LCH S T TNG V TRIT HC TNH KHNG

TT.Thch Tm Thin Nh Xut Bn TP. H ch Minh 1999 ---o0o--Ngun http://thuvienhoasen.org Chuyn sang ebook 28-7-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
Li Dn Chng I - Tng Lun Chng II - Th Gii Quan Pht Gio I.- Thi Nguyn Thy II.- Thi K B Phi Chng III - S Ra i Ca Tnh Khng Lun I.- Bi Cnh Nhn Thc II.- Bi Cnh Lch s T Tng III.- S Thnh Hnh Nhn Th Lun" (43) IV.- S Hnh Thnh Tnh Khng Lun Chng IV - Hc Thuyt Phn K V H Thng Phn Gio I.- Hc Thuyt Phn K V Lch S T Tng II.- H Thng Phn Gio Pht Hc Trung Hoa Chng V - Trit Hc Tnh Khng Nh c Tot Yu Trong Tam Lun I.- Lch S Truyn Tha II.- C S L Lun- Ph Bnh Ca Tam Lun III.- Nguyn L Trung o (mdhyama-pratipda) Chng VI - i Cng Trit Hc Trung Qun I.- Gii Thiu V Tc Phm V Tc Gi II.- Lun Trit Hc C Bn Trong Trung Qun Lun Chng VII - Bn dch Vit ng Trung Lun Trung Lun Quyn Th Nht Chng I : Qun St V Nhn Duyn

Chng II :Qun St V S Vn Hnh (gm 25 bi tng) Chng III : Qun St V Su Tnh Thc (gm 8 bi tng) Chng IV : Qun St V Nm Un (gm 9 bi tng) Chng V : Qun St V Su i (gm 8 bi tng) Chng VI : Qun St V S Nhim V Ngi Nhim (gm 10 bi tng) Trung Lun Quyn Th Hai Chng VII : Qun St V Ba Tng (gm 35 bi tng) Chng VIII : Qun St V Tc nghip V tc Gi(gm 12 bi tng) Chng IX : Qun St V ci Ngun(gm 12 bi tng) Chng X :Qun St V La V Ci (gm 16 bi tng) Chng XI : Qun St V Bin T (gm 8 bi tng) Chng XII :Qun St v Kh au (gm 10 bi tng) Chng XIII : Qun St v cc Hnh (gm 9 bi tng) Chng XIV : Qun St V s Ha Hp (gm 8 bi tng) Trung Lun Quyn Th Ba Chng XV : Qun St v H V (gm 11 bi tng) Chng XVI : Qun St V s Tri Buc V Gii Thot (gm 10 bi tng) Chng XVII : Qun st v Nghip (gm 33 bi tng) Chng XVIII : Qun St V Ng V Php (gm 12 bi tng) Chng XIX : Qun St V Thi Gian (gm 6 bi tng) Chng XX : Qun St V Nhn Qu (gm 24 bi tng) Chng XXI : Qun St S sinh Thnh V Hoi Dit (gm 20 bi tng) Trung Lun Quyn Th IV Chng XXII : Qun St V Nh Lai (gm 16 bi tng) Chng XXIII : Qun St v s in o (gm 24 bi tng)

Chng XXIV : Qun St V T (gm 40 bi tng) Chng XXV : Qun St v Nit bn (gm 24 bi tng) Chng XXVI :Qun St V 12 Nhn Duyn (gm 9 bi tng) Chng XXVII : Qun St V T Kin (gm 31 bi tng) Chng VIII : Ch Gii Cc Thut Ng Trong Trung Lun

---o0o--Li Dn C th ni rng "Tnh Khng lun" l mt h thng trit hc c th ca Pht gio trong thi k pht trin. S xut hin ca n nh l mt du ngoc v i, m ra trang s-t tng mi cho cc h thng trit hc Pht gio i tha, m khc do u chnh l h thng kinh tng Bt Nh ; ri sau , Long Th, qua trit hc Trung Qun, dt nn chng "khi hon" cho tin trnh lch s t tng v trit hc Tnh Khng. y chnh l mt bc chuyn y (Parvrtti) k v v ht sc to bo trong lch s t tng Pht gio n , k t th k th II. TL sau Pht dit mi cho n th k th VII, khi Nguyt Xng (Candrakrti) hon thnh h thng trit hc Trung Qun. S ra i ca Tnh Khng lun nh mi hc thuyt ng thi qua tin "Nht thit php khng" (Sarvadharma Snyat) ca n, mt th tin c mang tn l Ph nh bin chng, Ph nh lin hi, Ph nh ci ph nh ; v cui cng, l ph nh lun c s hin hu ca chnh n. i din vi Tnh Khng lun, c gi hoc l b cun ht vo th gii ca h v khng tn, ni m mi mi hin hu u l khng, tt c u l khng, ci khng bao trm ln tt c t th gii nim cho n th gii hin thc, nh mt min vnh tch c liu ; hoc l s mt phen th nhp vo dng tri chy ca thc ti, mt th thc ti bt kh thuyt bi ngn ng, ang n n trng by gia lng hin hu - y l "thc ti-Tnh Khng". Nhng tri li, ci k v ca Tnh Khng lun khng phi l ng lc y a n mt s dit tn hay ph quyt sch trn, m l kh tnh nng ng, v bin v nhim mu ca n. Ni theo ngn ng ca Long Th : "Tt c u hp l v hp l vi Tnh Khng, tt c khng hp l v khng hp l vi Tnh Khng". Ci "hp l" y chnh l l do hin hu (raison d'tre)

ca nht thit php. Nu khng c n, th mi th c ca trn gian ny t cc loi v tnh cho n hu tnh u tr nn tr l, th ng v khng cn kh nng vn hnh, nh s tri chy tng tc ca dng sng. Nh th, nu ph nhn Tnh Khng, l ph nhn kh tnh sinh khi v vn hnh ca th gii thc ti khch quan-hin hu vi/gia mun ngn sai bit a th. Nhng nu tha nhn Tnh Khng nh mt nh tnh c hu, ch thc, th th gii tng quan duyn khi ny bng pht chc ha thnh lu i xy trn bi ct. V nh th, s khng c bt k mt kh th no c th c hnh thnh, cho n mi vn thin c, nhn qu cng bng tiu, v khng cn c bn n na. Vy, "Tnh Khng lun" s xut hin nh th no kh d c chp nhn trong mt bi cnh a oan l lun m khng h chi t mi c l thin c trong ci c cu tng quan ca tri thc thng nghim, ri sau , n vc dy v lm cho sng ng mi t tng-trit hc ang b ho ht v phai tn theo thi gian sau Pht dit c nghn nm ? Mt cu hi nh th c th c t ra khng nhng trn bnh din lch s ca hin thc, m cn trn c bnh din gi thit ca lch s t tng trit hc v tn gio. Khong nhng nm cui thp nin 80 ca th k ny, ti ln u nghin cu v Tnh Khng lun qua tc phm "Thin lun" ca i s Daisetz Teitaro Suzuki, ri k l mt s tc phm vit v Tnh Khng lun ca cc hc gi c thm quyn chuyn mn nh : T.R.V.Murti, Ed.Conze, J.May, Stcherbatsky, J.Takakusu... Ti nhn c s nhit tnh khch l ca bn b, song ti lun lun ngn ngi vit v Tnh Khng lun, mc d trong tc phm "Tm hiu nhn sinh quan Pht gio", ti c cp khi qut v Tnh Khng thng qua kinh Bt Nh. Mi cho n gn mi nm sau, cc bn b ca ti i hc Temple, bang Philadelphia, gi cho ti mt s ti liu v Tnh Khng lun, c bit l tc phm "Trung Qun lun" ca Long Th vi nhiu bn dch v ch gii khc nhau. T , ti bt u khi s nghin cu v trit hc Trung Qun mt cch nghim tc, m khi u l s i chiu, so snh v dch li "Trung lun". V sau , ti lm mt vi nghin cu nh c lin h trc tip n Trung lun qua ch lch s-t tng v trit hcTnh Khng. Cng vic ny c hon tt vo thng u ma Thu nm 1998 vi s gip chn thnh ca cc cng s trong vic i chiu v hiu nh li bn dch Trung lun ca ti. Trong qu trnh nghin cu v phin dch, ti lun t nh rng vi tri thc nng cn, li cn b buc cht bi cc phin no, nghip chng th lm sao c th thng t trn vn gio hun ca cc v lun s, hung na l din t

li ngha thm su v uyn o ca n. V th, ni dung ca tp sch ny t hn khng th trnh khi nhng li lm, sai st. Ni y, ti xin thnh knh c n nhn s ch gio ca cc bc thng nhn, qu c gi v bng hu, v xin chn thnh gii thiu tc phm ny cng qu v. Si Gn, ma Thu '98 ---o0o--Tc gi Chn thnh cm n thy Thch Tm Thin (Ban Vn Ho Trung ng GHPGVN) gi tng TVHS phin bn vi tnh v n bn giy. (Tm Diu 09-26-1999)

Chng I - Tng Lun

Ni n trit hc Pht gio l ni n mt h thng t tng v cng uyn o v a din. Bi l, trong qu trnh truyn b chnh php, t thi Pht gio Nguyn thy (1) n Pht gio B phi v Pht gio Pht trin (Mahayana), xut hin nhiu hc thuyt hoc v Pht gio, hoc c lin quan n Pht gio, m nhng hc thuyt hay h t tng thng c nhng im bt ng. Tt nhin, l do ca nhng im bt ng phn ln l ty thuc vo mc tm chng khc nhau. iu ny c nhn thy r qua cc ln kt tp kinh in (2). T d, ln th nht, i biu kt tp gm 500 v A La Hn ; ln th hai, 700 v A La Hn ; ln th ba, 1.000 v Tng s c tuyn chn ; v, ln th t, 500 v hc gi. T , cho thy rng, cng v sau, cc bc Thnh tr (A La Hn) cng gim dn, th c ngha l nng lc tr tu - tm chng, mt yu t v cng quan trng trong vic gii minh gio l ca Pht (3) ca cc nh Pht hc ang trn suy gim. T , chnh php, thay v "phi trc nhn", "phi t mnh th nghim", li c a ra tho lun, ngha l phi vin vo ngn ng. V, khi ngn ng tr nn quan trng, ng vai tr trung tm, th cc nh lun gii thng b qu . V, cng i xa trong vic din dch, th cng xa ri nhng gio hun vn bnh d, chn phng v thc tin i vo dng tm thc th gian m Pht dy. Do , c th ni rng chnh nhng quan im bt ng trong vic gii minh v ct ngha gio hun ca Pht m pht sinh cc hc thuyt, quan nim khc nhau v Pht gio. iu ny, mt mt lm cho gio ngha tr nn phong ph, a din ; nhng mt khc, n lm nhn cho s phn ha gio on Pht gio ; v c khi xa ri hn bn ca Pht (4). V th, trong vic nghin cu trit

hc Pht gio ngy nay, khng th ch thun ty da vo lch s pht trin ca Pht gio, m phi i theo tin trnh t tng. Thng qua tin trnh t tng ny, chng ta c th tm hiu trit hc Pht gio mt cch chnh xc v d dng (5). y l l do ti sao cc nh Pht hc chuyn mn khi nh gi, nhn nh v t tng trit hc Pht gio thng dng n "nguyn tc" phn k (6), nh l mt phng php phn tch v bnh phm v trit hc s Pht gio. c bit l i vi Pht gio Trung Hoa, bn cnh "nguyn tc" Phn k, lch s cn c mt h thng phn k gio ngha c gi bng danh t "Phn gio". V h thng Phn gio ca Pht t Trung Hoa c th c xem l mt sng to ln trong vic gii minh cc h thng trit hc Pht gio. N c bt u t thi Tng (thi i Nam Bc triu, 317-589) ; thng qua vic nghin cu kinh Nit Bn m ngi o Sinh xut hc thuyt "n ng thnh Pht", ngi Tu Qun xut hc thuyt "n tim bt nh". V hc thuyt ca Tu Qun (7) c xem l mt trong nhng hc thuyt u tin trong vic khai sng h thng phn gio, v ng tr thnh ngi tin phong trong cc h thng phn gio ca Pht hc Trung Hoa. S kin ny nh hng ln lao n cc tng - phn gio sau ny (8). y, khi nghin cu v lch s t tng - trit hc Tnh Khng, hn nhin chng ta phi da vo cc hc thuyt phn k minh nh tin trnh ca n. Song, trong t thn ca cc hc thuyt phn k li c nhng im tng ng, d bit. V th, trn nguyn tc, mt phn no phi da vo tin trnh lch s, m y, khi ngun t n , hay ni ng hn l t Pht gio thi Nguyn thy. y l im nht qun v lun lun c nh gi cao bi cc nh Pht hc chuyn mn. V l, kinh tng Pht gio Nguyn thy thng c xem l ci ngun ca t tng trit hc Pht gio, d bt k lc no v u. chnh l nhng b kinh c kit tp t k c ca cc v thnh A La Hn. V, nhng g c ghi li y l nhng li dy r rng, chn xc, minh bch t li dy ca Pht cho tng i tng khc nhau v trong tng thi im khc nhau. Nhng gio l nh T diu , Bt chnh o, Tam php n, Duyn khi - V ng v.v..., n va l nn tng li va l nh cao ca t tng trit hc Pht gio. V cng chnh nhng gio l ny c xem l khun vng thc ngc cho vic gii kin tt c quan im Pht hc trong mi quan h mt thit vi cc lnh vc vn ha v vn minh Pht gio. T , c th kt lun rng, tng th Nikya chnh l ci ngun ca lch s t tng trit hc Pht gio. Cho n tt c kin gii trit hc v sau u c nh hng su m n ci ngun ny. Cng vy, t tng trit hcTnh Khng, theo quan im ca cc nh i tha (Mahayanists) nh trong truyn thng, cho rng n c khai sinh t

vn h Bt Nh, mt h thng kinh tng i tha pht sinh t i chng b (Mahsamghik), ln u tin xut hin ti min Nam n, trung tm truyn b t tng ca Pht gio Pht trin (Mahayana Buddhism). Nhng thc cht, dng trit hc ny vn c thai nghn t trong kinh tng Nikya (9) trn nn mng c bn ca nhng gio l Duyn khi, V ng, V thng... Trong sut thi gian, t khi nguyn cho n khi tr thnh mt h t tng trit hc c th, mi lun thuyt u phi tri qua nhiu giai on, nh khi nguyn, h thng ha, c lp ha v.v... iu ny c nhn thy r rng qua cc mc lch s phn k ; tng t nh th i vi lch s t tng trit hc Tnh Khng. N c pht khi t nhng li dy mc mc, c th ca Pht. n sau khi Pht dit , n tip tc c va sng lc, va pht trin qua cc giai on ca Pht gio Nguyn thy, Pht gio B phi v nh cao l Pht gio Mahayana. V tng th u tin c hnh thnh ca Pht gio Mahayana chnh l h thng kinh tng Bt Nh ; v t tng trung tm ca n l Tnh Khng (Sunyta). Nhng ti sao Tnh Khng li xut hin nh mt tro lu t tng mi m v to bo, ph nhn mi quan im trit hc a nguyn-thc ti-lun, vn c xem l i u vi n ? iu ny, mt cch no , c gii thch r qua ni dung ca lch s phn k m phn sau chng ta s bn n. Nu cn c trn bnh din lch s, t tng Pht gio Mahayana c xut hin mt cch tim tin t Pht gio B phi, cho n thi i ca vua Asoka (10) v k l vua Kaniska, th t tng i tha - Bt Nh bc u hnh thnh (11). V t , hng lot kinh in thuc i tha gio xut hin, nh kinh Hoa Nghim (Avatamsaka), kinh Duy Ma, kinh Th Lng Nghim Tam Mui, kinh Php Hoa, v cc kinh thuc phn gio Tnh . V, trong mi b kinh u hm cha mt ni dung c lp ; tuy nhin, v mt gio ngha, cc b kinh ch b sung cho nhau v hon ton khng h chng tri, mc du c kh nhiu hc thuyt khc bit. Song, nh ni ngay t u, s khc bit v bao dung ch l tnh cch a din ca php (xut hin nh "php nh nh th") (12) m thi. Chng hn, hc thuyt trung tm ca Bt Nh l "vng tm duyn khi" ; ca Hoa Nghim l "chn tm duyn khi" ; Duy Ma l "bt nh" ; Php Hoa l "khai th ng nhp" v "Tam tha ng nht" v.v... Tuy nhin, i vi Php Hoa, Hoa Nghim, Duy Ma, Lng Nghim v.v..., th s truyn b ca n c thch ng ha vo i sng trit l thi i mt cch n ha ; y, tuyt nhin khng c bt k mt s phn ng no. Tri li, i vi Bt Nh, s xut hin ca n nh l mt h t tng mi l, ph

dm mi nh kin, hc thuyt c in, mi lun thuyt thi danh trong truyn thng ; ta h nh ngn sng thn t i dng mnh mng, bng pht chc hin hu, xa nha mi c gp ghnh c xy dng t nghn nm trn bi ct trng bao la. Tnh Khng ca Bt Nh ging xung thi i nh mt th sm st trong m ti c liu, lm cho tt c hin hu ca mun ngn d bit a th trong thinh khng cht ha hin ri li chm vo tm ti. Mi vt nh n ri i, nh sinh ri dit, nh c ri khng. Ch trong mt tch tc, mi s th ca trn gian u ha thnh mng m, h o, v mi nguyn l bng tr thnh phi l. l mt th phi l c bt ngun t dng sng thc ti, mt th thc ti m Tam on lun (Syllogism) ca Aristotle (13) b b gy ngay trong thnh ng "Khng ai c th t chn hai ln trn cng mt dng nc " (14) ca Hraclite. l thc ti ton chn, mt thc ti bt kh thuyt bi ngn ng, vt ln trn mi nh kin hoc thng hng, hoc l on dit. Bi l, i din vi Tnh Khng c ngha l i din trc mt s thch thc v i, m con ngi ch c th hoc l bung b mi c ca t ng th nhp thc ti Tnh Khng, hoc l nghn nm phiu bng trong th gii ca h v khng tn. Tnh Khng l nh th ! Bao lu con ngi cn c gng bm vu ly mt s th no, mt nim v mt s th no, cho n ngay c ci nim v th gii nim, th khi y vn chm m trong tuyt vng kh au. Do , c th ni rng, lch s ca t tng trit hc Tnh Khng ra i l mt s chuyn y (srayaparvrtti) k v nht trong lch s - t tng trit hc Pht gio. Ting ni u tin ca n l "Nht thit php khng" (15), nhm ph nhn mt cch trn vn th gii quan a nguyn-thc ti ; m trc , mt thi ng tr trn dng sng trit hc c i n thi by gi. Ri sau , chnh n l cht xc tc hng lot h thng t tng hu i tha xut hin. V th, khi nghin cu v lch s t tng trit hc Tnh Khng, hn phi bt u t th gii quan Pht gio thi Nguyn thy. ---o0o--Chng II - Th Gii Quan Pht Gio Nhng g c trnh by y d nhin l y c trn c s ca phng php nhn thc lun, m nhn thc lun th tt yu khng phi l bn th lun. V th, trn bnh din no , n lun mang tnh cch gii hn m c khi c gi s thy rng bi cnh ca trit hc c kh nhiu mu thun, c bit l trong s phn ha ca thi k Pht gio B phi, v trong cc hc thuyt phn k.

I.- Thi Nguyn Thy Nh cp (16), Pht gio thi Nguyn thy c tnh t thi c Pht cn ti th cho n sau Pht dit khong 100 nm. Nh th, trong thi k ny, gio hun ca Pht nh c kt tp, lun lun l nhng chng l ti thng trong mi s gii minh v trit hc (17), c bit l v th gii quan, v tr quan v nhn sinh quan. Mc du c gi l nh th, song, th gii quan, nhn sinh quan v v tr quan, c ba ch l mt. V l, th gii v v tr, nu thiu bng nhn sinh, th ng nhin th gii v v tr s khng c bit n. Ngc li, nu thiu vng th gii v v tr, th lm sao xut hin nhn sinh. Trn c s ca nguyn l Duyn khi (Paticcasamppda), th gii nhn sinh v v tr s cng sinh khi v cng hoi dit, m ni theo ngn ng ca Hoa Nghim l "tng tc", "tng nhp". Do , y nu t ra bt k mt s phn ly no th u ri vo li lm. Tnh cht duyn khi , c th c nhn nhn mt cch c th, nh con ngi c sinh ra nh c th gii v tr, v cng chnh con ngi l k duy nht bit nhn thc v s hin hu ca th gii v tr. Nu khng c con ngi (biu hin vi tnh cch l nhn sinh quan), th s hin hu ca th gii quan v v tr quan (biu hin vi tnh cch l i tng) ca n s b v hiu ha, ngha l ni theo trc ngha - c cng nh khng. iu ny c xc nh c th trong tng th Nikya (18). Kinh bo rng, sau khi thnh o, Pht n vn Nai (Migadaya) gn thnh Brnas tm nm ngi bn c (19). , sau khi gp h, Ngi thuyt ging v gio l T diu , v sau Ngi ging tip v o l v thng v ng (20). K t ln chuyn php lun u tin ny, trong sut 44 nm truyn b chnh php (thng ni l 45 nm thuyt php), Ngi tip tc trin khai v h thng ha gio l c th ny, nht l T diu , 12 nhn duyn, Tam php n. y l nhng ch cn bn m c Pht thin qun ci b . V cng t y, Ngi chng c o qu v thng. C th ni rng cc gio l v Bn chn , Ba php n v 12 nhn duyn l nhng g c bn nht gii minh v th gii quan Pht gio, v cng l th gii quan Pht gio thi Nguyn thy. S th l nh vy. Bi cnh ca lch s tn gio v trit hc n vo thi c i l mt tng th ca mun ngn khc bit, m theo kinh s, lc , tc thi c Pht, c hn 62 gio thuyt hin hnh. Cc gio thuyt phn ln u nh hng t truyn thng ca n gio (Hinduism), cng gi l B La Mn gio (Brahmanism), m ni bt nht l vn hc Veda. Mt th vn hc lun by t s thnh knh, m say v m mng (21) ca tm hn

dn tc Arya trc s huyn b ca v tr. Do , vn hc Veda, t thn n vn c xem nh l mt khng th mu nhim ca tn gio. Nhng yu tnh ca n - nh c trnh by trong Veda - qu l mt m bn c kt tinh t cuc sng trn y sinh lc ca th tc, m theo nh gi ca cc nh nghin cu, l mt ngun sinh lc c kt v pha ln gia thn cm v nhc cm (22). Bi thi tng vit v Usa, n thn Rng ng, nng l em gi ca m, v tnh nhn ca thn Mt tri... (23), ni ln iu (24). Do nh hng rng ln v su m ca vn hc Veda, c th l nhng thi tng (Rig Veda), nhng ca vnh (Sama Veda), nhng nghi thc t t (Yajur Veda) v nhng thn ngn (Atharva Veda) (25) m cc dng trit hc v sau trong nhng thi i k cn, c bit l thi c Pht, ny sinh nhiu hc thuyt, hoc l chnh thng, hoc l phi chnh thng (26). V tt nhin, th gii quan trong truyn thng ca n - c i l nhng g c mc khi (theo nh quan nim c xa) trong ton b thnh in Veda. l mt th gii quan k b, nhim mu, va nht th (quan nim v Brahman) v va a thn (quan nim v Deva) ; va thing ling, va trn tc ; va minh trit li va "bt kh tri" (27). V phi chng, chnh v bi cnh t tng trit hc - mt bi cnh t tng m con ngi phi v ch c th phc tng v cho ng quyn nng v hn n hin u trong ci h khng v bin ng tr m mt th gii quan mi, v cha tng c trong h thng t tng trit hc c truyn xut hin..., l th gii quan Pht gio ? Vy, nhng "ci nhn c bn" ca th gii quan Pht gio v s khc bit ca n i vi "th gii quan Veda" nh th no ? Nh cp, th gii quan Pht gio (thi Nguyn thy) l nhng g c c Pht ni r trong gio thuyt v 4 thnh v 12 nhn duyn (28). V mt trit l, 4 thnh v 12 nhn duyn lun lun quan h bin chng vi nhau. V nu ni mt cch c th, 12 nhn duyn chnh l Tp (Samudaya-riyasacca) v h qu tt yu ca Tp l Kh (Dukkhariyasacca). Bn thnh v 12 nhn duyn c v nh du chn voi (29), n bao trm v dung cha tt c du chn ca mun loi sinh th. Do , cc gio l ny bao hm c tri thc lun, o c lun, bn th lun v.v..., nu c trin khai. y ch bn v th gii quan trong quan im ca Pht gio. Trc ht, chng ta thy rng trong ni dung ca 12 nhn duyn, cc chi phn danh sc (nma-rpa), su x (chabbithna) v xc (phassa) chnh l im ni kt, nng ta ln nhau to nn dng vn hnh bt tuyt ca con ngi v v

tr hay th gii thc ti khch quan, m thut ng gi l cc un (skandha), x (ayatana) v gii (dhtu). Un l t hp ca cc thnh t, bao gm 5 un, l sc (vt l), th, tng, hnh v thc (tm l). X l cc im ta, ni chn ; qua , tri gic hnh thnh, bao gm 6 ni x (mt, tai, mi, li, thn v thc) cng vi 6 ngoi x (sc, thanh, hng, v, xc, php), cn gi l 6 trn. Gii l ci sng, l sinh a ca chng sinh, bao gm : ci Dc, ci Sc v V sc. y, trong phm vi nhn sinh, ch ni n ci Dc, tc th gii hin hnh m con ngi ang sinh sng ; bao gm 6 cn, 6 trn, 6 thc, cng chung thnh 18 gii. Nh th, th gii quan, nhn sinh quan v v tr quan Pht gio c hnh thnh ngay trn c s Duyn khi (xc giao tip, tip xc, kt hp...) ca 18 gii, vi s iu ng ca c danh (tm l) v sc (vt l). V do , nhng g c xy dng trn/trong c s ny u phi chu s chi phi ca kh, v thng, v ng. y, cc quan nim v thn linh, Thng , thn b, huyn hc v.v... u c gc sang mt bn. V tt nhin, mi gii kin no v th gii quan, nu khng da trn c s ny, u khng phi l Pht gio, cho du c mnh danh l Pht gio. Nh th, t y chng ta c th so snh s khc bit gia th gii quan Veda v th gii quan Pht gio qua mt bng i chiu nh sau : Bng 1 Th Gii Quan V Th Gii Quan Pht Gio 1- Thi Gian Lch s - C i - Rig-Veda (t - Thi Pht gio Nguyn thy 1500-1000 tr.TL) T thi c Pht (563-463 tr. TL) n sau - Brhmana (t khi Ngi dit khong 100 nm (t 5631000-800 tr.TL) 363 tr.TL) - Upanishad (t 800-600 tr.TL) 2-Quan Nim - Nht th -Duyn khi ca 4 thnh v 12 nhn (Brahman) duyn - a thn (Deva) (I) 3- Th Gii -Thin gii (Div) -Dc gii (Kmadhtu) -Khng gii (Antariksa) -Sc gii (Rpadhtu) -a gii (Prthivi) -V sc gii (Arpadhtu)

4- Kinh in - Veda (4 b) - Rig - V. - Sama - V. - Yajur - V. - Atharva - V.

-Nikya (4 b) -Dhiga-N. -Majjhima-N. -Anguttara-N. -Samyutta-N.

(I) Thn Thin Gii (Dyans) khi nguyn t thi "n u cng tr", nn cng ng cn vi Zeus ca Hy Lp, Jupiter ca La M. Dyu c ngha l Pht quang (nh sng), do nh m to nn tn thn. V c quan h vi a mu, nn c gi l Thin ph, biu tng l con b c (Mu ngu). Bn cnh cn c cc thn: Varuna (thn T php), Mitra (n hu), Usa (n thn Bnh minh), Srya (n thn Mt tri)...

Thn Khng gii: Indra (thn Bo h), thn Rudra (sau bin thnh Shiva), Maruts (thn Gi), Parjanaya (thn My). Thn a gii: Agbi (thn la), Sarasvati (thn a gii), Soma (thn Ru)... Thn Ma: Asura (thn ti cao ca Bi Ha gio), Rakshara (qu La st), Gandhavana, c ch ni ng thng sng vI thin n Apsara (xem Tn gio t gio..., Thch Thnh Nghim). Ba v thn ln ca n Gio: Brahma (Phm Thin) - thn sng to v tr. Vishnou (Na La Din) - thn bo h v tr. Shiva (i T Ti) - thn ph hoi v tr.

Bng i chiu trn y hn l da trn c s ca lch i m khng phi l ng i. Do , s khng c bt k mt tng quan no c th c xem xt trn bnh din so snh. Tuy nhin, lm nh th vi mc ch ca tc gi l trnh by c th v cuc chuyn y v i nht ca Pht gio trong lch s tn gio v trit hc ng phng, m c th l n vo thi k c i. T , c th i n kt lun rng, th gii quan Pht gio thi Nguyn thy l mt th gii quan rng m v bao qut, c t trn c s ca mi lin h c bn nht gia con ngi vi th gii thc ti khch quan ; v t , th gii nhn sinh v tr vn hu c gii kin trn c hai chiu tng i v tuyt i, m y, bao gi con ngi cng ng vai tr trung tm. Ngha l, hin hu lun lun cng xut hin vi tnh cch l thc ti bn nguyn (en-soi) v thc ti gi lp (pour-soi). V thn linh nu mun hin hu th phi hin hu nh th ; ngha l phi thng qua s vn hnh giao kt

gia c cu ca tm thc v ca thc ti, mt th thc ti trng trng duyn khi, ang v vn mi mit tri chy, nh s tri chy t ngn xa cho n tn ngn sau ca mt dng sng. l mt th gii mi m v l thng. N chuyn sinh th gii v con ngi t hu tn i vo v tn, t hu bin i vo v bin. Trn con ng chuyn sinh , mi ranh gii cch bit gia th gii ph vn mng m khng c tm thy, mi gii tuyn ca qu kh, hin ti v v lai u b xa nha, mi chn l cng c, bng pht chc, c ri li khng. Mi s th trn trn gian ny u l khng bin gii (sans frontires). N c c Pht ni l : "Khi A hin hu, th B hin hu Khi A khng hin hu, th B khng hin hu ; Khi A sinh khi, th B sinh khi Khi A on dit, th B on dit" (30) ---o0o--II.- Thi K B Phi Cn c vo lch s kit tp, khi nguyn ca s phn ha cc b phi c din ra vo ln kit tp th II, khong sau Pht dit 100 nm (tc khong nm 383 tr.TL ?) (31). l s phn ha gio on Pht gio thnh hai b Thng ta b v i chng b. V do s bt ng ring l ca cc thnh vin trong hai b ny m tip tc phn ha thnh cc hc phi. Tuy nhin, v mt trit l, s phn ha v i n i lp trong gio l ca cc b phi hn l phi din ra sau mt thi gian di, tip theo s phn ha gio on. Lun i T B Sa ghi li s kin ny, i khi nh sau : "i Thin (Mahadeva), con ca mt thuyn trng nc Mathura, vng Trung n, n tui trng thnh, xut gia hc o, tnh tnh thng minh, c qu A La Hn, v c mi ngi tn knh. Th ri mt hm lm l b tt ti cha K Vin (Kukkhutarama), i trc i chng, i Thin bo rng : "Khi Pht cn ti th, ch Thin v loi ngi ni php, phi c Pht n chng mi c gi l kinh. Nay trong i chng, Pht dit , nu c ngi thng minh, c ti thuyt php, cng c th trc tc "kinh in". Ni xong, Ngi c mt bi k gm c 5 vic" (32). Nghe ni nh th, mi ngi u kinh ngc, t vn c a ra tranh lun. Trc tnh hnh , vua Asoka cho s gi n gii ha nhng khng c. By gi, i chng phn ln theo ngi i Thin, phn nh theo cc v trng lo. T , c gi l i chng b v Thng ta b. Thng ta

b trn gi vng Kasmir - Bc n, i chng b chuyn v Nam n. y l hai trung tm ca Pht gio B phi. V tn thuyt ca i Thin, c D B Tn Lun lun (33) gii thch nh sau : K tng : D s d v tri Do d tha linh nhp o nhn thanh c khi Th danh chn Pht gio (Ch Hn 4 dng) 1- D s d : V A La Hn, du on dit phin no lu hoc, nhng sinh thn vn cn, do vn sinh l cha th dt, nh khi ng b xut tinh. 2- V tri : V A La Hn, du on tr v minh, nhng khng c ngha l bit ht tt c, nh i vi nhng s vic th tc. 3- Do d : V A La Hn, du on tr nghi hoc, nhng vn do d vi cc s vic th tc, hp l hay phi l v.v... 4- Tha linh nhp : V A La Hn, cn c s n chng ca Pht hay minh s mi bit l mnh chng ng hay cha. 5- o nhn thanh c khi : o do nng vo m thanh nn sinh khi. y l nm vic (ng s) m i Thin cho l ph hp vi Pht l. Mc ch ca n l ch ra s khim khuyt ca qu v A La Hn (ca Tiu tha gio) ; v t m ny sinh (34) t tng i tha v sau. A/- S Phn Ha Cc B Phi Pht Gio Theo lch s Pht gio Nam truyn, t sau Pht dit khong 100-200 nm th cc chi phi ca i chng b xut hin ; t 200-300 nm th cc chi phi ca Thng ta b xut hin (35). Xem biu di y. i Chng B

Ln I Ln II Ln III Ln IV Thng Ta B Ln I Ln II Ln III Ln IV Ln V Ln VI Ln VII

1. i chng b (Mahasamghik) 2. Nht thit b (Ekavyavaharik) 3. Thuyt xut th b (Lokottaravavdin) 4. K dn b (Kaukkutik) 5. a vn b (Bhusrutiy) 6. Thuyt gi b (Prajrptivadin) 7. Ch a sn b (Caityasail) 8. Ty sn tr b (Aparasail) 9. Bc sn tr b (Uttarasail) 1. Thng ta b (Sthvir, sau l Tuyt sn b (Haima-vt) 2. Thuyt nht thit hu b (Saivstivd), cn gi l Thuyt nhn b (Hetuvd) 3. c t b (Vtsiputriy) 4. Php thng b (Dharmottariy) 5. Hin tr b (Bhadrayniy) 6. Chnh lng b (Sammity) 7. Mt lm sn b (Sandagirik) 8. Ha a b (Mahissak) 9. Php tng b (Dharmaguptak) 10. m quang b (Ksyapy) cn gi l Thin tu b (Suvarsak) 11. Kinh lng b (Sautrntik) cn gi l Thuyt chuyn b (Samkrntivdh)

B/- Lun Thuyt Trung Tm Ca Thng Ta B V Hu B Mc du c phn chia nh th (xem biu ), song, y chng ta ch kho cu v th gii quan ca Thng ta b v Hu b. Thng ta b lun trung thnh vi gio ngha thi Nguyn thy. Cn Hu b (cng gi l Nht thit hu b), gio ngha ca n pht sinh t gio l Nguyn thy. V th, y ch bn n gio thuyt ca Hu b. Theo lch s pht trin ca Pht gio, sau khi cc b phi xut hin, Thng ta b (Theravada) y mnh vic truyn b v phng Nam, m ch yu l Tch Lan ; trong khi Nht thit hu b (Sarvstivda) ngy cng ln mnh phng Bc, ch yu l vng Kasmira v Gandhra. N ko di, trong lch s, t cuc kit tp ln th ba, di triu i ca vua Asoka mi

cho n thi Ngha Tnh du hnh sang n (671-695 TL). Kt qu l s pht trin ca n c h thng ha mt cch ton din, gi l T b sa (Vaibhsika : Phn bit thuyt). Lun th chnh yu ca n l Pht tr lun (Jnanaprasthna), do ngi Ktyynputra (Ca a Din Ni T) sng tc, c tp thnh vo khong nm 200 tr.TL. Ri sau , vo khong th k th II TL, mt s gii k v mang tn l T B Sa lun (Vibhs-sastra) xut hin, da trn c s ca Pht tr lun. V tip theo l, ngi Php Thng (Dharmottara) Gandhra cho ra i tc phm A T m Tm lun (Abhidharma-Hridaya) (36). y l phn gio ngha quan trng ca Hu b. V lun thuyt trung tm, chng ta c th nhn thy ngay ni tn gi "Nht thit hu", c ngha l "tt c u c". "Tt c" y, ch cho th gii thc hu - tt c s vt hin tng trong i sng ca con ngi. Trn bnh din trit hc, Hu b tha nhn nhn "v ng", nhng php (th gii thc ti khch quan) th "hu ng". Do , lun thuyt trung tm ca n l "ng khng php hu" - mt lun thuyt c th c xem l tng ng vi a nguyn thc ti lun. Cc nh Hu b cho rng, tt c d kin, hin tng ca i sng u phi nng vo khng gian v thi gian tn ti, vn hnh. V trong tng st na (tch tc), cc d kin, hin tng vn hnh trong s phn ly, phi tn theo nh lut v thng. Song, th tnh ca n vn thng ti vnh hng. T d ci bnh gm th c th v nt, ngha l mt i, nhng bn tnh t ca n th vn cn. Hoc nh sng, c th sinh dit lin hi, nhng th tnh (nc) ca sng l thng ti. T , quan nim v thi gian c phn loi theo ba thi - qu kh, hin ti v v lai. Tc dng qua ca mt d kin c gi l qu kh, tc dng ang vn hnh th gi l hin ti, v tc dng cha hin khi c gi l tng lai. y l ni dung ca lun thuyt "Tam th thc hu, Php tnh hng hu" (ba thi u c, th tnh l vnh hng). V mt gio l, thay v th gii v con ngi c nhn nhn nh l s hin hu ca 5 un, 4 thnh , v 12 nhn duyn (theo nh quan nim ca Pht gio thi Nguyn thy), Hu b li trnh by thnh 5 v v 75 php. y l gio l c th ca Hu b. Trc ht, Php, c chia thnh hai loi l Hu vi (Samskarta) v V vi (Asamskarta). Hu vi l php sinh dit lin hi, v vi th bt sinh, bt dit. Do , Hu vi lun lun nng ta vo c cu quan h gia tm l v vt l sinh tn. C nhng s kin va khng phi thuc v tm l v va khng thuc v vt l, nn phi chia Hu vi php thnh 4 loi : a- Sc (vt l) c 2

loi : biu sc, nh cc hin tng, s vt - v v biu sc, nh nng lng ; b- Tm l ; c- Tc dng ca tm ; d- V nhng s kin khng tng ng vi tm l ; cng chung li l 5 v. Bn cnh l 75 php, bao gm 11 loi sc, 1 loi tm, 46 tc dng ca tm, 14 loi khng tng ng vi tm, v 3 loi v vi (xem biu di y). Biu 5 V V 75 Php Ca Hu B Nhn, nh, t, thit, thn, 1- 11 Sc php: sc, Thanh, hng, v, xc, v biu sc 2- 1 Tm php: Tm vng (tip c 6 thc) 10 i a php : Th, tng, t, xc, dc, tu, nim, tc , thng gii, tam ma a 10 i thin php : Tn, cn, hnh x, tm, qu, v tham, v sn, bt hi, khinh an, khng phng dt 6 i phin no a php : Hu 3- 46 Tm S Hu Php: Si, phng dt, gii i, bt vi: tn, hn trm, iu c 2 i bt thin php : V tm, v qu 10 Tiu phin no a php : Phn, ph, san, tt, no, hi, hn, xim, cung, kiu 8 Bt nh a php : Hi, min, tm, t, tham, sn, mn, nghi
c, phi c, chng ng phn, 4-14 Tm bt tng ng v tng qu, v tng nh, dit tn nh, mnh cn, sinh, tr, d, hnh php: dit, danh thn, c thn, vn thn

V vi: 5-3 Trch dit v vi, Phi trch dit v vi, H khng v vi V vi php: C/-Lun Thuyt Trung Tm Ca i chng B

Gio l trung tm ca i chng b l "Php khng lun" nhm ph phn ch thuyt "a nguyn thc ti lun" ca Hu b. N ph nh tt c hin tng gi lp, rng mi hin hu ca qu kh v v lai l khng tht c. Bi l, ci qua khng th gi l c, ci cha xy ra cng khng th gi l c, v ch c tc dng hin tin ca th gii s vt hin tng l c thc. y l ni dung ca hc thuyt "Qu, v v th, hin ti hu th". T cho thy rng, Php khng lun ca i chng b l loi "ph bnh thc ti gi lp khng tuyt i". V v vi php, i chng b phn thnh 9 loi, gm 3 loi v vi ca Hu b cng vi 6 loi khc l : khng v bin x, thc v bin x, v s hu x, phi tng phi phi tng x, Duyn khi tnh, v Thnh o tnh. y, Duyn khi v Thnh o cng c xem l php v vi, trong khi Hu b, n c xem l php hu vi. V ngha v vi, theo Hu b l tch tnh, khng c tc dng, khng c vn hnh. Nhng, i chng b, th v vi c xem l dng vn hnh bt tuyt. im c sc trong gio l ca i chng b l ch, tm c xem l bn tnh vn thanh tnh, n khng c cu nhim t ban s, trong khi , theo quan nim ca Hu b th bn tnh ca tm l bt tnh. T mt vi chi tit trn, r rng i chng b c khuynh hng i su vo bn th lun, khc vi Hu b - tp ch vo hin tng lun. V tip theo sau i chng b, t tng ca cc chi phi, nh : Tam th ch php gi danh v th (ca Nht thit b) ; "tc vng chn thc" (ca Thuyt xut th b) ; "chn gi tnh hu" (ca Thuyt gi b) ; "phi tc phi ly ng" (ca c t b) ; "tng trung hu Pht tam tha ng nht" (ca Php tng b) ; "nht v un, v lu chng t, thng ngha ng" (ca Kinh lng b) v.v... (37). Tt c u c khuynh hng i su vo bn th lun. V cng t m ra cnh ca "i tha" qua cc t tng nh "ch php thc tng", "vn hu duyn khi", "vn php duy tm" trong thi i ca B Tt M Minh (Asvaghosa), Th Hu (Vasumitra), Na Tin (Ngasena) v.v... vo khong na sau th k th II TL, sau Pht dit khong 700 nm. Trn c s ny, chng ta c mt bng i chiu nh sau : Nht Thit Hu B i chng B Lch s Phn Phi - Sau Pht dit t 200-300 - Sau Pht dit t 100- 200 nm nm

Khuynh Hng T Tng - Hin tng lun - Bn th lun Hc Thuyt Trung Tm - Ng khng php hu - Php khng lun (cha tuyt i) Quan im Khc Bit - V vi, tnh (th ng) - V vi - nng ng - Duyn khi v Thnh o - hu -Duyn khi v Thnh o - v vi vi - Bn th ca tm - cu nhim - Bn th ca tm - thanh tnh Ni tm li, t tng Pht gio trong thi k B phi c th xem l "a nguyn, a ng". Trong mi b phi v chi phi u c nhng quan im rt khc nhau. V, c im chung ca thi k ny l s bin bit rt chi tit v gio ngha, song tt c u c khuynh hng thch ng ha vo x hi tn gio ng thi. iu , mt mt i khng vi cc hc thuyt ngoi o ; mt khc, pht huy t tng c lp ca mi b phi, m phn ln l t bo v chnh kin ring l ca mi trit gia trong bi cnh ca mi vn u c a ra tranh lun, m v php ch th qua i. cp n vn ny, Thin s Suzuki nhn nh : "Pht vo Nit bn, i vi hng t y, c ngha l nh sng ca th gian vt tt (*), ci nh sng gip h c mt ci nhn chiu diu vo s vt. Php vn cn y, v trong php, h c gng qun Pht nh mi khi Pht tng dy h, nhng u cn sc phn chn ca ngy no ; phm hnh c kt vo mt s gii iu vn c Tng on nghim tr nh thng l, nhng uy tn ca nhng gii hnh y hng mt phn no. H khp mnh vo tch mch v trm t v li Thy dy, nhng gi y tnh qun khng cn sc sinh ng v hiu nng v bao ni ng vc khng ngt chp ti, v hu qu d nhin l tm thc h nh ln hot ng li. Gi y tt c cn c gii thch n ch tt cng ca kh nng bin lun" (38). V, khi nh gi v thc trng ca cc b phi Pht gio, Suzuki tip : "Th l con ngi siu hnh hc bt u t xc nh th ng trc con ngi tm ch thnh, tr cht phc. Nhng g trc kia h chp nhn nh mt mnh lnh y uy tn t ming Pht gi em ra xt li nh mt lun trit hc. Hai phi sn sng chia r nhau : phi cp tin chng li phi bo th. V t gia hai cc oan y phn ha ra v s b phi khuynh hng khc nhau. Thng ta b i lp vi i chng b, cng vi 20 b phi khc, hoc nhiu hn, biu hin sc thi d ng" (39).

---o0o--Chng III - S Ra i Ca Tnh Khng Lun I.- Bi Cnh Nhn Thc Quan nim nh th no v c v khng qu tnh l mt cu chuyn di trong tin trnh pht trin ca lch s t tng trit hc Pht gio, l khi m nhng li dy ca Pht vn bnh d, trong sng, nay li c chuyn sang thnh cc lun trit hc. By gi, mi trit gia, bnh lun gia bt u tip cn, nhn thc v nh gi n theo quan im ring l ca h. V nh C.Jung ni : "i mt ca bn bao gi cng b gii hn bi ci bn ang l", y l l do ti sao khi nim "Phn bit thuyt" (Vabhsika) hay "Ch mn phn bit" (Tt c u c phn bit, bin bit c th) ra i trong mt bi cnh ca nhng lun thuyt chng i nhau, mu thun nhau, m tt c hu ht u dn chng li ca Pht. Mt du hi ln l ti sao cc trit gia khng i thng vo gio l ca Pht m phi t ra nhng lun thuyt mi trn c s ca nhng khi nim c ? y l bi nhng yu t ca lch s t tng v thi i ; v quan trng hn ht l nh sng - tm chng ca mi c th ngy cng lu m, nhng ch li cho lun l v tri thc - mt con ng hc thut l th. Chn l hay php (dharma) thay v cn phi trc nhn (sanditthika), cn phi t mnh th nghim (ehipassiko), cn phi t mnh chng ng cho chnh mnh (paccattam veditabho vinnuhi) (40) by gi li c soi sng bng con ng nhn thc. C mt iu cn ghi nhn rng, trong cuc sng thng nghim ca con ngi, gi tr ca nhn thc hu nh c tn vinh ln hng thng ng ; v chnh n m con ngi nhn bit v s hin hu ca mnh, cng nh ca th gii thc ti khch quan. Song, trn bnh din tn gio, m y xin ni r l Pht gio, th vai tr ca nhn thc tr thnh th yu khi n cng tham d vo tin trnh gic ng. Bi l, kh th ca nhn thc qu mong manh, n khng sc mnh hy dit cc dc vng, tham cu, v xa hn na, l s th trc v mt bn ng (ego) vn l hin thn ca v minh (avijj), mt i th bn kia gii tuyn ca gic ng (bodhi). Do , khi nhn thc cng tr nn quan trng th n cng y con ngi xa ri cnh gii thc ti - nh thc ; thc t cho thy rng cng t duy th cng xa ri thc ti. Tt nhin, khi ni nh th, thay v bung x tt c "ln thuyn sang sng", nhn thc chnh n quay tr li vi nhng i tng trn duyn ca n, l th gii biu hin ca mun ngn bn sc d bit a th,

trng c v nh c lp, c liu. y l bi cnh thc t ca lch s-t tng m "Tnh Khng lun" ra i. ---o0o--II.- Bi Cnh Lch s T Tng Nh trnh by phn (II) thi k B phi, chng ta thy rng s phn ha gio on Pht gio c din ra sut hng th k mt cch tim tin, v theo sau n, l s hnh thnh cc h thng gio l c th ca tng b phi (41). y, ch yu l Thng ta b v i chng b, t hai b ny tip tc phn ha thnh cc tiu b (xem bng 2). c bit trong , tc nhn u tin - tm gi l nh vy - lm cho Tnh Khng lun ra i chnh l c t b (Vtsiputriyas), mt chi phi thuc thuyt Nht thit hu b (Sarvstivda), phn ha ln th II (xem bng 2) trong tin trnh ca Thng ta b (Sthaviravda = Theravda). c T (Vtsiputra) l tn gi ca v sng lp ra b phi ny nn gi l c t b (42). ng l t ca ngi La H La, v La H La l t ca ngi X Li Pht. V phn gio thuyt ca c t b, n hon ton khng ty thuc vo gio l ca Thng ta b v i chng b, m t sng lp ra mt h thng c lp, nn cng c ngha l "c t" hay "tr t". H ch trng phn b tt c php thnh ba t c bn l "Hu vi t", "V vi t" v "Phi hu, phi v t" (cn gi l "Phi nh t"). Bn cnh , php (dharma) cng c chia thnh nm tng chnh, l "qu kh", "hin ti", "v lai", "v vi" v "bt kh thuyt". Cn c trn nm tng ny, "php" c chia thnh hai hc thuyt, l : hc thuyt v "Tam th tng" (ba thi thc ti ca hin hu) ; v hc thuyt v "Phi nh t" (khng phi hu cng khng phi v). V do y c trn trit hc "Phi hu phi v" ny m c quan im "bt kh thuyt". Ri t , trn c s ca "bt kh thuyt", cc nh c t b xut thnh hc thuyt v "Nhn th lun" (Pudgalavda), nhm gii thch v s hin hu ca mt "nhn th" (Pudgala) thng ti vnh hng. V hc thuyt ny b ph phn mt cch kch lit t pha cc nh Thng ta b (Theravadim) v Nht thit hu b (Sarvastivadim), cho rng lun trit hc ca n l s ph hoi gio l ca Pht v lm cho gio l chnh thng tr nn ri rm. Bi l, trong sut cuc i truyn b chnh php, Pht bao gi cng nhn mnh v gio l "v ng" (anatta), trong khi , c t b li n lc xut mt "nhn th" hin hu nh l mt "ng tnh" vnh hng, bt t.

V nin i, Nhn th lun c ra i vo khong 200 nm sau Pht dit , khi nguyn t c t b, ri tip theo l Php thng b (Dharmottariya), Hin tr b (Bhadrayniya), Chnh lng b (Sammitiy) v Mt sn lm b (Sandagirika) ; bn b phi ny u k tha t tng ca Nhn th lun. Nhng v sau, gio l ca Chnh lng b chim u th v tr thnh mt trong hai b phi tiu biu ca Pht gio Hinayana, l Hu b v Chnh lng b. Tuy nhin, t tng ca cc nh Nhn th lun tip tc pht trin gia nhng i lp ca s ng tnh v ph bc, mi cho n th k th XII TL, th n khng cn pht trin na. Nh th, hc thuyt ca cc nh Nhn th lun c hnh thnh v pht trin trong khong thi gian hn 10 th k. Ngy nay, vn "nhn th" thng hoc c nhc n, song n l ti khng my hng th khi con ngi-thi i va chm phi mt "nhn th" thng nghim ngay trong i sng hng ngy, m "nhn th" chnh l ci ngun ca khng hong, ca s hi, ca au kh v bt an. ---o0o--III.- S Thnh Hnh Nhn Th Lun" (43) Chng ta bit rng, ton b h thng gio l ca Pht thi Nguyn thy u c xy dng trn c s ca nguyn l "Duyn khi" ; v t trong tnh cht "ty thuc" ca nguyn l ny, n hin th rng "vn php giai khng", gi l v t tnh (abhvasvabhva) hay v ng tnh (antta). iu c xem nh l chn l ph bin, khch quan, n l hin thn ca v bin th gii sai bit a th. Nu Duyn khi c xem l lun trit hc, th v ng tnh l h qu tt yu ca mi lun trit hc Pht gio. N l mt nh c gi tr bt bin - h v ng l duyn sinh, h duyn sinh l v ng ; v ng l duyn sinh biu th mt hin tng v duyn sinh l v ng biu th mt th tnh. S kin ny c biu th bng mi quan h y tha (paratantra), nh sng l hin thn ca nc, v nc l th tnh ca sng. Do , hin nhin rng v ng khng phi l s rng khng ca th gii s vt hin tng, hay th gii s vt hin tng l khng c, m y, trn ngha c bn nht, n l s khng c mt thc tnh c lp, bt bin, v thng ti vnh hng i vi con ngi, th gii v v tr mnh mng bao la. Trn bnh din trit hc, c bit l con ng "nhn thc lun", thng thng, con ngi c xu hng s hu ha mi t tnh ca s vt hin tng hoc p t ln n mt thc tnh c lp, trong thc phn bit, ngi ta gi ci ny khc ci kia ; ci ny khng phi l ci kia. iu ny tng nh

nguyn l ca Tam on lun : mt s th nu c gi l A th phi lun lun l A (nguyn l ng nht) ; mt s th nu c gi hoc l A, hoc l B, th n phi lun lun hoc l A, hoc l B, ch khng th va l A li va l B (nguyn l cm mu thun) ; v, mt s th nu c gi hoc l A, hoc l B, th n phi hoc l A, hoc l B, ch khng th c trng hp th ba xy ra (nguyn l trit tam). y l ba nguyn l ca t duy v nhn thc m con ngi vi tri thc thng nghim khng th no thot ly hay vt ln trn n c. Trong khi , th gii thc ti th lun lun tri chy nh hn t ha tan v bit tch ngay trong lng i dng, l s tht, mt s tht ca ngy nay nhng khng tht vi ngy mai. Th c ngha l, cn tnh ca s vt m con ngi p t cho mi mi hin hu khc nhau ch l s gi nh ca tm thc, mt s gi nh m biu hin ca n bao gi cng l A khc A (A ~ A). y l s biu hin ca nguyn l v thng, v ng. Vn s tr nn phin toi hn khi ci m gi l ng th (self) ca con ngi cng c t trong nguyn l v thng, v ng v phi chu s chi phi ca nguyn l ny theo nguyn tc nhn qu. Nhng nhn qu y khng phi l loi tng quan c gii m l tng quan sinh hc, nh hin tng lun hi-ti sinh. Do , trn mt nhn thc lun, mt cch my mc, ch c th chp nhn mt trong hai, hoc l "tng quan nhn qu", hoc l "v ng, v thng". Bi l, nu chp nhn nguyn l tng quan nhn qu (theo nh Pht ni) th tt yu phi c mt ng th hin hu nh l mt thc th bt bin v trng cu gnh chu mi qu bo (hoc thin, hoc bt thin) sau khi cht m mi con ngi gieo trng trong kip sng qu kh. Ngc li, nu chp nhn nguyn l "v ng, v thng" (cng theo nh Pht ni) th ai, ci g s gnh chu qu bo sau khi con ngi cht ? V c nh th, nu cng i su vi cp song-quan-mu-thun lun ny th cng ri vo ri rm (44). T , c t b n lc xy dng mt nhn th (pudgala) nh l mt thc th vnh cu, bt bin v khng b chi phi bi nh l v thng. Do , s kin ny c xem nh l s xc nh mt bn ng thc hu m n hon ton tri vi li Pht dy. Tuy nhin, cc nh c t b cho rng, phi c mt bn ng (nhn th) thng hng nh th lm tm mi c th ni kt dng tng tc nhn qu trong ba i, v nhn th (bt bin) ng vai va l tc gi, va l th gi. V li, h quan nim, nu khng c mt nhn th siu thi gian, vt ln trn mi s bin hoi ca nh lut v thng, th ly g iu ng ci c cu tng quan ca tm l v vt l ny ; cng nh truy nim v mt qu kh lin tip xa xi hay hoi vng v mt tng lai bt nh ca vng sinh t trm lun trong kip ngi ? Suy din

nh th, h i n kt lun : Nu nguyn l nhn qu c gi tr th buc lng phi tha nhn mt Nhn th ; v, nu Nhn th khng hin hu nh mt thc th bt bin, th tc dng ca nhn qu chng c gi tr g (45). T nhng quan im trn, cc nh Nhn th hc (Personalists) i n nhng kt lun c bn nh sau : * Lun c 1 Nu nh yu tnh ca quan h nhn qu l s tng tc, th phi c mt ch th lm ch dng tng tc . V vy, i vi nm un, phi c mt ci g siu vit mi kh tnh ca sc, th, tng, hnh, thc ; ng thi lm im ni kt ch ng cho sc, th, tng, hnh, thc. V, yu t siu vit c gi l Pudgala - Nhn th. * Lun c 2 Nu nh gi tr ca nh lut nhn qu l c thc, th phi tha nhn mt ci g thng ti bt bin, c th ni kt v chu ng (th gi) dng tng tc ca nhn qu qua ba thi qu kh, hin ti v v lai ca con ngi (tc gi). V, yu t thng ti, bt bin c gi l Pudgala - Nhn th ; n l "l do hin hu" (raison d'tre) ca cc thin hnh. * Lun c 3 Nu nh chp nhn nm un l v thng, v ng, th khi nm un tan hoi theo ngha tch dit - phi c mt ci g hin hu nh l s cu cnh, gic ng, gii thot ca ch Pht v A La Hn. V, ci hin hu cu cnh c gi l Pudgala - Nhn th, con ngi ca ti thng (Uttamapuriso). Ba lun c trn l l do xc nh s hin hu ca mt Nhn th thng ti, vnh cu trong mi con ngi (46). ---o0o--IV.- S Hnh Thnh Tnh Khng Lun Bn v ch thuyt ca c t b, ct l nh du mt s t ph to bo trong lch s phn ha t tng v cc b phi Pht gio ; ng thi y cng l im khi nguyn cho qu trnh hnh thnh lch s-t tng v trit hc Tnh Khng, mc du mi n thi vua Kaniska, tc khong sau k nguyn Ty lch, th trit hc Tnh Khng mi chnh thc hnh thnh qua

h thng kinh tng Bt Nh. Tuy nhin, bt ngun t c t b v nhng hc thuyt phn khng, n mm mng khai sinh Tnh Khng lun. T hc thuyt "Ng khng php hu" ca Hu b, cho n hc thuyt "Qu v v th, hin ti hu th" ca i chng b cho thy s tin b ca t tng, thng qua vic loi tr cc khi nim v "hu". y, thay v ba thi u hu (c), gi ch cn hin ti l hu. n khi Nht thuyt b hnh thnh, h gii phng lun c ci "hin ti hu th" qua hc thuyt "Tam th ch php gi danh v th" (Tt c php trong ba thi u l gi danh, khng thc c t tnh). Tip sau , c l l thi im dung ha theo khuynh hng tin b, cc b phi u c hc thuyt mang tnh cch trung dung, nh hc thuyt "Chn gi tnh hu" (trong chn c gi, trong gi c chn) - y, hin hu c nhn trn hai chiu tng i v tuyt i ; n gn ging nh hc thuyt "Trung o" sau ny. Ri k l hng lot cc hc thuyt (rt gn ging vi t tng i tha) nh "V lu chng t", "Thng ngha ng"... pht sinh. Sau thi i ca Pht gio B phi l mt khong trng ko di cho n khong th k th III TL, tc sau Pht dit khong 700-800 nm. Lc by gi, hng lot cc trit gia xut sc ca Pht gio ra i, nh ngi Th Hu (Vasumitra), Na Tin (Ngasena), M Minh (Asvaghosa) - sinh vo khong na sau th k th II TL, v Long Th (Ngarjuna), B (Deva) sinh vo khong na sau th k th III TL. Trong khong thi gian ny c nhng hc thuyt ni bt nh : "Ch php thc tng", "Vn hu Duyn khi", "Vn php duy tm" v.v... (47). Tt c u l t tng ca B Tt M Minh. c bit t tng "vn php duy tm" c xem nh l phn gio c bn trong tc phm ni ting "i tha khi tn lun" (48) cng trong thi i ny, kinh tng i tha xut hin, m khi u l i tha - Bt Nh, v ch trung tm ca n l "Tnh Khng". ---o0o---

Chng IV - Hc Thuyt Phn K V H Thng Phn Gio

Hc thuyt Phn k v h thng Phn gio (ca nn Pht hc Trung Hoa) c th ni l mt phng php tip cn lch s-t tng c h thng v rt bao qut. Cc giai on trong lch s Phn k v Phn gio, phn ln cc t tng c h thng ha hon chnh. Mt cch tng i, n

gip chng ta nm bt v xc nh cc hc thuyt c bn ca cc giai on ng ch trong tin trnh lch s t tng trit hc Pht gio. V l , ngy nay khi nghin cu Pht hc, phn ln u da vo phng php tip cn ny. I.- Hc Thuyt Phn K V Lch S T Tng Mt trong nhng hc thuyt Phn k ni ting c cc nh Pht hc chuyn mn, c bit l v Tnh Khng lun nh T.R.V.Murti, Ed.Conze, J.May... nh gi rt cao, l hc thuyt ca Stcherbatsky, mt nh lun l hc Pht gio (49).Trong nhng trang u ca tc phm Logic hc Pht gio, cng nh trong quyn The Conception of Buddhist Nirvana (Khi nim v Nit bn Pht gio), ng c nhng nhn nh chnh xc v ton din v bi cnh lch s-t tng ca Pht gio ti n . V theo Stcherbatsky, lch s pht trin ca Pht gio n c th c chia thnh 3 thi k chnh cng vi mt s t tng trung tm ca mi thi k. Cc giai on ca lch s c bt u v kt thc trong vng 1.500 nm, k t 500 nm trc Ty lch. V mi 500 nm l mt thi k, gm c : s k, trung k v hu k. 1- Thi k th nht (500 nm tr.TL) S k - Thi k ny, trit hc Pht gio c gi chung l a nguyn lun - ph nh v Ng th. y, khi ni n t a nguyn lun l nhm ch n cch thc phn tch cc php hin hu trn c s ca 5 un, 12 x v 18 gii. V cng trn c s ca cc un, x, gii ny, Pht gio hon ton ph nhn v Ng th bt bin - (Unreality of the Ego). 2- Thi k th hai (500 nm sau TL) Trung k - Thi k ny, trit hc Pht gio c gi chung l Nht nguyn lun - ph nh v php - php v ng (Unreality of the Elements of existence). Trit gia xut sc trong thi k ny l Lun s Long Th, ngi xin dng v tnh Khng lun - tt c php vn khng c t tnh. 3- Thi k th ba (500 nm k tip) Hu k - Thi k ca Quan nim lun, do hai Lun s V Trc (Asanga) v Th Thn (Vasubandhu) xin dng trit hc Duy thc - tt c php u c xem nh l s biu hin ca tm thc, chng khng c t

ng, v do , s hin hu ca chng l khng thc (Unreality of the External world). Bng 5 Hc Thuyt Phn K

S k(500 nm tr.TL) Dng trit hc a nguyn lun "Nhn Khng" ph nh Ng th (Ego) Trung k(500 nm sau TL) Dng trit hc Nht nguyn lun "Php Khng" ph nh v php - php v ng Trit Gia u tin - Lun s Long Th Hu k(500 nm k tip) Dng trit hc Duy thc Trit Gia Xut Sc V Trc v Th Thn Ch Trng Tam gii duy thc (Tt c php u l biu hin ca Tng Thc Alaya) Trn c s ny, chng ta thy c bi cnh phn k t tng ca Pht gio n kh r rng. Tuy nhin, gia thi k th hai (trung k) v th ba (hu k) cn c nhng mc lch s t tng quan trng, do Stcherbatsky tip tc phn chia thm mt bn phn k dnh cho s pht trin ca t tng i tha Pht gio. Bng 6 Th K I - Hng Khi Ca i Tha Dng trit hc : A li da v Chn nh Duyn khi ca M Minh Th K II Dng trit hc : Tnh Khng, Duyn khi lun do Long Th v B (cn gi Thnh Thin) thnh lp Th K III & IV Mt khong trng Th k V Dng trit hc : Duy thc lun (Vijnnavda) ca V Trc v Th Thn Th K VI

S phn ha gia phi Duy thc v tnh Khng - An Hu (Sthiramati v Trn Na (Dingnga) i din cho phi Duy thc; Pht H (Buddhapalita) v Thanh Bin (Bhvaviveka) i din cho phi Khnglun Th K VII H thng Trung qun do Nguyt Xng (Candrakirti) xin dng v hon thnh. Bng phn k (s 6) trn, theo hc gi J.Takakusu, trong The Essentials of Buddhism Philosophy (50), khong trng ca th k th III v th IV, c th in vo bng Kin Hu (Saramati) v Di Lc (Maitreya). Di Lc v thy trc tip hoc gin tip dy Duy thc cho V Trc. Tuy nhin, c l do Di Lc c truyn tng bi qu nhiu huyn thoi - c thuyt ni Ngi l v B Tt trn cung tri u Sut, xung trn gian dy Duy thc cho V Trc... - nn v mt lch s, Stcherbatsky khng cp n. T cc h thng phn k lch s trn, Gio s Takakusu xut thm mt bng phn k mi, khc hn, bao gm 4 thi k : Thc ti lun, H v lun, Quan nim lun v Ph nh lun. Bng 7 1- Thc ti lun Thuc Tiu tha Hu tng, i biu : thuyt Nht thit hu b, xc nh tt c php u c. Ph nh v ng tnh (Nhn Khng - Pudgala Snyata). Kt lun : y l thuyt v Hu (Ens). 2- H v lun Thuc Tiu tha Khng tng, ch trng Nht thit php khng - ph nh thc tnh ca tm v vt. Kt lun : y l thuyt v Khng (Non-ens). Harivarman (Ha L Bt Man) (kh. 250-350 tr.TL). ? y, H v lun i lp vi Thc ti lun. 3- Quan nim lun Thuc i tha Bn gio, ch trng Duy thc lun, ph nh thc tnh ca tt c php, ch c s biu hin ca thc. Kt lun :

y l gio l v Hu (Ens) v Phi hu (Non-ens). 4- Ph nh lun Thuc i tha Khng lun, ch trng Trung qun lun (Madhyamika), cho rng thc ti c th nhn thc bng ph nh tng hp (synthetic negation) - ph nh ci ph nh. i biu l Long Th, gio thuyt c bn l Bt bt Trung o. Kt lun : y l gio l v phi hu - phi phi hu. Trong bng (s 7) phn k ny, mc ch ca Gio s Takakusu l a Khng lun ca Harivarman (51) ln trc Long Th (xem bng s 8 tip sau). Trn y l mt s nt c bn ca s phn k trong tin trnh pht trin ca lch s-t tng Pht gio?n . Nh th, trong sut 1.500 nm ny l thi k pht trin hng thnh ca Pht gio?n . V t , ko di cho n th k th XI TL th Pht gio?n ri vo suy vong. C iu, chng ta nn nh rng, trc khi Pht gio n i vo thi k suy vong, th mi s pht trin ca n c truyn sang cc nc (theo hai hng Nam truyn v Bc truyn) khc. V tt nhin, trong s truyn tha , c c nhng pht trin khc bit m n c ny sinh t?n . Trong trng hp ny, c th ni ti Trung Hoa l ni c nhng bc pht trin mi lm cho nn Pht hc tr nn hon thin, c bit l qu trnh h thng ha cc t tng d ng c du nhp t Pht gio n. iu ny c trnh by c th trong h thng Phn gio ca Pht hc Trung Hoa. ---o0o--II.- H Thng Phn Gio Pht Hc Trung Hoa Phn gio cng c ni dung v tnh cht nh phn k, nhng phn ln n c tp trung vo h thng gio l, kinh in. Nu, ni mt cch chnh xc th lch s Phn gio bt ngun t?n vo thi i ca ngi Gii Hin v Tr Quang, hai v Lun s ny u phn chia gio l Pht gio theo ba thi gio khc nh?au, nh c tm thy trong Php tng tng (ca ngi Gii Hin) v Tam lun tng (ca ngi Tr Quang) (52). Tuy nhin, khi Pht gio truyn sang Trung Hoa, th phn ln u c hnh thnh qua hnh thc tng phi, v trn c s ca mi tng phi m h thng Phn gio c t chc khc nhau, theo hnh thc khi nguyn t?n .

H thng Phn gio Pht hc Trung Hoa, nh cp, bt u t thi i Nam Bc triu (53) (cng gi l thi i Lc triu), cc nh Pht hc t chc h thng Phn gio m i sau gi l Nam tam - Bc tht (ba h thng Phn gio phng Nam v by h phng Bc). Bng 8 H Truyn Tha Ca Long Th n v Trung Hoa B Tt Long Th - B Tt B - La Hu La a Thanh Bin - Tr Quang... (n ) Thanh Mc a B Ha La Hin Th. Con Vua Sa Xa (n ) - Cu Ma La Thp o Dung Tng Triu Tng Du o Sinh-m T-o Lng-Tng Thuyn-Php Lng Ct Tng (hong truyn Tam lun phng Nam) Minh Thng (hong truyn T lun phng Bc) - Ba h Thng Phn Gio? Giang Nam a)- H thng mt (do Php s H Khu Sn Cp lp thnh - c ba php lun : 1- n gio : Kinh Hoa Nghim 2- Tim gio : Hu tng gio : (11 nm thuyt gio ca Pht sau thi Hoa Nghim) V tng gio : (12 nm sau cho n thi Php Hoa) Thng tr gio : (thi Nit Bn) 3- Bt nh gio : Cc kinh in ngoi n, tim nh kinh Thng Man, Gii Thm Mt... b)- H thng hai (do Php s Tng Ai lp thnh) - c ba php lun : 1- n gio : (nh h thng mt) 2- Tim gio :

Hu tng gio : (nh h thng mt) V tng gio : (12 nm sau Phng ng v Bt Nh) ng qui gio : (thi Php Hoa) Thng tr gio : (thi Nit Bn) 3- Bt nh gio : (nh h thng mt) c)- H thng ba (do Tng Nhu, Hu Th, Hu Qun lp thnh) - c ba php lun : 1- n gio : (nh h thng mt) 2- Tim gio : Hu tng gio : (nh h thng mt) V tng gio : (Bt Nh) c dng gio : (Phng ng) ng qui gio : (nh h thng mt) Thng tr gio : (nh h thng mt) 3- Bt nh gio : (nh h thng mt) B/- By h Thng Phn Gio? Giang Bc a)- H thng mt (Hoc S lp) - c nm php lun : 1- Nhn thin gio : (-v-b-li) 2- V tng gio : (Tnh ) 3- n gio : (Hoa Nghim) 4- Tim gio : (Phng ng) 5- Bt nh gio : (nh trc) b)- H thng hai (B Lu Chi lp) - c hai php lun : 1- Tin gio bn t : (12 nm trc - Tiu tha gio) 2- Hu gio mn t : (12 nm sau - i tha gio)

Bn t v mn t - d cho tr con khi mi hc th trc ht dy na ch (tin gio bn t), ri sau mi dy tip nguyn ch (hu gio mn t). c)- H thng ba (Quang Thng lp) H thng ny do ngi Gic Hin, Hu Quang xut, c 4 tng : 1- Nhn duyn tng : (thuc Tiu tha - Hu b, ch thuyt T nhn lc duyn) 2- Gi danh tng : (thuc Thnh Tht tng, ch thuyt Thnh Tht lun : ging v Tam gi - Nhn thnh gi, Tng tc gi, Tng i gi) 3- Cung tng tng : (hc thuyt Tam lun - Nht thit php khng - Tnh Khng lun) 4- Thng tng : (gio l Hoa Nghim v Nit Bn) d)- H thng bn (Hoc S lp) - c nm tng : 1- Nhn duyn tng : (A T m) 2- Gi danh tng : (Thnh Tht) 3- Cung tng tng : (Tam lun) 4- Thng tr tng : (Nit Bn) 5- Php gii tng : (Hoa Nghim) e)- H thng nm (Php S K X) - c su tng : 1- Nhn duyn tng : (A T m) 2- Gi danh tng : (Thnh Tht) 3- Cung tng tng : (Tam lun) 4- Thng tr tng : (Hoa Nghim - Nit Bn) 5- Chn tng : (Php Hoa) 6- Vin tng : (i Tp) f)- H thng su (Hoc S lp) - c hai tng : 1- Hu tng i tha 2- V tng i tha

g)- H thng by (Hoc S lp) - c mt tng : Nht m gio : (Pht dng mt m thanh thuyt php, chng sanh ty theo m hiu bit v gio php khc nhau). Trn y l phn trnh by i cng v Nam tam - Bc tht - s khi lc ha v cc h thng phn gio Pht hc Trung Hoa. C/- H Thng Phn Gio Ca Cc Tng Phi i tha Khi cc tng phi i tha Pht gio hnh thnh ti Trung Hoa, th mi tng phi li t chc h thng phn gio c th theo t tng ca tng tng phi. Theo truyn thng lch s Pht gio Trung Hoa, cc tng phi chnh c h thng phn gio c thnh lp nh sau 1- Php Tng Tng Tng phi ny y c trn c s ca kinh Gii Thm Mt ri em gio php ca Pht chia lm ba php lun (ba ln chuyn php lun ca Pht). a)- Php lun I : Pht ni v Hu (Hu gio) b)- Php lun II : Pht ni v V (Khng gio) c)- Php lun III : Pht ni v Trung o (Trung gio) - Hu gio l gio l thi Nguyn thy v B phi - Khng gio l gio l tin i tha v i tha - Trung gio l gio l i tha v hu i tha * Php lun I : Gio l c bn l 4 thnh v 12 nhn duyn * Php lun II : Gio l c bn l Nht thit php khng * Php lun III : Gio l c bn l Trung o

Hai php lun u, Pht ni v php phng tin v bt liu ngha (kh l, kh c). Php lun th ba, Pht ni v php liu ngha - chn tht ti thng - Ch c bn l Trung o : - 3 t tnh v 3 v tnh (tam tnh v tam v tnh). V kinh in, ngi i sau i chiu nh vy : * Php lun I : Gm 4 b A Hm 4 b Nikya * Php lun II : Gm kinh Bt Nh (Khng tng) * Php lun III : Gm kinh Gii Thm Mt, Hoa Nghim... 2- Tam Lun Tng Tng phi ny phn chia gio php ca Pht lm hai tng v ba php lun : Thinh Vn tng B Tt tng Php lun gc Php lun ngn Php lun ngn v gc - Thinh Vn tng : gm cc kinh A Hm v Nikya. - B Tt tng : gm cc kinh i tha. * Php lun gc : Pht ni kinh Hoa Nghim * Php lun ngn : Pht ni kinh A Hm n Phng ng * Php lun ngn v gc : Pht ni kinh Php Hoa H thng phn gio ny do Ct Tng xut (xem bng s 8 v mc ch s 62) 3- Thin Thai Tng Tng ny chia gio php ca Pht thnh Ng thi, Bt gio. Ng thi - Hoa Nghim

- A Hm - Phng ng (Duy Ma, Lng Gi...) - Bt Nh - Php Hoa, Nit Bn Nm thi tng ng vi nm v (ca kinh Nit Bn) - Sa ti (ngu nh) - Vng sa (lc) - Vng b (sinh t) - B kt (thc t) - B lng ( h)

Nm v

- h l ti thng trong 5 v, v kinh Php Hoa, Nit Bn c v nh h - ti thng trong cc kinh. Tm Gio (Bt Gio)

4 ha nghi (Ha nghi t gio) [4 4 ha php (Ha php 4 gio) [4 phng php gio ha] ni dung gio l c bn] 1- n 2- Tim 3- B mt 4- Bt nh T gio - Tng gio : h thng kinh in A Hm v Nikya - Thng gio : h thng kinh in xuyn thng c Tam tha - Bit gio : gio l c bit dnh cho i tng c bit, nh hng B Tt, Lc , Nh v.v... - Vin gio : gio l vin dung - nht tha, ch cho kinh Hoa Nghim, Nit Bn, Php Hoa 1 - Tng gio 2 - Thng gio 3 - Bit gio 4 - Vin gio

T nghi - n gio : gio l n ng, dnh cho hng tr gi - i tha - Tim gio : gio l c ging ty theo trnh , cn c (cc kinh A Hm, Phng ng) - B mt : gio l c th dnh cho i tng c th (khng phi ai cng c nghe v hiu c) - Bt nh : cng mt gio l, cng mt php hi nhng ch ny l n gio, ch kia l tim gio - ty theo trnh m ni. ? y, c mt vn . Tng truyn, ng thi bt gio l do ngi Tr Khi (54), t ca Hu T, sng lp. Nhng hc gi Sekiguchi Shindai trong bi vit Khi nguyn ng thi bt gio (Goji hakkyo kyohanron no kigen) (xem Taisho daigaku kiyo, tr.1-15 (1975) cho rng chnh Trm Nhin (711-782) l ngi h thng ha phn gio ny? 4- Hoa Nghim Tng Tng phi ny do s Thun, Tr Nghim v Php Tng thnh lp. Gio php c chia thnh 5 gio, 10 tng. * Nm gio 1- Tiu tha gio : gio l cho hng Thanh Vn, nh A Hm, A T m lun, Thnh Tht lun; 2- i tha s gio : gio l cho hng i tha s cp, nh Trung Qun lun, Du Gi S a lun... ; 3- i tha chung gio : gio l cho hng i tha cao cp, nh kinh Lng Gi, Thng Man... ; 4- i tha n gio : gio l cho hng i tha u t, nh Thin tng... ; 5- Nht tha vin gio : gio l vin dung, ti thng, nh kinh Hoa Nghim..., Nht tha vin gio c hai loi : a)- Nht tha ng gio : tng ng vi Tam tha (kinh Php Hoa)

b)- Nht tha bit gio : khc vi Tam tha (kinh Hoa Nghim) - Loa Kh - Ngha Tch Thanh - T quang - Ch Nhn - Bu Vn - Ngha Thng - T Quang - Ng n - T Vn Tun Thc - T Minh Tr L Tr Vin - Khnh Chiu

* Mi tng (10 hc thuyt c bn ca Pht gio B phi v i tha) Su hc thuyt ca Tiu tha : 1- Tng Ng php u c : thuc gio l ca c t b, Php thng b, Hin v b, Chnh lng b, Mt lm sn b, K dn b trong thi k Pht gio B phi. 2- Tng Ng khng php c : thuc gio l ca Nht thit hu b, Tuyt sn b,?n quang b, Kinh lng b. 3- Tng Php khng kh lai : thuc quan nim Hin ti hu th, qu v v th ca Ha a b, Php tng b, i chng b, a vn b, Ch a sn b, Ty sn tr b, Bc sn tr b. 4- Tng Hin thng gi tht : thuc quan nim Chn gi tnh hu ca Thuyt gi b. 5- Tng Tc vng chn tht : Quan nim ca thuyt Xut th b. 6- Tng Ch php gi danh : Quan nim Tam th ch php gi danh v th ca Nht thuyt b. Bn hc thuyt ca i tha 7- Tng Nht thit php khng : thuc i tha th gio. 8- Tng Ch php thc tng : thuc i tha chung gio. 9- Tng Tng v Tng u khng : thuc i tha n gio. 10- Tng Nh th - vin mn : thuc Nht tha vin gio (55).

Trn y l cc tng phi c h thng phn gio c th. Cn Thin tng, Tnh tng v Mt tng (Chn ngn tng) th h thng phn gio khng c th v cng kh a din. Tuy nhin, vi ba tng ny, ch yu l i vo tu tp thc tin. Do , nu lp phn gio th phi lp theo mt th cch c th ca n. Ring v phn phn gio nh va trnh by trn y, chng ta thy l r mt iu cc h thng phn gio, l s tng quan thng thit gia nhn thc ca con ngi v chn l thc ti. Bi l, nhn thc ca con ngi th bt kh thuyt - c bao nhiu ngi th c by nhiu nhn thc khc nhau. ? y, s khng bao gi c bt k mt khun mu t duy no c th dng cho mi ngi; cng nh, tt c mi ngi u mang giy, nhng khng th c mt i giy no kh d c dng cho tt c mi ngi. V li, chn l thc ti cng ch c Mt, ng phng hay Ty phng, u ch c Mt v ch Mt m thi. V l , vn c t ra y l : chn l lun lun, lc no, v u, cng bnh ng trc mi ngi; v, lm th no mi ngi c th trc nhn c chn l? y l l do ti sao Pht t Trung Hoa xut v t chc cc h thng phn gio. N xut hin nh l s ni kt cc nhp cu phng tin gip ngi sang sng. T , ba tha phn n, tim, quyn, tht tt c u vin dung. y l phng tin thin xo mi ngi vi cn tnh v trnh khc nhau u c th tu tp Pht gio. C th tm tt ngha trn qua pht biu ca Long Th nh sau : Nu khng nng tc , th khng th t n chn l. Nu khng t n chn l, th khng th hiu c Pht php (56). ---o0o---

Chng V - Trit Hc Tnh Khng Nh c Tot Yu Trong Tam Lun

I.- Lch S Truyn Tha Sau khi im qua mt s nt v lch s t tng Tnh Khng (xem chng III, phn I, II, III, IV ; chng IV, phn II, B v C.2), mt cch no , hn c gi cng nm c tin trnh lch s-t tng ca n. Song, y, nh c gii thiu trong ch ca kho lun ny, chng ta s nghin cu v vai tr lch s ca Tnh Khng trong nhng bc pht trin ca n, c bit l Trung Hoa (57).

Nh trnh by trong phn Hc thuyt phn k (xem chng IV - bng [5] v [6]), chng ta bit rng, sau Pht dit khong 700 nm, B Tt Long Th xut hin v xin dng gio ngha i tha, c bit l v Tnh Khng lun. iu ny th hin mt vai tr lch s v cng quan trng trong vic truyn b v pht trin dng sinh mnh Pht gio v c Pht tin on (58). V th, Long Th v hc thuyt ca Tam lun (Mdhyamayna) c tn vinh l Nhn chnh (Long Th) v Php chnh (Trung o) (59). V c s truyn b v xin dng, Tam lun ly kinh Bt Nh lm nn tng ; t Bt Nh m to ra Trung qun lun (Mdhyamika-sstra), Thp nh mn lun (Dvdasadvara-sstra). Hai tc phm v i ny u do Long Th trc tc. Bn cnh , l tc phm Bch lun (Satasstra) ca B (AryaDeva). Do y c trn ba b kinh-lun ny m c tn l "Tam lun". V sau, c thm mt b lun k v na, cng ca Long Th, l i Tr lun (Prajna pramit-sstra), v th c khi gi l "T lun". Mc tiu ca lun thuyt ny l "ph t hin chnh", do , nhng n lc v bc i to bo ca n u nghim tc ph bnh cc quan im sai lm v Pht php ca tt c b phi Pht gio cng nh l ngoi o t gio (60). y, trc ht n ph bnh nhng quan im sai lm ca cc b phi Pht gio, ri n ph bnh nhng quyt on lch lc ca cc nh i tha (Mahayanists). y l l do khai sinh ca Tam lun. Nhng cho n khi Tam lun c truyn sang Trung Hoa, th n bt u xut hin nh l mt tng phi cng vi s xut hin ca Cu Ma La Thp (Kumrajva), ngi Kucca (Qui T). T , Tam lun tng ra i. Khi u vo th k th V.TL, Cu Ma La Thp phin dch Trung lun v truyn cho o Sanh, m T v o Lng (61). n th k th VI.TL, Php Lng, mt o s tr danh ng thi, truyn cho Ct Tng (62). n th k th VII.TL, Ct Tng truyn cho Hu Qun, Hu Qun sang Nht nm 625 v truyn b Tam lun ti cha Nguyn Hng (Gwangji) Ni Lng (Nara)... Sau Ct Tng, Tam lun tng tm dng pht trin (m chuyn sang Nht Bn bi Hu Qun) v by gi Huyn Trang v t l Khuy C ang hng khi Php tng tng. Mi n nm 679, mt v Tng tn l Suryaprabhsa n Trung Hoa ging Tam lun cho Hin Th, t dng tn Tam lun tng ra i (63). ---o0o---

II.- C S L Lun- Ph Bnh Ca Tam Lun Trong bi tng m u ca Trung qun lun, Long Th vit rng : "Bt sinh dic bt dit Bt thng dic bt on Bt nht dic bt d Bt lai dic bt xut Nng thuyt th nhn duyn Thin dit ch h lun Ng kh th l Pht Ch thuyt trung nht" (64) Bn dch ting Anh ca Stcherbatsky (65) : "The perfect Buddha, The foremost of all teachers I salute, He has proclaimed The principle of (universal) relativity. Is like Blissful (Nirvana), Quiescence of plurality There nothing appears, Nothing has an end, Nor is there anything eternal Nothing is identical (with itself) Nor is there anything differentiated, Nothing moves, Neither hither no thither". Bi tng trn c th tm dch nh sau : "Con knh l Th Tn ! Trnh by php Duyn khi Dit tr mi h lun Xin dng Trung o l Khng sinh cng khng dit Khng thng cng khng on Khng mt cng khng khc Khng n cng khng i".

A/- C s mt : T bi tng trn, trc ht chng ta thy ch ch ca n c th hin qua hng lot cch ngn ph nh "khng... khng... khng...". Nh th, c th ni, c s l lun-ph bnh ca Tam lun (m y l Trung lun) l "ph nh bin chng" (dialectical negation). V, mc ch ca ph nh bin chng ca Trung lun l "dit h lun" (nisprapnca) ; v, lun c c bn ca php ph nh bin chng ny l "t c" (66) : 1- Hu (sat) 2- V (asat) 3- Dic hu dic v (cng c, cng khng) 4- Phi hu phi v (khng c, khng khng) Bn lun c trn mt hng ro "ti hu", nhm a mi l lun tr v kt lun. y buc i phng phi tr li mt cch dt khot ; v ng nhin s khng c bt k mt cu tr li xut sc no c th ln trn c bn lun c xc quyt ny, khi cn bn n cu hi, cng khng mng n cu tr li na ! Do , nu khng nm c lun c c bn ny, th s khng hiu c cch l lun ph bnh ca php ph nh bin chng. B.- C s hai : Bc th hai ca php ph nh bin chng ny, cn phi bit, l Bt bt (tm ci KHNG), hay cn gi l tm ci ph nh : "1- Khng sinh 2- Khng dit 3- Khng thng 4- Khng on 5- Khng ging (*) 6- Khng khc 7- Khng n 8- Khng i" Nh th, trn nn tng ca tm ci ph nh ny, ci g c th tn ti ? Thc ra y l s ph nh, ph nh tt c sc thi c th ca hin hu. y, h ci g bm vo hu, v, sinh, dit, thng, on, ng, d, kh, lai th u l sai lm, hay nhng hin hu no sinh khi t chng cng u l sai lm. Do , c im ca php ph nh bin chng ny l ph nh lin tip, ph nh lun c ci c ph nh. T d, ph nh nim sinh khi (sinh) bng nim on dit ; ph nh nim on dit bng nim n (lai) ; ph nh nim n bng nim i (kh) ; ph nh mi nim trn bng thng hng ; ph nh nim thng hng bng on dit ; ph nh

nim on dit bng ng th (nht) ; ph nh nim ng th bng sai bit (d) ; ph nh nim sai bit bng sinh khi..... C nh th m ph nh sch s mi nim chp trc bm vu vo hu, v, sinh, dit, thng, on, ng, d, kh, lai. C.- C s ba : Bc th ba ca php bin chng ph nh ny l Trung o (Middle way) - tc con ng GIA ; m, GIA ng nhin phi c hai bn - hai bn c gi l Nh : Chn v Tc . T suy lun, h bn ny l Chn, th bn kia l Tc. T d : 1- Hu i lp vi v. Hu l tc ; v l chn 2- Hu-v i lp vi phi hu-phi v . Hu-v l tc ; phi hu phi v l chn. 3- Nu c 4 lun c trn l tc, th lun c no ph nh chng l chn . Hu-v, phi hu-phi v l tc ; phi phi hu, phi phi v l chn. 4- Nu c 4 lun c trn u l tc, th lun c no ng trn chng v ph nh chng l chn . Phi phi hu, phi phi v l tc, phi phi bt hu, phi phi bt v l chn... C ph nh nh th, cng i su, cng tin gn n ca chn l. Cho n khi no "nht thit, nht thit bung x ht", th khi bn i din vi chn l thc ti Tnh Khng - khng th c (aprptitva). Trn y ch l li lp lun, vy thi. N khng c mt iu g u huyn k b ht. D.- C s bn : Vn quan trng l s xc nh gi tr ca ch TRUNG = GIA, u mi l nm . Chng ta bit rng, TRUNG l mt khong GIA, mt khong trng v cng gi tr m bn no cng mun ln chim ko v phn mnh. Do , TRUNG l v tr then cht, l im ta ca hai thi cc ; nu bm vu vo mt trong hai thi cc l iu sai lm, s ri vo cc oan, nh kin chp v hu-v, v thng hng, v on dit v.v..., nhng nu bm vu vo c hai thi cc th cng l iu sai lm, nh mun n th li i, mun sinh th li dit ; nhng ngay ti y, nu mt phen bung b mi kin chp vo hu, v, sinh, dit, thng, on, ng, d, kh, lai, th l lc trc nhn chn l. V th, Tam lun cp n "Nm huyn ngha" nh sau : 1- Nu c ngi cho rng, th gii s vt hin tng ny l thc sinh thc dit, th l tc phin din. 2- Nu c ngi cho rng, th gii s vt hin tng ny l bt sinh bt dit, th l chn phin din.

3- Nu c ngi cho rng, th gii s vt hin tng ny l khng thc sinh, khng thc dit, th l trung o ca tc . 4- Nu c ngi cho rng, th gii s vt hin tng ny l khng thc bt sinh, khng thc bt dit, th l trung o ca chn . 5- Nu c ngi cho rng, th gii s vt hin tng ny l khng c sinh dit hay bt sinh bt dit, th l trung o c biu th t s kt hp GIA tc v chn (Nh hip minh trung o). Kt lun, Trung lun vit rng : "Nu khng nng vo tc , th khng th t n chn ". Cng nh nu khng dng thuyn, th khng th sang sng. V "Tt c u hp l v hp l vi TNH KHNG, tt c khng hp l v khng hp l vi TNH KHNG". (Mk. XXIV.14). E.- C s nm : Cui cng l nguyn l Duyn khi. Chng ta bit rng, Duyn khi (Paticcasamuppda) l gio l v cng quan trng, c mt khng hai trong lch s tn gio v trit ng-Ty. y cng l gio l thng nht c ghi li trong h thng kinh tng Nam truyn v Bc truyn. Nh Pht ni, Ngi v cc c Pht thi qu kh u chng c gic ng t gio l Duyn khi (67). T , cho thy tnh cch quan trng ca gio l ny (68). y, nu mun hiu mt phn no v TNH KHNG, th trc ht phi nghin cu v Duyn khi, v n l con ng "c nht v nh" dn n tri nhn thc ti Tnh Khng. Duyn khi v Tnh Khng l hai mt ca mt thc ti, du n c gii minh trn bt k bnh din no, cng c hay tuyt i, tc hay chn . Duyn khi, trn mt hin th, l hin tng ca Tnh Khng ; v Tnh Khng, trn ci nhn tuyt i, l bn cht ca Duyn khi. y l mt loi h lun, m ni theo ngn ng ca Hoa Nghim l "tng tc", "tng nhp" - cng sinh khi v cng hin hu. Do , "Tnh Khng" (sunyata), nu c xem l mt loi th tnh c th, mt loi th tnh m n lun lun ph hy chnh n - ph hy lin hi, th tc dng kh th ca Tnh Khng l nh Tm kinh (Hridaya sutra) ni "vin ly in o mng tng", "cu cnh Nit bn". Nh th, Duyn khi v Tnh Khng chnh l khi nim cui cng ca ngn ng - v khng cn ngn t no khc hn c th thay th cho n c - kh d ni v VIN LY (Naiskramya). N vin ly mi t tnh (svahva), mi t tng (svalaksana). Duyn khi nh bt bng, bt gic t khi no chng bit, lng l tri theo ghnh thc , v khi chm phi dng nc, n lin bit tm - tr v vi bn th ? KHNG. y khng c bt k mt bn th no hin hu c ! V, nh theo li ni ca vin ly, bn th ca Duyn khi l "KHNG T

TNH" (svabhavaabhva), n tri ln t ni ny n ni kia trong cn tun hon mng m ca nhng s ni kt v nng ta nhau (y tha), nh tng git nc, ni kt v nng ta nhau to thnh dng nc ; cn ci m c gi l dng nc ch l lm thi, n l "duyn hi" (69) vy thi. Duyn khi l nh th. Qua nm c s nh c cp trn y, chng ta phn no nm bt c nhng im khi qut v Tam lun tng, v y cng l tin i vo tm hiu trit hc Tnh Khng. ---o0o--III.- Nguyn L Trung o (mdhyama-pratipda) Nh c ni n ngay t u, Trung o l mt khi nim do chnh c Pht ni ln sau nhng bin c quan trng trong cuc hnh trnh tr v Nit bn ca Ngi. N, ngay t thi Pht gio Nguyn thy, vn c xem l mt gio l c th trn c hai bnh din : i sng thc tin tu hnh v o l a n gii thot. Lch s ghi nhn rng, tri qua su nm tu kh hnh ni Tuyt, thn th ca B Tt Tt t a ch cn da bc xng. B Tt nh i mi sc sng nng ng v nhim mu ca chnh mnh cho nhng cn i lnh khn lng, c lc Ngi ri vo hn m, bt tnh. Song, chnh nh vo nhng kinh nghim thng thit nh th m Ngi mi ng ra rng, s hy dit xc thn ny cu V thng o l iu phi l v b, khng th c c. T , B Tt thc tnh, v Ngi bt u tm li cuc sng qun bnh, mt i sng vn tim tng mt kh tnh nhim mu v bin trong mi con ngi, bng cch n ung, tm ra v ngh ngi (70) ; ri i vo thin nh. Sau khi thnh o, bi php u tin m Pht ging ti vn Nai l T thnh ; trn c s ca php thoi ny, nguyn l Trung o c Pht nhn mnh nh sau : "C hai cc oan m ngi hc o mun hng n mt i sng gii thot cn phi trnh xa : cc oan th nht, nu ly lc th ca thn th lm mc ch ca i ngi, th l mt i sng th b v ngu xun ; cc oan th hai, nu sng mt i kh hnh p xc, ch to thm kh au v vt v". y c gi l Trung o tu tp ; con ng GIA khng ri vo hai cc oan. Mt loi Trung o khc, l Trung o gii thot. C ngha l i vo gic ng v th nghim chn l t th gii ca thc tnh Duyn khi. V l, i vi Duyn khi th mi php khng th c xem l

c hay khng. Do , Duyn khi c xem nh l Trung o ca gii thot. T ci nn mng c bn ny, m v sau, tri qua mt lch s lu di, cng lm phen phiu lu bng bnh, Long Th xy dng li nguyn l Trung o trn c s ca Bt bt. C nhin, ti sao Long Th khng xy dng lun thuyt ca mnh trn ci c (nh Trung o thi Nguyn thy) m li y c trn mt nn tng mi l c l do ca n ; v l do l nhng g c trnh by trong thi k Pht gio B phi v Pht gio tin i tha. l mt ti thuc s pht trin ca lch s-t tng, khi m gii tuyn gia "ngn" v "hnh" b xa nha, v kinh nghim th chng t ni phi nhng ch cho s bin bit phn tranh. Lc by gi k chp c, ngi chp khng, k chp va c li va khng, ngi chp va khng c li va khng khng..., c nh th, nhng nh kin ca c v khng din tin trong sut qu trnh pht trin t tng Pht gio. Ht thi i ny, n thi i khc, vn c sinh ri dit, dit ri sinh nh l vng lun hi vnh cu (le retour ternel) cua Nietzsche. C l v th m Long Th phi xy dng li nguyn l Trung o trn mt nn tng mi ca Bt khng (71). Nh th, r rng Trung o y c ra i trong mt bi cnh mi, hn nhin n cng cu mang theo nhng th cch c th ca n. Tuy nhin, khng v vy m hc thuyt ca Long Th khc bit vi hay chng tri vi gio l ca Pht ; tri li, n ch c th c xem l s pht trin bn ca Pht trong mt bi cnh mi, cng ta h nh dng mt tn gi mi cho mt khi nim c, vy thi. Do , khi Trung o nm gia chin trn ca Bt bt hay c bao quanh bi Bt bt, th c ngha Trung o l chn l lm thi, kh d khng ri vo mi kin chp ca hu v sinh dit thng on kh lai. Do , nu nhn t thc t, Trung o khng phi l bn cht ca chn l tuyt i, hay l bn th ca chn l thc ti no c, n ch ng vai tr-biu hin trong kt cu ca t duy m thi. Cng nh gia bng ti v nh sng, trong t duy chng ta cho rng n phi c mt gii tuyn ho huyn no phn chia hai thi cc sng v ti khc nhau ; v l mt nhu cu ca t duy hu ng. Nhng vi chn l thc ti, s khng h c v khng bao gi c bt k mt gii tuyn l loi no hin hu nh l bin t ca gia nh sng v bng ti. V th, ci m gi l Trung-o-, nn nh rng, ch l im ta ca nhng kt cu lm thi trong t duy hu ng, y l im c th nht v nguyn l Trung o.

Nh va cp trong lun trn, chng ta thy r Trung o khng phi l Nit bn, m l con ng dn n Nit bn. y, mt vn nn khc c th c t ra l ti sao Trung o, mt con ng mong manh nh th li c kh nng dn n Nit bn, v ch c n mi c nng lc dn n Nit bn ? Ngay ti chi tit ny l r cho ta thy tnh cch nhim mu v v cng k v ca nhng ci vn c xem l mong manh, sng khi ; v c khi chng c xem l v tch s, v gi tr. Trong vin kin ca cc nh i tha c on, h cho rng ch c V l trn ht, hoc ch c Chn l trn ht v.v..., m h khng bit rng V ch c th c nhn din trong Hu, cng nh Chn hin hu t Tc (72). V khi m cht ly quan im (hoc v, hoc hu) ca mnh, th lp tc h ri vo lm li. V th, ci bin gii mong manh m gn nh l khng bin gii ny, tc dng ca n l cc mnh v dng ph hy mi thin chp trong c ca ng kin ; n phng thch tt c mi phn t cu u trong ngc t ca tm thc, ri p tan lun c ci ngc t huyn mng ny cho mi tm thc tr v vi ci bn th thanh nguyn. V, khi tm thc c gi ra, n s tr nn trong sch nh Trung o, mi nim v c v khng khng cn hin hu trong n na, by gi n ang i din v tm mnh trc chn l thc ti y. Do , chnh ci khng l g c v khng c h ly no c mi c th p v ci hu hn, bin n tr thnh v bin. l vai tr trng yu ca Trung o. C th t d nh ngi li xe p, n khng vng bn vo u c, bn phi hay bn tri, pha trc hay pha sau ; n ch ch ng khng nghing ng v bt k bn no trong mt th cch lm diu vi v bp bnh. Nhng chnh s ni kt ca tng giy pht bp bnh m con ngi c th t n mc ch. Trung o l nh th. Nh vy, do tnh cch bao dung v khng thin chp m Trung o c xem l con ng gia dn n tr x ca Nit bn. y l im c th th hai v nguyn l Trung o. Cui cng l vn ca chnh Trung o. Thng qua bt php ca La Thp, chng ta hiu c tn ch ca Tam lun, m c th l Trung o trong Trung lun. Ngay t u, ngha ca ch TRUNG ng vai tr trung tm ca mi lun thuyt, n l cnh ca gia ca ba "huyn mn" bc vo thc ti Tnh Khng. Do , trn c s ca t duy v ngn ng, th "Trung" th vai ca nhng chng l ti thng. V cng ti l im cao nht m bc thc gi kh d t n bng con ng ngn ng. Cn cnh gii thc ti, cho d c c xem l i tng ca nhn thc hay khng, th nghn nm vn bt kh thuyt bi ngn ng. Song, nu nh th th lm sao Pht chng sinh, v ci m Pht bit th chng sinh khng th bit ? T , cnh

ca phng tin c m ra cho nhng ai c mt nhn thy, c tai nghe. y, ch "LUN" ng vai tr ca phng tin. Nh th, nu Trung l cu cnh, th Lun l con ng phng tin dn n cu cnh, tng t nh th i vi Trung o. V hai bnh din phng tin v cu cnh trong nguyn l Trung o c gi l Nh - tc hai chn l : chn l cng c (tc ) v chn l tuyt i (chn ). Mi quan h ca hai chn l ny l bt kh phn ly. Nu ch chp nhn mt trong hai th li tip tc ri vo hoc thng kin, hoc on kin... Cho n khi no t n cnh gii Nit bn v thng, th chn hay tc s khng cn c bn n na. Tuy nhin, y trn gc nhn thc, hai chn l ny m ra cho chng ta mt chn tri bao la mnh mng y hy vng. chnh l kh tnh v bin ca Duyn khi c biu hin trn c hai phng din ca chn ln tc . V cng t y, cuc i thoi gia Pht v chng sinh bt u. "Mn ch a diu ln khi gi Bung thuyn lc khch sang sng Gat gat, paragat, parasamgat Bodhi Svah !" (*)Ghi ch ring ca BBT TVHS: c l do li typo. "5- Khng mt" ---o0o---

Chng VI - i Cng Trit Hc Trung Qun

I.- Gii Thiu V Tc Phm V Tc Gi Theo nhn nh ca T.R.Murti, "Trung Qun lun (Mdhyamika) l mt lun gii cch tn ca Pht gio. N o su vo Pht gio bng cch phn tch trn vn nhng vn tinh t trong gio ngha. l mt s c gng bn b tng hp cc kinh lun Pht gio thng qua ci nhn ca hai chn l : chn v tc " (73). Chng ta bit rng, Trung Qun lun l mt trong ba b lun ni ting ca Long Th. Song, v vai tr lch s, n c mt tm vc v cng v i trong tin trnh pht trin lch s-t tng ca o Pht, nht l trong mt bi cnh phc tp ca cc h t tng ti n lc by gi. Do , Trung Qun lun rt c quan tm bi cc hc gi ng, Ty ; v theo nh gi ca

P.T.Raju, trong "Idealistic Thought of India", th tc gi ca tc phm ny l "mt nh bin chng c nht v nh trn th gii" (74). Ni dung ca Trung Qun lun gm c 4 quyn, chia thnh 27 phm vi tt c 446 bi tng. Mi bi tng c 4 cu nm ch, tng cng gm 1.784 cu, 8.920 ch. Tc phm nguyn vn bng ting Sanskrit, do La Thp dch sang Hn vn. Bn cnh bn dch, cn c cc bn ch gii ca V Trc, Thanh Mc, Ct Tng... V tc gi, Nagarjuna, ngi thuc chng tc Naga (rng) min Nam n, ra i khong th k th III T.L, trong mt gia nh theo o B La Mn. Ngi c sinh ra di gc cy Arjuna, nn c t tn Nagarjuna - Long Th, Long Thng, Long Mnh. Thu thiu thi, Long Th l ngi thng minh, hc rng, lu thng kinh in B La Mn v hc c huyn thut. Truyn thuyt k rng, mt hm, Long Th cng bn b r nhau dng php tng hnh vo cung tru chc cc cung n. Vua bit c, ra lnh chm u ba ngi bn, ring Long Th c thot thn. Do n nn sm hi, Ngi mt mnh n trc thp Pht pht tm xut gia th gii. T , Ngi bt u nghin cu Tam tng, du c thng hiu nhng vn khng tha mn. Mt hm, do tm khinh mn sinh khi, Ngi t ch ra gii lut, n mc kiu mi v ring trong cn phng thy tinh. Nhn duyn hi ng, B Tt i Long thng xt n dn Ngi vo Long cung ri truyn trao kinh php i tha. T , Ngi n lc truyn b chnh php, cho n khi v gi. Mt trong nhng t xut sc ca Long Th l B... (75). V mt t tng, ni n Long Th l phi ni n B Tt M Minh, tc gi ca "i tha khi tn lun". Thng qua tc phm ny m t tng i tha ca M Minh gy s ch cho cc bc thc gi ng thi. V v sau, chnh Long Th l ngi lm cho h t tng i tha tr nn hon thin. Tt nhin, ngoi Long Th cng cn c nhng nh i tha khc, nh Harivarman. Tuy nhin, vi tr tu xut sc v bit ti v ngh bin, m Long Th c xem nh l (mt trong nhng) trit gia u tin trong cuc cch tn lch s-t tng Pht gio. ---o0o--II.- Lun Trit Hc C Bn Trong Trung Qun Lun Phn trnh by i cng v cc lun trit hc c bn trong Trung Qun lun ny c da vo nguyn bn Trung Qun lun do ngi La Thp dch trong i tng kinh, v phn gii thch c da vo nhiu bn s gii ca

cc Lun s Tng Du (No.1564 [Cf.Nos.1565-1567] - li ta vit cho Trung Qun lun), Thanh Mc (No.1564 [Cf.Nos.1565-1567] - phn s gii) v V Trc (No.1565 [Cf.Nos.1564, 1566, 1567] - Thun Trung lun ngha nhp i Bt Nh Ba la mt kinh) - xem i Chnh tn tu, i tng kinh, tp 30. A/- Bin Chng Ph nh (Dialectical Negation) Ton b trit l Trung Qun hon ton nm ngay ni tin c nht v nh ca n, l "Nht Thit Php khng - SARVADHARMSUNYATA - Tt C Php u L Khng". y l mt tin v i lm o ln tt c c cu trt t trong i sng tri thc ca con ngi. V l, nu khng tha nhn n, th mi mi con ngi khng th t n chn l, ngha l ch chp nhn v bng lng vi th gii s vt hin tng sinh dit lin hi ny ; v nh th, th gi tr ca chn l mc nhin b ph nhn ngay trong i sng ca con ngi. V, i sng ca con ngi, nu khng c soi sng bi chn l, hay c tn ti trong chn l, th tt nhin, i sng s khng c bt k mt ngha v gi tr no. Ngc li, nu tha nhn n nh l mt chn l ph bin, th xem nh l ph nhn tt c hin thc ca con ngi v th gii thc ti khch quan. Nhng, nh trong thc t, con ngi khng th ln trn trc s hin hu ca th gii thc ti vi mun ngn s vt hin tng, sai bit a th ang hin by l l trc mt, h hung l c th chi t s hin hu ca con ngi chnh n v cc i tng hin thc ca n - tc l th gii thc ti. V nu nh th, th tin Trung Qun ny qu thc l cha y mu thun. V, trong tri thc thng tnh, nhng ci mu thun th u khng hp ; v nhng ci khng hp l, th khng th tn ti v.v... Nhng ti sao tin ca Trung Qun vn tn ti nh l chn l hin nhin ? t vn nh th l khi s i vo nghin cu trit l Trung Qun. 1- ngha ph nh ca Trung Qun Nh va trnh by, "Nht thit php khng" l mt mnh - pht biu ph nh, n l mt s ph nh tt c, m trc ht l ph nh mi i tng c xem nh l s th hin thc (actual dharma), ri sau , l ph nh ch th (subject) ca i tng b ph nh (object) ; th c ngha l n, khng nhng ph nh mi s th hin hu m cn ph nh lun c chnh n. V, khi m mi gi tr u b ph nh, nh vai tr hin hu ca ch th

v i tng, th tin ca Trung Qun cng chng c gi tr g ht, c cng nh khng. V khi m mt tin c xem l khng c tc dng, th s thit lp ca n cho d c hp l, cng khng c gi tr g trong s ph nhn th gii thc ti hin hu ; v cng khng c bt k mt s lin h no i vi th gii thc ti hin hu. Do , ngha ph nh ca Trung Qun, trc ht l "khng ph nh g c". V, mnh pht biu ca n l "Nht thit php khng" ; m, khi "tt c u l khng" th ly ci g ph nh ci g ? Chng ta thy rng, trn thc t, trc ht phi c mt s th no , ri sau mi c th khng nh hay ph nh. Cn, nu khng c g ht, th ly ci g m ph nh, v ph nh ci g. Nh th, y khng th dng ngha ph nh theo quan im thng thng ca con ngi kho st tnh cch ph nh ca Trung Qun. 2- C s thit lp mnh ph nh ca Trung Qun Thng thng, khi pht biu mt mnh hoc l khng nh, hoc l ph nh, th trc ht phi tun th trt t ca kt cu ng php ; ngha l, trong mt cu pht biu, phi c ch t (subject), ng t (verb) v tc t (object). V trong nguyn l tng quan ca ngn ng, th mt mnh pht biu phi mang ngha hoc ng, hoc sai ; v ci ng ph nh ci sai. Do , mt pht biu ph nh lun lun phi hi cc yu t : a)- Ch th ph nh, ng t ph nh, v i tng b ph nh. b)- Ch th nhn nh sai, ng t nhn nh sai, v i tng b nhn nh sai. Trn c s ny, bn ng (a) c thm quyn ph nh bn sai (b). Nhng, mnh pht biu ph nh ca Trung Qun l "Nht thit php khng", nh th n hon v t ph nh sang khng nh - khng nh rng "Tt c u l khng" (76). V rng, khi mi s c xem l khng, c ngha l mi i lp gia ng v sai, gia c v khng v.v... u b ph hy ; v mt ln na, n t ph hy n ngay trong kt cu vn php ca chnh n. Nh th, i vi Trung Qun, mi l lun u ha ra mt th tr chi - chi ch. V vi n, l lun ca trn gian bng tr thnh mng m, v mi lun l u i vo ng ct, ni c cng khng c, ni khng cng khng c, ni va c va khng cng khng c, v ni va khng c va khng khng cng khng c. H ng vo kh th no l n p tan ngay kh th, cho n kh th ca ngn ng cng bt lc. Nh th ti sao s mnh ca Trung Qun c gi l "ph t hin chnh" - nh thc gic mng cung si ca nhng k m lm ? iu ny c Thanh Mc gii thch r phn sau. 3- Yu tnh tng quan trong pht biu ca mt mnh

Mc tiu l tng ca logic t duy, thng thng l s cn phi t n mt tin trnh bin chng gia ci biu t v ci c biu t (77), hay ni khc i, l s tng ng gia th gii biu tng v th gii thc ti. Do , s th biu tng, lun lun l biu tng cho mt ci g khc n, ch khng th biu tng v chnh n. Cng nh hoa sen, t thn n khng cn phi biu tng cho n na, v chnh n l hoa sen ri ; v mi thuc tnh ca n lun lun c trng by bi trong chnh s hin din ca n. Nhng khi ngi ta dng hoa sen biu trng cho nhng c tnh cao thng v bt nhim, tt nhin ci c tnh cao thng v bt nhim khng phi l ca hoa sen. Tng t nh vy, chim b cu c dng biu tng cho ha bnh, nhng ha bnh hn khng phi l chim b cu. T , cho thy rng mi tng quan gia biu tng v thc ti, du c tng ng, nhng khng phi l nht th. V l, gia thc ti v ci biu tng cho thc ti th hon ton khc nhau. Nh vy, khi ni n yu tnh tng quan trong pht biu ca mt mnh l ni n tin trnh tng ng ca mt nhn thc, m trong , ch th nhn thc v i tng c nhn thc cng xut hin trn nguyn l hoc l ng th, hoc l sai bit. Ngha l, hoc ch th nhn thc v i tng c nhn thc l mt, hoc ch th v i tng l hai. Trong trng hp nu l mt, th tc gi v tc nghip l ng nht. T d, ngi th gm (tc gi) v gm do ng lm ra (tc nghip), y sao gi l mt c ? V, nu l mt th ha ra, ngi th gm v gm l ng th ? Mt dn d khc, trong trng hp nu l hai, nh t d ci v la ca Thanh Mc, rng nu ch th v i tng l hai n th bit lp, nh s bit lp ca ci v la, th u cn c ci mi c la ? M tri li, lc no v u la t n vn c, v nu nh th, y l mt loi la v dng, n khng c nng lc thiu t ci g ht. Do , yu tnh tng quan y, theo Trung Qun c hai loi : mt l d thi, hai l ng thi. Trong tng quan d thi, c 4 yu t : 1- Thng (la - lc no v u cng c) ; 2- V nhn (la - khng cn c ci) ; 3- V duyn (la - khng cn bt c iu kin no n hin hu) ; v 4- V tc dng (la - khng c chc nng thiu t) (78). Ngc li, trong tng quan ng thi, la ch c th hin hu khi ci b t, s c mt ca n l ty thuc vo ci c b t hay khng ; v i vi ci, trc khi b t, n cng cha hn l ci, v n c th c tr thnh mt ci g khc ci, nh khc cy, ci chn bn, ci khun nh... Nh th, r rng hon ton khng c bt k mt t tnh c bit no c th c xem nh l yu tnh c th ca ci hay ca la. V do , ci v la trong ci nhn ca Trung Qun, c xem l hin hu-gi lp ; tng t nh th i vi tt c php. y, ci yu tnh ca ch th khng c, ci

yu tnh ca i tng cng khng c, vy ly g lm yu tnh trong tng quan pht biu mt mnh ? chnh l ci tng quan trong tc dnghin hu, mt th tng quan m Thanh Mc bo rng, cng ch l s gi nh theo tp qun suy t ca con ngi m thi. Do , khi ch th v i tng c t ra pht biu v mt chn l no (nh ni : Nht thit php khng), nh th, khng c ngha l tha nhn s hin hu ch thc ca ch th v i tng. Nhng, v mun ph hy mi kin chp sai lm v hu, v, sinh, dit, thng, on, kh, lai v.v... m phi gi nh thi. V trong mi s gi nh v thc ti, nh th ny th gi l la, nh th kia th gi l ci v.v... ; la v ci cng ch l tn gi o ha lm thi m thi. Bi l, la v ci trong tn gi th khng phi l la v ci trong thc ti ; chng hon ton khc nhau. V nu chng cng c t trn nguyn l ca ng th v d th, th gi th no cng sai c. Cn bn cht ca thc ti, n vn l dng vn hnh bt tuyt, khng i i, khng tn gi v khng mu thun. N l vy thi. 4- c tnh ca s ph nh T nhng iu dn trn, ta thy rng, nhng g c ni ra y u l ni trong s gi nh, v nhng g nm trong s gi nh u l v thc v phi hu. Cho n nhng ci m gi l m lm, cung si cng ch l php nh mng, nh huyn. Nh th, tt c i tng no cn nm trong tng quan i i ca tri thc thng nghim th u l gi danh. V khi i din vi chn l, n khng hin hu, cng nh cnh hoa th c th phn chiu trong gng soi, nhng tn gi ca cnh hoa , i din trc gng soi, n khng th hin hu. T cho thy rng, bn cht ca tri thc khng g khc hn l ni ct cha ca nhng i tng ph vn o ha v chnh n cng l nhng g c cu thnh t o ha. Cho n khi no mi i tng gi lp ny b hy dit, th bn cht ca tri thc mi tht s hin tin, by gi n mi c kh nng lnh hi thc ti, hay ni khc i, chnh n v dng thc ti ng nht th. Nh th, c tnh ca s ph nh trong Trung Qun khng phi l khc t hay ph nhn s hin hu ca th gii thc ti khch quan, v th gii th lun lun hin hu nh l chnh n ; n cng khng cn thit phi tr thnh i tng cho tri thc, l i tng hay khng l i tng, n vn nh th. V vn ny, Long Th a ra mt th d nh sau. Trong mt cn nh ng kn, bn trong c thin thn xut hin hay khng l iu cha bit. Nhng bn ngoi, mi ngi c bn tn xn xao l c thin thn v khng

c thin thn bn trong. Nu mt ai ni l c thin thn, th khng phi do cu ni m thin thn bng dng xut hin ; hoc do ni khng c m thin thn bin mt. Du bn trong thc c hay khng c thin thn, cuc bn tn xn xao bn ngoi l v cng tn. V trong m ng xn xao , bc thc gi l ngi im lng, cho du ng thy c s tht bn trong. V, ng cng khng c l do g t by s tht khi m mi ngi cn ang bn ngoi v cnh ca vn cha c m ra (79). Tm li, php ph nh bin chng ca Trung Qun l con ng dn n s ph hy mi nh kin v hu, v, sinh, dit...., mi c gi lp, mng m c ct ln t vng thc nhm tr li s hin hu-nh th cho th gii thc ti-Tnh Khng. Mi bc chn i ca n khng h li du vt no cho t duy hu ng, ta nh vt chn chim gia h khng bao la chng th no tm c. l mt li bin chng siu vit m h ni ra th tt c u tan bin, v ngay t c bn, n phng thch c ch th ln i tng, cho n ci nim v ch th v i tng cng b y ra khi gii tuyn ca lun l. i din trc ln sng ph nh lin hi ca Trung Qun, khng mt s th no c th dng lp, cho n s mng khi ca nim cng nh phi bng tiu. y chnh l s mnh ca n, mt s mnh c bit c phi tr cho mi s n n trng by ci bn th thanh nguyn vn t nghn xa v cho n by gi vn khng sinh, khng dit. "Ngi v bng vng ngn cy Bp bnh sng nc thng ngy c khng Ting kinh chm lng gia dng Git mnh vy gi ai trong ci v". B.- Kho St V Nhn Duyn (Trung lun, Chng I, gm 16 bi tng, CTT/TK, No 1564, tp 30, trang 01..., phm Qun nhn duyn) Theo nh quan nim ca mt s cc b phi Pht gio, cng nh quan nim thng thng ca chng ta, th mi s th hin hu trn i ny u do nhn duyn sinh ra. y l mt h lun nh hng su m tinh thn Pht gio B phi v nghe c v nh l n lun lun kh hp vi chn l thc ti. Cc php do nhn duyn sinh ra, iu c th t d nh ci bnh gm vy, n khng th t nhin m c. S tu thnh ca n l do ngi th gm dng t st nho nn ri kt hp vi nhiu yu t khc nhau m to thnh ci bnh gm. y, theo quan im ca mt s b phi th mt s th mun tu

thnh phi c y nhn duyn. Nhn l nguyn nhn chnh (t tnh) trc tip sinh ra qu, v duyn l s tc ng ph tr t bn ngoi (tha tnh), cng hai th li (t v tha) nn gi l "nhn duyn". V tt c th gii s vt hin tng ny t con ngi cho n mung th v c cy hoa l u c sinh khi t nhn duyn. Vi mt h lun nh th trong tri thc chng ta lm sao m khng chp nhn c. y, lun trit hc u tin ca Trung Qun l ph bnh nhng kin chp sai lm v nhn duyn ca hc phi Vaisesika v i chng b. 1- Bi tng s 3 : "Cc php khng phi t n sinh, Cng khng phi t ci khc sinh Khng cng sinh v khng phi v nhn V th, bit n l v sinh" (2 dng ch Nho) Trc ht, khi ph nh mt t th, Long Th ni rng t th : a)- Khng sinh khi t chnh n Nu mt t th m c sinh khi (cha c tr thnh c) t chnh n, th tt yu, n phi hm cha hai yu t - ch th sinh v ci c sinh. V nu ch th sinh v ci c sinh l hai yu t sai bit, ngha l mt bn l nhn (ch th sinh) v mt bn l qu (ci c sinh), th tt nhin, chng c hai t th khc nhau. Nh th, mt t th m c nhng yu t khc nhau th khng th gi l t th, hay l khng t th, cng nh h khng khng th sinh ra t h khng, v cng khng bao gi c ci h khng th hai no khc vi bn th h khng vn t hu. Do ni rng, mt t th khng sinh khi t chnh n. b)- Khng sinh khi t mt ci khc Nu mt t th, nh la chng hn, th ci khc n, nh nc chng hn, cng l mt t th. V mi t th u c yu tnh ca n (nh la th nng, nc th lnh v.v...) - v th, t th ny khng th c sinh ra t t th kia, v t th kia cng khng th c sinh ra t t th ny. Do , ni rng, mt t th chnh n khng th c sinh ra t mt t th khc n.

c)- Khng sinh khi t c hai Nh th, mt t th nu khng c sinh khi t chnh n, cng khng th c sinh khi t ci khc n ; vy th cng khng th c sinh khi t hai t th khc nhau hp li. y, Trung lun ph quyt lun c s phi hp ca hai t th c lp, v nu c th phi hp c, th chnh n s nh mt c bit tnh ca n. S kin ny cng ging nh la v nc, do c nhng yu tnh khc nhau m chng khng th cng ha phi vi nhau. Do , ni rng, mt t th khng th c sinh khi t c hai - n v ci khc n (t v tha). d)- Khng sinh khi khng phi v khng c nguyn nhn Bt k mt s th hin hu no cng c xem nh l kt qu ca nhng nguyn nhn. Khng c mt kt qu no m khng c nguyn nhn. Nguyn nhn chnh l l do hin hu (raison d'tre) ca kt qu. Do , ni rng, khng sinh khi khng phi v khng c nguyn nhn. 2- Bi tng s 4 : "T tnh ca tt c php khng phi sinh khi t trong duyn v bn cht ca duyn l khng c t tnh i vi tha tnh cng nh th" ( 2 dng ch Nho) T bn trng hp nu trn (a-b-c-d), nu tha nhn bn cht ca t th nh l nhng yu tnh c bit, c lp, th ng nhin, khng th tha nhn s c mt ca tt c hin hu trong th gii sai bit a th ny. V ngc li, nu tha nhn s c mt ca tt c hin hu, th nht nh khng th chp nhn s c mt ca cc yu tnh c bit, vn c xem l t th c th. Nh vy, i n kt lun - rng cc php l v t tnh. Do , bi tng s [4] xut hin nh l mt kt lun, v n ni r, t tnh ca cc php khng phi l c sinh khi t trong "duyn" (theo nh c quan nim). V bn cht ca duyn l khng c t tnh, cho nn tha tnh cng nh th, ngha l n khng c. y, Trung Qun ph bc c t tnh (nhn) v tha tnh (duyn), v c t v tha u v tnh. Do , kt lun l "Duyn sinh v tnh". Do duyn sinh v tnh l nguyn l c bn ca mi s sinh khi, nn tt c hin tng s vt thng nht v a th trong th gii tng duyn ny u c gi l gi danh, khng tht c t th. N l s biu hin ca "Duyn khi",

m bn cht ca Duyn khi l KHNG (SUNYATA). Nh th, "Duyn khi" v "Khng" l l tnh c th ca "Trung o". 3- Bi tng s 5 : "Tt c php trn i u c sinh khi t bn duyn : nhn duyn v v gin duyn (80) s duyn duyn v tng thng duyn Ngoi bn duyn sinh ny Khng c duyn th nm no khc". ( 2 dng ch Nho) Nh th, tt c php u c biu hin t bn duyn : a)- Nhn duyn : Nhn duyn y khng nhm ch n t th, c th, hay c bit tnh no ht, m nhn l su cn (mt, tai, mi, li, thn, ) v duyn l su trn (sc, thanh, hng, v, xc, php), do cn v trn tip xc vi nhau m th gii sai bit a th ny c biu hin khc nhau. b)- V gin duyn : Chnh do ni s tip xc khng gin on gia tm thc v cc biu hin ca n (tm s) m th gii sai bit a th ny c cu thnh trong tng quan ca nhn thc. c)- S duyn duyn : Mi quan h gia tm v cc biu hin ca n (tm s) l do nng ta vo duyn m vn hnh, nn gi l duyn-duyn. Do duyn duyn m mi biu hin ca th gii sai bit ny c nhn nhn nh l mt tng tng. d)- Tng thng duyn : Do tnh cch nng ng ca cc quan nng (6 cn) tc ng vo th gii hin hu m sinh khi ln nhng biu hin-sng to trong c ca tm thc, nh l dng vn hnh bt tuyt v lin hi vt qua mi chng ngi, nn gi l tng thng (81).

Tm li, th gii quan ca Trung Qun l nhng g sinh khi t "Bn duyn", v cng l nhng g c th ni c trong ci nhn ca trit hc Trung Qun. (y l phn i cng kho st v nhn duyn). C.- Kho St V Thi Tnh (Trung lun, Chng II, gm 25 bi tng, CTT/TK. No.1564, tp 30, trang 03..., phm Qun kh lai). Chng ta thy rng, Trung lun c m u t phm "Qun nhn duyn", m trong "Qun nhn duyn" th c m u bng Tm ci khng (Bt bt). Tm ci khng ny l ni dung c bn ca php bin chng ph nh, hay ni ng hn, n l im trung tm, xuyn sut ton b php bin chng ca Trung Qun. Trong th cch din t, n c ni n bng Tm ci khng, nhng thc cht mc tiu ti hu ca n, nu c th ni c, cng ch l "Nht thit php khng". V "khng" nh th no, trong phn "Ph bnh nhn duyn" trnh by khi lc. Gi y, bc sang mt lun th hai l ph bnh v "Thi Tnh". Nh trnh by ngay t u, Trung lun ra i nhm mc ch "ph t hin chnh", ph b mi kin chp sai lm th nhp thc ti-Tnh Khng. Nhng trc vin cnh ca thc ti, chng l ti thng v hin nhin ca con ngi vn l th gii c vy ba bi mun ngn s th c bit m hoi vng ca tri thc thng tnh lun mong mun s hu ha cn tnh t nhin ca s vt v bao ph cho mi mi hin th mt ng tnh c lp hay l mt bn sc c bit, ri bm vu ly n d dng hn. V bao lu tri thc ca con ngi cn hot ng trong s th trc nh th, th i tng ca tri thc vn l s hin hu ca v vn sai bit. Nh th, lm sao chng c th mt phen din kin "chn l" trn nh h khng, khi m mi th in o mng tng ca trn gian mng m u t trn trn i vai vung vn ca chng. Nu mun quay tr li, th trc tin hy qung tt c nhng g c th trc ngay trong tm thc ca mnh, tr n cho n mt s thanh bnh. V ch c s thanh bnh thc th mi kh d i vo hin qun v th nhp thc ti-Tnh Khng. V nh th, vn c t ra y chnh l v thng - cnh ca u tin tip xc vi Tnh Khng. Do nng lc hin qun v v thng, m con ngi r c ci tnh cht nh mng nh huyn ca s vt, t th gii nim cho n th gii hin thc khch quan, nh c cy, hoa l, sng sui, ni i, chic xe, ta nh, con voi, con nga, n ng,

n b... V li, khi i din vi th gii hin thc, con ngi thng ng phi cc nguyn l cng c v nhn qu, v thi gian v.v... V, nu tha nhn nh lut nhn qu th ng nhin phi tha nhn s hin hu ca thi tnh nh c phm tr ha theo th cch ca qu kh, hin ti v v lai. V nh th, mt s th nu c quy nh bi nhn qu v thi gian, th s th ch c th xut hin nh mt tng th v ch lm i tng cho tri thc thng nghim. V, nu ch nhn din hin hu qua tng th, hay tng tng ca n khng thi, th l mt nhn thc phin din v s khng bao gi t n bt k mt s tht no c. Do , ch khi no t n mt s kin chiu t trong ci bn th t ni, th khi mi kh nng th nghim chn l. chnh l khi m ch th hin qun v i tng hin qun cng hin hu trong mi st na sinh dit ; , mi s th u c hin by trong t tng ca n trn cng "dng vn hnh" ca thc ti-chn thc, mt th thc ti phi thi gian. V th, nhng n lc ca Trung Qun trong vic ph nh mi nguyn l cng c ca thi gian ct l gip soi sng mi sinh mnh ph vn ca hin th trc nh lut v thng. 1- Bi tng s 1 : "Ci i khng i Ci cha i cng khng i Ngoi ci i v cha i Ci ang i cng khng i" (2 dng ch Nho) Bi tng trn, nh ta thy, trc ht, n gi nh mt "ch th i" v mt "hnh ng i" trn cn bn ca ba thi - qu kh, hin ti v v lai ; ri sau , n ph nh c "tnh cch vn hnh ca hin thc" v "thi tnh ca hin thc". Trc ht, bn v thi tnh ca hin thc. Do tha nhn gi tr ca tng quan nhn qu (t nhn i n qu) ca mt s th hay mt tc dng m buc lng phi ni n thi tnh. y, thi tnh xut hin nh s ni kt ca mt dng tng tc ko di t qu kh n hin ti v v lai. T d, mt k b hnh lang thang trn con ng di v tn, i qua mt on ng ri anh ta dng ngh ; nh th, im dng ngh s c gi l hin ti, v khi hin ti c ni ra, th c ngha l im hin ti xut hin trong tng quan ni kt gia qu kh ( i), hin ti (ang ng) v tng lai (s i). Nh vy, bt k mt hin ti no, cng cu mang trc n mt tng lai v

sau n mt qu kh. Nu khng c qu kh s khng c hin ti ; nu khng c hin ti s khng c v lai ; qu kh v v lai nu khng c, th hin ti cng khng c. Do , trong din tin ca suy lun, trc bt k mt im hin ti no cng c mt chui di ca qu kh, hin ti v v lai. y, tnh cht ca thi tnh ch c xt n trong tng quan vi tc dng m thi. Ngc li, i vi mt s th khng c tc dng, ngha l khng nm trong i tng ca tri thc, th ng nhin, thi tnh s khng c bn n. Tr li vi bi tng trn, chng ta thy rng, "ci i khng i", v hnh ng i xy ra ri, n khng c trong hin ti. "Ci cha i cng khng i", v hnh ng i cha xy ra. V "ci ang i cng khng i", v hnh ng ang i khng th xc nh, gi l "ang i" v n tng quan vi ci " i" v "s i". V gii r hn s kin ny, bi tng s 12 ni : "Khng c hnh ng va ct bc trong ci i, Khng c hnh ng va ct bc trong ci cha i, Khng c hnh ng va ct bc trong ci ang i, Vy, hnh ng va ct bc xy ra ch no ?" (2 dng ch Nho) T bi tng trn, ta s bn n tnh cch vn hnh ca hin thc. y, nu cn c vo nguyn l Duyn khi, th r rng thi gian vn l khng c thc th, n ch c ni n trong nim v ch c trong nim ch khng c trong thc ti. Bi l, trc ht n hon ton khng c mt bin gii no phn nh gia khong cch ca ba thi. Cng cng mt khi nim thi gian, nh hin ti chng hn, nhng i vi ngi ny th n l qu kh, i vi ngi khc l v lai v.v... Cho n ci m gi l hin ti chnh n cng l bt nh. V n lun lun l hnh ng khi v vn cn , tc l ngay ni im m hnh ng bt u. Nh th, l mt th hnh ng bt u v phi "bt u mi mi"..., nu vt qua th tr thnh qu kh, m dng li th bin thnh tng lai. Do , s khng c bt k mt hin ti thun ty no c th hin hu trong dng vn hnh ca thc ti. Nh ting v ca bn tay, nu khng v s l v lai, nu v s l qu kh, cn hin ti, n ch l mt nim c pht sinh trong tng quan gia qu kh v v lai, vy thi. D c hay khng c mt gi nh v thi gian, mi hin hu u phi tri ln theo nh lut v thng, ngha l chng lun lun vn hnh, mt s vn

hnh bt tuyt vt qua mi khun kh ca thi gian, vt qua mi nim trong tri thc v trong suy lun. l mt th vn hnh m trong con mt ca tri thc thng tnh, biu hin ca n l sinh, lo, bnh, t ; l sinh, tr, d, dit ; l thnh, tr, hoi, khng ; l phn, ly, phi, tn v.v... S bn lun nh trn ct l ph hy mi khun kh c l v nim v thi gian trong ci nhn c phng chiu trn chiu tuyt i. Ph nh sch trn v qu kh, hin ti v v lai y khng c ngha l s ph v mi c cu trt t ca nguyn l tng quan nhn qu, nu xt trn bnh din cng c ; cng khng phi l s tha nhn c mt kh th tn ti theo kiu by gi v y (the here and now). M tri li, mc tiu thc tin ca n chnh l s khai thng-phng tin nhm a n mt s ton tri (gic ng) trong bn th-thc ti-chn nh, TATHATA. (y l phn i cng kho st v thi tnh). D.- Kho St V T Qua phn trnh by v "nhn duyn" v "thi tnh", chng ta hn phn no nm bt c li ni c th ca Trung Qun, l mt li ni bin lun v phn tch c th cc vn , cho d c xem l nh nhoi. V nhng g c phn tch i cng trn cng l nhng bc i c bn c v hiu Trung Qun. Di y s l phn trnh by v T , Chng th XXIV, gm 40 bi tng, CTT/TK, No.1564, tp 30, trang 32. Phn trnh by ny c xem nh l tm tt thng ip chnh ca ton b Trung Qun lun. c gi nu mun tm hiu thm xin c nguyn bn Vit dch Trung Qun lun v cc ph bn i chiu ch Sanskrit v ch Hn phn sau. Theo truyn thng, gio l T thnh c xem nh l mt trong nhng gio l c bn nht ca Pht gio. Ni dung ca n l ni ln s tht (Thnh ) ca kh au, nguyn nhn kh au, s chm dt kh au v con ng a n s chm dt kh au. T c Pht ni ra trong th cch c th ca Trung o, ngha l n va l nn tng, li va l nh cao trong s a n th nhn hai chn l - chn v tc - mt cch ton din. C th ni rng, trong sut qu trnh truyn gio ca Pht t sau khi Ngi thnh o cho n lc nhp Nit bn - theo quan nim lch s - Ngi khi s truyn gio bng bi php T , v Ngi kt thc cng cuc truyn gio cng bng php T . Do , vai tr ca T v cng quan trng, n lm nn tng cho ton b c ca lch s pht trin Pht gio (82).

By gi, n lt T c soi sng trong i mt ca Trung Qun. Nh chng ta bit, tin trit hc ca Trung Qun l "nht thit php khng", vy nh mnh ca T s nh th no y ? V l, nu ph nhn T , c ngha l ph nhn kh au, ph nhn nguyn nhn ca kh au, ph nhn Nit bn v ph nhn lun c con ng dn n Nit bn. V nu chp nhn nh th, th xem nh l ph nhn lun c s c mt ca cc qu v Thanh Vn, La Hn, Bch Chi, B Tt v cho n Pht o. Nhng, nu ph nhn tt c (nh tin ca Trung Qun ni), m khng ph nhn Nit bn, Thanh Vn, La Hn... cho n Bch Chi, Pht o th ha ra tin Trung Qun l h di ? Vy, s th s nh th no ? Trung lun ni r : "Nu cho rng tt c u l khng, khng c sinh cng khng c dit, nh th s khng c kh-tp-dit-o, bn php Thnh . Do khng c Bn thnh m kh au, nguyn nhn ca kh au, s chm dt kh au v con ng a n s chm dt kh au cng khng c. Do khng c Bn thnh nn khng c bn o qu, v khng c lun c bn hng, bn c. V nu nh khng c Bt thnh hin Tng, th Tng bo cng khng c ; nu Bn thnh khng c th Php bo cng khng c ; nu Tng bo Php bo khng c th Pht bo cng khng c. V nu cho rng nh th, l ph hoi Tam bo (?). Nu chp rng "nht thit php l khng" l ph hy c nghip bo, nhn qu, ti phc, ph hy c Nit bn v cc php th gian (?)" (cc bi tng t s 01 n s 06). V gii thch nhng nn vn trn, Long Th tr li mt cch dt khot rng : "Chnh v bn cht ca cc php l u do duyn khi, nn ti ni l KHNG, l GI DANH v cng l Trung o" (bi tng s 18). (2 dng ch Nho) V Long Th cng nhc nh rng : "Khi ni php chng sinh, Pht cn c trn hai chn l (Nh )... Nu ngi no khng bin bit c hai chn l ny, th khng th hiu c Pht php" (bi tng s 08 v s 09). Nh th, ta thy rng tt c nhng g Pht ni ra u l php phng tin, tc l ni cho ngi trn t ng. V php phng tin th khng th ni l chn m ch l tc . V l, i vi chn th tuyt vng v ngn, n l bt kh thuyt bi ngn ng. V chnh l cnh gii hin qun ca Pht, mt con ngi gic ng. Mc d, gia Pht v chng sinh tuy khng khc trong "T l hoa tng", nhng khi cha gic ng th chng sinh l nhng sinh linh ang chm m trong bin vng cung si, lm th no m Pht c th hin by cnh gii "chn tht bt h" ca Ngi cho chng. V th, Ngi

 dng n phng tin (tc ) nh l con ng duy nht kh d thc hin s mnh truyn trao bc thng ip "khng li" cho chng sinh, dt dn chng i vo th gii ca "nghn nm bt dit". Do , tt c nhng g m Pht ni ra l ni cho chng sinh ch khng phi l ni cho Pht. V nh th, khi ni Ngi phi dng n ngn ng ca chng sinh ; m ngn ng ca chng sinh, nh chng ta bit, n hon ton bt lc trong vic miu t cnh gii tuyt i. Vai tr ca n - tc ngn ng - l ch "ch dn" ch khng phi l "miu t", nh ngn tay ch mt trng (83), vy thi. Nh th, tt c php c ni ra u l php phng tin. iu ny c Pht xc nh trong kinh Php Hoa nh sau : "Ba i mi phng ch Pht, duy ch c mt Pht tha, khng hai cng khng ba, tr phi Pht dng phng tin ni". V nu qu l nh vy, th ci m gi l Pht, l Nit bn, l Thanh Vn, La Hn v.v... cho n cc gio l nh Khng, V ng v.v... u c xem l php phng tin ; v nu n tht s l chn l cu cnh th ng nhin Pht khng ni ra. y l iu c Long Th nhn mnh. Do , ci g c ni ra y l u do Duyn khi. K no khng bit c iu th gi l k kin chp m lm. Tuy nhin, ni nh th khng phi l ph nhn tt c, m tri li, ni ph nh l nhm khng nh, khng nh mt "chn tri" khng bao gi hin hu trong tng quan i i, m con ngi hng tng l n ngang trong tng quan i i. Cng nh mt k khng in ng trc mt bin xanh ca i dng bao la mnh mng, y c tng rng ng xa xm v tn bn kia c mt ng chn tri tht s, v y ho huyn m mng s t n bn cnh chn tri. Mng tng ca y qu l in di, v vnh vin s khng bao gi c ci ng chn tri y. N vn vt ln trn mi cng ta trong tng quan ni kt ca trn gian, nh mt tri trn nh ph vn ; cng vy, Nit bn, Pht, khng h c trong suy t v mng tng, h hung l c trong kt cu logic ca lun l, ngn t. V th, i vi nhng khi nim v Pht, v Nit bn v.v... th khng phi l Pht, l Nit bn thc th ; do , n c gi l Khng, l Gi danh. Nhng nu php, nh Pht, Nit bn l khng, l gi danh th sao li xut hin cc tn gi nh danh, v do u m cc tn gi xut hin ? iu ny c Tng Du, trong li ta vit cho Trung lun, ni rng : "Thc phi danh bt ng", ngha l mt s th nu khng c gi tn th s th s khng c bit n. V th, KHNG v GI DANH y l nhm ch n ci tn gi gi lp v ci t tnh gi lp m con ngi p t cho mi mi hin hu trong th gii thc ti. V li, thc ti chnh n nh th no, c hay khng c, di hay trn, cng hay mm, n ng hay n b v.v..., l iu khng th bit c khi m con ngi cha th nhp vo dng vn hnh ca thc ti. Con ngi ch c th gi tn

n, t tn n, nh ngha n theo s thy bit bt thng ca con mt khi trong khi c, khi m khi t, i khi th thi. T , php c ni ra y c ngha l Trung o. Ngha l mt mt n ph hy mi thin kin sai lm ca tc , mt mt n lm cho chn c hin th trng by. Nh th, ph hy l xy dng v xy dng l ph hy. Trung o l nh th. V vy, Long Th ni : "Nu khng nng vo tc th khng th t n chn ; nu khng th t n chn , th khng th bit Pht php l g". Tc v chn l mt cp song quan lun trong mi tin trnh suy cu t n chn l theo con ng ngn ng. V khi qua n b bn kia ri, th chn, tc khng cn c bn n na. V cui cng, Nit bn nu c th quan nim, th phi quan nim nh th no ? Long Th vit : "Nu tt c php l khng, khng c sinh cng khng c dit, vy on ci g v dit ci g m ni l chng Nit bn ?". "Khng c chng c, cng khng c t n, khng c sinh cng khng c dit, khng c thng cng khng c on, gi l Nit bn". Vy Nit bn l ci g, u ? Long Th vit tip : "Nit bn v th gian khng c g sai bit, Th gian v Nit bn cng khng c g sai bit, Nit bn v th gian chng khng hai, khng khc". (y l phn i cng kho st v T ). E.- Phn Kt V Trung Qun Lun Qua phn trnh by i cng v trit hc Trung Qun, chng ta thy r mt s nt c bn nh sau : 1- Trung Qun lun ly tin c bn ca n l "nht thit php khng" soi sng cho mi ph bnh, lun gii ca n trc tt c hc thuyt. l mt tin bt h vn c xem nh l mt cng n c th v v i ca ton b trit hc Trung Qun. Bt k lc no v u, ci KHNG vn xut hin nh l mt vnh th bt dit, trong cng c cng nh trong tuyt i. H m ming ra l KHNG, ni ln l KHNG, KHNG hin hu trong sut ba thi trong nim cng nh trong biu hin ca th gii thc ti. Ci g y c th i thoi vi KHNG, ch l mt s IM LNG ; mt s IM LNG khng phi trong tnh mch c liu ca th gii h v khng tn, m

l s IM LNG trong C KHI ca thc ti chnh n ang mi mit tri chy, mt thc ti khng th ni l "By gi v y". 2- Cnh ca u tin m ra v nhy vo ci KHNG chnh l s hin qun v Duyn khi v V thng. Nu trc ht khng tri nhn c n th khng th bit g v Tnh Khng. Khng, mt mt no l php i tr theo nh quan nim bnh thng ; nhng mt khc, n chnh l bn th t ni ca th gii Duyn sinh, mt th gii m nu khng c n th khng th hnh thnh. Nhng khng v th m Tnh Khng c xem nh l mt bn th trng tn, bt di bt dch ; v ngay t u ca tin c bn, n ph quyt tt c, ph quyt v mi i tng hin th, ri sau n ph quyt lun c chnh n. Cho n khi no, khng cn th trc hoc l c hoc l khng, th khi , cnh ca bt t s m ra cho nhng ai c mt nhn thy, c tai nghe. 3- S ni bt ca gio thuyt v Khng l Trung o. N khai thng mt con ng phng tin dn n cu cnh. Do , t thn n khng b ri vo cc oan, cho d c th ni n l mt th h v lun, mt th ph nh lun v.v... Nh th, Trung o chnh l im m u ca cuc hnh trnh v tm linh, v cng l im kt thc trong cuc hnh trnh , mt cuc hnh trnh vt ln trn mi i i phn bit, mt cuc hnh trnh khng c ngi i, khng c hnh ng i, khng c qu kh, khng c hin ti v v lai ; l mt cuc hnh trnh m khng lu li bt k mt du vt no ca s i v n. 4- i mt KHNG t n khng l g c, nhng li cu mang mt sc thn nhim mu, h chiu ri vo u, th th tnh tr l bt ng u tan bin, nh thn lc ca nh sng. Khi no v u, h n xut hin th mi bng ti cho d c ng tr c nghn nm t mt qu kh xa xi bt nh no, cng u "ng dy ra i" trong nim h lc ca V Nim. S ph hy v tiu dit ca tnh Khng l nh th. 5- Gio thuyt v Tnh Khng khng h ph v mi trt t trong tng quan nhn qu, trong lun thng o l. V ngay t t th, n KHNG, th ly g gi l ph v khi m ch th ph v cng khng v hnh ng ph v cng khng. S ph v y c hay khng l ty vo ci nhn ca mi con ngi. Php bn cht ca n vn l nh vy (php nh nh th). N khng can h g n ci c cu tun hon ca logic suy t ni ti. N lun lun hin hu nh l chnh n v theo th cch ca n. Mi ng sai, p

xu, c khng, nh th ny nh th kia v.v... l do tm thc cung si ca con ngi t biu hin y thi. 6- iu c nht v nh y l s li ko v trn th ny v con ngi ny mt tr x nhn gian Tnh t u khng bit... m chng ta c nhng tng tr x ca nim phc lc v bin khng c y, mnh t g gh, cu nhim ca nhng sinh linh ang tht thu trong vui bun, say tnh vi bao ni kh trm lun. Di nh sng ca Tnh Khng, ln u tin chng ta bit rng qu hng ca Nit bn l trn th. V git mnh ro gi, "i l l thay ! Pht vo Nit bn ngay khi Ngi cha y 40 tui". 7- Chm dt ng h lun khi no tri nhn ton din v Tnh Khng. Con ng dn n s ton tri l Duyn sinh, V thng, V ng, Gi danh, Trung o v Nh . (y l phn i cng v trit hc Trung Qun). ---o0o---

Chng VII - Bn dch Vit ng Trung Lun

Ghi Ch V Bn dch Li Vit Trung Lun Bn Trung lun li Vit ny c dch t nguyn bn, c in trong i tng kinh/i Chnh tn tu, mc s 1564 (Cf.Nos 1565-1567), tp 30, t trang 01-30. Phn c dch l nguyn vn ca Trung lun do B Tt Long Th trc tc, khng dch li ta vit cho Trung lun ca Thch Tng Du, v phn s gii ca Phm Ch Thanh Mc. Nh th, ni dung c dch gm 27 chng, 446 bi tng, mi bi c 4 cu nm ch. Mc d bn Hn dch ca ngi La Thp rt bnh d, sng t, nhng do qu c kt nn khi c hiu c trit l uyn o ca n tht khng d. V vy, khi dch sang ting Vit, nu dch sang th k (4 cu nm ch trong mt bi) th e rng c cng c nhng s khng hiu g ht. Do , ti dch thnh vn xui din t r v c th hn. Phn din t ny c cn c vo "t" i chiu gia Hn vn v Phn vn ngay trong phn ch thch di cui mi trang ca i tng. Sau phn dch, ti trch nguyn vn bn ch Hn v Phn c gi tham kho. V, mun hiu Trung lun d hn, xin mi c cc chng I, II, III, IV, V, VI phn u trc khi c bn dch.

V cui cng, xin ni thm, lun ca B tt vit l v cng tinh t. c trong qun tng, ha may mi c th hiu c. l kinh nghim thc t sau qu trnh nghin cu, phin dch v suy gm. Do , hn khng th trnh khi li lm v sai st trong bn dch ny. Knh mong c s ch bo ca cc bc cao minh v s hoan h chia s ca c gi. Si Gn, ma H '98 Thch Tm Thin ---o0o--Trung Lun Quyn Th Nht Chng I : Qun St V Nhn Duyn (gm 16 bi tng) 1- Tt c php vn khng sinh cng khng dit, khng thng cng khng on, khng ging (*) cng khng khc, khng n cng khng i. 2- Kho ni php duyn khi, dit tr tt c h lun. Con nay knh l Pht, Bc thuyt php nht . 3- Cc php khng sinh ra t t tnh, cng khng phi t ci khc sinh, khng phi l cng sinh khi, cng khng phi l khng c nguyn nhn. T m bit rng, cc php l V Sinh. 4- T tnh ca cc php, khng phi trong duyn, v t tnh khng c, nn tha tnh cng khng. 5- Cc php c hnh thnh u nng vo 4 duyn, [ chnh ] l nhn duyn v v gin duyn, s duyn duyn v tng thng duyn, ngoi bn loi duyn ny, khng cn duyn th nm sinh php. 6- Qu c sinh ra t cc duyn [iu kin] hay l t phi duyn [v iu kin] ? Trong cc duyn sn c qu hay l khng sn c qu ? 7- Nu nh, nhn php y sinh ra qu, th php c gi l duyn ; vy, khi qu cha sinh ra, sao khng ni n l phi duyn ?

8- Do ,[ nu ni ]qu hoc c sn, hoc khng c sn trong cc iu kin nhn duyn, u khng th c. V rng, nu qu khng sn c trc th lm duyn cho ci g, v nu qu c trc th cn g phi c duyn ? 9- Nu qu khng phi trc c sn trong duyn m sinh ra, cng khng phi l trc khng sn c trong duyn m sinh ra, th th lm sao c ni rng c cc nhn duyn ? 10- Qu lc cha sinh ra, th lm sao c hoi dit, php dit th u c nhn duyn, nn th duyn cng khng c. 11- Nh ch Pht dy, php chn tht nhim mu, khng c php s duyn ... th lm th no c s duyn duyn. 12- Cc php vn khng c t tnh, nn khng c tng tht, nu ni v s y c nn s y c [ ni nh th ] khng ng. 13- R sot khp nhn duyn, vn khng tm c qu, nu trong nhn duyn tht tnh khng c qu, th lm sao ni l qu sinh ra t nhn duyn ? 14- Nu cho rng trong duyn khng c qu, nhng qu li t duyn sinh, th th ti sao ci qu khng sinh khi t phi duyn ? 15- Nu qu c sinh ra t nhn duyn, nhng [ bn cht ca ] nhn duyn li khng c t tnh ; nu qu c sinh ra t ci v t tnh, nh th u c bo l t nhn duyn ? 16- Nh th, qu khng phi sinh ra t duyn, cng khng phi t phi duyn, v qu khng c, nn duyn v phi duyn cng khng vy ! ---o0o--Chng II :Qun St V S Vn Hnh (gm 25 bi tng) 1- Khi i khng i, khi cha i cng khng c i. Ngoi khi i v cha i, khi ang i cng khng c ci i. 2- Ngay khi ch chuyn ng th c i, lc mi c i ch khng phi lc i hay cha i, cho nn chnh lc i l c i.

3- Vy lm sao trong khi i li cn c ng tc i ? Nu tch ri ng tc i, th khng th c khi i. 4- Nu ai bo rng, lc ang i l c i, nh th l sai lm ; v tch ng tc i, m vn c lc i, nu nh th, ch c lc i n i mt mnh. 5- Nu cho rng lc i c i, th c ngha c hai th i : mt l lc i ; hai l trong lc i c ng tc i khc na. 6- Nh th, nu c hai th i, th phi c hai ngi i ; v l, nu tch ngi i ra khi s i, th ng tc i khng th c c. 7- Nh ni, ngoi ngi i khng c ng tc i ; do , v khng c ng tc i, th lm sao c ngi i ? 8- Ngi i th khng c i, ngi khng i cng khng c i, ngoi ci i v khng i, khng c ci i th ba no khc. 9- Nu bo ngi i c i, nh th l khng hp l, v la ng tc i, ngi i khng th c c. 10- Nu ngi i c ng tc i, th phi c hai th ng tc i; mt l ng tc ca ngi i, v hai l ng tc ca s i. 11- Nu cho rng ngi i c i, ai ni nh th l sai lm, v ngoi s i c ngi i, mi c ni l ngi i c i. 12- Khng c ng tc va ct bc trong khi i, khng c ng tc va ct bc trong khi cha i, v cng khng c ng tc va ct bc trong khi ang i ; vy, ng tc va ct bc xy ra ch no ? 13- Cha ct bc th khng c s ang i, v cng khng c s i, trong khi ang i v i phi c s ct bc; cn khi cha i c ct bc ? 14- Khng c khi i, khng c khi cha i, v cng khng c khi ang i ; c ba thi u khng c im xut pht, th ti sao li c s phn bit [ i, cha i, v ang i]? 15- Ngi i th khng ng yn, ngi khng i cng khng ng yn ; nu b ngi i v khng i, th u c ngi ng yn th ba ?

16- Nu ngi ang i s ng yn, lm sao c l y ; v lc b tc ng i, th ngi i cng khng c c. 17- Khi i v cha i th khng c ng yn, khi ang i cng khng c ng yn, tt c ng tc i, dng u ng ngha vi (s) i. 18- Nu ni ng tc i chnh l ngi i, ni nh vy l khng ng ; nhng nu ni ng tc i khc ngi i, nh th cng khng ng. 19- Nu ni rng ng tc i chnh l ngi i, th nh vy tc gi v tc nghip l mt ? 20- Nu ni ng tc i c khc vi ngi i, nh th ngoi ngi i li c tc ng i v ngoi ng tc i li c ngi i. 21- Nu ng tc i v ngi i l hai, th th do ng php thnh hay do d bit php c thnh; c hai u bt thnh, nh th lm sao m c ng tc i v ngi i ? 22- Do ng tc i m bit ngi i, nh th ngi i y khng th dng ng tc i; v trc cha c ng tc i, cho nn cng khng c "ngi i" i. 23- Do ng tc i m bit ngi i, ngi i y khng th dng mt ng tc i no khc, v trong mt ngi i khng th c hai s i. 24- Nu quyt nh tht c ngi i, th khng cn dng n ng tc i, ang i v cha i. Nu khng quyt nh tht c ngi i, th cng khng cn dng n ng tc i, ang i v cha i. 25- ng tc i cho du l tht c hay tht khng, ngi i vn khng dng ba th [ i, ang i, v cha i] ; do , ng tc i, ngi i v im i u l khng. ---o0o---

Chng III : Qun St V Su Tnh Thc (gm 8 bi tng) 1- [ Kinh ni, c 6 th tnh thc,] l : mt, tai, mi li, thn v ; su tnh thc ny thng lin h vi su trn l : sc, thanh, hng, v, xc, php. 2- Con mt khng th t n thy chnh n ; nu con mt khng th t thy n, lm sao n c th thy cc vt khc ? 3- Khng th ly la lm v d chng minh con mt thy cc trn cnh, trong ci i ca ba thi, gii p chung v ngha ny. 4- Con mt khi cha duyn vi cc trn cnh, th khng th gi l thy ; nu ni rng con mt c th thy, nh th l khng ng. 5- Ci thy khng th t c, ci khng thy cng khng c ; v nu ci thy b ph hy, th ngi thy cng b ph hy. 6- Ni xa ri hay khng xa ri ci thy, ngi thy cng khng th c c ; v khng c ngi thy, th khng th c s thy v ci c th thy. 7- Do thy v ci c thy khng c, nn thc, xc, th, i..., v bn s chp th..., v cc nhn duyn... lm sao li c c ? 8- Tai, mi, li, thn, ; m thanh v ngi nghe v.v... cng phi c hiu nh th ; tt c u l khng, nh lun trn ri. ---o0o--Chng IV : Qun St V Nm Un (gm 9 bi tng) 1- Nu xa la ci nhn ca sc, th sc un khng th c c. Nu xa la sc un, th ci nhn ca sc cng khng th c c. 2- Nu la nguyn nhn ca sc m c sc un, th sc khng c nhn ; nhng nu khng c nhn m sc un thnh tu, iu khng th c. 3- Nu la sc qu m c sc nhn, th l c nhn m khng c qu, nu bo rng khng c qu nhng c nhn th l iu phi l.

4- Nu trong nhn trc c qu th khng cn c nhn na, v nu trc cha c qu th cng khng cn n nhn. 5- Nhng nu khng c nhn m sc vn hin hu th iu l hon ton phi l ; v th, bc tr gi khng cn phn bit. 6- Nu cho rng nhn v qu ging nhau, iu l khng ng ; nhng nu cho rng nhn v qu khc nhau, th iu cng khng ng. 7- Th, tng, hnh v thc un...cng tt c php khc u nh sc un vy thi. 8- Nu c ngi trong lc ngh lun, khng mun dng "ngha Khng" tr li, th s tr li bt thnh, ngi tr li v ngi vn nn cng hoi nghi nh nhau. 9- V, nu c ngi vn nn m khng y c vo "ngha Khng" ch r sai lm ca i phng, th cuc vn nn bt thnh, c hai ngi cng hoi nghi nh nhau. ---o0o--Chng V : Qun St V Su i (gm 8 bi tng) 1- Khng tng khi cha xut hin, th by gi khng c ci gi l h khng ; nu h khng c trc, th chnh n khng c hnh tng. 2- Ci khng hnh tng y, khng th tm thy bt k ni u ; trong cc php v tng, th tng khng c tng trng. 3- Trong ci tng trng v ci khng c tng trng, ci tng trng khng c im ta ; ngoi ci c tng trng v ci khng c tng trng, cng khng c bt k im ta no cho tng trng. 4- V thuc tnh [nng tng] khng c, nn tng trng [s tng] cng khng c ; v tng trng khng c, nn thuc tnh cng khng c. 5- V th, hin ti khng c thuc tnh [nng], nn tng trng [s] ca n cng khng ; v c thuc tnh v h khng u khng, cc i [vt th] khc cng vy.

6- Nu khng c ci tht c, th lm sao c ci tht khng ; c v khng khng tht, th ai m tri nhn ci c v khng ? 7- V th, nn bit rng, tng h khng khng th ni c v cng khng th ni khng ; khng phi tng, cng khng phi c th biu hin ; t, nc, gi, la v thc u l nh vy. 8- K m lm chp cc php tng c hoc khng, th khng th thy c cc php tch tng. ---o0o--Chng VI : Qun St V S Nhim V Ngi Nhim (gm 10 bi tng) 1- Nu la khi s nhim , th trc c ngi nhim ; do c ngi nhim , t mi sinh ra s nhim . 2- Nu khng c ngi nhim , th lm sao m by gi c s nhim . C nhim hay khng nhim , ngi nhim cng nh vy. 3- Ngi nhim v s nhim , c cng lc th khng th c, ngi nhim v s nhim cng c, th khng c s tng quan vi nhau. 4- Nu ngi nhim v s nhim l mt, l mt th lm sao coi l ha hp ; nhng nu ngi nhim v s nhim l hai, th lm sao gi l ha hp ? 5- Nu l ng nht vn c s ha hp, th khi ri b s h tng cng phi c s ha hp ; v nu l sai bit m vn c s ha hp, th khi tch ri s h tng, cng vn c s ha hp. 6- Nu khc nhau m ha hp, th ngi nhim v s nhim l g ? Trc , ngi nhim v s nhim khc nhau, sau mi ni l hp ? 7- Nu trc kia, ngi nhim v s nhim c hnh th khc nhau, thnh ra hnh th khc nhau, nh th lm sao m ni l c ha hp nhau ? 8- Ni tng sai bit th khng thnh, cho nn mun ha hp, s ha hp cng khng thnh, m vn ni l sai bit.

9- V ci sai bit khng thnh, nn ci ng th cng khng thnh ; vy, trong ci sai bit no m ni l c ci ng th ? 10- Nh th ngi nhim v s nhim, khng phi ha hp thnh cng khng phi l khng ha hp thnh; tt c hin tng s vt khc cng vy, khng phi hp cng khng phi l khng hp. ---o0o--Trung Lun Quyn Th Hai Chng VII : Qun St V Ba Tng (gm 35 bi tng) 1- Nu s sinh khi l php hu vi, th n phi c ba tng ; nu l thuc php v vi, th ti sao gi n l php hu vi ? 2- Ba tng (sinh, tr, dit), hoc t hoc tn, u khng th to thnh tng c th ; th ti sao m ni, trong cng mt ch ng thi c ba tng khc nhau. 3- Nu ni trong mi [s] sinh, tr v dit, u c tng hu vi ; nh th n tr thnh v cng tn, v v cng th khng phi l hu vi. 4- T s sinh khi ny m pht sinh ra s sinh khi khc ; s sinh khi c sinh ra t ngun gc, v ci sinh ra t ngun gc, c hai c sinh ra t ci ng sinh. 5- Nu cho rng ci sinh khi v ci c sinh khi c th sinh ra t s sinh khi c bn, vy th s sinh khi t ci ngun lm th no c th sinh ra ngun gc ca s sinh khi ? 6- V nu cho rng, ngun gc ca s sinh khi n c sinh t ci khc ; v khi ci ngun gc do ci khc sinh ra, th lm sao n c th sinh ra ci khc ? 7- Nu s pht sinh c th sinh ra ngun gc, ci pht sinh t n cn cha c, lm sao c th sinh ra ci ci ngun ca s sinh thnh ? 8- Nu, khi ci ci ngun ca s sinh thnh ra i, n c th sinh ra mi s pht sinh, nhng ci ci ngun t n cn khng c, lm sao m sinh ra ci khc ?

9- [Li phn bin] Th d nh ngn n, n chiu sng chnh n v chiu sng cho nhng ci khc n ; cng vy, i vi cc php, n c th va t sinh v va sinh ra ci khc. 10- [Li p] Ngay t trong t th ca ngn n khng c bng ti ; ni ngn n xut hin cng khng c bng ti, hy dit bng ti th gi l chiu sng, nu khng c bng ti, th cng khng c s chiu sng. 11- Lm th no khi ngn n va pht sng m ph tan mi bng ti ? nh sng ca ngn n khi mi pht ra, hn khng th ta kp n bng ti. 12- V nu nh sng ca ngn n cha ta kp n bng ti, nhng n c kh nng ph tan bng ti, nh th nh sng ca ngn n ch ti mt ch m vn c th ph tan bng ti khp ni. 13- V li, nu ngn n, va c kh nng t soi sng cho chnh n, li va c kh nng soi sng cho nhng ci khc n, th bng ti cng nh vy, n va c kh nng che ti cho chnh n, li va c kh nng che ti cho nhng ci khc n. 14- S sinh khi cng vy, nu khi cha sinh m c th t sinh, v nu t sinh ri, th cn g phi sinh na. 15- S sinh khi khng phi c sinh ra t ci sinh, cng khng phi t ci cha sinh, v ci ng sinh cng khng ; iu ny nh c ni chng II. 16- Nu bo rng cc php c sinh ra t ci ng sinh, vic y khng thnh nh trn ni ; v nu nh th, ti sao ni rng khi nhn duyn ha hp th cc php c sinh ra ? 17- Nu bo rng cc php c sinh ra t nhng iu kin - nhn duyn, th tnh cht ca n l tch dit ; nh vy th ci ng sinh v ci c sinh, c hai u l tch dit. 18- Gi s rng, c mt php [s th] no cn trong v lai cha sinh khi, ri bo rng php c sinh khi ; vy th php cha sinh khi y c ri, cn g phi cn n s sinh khi na ?

19- Nu bo rng, ci ng sinh n sinh khi, nh vy chnh n c kh nng sinh khi, th th lm sao li c s sinh khi no sinh ra ci ng sinh ? 20- Nu li bo rng, c mt s sinh khi, n sinh ra ci sinh khi, nh th s sinh khi sinh khi v cng tn ; ngoi ci nng sinh c s sinh, vy cc php u c th t sinh. 21- Php khng phi l c sinh, php khng cng khng c sinh, c v khng u khng sinh, iu ny c ni ri. 22- Nu cc php ang trong thi hy dit, th khng th sinh ; nu cc php khng c dit, iu ny khng th c. 23- Php vn hnh th khng c ch tr, php ng yn cng khng c ch tr, lc ng yn n cng khng c ch tr, v khng sinh lm sao c tr ? 24- Nu cc php khi ang hoi dit, th khng th tr ; cn cc php m khng c s hy dit, iu ny khng th c. 25- Tt c s vt hin tng trn th gian ny, u thuc v v thng gi nua v t bit ; khng th c php hu vi no ng yn ngai s gi cht. 26- Tr, khng c t tr, cng khng phi t ci khc tr, cng nh sinh khng c t sinh, cng khng phi t ci khc sinh. 27- Tt c s vt hin tng, nu dit th khng c dit, cha dit cng khng c dit, lc dit cng khng c dit, v tt c vn v sinh th lm sao c dit. 28- Nu tt c php tht c ng yn [tr], th khng th c s bin dit ; cc php nu khng c ng yn, th cng khng th c bin dit. 29- Php khi hin ti, lc khng dit ; nhng php khi thi im khc, trong thi khc cng khng dit. 30- Nh tt c cc php, khng h c tng sinh khi, v khng c tng sinh khi, nn cng khng c tng bin dit. 31- Nu cc php l thc c t tnh, th chnh n s khng bin dit ; v khng th trong bn thn mt php va c tng c li va c tng khng.

32- Nu cc php qu thc l khng, th cng khng c dit ; t d ni v ci u th hai, v n u c nn khng th cht t c. 33- Cc php t n khng c bin dit, cc iu kin chung quanh n cng khong lm cho bin dit ; cng nh t tng (A) khng sinh, th tha tng (B) cng khng sinh. 34- Nh th, khi nguyn l ca s sinh khi, hnh thnh v bin dit (sinh, tr, dit) l bt thnh, nn php hu vi sinh dit cng khng c, v do , lm sao c c php v vi khng sinh dit. 35- Tt c u nh o ha, nh chim bao, nh s gi hin ca thnh Cn Tht B. Ni c ci ny ci kia, sinh, tr, dit ; tt c u [mng o] nh th. ---o0o--Chng VIII : Qun St V Tc nghip V tc Gi(gm 12 bi tng) 1- Nu khng nh l c tc gi, nh th bt tc m c nh nghip ; nu khng nh l khng c tc gi, th bt tc khng c nh nghip. 2- Nu khng nh nghip l v tc, th n khng c tc gi ; nu cho rng c tc gi nhng khng c tc nghip, th t thn tc gi khng c nghip. 3- Nu tha nhn va c tc gi, va c tc nghip, th tc gi v tc nghip u ri vo li v nhn. 4- Nu ri vo v nhn, th khng c nhn, khng c qu, khng c nghip c to tc (tc nghip), khng c k to ra nghip (tc gi) v cng khng cn n s to tc (tc php). 5- Nu khng c nghip, k to nghip v hnh ng to tc, th khng c nghip bo, ti, phc ; cc nhn ca nghip bo, ti, phc khng c, th ci qu ca n cng khng c. 6- Nu khng c ti, phc, nghip bo, th Nit bn cng khng c, tt c nhng g to nn u nh h khng, khng c qu bo g ht. 7- Du chc chn rng k to nghip l c hay l khng, th cng khng th to ra ci nghip hay phi nghip. V rng, nghip v phi nghip khc nhau, nn hai th khng th c chung mt ch.

8- C, khng th to thnh khng ; khng, khng th to thnh c ; nu ni va c tc nghip v tc gi l ri vo li lm, nh ni trn. 9- Tc gi khng to nghip, cng khng to bt nh nghip ; nu chp vo nghip v bt nh nghip l ri vo li lm, nh ni. 10- Tc gi l nh hay bt nh, va nh va bt nh, khng th to ra nghip ; y l s sai lm, nh ni. 11- Nhn v nghip nn c tc gi, nhn c tc gi nn c nghip ; trong ngha nh th, nghip c hnh thnh, ngoi ra, khng c l do no khc. 12- Nh trn, tc gi v tc nghip u b ph, th, v th gi cng nh vy ; i vi tt c php nn qun nh th loi tr kin chp. ---o0o--Chng IX : Qun St V ci Ngun(gm 12 bi tng) 1- Mt, tai, mi... cc cn, kh au v hnh phc... vn vn, ai s hu cc php nh th, th gi l ci ngun ca ng tnh. 2- Nu khng c ci ci ngun , th ai l ngi s hu ca mt, tai... v cc php... vn vn. V th, cho nn bit rng, trc c ci ngun - ng tnh. 3- Nu, la khi mt, tai... cc cn, kh au v hnh phc... vn vn, trc c ci ngun - ng tnh, th do u m bit c nh vy ? 4- Nu, la khi mt, tai... cc cn, m c ring mt ci ng - linh hn ; nh th cng c th ni rng, la khi ci ng - linh hn, vn c s hin din ca mt, tai, mi, li... cc cn. 5- Nh vo cc php m bit c ngi, nh vo con ngi m bit cc php ; ngoi cc php khng th c con ngi ring l, v ngoi con ngi, cng khng c cc php ring l. 6- S tht trong cc cn, nh mt, tai, mi, li... vn vn, khng h c ci ngun ca ng tnh ; mt, tai, mi... tt c cc cn, do tng sai khc m phn bit.

7- V nu, mt, tai, mi, li... cc cn, tht s khng c ci ng tnh bn trong, th lm sao mi cn, nh mt, tai, mi, li... bit c trn cnh. 8- Nh th, s thy ging s nghe, s nghe ging cm th, cho nn trong tt c cc cn thn, cn phi c mt ci ng - linh hn ? 9- Nu nh, thy v nghe khc nhau, th s cm th cng khc, khi thy cng cn nghe, nh th cn phi c nhiu thn thc khc nhau. 10- Mt, tai, mi, li... cc cn, cc php kh au, hnh phc v cm th... vn vn, s hin din ca n l do t i m thnh, nhng bn thn ca cc i (t, nc, gi, la) vn khng c thn thc. 11- Nu cc cn, nh mt, tai, mi, li... ; cc php, nh vui sng bun kh..., bn trong chng khng c linh hn, th cc cn cng khng nn c mt. 12- Cc cn vn khng c thn hn, qu kh, hin ti v v lai cng khng c ; bi l, ba thi u l khng, khng c hu - v phn bit g ht. ---o0o--Chng X :Qun St V La V Ci (gm 16 bi tng) 1- Nu la l ci, th tc nghip v tc gi l mt ; nu la khng phi l ci, th ngoi ci vn c la. 2- Nu th, th la lun c, ch khng phi l t ci mi c la. Vy, khng cn n vic t la, n l la t nhin. 3- La khng i t ci mi c, vy n cng khng phi l c sinh ra t nhn duyn ; v la, vn chy sn, th khng cn n ngi t ci. 4- Nu ai bo rng, la khi chy l c t chy, lc ch c ci chy, vy ci g t, v b t ? 5- Nu ci l ci g khc, khng th n thiu t, khng thiu t th khng lm tt, khng tt c ngha l thng ti vnh hng.

6- Nu la khc vi ci, v la c th tm n ci, nh th chng khc g ngi n ng n vi ngi n b, ngi n b n vi n vi ngi n ng. 7- Nu cho rng la v ci, c hai tch ri nhau, nh th th, la c th i n thiu t ci. 8- Nu nhn ni ci m c la, v nhn ni la m c ci, vy ci no c trc khi la v ci u c ? 9- Nu nh ci m c la, th la c ri, ri mi chy tr li, nh vy trong ci khng c la. 10- Nu cc php do nng nhau hnh thnh, th php tr thnh i i, m hin ti th khng c nhn i i, nn cng khng c php no c hnh thnh. 11- Nu cc php do nng vo i i m hnh thnh, vy th, khi cha hnh thnh, sao khng c s i i nng nhau ; v nu hnh thnh ri mi c s nng ta i i, nh th th cn g n s i i nng ta na ? 12- Khng phi nhn ci m c la, cng khng phi khng do ci m c la ; khng phi nhn la m c ci, cng khng phi khng do la m c ci. 13- La khng n t mt ni khc n, trong la cng khng c la, ci cng nh th, tt c u ging nh chuyn n v i trong chng II. 14- Ci chnh n khng phi l la, nhng tch ri ci th khng c la. La khng c trong ci, ci cng khng c trong la, trong ci cng khng c la. 15- Ly ci v la ni v th v ngi cm th, ngoi ra, cng ni v cc php, nh ci bnh gm, ci o... vn vn. 16- Nu ai ni rng c tht ng v cc php u c tng sai bit, th nn bit rng, nhng ngi nh th cha nm c php v ca Pht. ---o0o---

Chng XI : Qun St V Bin T (gm 8 bi tng) 1- c Th Tn ni rng : Khng th no tm c ci bin gii cn bn ti s, v dng sinh t khng c s bt u, cng khng c s kt thc. 2- Nu khng c s bt u v kt thc, th khong gia ca bt u v kt thc lm sao c c ; v th, khong gia , trc v sau u khng c. 3- Nu bo rng, trc c sinh thnh, sau mi gi nua v t bit, vy khng c gi, cht m c sinh, khng sinh m c gi, cht th sao ? 4- Nu bo rng, trc c s lo t, ri sau mi c s sinh ra, nh th l tr thnh v nhn, khng c s sinh m li c lo t. 5- Ba loi sinh, lo v t khng th cng c mt lc, nu khi c sinh li va c t, vy c hai u khng c nguyn nhn. 6- Nu bo trc v sau l mt th, iu khng th c, th ti sao li h lun l c sinh, lo, t ? 7- Tt c php nhn-qu, tng trng v biu hin, cm th v ngi cm th v.v..., l tt c cc php vy. 8- Khng ch c sinh t mi khng tm c bin t bn s, m tt c cc php, bin t bn s u khng c. ---o0o--Chng XII :Qun St v Kh au (gm 10 bi tng) 1- Nu quan nim rng, kh au l do chnh mnh t to, hoc do nhng iu kin khc to, hoc do c hai, hoc khng do nguyn nhn no ht, nhng quan nim nh th th khng ng vi kt qu ca s kh au. 2- Nu kh au l do chnh mnh t to, th n khng phi c sinh ra t duyn, do thn nm un ny m n sinh ra nm un kia. 3- Nu cho rng, nm un ny khc vi nm un kia, th th nn ni rng kh au c sinh ra t cc un khc.

4- Nu kh au l do con ngi t to, th la cc kh un u c con ngi m ni l kh do mnh hay do k khc to ra ? 5- Nu kh au l do ngi khc to, lm lin ly n ngi ny, vy khi xa la kh un, th u c con ngi no lnh th ? 6- Nu kh au l do ngi khc to, lm lin ly n ngi ny, vy khi xa la cc kh, th u c con ngi no to kh cho k khc. 7- T mnh gy kh au khng c, lm sao m b k khc to kh au ; v nu ngi khc to ra kh au, th n cng c gi l t to. 8- Khng th bo rng, kh au l t to, v l, php chnh n cng khng th t to ; nh th, kh au vn khng c t tnh, th khng th to mi s kh au. 9- Nu kh au c hnh thnh do t v tha, c ngha l chng cng to ; t v tha cn khng th to tc, hung chi l khng c nhn m t tc thnh. 10- Khng nhng ni v kh au qua bn ngha khng tht nh trn, m tt c s vt hin tng, cng khng th hnh thnh t bn ngha . ---o0o--Chng XIII : Qun St v cc Hnh (gm 9 bi tng) 1- Nh trong kinh, c Pht dy, s chp th vo cc trn cnh l o ha khng tht ; cng vy, do hnh ng chp th m gi l h di. 2- K m lm, vng chp cc php, l h di, trong khng c ci g ng chp c. c Pht ni ln iu ny l nhm biu th tnh Khng. 3- Cc php lun bin ng, cho nn bit chng l v tnh, v ci m gi l v tnh cng khng c, v tt c php u l khng. 4- Cc php nu khng c t tnh, lm sao a b, t mi sinh cho n lc gi, c nhng s sai khc ? 5- Cc php nu tht c t tnh, sao li c s sai khc nhau ; nhng nu n khng c t tnh, sao li c hnh thi sai bit ?

6- Tt c php khng c sai bit, php sai bit, cng khng c sai bit, nh tr khng th bin thnh gi, v gi khng th bin thnh tr. 7- Nu tht tnh ca cc php l s bin i, th l ra, sa cng chnh l b, nhng khi tch sa ra, th lm g c ci khc lm b. 8- Nu cho rng c mt php Hu, th l ra, cng c mt php V, nhng thc t khng c ci g l Hu, th lm sao li c ci V ? 9- c Pht dy rng : Khng l vin ly cc kin chp, nhng nu li chp rng c ci Khng, Pht khng dy nh vy. ---o0o--Chng XIV : Qun St V s Ha Hp (gm 8 bi tng) 1- Ngi thy, ci thy, v vt c thy, c ba th c v tr khc nhau, nh th ba th ny u khc nhau, hon ton khng c thi gian no ha hp. 2- Tnh cu nhim, vt cu nhim v ngi cu nhim cng ging nh th, bao nhiu cn trn phin no u cng mt l nh vy. 3- Cc php nu c th ha hp cng nhau, th thy v nghe v.v... khng khc nhau ; v s sai khc bt thnh, cho nn thy v nghe v.v... lm sao ha hp c. 4- Khng nhng c i tng ca ci thy v.v..., khng th tm c s sai bit ca n, m cho n tt c php u khng th tm thy c s sai bit. 5- S d c sai bit l do nhn sai bit, sai bit m tch ri khi s sai bit th khng cn l sai bit. Nu php t nhn sinh, th khng khc vi nhn. 6- Nu ngoi sai bit vn c ci sai bit, th l ra ngoi s sai bit vn c s sai bit ; nhng, khi tch ri khi ci sai bit, th khng cn sai bit ; v th, nn khng c sai bit. 7- Trong s sai bit khng c tng sai bit ; v, trong khng sai bit cng th ; v khng c tng sai bit, nn khng c ci ny khc ci kia.

8- Php t n khng c s ha hp, php sai bit cng khng c s ha hp ; c ba th : thi gian ha hp, php ha hp v ch th ha hp u khng c. ---o0o--Trung Lun Quyn Th Ba Chng XV : Qun St v H V (gm 11 bi tng) 1- Nu cho rng, trong cc duyn c t tnh, l iu sai lm. T tnh m sinh ra t cc duyn, th n l php hu vi, sinh dit. 2- Lm sao m c ngha rng, t tnh l ci c to thnh ? T tnh n khng do duyn sinh ra, cng khng do ci khc m hnh thnh. 3- Php, nu khng c t tnh, lm sao c tha tnh ; v nu t tnh m i li vi tha tnh, th n cng l tha tnh. 4- Nu la t tnh v tha tnh, th lm sao php c th hnh thnh ; cc php ch hnh thnh, khi c t v tha. 5- Hu khng hnh thnh, th lm sao c v ; do php, khi hu b hoi dit, th gi n l v. 6- Nu c ai chp rng, c hu v v, c t tnh v tha tnh, th k , khng thy c ngha chn tht ca php. 7- c Pht dit c hu v v, nh trong kinh ni : Pht dy Ca Chin Din nn xa la kin chp v hu v v. 8- Nu cc php tht c t tnh, th trc v sau u khng bin i ; nu c s bin i, khng phi l tht tnh. 9- Nu cc php tht c t tnh, th ti sao li cn bin i ; v nu chng tht khng c t tnh, cng khng th c s bin i. 10- Quyt nh c l chp thng, quyt nh khng l chp on ; v th, bc thc gi khng nn chp vo s c v khng.

11- Nu chp cc php l c nh tnh, khng phi khng, l chp thng, trc c by gi li khng, nh th l on dit. ---o0o--Chng XVI : Qun St V s Tri Buc V Gii Thot (gm 10 bi tng) 1- Nu cho rng cc hnh l s n i, qua li, th trong ci thng hng khng c s n, i. Trong v thng cng khng c s n i, tt c chng sanh u nh vy. 2- Nu cho rng, chng sanh c n i trong nm un, cc x v gii, th du c tm tn cng, nm un khng c ; vy, ai l k n, i ? 3- T thn ny qua thn khc, nh th qua li l khng c thn ; nu trc kia khng c thn, th cng khng c s qua li. 4- Cc hnh nu on dit ht, iu ny khng hon ton nh vy ; v nu mi chng sinh hoi dit, th iu ny cng khng ng. 5- S sinh dit ca cc hnh, khng tri buc cng khng gii thot, v chng sinh, nh trnh by, khng tri buc cng khng gii thot. 6- Nu thn ny l tri buc, vy sinh thn th khng b tri buc ; khng c thn cng khng b tri buc, vy u l ni tri buc ? 7- Nu cho rng s tri buc c trc i tng ca n, th l ra, i tng ca s tri buc y b tri buc. Tht trc khng c ci tri buc, nh trnh by trong phm Kh lai. 8- B tri buc th khng c s gii thot, khng b tri buc th khng cn gii thot, c tri buc l c ci m, nh th m v tri l cng thi ! 9- Nu ni rng, khng chp th cc php, th chnh ta s chng Nit bn, nu m ni nh th, li b s chp th tri buc. 10- Khng phi la sinh t m c cnh gii Nit bn ring bit ; ngha tht tng nh th, lm g c s phn bit ? ---o0o---

Chng XVII : Qun st v Nghip (gm 33 bi tng) 1- Nu ngi c th hng phc tm, lm li ch cho chng sinh th gi l hnh ng t thin, gieo trng qu bo cho hai i. 2- c Pht ni c hai th nghip : t sinh v nghip sinh ra t t sinh, do nghip tng sai khc m ni thnh nhiu loi. 3- c Pht ni t nghip l ch cho nghip, cn cc nghip t t sinh tc l nghip ca thn v ming. 4- Thn nghip v khu nghip, tc v v tc nghip, trong bn loi nh th, va thin va bt thin. 5- T th dng sinh ra phc c, cng t m sinh ra ti li, t nghip c by nghip khc pht sinh, c th phn bit r tng trng ca nghip. 6- Nu nghip tn ti mi cho n khi th qu bo, th nghip l thng hng. V nu nghip khng tn ti, tc l khng c nghip, khng c nghip th lm sao sinh khi qu bo ? 7- Cng nh s tng tc ca mm non..., n c sinh ra t ht ging, t m kt thnh qu, nu tch ht ging ra, th khng c s tng tc. 8- T ht ging m c s tng tc, t s tng tc m c qu, ht ging c trc ri sau mi c qu, n khng on dit, cng khng thng hng. 9- Nh th, t s tm pht khi, cc tm php tip tc pht sinh, t m sinh ra qu bo, nu la tm th khng c s tng tc. 10- T tm m c s tng tc, t s tng tc nn c qu bo, ht ging nghip c trc ri qu bo c sau, n khng phi l on dit, cng khng phi l thng hng. 11- c kt thnh qu bo tt p, l do mi nghip lnh trong sch, i ny v i sau, hng nm s an lc, u t nghip lnh ny. 12- Nu cc ngi phn bit nh th, l ri vo li ln ; ni nh cc ngi, l khng ng ngha vy.

13- Nay cn ni thm mt ln ng nh ngha ca nghip v qu bo m c Pht v cc Pht Bch Chi, cng ch hin thnh Tng u tn dng. 14- Php khng mt ging nh giy chng khon, v nghip th ging nh s ti sn thiu n, tnh ca n l v k, phn bit c bn loi. 15- Khng th on tr nghip, bng hnh thc thy o ; ch c th on tr nghip, bng s hnh o. Nh vo php khng mt , m nghip dn n qu bo. 16- Nu thy o m c th on tr, nghip vn n tng t, nh th l vng mc vo li lm ph cc nghip. 17- Tt c nghip du ging hay l khc, u thuc v cnh gii va th thn ; by gi qu bo mt mnh sinh khi. 18- Nh th hai loi nghip, i ny th qu bo, hoc ni l th xong, nhng nghip vn tn ti. 19- Nu chng qu xong ri mi dit ht nghip, hoc sau khi cht mi dit ht nghip, y nn phn bit r nghip hu lu v nghip v lu. 20- Du l khng, cng khng phi on dit ; du l c, cng khng phi thng hng, nghip v qu bo khng bao gi bin mt, chnh l li Pht dy. 21- Cc nghip vn khng sinh, v khng c nh tnh ; cc nghip vn khng dit, v n vn khng sinh. 22- Nu nghip c t tnh, chc chn n thng hng, khng to tc cng gi l nghip, v thng hng nn khng th to tc. 23- Nu c ci nghip khng h c to ra, v d khng to ra nghip, nhng vn c ti, nh th th khng ct t i sng thanh tnh nhng vn chu li bt tnh. 24- Nu nh ph hy mi php tc, ngn ng th gian ; th to ti hay to phc u khng khc nhau. 25- Nu cho rng nghip l php quyt nh, c ngha l n c t tnh, v nh th, khi lnh th qu bo xong, li tip tc lnh th.

26- Nu cc nghip th gian u t phin no m sinh ra, nhng do phin no khng phi tht c, vy th nghip lm sao c tht ? 27- Cc phin no v nghip bo c trnh by nh l iu kin - nhn duyn ca thn mng ; v, bn cht ca cc nghip, phin no l khng, hung h l thn mng. 28- Do b che lp bi v minh, v i dc rng buc, nhng, tc gi, tc nghip v th gi khng ng nht, cng khng sai khc. 29- Nghip khng phi t duyn sinh, cng khng phi t phi duyn sinh, cho nn n khng c, vy t u sinh khi ? 30- Khng nghip, khng tc gi, th lm sao c ci nghip sinh ra qu bo ? V nu khng c qu bo th lm sao c k phi gnh chu qu bo ? 31- Ta h nh thn thng ca Pht, bin ha thnh thn ngi, thn ngi c bin ha , li bin ha ra ngi na. 32- Ngi bin ha u tin, gi l tc gi ; ngi c bin ha ra, gi l tc nghip. 33- Cc phin no v nghip, tc gi v qu bo, u nh huyn ha, mng m, nh khi la, ting vang. ---o0o--Chng XVIII : Qun St V Ng V Php (gm 12 bi tng) 1- Nu ng l do nm un hnh thnh, th n thuc v php sinh dit ; nu ng khc bit vi nm un, th n khng phi l tng nm un. 2- Nu khng c ci gi l ng, th lm sao c nhng thuc tnh ca ng. V dit tr ci ng v ci thuc tnh ca n, nn gi l chng c tr tu v ng. 3- Ngi chng c tr tu v ng, nn gi l ngi tht qun. Ngi chng c tr tu ny l ngi rt hy hu. 4- Ngoi nhn ng v cc thuc tnh ca n b tn dit, th khng c mt php no khc, cc s cm th cng u dit, th dit th thn ny cng dit.

5- Khi cc nghip v phin no tn dit, gi l hon ton gii thot, v nghip v phin no l khng v nhn ng cng khng, th nhp vo thc ti tnh Khng, th mi h lun u b tn dit. 6- Ch Pht khi th ni c ng, khi th ni v ng, tht tng ca cc php th khng phi l ng, cng khng phi l v ng. 7- Tht tng ca cc php th khng lin h g n ngn ng v tm hnh, khng sinh cng khng dit, nh tch tnh ca Nit bn v thng. 8- Tt c php tht l khng tht, cng tht m cng khng tht, khng phi tht cng khng phi khng tht, chnh l li Pht dy. 9- T th nghim v t mnh bit ly, khng ty thuc vo k khc, tch dit khng h lun, khng thy khc m cng khng phn bit, chnh l chn tht tng. 10- Nu php sinh ra t nhn duyn, th n khng phi l ng vi nhn v cng khng phi l khc nhn ; l chn tht tng, khng phi on cng khng phi thng. 11- Khng phi ng, cng khng phi khc, khng phi on, cng khng phi thng, chnh l ch Pht - Th Tn ri cam l gio ha chng sinh. 12- Nu c Pht khng xut hin trong th gian ny, v Pht php tn dit, th tr tu ca cc v Bch Chi s t vin ly m sinh khi tu gic v thng. ---o0o--Chng XIX : Qun St V Thi Gian (gm 6 bi tng) 1- Nu cho rng nhn thi qu kh m c hin ti v v lai, vy hai thi hin ti v v lai, l ra phi trong qu kh. 2- Nu cho rng trong thi qu kh, khng c hin ti v v lai, th hin ti v v lai, ti sao nhn thi qu kh m c ?

3- Nu khng phi nhn thi qu kh, th khng c v lai, cng khng c hin ti ; nh th, th khng c hai thi. 4- Cn c vo ngha trn, m bit rng tt c hai thi ; thng, trung v h ; mt v khc... vn vn, tt c php u l khng. 5- Thi gian ng yn tht khng c, thi gian i cng tht khng c ; thi gian nu tht khng c, lm sao ni l c tng thi gian ? 6- Nhn s th m c thi gian, la s th khng cn thi gian ; s th cn khng phi l tht c, hung chi l tht c thi gian. ---o0o--Chng XX : Qun St V Nhn Qu (gm 24 bi tng) 1- Nu cho rng, do nhn duyn ha hp m qu sinh ra, th trong ha hp sn c qu, ti sao gi l n sinh ra ? 2- Qu do cc iu kin - nhn duyn sinh ra, nhng nu trong cc iu kin - nhn duyn khng c qu, ti sao li ni cc duyn ha hp sinh ra qu ? 3- Nu cho rng trong cc duyn ha hp c qu, th trong cc duyn ha hp , l ra phi c cc qu, thc t iu ny khng th c. 4- Nu qu khng c trong cc nhn duyn ha hp, th nh th, qu c th c sinh ra t nhng ci khng phi l nhn duyn ca chnh n. 5- Nu nhn a n qu, xong ri n bin mt, nh th s c hai nhn : mt l tc nhn, hai l dit nhn. 6- Nu nhn khng cng vi qu, lm xong chc nng ca n ri bin mt, sau qu mi xut hin, nh th qu khng c nhn. 7- Nu nhn duyn ha hp ri sinh ra qu, nh vy ci sinh v ci c sinh ng thi m c. 8- Nu qu trc c, sau do cc nhn duyn ha hp m sinh, nh th qu khng c nhn, n nm ngoi ci nhn duyn.

9- Nu nhn bin thnh qu, ngha l nhn i n qu ; vy, nhn trc c, gi li sinh thm mt ln na. 10- Lm sao m nhn dit ri, li c th sinh ra qu, v nu nhn khng bin mt ni qu, lm sao gi l nhn sinh qu ? 11- Nu trong nhn sn c qu, th sinh ra qu no na ? Nhn thy qu hay khng thy, trong c hai trng hp, nhn khng sinh ra qu. 12- Nu trong nhn qu kh c qu ca qu kh, nh th, qu v lai v qu hin ti, chng s khng bao gi hp nhau. 13- Nu trong nhn v lai c qu ca v lai, nh th, qu hin ti v qu qu kh, chng s khng bao gi hp nhau. 14- Nu trong nhn hin ti c qu ca hin ti, nh th, qu v lai v qu qu kh, chng s khng bao gi hp nhau. 15- Nu khng ha hp, nhn lm sao sinh qu ; nu ha hp, nhn lm sao sinh qu ? 16- Nu trong nhn l trng khng, nhn lm sao sinh qu ? Nu khng trng rng, nhn lm sao sinh qu ? 17- Qu, nu khng trng rng, th khng th sinh ; qu khng trng rng, th khng th dit ; v qu khng trng rng th khng dit ; v v qu khng trng rng nn bt sinh, bt dit. 18- Qu trng rng nn bt sinh ; qu trng rng nn bt dit ; v v n trng rng, nn bt sinh, bt dit. 19- Nu nhn qu l ng th, iu ny khng ng ; nu nhn qu l sai bit, iu ny cng khng ng. 20- Nu nhn qu l ng th, th ci sinh v ci c sinh l mt ; nu nhn qu l sai bit, th c nhn duyn v khng c nhn duyn cng l mt. 21- Nu qu, quyt nh l c t tnh, th nhn sinh ra ci g ? Nu qu, quyt nh l khng c t tnh, th nhn sinh ra ci g ?

22- Nu qu, quyt nh l v tnh, nhn s sinh ra ci g ? V nu nhn khng sinh ra qu, th s khng c nhn tng. Nu khng c nhn tng, th tng quan vi ci g m gi l qu ? 23- Nu do cc nhn duyn ha hp, m c s ha hp, m chnh s ha hp s khng c nhn th ; nhn th khng c, lm sao sinh ra qu ? 24- V th, qu khng sinh ra t s ha hp hay l khng ha hp ca cc iu kin nhn duyn ; vy, s ha hp xut hin u ? ---o0o--Chng XXI : Qun St S sinh Thnh V Hoi Dit (gm 20 bi tng) 1- Tch ri s thnh v cng thnh, khng c s hoi dit ; tch ri s dit v cng dit, cng khng c s sinh thnh. 2- Qu tht, nu khng c s sinh thnh, th lm sao c s hoi dit ; cng nh khng c sinh m c t, iu khng ng. 3- Nu thnh v hoi cng c mt, th lm sao va thnh v va hoi cng mt lc, nh ni sinh v t th gian ng thi c, l khng ng. 4- Nu tht khng c tng hoi dit, th lm sao c tng sinh thnh ; v, cha tng c s v thng no khng nm trong cc php. 5- Thnh v hoi cng c khng thnh, la thnh v hoi cng khng thnh, c hai th u khng ng, lm th no m ni l c tng thnh ? 6- Trong tn cng tm khng c tng thnh, trong bt tn cng cng tm khng c tng thnh ; trong tn cng khng tm thy tng hoi, v trong v cng cng khng tm thy tng hoi. 7- Nu cho rng la xa thnh hoi, th cng khng c php no c ; nu hin khng c php no, th cng khng c thnh hoi y. 8- Nu t tnh ca cc php l khng, th do u m ni c thnh, hoi ; nu t tnh ca cc php cng khng phi l khng, th cng khng c thnh v hoi.

9- Thnh v hoi, nu l mt cng khng ng ; thnh v hoi, nu l hai cng khng ng. 10- Nu cho rng, do ni mt trng thy m bit c s sinh dit, l k cung si, ni thy cc php c sinh dit. 11- Php t n khng th sinh ra php, cng khng th sinh ra phi php ; t phi php cng vy, n khng th t sinh ra n v sinh ra cc php. 12- Php khng th do t sinh, cng khng phi t ni khc sinh, cng khng phi do t v tha sinh, lm sao m ni l c sinh ? 13- Nu chp th i vi cc php, l ri vo on kin v thng kin ; nn bit rng cc php c cm th l thng hay v thng. 14- i vo s cm th i vi cc php m khng ri vo on hay thng, l v do nhn v qu tng tc, nn khng on cng khng thng. 15- Nu nhn v qu c s sinh khi v hoi dit tng tc, th th nhn chnh khi on dit ri lm sao c th ti sinh ? 16- Nu tnh ca cc php l thng tr, th l ra khng nn ni n hu v v ; Nit bn, dit tng tc, tc l ri vo chp on. 17- Nu ban u c s hoi dit, th sao khng c s sinh hu, v nu lc ban u c s sinh hu v khng b hoi dit, th cng khng c s sinh hu sau . 18- Nu lc u c s hoi dit, m v sau vn c s sinh khi, vy c mt ci ang dit v mt ci ang sinh. 19- Nu sinh v dit m xy ra cng lc, th chng khc no ni rng thn nm un ny cht ngay khi n ang sinh. 20- Khng th no tm thy s tng tc trong sut ba i, nu s tng tc khng c trong ba i th lm th no m ni l c tng tc ? ---o0o---

Trung Lun Quyn Th IV Chng XXII : Qun St V Nh Lai (gm 16 bi tng) 1- Nh Lai khng phi l cc un, cng khng xa ri cc un ; Nh Lai khng hin hu trong cc un v cc un cng khng c trong Nh Lai ; Nh Lai khng trong cc un, vy Nh Lai u ? 2- Nu s hin hu ca Nh Lai l do cc un ha hp, m cc un th khng c t tnh ; v nu khng c t tnh, lm sao m nh tha tnh c s hin hu ? 3- Nu php nh vo tha tnh m sinh khi, th n l phi ng ; nu php l khng c ng th, sao gi l Nh Lai ? 4- Nu php vn khng c t tnh, th lm sao m c tha tnh, xa ri t tnh v tha tnh, do u m gi l Nh Lai ? 5- Nu khng nng vo nm un, m trc c thn Nh Lai, v hin ti th thn ca nm un, th gi l Nh Lai l khng ng. 6- V hin ti, Ngi khng th cc un no, v cng khng c php no l Nh Lai ; nu khng th un no ht, vy th th ci g ? 7- Nu Ngi cha th php un no, th ci c th khng th gi l th, khng c php khng th no c gi l Nh Lai. 8- Nu trong ci ng nht v sai bit, khng tm thy c s hin hu ca Nh Lai, th lm sao m cho rng Nh Lai c mt trong khi th cc un ? 9- V li, trong cc un c th, khng c t tnh, v nu l khng c t tnh, th lm sao c tha tnh ? 10- Vi ngha nh trn, m cc un c th, v ngi th cc un, c hai u l khng ; ri sao li chp vo ci khng ny ni l khng c Nh Lai ? 11- Ci khng th bt kh thuyt, ci phi khng cng bt kh thuyt ; cng, bt cng u khng th ni c, tt c ch l gi danh.

12- Ngay c tng tch dit vn khng c thng hay v thng, va thng va v thng, khng phi thng cng khng phi v thng ; v ngay c trong tch dit cng khng h c hu bin hay v bin ; va hu bin va v bin, v va khng hu bin, va khng v bin. 13- K t kin su nng, cho rng khng c Nh Lai, v tch dit tng ca Nh Lai, em phn bit chp c, cng l iu sai lm. 14- Nh th trong t tnh khng, d t duy nh th no cng khng th nm bt c ; th nhng, sau khi Nh Lai dit , li c phn bit c cng khng ! 15- c Nh Lai vt qua mi h lun, nhng con ngi li say m trong h lun ; v kt trong h lun nn mt hu b ph hy, v do , khng th thy Pht. 16- T tnh ca Nh Lai cng l t tnh ca th gian, nhng t tnh ca Ngi l V HU, nn th gian cng vy, khng c t tnh. ---o0o--Chng XXIII : Qun St v s in o (gm 24 bi tng) 1- Do suy tng phn bit, sinh ra tham, sn, si, tnh, bt tnh, in o..., tt c u t duyn sinh ra. 2- Nu cho rng, do tnh hay bt tnh m in o sinh ra ba c ; tham sn si khng c t tnh, nn phin no cng khng tht c. 3- Nu cho rng ng - php l c hay khng c, tt c u khng c, khng c ng th cc phin no cng khng thnh, c khng cng khng thnh. 4- Ai l ngi s hu cc phin no, l ai cng khng c, nu tch ri con ngi m phin no vn c, th n chng thuc v ai. 5- Nh nm loi thn kin, tm kim ng khng c, v chng tm kim phin no trong tm cu nhim cng khng c.

6- Tnh, bt tnh, in o..., tt c u khng c t tnh, vy lm sao ch do tnh hay bt tnh m sinh ra cc phin no ? 7- Su trn : sc, thinh, hng, v, xc, php l ngun gc ca ba c : tham sn si. 8- Sc, thinh, hng, v, xc, php, t th ca chng l khng tht, n nh huyn nh mng, nh thnh Cn Tht B o ha. 9- Nh th trong su trn cnh ny lm g c tnh hay bt tnh, chng nh ngi trong mng, nh nh trong gng. 10- Nu khng cy vo s thanh tnh, th chng th c ci bt tnh, nhn tnh m c bt tnh, do ci bt tnh l khng. 11- Nu khng cy vo s bt tnh, th chng th c ci thanh tnh, nhn bt tnh m c thanh tnh, do , ci thanh tnh l khng. 12- Nu khng c s thanh tnh, th do u m c lng tham i ? V nu khng c s bt tnh, th do u m c lng sn hn ? 13- i vi php v thng m chp l thng ti, th l in o ; trong khng, khng c thng, vy do u m c in o ? 14- i vi php v thng, m cho l v thng, th khng c in o ; trong khng, khng c v thng, th lm sao m gi l khng in o ? 15- i tng ca s chp trc, k chp trc v s chp trc, v tt c php dng chp trc u l khng, th lm g c s chp trc ? 16- Nu khng c s nhim trc, ngn ng xu c l in o, ngn ng thanh tnh l khng in o, vy do u c s kin nh th ? 17- c in o ri, th khng sinh in o ; cha c in o, cng khng sinh in o, in o khng th sinh in o, khng in o cng khng sinh in o. 18- Nh ang trong lc in o, cng khng th sinh ra in o, cc v hy t quan st, ai sinh ra in o ?

19- Ci in o khng sinh, lm sao c l ny ? Nu khng c in o, th lm sao c ngi in o ? 20- Nu bn php thng, tnh, ng, lc l chn tht, th bn php tt nhin khng phi l in o. 21- Nu bn php thng, tnh, ng, lc l khng tht c, vy th v thng, kh, bt tnh l ra cng khng c. 22- V th, phin no dit, th v minh cng dit ; do v minh dit, m cc hnh u dit. 23- Nu phin no tnh l tht, nn c ci s thuc, th th lm sao m on dit c n, v ai c th lm c vic ? 24- Nu phin no l h vng, khng c t tnh, cng khng c ch ty thuc ; th th lm sao m on dit n, v ai c th on dit c v t tnh ? ---o0o--Chng XXIV : Qun St V T (gm 40 bi tng) 1- Nu tt c u l khng, khng c sinh cng khng c dit ; nh vy th cng khng c kh, tp, dit, o Bn thnh . 2- V khng c Bn thnh , nn "bit kh, on tp, chng dit v hnh o" - bn vic u khng. 3- V khng c Bn thnh nn khng c bn o qu ; v khng c bn o qu, nn khng c bn hng v bn c. 4- Nu khng c Bt hin thnh Tng, th khng c ngi Tng bo ; v v khng c Bn thnh , nn cng khng c ngi Php bo. 5- V khng c Php bo v Tng bo, nn khng c Pht bo ; nh vy, nu cho rng tt c l khng, l hy hoi Tam bo. 6- Chp vo php khng, l ph hy nhn qu, ti phc, v ph lun tt c cc php th gian.

7- Ngy nay, cc ngi khng bit r cc php khng, khng nhn duyn, v k c ngha khng nn t mnh sinh ra phin no. 8- Cc c Pht v chng sinh, y vo Nh m ni php, th nht l Th tc v th hai l nht ngha . 9- Nu ngi no khng nhn thc c hai chn l ny, th i vi Pht php su xa, khng th hiu c chn ngha. 10- Nu khng nng ta vo tc , th khng th t n chn l ; nu khng t n chn l, th khng th ng c Nit bn. 11- Khng qun ng php khng, k ngu t hi mnh, nh ngi o thut khng thin xo, khng kho nm bt rn c, (s b n cn !). 12- c Pht bit r php chn tht vi diu ny, nhng v k ngu khng th hiu c, nn Ngi khng mun ni. 13- Cc ngi cho rng ta l ngi chp trc vo tnh Khng, nn v ta m sinh ra li lm ; nhng i vi tnh Khng th li lm vn khng. 14- V tnh Khng m cc php c thnh lp, nu khng c tnh Khng, th tt c php khng th hnh thnh. 15- Cc ngi nay c li, ri em li y gn cho ta, chng khc no k ngi trn lng nga, m t qun mt con nga mnh ang ci. 16- Nu cc ngi thy rng cc php nht nh c t tnh, tc tha nhn cc php khng c nhn v cng khng c duyn. 17- Nh th l ph hy nhn qu, s to tc, k to tc v php c to tc, cng nh s sinh dit ca vn vt u b ph hy. 18- Cc php do nhn duyn sinh ra, nn ta ni l khng, l gi danh v cng l Trung o. 19- Cha tng thy php no khng c sinh ra t nhn duyn, th nn tt c php trn i u khng ci g chng l khng. 20- Nu tt c php khng phi l khng, th n s khng c s sinh dit ; nh th s khng c kh, tp, dit, o - Bn chn l.

21- Nu khng t cc nhn duyn sinh ra, sao hin ti li c kh au ; v thng cng l kh, nhng t tnh th khng v thng. 22- Nu cho rng kh c t tnh, ti sao ni n t Tp sinh ra ? Cho nn bit rng khng c tp ; (nu c) th tnh khng b ph hy. 23- Kh nu tht c t tnh, th khng th ni l c dit ; do , nu cc ngi chp th t tnh, tc l ph hy Dit . 24- Kh nu tht c t tnh, th khng c tu tp o ; nu o c th tu tp, th Kh l khng c tht tnh. 25- Nu Kh tht s khng c, th cng khng c c Tp v Dit ; vy th dit kh tu o cu cnh s a n ch no ? 26- Nu Kh tht c t tnh, ti sao trc khng thy m by gi mi thy ; v (nu c) th t tnh u c sai bit. 27- Vy t tnh ca kh trc sau u khng c, nn s on tp, chng dit, hnh o, tt c bn u l khng. 28- T trc n nay, th tnh ca Bn thnh qu l bt kh c, v t tnh ca php nu l c tht, th ti sao by gi mi c th kh c ? 29- Nu trc khng c Bn thnh qu, th khng c ngi c qu, v cng khng c ngi hng n Bn qu, v khng c tm bc hin thnh Tng, th khng c ngi Tng bo. 30- V khng c Bn thnh , li cng khng c Php bo, khng c Php bo v Tng bo, th lm sao li c Pht bo ? 31- V theo cc ngi ni, khng nh nhn B m c Pht bo, v khng nh Pht o m c qu B V thng. 32- Nu Pht tnh khng sn c, th d tinh cn hnh o, vn khng th t n Pht qu. 33- Cc php nu l chng khng, th khng c ngi to ti, to phc ; nu chng khng th lm sao to tc v c t tnh nht nh.

34- i vi cc ngi, trong ti, phc khng c qu bo pht sinh, th th, khi tch la ti li v phc bo, vn c qu bo. 35- Nu cho rng nhn ti, phc m c qu bo, qu do ni ti, phc sinh, vy lm sao m ni khng c khng. 36- Cc ngi ph tt c php, nhn duyn, ngha khng, th ph lun cc php tc v tt c php khc. 37- Nu ph hy ngha khng, tc l khng phi lm g c ; khng lm nhng vn c lm, v khng lm gi l tc gi ? 38- Nu cc php c t tnh nht nh, th tt c php trn th gian u tr thnh bt sinh, bt dit, thng tr v khng bin hoi. 39- Nu khng c khng tnh, th nhng g cha t c l ra s khng th t c, cng khng c on tr phin no v dit tn kh au. 40- V th, trong kinh c Pht ni : Nu thy php Duyn khi l c th thy Pht, v Kh, Tp, Dit, o... ---o0o--Chng XXV : Qun St v Nit bn (gm 24 bi tng) 1- Nu tt c php l khng, khng c sinh cng khng c dit ; vy on ci g v dit ci g m gi l chng Nit bn ? 2- Nu tt c php khng phi l khng, th cng khng c sinh v khng c dit ; vy on ci g v dit ci g m chng Nit bn ? 3- Khng c s chng c, cng khng c s t n, khng on dit cng khng thng hng, khng c sinh cng khng c dit, nh vy, gi l Nit bn. 4- Nit bn khng th ni l "c", nu c th nh tng lo, t ; n hon ton khng phi l php Hu, v n vt ngoi tng lo, t. 5- Nu cho rng Nit bn l c, vy n thuc v php sinh dit ; nh th th khng c php no l phi sinh dit ?

6- Nu Nit bn l tht hu, th ti sao gi l V th, khng c php no khng xut pht t th m c gi l php Hu. 7- Hu cn khng phi l Nit bn, hung chi l V ? Nit bn khng c ci Hu th u c ci V ? 8- Nu V l Nit bn, th ti sao ni l khng th ? Cha bao gi c s khng th m gi l php V. 9- V cn th theo cc nhn duyn nn trm lun trong sinh t. Khng th theo cc nhn duyn chnh l Nit bn. 10- Nh trong kinh, c Pht ni, on dit c hu v phi hu, v th m bit rng Nit bn l phi hu, phi v. 11- Nu cho rng Nit bn l s ha hp gia Hu v V, th Hu v V l gii thot, iu ny khng hp l. 12- Nu cho rng Nit bn l s tp hp gia Hu v V, Nit bn khng phi l v th, cn Hu v V l hai th t th sinh. 13- Lm sao Hu v V hp li m thnh ra Nit bn ? V Hu thuc php sinh dit, cn Nit bn l phi sinh dit. 14- Lm th no m Hu v V, hai th hp nhau thnh Nit bn ? V Hu v V mu thun nh l sng vi ti, khng cng thi c. 15- Nu ni phi hu v phi v l Nit bn tch dit, php phi hu phi v ny do u m phn bit c ? 16- Nu phn bit phi hu v phi v nh th, gi l Nit bn ; nu Hu v V thnh tu, th phi hu phi v cng thnh tu ? 17- Sau khi Pht nhp Nit bn, khng th ni l c hay khng, cng khng th ni Nh Lai va c va khng, khng phi c, cng chng phi khng. 18- Lc c Nh Lai cn hin ti, khng th ni l c hay khng, cng khng th ni Nh Lai va c v va khng, khng phi c cng chng phi khng.

19- Nit bn v th gian, khng c cht g khc bit. Th gian v Nit bn cng khng c cht g khc bit. 20- Thc t ca Nit bn cng nh th gian, s tht hai cnh , khng c g sai bit. 21- Sau khi Nh Lai dit , v chng sinh lm chp Nit bn m cho l c, khng, hu bin, v bin, thng, v thng, qu kh, v lai. 22- V tt c php u l khng, khng c hu bin ; v bin, va hu bin va v bin, khng hu bin cng khng v bin. 23- Khng phi l mt hay l khc, khng c thng hay v thng, hoc va thng va v thng, hoc khng phi thng, khng phi v thng. 24- Cc php l bt kh c, dit tr tt c h lun, khng ngi cng khng c th gii, khng c Pht cng khng c php c Pht ni. ---o0o--Chng XXVI :Qun St V 12 Nhn Duyn (gm 9 bi tng) 1- Do v minh che lp, chng sinh khi ba nghip, t thn, khu, nghip m a vo su ng. 2- Do nhn duyn - nghip lc, th thai theo su ng ; do thc phn bit, chp trc m tng trng hai loi : sc v tm. 3- Do tm v sc tng trng, lm duyn sinh su x ; cn, trn, thc ha hp, lm pht sinh su x. 4- T ni su loi xc, sinh ra ba cm th, t ba cm th, pht sinh tm tham i. 5- T ni i m sinh ra bn loi chp th, v c th nn c hu, nu ngi khng chp th th gii thot tt c hu v. 6- Do hu m c sinh, t sinh c gi cht, t gi cht m c su, bi, kh, u no.

7- Nh th, tt c php u t ni sinh m c, do cc nhn duyn m tch t thn kh un. 8- Cho nn ni rng, ci ngun ca tt c nghip v sinh t u t v minh m to ra, k tr khng nn to tc nghip. 9- Do v minh dit tr, cc nhn duyn khc khng pht sinh, tt c kh ca thn nm un, do m on dit. ---o0o--Chng XXVII : Qun St V T Kin (gm 31 bi tng) 1- Nu trong i sng qu kh c Ng, th th gian c nhiu kin chp nh : c, khng, thng, on... Cn c qu kh m chp nh vy. 2- Nu Ng trong i v lai, th th gian li c nhiu kin chp nh : tc, bt tc, hu bin, v bin v.v... Cn c vo i v lai m chp nh vy. 3- Trong i qu kh c Ng, iu khng th ng. V nu trong i qu kh c Ng, khng lm ra ci Ng hin ti. 4- Nu ni Ng trc l ci Ng by gi, th thn tng khc nhau, nu hin ti xa la thn ny, do u m c ci Ng c lp. 5- Tch la thn th khng c Ng, khng c hu v, iu ny nh trc ni ; nu ni thn ny tc l Ng, thn v Ng l khng tht c. 6- Thn ny khng phi l Ng, v n lun lun sinh dit, th th ti sao v s lnh th m to nn ngi chp th ? 7- Nu la thn th m c Ng, iu ny khng th c, nh khng c th m c Ng, s tht th khng phi nh vy. 8- Nu hin ti Ng khng la ngi lnh th, cng khng phi Ng tc l th, khng phi th, khng phi khng th, y l ngha quyt nh. 9- Ng trong qu kh khng to nn Ng hin ti, iu ny cng khng ng, Ng trong i qu kh khc vi Ng hin ti cng khng ng.

10- Nu c s sai khc, th khi tch ri Ng trong i qu kh, vn c Ng thuc i hin ti, Ng t sinh ra. 11- Nh th l ng ngha vi on dit, khng c nghip nhn m thnh qu bo, Ng trc to ti, ngy sau lnh th, nh th l lm li. 12- Trc khng to tc m by gi c, cng l lm li, v Ng nh th l mt th to tc, cng nh khng c nhn m sinh. 13- Nu chp c Ng, khng c Ng, va c Ng va khng c Ng trong i qu kh, nhng kin chp l hon ton sai lm. 14- Ng i v lai c to thnh, khng c to thnh, nhng kin chp nh th cng ging nh chp v Ng trong i qu kh. 15- Nu tri tc l ngi th ri vo thng kin ; v tri l v sinh, v sinh l thng ti. 16- Nu tri khc vi ngi, th l v thng ; v v khc bit gia tri v ngi, nn khng c s tng tc. 17- Nu l na tri v na ngi, th ri vo nh bin ca thng v v thng, iu l khng ng. 18- Nu thng v v thng u c thnh lp, vy th l ra ci khng phi thng, khng phi v thng cng c thnh lp. 19- Nu php nht nh c k n v i, th s sinh t s khng c ci ngun ; nhng tht tnh khng c iu . 20- Nu hin ti khng c s thng hng, th lm sao c s v thng, va thng va v thng, phi thng v phi v thng ? 21- Th gian nu l hu bin th lm sao c i sau, v nu l v bin, cng lm sao m c i sau ? 22- Nm un lun tip ni chng khc no ngn la lan ta ca cy n, v th m th gian ny chng phi l hu bin hay v bin. 23- Nu nm un trc b hy hoi, khng cn nhn ca un m li ti sinh nm un, nh th, th gian l hu bin.

24- Nu nm un trc khng b hy hoi, th cng khng v nm un (cn nguyn) m sinh ra nm un sau, nh vy th gian s l v bin. 25- Php chn tht v ngi ni php, ngi nghe php u kh chng c, nh th, s sinh t vng lai khng phi hu bin hay v bin. 26- Nu th gian l mt na hu bin v mt na v bin, li va hu bin, va v bin, nh vy th khng th ng c. 27- Chng sinh lnh th thn nm un, lm sao li ch ph mt phn, cn mt phn khc th khng ph, iu khng th ng. 28- S lnh th cng nh vy, lm sao ch ph mt phn, cn mt phn khc th khng ph, iu khng th ng. 29- Nu c hu bin v v bin, hai th ny u thnh tu, th phi hu bin v phi v bin, ng nhin cng thnh tu. 30- Do v tt c php l khng, th gian kin chp thng, v thng, lc no v u, ai l ngi sinh khi cc kin chp nh vy ? 31- c i Thnh C m, v thng chng sinh m ni php ny, on tt c kin chp sai lm. Con nay ci u knh l Pht. (*)Ghi ch ring ca BBT TVHS: c l do li typo. "1- Khng mt"... ---o0o--Chng VIII : Ch Gii Cc Thut Ng Trong Trung Lun Phn ch gii ny c tp trung vo mt s im c bn nh c cp trong ni dung ca Trung lun, c bit l nhng thut ng mang tnh cch chuyn mn. V cch trnh by, s khng i theo trt t phn chng nh nguyn bn, v trnh s lp li. Mc ch ca phn ch gii ny l nhm gip c gi tham chiu khi nghin cu Trung lun ; do , ni dung ch gii s c gii thiu ngay ni cc tiu mc, v c nh s theo th t La M u dng. Khi cn tra cu, c gi ch ln tm cc tiu mc. I.- T c v Bt bt

T c v Bt bt l im trung tm ca tt c lun trit hc ca Trung lun. T m n trin khai thnh cc h thng lun l ph bnh nh c gi l php ph nh bin chng. * T c : 1- Hu, 2- V, 3- Dic hu dic v, 4- Phi hu phi v (c, khng, cng c cng khng, chng phi c cng chng phi khng). * Bt bt : 1- Khng sinh, 2- Khng dit, 3- Khng thng, 4- Khng on, 5- Khng ging, 6- Khng khc, 7- Khng n, 8- Khng i. C th ni, T c v Bt bt l s tm lc tt c quan nim v t tng trit hc n thi by gi, v nu xa hn l ngay c thi c Pht cn sinh tin. Phn ln cc h thng t tng trit hc u ri vo cc kin chp nh : hu, v, sinh, dit, thng, hng v.v... trong qu trnh thit lp mt th gii quan c lp. y, trn gc lch s-t tng, c th ni n hai giai on : Veda v hu Veda. giai on u, con ngi tn vinh v mt ng sng to y quyn nng nh Thng , Brahman... v cc gii kin trit hc c c kt trong nhng chng thnh ca ni v ci ngun ca v tr v th gii, con ngi theo mt th cch mu nhim c t trn cn bn ca nim tin tuyt i vo mt ng quyn nng v hnh, bt kh tri. giai on sau, tc hu Veda, cc quan nim trit hc c khai phng khi t duy huyn hc, by gi cc o s B La Mn tr li gii minh cc quan nim v ci "ng" vn c xem l bt t. N i t mt con ngi sinh th (naramaya) n con ngi vt l (annamaya) - sinh ra t bo thai, ri n con ngi sinh l (pranamnaya), con ngi tm l (manomaya) v sau cng l con ngi siu thc (vijnnamaya). S pht trin nh th mi cho n thi i ca Lc s l kt thc giai on hu Veda. D trong thi c Pht, hc thuyt ca su trng phi (Lc s) ny rt ni ting, i biu ca su trng phi ny l Prana Kassapa, Makkhali Gosala, Ajita KesaKambala, Pakudha Kaccyana, Sanjaya Belathaputta v Nigantha Nataputta (84). Kinh Sa Mn Qu (Trng B kinh) v mt s kinh khc xp loi nhng t tng n, c xem l nhng kin chp sai lm v chn l thc ti nh sau : * Cc loi t kin thuc v qu kh : - Thuyt thng hng - Thuyt va thng hng va on dit - Thuyt hu bin

- Thuyt v bin - Thuyt trn un nh con ln - Thuyt ngu nhin * Cc loi t kin thuc v tng lai : - Hu tng lun sau khi cht - V tng lun sau khi cht - Phi hu tng phi v tng sau khi cht - H v lun * Cc loi t kin thuc v hin ti : - Thuyt Nit bn ti th v hin th Thi c Pht cn ti th, Ngi ph bnh nhng quan im ny (85). Tuy nhin, n sau khi Pht nhp dit, vo thi k phn ha cc b phi Pht gio, th mt s kin chp tng t nh trn pht sinh, v c bit l n pht sinh ngay trong lng cc b phi Pht gio (xem Chng II v III). T , c s ph bnh ca Trung lun c tp trung vo cc kin chp c bn nh : hu, v, sinh, dit, thng, on, ng, d, kh, lai... V ngha ca cc ch thuyt trn, c th t d nh : chp on dit. Ch trng cho rng con ngi sng l nh bn yu t : t, nc, gi, la. Khi cht, bn yu t (i) ny tan r, th cn v thc tr v h v. Con ngi chm dt sau khi cht. y l hc thuyt "H v lun" ca Ajita KesaKambala. Hoc nh ch trng rng c mt nhn th (pudagala) bt t ni kt vng lun hi ca chng sanh cho n khi t n Nit bn. y l ch thuyt ca (Vtsiputriy). Hoc nh s tranh lun v Tnh Khng, do xem Tnh Khng nh mt i tng ca nhn thc, m ch trng ca phi Sautrantika cho rng ci "c" th thy "c" ; ci "khng" th thy "khng" ; cn Sarvsivda th cho rng, ci "c" th c thy, ci "khng" th khng thy... Nhng quan im nh trn u c Long Th xp vo "kin chp sai lm". II.- Nhn duyn Nhn duyn, trong Pht hc c quan nim nh sau : Nhn (hetu) l nguyn nhn chnh sinh ra qu, nh ht cam sinh ra qu cam. V trong sut tin trnh , tc t nhn n qu, cn cc yu t trung gian xen vo. Yu t ph thuc c gi l duyn (paccaya). Trong ting Pli, nhn

chnh c gi l "hetu", "samudaya", cc nhn t ph thuc c gi l "paccaya", "nidna". Nh th, mt nhn mun a n kt qu cn phi ph thuc vo cc nhn t khc, gi chung l cc iu kin nhn duyn. V tt nhin, trong mi yu t khc nhau th u c cc c tnh khc nhau. T d nh khi trng cy, ngi ta phi c nc, phn, ht ging, dng kh, t... Do , mt nhn khng th sinh ra mt qu, m phi hi cc iu kin c bn. Cc iu kin c bn ny gi chung l nhn duyn. y, con ngi cng c xem l s hin hu ca nhn duyn. Trong nhn duyn thng c hai tnh cch c bn, l nng duyn v s duyn. Nng duyn l kh nng sinh khi t chnh n, cn s duyn l nhng hin tng, tc dng c sinh khi t nng duyn. Trong phn tch ca Trung lun, nhn duyn c nhn r qua hai kha cnh, l t tnh v tha tnh. T tnh (svatah) ch cho nhn, tha tnh (paratah) ch cho duyn. V nh ni, t tnh ca mi th nhn v duyn u khc nhau, nh t, nc, phn, ht ging, qu v.v... V mi th ring l nh th khng th sinh ra mt qu. V nu qu l ng tnh vi nhn, th nhn vi qu l mt, u cn n cc duyn ? Nu qu v nhn l khc nhau, th cn g n nhn mi sinh ra qu ; v nu nh th th la c th sinh ra t nc, v nc c th sinh ra t la. Cn nu qu t nhin c (ahetu) th u cn n s ha hp ca nhn duyn. y l cch l lun i su vo bn cht ca Trung lun (xem phn kho st v nhn duyn). III.- Phi duyn v t tnh Nu duyn l cc iu kin gp phn lm cho qu c sinh khi, th phi duyn l s vt ra ngoi cc iu kin nhn duyn, hay cn gi l v iu kin. H bn ny l nhn duyn th i lp ca n l phi nhn duyn. Thc ra, y ch l mt li din t song quan, i lp trong nguyn tc ca trt t lun l m thi. Phi duyn y, n khng nhm ch n mt vn trit l no c. T tnh (svabhava) l thut ng din t v mt bn cht c bit, c th ca cc php. Theo quan nim t nhin, mi s vt hin tng u mang theo trong n mt tnh cht c bit, c th no , lm cho n tr thnh hon ton khc vi nhng ci khc n. T d nh c bit tnh ca la th nng, ca nc th lnh v.v... Song, v kin chp rng t tnh l mt thuc tnh c hu v vnh hng nn con ngi ri vo cc cc oan, sai lm. T tnh, nu c nhn di i mt nhn duyn th n tr thnh v t tnh. Tt c hin tng

s vt u do nhn duyn hp thnh, nh hydro cng vi oxy to thnh nc. V ci m gi l nc th khng vnh hng v n bin chuyn khng ngng ty vo cc nhn duyn, mi trng, hon cnh v.v..., nh my, hi, ma, nc, kh, sng v.v... IV.- Su tnh thc Su tnh thc nh c cp trong Trung lun, bao gm : mt, tai, mi, li, thn v thc. Khi su cn ny tip xc vi su trn cnh : hnh sc, m thanh, hng kh, mi v, xc chm, php trn th pht sinh ra su thc ; nh mt tip xc vi sc th pht sinh s hiu bit v sc. Nh vy s thy, s nghe, s ngi, s nm, s va chm, v s tip xc vi php trn trong trng thi nhn thc v cm th, gi l su tnh thc, hay cn gi l s tri gic ca su quan nng. Ring v sc, y l mt khi nim rng, bao gm biu sc v v biu sc. Biu sc l tt c nhng g c hnh thnh t bn yu t t, nc, gi, la, hay ni chung l tt c s vt hin tng trong th gii sai bit a th t c cy hoa l cho n sng sui ni i, con vt, con ngi v.v... ; v v biu sc l hnh thi ca nng lng v hnh. T d nh khi dng sc y ci xe chy, sc mnh tim n trong con ngi, n l v hnh, khng biu hin trong hnh thi, nhng biu hin trong tc dng (ci xe chy). V.- Bn th Bn phin no lm tng trng t kin hay tng trng s hiu bit sai lm, gm : 1- Dc th : Lng tham chp v say m i vi ng trn nh sc, thanh, hng, v, xc... 2- Kin th : S c chp vo quan im sai lm ca mnh. 3- Gii cm th : S c chp vo nhng gii iu phi l, nhng hnh thc cung tn, cc oan. 4- Ng ng th : Ngn ng ca k t kin chp vo cc loi ng kin nh thng hng, on dit v.v... Do lm tng trng hiu bit sai lm nn bn phin no ny l chng ngi ln trn ng tu tp.

VI.- Nm un (skandha) Li dch c l m, chng, kin ..., tc l nm t hp cu thnh nn con ngi, gm : sc, th, tng, hnh, thc. 1- Sc : L vt cht, nng lng, hnh th v.v... nh thn th con ngi. 2- Th : Bao gm ba th : * Kh th (s cm th bt an, kh au, bun phin...). * Lc th (s cm th vui sng, hnh phc, thoi mi...). * Phi kh phi lc th (trung tnh - khng kh v khng lc). 3- Tng : nh tng ca tri gic, s m tng n cc hnh nh trong tm thc. 4- Hnh : Cc cu trc v hot ng ca tm l. 5- Thc : S tri gic, nhn bit. Tri gic lun lun c mt hin ti, n khng c qu kh v tng lai. Nm un l s hnh thnh nn con ngi v th gii, n l php duyn sinh nn biu hin ca n l v thng. S c chp, bm vu vo nm un gi l nm th un, cng l nguyn nhn ca kh au, v t chp th m sinh ra tham i, t i a n hu (hin hu, sinh, ti sinh...), t hu a n sinh thnh, gi nua, t bit, su, bi, kh, u, no... VII.- Su i (lc chng) Su i l su yu t c bn hnh thnh nn tt c hin tng s vt trong th gii thc ti khch quan, bao gm : t, nc, gi, la, h khng v tm thc. Theo t tng Hoa Nghim th bao gm thm thi gian v phng hng, ni chung l Bt i (8 yu t). 1- a : t hay cc khong cht. 2- Thy : Nc khong thin nhin, nc trong s vn hnh ca con ngi, ng vt, thc vt. 3- Ha : La, nhit . 4- Phong : Gi, khng kh. 5- Khng : Khng gian, h khng. 6- Thi : Thi gian - qu kh, hin ti, v lai. 7- Phng : Bn phng : ng, Ty, Nam, Bc + bn hng ph : ng

Nam, Ty Nam, ng Bc, Ty Bc. 8- Thc : Tm thc, thc. Trong tm i ny, biu hin ca n va l vt th nh t, nc, gi, la ; v va phi vt th nh khng gian, thi gian, phng hng v tm thc. Cng t tm yu t ny m hin khi nn th gii sum la vn tng vi mun ngn khc bit. VIII.- Tc gi v tc nghip Tc gi l ngi to ra nghip, v tc nghip l nghip c to ra bi tc gi. c Pht dy : "Con ngi l ch nhn ca nghip, l k tha t nghip, nghip l thai tng, l quyn thuc, m t con ngi c sinh ra". Nh vy, nu cn c theo ba thi nhn qu-nghip bo, th con ngi hin ti l kt qu ca tt c nghip (thin v bt thin) t v lng kip qu kh ; v tng lai ca con ngi nh th no l ty thuc vo hnh ng v t duy ca con ngi ngy hm nay. Nhn qu-nghip bo ca mi con ngi c xem nh l mt th tri khon m mt ngy no n phi c tr li cho tri ch - tc con ngi chnh n. Tc gi v tc nghip thng lun lun i i vi nhau. IX.- nh nghip v bt nh nghip nh nghip l s n nh v thng nht trong tin trnh tng quan nhn qu, t d nh cy cam ch sinh ra qu cam. y, trong sut thi gian t gieo nhn cho n khi gt hi kt qu lun lun c mt s thng nht. Ngc li, bt nh nghip l s khng n nh v khng thng nht trong tng quan nhn qu. y, v c cc duyn trung gian can thip mnh vo tin trnh tng quan nhn qu v lm cho n bin chuyn t hnh thc n ni dung. T d, l ra cy cam ch sinh ra qu cam, nhng khi cy cam va trng thnh, ngi ta em ghp cy chanh v thn cy cam ; nn khi sinh qu, thay v qu cam, n sinh ra qu chanh. Nh th, nhn l cy cam, nhng qu li l qu chanh, y gi l bt nh nghip. X.- Hu vi v v vi Hu vi l php sinh dit, nh con ngi c sinh, lo, bnh, t. Tt c php hu vi u phi chu s chi phi ca nh lut v thng. Trong th gian ny, mi i tng ca tri thc thng nghim u l php hu vi, v thng, sinh dit. Ngc li, l php v vi. V vi l php vt ra ngoi cc iu kin nhn duyn, khng chu s chi phi ca nh lut v thng. Thc

ra, v c ci gi l hu vi, nn cng c ci gi l v vi, n xut hin nh l mt i th theo nhu cu ca tri thc. V vi, t thn n l bt kh thuyt. Trong i thng, c th em h khng lm v d cho php v vi, v khng ai c th nm bt c n, o lng c n, hay bit g v s sinh dit ca n v.v... H khng c xem nh mt loi v vi php. XI.- Tng v v tng Tng l s biu hin ca cc php qua cc hnh thi c th, nh con ngi, con vt, ci nh, ci cy, con sng, hn ... Ngc li l v tng, nh tm thc, s hiu bit, t duy, cm th, yu thng... Tng v v tng u l php sinh dit. Tuy nhin, i vi php v tng, s sinh dit c th cch ring ca n, nh s sinh khi v mt i ca mt nim ch din ra trong chp nhong (st na). trng hp khc, nh h khng cng c xem l php v tng, nhng ci v tng ca h khng thuc v h khngv vi. Tt nhin, trong trng hp nh th, n khng phi l php v thng, sinh dit. XII.- V thng V thng l s thay i, chuyn bin khng ngng, nh s tri chy ca dng sng khng bao gi dng li. Tt c s vt hin tng, t tm l n vt l, u lun lun tri chy. Tuy nhin, do tnh cch gii hn ca tri thc, m v thng c nhn din theo thi gian, ngha l mt s th c gi l v thng khi n tri qua cc giai on sinh thnh (sinh), ng yn (tr), bin chuyn (d) v hy dit (dit) ; hoc l thnh (sinh thnh), tr (ng yn), hoi (bin chuyn) v khng (hy dit). Thc ra, s ng yn (tr) ch c ngha tng i khi n l i tng ca tri thc gin n. Cn trong lnh vc hin qun (st na tm) th khng c s ng yn no c. Tt c php u lun lun khng ngng tri chy, nh s tri chy ca dng sng. Nh th, v thng l nguyn l ca thc ti, d l thc ti o hay l thc ti chn tht. Trong ngha v thng, cc nh i tha thng cp n mt khi nim i lp l chn thng. Thc ra, khi nim ny ch c th cp trn mt bnh din cao hn ca nhn thc, v n khng th c xem l i tng ca nhn thc. XIII.- V s tr L s khng nh tr, khng ng yn bt k mt ni no c. V s tr c th c v d nh my tri bng bnh trn bu tri, n khng c mt im

ta no ht. Khi nim v s tr ch c xt n trong quan im ca gii thot lun, ch cho s t do n v i trong "ba nghn th gii". XIV.- Bn tr L mt danh t c bit ca Trung lun dng ch cho ci c gi l thn ng, linh hn, nhn th v.v..., i khi l nh vy, m trong bn dch c dch l ci ngun-nhn tnh. Thc ra, ch "bn tr" y khng ging nh ngha "uyn tr" ca Hoa Nghim, hay "ng v s tr" ca Kim Cang - Bt Nh. Tri li, Trung lun ni r bn tr l k s hu ca cc cm th (vui, bun, kh, lc...). Nh th, trn mt tng i, bn tr l th gi, l ngi cm th cc nghip bo. Nhng, trn bnh din tuyt i th khng c ci bn tr no ht, v tt c u l php duyn sinh, v thng. Do , khi nim ny cn c hiu l mt s nh danh theo quan nim th tc, vy thi. XV.- Tam t T l bin t trc sau m ting Phn gi l prvpara-koti-parksa. Tam t l ba ranh gii phn bit nh khi thy, hin hnh v chung cuc, hay ng trc, gia v ng sau. y l mt khi nim c dng ch cho s khng th phn nh v thi gian v khng gian. Thng thng, con ngi quan nim rng c s khi thy v c s kt cuc trong dng sinh thc, cho d l dng sinh thc ang trm lun. Nhng tri li, c Pht dy dng sinh thc y l v thy (khng c khi u) v v chung (khng c kt thc). Tt c u ang vn hnh, nh l s vn hnh ca th gii thc ti. l mt s vn hnh lun lu bt tuyt m tri thc ca con ngi s khng bao gi t n, tr phi n chm dt ton b c cu iu ng trong th gii i lp v tng quan ca cn, trn v thc. V th, trong s tri chy ca dng thc ti, khng c ci gi l qu kh, hin ti, v lai, ng trc, gia, ng sau v.v... S phn nh v bin ca c khng gian v thi gian l iu c sinh khi trong nim. N ch c trong nim, ch khng c trong thc ti. V li, khng gian v thi gian bn cht ca n vn khng c t tnh v khng c thc th. Do , mi nim v n u mang tnh cht cng c. XVI.- T v s tc T l nghip, c th xem l tng ng vi mt trong nm tm s bin hnh trong Duy thc (xc, tc , th, tng, t). Nhng t, c Pht dy r l nghip, v t nghip m pht sinh ra thn nghip v khu nghip, gi

chung l ba nghip - thn, khu, . S tc, l nghip c pht sinh t nghip m Trung lun ni l "t cp tng t sinh". Nh th, t l ci ngun v s tc l nhng biu hin c pht sinh t ci ngun . y, Trung lun trnh by t nghip qua by loi, l : 1- Thn nghip : tt c nghip c pht sinh t thn. 2- Khu nghip : nghip c pht sinh t ming. 3- Tc nghip : l hnh ng to tc, tc thnh nghip. 4- V tc nghip : l hnh ng duy tc, khng a n qu bo (khng c sanh y). 5- Thin nghip : nghip lnh, nh tu tp mi thin nghip, khng st sinh, khng trm cp... 6- Bt thin nghip : nghip khng lnh, c kh nng a n ti li, c bo. 7- T nghip : nghip. XVII.- Chng t Chng t l cc ht ging nim nm yn trong chiu su ca tm thc, nh ht ging ca c, hoa nm yn trong lng t. Chng t c ba loi, l : 1- Chng t bn hu : l cc ht ging vn c t v thy, nh Pht tnh chng hn. D c tri ln lin hi trong lc o, nhng ci ht ging Pht khng bao gi mt, n sinh pht khi khi c thun duyn. 2- Chng t tn hun : nu bn hu l ci vn c, th tn hun l ci mi c gieo vo tng thc (alaya), nh hc ni, kh nng ni l chng t bn hu, cn ni ci g v ni nh th no l tn hun. Cng nh, tt c mi ngi u bit ni, nu sinh ra M v c hc ting M th bit ni ting M ; sinh M nhng c hc ting Vit th bit ni ting Vit v.v... Nh th, chng t tn hun l ci m chng ta ghi nhn c t trong giao tip hng ngy vi th gii thc ti khch quan, trong c c nhn, gia nh, hc ng v x hi. 3- Chng t hin hnh : l cc ht ging nim sinh khi qua s i lu t chng t (trong tng thc) sang nim (trong hin hnh). Nh vy, ci m gi l nghip (thin hay bt thin) l nhng g c sinh khi t cc chng t, tp kh, tn hun v hun tp. XVIII.- V k v v lu

V k l bn tnh th ng ca tm, c bit l trong ngha ca tng thc (alaya). V k c th c v d nh l bn cht ca nc, n khng phi thin cng khng phi c. Tuy nhin, da trn cn bn ca nc m sng gi ba o ni dy. Sng gi lao xao, vng ng d cho tnh nng sinh dit ca tm, hay ni khc i, l nhng biu hin ca tm, nh sng l biu hin ca nc, vy thi. V lu c th c xem l ng ngha vi v vi, l php khng sinh dit, khng chu s chi phi ca v thng. Tuy nhin, trong cc kinh vn thng ni n nghip hu lu v v lu. Nghip hu lu l nghip a n qu bo nht nh ; v ni n mt ci g khng cn chu s chi phi ca nhn qu-nghip bo, ngha l ci hon ton khc bit vi nghip hu lu, nn gi l v lu. Do , nn hiu rng, v lu l mt tn gi c l m thi, v t thn n vt ln trn mi i i, phn bit, thot ly ngoi nim v thin, c, hu, v. V lu l gii thot. Trong mt s trng hp, khi ni n nghip v lu l ni n mt bnh din khc, phi tng quan, cng nh tham sn si l nghip bt thin, cn t thn ca khng tham, khng sn, khng si l thanh tnh gii thot ri ; khng cn thit phi gi l ci nghip v lu hay nghip gii thot. S d iu c ni ra l ni trong tng quan, h bn ny hu th bn kia v ; cn khi t n gii thot ri th hu hay v khng c gi tr g ht, v cng khng cn thit phi ni n na. XIX.- Cc hoc Hoc l phin no nghip chng nh tm tham, tm sn, tm si. Trung lun, khi gii thch v nghip (karma) c cp n bn loi nghip (phin no) c bn l : 1- Kin hoc : dng ci nhn m lm phn bit qun st chn l, v t sinh ra cc kin chp nh : chp ng, chp c, chp khng... 2- T hoc : dng tnh thc ca tham sn si m qun st th gian. Theo quan im ca Duy thc, kin hoc bao gm cc chng ngi ca phin no (phin no chng) v s kin chp m lm (s tri chng) do thc phn bit sinh khi ; t hoc bao gm cc chng ngi ca phin no v kin chp sai lm do cng duyn (cu sinh) sinh khi. Khi tu tp, nu dt b kin hoc th gi l kin o ; sau khi kin o, ri dt b t hoc th gi l tu o ; khi on tr sch c kin hoc v t hoc th gi l v hc o. Tng Thin Thai chia cc hoc thnh ba loi :

1- Kin hoc v t hoc (gi chung l kin t) : l chng ngi ca s t n Nit bn. 2- Trn sa hoc : l chng ngi ca s pht trin tm B (V thng Chnh gic tm). 3- V minh hoc : l chng ngi ca chn l Trung o. Danh t gi chung cho cc loi chng ngi trn l "phin no lu hoc". Nu khng tiu dit cc chng ngi ny, th khng th t n "ng" ; v phin no l vt cn, nh tng bng lm ngng ng s tri chy ca dng nc, lm cho dng tm thc ngng ng v tn lon... XX.- Ng v ng s hu Ng l ci ti, ci ta ; ng s hu l ci ca ti, ci ca ta. y l hai chng ngi ln nht lm cn tr s hng n gic ng ; v cng t y m sinh khi mi ti li, mi kh au, mi s hi, mi bt an... S chp vo ci ti v ci ca ti c gi l chp th, n cng l mt loi "kin th" ca si m, vng tng. Bao lu con ngi cn chp vo n l cn kh au, cn sinh, lo, bnh, t. Vt ra mi s chp th l t n v ng, Nit bn. Do chp th vo t ng m con ngi tri ln trong sinh t lun hi. XXI.- T kin L nhng kin chp sai lm nh c trnh by. Tuy nhin, theo Trung lun, c hai loi c bn, l : 1- T kin : chp thng, v thng, phi thng phi v thng... 2- Bin kin : hu bin, v bin, phi hu bin phi v bin... XXII.- Php Php (dharma) l mt danh t bao qut v c rt nhiu ngha. Theo h thng Lun tng ca c Nam tng v Bc tng, php c chia thnh hai loi c bn l : tm php v sc php. Tm php thuc v cc hin tng, din bin ca tm l ni chung. Sc php thuc v cc hin tng s vt trong th gii thc ti khch quan - thuc vt l.

Php li c chia thnh hai loi c bn l tc nng (nng) v tc dng (s) hay l biu hin. T d, sng l biu hin ca nc, v nc c kh nng to ra sng v.v..., hay la l biu hin ca ci khi c t, v ci lun c kh nng to ra la v.v... Php li c chia thnh hai phm tr l hu vi v v vi. Php hu vi th sinh dit lin hi, cn php v vi th bt sinh, bt dit. Trn bnh din khc, php c xem nh l phng php, nguyn l, quy tc, quy phm, cch thc, nh l v.v... Trn c s ca ngha ny, php c chia thnh hai loi l : thin php v bt thin php. Thin php lun lun c ngha tch cc nh hc hnh, tu tp, lng thin, o c, lun l, k lut, khng tham lam, khng sn hn, khng si m v.v... Bt thin php, tri li, lun lun mang ngha tiu cc, nh lm iu xu c, trm cp, git ngi, ni xu, suy ngh xu v.v... Trn bnh din chn l, php c chia thnh hai loi l chn v tc . y l khi nim ca M Minh, v v sau th Long Th pht trin ; tuy nhin, chnh c Pht l ngi u tin dy v chn v tc qua ngha Trung o thi Nguyn thy. l s xa ri hai cc oan : kh hnh p xc v lc th xc thn. y cng l ngha phng tin v cu cnh, dng phng tin t n cu cnh. V ngha, chn l chn l ca ngi gic ng ; tc l chn l ca ngi cn v minh. Php, theo kinh Lng Gi, li c chia thnh nm loi c bn l : 1- Danh : tn gi lm thi. 2- Tng : hnh th lm thi. 3- Phn bit : phn ly cc d kin thuc vt l v tm l. 4- Chnh tr : v phn bit tr, Pht tr, v ng tr... 5- Nh nh : Nit bn, v sinh. V cui cng, php ti thng l Nit bn. Php ny l bt kh thuyt, ch c mi ngi t th nghim ly, t mnh chng ng cho chnh mnh. XXIII.- Nh Lai

Nh Lai l mt trong mi danh hiu do hng t Pht tn xng c Pht, mt con ngi gic ng trn vn, gic chng sinh v thc hin trn vn hnh nguyn ca ngi gic ng. V c tnh, Nh Lai c mi nng lc m khng ai c : 1- Bit r cc x v phi x. 2- Bit r nhn duyn nghip bo ca ba i (qu kh, hin ti v v lai). 3- Bit r con ng a n cc sinh th. 4- Bit r mi th gii v s sai bit c th ca chng. 5- Bit r s hiu bit ca cc loi hu tnh. 6- Bit r tm tnh sai bit ca tt c chng sinh. 7- Bit r cc php tnh, bt tnh ; ra vo cc thin chng v thin, v gii thot v v nh. 8- Nh Lai chng Tc mnh minh. 9- Nh Lai chng Thin nhn minh (nhn r sut "ba nghn th gii"). 10- Lu tn minh (on tr tt c nghip chng phin no). (Xem kinh Tam Minh, kinh Ha D, Trung B III ; kinh Xut Gia - i II.246b. i II.446a - Hn tng ; Tng Chi B kinh V, phm 10 Php...). Nh Lai cn c nh ngha nh sau : - "Ny cc T kheo, t m Nh Lai chng ng V thng Chnh gic, n m Nh Lai nhp V d y Nit bn, trong thi gian y, iu g Nh Lai ni, tuyn b u l s tht, tt c l nh vy, khng c khc c. Do vy, c gi l Nh Lai". - "Ny cc T kheo, Nh Lai ni sao lm vy, lm sao ni vy, ; v rng, ni sao lm vy, lm sao ni vy, nn c gi l Nh Lai". - "Trong ton th th gii..., Nh Lai l bc chin thng, khng b chin bi, bc ton tri, ton kin, i t ti ; do vy, c gi l Nh Lai". (Xem Tiu B kinh, "Pht thuyt nh vy", Tp i II.224c, Trung 137, i I.645b - Hn tng...). Sang cc kinh i tha nh Kim Cang, Bt Nh, nh ngha v Nh Lai nh sau :

"V s tng lai, dic v s kh, c danh Nh Lai" (Khng t u n, cng chng i v u, nn gi l Nh Lai)... Hoc gin tip ni v Nh Lai : "Nhc d sc kin ng, d m thanh cu ng, th nhn hnh t o, bt nng kin Nh Lai" (Nu ly sc nhn ta, ly m thanh cu ta, l k hnh t o, chng th thy Nh Lai)... Nh Lai trong Trung lun c xem nh l Bn th v sinh - Nh Lai v th gian khng h c t tnh ; Nh Lai v th gian khng hai, khng khc (Nh Lai s hu tnh, tc th th gian tnh, Nh Lai v hu tnh, th gian dic v tnh) - (TL.94, chng XXII, tr.31, No.1564, CTT/TK). XXIV.- Bn Thnh y l php thoi u tin c c Pht chuyn php lun ha nm anh em Tn gi Kiu Trn Nh ti vn Nai. Ni dung Bn Thnh (Bn chn l) bao gm : kh au, nguyn nhn ca kh au, s chm dt kh au v con ng a n s chm dt kh au. V mt cu trc, T Thnh c trnh by theo nguyn l tng quan nhn qu : kh au l qu ; s a n kh au l nhn ; s chm dt kh au l qu ; v con ng a n s chm dt kh au l nhn. y, do php c nhn t "s tht" mt cch trc quan, sinh ng, ri t i vo thc ti-Tnh Khng, nn b cc ca n c khi u bng mi h qu tt yu, nh l nhng nguyn l ph qut. Hn chng ta cng bit rng, khi trnh by nh th, Pht vch ra hai con ng song quan r rt trong v tr i lp, nh l s hin th ca hai chn l : chn v tc , chn nh v tc ly. Song, nhng g c ni ra y, theo ci nhn ca Pht, l ni cho chng sinh, nhng k ang lang thang trong ci trm lun v nh. Do , nu chp rng y l cnh gii ti hu tuyt i ca Pht l iu sai lm ln. Ngay c ci m gi l Dit hay Nit bn, thc cht ch l gi danh, v tn gi hon ton bt lc trong vic nh ngha v Nit bn. Ci gi l Nit bn th khng phi l Nit bn thc th, cng nh danh t nh th khng phi l ci nh. Bi l, danh t nh l mt khi nim heo ht, v ch c mt v ch mt duy nht m thi. Trong khi , nh tht s th c mun hnh vn trng, thin sai vn bit, vn tng sum la... V trong mi ci nh nh th, chng c ci nh no ging ci nh no ht. T , nn bit rng php c Pht ni ra lun lun l nhng du ch, biu tng nhm dn dt chng sinh i ra khi kh au m thi. V th, Trung lun khng ngi ming khi ph nh mt cch sch trn v T thnh

, nhng l mt s ph nh trong khng nh, khng nh v mt ci g bt kh thuyt, m khng th ni l bn ny b hay bn kia b. H bao lu cn m gi ly bn ny b hay bn kia b th vn cn m chm trong lc chiu mng o. XXV.- Nit bn Nit bn c din dch bng nhiu t ng ngha nh : tch dit, dit , gii thot, v vi, an lc... Cch dch mi l vin tch, th tch... Nit bn c chia thnh hai loi : 1- Hu d y Nit bn : ci nhn sinh t c on tuyt. 2- V d y Nit bn : ci qu sinh t c on tuyt, do vy, khi lm chung mi t n V d Nit bn. Theo Tng Triu, Nit bn hay dit l ch cho s vt qua ci hon nn ln v cui cng, vt qua bn dng sng, vnh vin khng cn bp bnh trong bin sinh t na. Php tng tng ni n Nit bn qua cc gc : 1- Bn lai t tnh thanh tnh Nit bn : Nit bn l t tnh thanh tnh tuyt i vn c t nghn xa. 2- Hu d y Nit bn : s dt tr cn ca tt c phin no cho chn nh hin l. 3- V d y Nit bn : chn nh thot hin ngoi tt c kh hi trong sinh t. 4- V tr x Nit bn : chn nh hin th cng khp trong tam gii, sinh khi i bi tm, n i ha chng sinh. V y, ch ring c Pht l c y bn tnh Nit bn ny. (Xem Pht hc t in/Phn vin Nghin cu PHVN - H Ni). XXVI.- Bn qu L bn a v tm chng ca hng Thanh Vn, bao gm :

1- Tu Hon : cn gi l Nht lu, Nghch lu, D lu, tt c u c cng ngha l tham d vo dng Thnh (i ngc dng sinh t), on tr kin hoc. 2- T Hm : Nht lai, mt ln na tr li dng sinh t, on tr mt phn t hoc. 3- A Na Hm : Bt lai, khng cn tr li dng sinh t na. 4- A La Hn : Bt sinh, vnh vin khng cn tri ln vo sinh t v on tuyt kin hoc v t hoc, vt xut tam gii. Con ng dn vo bn qu v trn gi l t hng - bn hng ; v s vt qua bn qu v ny gi l vt dng (vt bc lu), gm c 4 dng : 1- Dc bc lu : vt qua dng tham sn si ( ci Dc). 2- Hu bc lu : vt qua dng tham, mn ( ci Sc v V Sc). 3- Kin bc lu : vt qua dng t kin trong ba ci (Dc, Sc, V Sc). 4- V minh bc lu : vt qua dng v minh, t n cu cnh Nit bn. (Trn y l phn ch gii i cng v Trung lun).

HT