jego polityce. Po zakooczeniu rewolucji w strukturach Bractwa oraz osb z nim wsppracujcych pojawiy si zupenie nowe idee, wniesione przez modzie uczestniczc w protestach na placu Tahrir. Dyskusje te przeniosy si m.in. na Facebook. Wrd postulowanych hase pojawi si rewolucyjny, jak na te ugrupowanie slogan: Bractwo, Rozwj, Rewolucja (Brotherhood, Development, Revolution). Modzi ludzie zaangaowani w dziaania Bractwa postuluj publicznie gbokie zmiany, konsolidacj rnych grup dziaajcych w jego ramach oraz uwzgldnienie ich gosw oraz gosw kobiet przy podejmowaniu decyzji. Pojawio si nawet okrelenie Sisters division". Bunt przybiera na sile, gdy modzi ludzie gro wyjciem ze struktur, a nawet protestami ulicznymi, jeli sytuacja w nie ulegnie zmianie17. Na ile grone s wic opcje powstania paostw religijnych - przyszych baz logistycznych i zaplecza ludzkiego Al-Kaidy? Analizujc aktualn sytuacj w Afryce Pnocnej opcja ta wydaje si mao prawdopodobna, przynajmniej do czasu uchwalenia nowych

16

Raymond Ibrahim, Caliphate, Jihad, Sharia: Now What?, Hudson New York 8 marca 2011, http://www.hudson-ny.org/1938/caliphate-jihad-sharia (dostp 04.04.2011); zob. te Middle East Forum, http://www.meforum.org/2846/caliphate-jihad-sharia-now-what (dostp 04.04.2011) 17 Salaficki ruch na rzecz reform , http://alharakahalsalafiah.blogspot.com/ (dostp 04.04.2011)

10

konstytucji i przeprowadzenia W Egipcie i Tunezji demokratycznych wyborw18. W przypadku Syrii i Bahrajnu, a zwaszcza Jemenu19 nie mona wykluczyd sytuacji, w ktrej sia i znaczenie ugrupowao fundamentalistycznych wzronie w sposb zauwaalny. Czy jednak na tyle, aby doprowadzid do przejcia wadzy i wprowadzenia szariatu? I czy tamtejsze spoeczeostwa oraz plemiona i rody zgodz si na takie rozwizanie, ograniczajce przecie w sposb znaczcy ich suwerennod? Odpowied na to pytanie kryje si w kilku innych krajach. Po pierwsze w Algierii, gdzie do sytuacji takiej nie dopuszczono, jednak zakooczyo si to krwaw wojn religijn i dzi najwyraniej obie strony skonne s do kompromisu20. Po drugie w strefie Gazy, gdzie dziaa radykalny Hamas, ktry w obliczu przyziemnych problemw zmuszony by ograniczyd swj radykalizm. Po trzecie w Iraku, gdzie plemiona walczce z inwazj amerykaosk zawary strategiczny sojusz z Al-Kaid przyznajc jej szereg praw, jednak kiedy Al-Kaida zapragna podporzdkowad sobie tamtejsze spoecznoci i pod hasami gbokich zmian religijnych doszo do sojuszu z wojskami koalicji i rozbicia jej struktur, gdy stanowia realne zagroenie dla miejscowych przywdcw klanowych i plemiennych. Czy zatem ugrupowania fundamentalistyczne s w stanie zbudowad swoje utopijne wizje kalifatu? Czy na ich drodze nie stanie interes paostwa, plemienia, klanu? Wszak budowa takiej struktury to koniec paostw narodowych, zniesienie granic i tworzenie daar al islam, cakowitej utopii. Czy dowiadczenia z Afganistanu, Iranu, Libanu bd Iraku oka si wystarczajcymi, aby taki model ycia odrzucid? Z drugiej strony Turcja mimo wyranego skrtu w stron islamu jest nadal paostwem stabilnym i przewidywalnym. Wydaje si te mao prawdopodobne, by wizje skrajnych fundamentalistw znalazy tam zbyt wielu zwolennikw. Podobnie jest z Indonezj. Ten najwikszy na wiecie kraj muzumaoski, 18. co do wielkoci gospodarka wiata, mimo islamskich rzdw nie skrca w kierunku proponowanym przez Alamaha-l-islamija (Jemaah Islamiah). W przypadku obu przywoywanych paostw wspczesny islam odegra znaczca role w ich transformacji. Jednoczenie, mimo wygranej w nie do kooca demokratyczny
18 19

Z prawem startu wszystkich struktur politycznych, w tym fundamentalistycznych. Erik Stier, Al-Qaeda in the Arabian Peninsula and the Protests in Yemen, Terrorism Monitor Volume 9, Issue 10 z 10 marca 2011, http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=37626&tx_ttnews%5BbackPid%5 D=515 (dostp 05.04.2011) 20 Patrzc na konflikt algierski rodzi si jedno wane pytanie, na ktre chyba nigdy nie uzyskamy odpowiedzi. Czy fundamentalici algierscy po uzyskaniu wikszoci w parlamencie rzeczywicie zmieniliby ten kraj na wzr Afganistanu lub Pakistanu, czy te straszenie t opcja byo zabiegiem taktycznym strony przegranej niezbdnym do rozpdzenia parlamentu i zniszczenia realnej, silnej opozycji.

11

sposb, politycy w obu krajach nie zdecydowali si na podwaanie zasad demokracji w celu utrzymania si przy wadzy i realizacji fundamentalistycznych postulatw. Mona by powiedzied, e islamici grali zgodnie ze wszystkimi reguami demokracji i to wanie te reguy s dzi gwarantem ich wadzy. Widad przy tym wyranie podobny trend jak w przypadku Iraku. Radykalne ruchy islamistyczne z ich postulatami wadzy koranicznej przez legalne wadze islamskie uznawane s za realne zagroenie bezpieczeostwa i stabilnoci paostwa i zwalczane z ca stanowczoci21. Nie zmienia to faktu, e cakowite izolowanie ugrupowao fundamentalistycznych w duszej perspektywie dziaa na ich korzyd. Przysparza im zwolennikw, wzmacnia radykalizm i prowadzi nieuchronnie do kolejnych krwawych dyktatur. Mnoenie mczennikw potguje tylko przekonanie, e s na susznej drodze dihadu. Bardzo mao prawdopodobne jest wcignicie ich do decydowania o losach paostwa, gdy ich naturalnym celem, ktry uwica wszelkie rodki, jest zdobycie wadzy absolutnej i wprowadzenie swojej utopijnej wizji. Paostwo za jest narzdziem do realizacji tego celu i jako takie istnied ma dopki w cel nie zostanie osignity. Nie mona jednak odsund ich cakowicie na boczny tor. Tylko wspdecydowanie o losach paostw moe z czasem stpid ostrze ich propagandy, gdy rzeczywistod rzadko kiedy poddaje si ksztatowaniu zgodnie z oczekiwaniami. Sposobem neutralizacji tych struktur nie jest walka zbrojna oraz dziaania tajnej policji. Jedyn szans moe byd podnoszenie poziomu rozwoju spoeczeostw, bardziej sprawiedliwy podzia zyskw z wydobywanych dbr naturalnych oraz sprawne dziaanie w miar demokratycznego aparatu paostwowego poddanego realnej kontroli spoecznej. Kontrola ta jest niezbdna, gdy dopiero wtedy tworzy si wiadome spoeczeostwo obywatelskie, ktre - nawet gboko religijne i stosujce si do zaleceo prawa koranicznego nie bdzie chciao zoyd swojej wolnoci na otarzu fundamentalistycznego raju na ziemi (analogia z krlestwem boym jest tu cakiem na miejscu). Z drugiej strony mieszkaocy paostw Bliskiego Wschodu maj prawo postrzegad demokracj w zupenie inny sposb ni my. Chcc zneutralizowad skrajne ugrupowania islamistyczne musimy uznad je za jeden z elementw nowej sceny politycznej i dad od nich, jeli chc brad wspodpowiedzialnod za losy kraju, zaakceptowania demokratycznych regu przekazywania wadzy po przegranych wyborach. Oczywicie istnieje due ryzyko, e wadzy raz zdobytej nie bd chciay zwrcid,
21

Zob. John Feffer, Arab Democracy Now!, World Beat Vol. 6, No. 3 z 18 stycznia 2011, Foreign Policy in Focus http://www.ips-dc.org/articles/arab_democracy_now (dostp 05.04.2011).

12

jednak tworzone mozolnie spoeczeostwo obywatelskie ma narzdzia niezbdne do wymuszenia takich zmian, podobnie ja to uczyniono w Tunezji i Egipcie. Chod proces ten moe byd znacznie bardziej zoony i krwawy. Jednak odrzucenie i wykluczenie tych grup (poza najbardziej skrajnymi, prowadzcymi polityk terroru wobec spoecznoci

muzumaoskiej i nie muzumaoskiej) prowadzid bdzie donikd. Krwawe represje o podou religijnym w tak skomplikowanych organizmach jak paostwa Zatoki Perskiej, gdzie gbokie podziay w kwestiach wiary nakadaj si na podziay rodowe i plemienne zawsze skoocz si wybuchem kolejnych zamieszek oraz destabilizacj wiatowej areny politycznej i gospodarczej. Chod brzmi to nieco pesymistycznie wraz z ewentualnymi upadkami kolejnych dyktatur rosnd bd szanse zwycistwa ruchw fundamentalistycznych na drodze demokratycznych wyborw. To jednak naturalny trend wielu spoeczeostw, ktre szukaj wypenienia pustki po totalitaryzmie. wiat arabski widzi sabod zachodu. Kopoty USA, niezdecydowanie Europy oraz fakt porzucania sojusznikw. Rewolty ludowe robi to, o czym nie mogy nawet pomarzyd ugrupowania fundamentalistyczne. Obalaj

znienawidzonych dyktatorw zapewniajc moliwod swobodnego rozwoju dla wszystkich opcji politycznych i religijnych. Ostatnia rzecz, ktr powinny w takim momencie czynid ugrupowania fundamentalistyczne, to zbyt gwatowne ruchy mogce objawid spoeczeostwu prawdziwy cel ich dziaao. Byd moe jest to powodem stosunkowo niewielkiej aktywnoci tych ugrupowao. Istnieje tez prawdopodobieostwo, e (analogicznie jak USA i Europa Zachodnia) zostay one zaskoczone szybkoci i gbokoci zmian oraz faktem, e dokonay tego spoeczeostwa bez powoywania si na adne aspekty religijne. Inaczej ni w 1979 roku w Iranie, gdzie odwrt od dyktatury szacha poczony by w naturalny sposb z rewolucj islamsk. Nic jednak bardziej bdnego. Wystarczyo zobaczyd momenty modlitw na placu Tahrir w trakcie wielodniowych protestw. Islam wszdzie tam by obecny, jednak w innej ni przywyklimy go widzied formie. Protestujcy ludzie umiejtnie oddzielali boskie i cesarskie. W fundamentalistycznym islamie wszystko jest boskie i to wanie moe byd remedium zabezpieczajcym przysze zmiany.

13

Bibliografia:
Abdullahi Ahmed An-Naim, Islam and the Secular State. Negotiating the Future of Sharia, Harvard University Press 2008. Graham E. Fuller, The Future of Political Islam, Palgrave Macmillan 2004. Brynjar Lia, The Society of the Muslim Brothers in Egypt, Ithaca Press, 1998. Thomas Hegghammer, Jihad in Saudi Arabia, Cambridge University Press, 2010. Heiko Meiertns, The Doctrines of US Security Policy: An Evaluation Under International Law, Cambridge University Press 2010. Andrew McGregor, We Wish to Be In the Front Lines With You: Islamist Radicals on the Lotus Revolution, Terrorism Monitor Volume 9, Issue 6 z 10 lutego 2011, http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=37485&tx_ttnews%5B backPid%5D=515 (dostp 05.04.2011) Michael W. S. Ryan, What Do the Uprisings in The Middle East Mean for al-Qaeda?, Terrorism Monitor Volume: 9 Issue: 11 z 17 marca 2011, http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=37661&tx_ttnews%5B backPid%5D=515 (dostp 05.04.2011) W.S. Ryan, The Salafist Challenge to al-Qaedas Jihad, Terrorism Monitor Volume 8, Issue 44 z 2 grudnia 2010, http://www.jamestown.org/programs/gta/single/?tx_ttnews%5Btt_news%5D=37236&tx_ttnews%5 BbackPid%5D=457&no_cache=1 (dostp 05.04.2011) Hani Nasira, The Role of Egyptian Militants in Developing al-Qaeda in the Arabian Peninsula, Terrorism Monitor Volume 9, Issue 1 z 6 stycznia 2011, http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=37328&tx_ttnews%5B backPid%5D=515 (dostp 05.04.2011) Michael W. S. Ryan, What Do the Uprisings in The Middle East Mean for al-Qaeda?, Terrorism Monitor Volume 9, Issue 11 z 17 marca 2011, http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=37661&tx_ttnews%5B backPid%5D=515 (dostp 05.04.2011) Chris Zambelis, Solidarity in Resistance: Middle East Revolutions Strengthen Hezbollah, Global Terrorism Analysis z 1 kwietnia 2011, http://www.jamestown.org/programs/gta/single/?tx_ttnews%5Btt_news%5D=37736&cHash=beb2b 817044d7db3e5269a6e7cd33f87 (dostp 05.04.2011) John Feffer, The Twilight of Tyranny? World Beat Vol. 6, No. 9, 1 marca 2011, Portal Institute for Policy Studies http://www.ips-dc.org/articles/the_twilight_of_tyranny (dostp 04.04.2011). John Feffer, Arab Democracy Now!, World Beat Vol. 6, No. 3 z 18 stycznia 2011, Foreign Policy in Focus http://www.ips-dc.org/articles/arab_democracy_now (dostp 05.04.2011). Dale T. Snauwaert, The Bush Doctrine and Just War Theory, The Online Journal of Peace and Conflict Resolution http://www.trinstitute.org/ojpcr/6_1snau.pdf (dostp 02.04.2011); Kimberley A. Strassel, Obama, Libya and Congress, The Wall Street Jurnal 25 marca 2011, http://online.wsj.com/article/SB10001424052748704604704576221060607974334.html (dostp 04.04.2011). Raymond Ibrahim, Caliphate, Jihad, Sharia: Now What?, Hudson New York 8 marca 2011, http://www.hudson-ny.org/1938/caliphate-jihad-sharia (dostp 04.04.2011); Communiqu by Al-Qaeda Leader Abu Yahya Al-Libi Urges Libyans to Overthrow Al-Qadhafi, Criticizes U.S. and the West, Jihad and Terrorism Threat Monitor 18 marca 2011, http://www.memrijttm.org/content/en/report.htm?report=5108&param=APT (dostp 04.04.2011). Subhash Kapila, Middle East: United States Fundamental Strategic Dilemma, Portal South Asia Analysis Group http://www.southasiaanalysis.org/papers44/paper4321.html (dostp 04.04.2011)

14

R. Green, Jihadists' Reactions to the Libyan Rebellion An Overview, MEMRI Inquiry & Analysis Series Report No. 681 z 4 kwietnia 2011, http://www.memri.org/report/en/0/0/0/0/0/0/5169.htm (dostp 04.04.2011)
Uytkownicy portali spoecznociowych wzywaj do dni wciekoci w Jemenie, Bahrajnie, Libii i Algierii, Portal The Middle East Media Research Institute http://www2.memri.org/bin/polish/articles.cgi?Page=archives&Area=ia&ID=IA66211 (dostp 04.04.2011).

15