Goethe's Kleurentheorie

Joannes Richter

Fig. 1: De regenboog

Inleiding
Goethe's relatie tot Charlotte Buff is niet vergelijkbaar met Werther's relatie tot Lotte in de roman Die Leiden des jungen Werther. Het boek kan niet als autobiografisch worden beschouwd. Goethe heeft in Werther en Lotte platonische symbolen afgebeeld. Daarmee komt ook de vraag naar voren, of de lezer aan de kleurcode geel & blauw in Werther's kledij wellicht een symbolische betekenis moet toekennen: een betekenis, die wellicht pas in een later werk zoals de kleurentheorie wordt geformuleerd. Goethe kende de bijbel door en door. In de tijd, dat Goethe opgroeide, was men zo bijbelvast en op de hoogte van de verschillen tussen de verschillende richtingen en sekte, zoals nu slechts bij theologen het geval is1. De boeken Exodus2 en Kronieken bevatten een 25-tal goddelijke voorschriften voor de toepassing van rood, blauw en purper (magenta) bij de opbouw van de tent van het Verbond en de grote tempel van Salomo. Terwijl de primaire kleuren rood en blauw zich aan de randen van de regenboog bevinden, ontbreekt magenta in de regenboog. Ondanks deze Bijbelse basis baseert Goethe zijn kleurentheorie op een drietal andere kleuren: geel, blauw en rood, waarin geel en blauw als primaire3 kleuren de tegenpolen vormen. Dit zijn dezelfde primaire kleuren, die Goethe 1774 in Werther's kledij, respectievelijk Novalis 1800 als antipoden in zijn werk hebben toegepast. Gedurende een feest in het winterse Weimar van 1785 heeft Goethe een avond met de ZuidAmerikaanse revolutionair Francisco de Miranda over de theorie der primaire kleuren gesproken. Deze discussie heeft Miranda volgens zijn zeggen4 later genspireerd tot het eerste ontwerp van de rood, geel en blauwe vlag of Gran Colombia. Om deze redenen is Goethe's kleurentheorie daarom wellicht niet alleen op een natuurkundige, maar ook op een filosofische achtergrond gebaseerd.

1 2 3 4

Pag. 95, Goethe, van Prof. Herman Grimm, Phoenix pockets (1962) Bijvoorbeeld Exodus 28:2-5 en 28:5-6 In het RGB-systeem zijn de primaire kleuren rood, blauw en groen. Miranda heeft minstens twee inspiratiebronnen voor het ontwerp van de vlag beschreven. In een brief aan graaf Simon Romanovich Woronzoff (Vorontsov) in 1792, baseert Miranda de kleurkeuze op de theorie der primaire kleuren theory of primary colours van de Duitse auteur en filosoof Johann Wolfgang von Goethe.

Door Goethe's thesen zijn er in diverse kunstvormen gele elementen ingeslopen, die weliswaar principieel correct als elementaire symbolen bedoeld waren, maar in feite gedeeltelijk op een misverstand berusten. In de romantische literatuur werd het geel door Novalis gentroduceerd, en in de vlaggenkunde heeft Francisco de Miranda geel als onderdeel van enkele Zuid-Amerikaanse vlaggen ingevoerd. Zodoende is het geel, dat in de middeleeuwen vrijwel steeds als waarschuwing tegen de onheilige prostitutie en verraad gold, na Goethe toch tot een positief element getransformeerd. De kwintessens van de Faust is nu, dat God ook bereid is de door bekoring geteisterde Faust, samen met zijn misbruikte geliefde Gretchen in een hemels huwelijk te redden, mits de zondaar althans van goede wil is. In deze Faust vormen de goede vrouw Gretchen en de sluwe Faust tegenpolen, die men in de oude religie als de androgyne mens Adam met de kleuren rood en blauw, maar in de romantische literatuur met geel en blauw heeft gesymboliseerd. In Goethe's kleurentheorie is de kleurcode daarom van mannelijk rood en vrouwelijk blauw in mannelijk geel en vrouwelijk blauw veranderd. Het is dezelfde kleurencode, die Novalis in zijn werken met geel voor het subject-ego en blauw voor het object-ego heeft gedefinieerd. Zo gezien vormen de Faust met het hemelse huwelijk en kleurentheorie met de kleurcodes geel, blauw en rood5 samen een geheel, dat de dichter Goethe al 1772 op 23-jarige leeftijd heeft geconcipieerd. Het concept komt afgezien van de afwijking in de toegepaste kleurcodes geheel overeen met de traditionele, eeuwenoude scheppingslegendes.

5 Geel voor het mannelijke element, blauw voor het vrouwelijke element en rood voor de goddelijke sythese

1774: Die Leiden des jungen Werther

Werther's kledingscode
Aan de Goethe's biografie6 kan men aflezen, dat Die Leiden des jungen Werther wellicht een kern van waarheid mag bevatten, maar toch grotendeels op fantasie berust. Een van die details, die de lezers daarin al direct is opgevallen, is de onmiddellijk beroemd geworden en veel gemiteerde kleurencode, waarin een blauw jacket met een gele pantalon en vest wordt gecombineerd. Deze kledingstukken worden in de originele Werther als de originele kleding beschreven, waarin Werther voor het eerst met Lotte heeft gedanst. Am 6. September Es hat schwer gehalten, bis ich mich entschlo, meinen blauen einfachen Frack, in dem ich mit Lotten zum erstenmale tanzte, abzulegen, er ward aber zuletzt gar unscheinbar. Auch habe ich mir einen machen lassen ganz wie den vorigen, Kragen und Aufschlag, und auch wieder so gelbe Weste und Beinkleider dazu. Ganz will es doch die Wirkung nicht tun. Ich wei nicht--ich denke, mit der Zeit soll mir der auch lieber werden.

Goethe's relatie tot de Kestners

Herman Grimm maakt door vergelijking met de notities uit Goethe's autobiografie Aus meinem Leben. Dichtung und Wahrheit en brieven duidelijk, dat diens relatie tot Lotte Buff niet met de Werther- roman overeenkomt. Volgens Grimm zegt Lotte's man Kestner later, dat Lotte en Goethe niet eens zo innig bevriend waren. Inderdaad schijnt Goethe meer met Kestner dan met Lotte bevriend te zijn geweest7 Als Lotte hem zo weinig betekent, ist echter onverklaarbaar, dat het afscheid van Lotte 8 tot de volgende heftige actie leidt9: De onverschilligheid, waarmee Lotte Goethe verkeerd begrijpt, doordat zij kalm het begrip van een weerzien in het andere leven aanvaardt, terwijl zij hem wat dit leven betreft rustig voor altijd tot afscheid de hand reikt, doet in Goethe plotseling iets opvlammen, waarvan hijzelf geen vermoeden had gehad. Van tijd tot tijd schrijft Goethe dagboekachtige brieven naar Wetzlar, meestal aan de Kestners. Hij behandelt zichzelf en zijn verhouding tot Lotte daarin als een roman, die wordt voortgeborduurd, die met het boek Werther's Leiden echter niet de minste gelijkenis vertoont 10. De Werther is dus gewoon een kunstwerk zonder biografische achtergrond. Volgens Grimm is de kledij, een blauwe geklede jas en de gele broek, van Werther in feite de kleding van Jerusalem. In dit blauw-gele kostuum verschijnt Goethe in Weimar. Wie zich aan het hof niet uit eigen middelen in dit uniform kan kleden, krijgt het van de hertog cadeau11.

6 7 8 9 10 11

Baserend op de lezingen van Prof. Herman Grimm 1874-1875 aan de universiteit van Berlijn heeft gehouden. Titel: Goethe, Phoenix pockets (1962) Pag. 63, Goethe, van Prof. Herman Grimm, Phoenix pockets (1962) Het afscheid van Lotte wordt gedateerd op 10 september 1772 Pag. 68, Goethe, van Prof. Herman Grimm, Phoenix pockets (1962) Pag. 70, Goethe, van Prof. Herman Grimm, Phoenix pockets (1962) Pag. 82, Goethe, van Prof. Herman Grimm, Phoenix pockets (1962)

Werther/Lotte als Platonisch beeld

Goethe heeft in de Lotte van zijn roman kennelijk een ideale figuur geschapen, wier schoonheid alleen al zijn werk boven elk verwijt verheft. Goethe's beschrijving van het liefdespaar Werther/Lotte is een platonisch beeld en het is wellicht denkbaar, dat Goethe ook Plato's liefdesconcept van een ideaal, goddelijk echtpaar heeft willen afbeelden. Elke jongeling in de toenmalige wereld besefte, dat er een stuk Werther in hem leefde. Lotte's gestalte is zo algemeen, dat ieder meisje zichzelf in haar kon terugvinden. Daarom is de Werther ook zo'n succes geworden.

Werther als Platonisch beeld

Typerend voor de Werther is, dat hij buiten de wereld staat. Zo werkt hij niet in de huidige betekenis van het woord, maar kijkt neer op de wereld en beschrijft wat hij waarneemt. Werther staat in zekere zin boven de mensen en personifieert op zich een platonisch idee. De werking van de roman berust op de geestelijke kracht, die ervan uitgaat. Over zijn gesprek met zijn vriend Fritz Jacobi beschrijft Goethe in Aus meinem Leben. Dichtung und Wahrheit hun vriendschap als volgt: Toen wij afscheid van elkaar namen, deden wij dat met het diepe gevoel voor eeuwig vereend te zijn.

De kleurcode geel & blauw

Het concept voor Die Leiden des jungen Werther is in april 1774 voltooid 12. In deze fase is er in de biografie van Goethe nog geen enkele aanwijzing met betrekking tot het symbolisme van d kleurcode geel & blauw te vinden. Grimm vermeldt echter, dat de Faust 1774 al zover gereed was, dat het kon worden voorgelezen13. De Faust bevat een groot aantal filosofische denkbeelden, waaronder men ook een gedegen studie der platonische ideen kan vermoeden.

12 Pag. 72, Goethe, van Prof. Herman Grimm, Phoenix pockets (1962) 13 Pag. 82, Goethe, van Prof. Herman Grimm, Phoenix pockets (1962)

1782: Het Wapen van Goethe

In 1782 wordt Goethe in de adelstand verheven. Als wapen circuleren in het internet twee ontwerpen, die beide op blauw en zilver baseren. In het tweede, uitvoeriger gedecoreerde wapen is de kroon in een geel-gouden kleur afgebeeld, en zoals gebruikelijk met afwisselend rode en blauwe edelstenen bezet. In een groot aantal kronen en andere sieraden worden afwisselend rode en blauwe edelstenen aangetroffen.

Fig. 2: J.W. Goethe's wapen

Fig. 3: Wapen van de familie Goethe

Origineel (rechts): Coat_of_arms_of_von_Goethe_family.png GNU-Lizenz fr freie Dokumentation Original uploader was Arkad at pl.wikipedia

1785: Francisco de Miranda

Gedurende een feest in het winterse Weimar van 1785 heeft Goethe een avond met de ZuidAmerikaanse revolutionair Francisco de Miranda over de theorie der primaire kleuren gesproken. Deze discussie heeft Miranda volgens zijn zeggen14 later geinspireerd bij het eerste ontwerp van de rood, geel en blauwe vlag of Gran Colombia, waaruit de huidige vlaggen van Colombia, Venezuela en Ecuador zijn afgeleid15. Enkele fasen uit Miranda's biografie zijn in Wikipedia gedocumenteerd. Rond 1771 diende hij in het Spaanse leger en nam 1781 deel aan de slag bij Slag bij Pensacola, waarbij het Britse West Florida in Spaanse handen overging. Hij keerde later terug naar de Verenigde Staten, waar hij onder andere George Washington, Thomas Paine, Alexander Hamilton, Henry Knox, en Thomas Jefferson heeft ontmoet. Vervolgens ondernam hij een scheepsreis van Boston naar Engeland op 15 december, 1784. In het gesprek met Miranda voorspelde Goethe onder de indruk van diens ervaringen met de Amerikaanse revolutie en de reizen door Europa en het Amerikaanse continent: U zult in uw land iets opbouwen, waar de primaire kleuren bewaard zullen blijven. en legde vervolgens uit, wat hij daarmee bedoelde16: Eerst legde hij mij uit, hoe de iris het licht in de drie primaire kleuren omzet [], vervolgens legde hij uit, dat geel de warmste en edelste benadering voor het (witte) licht 17 is; dat blauw een mengsel van opwinding en rust vormt, en als een vorm van afstand schaduwen oproept; en dat rood een synthese van geel en blauw vormt, waarin licht tot schaduw overgaat. Ik wil niet zeggen, dat de wereld uit geel, blauw en rood is opgebouwd; maar dat wij mensen de wereld als in een oneindige combinatie van deze drie kleuren waarnemen. [] Een land [zo formuleerde Goethe het] ontstaat uit een naam en een vlag, die zich vervolgens tot de identiteit van het land ontwikkelen net zoals een mens zijn lot ondergaat. In deze citaten definieert Goethe de kleur rood als de synthese van de primaire basiskleuren geel (het helle licht) en blauw (de donkere schaduw). Gedurende enkele jaren bleef De Miranda door Europa reizen, zonder zich ergens te vestigen. In Frankrijk raakte hij bevriend met de girondijnen Jacques Pierre Brissot en Jrme Ption de Villeneuve. Korte tijd diende hij als generaal en het Franse leger, waardoor hij in 1792 betrokken was bij veldslagen om de Zuidelijke Nederlanden onder leiding van Charles-Franois Dumouriez. Onder meer nam hij in december 1792 Roermond in voor de Fransen. Aan deze periode is het te danken dat men de naam van Francisco de Miranda vindt onder de 558 in de Arc de Triomphe gegraveerde namen van ten tijde van de Napoleontische veldslagen belangrijke generaals.

14 Miranda heeft minstens twee inspiratiebronnen voor het ontwerp van de vlag beschreven. In een brief aan graaf Simon Romanovich Woronzoff (Vorontsov) in 1792, baseert Miranda de kleurkeuze op de theorie der primaire kleuren theory of primary colours van de Duitse auteur en filosoof Johann Wolfgang von Goethe. 15 Bronvermelding: Flag of Colombia#History 16 Eveneens in Wikipedia gedocumenteerd 17 Vermoedelijk in de vorm van (geel gekleurd) licht in tegenstelling tot de donkere schaduwen (als blauw licht)

De hoogte van de kleurbalken

Alhoewel Goethe de kleuren geel en blauw als gelijkwaardig heeft beschouwd, bevat het eerste ontwerp van de vlag van Groot Colombia een veel groter geel oppervlak dan het blauwe, respectievelijk rode gedeelte. In feite mogen wij uit de gelijkwaardigheid van geel en blauw afleiden, dat de gele en blauwe vlakken even groot moeten zijn en dat men hooguit de rode balk tweemaal zo groot als de twee andere kleuren mag kiezen. Een andere uitleg is eventueel, dat de vlag een gele zon representeert, die boven een blauwe oceaan en een rode aarde oprijst, zoals het in het midden geplaatste wapen suggereert.

Fig. 4: Eerste ontwerp voor de vlag van Gran Colombia, 1819-1820.

In Wikipedia gepubliceerd door Shadowxfox onder de Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported licentie.

1790: Goethe's optische studies

Het chronologische overzicht vermeldt in het biografische overzicht van Goethe optische studies in de jaren 1790 (met een publicatie in 1791) en 1793, de Farbenlehre in 1798 en 1806. In 1810 is de Kleurentheorie (Farbenlehre) voltooid. Uit de discussies met Miranda moeten wij opmaken, dat Goethe echter al minstens vijf jaar vroeger, d.w.z. in 1785, de symbolische betekenis van de primaire kleuren heeft onderzocht.

1800: De blauwe bloem van Novalis

De blauwe bloem vormt het belangrijkste symbool in de romantiek. De Duitse auteur Novalis past het concept van de blauwe bloem als eerste toe in een onvoltooid manuscript met de titel Heinrich von Ofterdingen. Na een ontmoeting met een vreemde persoon ervaart de titelheld Heinrich von Ofterdingen een droom over blauwe bloemen, die hem toespreken en zijn aandacht opeisen. Novalis18 is op zoek naar de aantrekkingskrachten tussen tegenpolen en wordt daarbij door Goethe genspireerd. Ook bij Novalis behoren niet alleen geel en blauw tot de tegenpolen, maar ook toekomst en verleden, leven en dood, dag en nacht. In Heinrich von Ofterdingen stelt Novalis het gele goud tegenover de blauw kleur19. Novalis werd eveneens genspireerd door Fichte, die als tegenpolen het subject-ego en het objectego als bestanddelen van het absolute Ego vastlegt20. In de definitie van Novalis worden het subject-ego en het object-ego door een eerste kus tot het absolute Ego verenigd21. Deze concepten illustreren ook Goethe's speurtocht naar de tegenpolen in het symbolisme, die in de oude filosofie worden aangeduid. Goethe had dezelfde symbolen geel en blauw al in zijn Werther toegepast en de theorie bij de discussie met Francisco de Miranda over het ontwerp van vlaggen voor nieuwe naties aangehaald. Hij moet dus al vele jaren aan de kleurentheorie hebben gewerkt voordat de Kleurentheorie 1810 uiteindelijk als boek werd gepubliceerd.

18 19 20 21

Friedrich von Hardenberg Franziska Struzek-Krhenbhl: Farbe der Unendlichkeit. Zur Farbsymbolik der blauen Blume von Novalis. Franziska Struzek-Krhenbhl: Farbe der Unendlichkeit. Zur Farbsymbolik der blauen Blume von Novalis. Franziska Struzek-Krhenbhl: Farbe der Unendlichkeit. Zur Farbsymbolik der blauen Blume von Novalis.

1810: De kleurentheorie van J.W. v. Goethe

Bij zijn onderzoek naar de kleuren ontdekte Goethe het complementaire paar blauw en geel, die hij in zijn werk met een minus (voor blauw), respectievelijk plus (voor geel) markeerde22. In zijn kleurentheorie beschouwde hij blauw en geel als individuele, complementaire tegenpolen, waaruit alle andere kleuren worden afgeleid23. Blauw behoort tot het donker en geel tot het licht.

Fig. 5: Goethe's kleurencirkel

Deze afbeelding behoort tot het public domain en is door de auteur Luestling gepubliceerd in de.wikipedia

Het kleurbereik cyaan-blauw tot violet bevindt zich aan de "duistere" koude zijde tegenover geel & rood aan de "lichte" warme zijde. De blauwachtige, 'koude' en geelachtige, warme tinten worden in de bovenstaande kleurencirkel verbonden door (onder) groen en (boven) magenta, dat door Goethe Purper genoemd wordt. Groen bevindt zich op de cirkel aan de onderzijde tussen warm en koud, tussen de primaire kleuren cyaan-blauw en geel. Magenta (purper, paars) bevindt zich aan de bovenzijde tegenover groen. Magenta/Purper vormt de synthese van de intensievere kleuren van de duistere en de lichte zijde, die ook al bij de Romeinen een religieuze betekenis heeft gehad.
22 Franziska Struzek-Krhenbhl: Farbe der Unendlichkeit. Zur Farbsymbolik der blauen Blume von Novalis. 23 Goethe , Werke, Volume 13

Newton en Goethe
De kleurentheorie van Goethe wijkt af van Newton's concept. Newton gaat ervan uit dat het witte licht uit onafhankelijke kleuren is samengesteld. Goethe gaat ervan uit dat de kleuren uit het samenspel van licht en donker ontstaan. Newton accepteert allen spectrale lichtcomponenten als primaire kleuren. Goethe identificeert daarentegen in zijn kleurencirkel de belangrijke rol van de niet-spectrale component magenta, die ook in de moderne kleurensystemen nog steeds een grote rol speelt"[21] 24 Goethe concludeert (na een lange studie): Geel is een licht, dat door het duister wordt verzwakt. Blauw is een duister, dat door licht wordt verzwakt. Er zijn slechts twee pure kleuren blauw en geel. Alle andere kleuren zijn daarvan afgeleid.

Goethe wijdde een groot deel van zijn leven aan de bestudering van kleuren en andere natuurwetenschappelijke verschijnselen. Hoewel Goethe vooral als dichter bekend is geworden, zag hij zelf zijn natuurwetenschappelijke werk als zijn grootste verdienste. Tegen zijn vriend en medewerker Johann Peter Eckermann zei Goethe aan het einde van zijn leven25: Auf Alles was ich als Poet geleistet habe, bilde ich mir gar nichts ein. [...] Da ich aber in meinem Jahrhundert in der schwierigen Wissenschaft der Farbenlehre der Einzige bin, der das Rechte wei, darauf tue ich mir etwas zu gute26. Over alles wat ik als dichter gepresteerd heb beeld ik mij helemaal niks in. [...] Maar dat ik in mijn eeuw in de moeilijke wetenschap van de kleurenleer de enige ben die het juiste weet, dat verschaft mij genoegen. Goethe voegt daaraan toe, dat de kleurenleer zijn halve leven heeft gekost: Het spijt me op geen enkele manier dat [ik de kleurenleer geschreven]; hoewel ik er de moeite van een half leven in gestoken heb. Ik had misschien een half dozijn treurspelen meer geschreven, dat is alles en bovendien zullen er nog genoeg mensen na mij komen. Om deze redenen is Goethe's kleurentheorie daarom wellicht niet alleen op een natuurkundige, maar ook op een filosofische achtergrond gebaseerd. Hij heeft immers de revolutionaire leider Francisco de Miranda met filosofische argumenten kunnen inspireren de nationale vlaggen van Colombia, Venezuela en Ecuador uit rood, blauw en geel op te bouwen, alhoewel rood in de correcte kleurentheorie niet als synthese van blauw en geel kan worden afgeleid.

24 a b Ribe & Steinle, 2002 25 Goethe, geciteerd door Johann Eckermann, Conversations of Goethe, (tr. John Oxenford), London, 1930, p.302 26 19 februari 1829

Obsessie
Uit de obsessie, dat het kleurensysteem twee tegenpolen moet bevatten, heeft Goethe mijns inziens afgeleid, dat geel en blauw antipoden zijn en rood als synthese moet worden beschouwd. Een blik op de regenboog leert echter, dat alleen de randkleuren rood en blauw als tegenpolen in aanmerking komen. Deze antipoden had Goethe met het ongewapende oog kunnen verifiren. Een blik in de Bijbel had ook de religieuze betekenis van rood en blauw duidelijk benadrukt. Geel ontstaat door het samensmelten van de primaire kleuren rood en groen en is zelf geen primaire kleur. Magenta (purper) is de complementaire tegenpool van de primaire kleur groen, maar ontbreekt in de regenboog.

Fig. 7: Regenboog

Fig. 6: RGB - dreihoek

In de namiddag verandert de kleur van het zonlicht van witgeel tot oranje en rood naarmater het zonlicht dichtere atmosferische lagen moet doorlopen. Daarbij verandert de lichtblauwe achtergrondkleur van de hemel tegen de avond in een donkerrood violet. Volgens Goethe neigen de kleuren geel en blauw dan in beide gevallen tot rood: Rot nehmen wir also vorerst als keine eigene Farbe an, sondern kennen es als eine Eigenschaft, welche den Gelben und Blauen zukommen kann. Rot steht weder dem Blauen als dem Gelben entgegen; es entsteht vielmehr aus ihnen; es ist ein Zustand, in den sie versetzt werden knnen, und zwar wie wir hier vorlufig sehen, durch Verdichtung und durch Aufeinander Drngung der Teile. Het ontbreken van het niet-spectrale mengkleur magenta in de regenboog wordt door violette componenten versluierd, maar is in de oude religies opgevallen. Magenta (purper) werd daarom naast de bijbehorende primaire kleuren rood en blauw als religieus symbool beschouwd. Door Goethe's thesen zijn er in diverse kunstvormen gele elementen ingeslopen, die weliswaar principieel correct als elementaire symbolen bedoeld waren, maar in feite gedeeltelijk op een misverstand berusten. In de romantische literatuur werd het geel door Novalis gentroduceerd en in de vlaggenkunde heeft Francisco de Miranda geel als onderdeel van enkele Zuid-Amerikaanse vlaggen ingevoerd.

1831: Faust27
Faust is de titel van misschien wel het bekendste werk van de Duitse literaire schrijver Johann Wolfgang von Goethe, genspireerd op de zestiende-eeuwse medicus Johann Faust en de van deze persoon afgeleide Faust-legende. Volgens Herman Grimm heeft Faust het meest beslag gelegd op Goethe's scheppende kracht als dichter28. Faust is een Goethe's alter-ego, die in Gretchen zijn ervaring met Friederike verwerkt. Goethe voelde, dat Friederike, nadat hij haar 1771 had verlaten, als het ware voor altijd weduwe was geworden. Hij was in haar ziel binnengedrongen, had haar het gevoel gegeven, dat hier een band voor eeuwig was ontstaan29. Hij besefte, dat de eerste liefde vaak gevoelens kan opwerpen, die met de eeuwige huwelijksband overeenkomen. Faust en Goethe maakten een vrijwel parallelle ontwikkeling door, waarmee niet gezegd is dat het boek autobiografisch is, als wel dat het een goede representant is van Goethe's intellectuele ontwikkeling. Tussen zijn twintigste levensjaar en zijn dood werkte Goethe met tussenpozen aan zijn magnum opus Faust, dat hij op de valreep, vlak voor zijn dood, afmaakte. Ontstaan is het concept voor de Faust in 1772. Het was de afsluiting van Goethe's studententijd, toen hij op 23 jarige leeftijd in Straatsburg doctor was geworden. Kort voor zijn dood heeft Goethe het tweede deel van de Faust 1831 voltooid. Gretchen, een hoofdpersoon in het eerste deel van Faust, is gebaseerd op een dienstmeid met wie Goethe als advocaat in Frankfurt am Main in aanraking kwam. Zij was ter dood veroordeeld voor de moord op haar baby. Goethe koesterde een diepe sympathie voor deze vrouw. Uiteindelijk keert Faust uiteindelijk symbolisch terug in de armen van Gretchen, die hij in het eerste deel onbarmhartig heeft verleid en misbruikt. Nadat zijn levenstijd is afgelopen wacht Gretchen vertederd op hem als een Beatrijs op haar Dante en besluit: Gretchen30: Neige, neige Du Ohnegleiche, Du Strahlenreiche, Dein Antlitz gndig meinem Glck! Der frh Geliebte, Nicht mehr Getrbte, Er kommt zurck. En het Chorus Mysticus vat de moraal in enkele zinnen samen31: Alles Vergngliche Ist nur ein Gleichnis; Das Unzulngliche Hier wirds Ereignis; Das Unbeschreibliche Hier ist es gethan; Das Ewig-Weibliche Zieht uns hinan. Finis.

27 28 29 30 31

Goethe's Werke, Ein und vierzigster Band. J. G. Cottaschen Buchhandlung (1832) Pag. 216, Goethe, van Prof. Herman Grimm, Phoenix pockets (1962) Pag. 211, Goethe, van Prof. Herman Grimm, Phoenix pockets (1962) Vers 12070: Una Poenitentium sonst Gretchen genannt. Sich anschmiegend. Vers12105: Chorus Mysticus

Samenvatting
De kwintessens van de Faust is dus, dat God ook bereid is de door bekoring geteisterde Faust, samen met zijn misbruikte echtgenote/geliefde Gretchen in een hemels huwelijk te redden, mits de zondaar althans van goede wil is. In deze Faust vormen de goede vrouw Gretchen en de sluwe Faust tegenpolen, die men in de oude religie als de androgyne mens Adam met de kleuren rood en blauw, maar in de romantische literatuur met geel en blauw heeft gesymboliseerd. In Goethe's kleurentheorie is de kleurcode daarom van mannelijk rood en vrouwelijk blauw in mannelijk geel en vrouwelijk blauw veranderd. Het is dezelfde kleurencode, die Novalis in zijn werken met geel voor het subject-ego en blauw voor het object-ego heeft gedefinieerd. Zo gezien vormen de Faust met het hemelse huwelijk en kleurentheorie met de kleurcodes geel, blauw en rood32 samen een geheel, dat de dichter Goethe al 1772 op 23-jarige leeftijd heeft geconcipieerd. Het concept komt afgezien van de afwijking in de toegepaste kleurcodes geheel overeen met de traditionele, eeuwenoude scheppingslegendes. Uiteindelijk kan men als mens ook niet echt iets nieuws uitvinden. Alles is al eens uitgeprobeerd. Men kan de legende hooguit op een andere wijze verhalen...

32 Geel voor het mannelijke element, blauw voor het vrouwelijke element en rood voor de goddelijke sythese

Inhoud
Inleiding................................................................................................................................................1 1774: Die Leiden des jungen Werther..................................................................................................3 Werther's kledingscode....................................................................................................................3 Goethe's relatie tot de Kestners........................................................................................................3 Werther/Lotte als Platonisch beeld..................................................................................................4 Werther als Platonisch beeld............................................................................................................4 De kleurcode geel & blauw.............................................................................................................4 1782: Het Wapen van Goethe...............................................................................................................5 1785: Francisco de Miranda................................................................................................................6 De hoogte van de kleurbalken.........................................................................................................7 1790: Goethe's optische studies............................................................................................................7 1800: De blauwe bloem van Novalis....................................................................................................8 1810: De kleurentheorie van J.W. v. Goethe........................................................................................9 Newton en Goethe.........................................................................................................................10 Obsessie.........................................................................................................................................11 1831: Faust.........................................................................................................................................12 Samenvatting......................................................................................................................................13