Professional Documents
Culture Documents
NG DNG CA PHP TNH TIN V PHP QUAY TRONG MT PHNG VO VIC GII TON HNH HC CP TRUNG HC C S
THE APPLICATIONS OF TRANSLATION AND ROTATION IN THE PLANE TO SOLVE THE PROBLEMS AT JUNIOR LEVEL SVTH: Nguyn Th Thu H
Lp 07ST, Khoa Ton, Trng i hc S phm
1. M u Trong chng trnh dy v hc ton ph thng, php bin hnh, v cc php di hnh trong mt phng thng c la chn gii nhiu dng ton khc nhau. Hin nay, ni dung php bin hnh trong mt phng c a vo chng trnh Hnh hc 11. Nhng i vi nhng bi ton c th gii c v c bn ch cn kin thc hnh hc thuc cc lp trung hc c s, chng ta c th gii li bng phng php bin hnh. Bn cnh , cc ti liu tham kho v php bin hnh khng nu r phng php ng dng chng gii ton. Do , hc sinh cha hiu r v khng vn dng c mt cch c hiu qu. ti ny tp trung nghin cu su v ng dng ca php tnh tin v php quay trong mt phng vo vic gii ton hnh hc cp trung hc c s.
2. Php tnh tin v php quay trong mt phng
2.1. Php tnh tin 2.1.1. nh ngha Trong mt phng (P), cho trc mt vect u . Php bin hnh bin mi im M trong mt phng thnh im M sao cho MM ' u c gi l php tnh tin theo vect u . K hiu: Tu : M M. 2.1.2. Cc tnh cht ca php tnh tin a. Php tnh tin l php di hnh nn n bin: - Ba im thng hng thnh ba im thng hng v bo ton th t ca cc im . - ng thng thnh ng thng song song hoc trng vi n; tia thnh tia song song hoc trng vi n; on thng thnh on thng song song hoc trng vi n.
443
- ng trn thnh ng trn bng n, tam gic thnh tam gic bng n. - Gc thnh gc c cng s o. b. Php tnh tin theo vect u bin im M thnh im M l php bin i 1-1 v c php bin i ngc. l php tnh tin theo vect (- u ) bin im M thnh im M. 2.2. Php quay trong mt phng 2.2.1. nh ngha Trong mt phng (P) c nh hng, cho mt im O c nh v mt gc sai khc k 2 . Mt php bin hnh bin im O thnh chnh n v bin mi im M khc O trong mt phng thnh im M sao cho cc iu kin sau ng thi c tha mn: i. OM = OM ii. Gc nh hng (OM, OM) = Khi ta gi n l php quay tm O, gc quay 2.2.2. Cc tnh cht ca php quay trong mt phng a. Php quay l mt php di hnh nn n bin: - Ba im thng hng thnh ba im thng hng v bo ton th t ca chng. - ng thng d thnh ng thng d v gc nh hng (d, d) = hoc bng nu > nu <
2
. K hiu: QO : M M
; tia Ox thnh tia Ox v gc to bi hai tia bng 2 thng AB thnh on thng AB m AB = AB. - Gc thnh gc c cng s o. - ng trn thnh ng trn bng n, tam gic thnh tam gic bng n.
; on
b. Php quay tm O, gc quay bin im M thnh im M l php bin i 11 v c php bin i ngc. l php quay tm O, gc quay (- ) bin M thnh M. 3. ng dng ca php tnh tin v php quay trong mt phng gii ton cp trung hc c s. 3.1. Cc bi ton chng minh Phng php thc hin: gii loi bi ton ny, ta thng thc hin theo hai bc: - Bc 1: Thc hin mt php di hnh thch hp. - Bc 2: S dng cc tnh cht ca php di hnh gii quyt yu cu ca bi ton. Vic chn vect tnh tin ca php tnh tin hoc tm quay O ca php quay ph thuc vo gi thit ca bi ton. Thng th trong d kin bi ton hoc trong tnh cht ca hnh i hi phi thit lp hoc iu kin i hi hnh cn dng xut hin nhng yu
444
t c mi lin h ng ch n mt php di hnh no .T , ta vn dng gii quyt bi ton. Bi tp 1 (xem [3], tr.69) Cho hnh bnh hnh ABCD c A = > 900 . pha ngoi hnh bnh hnh, v cc tam gic u ADF v ABE. Chng minh rng tam gic CEF l tam gic u Gii: Dng hnh bnh hnh ABEK. Ta chng minh c t gic EKDC l hnh bnh hnh. Thc hin php quay tm A, gc quay + 600 , K E v D F Do KD v KD = EF.
QA60
0
Do (EC, EF) = 600 (do KD // EC) v EC = EF (= KD), nn CEF u. 3.2. Cc bi ton qu tch 3.2.1. Phng php thc hin: Gi s ta cn tm qu tch nhng im M c tnh cht no , mi im M c tnh cht
'
. Vi mt php di hnh f
'
v ngc li,
mi im M c tnh cht s bin thnh im M c tnh cht . Vic tm qu tch ' nhng im M c tnh cht thng d dng hn so vi trc tip tm qu tch im M. Khi , nu qu tch nhng im M l hnh (H) th qu tch im M s l hnh (H), to nh ca hnh (H) qua f. Khi dng php di hnh gii bi ton qu tch, ta ch cn lm phn thun v php di hnh l php bin i 1-1. V tm qu tch nhng im M, ta thc hin theo 2 cch: Cch 1: - Bc 1: Ch ra php di hnh thch hp bin im M thnh im M. - Bc 2: Xc nh c qu tch nhng im M(d dng). - Bc 3: Suy ra qu tch nhng im M l nh ca qu tch nhng im M qua php di hnh ni trn. Cch 2: - Bc 1: Bng thc nghim, ta d on v ng cong qu tch. (Dng mt s hu hn im M l im di ng m ta cn tm qu tch). Gi s l ng cong (C). - Bc 2: Xc nh ng cong (C) sao cho tn ti mt php di hnh f bin (C) thnh (C). - Bc 3: Xt im M thuc (C), ta th xc nh M l to nh ca M qua php di hnh f, nu thnh cng th bi ton c gii quyt. Ngc li, ta th mt d on khc. Bi tp 2 (xem [4], tr.85) Cho na ng trn ng knh AB. Gi C l im chy trn na ng trn .
445
Trn AC ly im D sao cho AD = CB. Qua A k tip tuyn vi na ng trn ri ly AE = AB (E v C cng thuc mt na mt phng b AB). Tm qu tch cc im D. Gii: Xt php quay tm P, gc quay qua php quay ny, BC
AD .
O' D A
P C
sao cho
O
Vy = ( BC , AD ) = ( BC , AC ) = - 900 (C thuc na ng trn ng knh AB). Cng qua php quay ny, B A nn ( PB , PA ) = tip. .
. Do t gic APCB ni
Do PA = PB nn P l im chnh gia ca cung AB. Khi im P c nh. V C trn. Vy qu tch cc im D l nh ca na ng trn ng knh AB qua php quay trn. Hn na, ta xc nh c rng qu tch cc im D l na ng trn ng knh AE. 3.3. Cc bi ton dng hnh 3.3.1. Phng php thc hin: dng hnh (H), ngi ta tin hnh dng cc im ca n. Trong mt phng, thng thng mt im c xc nh bi giao ca hai ng. Trong hai ng dng xc nh im phi dng, thng th mt ng c sn trong d kin bi ton, cn ng th hai l qu tch ca nhng im c mt tnh cht hnh hc c trng no , v c suy ra t mt ng cho trong bi ton bi mt php di hnh. Php di hnh ny c pht hin nh vic phn tch c th ni dung bi ton. Vy gii mt bi ton dng hnh bng phng php bin hnh, ngi ta thc hin theo 4 phn: Phn tch Dng hnh Chng minh Bin lun. Trong phn phn tch dng hnh ta thc hin theo cc bc sau: (Bi ton quy v dng mt im M, M thuc hnh (H)) - Bc 1: Ta tm mt php di hnh f bin im N thnh im M. - Bc 2: Xc nh c N (C), suy ra M (C) l nh ca (C) qua php di hnh trn. - Bc 3: Xc nh M l giao im ca (C) v (H). Bi tp 3 (xem [1], tr.128) Cho hai ng trn (O), (O) v mt ng thng d. Dng ng thng song song vi d v b hai ng trn ct thnh hai dy sao cho hiu hai dy bng a. Hng dn gii: Phn tch: Gi s ta dng c ct tuyn ct hai ng trn cho ln lt ti A, B, C, D m // d vAB - CD= a, vi a cho trc. Gi s AB < CD, khi CD AB
446
QP
= a. T O, O ln lt dng OM AB (M AB), ON CD (N CD). Khi : M, N ln lt l hnh chiu ca OO theo phng cho nn MN hon ton c xc nh. Thc hin php tnh tin theo vect MN , M N, A A, B B, (O, R) (I, R) Ta chng minh c AC = MN nh. Xt php tnh tin theo vect AC : A C, (O, R) (K, R). V A 4. Kt lun ti c tin hnh nghin cu nghim tc, khoa hc di s hng dn ca Thc s Phan Th Qun v trnh by c c s l thuyt ca php tnh tin v php quay trong mt phng. Phng php gii ton, v cc ng dng c th hin qua cc v d, bi tp minh ha v cc bi tp ngh. Vic ng dng php bin hnh vo vic gii ton trng ph thng c s c mt ngha quan trng: N gip hc sinh rn luyn k nng, thao tc t duy, phng php suy lun v kh nng sng to, t lin h cc php bin hnh trong gii ton hnh hc vi cc phng php s dng cp trung hc c s; vic la chn cc cng c thch hp cho mi loi bi ton l mt vic lm cn thit, gip tit kim thi gian v cng sc gii ton mt cch ti u nht. ng thi, n cng gip cho cc gio vin t nng cao trnh chuyn mn ca mnh. TI LIU THAM KHO [1] V Hu Bnh (Ch bin) (2005), Nng cao v pht trin Ton 9 Tp 1, Nh xut bn gio dc, tr.204-272. [2] Nguyn Mng Hy (2004), Cc php bin hnh trong mt phng, Nh xut bn gio dc, tr.74-112. [3] Tn Thn (Ch bin) (2003), Bi tp Ton 7 tp 2, Nh xut bn gio dc, tr.24-68. [4] Tn Thn (Ch bin) (2005), Bi tp Ton 9 tp 2, Nh xut bn gio dc, tr.74122. [5] Thanh Sn (2004), Php bin hnh trong mt phng, Nh xut bn gio dc, tr.576. (O, R) nn C (K, R). M C (O, R) nn {C} = (O, R) (K, R).
a : khng i. Vy vect AC hon ton xc 2
d M' N' A M O B C A' K O' N I B' D
447