تأملي در آيه تطهير

‫تأملی در آیة تطهیر‬
‫‪2‬‬ ‫تأملی در آیه تطهیر‬
‫هتعالی‬ ‫باسم ‌‬
‫های از سوی یکی از بسسرادران ایمسسانی بسسه دسسستم‬ ‫چندی پیش نام ‌‬
‫رسید که دربارة آیة تطهیر مطسسالبی نوشسسته و سسسوالتی مطسسرح‬
‫کرده بود‪ .‬نظر به اینکه نامة ایشان خصوصی نبسسود مسسن نیسسز نامسسة‬
‫مزبور را در جمعی از برادران ایمانی خواندم و مطالبی را دربارة‬
‫مفاد آن نامه و آیة تطهیر تقریر کسسردم کسسه ضسسبط شسسد‪ .‬یکسسی از‬
‫دوستان گرامی‪ ،‬تحریر مطالب جلسة مذکور را برعهده گرفسست و‬
‫در عیسسن حسسال بسسر آن بسسود کسسه حسسالت گفتسساری و شسسفاهی سسسخنان‬
‫اینجانب کامل ً از میسسان نسسرود‪ .‬آنچسسه اینسسک در مقابسسل شماسسست بسسه‬
‫انگیزة بررسی همان نامه فراهم آمسسده اسسست‪ .‬از آن بسسرادر عزیسسز‬
‫هاش موجب تقریر این مطسسالب شسسد و بسسرادر کوشسسایی کسسه‬ ‫که نام ‌‬
‫ههایم را برعهده گرفت‪ ،‬سپاسگزارم‪.‬‬ ‫تحریر گفت ‌‬
‫های که موجب تقریر این رساله شد‬

‫نام ‌‬
‫‪‬‬
‫‪ -1‬اول ً آیة قرآن م ‌‬
‫یفرماید‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫)یونس ‪(36 /‬‬ ‫‪‬‬
‫یکنسسد تسسا چسسه‬
‫یعنی گمان غالب هم برای بیان حقیقت کفایت نم ‌‬
‫یدانیسسم‪ .‬لسسذا عسسرض‬ ‫رسسسد بسسه احتمسسالت و چیزهسسایی کسسه اص سل ً نم ‌‬
‫یکنم که بر خلف ادعسای شسما همسة آیسه و آیسات قبسل و بعسد را‬ ‫م ‌‬
‫هام‪ .‬قرآن کتسسابی‬ ‫یآید رسید ‌‬ ‫ً‬
‫هام و به نتایجی که ذیل م ‌‬ ‫مطالعه کرد ‌‬
‫هایم‪.‬‬‫نیست که فقط شما خوانده باشید ما هم آن را مطالعه کرد ‌‬
‫‪ -2‬با تدبر در آیات ‪ 28‬تا ‪ 35‬سورة احزاب نکسسات بسسسیار جسسالبی‬
‫یگیرد‪:‬‬ ‫مد نظر قرار م ‌‬
‫الف( آیات خطاب به زنان پیامبر ‪ ‬آغاز شده است کسسه در ایسسن‬
‫خطابات از لفظ ازواج یا از لفظ »نساء النبی« که بسیار روشسسن و‬
‫سرراست است استفاده شده‪ ،‬امسسا بسسه ناگسساه مخسساطب آیسسه أهل‬
‫یشسسود و تصسسریح زنسسان پیسسامبر ‪ ‬بسسه اصسسطلح أهلل‬ ‫الللبیت م ‌‬
‫البیت تغییر م ‌‬
‫یکند‪.‬‬
‫ب( تمام ضمایر جمسسع مسسؤنث اسسست امسسا در میانسسة راه بسسه جمسسع‬
‫یگردد!‬‫یشود و دوباره به جمع مؤنث برم ‌‬ ‫مذکر تبدیل م ‌‬
‫ج( خطابات قرآن نسبت به زنان نبی کسسه عسسدة معینسسی هسسستند‪.‬‬
‫شآمیز است‪ .‬گویی احتمال فاحشة مسسبینه یسسا‬ ‫خطاباتی تند و سرزن ‌‬
‫تبرج آن هم به سبک جاهلیت اولسسی یسسا نسسازک کسسردن صسسدا در بیسسن‬
‫های وجود داشته است‪ .‬حتی‬ ‫زنان وجود دارد و یا )نعوذبالله( سابق ‌‬
‫یفرماید‪ :‬که بسسرای نیکوکسسارانی از ایشسسان اجسسر عظیمسسی‬ ‫خداوند م ‌‬
‫آماده کرده است‪ .‬اما ناگاه در میانسسة آیسسات )و نسسه در انتهسسای آنهسسا(‬
‫خطابی بسیار ارزشمند مبنی بر تطهیر اهل البیت و بسسردن هسسر‬
‫یخسسورد کسسه کسسامل ً خلف سسسیاق‬ ‫گونه پلیدی و ناپسساکی بسسه چشسسم م ‌‬
‫معنایی آیات است‪.‬‬
‫با توجه به نکات فوق به خسوبی روشسن اسسست کسه هیسچ گوینسسدة‬
‫یدلیسسل‬ ‫ههسسایش نسسسبت بسسه زنسسان‪ ،‬خطسساب را ب ‌‬ ‫عاقلی در میسسان گفت ‌‬
‫یکند‪ ،‬خطابی کسه از لحساظ معنسسایی هسم سسیاق متفساوت‬ ‫عوض نم ‌‬

‫دارد و دوباره خطابش را به روشنی به همان زنان برگردانسسد‪ .‬چسسه‬
‫یکنسسسد و خطسسساب سرراسسسست »یللا‬ ‫شسسسده کسسسه خداونسسسد چنیسسسن م ‌‬
‫نساءالنبی« را به »اهل البیت« و ضمایر مؤنث را به مسسذکر‬
‫یکند و دوباره با اتمام این قسمت با واو عطف به گفتگو با‬ ‫بدل م ‌‬
‫یهای شسسما نبسسود(‬ ‫یدهد )آیة ‪ 34‬که در بررس ‌‬ ‫زنان نبی ‪ ‬ادامه م ‌‬
‫یگویسسد)!( بسسه ناچسار‬ ‫اگر معتقد باشیم که خداوند عساقلنه سسسخن م ‌‬
‫باید بگوییم در این قسمت خداوند مطلب خاصی را مدنظر داشته‬
‫یکند‪ .‬لذا اتفاقا ً با تسسوجه بسسه‬
‫که با مدلول آیات قبل و بعد تفاوت م ‌‬
‫سیاق آیات و نیز اعتقاد به حکیمانه بودن کلم الهسسی بایسسد بگسسوییم‪:‬‬
‫اهل البیت طبسسق اصسسول فهسسم کلم بسسا »نسللاءالنبی« یکسسی‬
‫نیست و متفاوت است‪ .‬لسذا شسسما کسه بسر خلف سسیاق و بررسسسی‬
‫یگویید‪ :‬اهل البیت همسان زنسان رسسسول خسسدا ‪‬‬ ‫همه جانبة آیات م ‌‬
‫هستند‪ ،‬باید توضیح دهید که این تغییرات جدی و اساسسسی چسسرا در‬
‫کلم حکیمانه الهی صورت گرفته است؟ دوباره خداوند پس از آیة‬
‫یگوید‪:‬‬‫تطهیر م ‌‬
‫‪    ‬‬
‫)احزاب ‪(34 /‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ -3‬در راسسستای ایسسن کسسه بگوییسسد اهسسل السسبیت و نیسسز جمسسع مسسذکر‬
‫یمشسسکل اسسست بسسه آیسسة حضسسرت ابراهیسسم ‪ ‬اشسساره فرمودیسسد‪.‬‬ ‫ب ‌‬
‫استدلل شما آن است که در آن آیه به روشنی اهل البیت معنسسای‬
‫یدهد و از آن در این آیه هم استفاده کردید کسسه خطسساب‬ ‫زنان را م ‌‬
‫آن به همان زنان و ضمایر هم مؤنث است‪ .‬این تغییر لفسسظ و نیسسز‬
‫یدهد و از آن در این آیه هم استفاده کردید‪.‬‬ ‫معنای زنان را م ‌‬
‫اول ً مشکل معنی کردن آیه بیش از آیة تطهیر است؛ زیسسرا قبسسل‬
‫آن خطاب به یکی از زنان پیامبر خدا است و بعد خطاب آن‪ ،‬اهسسل‬
‫های که ابهام و‬ ‫یشود! لذا با آی ‌‬‫البیت آن هم به ضمیر جمع مذکر م ‌‬
‫هایسسد! همیسسن‬‫سوالش بیش از آیة تطهیر اسسست آن را شسسرح فرمود ‌‬
‫ً‬
‫لالسسبیت کیسسستند؟ اتفاق سا همیسسن‬ ‫سوال آنجا هم مطرح است که اه ‌‬
‫یدهد که اهل البیت یک اصطلح است‪.‬‬ ‫نشان م ‌‬
‫ثانیا ً در فرضی هم که اهل البیت در آنجا روشن باشد چه دلیلی‬
‫دارد که برای این آیه هم همان توجیه را بپذیرد؟‬
‫‪ -4‬در زمان نزول آیات فقط یک دخسستر آن هسسم حضسسرت زهسسرا ‪-‬‬
‫مالله علیهسسا‪ -‬در بیسست رسسسول خسسدا ‪ ‬حضسسور داشسست و قطعسا ً‬ ‫سل ‌‬
‫یشود‪ ،‬اظهار تردید در این مسسورد بسسسیار‬ ‫شمول لفظ اهل البیت م ‌‬
‫عجیب است‪.‬‬
‫‪ -5‬در لغت و زبان عرف بشر افراد را جزء اهل بیست خودشسان‬
‫یکننسسد‪ .‬اهسسل بیسست نسسبی ‪ ‬را شسسامل خسسود نسسبی ‪‬‬ ‫حسسساب نم ‌‬
‫یگیرند و اگسسر بخسسواهیم چنیسسن معنسسی کنیسسم بایسسد بگسسوییم‪ :‬اهل‬ ‫نم ‌‬
‫البیت اصطلح است‪ .‬لذا ایسسن کسسه گفت ‌‬
‫هانسسد‪» :‬ابراهیسسم ‪ ‬را آیسسه‬
‫یدلیل و مصادره بسسه مطلسسوب‬ ‫جزء اهل بیتش به حساب آورده« ب ‌‬
‫است‪ .‬قاعدة تغلیب هم جایی است کسسه لاقسسل یسسک مسسرد در میسسان‬
‫زنان حاضر باشد و با توجه به این که نبی ‪ ‬در ظاهر لغات جسسزء‬
‫یشسسود مشسسکل ضسسمیر مسسذکر حسسل‬ ‫اهسسل بیسست خسسودش حسسساب نم ‌‬
‫یگردد‪.‬‬‫نم ‌‬
‫‪ -6‬اما چنان که در آیة ‪ 35‬آمده است‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)احزاب ‪(34 /‬‬ ‫‪ ‬‬
‫ههایتسسان از آیسسات خسسدا خوانسسده‬
‫»و یاد کنید آنچه را که در خان ‌‬
‫یشود«‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫برای زنان پیامبر ‪ ‬لفظ بیسسوت آمسسده نسسه بیسست‪ .‬لسسذا ایشسسان در‬
‫ههای مختلف حضور داشتند و بیتی که مشسسهور بسسود بیسست خسسود‬ ‫خان ‌‬
‫رسول خدا ‪ ‬بود که در جسسوار مسسسجد النسسبی ‪ ‬اسسست و در ایسسن‬
‫بیت تنها دختر و داماد و اسباط رسول خدا ‪ ‬حضور داشتند‪.‬‬
‫یگوید‪ :‬اهل البیت منظسسور اهسسل السسبیوت نیسسست‬ ‫حال وقتی آیه م ‌‬
‫بلکه اهل بیت خاصی است‪ .‬شما بگوییسسد‪ :‬ایسسن اهسسل بیسست کیاننسسد؟‬
‫زنان پیامبر ‪‬؟‬
‫‪ -7‬اگر اهل السسبیت زنسان رسسسولند‪ ،‬بسسه مسسوجب ایسسن آیسسه مقسامی‬
‫نها دارند‪ ،‬چسرا کسه هسر گسونه پلیسدی از ایشسان‬ ‫والتر از همة انسا ‌‬
‫زدوده شده است‪ .‬پس چرا در هنگام مباهله پیامبر اکرم ‪ ‬فقط‬
‫یطالب ‪ ‬و صدیقه کبری و حسنین ‪ -‬علیهم السلم‪ -‬را‬ ‫یبن اب ‌‬
‫عل ‌‬
‫به همراه برد و اولی را نفس خود‪ ،‬دومی را نساء خود‪ .‬سسسومی و‬
‫چهارمی را پسران خود خواند؟ بالخره ما اهل السسبیت نبسسوت را از‬
‫کجا تشخیص بدهیم؟ از عمل و فعل رسول خدا ‪ ‬یا از دلخواه و‬

‫فکر خودتان؟‬
‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫لعمران ‪(61 /‬‬
‫)آ ‌‬
‫هل ِللي﴾ بسسه صسسراحت‬ ‫ن أَ ْ‬‫مل ْ‬
‫ن اب ِْني ِ‬
‫‪ -8‬در آیات قرآن مثسسل ﴿إ ِ ّ‬
‫فرزند از اهل حساب شده؛ حال آنکه شما دختر رسول خدا ‪ ‬را‬
‫هاید‪.‬‬‫فقط با احتمال )!( داخل در اهل البیت کرد ‌‬
‫ههای اهل سنت‪ ،‬اهل بیت النبی ‪ ‬بسسه معنسسی‬ ‫‪ -9‬حتی در لغتنام ‌‬
‫»زنان و دختران و داماد او‪ ،‬علسسی ‪ «‬علن سا ً آمسسده اسسست‪) .‬لسسسان‬
‫العرب ‪ (1/128‬و به آیة تطهیر استناد شده است‪.‬‬
‫یکنم‪ :‬تحلیل شما از‬ ‫‪ -10‬از آنجا که مسأله واضح شد‪ ،‬عرض م ‌‬
‫این آیات با مطالبی که خواندید کسسامل ً مطسسرود اسسست و بسسه دور از‬
‫یباشد‪ ،‬حداکثر آن اسسست کسسه شسسما ادعسسا کنیسسد ایسسن هسسم یسسک‬ ‫آیه م ‌‬
‫احتمال در معنی اهل البیت است کسسه در ایسسن صسسورت بسسا در نظسسر‬
‫گرفتن احتمالت دیگر‪ ،‬آیه مجمل و مبهم است و باید بسسه سسسنت و‬
‫حدیث رجوع کرد و خود آگاه هستید کسسه بسسا مراجعسسه بسسه محکمسسات‬
‫حدیث و سنت نبوی ‪ ‬جز آنکه اهل البیت همان رسول خدا ‪ ‬و‬
‫یآید‪.‬‬
‫دختر او و ائمة اطهار ‪ -‬علیهم السلم‪ -‬هستند به دست نم ‌‬
‫‪‬‬
‫پس از تقدیم سلم‪ ،‬نامة آن جناب را با دقت خواندم و از اینکسسه‬
‫بحث را با آیة شریفة‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫)یونس ‪(36 /‬‬ ‫‪ ‬‬
‫ینیسساز‬
‫»همانسسا گمسسان بسسه هیسسچ روی ]آدمسسی را[ از حقیقسست ب ‌‬
‫نسازد«‪.‬‬
‫یدانید باید مراقسسب‬
‫هاید‪ ،‬مسرور شدم‪ .‬البته چنانکه م ‌‬
‫آغاز نمود ‌‬
‫های نشسسویم کسسه‬
‫شها‪ ،‬مشمول آیة کریم ‌‬ ‫بود که در این قبیل سفار ‌‬
‫م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬
‫)بقره ‪(44 /‬‬ ‫‪ ‬‬
‫یدهیسسد و خسسود را از یسساد‬
‫»آیسسا مسسردم را بسسه نیکسسی فرمسسان م ‌‬
‫یبرید؟«‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫هایسسد‪» :‬مسسا هسسم قسسرآن را مطسسالعه‬

‫امسسا اینکسسه مرقسسوم فرمود ‌‬
‫هایم« جای تبریک است و مایة خوشحالی ماست ولی بایسسد در‬ ‫کرد ‌‬
‫نظر داشت که در مطالعه و تلوت قرآن کریم‪ ،‬حق تلوت آن نیسسز‬
‫ادا شود‪ ،‬چنانکه فرموده‪:‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫)بقره ‪(121 /‬‬
‫هایم و آن را چنانکه سزاوار‬ ‫»کسانی را که به آنان کتاب داد ‌‬
‫ناند کسسسه بسسسه آن ایمسسسان‬
‫یکننسسسد‪ ،‬ایشسسسا ‌‬
‫آن اسسسست تلوت م ‌‬
‫یآورند«‪.‬‬
‫م ‌‬
‫ذکر این نکتسسه نیسسز لزم اسسست کسسه در بررسسسی نامسسة ایسسن بسسرادر‬
‫ههسسای ایشسسان‪ ،‬مطسسالبی را کسسه سسسایرین نیسسز‬ ‫محسسترم علوه بسسر گفت ‌‬
‫یداریسم و ابتسدا‬ ‫هاند‪ ،‬از نظسسر دور نم ‌‬ ‫دربارة آیة تطهیر اظهار داشست ‌‬
‫یام تسا سسی و چهسارم سسورة »احسزاب« را ترجمسه و بسه‬ ‫آیات سس ‌‬
‫یکنیم‪:‬‬
‫اجمال مرور م ‌‬
‫ي = ای زنسان پیسامبر‬ ‫ساءَ الن ّب ِ ّ‬
‫آیات مورد نظر با خطاب ﴿َيا ن ِ َ‬
‫یفرماید‪:‬‬‫‪ «‬آغاز شده و م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪)   ‬احزاب ‪/‬‬
‫‪(31-30‬‬
‫»ای زنان پیامبر‪ ،‬هر که از شسسما‪ ،‬آشسسکارا بسسه کسساری زشسست‪،‬‬
‫مبسسادرت ورزد او را عسسذاب دو چنسسدان باشسسد و ایسسن بسسر خسسدا‬
‫هاش را بسسا‬‫آسسسان اسسست‪ ،‬و هسسر کسسه از شسسما خسسدا و فرسسستاد ‌‬
‫فروتنی فرمان برد و کرداری شایسته به جای آرد‪ ،‬پاداشش‬
‫یدهیسسم و برایسسش روزی بزرگسسوارانه آمسساده‬ ‫را دو چنسسدان م ‌‬
‫هایم«‪.‬‬‫ساخت ‌‬
‫آنگاه برای تبیین اینکه چرا محاسبة اعمسسال ایشسسان بسسه صسسورتی‬
‫غیر از سایرین خواهد بسسود بسسار دیگسسر کلم خسسود را بسسا خطسساب ﴿َيا‬
‫یفرماید‪:‬‬‫ي﴾ آغاز کرده و م ‌‬ ‫ساءَ الن ّب ِ ّ‬
‫نِ َ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)احزاب ‪(31 /‬‬ ‫‪ ‬‬
‫»ای زنان پیامبر‪ ،‬اگر پارسایی کنید همسان هیچ یک از زنان‬
‫نیستید«‪.‬‬
‫و پس از این مقدمه م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪          ‬‬ ‫‪         ‬‬

‫‪             ‬‬
‫)احزاب ‪(32-31 /‬‬
‫»پس ]طبیعی سخن بگوییسسد و[ گفتسسار خسسود را نسسرم و نسسازک‬
‫نسسسازید تسسا آن کسسه در دلسسش بیمسساری اسسست طمسسع نسسورزد و‬
‫ههایتسسان قسسرار گیریسسد و بسسه‬
‫گفتسساری شایسسسته بگوییسسد‪ ،‬در خان ‌‬
‫شیوة جاهلیت پیشین به خودنمایی برون نیایید و نماز بسسر پسسا‬
‫هاش را فرمسسان‬ ‫داریسسد و زکسسات بپردازیسسد و خسسدا و فرسسستاد ‌‬
‫برید«‪.‬‬
‫بدین ترتیب‪ ،‬در اینجا بجاست که تبیین کند چرا ایسسن اوامسسر را سس‬
‫که از همگان مطلوب است س بار دیگر متوجه آنسسان سسساخته و چسسرا‬
‫یرود به اوامر‪ ،‬عمسسل و از نسسواهی‪ ،‬اجتنسساب کننسسد‪ .‬از‬ ‫از آنها توقع م ‌‬
‫‪1‬‬
‫این رو در ادامسسة آیسسه سس و نسسه حسستی در آیسسة بعسسد سس بلکسسه بلفاصسسله‬
‫فرموده‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪     ‬‬ ‫‪    ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪     ‬‬ ‫‪     ‬‬
‫‪      ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪    ‬‬
‫‪        ‬‬
‫)احزاب ‪(33 /‬‬ ‫‪    ‬‬
‫یخواهسسد‬‫»جز این نیست که خدا ]با ایسسن اوامسسر و نسسواهی[ م ‌‬
‫پلیدی را از شما ]ای[ اهل این خانه بزداید و شسسما را پسساک و‬
‫پاکیزه گرداند«‪.‬‬
‫تسسوجه داشسسته باشسسیم کسسه لفسسظ »أهسسل« منصسسوب اسسست‪ ،‬زیسسرا‬
‫»منادی« است‪ .‬یعنی »یا أهل الللبیت = ای اهسسل خسسانه«‪ .‬در‬
‫واقع آیه بدین معنی است که‪ :‬ای اهل این خانه جز این نیست که‬
‫یخواهد )= اراده دارد( پلیدی را از شسسما بزدایسسد و شسسما‬ ‫خداوند م ‌‬
‫را چنانکه باید‪ ،‬پاک سازد‪.‬‬
‫سپس در آیة بعد م ‌‬
‫یخلف‪ ،‬نیمسسی از‬ ‫ه ‪ ﴾...‬در تمام مصسساحف مسسسلمین‪ ،‬ب ‌‬ ‫ريدُ الل ّ ُ‬
‫ما ي ُ ِ‬
‫‪ -‬آیه ﴿إ ِن ّ َ‬
‫‪1‬‬
‫آیه ‪ 33‬و دنباله بخش اول آن اسسست و هیچگسساه یسسک آیسسه مسسستقل و جسسدا از‬
‫صدر آیه شمرده نشده است‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)احزاب ‪(34 /‬‬ ‫‪ ‬‬
‫ههایتسسان‬
‫»و یاد کنید آنچه را که از آیات خدا و حکمسست در خان ‌‬
‫یشود‪ ،‬همانا خداوند باریکدان و آگاه است«‪.‬‬ ‫تلوت م ‌‬
‫یکنیم که در صدر آیة ‪ 33‬لفسسظ »بیسسوت« و در میانسسة‬ ‫ملحظه م ‌‬
‫آیه »بیت« و در آیة ‪ 34‬بار دیگسسر »بیسسوت« آمسسده‪ .‬لزم اسسست کسسه‬
‫های نسسسبتا ً‬ ‫بدانیم در مدینه‪ ،‬پیسامبر اکسرم ‪ ‬در کنسار مسسسجد‪ ،‬خسان ‌‬
‫ههسسایی بسسود‪ 1‬و هسسر یسسک از همسسسران‬ ‫وسیع داشت‪ .‬کسسه دارای حجر ‌‬
‫پیامبر ‪ ‬در یکی از آنها اقامت داشت‪.‬‬
‫گمان نسسدارم بسسر کسسسی پوشسسیده باشسسد کسسه پیسسامبر ‪ ‬در مسسدینه‬
‫ههای متعدد و جدا از هم نداشسست بلکسسه یسسک »بیسست« بسسزرگ در‬ ‫خان ‌‬
‫قهای متعدد بود کسسه هسسر یسسک‬ ‫جوار مسجد داشت که درون آن اطا ‌‬
‫از همسسسران آن حضسسرت در بخشسسی از آن خانسسة بسسزرگ‪ ،‬زنسسدگی‬
‫یکردند‪ .2‬علت اینکه قرآن در صدر آیه »بیسسوت« و در میانسسة آیسسه‬ ‫م ‌‬
‫»بیت« و باز بلفاصله در آیة بعدی »بیوت« فرموده آن اسست کسه‬
‫به اعتبار کل محل زندگی پیغمبر ‪ ‬و به اعتبار اینکه صسساحب کسسل‬
‫خانه‪ ،‬شخص پیامبر ‪ ‬بوده‪» ،‬البیت = این خسسانه« فرمسسوده کسسه‬
‫همة آن منتسب به آن حضرت است‪ ،‬و در موارد دیگسسر بسسه اعتبسسار‬
‫‪ -‬ر‪ .‬ک‪ .‬سوره شریفه حجرات‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -‬در اینجا مناسب اسسست کسسه یسسادآور شسسویم‪ :‬اگسسر قسسرآن در آیسسه ‪ 34‬سسسوره‬ ‫‪2‬‬
‫ههای شما )زنان پیسسامبر ‪ ،«(‬در آیسسه ‪53‬‬ ‫احزاب فرموده »بیوتکن = خان ‌‬
‫همین سسسوره تعسسبیر »بیوت النبی« را بکسسار بسسرده کسسه از تأمسسل در آیسسات‬
‫یشود بیت همسران پیامبر ‪ ،‬همان بیت پیسسامبر ‪ ‬بسسوده‬ ‫مذکور معلوم م ‌‬
‫است‪ .‬بنابراین‪ ،‬کسی که ادعا کرده‪» :‬زنسسان پیسسامبر ‪ ‬کسسه خداونسسد حاضسسر‬
‫های را که آنان در آن سکونت دارند‪ ،‬به پیسسامبر ‪ ‬نسسسبت دهسسد«‬ ‫نشده خان ‌‬
‫)اهل بیت در آیه تطهیر‪ ،‬جعفر مرتضسسی العسساملی‪ ،‬ترجمسسه محمسسد سسسپهری‪،‬‬
‫انتشسسارات دفسستر تبلیغسسات اسسلمی‪ ،‬ص ‪ (78‬سسسخنش موافسسق قسسرآن کریسسم‬
‫نیست(‪.‬‬
‫اینکه همة که درون آن بوده‪» ،‬بیوت« فرموده است‪ .‬بنابراین‪ ،‬یک‬

‫بار به اعتبار اینکه زنان منزل پیامبر ‪ ‬بسسه سسسبب انتسسساب بسسه آن‬
‫حضسسرت از اعضسسای خسسانوادة او و اهسسل خانسسة او هسسستند »أهللل‬
‫یشسسوند یعنسسی‬ ‫البیت = اهل این خانه« یسسا »اهسسل خسسانه« گفتسسه م ‌‬
‫یالمثسسل حجسسرة »ام سسسلمه« بیسست پیسسامبر ‪ ‬اسسست‪ ،‬حجسسرة‬ ‫ف ‌‬
‫»جویریه« بیت پیامبر ‪ ‬اسسست و هکسسذا ‪ ...‬و بسار دیگسسر بسه اعتبسار‬
‫های را‬‫اینکه هر یک از همسران پیسسامبر‪ ،‬بسسا آن حضسسرت‪ ،‬خسسانواد ‌‬
‫یشود‪ .‬و این دو تعسسبیر تخسسالف و‬ ‫یدهند‪» ،‬بیوت« گفته م ‌‬ ‫تشکیل م ‌‬
‫تباینی با هم ندارند‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬به اعتبار کلی‪ ،‬محسسل زنسسدگی پیسسامبر ‪ ‬و همسسسرانش‬
‫»البیت« )یعنی بیت پیامبر ‪ (‬بود‪ ،‬چنانکه در قرآن آمده است‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)انفال ‪(5 /‬‬ ‫‪  ‬‬
‫هات برون آورد«‪.‬‬
‫»چنانکه پروردگارت تو را به حق از خان ‌‬
‫و در عین حال بسسه اعتبسسار هسسر حجسسره یسسا اطسساق‪ ،‬آن را »بیسسوت«‬
‫یتوان گفت‪ ،‬چنانکه فرموده‪:‬‬ ‫م ‌‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪/‬‬ ‫‪)  ‬احزاب‬
‫‪(53‬‬
‫ههسسای پیسسامبر ‪‬‬
‫هایسسد‪ ،‬بسسه خان ‌‬
‫»ای کسسسانی کسسه ایمسسان آورد ‌‬
‫درنیایید مگر آنکه شما را رخصت داده شود«‪.‬‬
‫به همین سبب است که در آیة ‪ 34‬سورة احسزاب بسه همسسران‬
‫پیامبر‪ ‬فرموده‪» :‬یاد کنید آنچه را که از آیسسات خسسدا و حکمسست در‬
‫یشسود‪ .‬طبعسا ً تلوت‬ ‫ههای شما )زنان(« تلوت م ‌‬ ‫»بیوتکن = خان ‌‬
‫آیات الهی در »بیوت« آنها بدان سبب بسسوده کسسه همسسسر پیسسامبر‪‬‬
‫هاند و »بیوت« آنها »بیسست النسسبی« بسسوده اسسست کسسه هسسر یسسک از‬
‫بود ‌‬
‫هاند و چنیسسن‬‫ههسسای آن اقسسامت داشسست ‌‬‫همسسسرانش در یکسسی از حجر ‌‬
‫های در جسایی دیگسر و جسدا از‬ ‫نبوده که هر یسک از همسسرانش خسان ‌‬

‫سایر همسران داشته باشند‪ ،‬اصول ً کسانی که با سسسیرة پیسسامبر ‪‬‬
‫های نداشته که هیسسچ یسسک از‬ ‫یدانند که رسول خدا‪ ‬خان ‌‬ ‫آشنایند‪ ،‬م ‌‬
‫همسرانش در آن اقامت نداشته باشند!‬
‫***‬
‫اینک باید بدانیم که خواست و ارادة الهی که در آیه به صورت ﴿‬
‫یخواهسسد و اراده دارد« ذکسسر گردیسسده‪ ،‬کسسدام‬ ‫ه = خدا م ‌‬‫ريدُ الل ّ ُ‬
‫يُ ِ‬
‫‪1‬‬
‫اراده است؟ ارادة تکوینی یا ارادة تشریعی؟‬
‫اگر بدون پیشسسداوری بنگریسسم مشسسکل نیسسست کسسه دریسسابیم ارادة‬
‫مذکور در آیه‪» ،‬ارادة تکوینی« نیست‪ .‬یعنسسی نسسه چنسسان اسسست کسسه‬
‫خدا تکوینا ً س ماننسسد آیسسة ‪ 82‬سسسورة »یسسس« سس اراده فرمسسوده باشسسد‬
‫فناپسسذیر‬
‫های کسسه تخل ‌‬‫»أهل البیت« را تطهیسسر نمایسسد یعنسسی اراد ‌‬
‫یشسسود‪ .‬زیسسرا ایسسن اراده را پسسس از چنسسد‬ ‫است و موجب عصمت م ‌‬
‫نهی از قبیل‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬
‫)احزاب ‪(31 /‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫)احزاب ‪/‬‬ ‫‪  ‬‬
‫‪3‬‬
‫‪(31‬‬
‫و پس از اوامری چون‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ -‬اراده خدا در مسسواردی تشسسریعی اسسست کسسه اراده و اختیسسار مکلسسف نیسسز در‬ ‫‪1‬‬
‫تحقق آن دخیل باشد و مکلف به خواست خود به اراده خدا عمل کنسسد‪ .‬بسسر‬
‫مه تحقق مراد اسسست‬ ‫خلف اراده تکوینی خدا که کامل ً نامشروط و علت تا ّ‬
‫و هیچ مانع و تأخیری برای آن متصور نیست‪.‬‬
‫‪ -‬يعني‪» :‬پسس ]طسبیعی سسخن بگوییسد و[ گفتسار خسود را نسرم و نسازک‬ ‫‪2‬‬
‫نسازید«‪.‬‬
‫‪ -‬یعنی‪» :‬و به شیوة جاهلیت پیشین به خودنمایی برون نیایید«‪.‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1‬‬
‫)احزاب ‪(32 /‬‬
‫آورده و فرموده جز این نیست کسسه خسسدا اراده دارد کسسه شسسما را‬
‫پاک سازد یعنی تحقق پاکی منظور خدا‪ ،‬از طریق عمل بسسه اوامسسر‬
‫و اجتناب از نواهی خواهد بود )تأمل بفرمایید(‪.‬‬
‫لزم است بدانیم اگر در ابتدای کلم سخن از مسایل طسسبیعی و‬
‫تکوینی باشد و در آنجا »اراده« ذکر شود بدیهی است که مقصسسود‬
‫»ارادة تکسسوینی« اسسست‪ ،‬امسسا وقسستی از بایسسد و نبایسسد و امسسر و نهسسی‬
‫شرعی سخن به میان آید و سپس »اراده« ذکر شود پیداست کسسه‬
‫»ارادة تشریعی« منظسسور اسسست‪ .‬بسسه عبسسارت دیگسسر‪ ،‬اگسسر »اراده«‬
‫معطوف به امور تکوینی باشد‪ ،‬مقصود »ارادة تکوینی« است کسسه‬
‫مة تحقق مراد است‪.2‬‬ ‫فناپذیر و علت تا ّ‬
‫تخل ‌‬
‫اما اگر »اراده« معطوف به احکام و اوامر و نسسواهی شسسرعی و‬
‫یتردید منظور »ارادة تشسسریعی« اسسست‪،‬‬ ‫قوانین الهی ذکر شود‪ ،‬ب ‌‬
‫یالمثسسل »ارادة تشسسریعی« را در آیسسة ششسسم مبارکسسة »مسسائده«‬ ‫ف ‌‬
‫یتوان دید که فرموده‪:‬‬ ‫م ‌‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫ههایتان قرار گیریسسد و بسسه شسسیوة‬

‫‪ -‬يعني‪» :‬و گفتاری شایسته بگویید‪ ،‬در خان ‌‬ ‫‪1‬‬
‫جاهلیت پیشین به خودنمایی برون نیایید و نماز بر پا دارید و زکات بپردازید‬

‫هاش را فرمان برید«‪.‬‬ ‫و خدا و فرستاد ‌‬
‫لعمسسران ‪/‬‬‫‪ -‬آیات در این مورد فسسراوان اسسست از قبیسسل )بقسسره ‪ (117 /‬و )آ ‌‬ ‫‪2‬‬
‫‪ (47‬و )یس ‪ (82 /‬و )غافر ‪ (68 /‬و ‪. ...‬‬

15 ‫تأملی در آیه تطهیر‬
 
 



 
  
 
  
  
  
   
  

 
 
 
  

  
  
 
  

 
 
1
 
‫ روى خود و دسسستهايتان را تسسا‬،‫ چون به ]قصد[ نماز برخيزيد‬،‫ »اى مؤمنان‬- 1
‫آرنجها بشوييد و سرتان را مسح كنيد و پاهايتان را تا دو قوزك ]بشسسوييد[ و‬

‫ و اگر بيمار يا مسافر باشيد و يا كسى از شما‬.‫ غسل كنيد‬،‫اگر جنب باشيد‬
‫ آن گسساه آبسسى‬،‫از موضع قضاى حاجت بيايد و يا با زنان آميزش كرده باشسسيد‬
‫ و از آن ]خسساك[ رويتسسان و دسسستانتان را مسسسح‬،‫ آهنگ خاكى پاك كنيسسد‬،‫نيابيد‬
‫ بلكه مىخواهد كسسه شسسما‬.‫ خداوند نمىخواهد بر شما دشوارى قرار دهد‬.‫كنيد‬
‫)مائده ‪(6 /‬‬

‫ملحظه کنیسسد پسسس از احکسسام تشسسریعی از قبیسسل وضسسو و تیمسسم‪،‬‬
‫یخواهد )= اراده ندارد( بر شما هیچ تنگسسی و‬ ‫یفرماید‪» :‬خدا نم ‌‬ ‫م ‌‬
‫یخواهد )= اراده دارد( شما را پسساکیزه سسسازد‬ ‫دشواری نهد بلکه م ‌‬
‫و نعمت خویش را بر شما تمام نماید«‪ .‬به صدر آیه توجه فرماییسسد‬
‫َ‬
‫هایسسد«‬‫نوا = ای کسانی که ایمان آورد ‌‬ ‫م ُ‬
‫نآ َ‬ ‫ذي َ‬ ‫ها ال ّ ِ‬‫که با ﴿َيا أي ّ َ‬
‫یتوان گفت کسسه بنسسا بسسه ارادة الهسسی همسسة مسسؤمنین‬ ‫آغاز شده‪ ،‬آیا م ‌‬
‫ماند؟!‬ ‫معصو ‌‬
‫حال این آیه را با آیة ‪ 33‬سسسورة »احسسزاب« مقایسسسه کنیسسد‪ ،‬چسسه‬
‫یشود؟ در سورة »مائده« فرمود‪ :‬ای مؤمنسسان‪،‬‬ ‫های حاصل م ‌‬ ‫نتیج ‌‬
‫جهسسا‬‫تهایتان را تسسا آرن ‌‬‫چسسون بسسه نمسساز برخیزیسسد‪ ،‬صسسورت و دسسس ‌‬
‫بشویید ‪ ...‬و اگر آب نیافتید تیمم کنیسسد ‪ ...‬السسخ‪ .‬یعنسسی بسسه واسسسطة‬
‫یخواهد شسسما را پسساک‬ ‫اجرای این احکام و انجام این اعمال‪ ،‬خدا م ‌‬
‫ساخته و نعمتش را بر شما تمام نماید‪ .‬در سسسورة »احسسزاب« نیسسز‬
‫ههای خویش قرار گیرید و نماز برپا دارید و زکسسات‬ ‫فرموده‪ :‬در خان ‌‬
‫بپردازید و از خدا و رسولش اطاعت کنید جز این نیست کسسه خسسدا‬
‫یخواهد پلیدی را از شسسما اهسسل بیسست دور کنسسد و چنسسانکه بایسسسته‬ ‫م ‌‬
‫است شما را پاکیزه سازد‪.‬‬
‫این آیه نیز مشابه آیه ششسم سسورة »مسائده« اسست‪ .‬در هسر دو‬
‫آیه‪ ،‬در مقام تعلیسل حکمست تشسسریع قسسوانین‪ ،‬نسازل شسسده و در آنهسسا‬
‫سسسخن از علسست غسسایی تشسسریع احکسسام اسسست نسسه مقامسسات افسسراد و‬
‫خصوصیات تکوینی آنها! و همچنان که در سسسورة »مسسائده« جملسسة ﴿‬
‫م﴾ دلیل طهارت تکوینی و عصمت مؤمنسسان‬ ‫هَرك ُ ْ‬‫ريدُ ل ِي ُطَ ّ‬ ‫ن يُ ِ‬‫ول َك ِ ْ‬
‫َ‬
‫نیست در سورة »احزاب« نیز »ارادة طهارت و اذهاب رجس« در‬
‫یتواند دلیسسل عصسسمت و طهسسارت‬ ‫واقع »ارادة تشریعی« است و نم ‌‬
‫تکوینی کسی باشد‪ ،‬همچنان که آیة ششم سسسورة »مسسائده« بیسسانگر‬
‫آن اسسست کسسه هسسدف از تشسسریع وضسسو و غسسسل و تیمسسم »طهسسارت‬
‫مؤمنان« است‪ ،‬غایت اوامر مذکور در آیة ‪ 33‬سورة »احزاب« نیز‬
‫یدانیسم اصسسول ً‬ ‫»طهارت اهل السسبیت« بسوده اسست‪ .‬زیسرا چنسانکه م ‌‬
‫اوامر و نواهی الهسی در آیسات تشسسریعی و قسانونی قسسرآن )یعنسسی در‬
‫احکام( ناشی از »ارادة تشریعی« پروردگار است‪.‬‬
‫را پاك بدارد و نعمتش را بر شما تمام كند‪ ،‬باشد كه سپاس گزاريد«‪.‬‬
‫افزون بر این‪ ،‬در سورة »احزاب« )آیات ‪ 28‬به بعسسد( سسسخن از‬
‫ههسسای خسسویش قسسرار گیریسسد و‬ ‫تکالیف است‪ ،‬از قبیسسل اینکسسه در خان ‌‬
‫خودنمسسایی نکنیسسد و نمسساز اقسسامه کنیسسد و زکسسات بپردازیسسد و خسسدا و‬
‫رسولش را اطاعت کنید و ‪ ...‬پرواضح است که این امور مربسسوط‬
‫به »ارادة تشریعی« الهی است نه ارادة تکوینی‪ .‬به عبارت دیگسسر‪،‬‬
‫ارادة خسسدا بسسر اذهسساب رجسسس و تطهیسسر اهسسل السسبیت کسسه در سسسورة‬
‫های اسسست کسسه در‬ ‫م﴾ ماننسسد اراد ‌‬ ‫»احسسزاب« فرمسسوده‪﴿ :‬ي ُطَ ّ‬
‫هَرك ُل ْ‬
‫سورة »مائده« خطاب به همة مؤمنین س از جمله پیامبر اکرم‪ ‬و‬
‫م﴾‪.‬‬ ‫ريدُ ل ِي ُطَ ّ‬
‫هَرك ُ ْ‬ ‫حضرت علی و فاطمه و ‪ ...‬س فرموده ﴿ي ُ ِ‬
‫همچنان که به پیامبر‪ ‬نیز فرموده‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪)   ‬توبه‬
‫‪(103 /‬‬
‫لهسسای ایشسسان زکسسات بگیسسر کسسه بسسدین کسسار پاکشسسان‬
‫»از ما ‌‬
‫یکنی«‪.‬‬ ‫یسازی و آنان را تزکیه و پالیش ]روحی[ م ‌‬ ‫م ‌‬
‫آیا این آیه بدان معنی است هر که به پیامبر‪ ‬زکسسات پرداخسست‪،‬‬
‫طاهر و معصوم شسسد؟! بسدیهی اسسست کسه مقصسود ایسن اسسست کسه‬
‫نها از آلودگی به حرص و‬ ‫هدف از تشریع زکات آن است که انسا ‌‬
‫آز نسبت بسسه مسسال دنیسسا‪ ،‬پسسالیش شسسوند و ایسسن پسساکی و طهسسارت از‬
‫یشود‪.1‬‬ ‫طریق عمل به قانون زکات حاصل م ‌‬
‫یکنم که در ذیل آیسسة ‪ 6‬سسسورة‬ ‫توجه شما را به این نکته جلب م ‌‬
‫مبارکه »مائده«‪ ،‬افعال مضارع آمده است مانند »یرید« و »یتسسم«‬
‫و در آیسسه ‪ 103‬سسسورة »تسسوبه« نیسسز افعسسال »تطهسسر« و »تزکسسی«‬
‫عاند‪ .‬زیسسرا تحقسسق ایسسن افعسسال منسسوط و مشسسروط اسسست بسسه‬ ‫مضسسار ‌‬
‫اجتنسساب از نسسواهی و انجسسام اوامسسری کسسه قبسسل از ایسسن افعسسال ذکسسر‬
‫هاند یعنسسی تحقسسق ایسسن افعسسال نتیجسسة اعمسسال و افعسسال پیسسش از‬‫شد ‌‬
‫یبینیسسم کسسه آیسسة تطهیسسر نیسسز‬
‫آنهاست‪ .‬با در نظر داشتن این نکته م ‌‬
‫نفرموده‪» :‬اذهب الللله عنکللم الرجللس وطهرکللم ‪= ....‬‬
‫یتسسوان‬
‫‪ -‬در قرآن کریم آیات فراوانی درباره »اراده تشریعی« پروردگار م ‌‬ ‫‪1‬‬
‫یافت که از آن جمله است‪) :‬بقره ‪) ،(185 /‬نساء ‪ (28-26 /.‬و ‪. ...‬‬

‫خدا پلیدی را از شما زدود و شما را پاک و پسساکیزه سسساخت« زیسسرا‬

‫چنانکه گفته شد این »اذهاب رجس و تطهیر« مشروط و موکسسول‬
‫به انجام اعمال و افعالی است که قبل از آنها ذکر شده است‪ .‬به‬
‫هسسساز تحقسسق‬ ‫عبارت دیگر اعمال و افعسسال مسسذکور‪ ،‬مقسسدمه و زمین ‌‬
‫اذهاب رجس و تطهیسسر اسسست‪ .‬نیسسازی بسسه توضسسیح نیسسست کسسه ایسسن‬
‫ینیاز‬‫موضوع تناسبی با ارادة تکوینی الهی ندارد که نامشروط و ب ‌‬
‫هسازی است )تأمل بفرمایید(‪.1‬‬ ‫از مقدمه و زمین ‌‬
‫***‬
‫بار دیگر به سورة احسسزاب بسساز گردیسسم کسسه پسسس از آیسسة ‪ ،33‬بسساز‬
‫خطسساب بسسه همسسان زنسسان پیسسامبر‪ ‬اسسست و آیسسة تشسسریعی اسسست و‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫)احزاب ‪(34 /‬‬
‫ههایتسسان‬
‫»و یاد کنید آنچه را که از آیات خدا و حکمسست در خان ‌‬
‫یشود«‪.‬‬ ‫تلوت م ‌‬
‫یفرمایید که آیات ‪ 28‬الی ‪ 34‬سورة احزاب کامل ً بسسا‬
‫ملحظه م ‌‬
‫هم پیوند دارند و هیچ انقطاعی میانشان نیست‪.‬‬
‫اما در اینجا غفلت )یا تغافل( از یک قاعدة زبسسان عربسسی‪ ،‬سسسبب‬
‫این سوال شده است که چرا در ذیل آیة ‪ ،33‬ضمیر جمع مللذکر‬
‫مخاطب استعمال شده در حالی که در صدر همان آیه و در آیات‬
‫‪ 28‬الی ‪ 34‬سورة »احزاب«‪ ،‬ضمایر جمع مؤنث مخللاطب بسسه‬
‫کار رفته است؟!‬
‫‪ -‬با توجه به اینکه شما »اصسسحاب کسسساء« را حسستی قبسسل از نسسزول ایسسن آیسسه‬ ‫‪1‬‬
‫یدانیسسد و آیسسه مسسذکور ‪ 9‬امسسام دیگسسر را شسسامل‬

‫معصوم و مصون از خطسسا م ‌‬
‫یکنیم برای اثبات عصمت آن بزرگواران به دلیل دیگسسر‬ ‫یشود‪ ،‬توصیه م ‌‬ ‫نم ‌‬
‫تمسک فرمایید زیرا چنانکه دیدیم و خواهیم دید آیه تطهیر‪ ،‬مقصود شما را‬
‫یسازد‪.‬‬
‫برآورده ‌نم ‌‬
‫قاعدة مورد نظر ما‪ ،‬همان قاعدة تغلیب است‪ .‬بنا به قاعسسدة‬
‫مذکور‪ ،‬جمعی از اناث که شامل حداقل یک مذکر باشد‪ ،‬وجوبا ً در‬
‫حکم جمع مذکر است‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬اگسسر گروهسسی از زنسسان کسسه‬
‫فقط یک مرد در میانشان باشد‪ ،‬به من سلم کنند؛ پاسسسخ مسسن بسسه‬
‫آنها باید با ضمیر جمع مذکر باشد‪ .‬یعنی باید در جوابشان بگوییم‪:‬‬
‫علیکم السلم‪.‬‬
‫قرآن کریم که به زبان قوم عرب یعنی بسسه زبسسان فصسسیح عربسسی‬
‫نازل گردیده‪ 1‬همواره این قاعده را رعایت کرده اسسست‪ .‬از جملسسه‬
‫یآینسسد و بسسه او‬
‫آنگاهی که فرشتگان به خانة حضسسرت ابراهیسسم ‪ ‬م ‌‬
‫یدهنسسد و همسسسر آن حضسسرت بسسا تعجسسب‬ ‫فرزنسسدی را بشسسارت م ‌‬
‫یدهند‪:‬‬
‫یخندد‪ ،‬فرشتگان پاسخ م ‌‬ ‫م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪        ‬‬
‫‪           ‬‬ ‫‪   ‬‬
‫‪   ‬‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪        ‬‬
‫‪      ‬‬ ‫‪   ‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  ‬‬
‫)هود ‪(73 /‬‬ ‫‪       ‬‬
‫ینمایی )توجه کنید که فعل‪ ،‬مفرد‬ ‫»آیا از کار خدا شگفتی م ‌‬
‫مؤنث مخاطب است( رحمت خسسدا و برکسساتش بسسر شماسسست‬
‫یگمان خدا ستوده و بزرگوار است«‪.‬‬ ‫]ای[ اهل این خانه‪ ،‬ب ‌‬
‫چنانکه ملحظه شد با اینکه مخاطب کلم فرشسستگان در ابتسسدای‬
‫آیسسه‪ ،‬یسسک زن )= حضسسرت سسساره( بسسوده‪ ،‬ولسسی بسسا تسسوجه بسسه اینکسسه‬
‫حضرت ابراهیم‪ ‬نیز اهل همان خانسسة مسسورد نظسسر بسسوده؛ در ذیسسل‬
‫آیه‪ ،‬ضمیر جمع مسسذکر مخسساطب بسسه کسسار رفتسسه اسسست و فرشسستگان‬
‫هانسسسد‪ .﴾  ﴿ :‬پسسسس زن‬ ‫گفت ‌‬
‫‪ -‬چنسسسسانکه فرمسسسسوده‪       ﴿ :‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪) ﴾  ‬ابراهیسسسسسم ‪» (4 /‬مسسسسسا هیسسسسسچ‬

‫هایم«‪ .‬و نیز فرموده‪ ﴿ :‬‬ ‫های را جز به زبان قومش نفرستاد ‌‬
‫فرستاد ‌‬
‫‪) ﴾     ‬نحسسسسسسسسل ‪(103 /‬‬
‫»زبان ]این قرآن[ عربی واضح و روشن اسسست«‪ .‬و فرمسسوده‪  ﴿ :‬‬
‫‪) ﴾     ‬زمسسسسسسر ‪(28 /‬‬
‫»قرآنی به زبان عربی که هیچ کژی در آن نیست« و ‪. ...‬‬
‫یتواند اهل بیت باشسسد‪ .‬در سسسورة احسسزاب نیسسز عین سا ً همیسسن‬ ‫خانه م ‌‬
‫ساءَ‬ ‫یشود یعنسسی در ابتسسدای آیسسات‪ ،‬خطسساب ﴿َيا ن ِ َ‬ ‫موضوع دیده م ‌‬
‫ي﴾= ای زنان پیامبر ‪ «‬آمده و حسستی در صسسدر آیسسة ‪ 33‬همسسة‬ ‫الن ّب ِ ّ‬
‫ضمایر‪ ،‬جمع مؤنث است اما هنگام سخن گفتن از »اهل البیت‬
‫= اهل این خانه« که پیامبر‪ ‬نیز اهل و صاحب همان خانه بوده‬
‫‪ -‬بلکه سایرین به اعتبار وابستگی و پیوند با آن حضرت‪ ،‬اهل خانة‬
‫یشسسدند‪ -‬ضسسمیر جمسسع مسسذکر‪ ،‬اسسستعمال شسسده‬ ‫مذکور محسسسوب م ‌‬
‫است‪.‬‬
‫هللا‬ ‫َ‬
‫هاند که خطابات قرآن از قبیل ﴿َيا أي ّ َ‬ ‫در کتب تفسیر نیز گفت ‌‬
‫م﴾ و نظایر آنها‪ ،‬مختص و منحصسسر‬ ‫عل َي ْك ُ ْ‬
‫ب َ‬ ‫مُنوا﴾ و ﴿ك ُت ِ َ‬
‫نآ َ‬ ‫ذي َ‬ ‫ال ّ ِ‬
‫لاند ولسسی بنسسا بسسه قاعدة‬ ‫به مردان نیست بلکه زنسسان نیسسز مشسسمو ‌‬
‫تغلیب‪ ،‬ضمایر مذکر به کار رفته است‪.‬‬
‫هانسسد‪ ،‬از بنسسد سسسوم‬ ‫تانگیز گفت ‌‬ ‫اما برادر ما سخنی بسسسیار شسسگف ‌‬
‫یآیسسد کسسه آیسسة ‪ 73‬سسسورة هسسود را دارای ابهسسام و‬ ‫نامسسة ایشسسان برم ‌‬
‫یپرسند‬ ‫یدانند و دربارة این آیه نیز م ‌‬ ‫سئوالی بیش از آیة تطهیر م ‌‬
‫که‪ :‬این سؤال مطرح است که »اهل البیت« کیستند؟!‬
‫لزم اسسست در اینجسسا آیسسة مسسذکور را اجمسال ً مسسرور کنیسسم‪ :‬بنسسا بسسه‬
‫فرمسسودة قسسرآن کریسسم‪ ،‬فرشسستگان بسسرای مسسژده دادن نسسزد حضسسرت‬
‫ابراهیم ‪ ‬آمدند‪ .‬آن حضرت ابتدا آنان را نشناخت و پنداشت کسسه‬
‫های بریسسان آورد امسسا چسسون دیسسد کسسه‬ ‫ناند و برایشسسان گوسسسال ‌‬ ‫انسسسا ‌‬
‫یرسد از آنها بیمناک شد و گمان کرد کسه قصسد‬ ‫دستشان به آن نم ‌‬
‫بدی دارند‪ .‬فرشتگان خود را معرفی کردند و گفتند‪ :‬بیمناک مباش‬
‫هایسسم بسسرای قسسوم تسسو‬ ‫که ما فرسسستا‌دگان خسسداییم و عسسذابی کسسه آورد ‌‬
‫نیست بلکه‪:‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪)    ‬هود ‪/‬‬
‫‪(70‬‬
‫»ما به سوی قوم لوط* اعزام شد ‌‬
‫هایم«‪.‬‬
‫سپس قرآن م ‌‬
‫‪» -‬لوط«‪ ‬برادرزاده یا خسسواهرزاده ابراهیسسم ‪ ‬و از پیسسروان آن حضسسرت و‬ ‫*‬
‫نماینده و مبلغ آیین حضرت ابراهیم ‪ ‬در میان قوم خود بود‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪    ‬‬

‫‪    ‬‬ ‫‪  ‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪   ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪)   ‬هود ‪-71 /‬‬
‫‪(73‬‬
‫»همسرش ایستاده بود‪ ،‬خندید‪ ،‬پس او را به اسحاق و از پی‬
‫اسحاق به یعقوب مژده دادیسسم‪] .‬همسسسر ابراهیسسم[ گفسست‪ :‬ای‬
‫هام[‬
‫یزایم حال آنکه پیرزنی ]سسسالخورد ‌‬ ‫وای بر من‪ ،‬آیا من م ‌‬
‫و ایسسن شسسویم پیرمسردی اسست؟! بسه راسسستی کسه ایسن چیسسزی‬
‫تانگیز است! ]فرشتگان[ گفتند‪ :‬آیا از کار خدا شگفتی‬ ‫شگف ‌‬
‫ینمایی؟ رحمت خدا و برکات او بر شما است ای اهل این‬ ‫م ‌‬
‫خانه‪ .‬همانا او ستوده و بزرگوار است«‪.‬‬
‫یبینیسسم کسسه‬
‫اگسسر بسسدون پیشسسداوری در آیسسات فسسوق تأمسسل کنیسسم م ‌‬
‫یدهنسسد و بسسه‬‫فرشتگان پاسخ اظهار تعجب همسر ابراهیسسم ‪ ‬را م ‌‬
‫همین سبب‪ ،‬فعل مفرد مسسؤنث مخسساطب‪ ،‬اسسستعمال شسسده اسسست‪.‬‬
‫حال اگر گفته شود اگر او مخاطب آیسسه اسسست پسسس چسسرا در میسسان‬
‫خطاب به او صحبت خانواده و اهسسل خسسانه بسسه میسسان آمسسده اسسست؟‬
‫یکنیسسم بسسه ایسسن نکتسسه کسسه در آغسساز کلم‪ ،‬روی‬
‫توجه شما را جلب م ‌‬
‫سخن با یک زن است‪ ،‬اما به اعتبار اینکه وی وابسسته بسسه حضسسرت‬
‫ابراهیسسم ‪ ‬و همسسسر اوسسست و حضسسرت ابراهیسسم نیسسز در آن خسسانه‬

‫یکند و عضو خانواده است لذا هنگامی کسسه هسسردوی آنهسسا‬ ‫زندگی م ‌‬
‫یآورد‪ .‬در واقسسسع آیسسسه‬
‫مسسسورد نظسسسر هسسسستند‪ ،‬ضسسسمیر را مسسسذکر م ‌‬
‫های‬ ‫یدانی که تو عضو خسسان ‌‬ ‫یکنی مگر نم ‌‬ ‫یفرماید‪ :‬چرا تعجب م ‌‬ ‫م ‌‬
‫هستی که رحمت و برکات خدا در آنجاست‪ ،‬و چون این رحمسست و‬
‫برکات هم تعلق به ابراهیم ‪ ‬و هم همسسسرش داشسسته س س بلکسسه در‬
‫درجة نخست متوجه آن حضرت بوده و در درجسسة بعسسدی بسسه سسسایر‬
‫یگرفته س لذا ضمیر‪ ،‬ناگزیر مذکر آمده است‪،‬‬ ‫اعضای خانه تعلق م ‌‬
‫و از آنجا که به هنگام ذکر رحمت و برکات خدا عنایت به ابراهیسسم‬
‫‪ ‬نیز بوده است لذا تعبیر »علیکم أهل البیت = بر شسسما ای‬
‫یتوانسسست‬ ‫اهل این خسسانه« را آورده اسسست‪ .‬در حسسالی کسسه قسسرآن م ‌‬
‫بفرماید‪» :‬أتعجبین من أمر الله‪ ،‬رحمللت الللله وبرکللاته‬
‫یکنی در حالی که رحمت خسسدا و‬ ‫علیک = آیا از امر خدا تعجب م ‌‬
‫یتوانسسست تعسسبیر س س »علیکسسم اهسسل‬ ‫برکاتش برتوست«‪ .‬یعنی هم م ‌‬
‫یتوانست ضمیر مفرد مؤنث مخسساطب را‬ ‫البیت« را نیاورد و هم م ‌‬
‫بکار گیرد‪ ،‬اما چرا چنین نکسسرده؟ زیسسرا چنسسانکه گفسستیم‪ ،‬عنسسایت بسسه‬
‫حضرت ابراهیم و پیوند این زن‪ ،‬با حضرت ابراهیم بسسوده اسسست‪ ،‬و‬
‫رحمت و برکات خسسدا در درجسسة اول بسسر او نسسازل اسسست سسسپس بسسر‬
‫وابستگانش‪.1‬‬
‫در سورة احزاب نیز مسألة ما به همیسسن صسسورت اسسست‪ .‬هسسدف‬
‫»تطهیر و اسوه و مقتدای سایرین بودن«؛ بیش از هسسر کسسس و در‬
‫درجة اول از پیامبر ‪ ‬مطلوب است و در مراتب بعدی از کسانی‬
‫که بسه وی وابسستگی و بسا او همنشسینی و ارتبساط بیشستری دارنسد‪.‬‬
‫‪ -‬دربسساره آیسسه ‪ 73‬سسسوره هسسود مفیسسد اسسست کسسه مراجعسسه کنیسسم بسسه تفسسسیر‬ ‫‪1‬‬
‫»کشاف« زمخشری که گفته است‪ :‬ملئکه تعجب حضسسرت سسساره را از آن‬

‫رو دور از انتظار شمردند که او در خانه آیات الهی و محل نزول معجسسزات‬
‫یرفت که بر خلف زنانی کسسه‬ ‫یزیست و از او توقع م ‌‬ ‫قالعاده م ‌‬ ‫و امور خار ‌‬
‫یکننسد‪ ،‬بسه جسای آنکسه از ایسن بشسارت‪،‬‬ ‫در بیت رسالت و نبسوت زنسدگی نم ‌‬
‫تزده شود‪ ،‬خدای را تسبیح و تمجید کند‪ .‬مقصود فرشتگان از گفتسسن‬ ‫شگف ‌‬
‫ت﴾ ایسسن بسسود کسسه ای اهسسل بیسست‬ ‫ْ‬ ‫ه َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬
‫ل الب َي ْ ِ‬ ‫مأ ْ‬‫علي ْك ْ‬‫ه َ‬
‫وب ََركات ُ ُ‬
‫ه َ‬
‫ت الل ِ‬‫م ُ‬ ‫ح َ‬
‫﴿َر ْ‬
‫نبسسوت‪ ،‬ای اهسسل بیسست خلیسسل الرحمسسان‪ ،‬ایسسن بشسسارت و نظسسایر آن از جملسسه‬
‫یکنسسد‪ ،‬بنسسابراین جسسای‬
‫تهایی اسسست کسسه خسسدا بسسا آنهسسا شسسما را اکسسرام م ‌‬ ‫نعم ‌‬
‫شگفتی نیست‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬چون برای وصول به هدف مسسذکور‪ ،‬پیسسامبر اکسسرم ‪ ‬نیسسز‬

‫مسسورد نظسسر اسسست و سسسایرین بسسه اعتبسسار مراتسسب وابسسستگی بسسه آن‬
‫یباشند لذا ضمیر مذکر استعمال‬ ‫حضرت‪ ،‬مشمول این خواسته م ‌‬
‫شده است )توجه بفرمایید(‪.‬‬
‫یگردیم و از نویسندة محترم نسسامه‬ ‫بار دیگر به سورة هود باز م ‌‬
‫یپرسیم‪ :‬شما که مطمئن نیستید همسر پیامبر ‪ ،‬مخاطب آیه‬ ‫م ‌‬
‫باشسسد و خسسود پیسسامبر ‪ ‬را هسسم از مصسسادیق »أهللل الللبیت«‬
‫یدانید‪ ،‬پاسخ دهید با توجه به اینکه فرزند ابراهیم ‪ ‬نیسسز هنسسوز‬ ‫نم ‌‬
‫‪1‬‬
‫ولدت نیافته بود ‪ ،‬پس مخاطب آیه چه کسی بوده است؟!!‬
‫اگسسر بگوییسسد‪ :‬شسساید علوه بسسر حضسسرت ابراهیسسم ‪ ‬و همسسسرش‬
‫هاند و کلم فرشسستگان‬ ‫افسسراد دیگسسری نیسسز‪ ،‬در خسسانه حضسسور داشسست ‌‬
‫یگوییم‪ :‬حتی با پسسذیرش ایسسن فسسرض‬ ‫خطاب به آنها بوده است!! م ‌‬
‫یدلیل نیز تردید نیست که بنسسا بسسه اسسسلوب کلم حکیمسسانه )یسسا بسسه‬ ‫ب ‌‬
‫قول شما عاقلنه( وقتی فرشتگان سخن را با جواب به زن پیامبر‬
‫یکنند دیگر معقول و مقبول نیست که در میانة کلم و قبل‬ ‫آغاز م ‌‬
‫از اتمسام جسسواب او‪ ،‬بسسه کلسسی از وی صسرف نظسر کسسرده و مطلسبی‬
‫چوجسسه از مصسسادیق آن نباشسسد‪ ،‬یعنسسی‬ ‫بگوینسسد کسسه زن پیسسامبر بسسه هی ‌‬
‫یکنی در حالی کسسه رحمسست‬ ‫بگویند‪ :‬ای زن‪ ،‬آیا از امر خدا تعجب م ‌‬
‫و برکات خدا بر کسان دیگری اسست غیسر از تسو! ایسن چسه جسوابی‬
‫است برای آن زن؟! اصل ً چرا چنین جوابی را با خطاب به آن زن‬
‫هاید؟! اگر رحمت و برکات آن زن را شامل نیسسست‪ ،‬کلم‬ ‫آغاز کرد ‌‬
‫فرشتگان که جواب زن نخوهد بود!! اصول ً چگونه اسسست هنگسسامی‬
‫که همسر پیسسامبر تعجسسب کسسرده و خندیسسده آنهسسا بسسه دیگسسران پاسسسخ‬
‫یدهند؟!‬ ‫م ‌‬
‫اگر همسر ابراهیم ‪ ‬را از »اهل البیت« نشسسماریم در ایسسن‬
‫یشسسود زیسسرا وی‬ ‫صورت کلم الهی ‪ -‬معاذ الله‪ -‬به کلی پریشسسان م ‌‬
‫هدار شدن خود در آن سن و سال‪ ،‬تعجب کرده بود‪ ،‬چسه‬ ‫از خبر بچ ‌‬
‫ی دارد کسسه فرشسستگان بسسه او بگوینسسد‪ :‬ای زن‪ ،‬آیسسا از امسسر خسسدا‬ ‫معن ‌‬
‫یکنی در حالی که رحمت و برکات خدا بر شسسما )ای زیسسد‬ ‫تعجب م ‌‬
‫و عمرو و بکر( است؟!‬
‫‪ -‬زیرا فرشتگان برای بشارت تولد او آمده بودند‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫در سورة »احزاب« نیز معقسسول و مقبسسول نیسسست کسسه قسسرآن در‬
‫میان خطاب به زنان پیامبر‪ ،‬ناگهان و بدون سابقه و بدون ذکسسر‬
‫یآنکه کلم قبلی را به پایان برساند‪ ،‬به کلی از‬ ‫مخاطبین جدید و ب ‌‬
‫یباشسسند‬ ‫زنان مذکور س که مخاطبین قبل و بعد جملة مورد نظسسر‪ ،‬م ‌‬
‫س صرف نظر کرده و با افسسراد دیگسسری سسسخن آغسساز کنسسد و مطلسسبی‬
‫بگوید که هیچ ارتباطی با زنان پیامبر‪ ‬ندارد و ایشسسان از شسسمول‬
‫‪1‬‬
‫جاند!!‬
‫آن خار ‌‬
‫یپرسسسیم‪ :‬آیسسا شسسما اهسسل خانسسة خودتسسان‬
‫از نویسسسندة محسسترم م ‌‬
‫نیستید‪ ،‬آیا همسر شما اهل خانه شما نیست؟! و فقط فرزندان و‬
‫نوادگان شما و دامادتان اهل خانة شما هستند؟!!! بسسه راسسستی بسسه‬
‫هاید؟!‬
‫اندازة کافی در این گفتة خود تأمل کرد ‌‬
‫یکنیم که تماثل بسسسیاری‬ ‫اکنون توجه شما را بدین نکته جلب م ‌‬
‫میان آیة ‪ 73‬سورة هود با آیة تطهیر وجسسود دارد‪ .‬مخسساطب هسسر دو‬
‫آیه‪ ،‬مؤنث است؛ در سورة هود‪ ،‬مفرد مؤنث و در سورة احسسزاب‪،‬‬
‫جمع مؤنث‪ .‬در هر دو‪ ،‬مخاطب صدر کلم‪ ،‬همسسسر پیسسامبر اسسست‪.‬‬
‫در هر دو‪ ،‬لفظ منصوب »اهل البیت = ای اهل این خسسانه« بسسه‬
‫کار رفته است‪ .‬در صسسدر آیسسة ‪ 33‬سسسورة »احسسزاب«‪ ،‬افعسسال جمسسع‬
‫مؤنث مخاطب و در ذیل همسان آیسه ضسمایر جمسع مسسذکر مخساطب‬
‫آمده است‪ .‬بنابراین‪ ،‬ضمیر جمع مذکر به هر دلیلی که در آیسسة ‪73‬‬
‫سورة هود آمده باشد به همان دلیل در آیسسة تطهیسسر نیسسز اسسستعمال‬
‫شده است‪ .2‬از نظر ما قاعدة تغلیب در هر دو آیه مراعات شده‬
‫یدانیم پیش از آنکه به اجسسزای دیگسسر آیسسة‬ ‫یمناسبت نم ‌‬ ‫است‪ .‬اما ب ‌‬
‫یدهسد کسه بسر‬ ‫‪ -‬فراموش نکنیم که این قول‪ ،‬دستاویز بسه دسست کسسانی م ‌‬ ‫‪1‬‬
‫خلف آیسسسسسسه ‪       ‬‬

‫یکنند که نظم قرآن ‪ -‬نعوذ بالله‪ -‬به هم ریخته و جملسسه ﴿‬ ‫)حجر ‪ (9 /‬ادعا م ‌‬
‫ه ‪ ﴾...‬از جایی دیگر به اینجا منتقل شده است‪ ،‬زیرا اینگسسونه‬ ‫ريدُ الل ّ ُ‬
‫ما ي ُ ِ‬
‫إ ِن ّ َ‬
‫سخن گفتن‪ ،‬اسلوب کلم حکیم نیست‪ .‬ر‪ .‬ک‪ .‬حاشیه شسسماره ‪ ،32‬رسسساله‬
‫حاضر‪.‬‬
‫هاند‪» :‬در فرضی که اهل البیت در آنجا ]هود ‪ [73 /‬روشسسن‬ ‫‪ -‬برادر ما نوشت ‌‬ ‫‪2‬‬
‫باشد چه دلیلی دارد که برای این آیه ]احسسزاب ‪ [32 /‬هسسم همسسان توصسسیه را‬
‫یگوییم‪ :‬امید است کسسه شسسما قسسانون منطقسسی‬ ‫بپذیریم؟« در پاسخ ایشان م ‌‬
‫یدانیسسد کسسه‬
‫»حکم المثال واحسسد« را مسسردود ندانیسسد! علوه بسسر ایسسن‪ ،‬لبسسد م ‌‬
‫»القرآن یفسر بعضلله بعضلا ً« یسسا چنسسانکه حضسسرت علسسی‪ ‬فرمسسوده‪:‬‬
‫»یشهد بعضه على بعض« )نهج البلغه ‪ /‬خطبه ‪.(133‬‬
‫تطهیر بپردازیم‪ ،‬یسسادآور شسسویم کسسه علمسسای نحسسو و لغسست‪ ،‬مطسسالب‬

‫هاند‪ .‬از آن جمله »زمخشری« ذیل آیة سسسورة هسسود‬ ‫دیگری نیز گفت ‌‬
‫تصریح نموده که در زبان عربی جسسایز اسسست از مفرد سسس حسستی از‬
‫مفرد مؤنث س به منظور تکریم و احترام و بزرگداشسست‪ ،‬بسسا ضسسمیر‬
‫جمع مذکر یاد شود‪ .‬و به بیت زیر استناد کرده‪:‬‬
‫َ‬
‫م‬‫عللل ْ‬ ‫م أطْ َ‬ ‫ت َلللل ْ‬ ‫شلللئ ْ ُ‬‫ن ِ‬ ‫وإ ْ‬‫َ‬ ‫ت‬
‫م ُ‬
‫حّر ْ‬ ‫ت َ‬ ‫شئ ْ ُ‬
‫و ِ‬‫فل َ ْ‬
‫َ‬
‫*‬
‫دا‬ ‫ر‬
‫ْ َ‬ ‫للللللل‬‫ل‬‫َ‬ ‫ب‬ ‫َ‬ ‫ل‬ ‫و‬
‫َ‬ ‫ً‬ ‫ا‬‫للللللل‬
‫ل‬ ‫قاخ‬‫َ‬ ‫تَ‬ ‫واك ُ ُ‬
‫م‬ ‫س َ‬‫ساءَ ِ‬‫الن ّ َ‬
‫وی در ذیل آیة ‪ 249‬سورة بقره نیز به بیت بسسال اسسستناد کسسرده‪،‬‬
‫همچنین ذیل آیة ‪ 32‬سورة نور به بیسست زیسسر استشسسهاد نمسسوده کسسه‬
‫هاش گفته است‪:‬‬ ‫شاعر عرب خطاب به محبوب ‌‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫م‬‫من ْك ُللل ْ‬ ‫ت أفت َلللى ِ‬‫ن ك ُن ْللل ُ‬
‫وإ ْ‬ ‫َ‬ ‫ح‬
‫كلل ْ‬‫حللي أن ْ ِ‬‫ن ت َن ْك ِ ِ‬ ‫َ‬
‫فللإ ْ‬
‫م‬ ‫ي‬‫َ‬ ‫أ‬‫تلللللللللللللللللللللللللل‬ ‫أَ‬ ‫مي‬ ‫َ‬
‫**‬
‫ُ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ن ت ََتللللللللللللللأي ّ ِ‬ ‫وإ ْ‬
‫َ‬
‫محشی »کشاف« نیز دربارة هر دو بیت تصریح کرده‪ :‬با اینکسسه‬
‫مرجع ضمیر‪» ،‬مفرد مؤنث« است اما به منظسسور بزرگداشسست‪ ،‬از‬
‫وی با ضمیر »جمع مذکر« یاد شده است‪.‬‬
‫هاند‪» :‬رّبما خوطبت المللرأة الواحللدة‬ ‫علمای نحو نیز گفت ‌‬
‫کر‪ ،‬یقللول الّرجللل عللن أهللله‪:‬‬ ‫بخطللاب الجمللع المللذ ّ‬
‫ة فللی سللترها حّتللی ل ینطللق‬ ‫»فعلللوا کللذا« مبالغلل ً‬
‫ضمیر الموضللوع لهللا؛ و منلله قللوله تعللالی حکایللة‬ ‫بال ّ‬
‫ُ‬
‫مكُثوا‪ = ﴾...‬چه بسا بسسه یسسک زن بسسا‬ ‫َ‬ ‫موسی ‪َ ﴿ :‬‬
‫قا َ‬
‫ها ْ‬ ‫هل ِ ِ‬
‫ل ِل ْ‬
‫ل[ مردی به منظور مبالغه‬‫یشود‪] .‬مث ً‬‫ضمیر جمع مذکر خطاب م ‌‬
‫در پوشیدگی ]و رعسسایت حرمسست[ زن‪ ،‬ضسسمیری را کسسه مختسسص وی‬
‫یگویسسد‪» :‬فعلوا‬ ‫یبسسرد و دربسسارة همسسسرش م ‌‬
‫وضع شده بکسسار نم ‌‬
‫کذا = چنین و چنان کردند«‪ .‬از همین بسساب اسسست ]هنگسسامی کسسه[‬
‫یکنم‪.‬‬‫‪ -‬اگر بخواهی‪ ،‬جز تو‪ ،‬زنان را بر خویش حرام م ‌‬ ‫*‬
‫یشوم‪.‬‬‫و اگر بخواهی‪ ،‬از آب سرد گوارا و خواب نیز برخوردار نم ‌‬

‫یکنم و اگر تجرد بجویی‪.‬‬
‫*‪ -‬اگر ازدواج کنی‪ ،‬ازدواج م ‌‬ ‫*‬
‫یگزینم‪.‬‬
‫با اینکه از تو جوانترم س تجرد م ‌‬
‫یکنسسد کسسه بسسه همسسسرش‬ ‫خدای تعالی ماجرای موسی ‪ ‬را بیان م ‌‬
‫یگوید‪ :‬امکثوا ]به جای آنکه بگوید‪ :‬امکثی[ ‪. «....‬‬
‫‪1‬‬
‫م ‌‬
‫بنابراین‪ ،‬قرآن کریم پس از خطابات سابق )آیة ‪ 32‬و صسسدر آیسسة‬
‫‪ (33‬دو کار کرده است‪ :‬نخست آنکه هدف و علت غسسایی از صسسدور‬
‫یکنسسد‪ .‬دوم آنکسسه بسسا تغییسسر ضسسمیر‪،‬‬‫احکام قبلی را بسسا حصسسر بیسسان م ‌‬
‫محترم بودن آنان و خطیر و شسریف بسودن مسوقعیت ایشسان را کسه‬
‫ناشی از همسری و همخانگی با اسوة البشر حضرت خاتم النبیسساء‬
‫یکند تا کسی خطابات سابق را بهانة این ادعسسا‬ ‫‪ ‬است‪ ،‬گوشزد م ‌‬
‫قرار ندهد که »گویی احتمال فاحشة مبّینه یا تبّرج آن هم به سسسبک‬
‫جاهلیت اولی یا نازک کردن صدا در بین زنان وجود دارد و یا ‪ -‬نعوذ‬
‫های وجود داشته است«‪ !!!1‬به عبسارت دیگسر‪ ،‬قسرآن در‬ ‫بالله‪ -‬سابق ‌‬
‫آیة تطهیر به هنگام تسسبیین هسسدف خطابسسات سسسابق و رفسع هسسر گسسونه‬
‫شبهه از مخاطبین و به منظور مدح و اکرام زنان رسسسول خسسدا‪ ‬و‬
‫رعایت حرمست ایشسان کسه از شسسرافت و مسسوقعیت خطیسسر زوجیست‬
‫هاند‪ ،‬ضمیر جمع مذکر استعمال کسسرده‬ ‫مالنبیین برخوردار بود ‌‬ ‫خات ‌‬
‫است‪.‬‬
‫هایسسم و قصسسد دفسساع از‬ ‫البته ما نظر خود را به صراحت بیان کرد ‌‬
‫این قول را نداشته و اصراری بر پذیرش آن نداریم‪ .‬امسسا نظسسر بسسه‬
‫یخواهیم سایر اقوال را نسساگفته نگسسذاریم‪ ،‬اجمسسال ً نظریسسات‬ ‫اینکه م ‌‬
‫یشویم‪.‬‬ ‫سایر علما را نیز به صورت گذرا یادآور م ‌‬
‫***‬
‫ی و مدلول آن‪ .‬بهترین کسار‬ ‫اینک بپردازیم به کلمة »اهل« و معن ‌‬
‫این است که به کتب لغت مراجعه کنیم‪:‬‬
‫در »المنجسسسد« و »المعجسسسم الوسسسسیط« و »أقسسسرب المسسسوارد«‬
‫هل = زن گرفت و ازدواج کرد‪ ،‬برای خسسود‬ ‫یخوانیم‪ :‬أهل وتأ ّ‬ ‫م ‌‬
‫خسسانواده تشسسکیل داد‪ .‬آهلل = کسسسی کسسه دارای عیسسال و همسسسر‬
‫دار =‬ ‫است‪ .‬الهل = عشیره و خویشاوندان‪ ،‬همسر‪ .‬أهل اللل ّ‬
‫‪ -‬تا چند دهسه پیسش‪ ،‬در ایسران نیسز در مکالمسات مسردم بسه منظسور رعسایت‬ ‫‪1‬‬
‫حرمت و پوشیدگی در کلم‪ ،‬از »همسر« با تعسسابیر غیسسر مسسستقیم از قبیسسل‪:‬‬

‫یکردنسسد‪ .‬در زبسسان عربسسی ایسسن مقصسسود بسسا‬‫هها« و نظایر آن‪ ،‬یاد م ‌‬ ‫»مادر بچ ‌‬
‫یشد‪.‬‬ ‫تغییر ضمیر حاصل م ‌‬
‫هایسسم‪.‬‬
‫‪ -‬آنچه میسسان دو گیسسومه قسسرار داد از بنسسد ج نسسامه برادرمسسان نقسسل کرد ‌‬ ‫‪1‬‬
‫همچنین رجوع کنید به جزوه حاضر‪ ،‬ص ‪ 37‬بند ثانی‪.‬‬

‫ساکنین خانه‪ .‬أهل البلد والبیت = سسساکنین شسسهر و سسساکنین‬

‫خانه‪.‬‬
‫»المصباح المنیسسر« نوشسسته اسسست‪ :‬أهسسل وتاهّسسل = ازدواج کسسرد‪.‬‬
‫زوجللة = بسسه همسسسر »أهسسل« اطلق‬ ‫یطلللق الهللل علللی ال ّ‬
‫یشود‪ .‬الهل‪ :‬أهل البیت والصل فیه القرابة = اهل‬ ‫م ‌‬
‫یعنسسی اهسسل خسسانه و اصسسل در اطلق ایسسن کلمسسه‪ ،‬بسسر قرابسست و‬
‫خویشاوندی است‪.‬‬
‫رجللل =‬ ‫در »مقاییس اللغه« ابن فارس‪ ،‬آمده است‪ :‬أهل ال ّ‬
‫هل = ازدواج کسسردن‪.‬‬ ‫همسر مرد‪ ،‬نزدیکترین افراد به مسسرد‪ .‬التأ ّ‬
‫أهل البیت = ساکنین خانه‪.‬‬
‫در »معجسسم الفسساظ القسسرآن الکریسسم« تسسألیف »مجمسسع اللغسسة‬
‫دد معنللاه بمللا یضللاف‬ ‫یخسسوانیم‪ :‬أهل یح ّ‬ ‫العربیة« مصسسر‪ ،‬م ‌‬
‫ألیلله = معنسسای کلمسسة »اهسسل« از طریسسق مضسساف الیسسه مشسسخص‬
‫رجلللل = همسسسسسر مسسسسرد و خانسسسسدانش و‬ ‫یشسسسسود‪ .‬أهلللل ال ّ‬ ‫م ‌‬
‫خویشاوندانش‪ .‬أهل الدار = ساکنین خانه‪.‬‬
‫نظر به اینکه نویسندة محترم نسسامه و تعسسدادی از علمسسا بسسه هنگسسام‬
‫بحث دربارة آیة تطهیر‪ ،‬علقه و اهتمام خاصی بسسه »لسسسان العسسرب«‬
‫هاند‪ ،‬از این رو مطالب کتاب مذکور را با تفصسسیل بیشسستری‬ ‫نشان داد ‌‬
‫شلليرُته‬‫ع ِ‬ ‫یگویسسد‪ :‬أهل الّرجللل َ‬ ‫یآوریسسم‪» .‬ابسسن منظسسور« م ‌‬ ‫م ‌‬
‫ربلاه ‪ = ...‬اهسسل مسسرد یعنسسی عشسسریه و نزدیکسسانش یسسا‬ ‫ق ْ‬‫وو ُ‬ ‫وذَ ُ‬
‫یگوید‪ :‬وفي حديث ُأم سلللمة ليللس‬ ‫خویشاوندانش‪ .‬وی م ‌‬
‫سلله عليلله‬ ‫ن‪َ ،‬أراد با َ‬
‫لهللل ن َ ْ‬ ‫ك علللى أ َ ْ‬
‫ف َ‬ ‫وا ٌ‬‫هل َ‬
‫ك َ‬
‫هل ل ِ‬ ‫بل ِ‬
‫السلم = در حسسدیث »ا ‌‬
‫مسسسلمه« پیسسامبر‪ ‬بسسه او فرمسسوده‪] :‬تسسو‬
‫هات( متوجه تو نیست و‬ ‫عزیزی[ و هیچ خواری در اهل تو )= خانواد ‌‬
‫مراد آن حضرت از »اهل« خودش س علیه اسلم س بوده است‪.‬‬
‫توجه داریسسد کسسه وقسستی پیسسامبر ‪ ‬اهل همسسسرش باشسسد طبع سا ً‬
‫همسرش نیز اهل آن حضرت خواهد بود‪.‬‬
‫یدهد که أهل المللر‪ :‬ولتلله = اهسسل‬ ‫»ابن منظور« ادامه م ‌‬
‫امر یعنی مسئولین امر‪ .‬أهسسل البیت =‪ :‬سللکانه = اهسسل بیسست‬
‫ص النللاس بلله = اهسسل‬ ‫یعنی ساکنین خانه‪ .‬أهل الّرجل‪ :‬أخل ّ‬
‫مرد یعنی خواص و نزدیکترین کسان بسسه او‪ .‬أهل بیللت النللبی‬
‫‪ :‬أزواجه وبناته وصهره أعنی علیا ً ‪ ‬و قیل‪ :‬نساء‬

‫النللبی ‪ ‬والرجللال الللذین هللم آللله‪ ،‬وفللي التنزیللل‬
‫س أَ ْ‬
‫هل َ‬
‫ل‬ ‫جل َ‬ ‫عن ْك ُل ُ‬
‫م الّر ْ‬ ‫ب َ‬
‫ه َ‬ ‫ريلدُ الل ّل ُ‬
‫ه ل ِي ُلذْ ِ‬ ‫ما ي ُ ِ‬
‫العزیز‪﴿ :‬إ ِن ّ َ‬
‫ت﴾ = اهل بیت پیامبر ‪ ‬همسران و دختران و داماد او یعنی‬ ‫ال ْب َي ْ ِ‬
‫علسسی ‪ ‬اسسست‪ .‬گفتسسه شسسده کسسه اهسسل بیسست پیسسامبر ‪ ،‬زنسسان وی‬
‫یباشند که آل و خاندان او هستند‪ .‬در قرآن آمده است‪:‬‬ ‫مردانی م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪     ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪   ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫)احزاب ‪(33 /‬‬ ‫‪    ‬‬
‫یگوید‪ :‬أهل الرجل وأهلته‪ :‬زوجه = اهسسل و اهلسسة‬ ‫و باز م ‌‬

‫مرد یعنی همسرش ‪ .‬أهل وتأهل الرجللل‪ :‬تللزوج = آهللل‬
‫‪1‬‬
‫هللل یعنسسی مسسرد ازدواج کسسرد‪ .‬در »القسساموس المحیسسط« نیسسز‬

‫وتأ ّ‬
‫‪2‬‬
‫یتوان یافت ‪.‬‬
‫مشابه همین مطالب را م ‌‬
‫یکنید که »ابن منظور« نیز مانند سایر علمای لغسست‪،‬‬ ‫ملحظه م ‌‬
‫ساکنین خانه را »أهل البیت« و همسسسران پیسسامبر ‪ ‬را نیسسز از‬
‫مصادیق اهل بیت آن حضرت شمرده است‪.3‬‬
‫‪ -‬در کلمات قصار حضرت علی )شماره ‪ (420‬نیز »اهل« به معنای همسر‬ ‫‪1‬‬
‫استعمال شده است‪.‬‬

‫‪ -‬آقای »احمد سیاح« نیز در »فرهنسسگ بسزرگ جسامع نسوین« نوشسته اسست‪:‬‬ ‫‪2‬‬
‫»أهل الللبیت = کسسسان خسسانه و سسساکنان او ‪ -‬أهللل النللبی ‪ = ‬اولد و‬

‫رالمؤمنین ‪ ،‬یا زنان او‪.‬‬
‫داماد آن حضرت امی ‌‬
‫هاند‪» :‬حتی‬ ‫‪ -‬برادر ما در بند ‪ 9‬نامه خود با اشاره به »لسان العرب« نوشت ‌‬ ‫‪3‬‬
‫ههسسای عربسسی اهسسل سسسنت‪» ،‬اهسسل بیسست النسسبی« بسسه معنسسی زنسسان و‬ ‫در لغتنام ‌‬
‫دختران و داماد او علی ‪ ‬علنا ً آمده و به آیه تطهیر استناد شده است«‪.‬‬
‫یگوییم‪ :‬خوشبختانه در کتب لغت اهل تشسّیع نیسسز جسسز ایسسن نیامسسده‬ ‫ما نیز م ‌‬
‫ههسسا را قبسسول داریسسد مسسایه خوشسسوقتی‬ ‫است‪ .‬ضمنا ً اگر شما مطسسالب لغتنام ‌‬
‫است‪ ،‬و در این صسسورت اختلفسسی نسسداریم‪ .‬زیسسرا کتسسب لغسست چنسسانکه دیسسدیم‬
‫هاند کسسه قسسول مسسا نیسسز‬‫همسران را نیز از مصادیق »أهل الللبیت« شسسمرد ‌‬
‫همان است‪ .‬اما بنا به مندرجات نامه شما‪ ،‬این قول مسسورد پسسسندتان واقسسع‬
‫نشده و ال در مورد سایرین با شما بحثی ندارم‪.‬‬
‫بسسا تسسوجه بسسه آنچسسه در کتسسب لغسست دیسسدیم و بسسا عنسسایت بسسه اینکسسه‬
‫»تأهل« به معنای همسر گرفتن است؛ بسسه وضسسوح تمسسام معلسسوم‬
‫یترین و آشسسکارترین مصسسداق »اهل«‪ ،‬همسسسر‬ ‫یشسسود کسسه قسسو ‌‬ ‫م ‌‬
‫چوجه جای تعجب نیست که چرا در آیاتی که‬ ‫است‪ .‬بنابراین‪ ،‬به هی ‌‬
‫تعسسبیر »أزواج« و »نسللاء النللبي« آمسسده ناگسساه بسسه »أهللل‬
‫البیت« خطاب شده و تصریح بسسه »زنسسان پیسسامبر ‪ «‬بسسه »أهل‬
‫یشسسبهه‪ ،‬اهسسل‬‫البیت« تغییر کرده است‪ .‬زیرا همسسسر هسسر کسسس ب ‌‬
‫خانة او نیز هست‪.1‬‬
‫از این مهمتر قول قرآن کریم است کسسه همسسسر »عمسسران« )=‬
‫یفرمایسسد‬ ‫پدر حضرت موسی ‪ (‬را »أهل البیت« شمرده و م ‌‬
‫که خواهر موسی ‪ ‬به فرعونیان گفت‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪     ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪         ‬‬
‫)قصص ‪(12 /‬‬ ‫‪    ‬‬
‫»آیا شما را به اهل بیتی راهنمایی کنم که بسسرای شسسما‪ ،‬او را‬
‫سرپرستی ]و نگهداری[ کنند؟«‪.‬‬
‫و منظور او مادر حضرت موسسسی ‪ ‬بسسوده اسسست کسسه از »اهسسل‬
‫یرفسست و بسسه عنسسوان پرسسستار و دایسسه‪،‬‬
‫بیسست« عمسسران بسسه شسسمار م ‌‬
‫یفرماییسسد کسسه زن خسسانه و‬‫فرزندش را تحویل گسسرفت‪ .2‬ملحظسسه م ‌‬
‫یشسسود و از مصسسادیق فعسسل‬ ‫همسر مرد‪ ،‬از اهل بیت او شسسمرده م ‌‬
‫جمع مذکر »یکفلون« قرار گرفته است‪.‬‬
‫علوه بر این‪ ،‬مؤلفین »القاموس المحیط« و »لسان العسسرب« دامسساد را از‬

‫هاند‪ .‬ما مخالفتی با این قسسول نسسداریم ولسسی‬‫مصادیق »أهل البیت« شمرد ‌‬
‫یپسندد یا خیر؟ زیرا در این صسسورت‬ ‫یدانیم نویسنده نامه‪ ،‬این رأی را م ‌‬‫نم ‌‬
‫»ابوالعاص« و »عثمان« نیز از »اهل البیت« خواهند بود!‬
‫یشسسویم کسسه در آیسسه ‪ 73‬سسسوره »هسسود«‪ ،‬تعسسبیر »أزواج« و‬ ‫‪ -‬البته یادآور م ‌‬ ‫‪1‬‬
‫»نساء النبی« نیامده و در حالی که مخاطب‪ ،‬مفرد مسؤنث اسست‪ ،‬تعسبیر‬

‫»علیکم أهل البیت« استعمال شده است‪.‬‬
‫‪ -‬چنانکه قرآن نیز فرموده‪ :‬‬ ‫‪2‬‬
‫)قصص ‪» (13 /‬او )موسی( را به مادرش باز گرداندایم«‪.‬‬

‫از آیات قرآن‪ 1‬که در آنها همسر حضسسرت لسسوط ‪ ‬از »اهسسل« آن‬
‫یتوان دریافت که »همسر« از‬ ‫حضرت‪ ،‬استثناء شده نیز به خوبی م ‌‬
‫مصادیق بارز »اهل« است و ال نیازی به اسسستثناء کردنسسش نبسسود‪ .‬در‬
‫سورة یوسف نیز در آیة ‪» 25‬اهل« به معنای همسر استعمال شده‬
‫است‪.‬‬
‫در قرآن کریسسم زن حضسسرت موسسسی ‪ ‬از »اهسسل« او بسسه شسسمار‬
‫رفته است چنانکه فرموده‪:‬‬
‫‪    ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪    ‬‬
‫)قصص ‪(29 /‬‬
‫هاش( گفست‪ :‬درنسگ کنیسد کسه‬‫»موسی به همسرش‪) 2‬خانواد ‌‬
‫هام‪ ،‬شاید از آن‪ ،‬شما را خبری آورم«‪.‬‬
‫آتشی یافت ‌‬
‫و این ماجرا پس از آن بود که حضرت موسی ‪ ‬پیمان خود را‬
‫با پدرزنش حضرت شعیب ‪ ‬به پایسسان بسسرد و سسسپس از »مسسدین«‬
‫عزم سفر کرد‪ ،‬چنانکه قرآن ‌فرموده‪:‬‬
‫‪) -‬اعراف ‪) (83 /‬هود ‪) (80 /‬شعراء ‪) (171-170 /‬نمل ‪) (57 /‬عنکبوت ‪/‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪.(32‬‬
‫یگویسد‪» :‬أن‬ ‫‪ -‬شیخ طوسی در »التبیسان« )ذیسل آیسه ‪ 29‬سسوره قصسص( م ‌‬ ‫‪2‬‬
‫موسی لما قضی الجل‪ ،‬تسلم زوجته و سسساربها = همانسسا موسسسی هنگسسامی‬
‫کسه مسدت پیمسایش را گذارنسد همسسرش را گرفست و بسا خسود بسرد«‪ .‬شسیخ‬
‫طبرسسسسی در »مجمسسسع البیسسسان« و علمسسسه طباطبسسسایی در »المیسسسزان« و‬
‫»رشیدالدین میبیدی« در »کشف السرار و عدة البرار« ذیل آیه ‪ 7‬سسسوره‬
‫هاند‪» :‬أی امراته و هی بنسست شسسعیب« و »المسسراد بسسأهله‪ ،‬امراتسسه و‬
‫نمل گفت ‌‬
‫هی بنت شعیب« و »المراد بالهل ههنا امراته‪ ،‬بنت شعیب« یعنی منظسسور‬
‫از »اهل«‪ ،‬همسر موسی‪ ‬است که دختر شعیب‪ ‬بود‪ .‬میبدی آیه مذکور‬
‫را چنین ترجمه کرده » موسی گفت زن خویش را« و ابوالفتوح رازی نیسسز‬
‫در تفسیر آیه‪» ،‬اهل« کنایه از همسر موسی‪ ‬است که به تبعیت از لفظ‬
‫»اهل« برای او ضمیر جمع مذکر »کم« ذکر شده است‪.‬‬
‫مؤلفین تفسیر نمونه و تفسیر جللین و عبداله شبر و نسفی و فخسسر رازی‬
‫و ابوالسعود و سید قطب ذیل آیه مذکور و بیضاوی و قرطبی ذیل آیسسه ‪29‬‬
‫سوره قصص مراد از »اهل« را همسر موسی‪ ‬است‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)قصص ‪(29 /‬‬ ‫‪ ‬‬
‫»پس چسسون موسسسی مسسدت پیمسسانش را بسسه فرجسسام رسسساند و‬
‫هاش( را ]همراه[ برد«‪.‬‬ ‫همسرش‪) 1‬خانواد ‌‬
‫هاند‪ :‬وقتی کلمة »اهسسل« مضسساف‬ ‫علوه بر این‪ ،‬علمای لغت گفت ‌‬
‫مکان باشد به معنای ساکن یا ساکنین مکان مذکور است چنسسانکه‬
‫»اهل مکه« به معنسسای سسساکن یسسا سسساکنین مکسسه اسسست یسسا »أهل‬
‫المدرسة« به معنای ساکن یا ساکنین مدرسه است و هکسسذا ‪...‬‬
‫لخدا ‪ ‬سکونت داشته‬ ‫بنابراین‪ ،‬ازواج پیامبر ‪ ‬که در خانه رسو ‌‬
‫و ساکن دائمی بیت آن حضرت بود‌هاند از مصادیق قطعی »اهل‬
‫البیت« هستند‪.‬‬
‫یتسسوان گفسست کسسه علمسسای لغسست ‪ -‬چنسسانکه دیسسدیم‪-‬‬
‫بنسسابراین‪ ،‬م ‌‬
‫»همسسسسر« را از مفهسسسوم »اهللل« و »اهللل الللبیت« خسسسارج‬
‫یتوانیم اگر حکمی را برای مصادیق اهسسل السسبیت‬ ‫هاند لذا نم ‌‬
‫ندانست ‌‬
‫لایم برای همسر قایل نباشیم‪.‬‬ ‫قای ‌‬
‫نکتسسة دیگسسر آن اسسست کسسه اگسسر کسسسی »همسسسر« را از مصسسادیق‬
‫»اهل« نداند ناگزیر باید معتقد باشد که منظور از آیة‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪)  ‬تحریم ‪(6 /‬‬
‫هاید خویشسستن و خسسانواده خسسویش‬
‫»ای کسانی که ایمان آورد ‌‬
‫را از آتش نگاهدارید که هیمة آن مردم و سنگ است«‪.‬‬
‫یترین عضسسو خسسانواده اسسست کسسه بسسدون او‬

‫‪ -‬تسسوجه داریسسد کسسه همسسسر‪ ،‬اصسسل ‌‬ ‫‪1‬‬
‫یشود‪.‬‬‫خانواده تشکیل نم ‌‬
‫آن است که مسلمان نسبت به همسر یا همسرانش مسئولیتی‬

‫نسسدارد و فقسسط نسسسبت بسسه فرزنسسد و دامسساد و نوادگسسانش مسسسئول‬
‫‪2‬‬
‫است!!!‬
‫آیا بنا به آیة‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)طه ‪(132 /‬‬ ‫‪ ‬‬
‫»)ای پیامبر‪ (‬اهل خویش را به نماز فرمان ده«‪.‬‬
‫آیسسا لزم نبسسوده کسسه پیسسامبر ‪ ‬همسسسران خسسویش را بسسه نمسساز‬
‫فراخواند بلکه کافی بود که از منزل خارج شود و فقط یسسک دخسستر‬
‫)= حضسسرت زهسسرا( و شسسوهر و دو فرزنسسدش را بسسه نمسساز فرمسسان‬
‫یدهد؟!! مسلما ً خیر‪.‬‬
‫م ‌‬
‫لزم اسسست تسسوجه داشسسته باشسسیم کسسه لفسسظ »اهل« بسسه لحسساظ‬
‫یشود و‬ ‫معنی‪ ،‬معنی »اسم جمع«* است و مرد و زن را شامل م ‌‬
‫به لحاظ لفظی‪» ،‬مذکر مجازی« اسسست‪ .1‬و بسسدین لحسساظ »ضسسمیر‬
‫جمع مذکر« با آن متناسب است‪ .‬از این رو‪ ،‬علت استعمال مذکر‬
‫»اهل« است‪ ،‬اما به لحاظ مصادیق کلمة اهل‪ ،‬چون پیامبر ‪ ‬و‬
‫همسرانش و همگی از مصادیق »اهل البیت = اهل این خانه«‬
‫هستند )یعنی جمعسسی کسسه یسسک مسسذکر در آن موجسسود اسسست( لسسذا از‬
‫استعمال ضمیر جمع مذکر‪ ،‬گریزی نیست‪.‬‬
‫پیش از پرداختن به دیگر اجزای آیه‪ ،‬مفیسسد اسسست از کسسسانی کسسه‬
‫حضرت زهرا علیها السسسلم را از »أهل الللبیت« م ‌‬
‫یداننسسد امسسا‬
‫یداننسسد‪ ،‬سسسوالی‬ ‫همسسسران پیسسامبر ‪ ‬را مشسسمول ایسسن عنسسوان نم ‌‬
‫بپرسیم‪ :‬فرض کنید آیه تطهیر در دوران کودکی حضرت زهرا و در‬
‫زمان حیات حضرت خدیجه ‪ -‬علیهمسسا السسسلم‪ -‬نسسازل شسسده بسسود‪ ،‬بسسا‬
‫یکنیم که برادر ما به تفاسیر قرآن از قبیل »مجمع البیسسان« یسسا‬ ‫‪ -‬پیشنهاد م ‌‬ ‫‪2‬‬
‫»تفسیر نمونه« یا ‪ ...‬مراجعه و اقسوال و مفسسسیرین را دربساره آیسه مسسذکور‬

‫ملحظه کنند‪.‬‬
‫‪» -‬اسم جمع« اسمی را گویند که به لحاظ لفظ مفرد باشد امسسا بسسه لحسساظ‬ ‫*‬
‫معنی بر جمعی دللت کند‪.‬‬

‫‪ -‬با اینکه مؤنث شمردن این کلمسسه جسسایز اسسست امسسا قسسرآن؛ همسسواره بسسا آن‬ ‫‪1‬‬
‫یتوان گفت مذکر بسسودن‪ ،‬آن اقسسوی‬ ‫مانند »مذکر« رفتار کرده‪ ،‬از این رو م ‌‬
‫و ارجح است‪.‬‬
‫منامه‪ ،‬خود نبی ‪ ‬را نیز مشمول اهسسل‬ ‫توجه به اینکه بنا به بند پنج ‌‬
‫یدانید‪ ،‬آیا بساز هسم حضسرت زهسرا را اهسل بیست پیسامبر ‪‬‬ ‫البیت نم ‌‬
‫یدانسسستید و حضسسرت خسسدیجه را از شسسمول ایسسن لفسسظ خسسارج‬ ‫م ‌‬
‫یشمردید؟! چگونه ممکن است کسه حضسسرت زهسسرا از اهسسل بیسست‬ ‫م ‌‬
‫یپذیریسسد حضسسرت زهسسرا‬ ‫باشد اما مادرش از اهل بیت نباشد؟ آیسسا م ‌‬
‫فرزند کسی باشد که از اهل بیت پیامبر ‪ ‬نیست؟!‬
‫نویسندة محترم نامه برای نپذیرفتن مطسسالب واضسسح و روشسسنی‬
‫هایم و چه بسسسا بسسر ایشسسان پوشسسیده نبسسود‪ ،‬در بنسسد ‪5‬‬ ‫که تاکنون گفت ‌‬
‫هاند‪» :‬در لغت و زبان عرف بشر افراد را جزو اهل بیسست‬ ‫نامه گفت ‌‬
‫یکنند‪ .‬اهل بیت نبی ‪ ‬را شامل خود نبی ‪‬‬ ‫خودشان حساب نم ‌‬
‫یگیرند و اگسسر بخسسواهیم چنیسسن معنسسی کنیسسم بایسسد بگسسوییم‪ :‬أهل‬ ‫نم ‌‬
‫هاند‪» :‬ابراهیم ‪ ‬را آیسسة جسسزو‬ ‫البیت اصطلح است لذا اینکه گفت ‌‬
‫یدلیل و مصادره به مطلوب است‪.‬‬ ‫اهل بیتش به حساب آورده« ب ‌‬
‫قاعدة تغلیب هم جایی است کسسه لاقسسل یسسک مسسرد در میسسان زنسسان‪،‬‬
‫حاضر باشد و با توجه به اینکه نبی ‪ ‬در ظسساهر لغسسات جسسزو اهسسل‬
‫یشسسسود مشسسسکل ضسسسمیر مسسسذکر حسسسل‬ ‫بیسسست خسسسودش حسسسساب نم ‌‬
‫یگردد!!!«‬ ‫نم ‌‬
‫یتردیسسد افسسراد‬ ‫ل‪ :‬ب ‌‬‫مغالطة ایشان بسیار بسیار آشکار اسسست‪ .‬او ً‬
‫یآیسسد کسسه هیسسچ‬ ‫یشسسمارند وال لزم م ‌‬ ‫را جزو اهل خانة خودشسسان م ‌‬
‫مردی اهل خانة خودش نباشد!!‬
‫ثانیًا‪ :‬اگر پیامبر ‪ ‬از شمول اهل بیت خارج باشد لسسذا ایسسن آیسسه‬
‫مثبت عصمت آن حضرت نیز نخواهد بود!!! آیا شما به این نسستیجه‬
‫راضی هستید؟!‬
‫ثالثًا‪ :‬تفاوت »اهل البیت = اهل این خانه یسسا اهسسل خسسانه« بسسا‬
‫»أهل بیت النبی ‪ «‬بسسر کسسسی پوشسسیده نیسسست‪ .‬گیسسرم کسسه‬
‫یشسسود‪» :‬أهل بیلت النلبی ‪ «‬خسسود نسسبی ‪‬‬ ‫وقسستی گفتسسه م ‌‬
‫ً‬
‫یشود‪ :‬اهل بیت‪ ،‬قطعا خود‬ ‫ً‬
‫مقصود نباشد اما قطعا وقتی گفته م ‌‬
‫نبی که صاحبخانه و ساکن خانه است‪ ،‬اهل همسان خسانه محسسوب‬
‫یشود‪ .‬در هر دو آیة مورد نظر ما لفظ »أهل الللبیت« آمسسده‬ ‫م ‌‬
‫یدلیل و مصادره‬ ‫نه »أهل بیت النبی ‪ .«‬بنابراین‪ ،‬قول ما ب ‌‬
‫به مطلوب نیسسست و هسسر دو آیسسه از مسسوارد اعمسسال قاعسسدة تغلیب‬
‫است‪ .‬ضمنا ً در آیة‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫)بقره ‪ ،50 /‬انفال ‪/‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪(54‬‬
‫»فرعونیان را غرق کردیم«‪.‬‬
‫به اتفاق مفسران خود فرعون نیز داخل است‪ ،‬همچنان در آیة‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪   ‬‬
‫لعمران ‪(33 /‬‬ ‫)آ ‌‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫»همانا خداوند آدم و نوح و خاندان ابراهیم را ‪ ...‬برگزید«‪.‬‬
‫یشسسک خسسود ابراهیسسم ‪ ‬نیسسز داخسسل اسسست‪ .‬بنسسابراین‪ ،‬هسسم در‬ ‫ب ‌‬
‫»أهل بیت النبی ‪ «‬پیامبر ‪ ‬داخل است و هم در »أهللل‬
‫البیت«‪.‬‬
‫***‬
‫مسألة دیگر‪ ،‬کلمة »إنما« اسسست کسسه از اداوت حصسسر محسسسوب‬
‫یدانیسسم کسسه »حصسسر« دارای دو مسسدلول اسسست‪ :‬مسسدلول‬ ‫یشود‪ .‬م ‌‬ ‫م ‌‬
‫ایجابی و مدلول سلبی و معنای »حصر« بسسا ایسسن دو مسسدلول تمسسام‬
‫یشسسود‪» :‬إنمللا یللدافع عللن‬ ‫خواهسسد بسسود‪ .‬مثل ً وقسستی گفتسسه م ‌‬
‫أحسابهم أنا ومثلللی = فقسسط مسسن و هماننسسد مسسن از حسسسب‬
‫یکنسسد«؛ مسسدلول سسسلبی آن ایسسن اسسست کسسه‪» :‬ما‬ ‫ایشسسان دفسساع م ‌‬
‫یدافع عن أحسابهم إل أنا ومثلی = از حسب ایشان جسسز‬
‫یکند«‪.‬‬‫من و همانند من دفاع نم ‌‬
‫یکنند که‪» :‬اگر ارادة الهسسی را‬ ‫با توجه به این موضوع اشکال م ‌‬
‫در ایسسن آیسسه »اراده تشسسریعی« بسسدانیم‪ ،‬در ایسسن صسسورت »حصسسر«‬
‫یخواهد اهل الللبیت را از‬ ‫یشود! زیرا خداوند فقط نم ‌‬ ‫منتفی م ‌‬
‫رجس تطهیر فرمایسسد بلکسسه خسسدا تطهیسسر همسسة مسسؤمنین را در همسسة‬
‫یخواهد«!‬ ‫نها م ‌‬ ‫زما ‌‬
‫های بیسسش نیسسست زیسسرا در آیسسة مسسورد بحسسث‪،‬‬ ‫ایسسن قسسول مغسسالط ‌‬
‫»حصر« در افراد نیست بلکه حصر در موضسسوع اسسست کسسه تطهیسسر‬
‫باشد‪ .‬مدلول ایجابی این حصسسر چنیسسن اسسست کسسه‪» :‬در ایسسن امسسر و‬
‫یخوانیم« و مدلول سسسلبی‬ ‫نهی فقط اذهاب رجس و تطهیر را م ‌‬
‫آن چنین است که‪» :‬در این امر و نهی جز اذهاب رجس و تطهیسسر‬
‫یخوانیم«‪.‬‬ ‫را نم ‌‬
‫به عبسسارت دیگسسر‪ ،‬آیسسة ‪ 33‬سسسورة »احسسزاب« نفرمسسوده‪» :‬فقسسط‬
‫یخواهیم اهل البیت را تطهیر کنیم و لغیر« بلکه آیة شسسریفه‬ ‫م ‌‬
‫یفرماید‪» :‬علسست غسسایی و هسسدف از ایسسن اوامسسر و نسسواهی فقط‬ ‫م ‌‬
‫تطهیر و اذهاب رجس است و لغیر«‪.‬‬
‫چوجه مانع از آن نیست کسسه »ارادة‬ ‫بنابراین‪ ،‬چنین حصری به هی ‌‬
‫‪1‬‬
‫تشریعیة الهیه« هم به کلیة مخاطبین »یا أیها الذین آمنللوا«‬
‫تعلق گیرد و هم به سبب موقعیت خسساص اهل الللبیت در میسسان‬
‫مردم‪ ،‬بار دیگر مطلوب خدا به ایشان گوشسسزد شسسده و از ایشسسان‬
‫مؤکدا ً خواسته شود‪.‬‬
‫آری‪ ،‬عمومیت ذیل آیة ‪ 6‬سورة مائده کسسه تعلسسق ارادة طهسسارت‬
‫را شامل همة مؤمنین شمرده‪ ،‬مانع است که بگوییم‪ :‬ارادة الهسسی‬
‫چوجه مانع از‬ ‫های معدود تعلق گرفته است اما به هی ‌‬ ‫بر طهارت عد ‌‬
‫آن نیست که مطلوب آیة مذکور‪ ،‬یک بسار دیگسسر از برخسی مسؤمنین‬
‫که دارای موقعیت خاصی هستند با تأکید‪ ،‬خواسته شود‪ .‬به عنوان‬
‫مثسسال‪ ،‬اگسسر معلمسسی بسسه شسساگردان خسسود بگویسسد‪ :‬درس بخوانیسسد و‬
‫یمبالتی نکنید و تعالیم معلم را به خوبی بیاموزید و سپس به دو‬ ‫ب ‌‬
‫شآمسسوزان کسسه مسسورد تسسوجه سسسایرین هسسستند و‬ ‫یسسا سسسه تسسن از دان ‌‬
‫یگسذارد‪ ،‬بگویسسد‪ :‬بسسا انضسباط باشسسید و‬ ‫رفتارشان بر دیگران تأثیر م ‌‬
‫سهایتان را به دقت و با جدیت فراگیرید‪ ،‬وقت خسسود را بیهسسوده‬ ‫در ‌‬
‫ههای معلم خود را از یسساد نبریسسد‪ ،‬ایسسن‬ ‫و به بازی تلف نکنید و توصی ‌‬
‫دو خواسته هیچ مباینتی با هم ندارند‪ .‬بلکه تفاوت این دو دسسسته از‬
‫شآموزان در میزان و مراتب انتظسساری اسسست کسسه در عمسسل بسسه‬ ‫دان ‌‬
‫ههای معلم‪ ،‬متوجه آنهاست‪.‬‬ ‫خواست ‌‬
‫بنابراین‪ ،‬دلیلی نداریم که اراده را در آیة تطهیر تکوینی بسسدانیم‪.‬‬
‫این ادعا که ارادة الهی در آیة ‪ 33‬سورة »احزاب«‪ ،‬ارادة تکسسوینی‬
‫است موجب آن است که قایل شویم ‪ -‬نعوذ بسسالله‪ -‬رجسسسی بسسوده‬
‫که خدای متعال‪ ،‬اذهاب و تطهیر آن را اراده فرموده است‪ ،‬یعنسسی‬
‫ابتدا باید وجود رجس را پذیرفته باشیم تسسا بتسسوانیم ادعسسا کنیسسم کسسه‬
‫‪ -‬که نبی اکرم ‪ ‬و حضرت علسسی و همسسسر و فرزنسسدان بزرگسسوارش را نیسسز‬ ‫‪1‬‬
‫یشود‪.‬‬
‫شامل م ‌‬
‫»ارادة تکوینی« خدا بر اذهاب آن از اهل بیت تعلق گرفته است و‬

‫ال تعلق ارادة تکوینی خسسدا بسسر اذهساب رجسسس معسسدوم و نساموجود‪،‬‬
‫معنسسی نسسدارد‪ ،‬در حسسالی کسسه بسسا تشسسریعی دانسسستن اراده‪ ،‬مشسسکلی‬
‫نخواهیم داشت زیرا در علم »اصول فقه« بسسه اثبسسات رسسسیده کسسه‪،‬‬
‫در خطابات تشریعی‪ ،‬امر و نهی همیشسسه بسسدان معنسسی نیسسست کسسه‬
‫یکسسرده و یسسا مرتکسسب »منهسسی‬ ‫مخاطب‪ ،‬به »مسسأمور بسسه« عمسسل نم ‌‬
‫یشود‪ :‬نماز بگزاریسسد و‬ ‫یالمثل اگر گفته م ‌‬ ‫یشده است! ف ‌‬ ‫عنه« م ‌‬
‫راسسست بگوییسسد و دزدی نکنیسسد‪ ،‬نسسه بسسدان معنسسی اسسست کسسه همسسة‬
‫یکردند‪ .‬چنانکه در قرآن‬ ‫یگفتند و یا دزدی م ‌‬‫نها راست نم ‌‬ ‫مسلما ‌‬
‫به پیامبر ‪ ‬خطاب شده‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪    ‬‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪(( / 105-106   ‬‬
‫چگاه از مشرکان مباش و آنچسسه را تسسو را سسسود و‬‫»و البته هی ‌‬
‫زیان نرساند س غیر از خدا س مخوان که اگر چنین کنسسی همانسسا‬
‫از ستمگران باشی«‪.‬‬
‫و یا خطسساب شسسده‪» :‬أقم الصلللة = )ای پیسسامبر‪ (‬نمسساز را‬
‫بهسسا بسسدان معنسسی نیسسست کسسه پیسسامبر ‪- ‬‬‫بپادار« اما اینگونه خطا ‌‬
‫معسساذالله‪ -‬از مشسسرکین بسسوده و یسسا در عبسسادت خسسود‪ ،‬غیسسر خسسدا را‬
‫یخوانده است!! و قس على هذا‪.‬‬ ‫یخوانده و یا نماز نم ‌‬
‫م ‌‬
‫به عبارت دیگر‪ ،‬در آیات سورة »احزاب« نیز مقصود این است‬
‫یخواهد شما اهل بیت با عمل به این اوامر و اجتنسساب از‬ ‫که خدا م ‌‬
‫این نواهی‪ ،‬پلیسدی بسسه شسسما نرسسسد و پساک شسوید‪ .‬چنسانکه خداونسد‬
‫دربارة نماز ‪ -‬که از جملة عبادات است‪ -‬فرموده‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫)عنکبوت ‪(45 /‬‬ ‫‪ ‬‬
‫»همانسسا نمسساز ]مؤمنسسان[ را از کارهسسای زشسست و ناپسسسند بسساز‬

‫یدارد«‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫یگسسزارد و بسسسیار روزه‬ ‫حتی پیامبر اکرم ‪ ‬شب و روز نمسساز م ‌‬
‫یگرفت و اینگونه اعمال در طهارت نفسانی حضرتش مؤثر بود‬ ‫م ‌‬
‫و در او تأثیر مثبت داشت و ال اگر جز این بگوییم و ادعا کنیم کسسه‬
‫اعمسسال عبسسادی و انجسسام اوامسسر الهسسی هیسسچ تسسأثیری در آن حضسسرت‬
‫نداشته و مانند یک عمل لغو بوده باید به یاد داشسسته باشسسیم کسسه از‬
‫مزایای ایمان‪ ،‬اعراض از لغو است )مؤمنون ‪ (3 /‬و پیامبر ‪ ‬کسسه‬
‫یکند‪.‬‬‫در صدر مؤمنین است هرگز کار بیهوده نم ‌‬
‫لزم است بدانیم کسسه در صسسورت تکسسوینی دانسسستن اراده در آیسسة‬
‫تطهیسسر بسسا مسسسایل زیسسادی مسسواجه خسسواهیم بسسود کسسه برخسسی از آنهسسا‬
‫تاند از‪:‬‬
‫عبار ‌‬
‫یآیسسد کسسه‬‫مسألة اول این است که »ارادة تکوینی«‪ ،‬جبر لزم م ‌‬
‫با عقاید شیعه سازگار نیست‪ .‬اگر بگسسوییم‪ :‬خسسدا بسسه ارادة تکسسوینی‬
‫فناپذیر خود‪ ،‬خواسته است که مخاطبین معصوم‬ ‫نامشروط و تخل ‌‬
‫باشند و گناه و خطا نکنند در این صورت امکانسسات دیگسسر در برابسسر‬
‫ارادة تکوینی خسسدا منتفسسی و معسسدوم اسسست و طبعسا ً مخسساطبین آیسسه‬
‫یتوانند گناه و یا خطا بکننسسد کسسه خلف ارادة تکسسوینی و قطعسسی‬ ‫نم ‌‬
‫خداست‪ ،‬در نتیجه آنها در اعمال خویش اختیاری از خسسود نداشسستند‬
‫و مجبسسور بودنسسد و ایسسن فضسسیلتی بسسرای آنهسسا نیسسست‪ .‬حسسال از شسسما‬
‫یپرسسسیم‪ :‬آیسسا حضسسرت علسسی ‪ ‬یسسا حضسسرات حسسسنین ‪ -‬علیهمسسا‬ ‫م ‌‬
‫هانسسد‬‫هاند یا خیر؟ آیا این بزرگواران مختار بود ‌‬ ‫السلم‪ -‬تکلیف داشت ‌‬
‫یا مجبور؟ بنا بسسه مسسذهب شسسیعه آن بزرگسسواران مختسار بودنسسد و بسه‬
‫یگشستند‪ .‬در آیسة تطهیسسر اگسسر اراده را‬ ‫اختیار خسویش گسسرد گنساه نم ‌‬
‫»ارادة تکوینی« بشسسماریم‪ ،‬مخسساطبین آیسسه‪ ،‬هسسر کسسه باشسسند مجبسسور‬
‫فاند و نه فضیلتی خواهند داشت‪.‬‬ ‫خواهند بود و در نتیجه نه مکل ‌‬
‫علوه بر این‪ ،‬چسسون بسسه »ارادة تکسسوینی« و جسسبری خسسدا‪ ،‬پسساک و‬
‫یتوانند اسوه و مقتدای مسسا باشسسند‬ ‫هاند نم ‌‬ ‫منزه از گناه و خطا شد ‌‬
‫ً‬ ‫ً‬
‫زیرا ما مختار و مکلفیم اما مثل حضسرت امسام حسسن ‪ ‬تکوینسا و‬
‫بنا به ارادة الهی پاک و از گناه و خطا مسسبری شسسده و طبع سا ً چنیسسن‬
‫یتوانند امامت کنند زیسسرا‬ ‫یتوانند پیشوای ما باشند و نم ‌‬ ‫کسانی نم ‌‬
‫امام و پیشوا کسی است کسسه مسسا بنسسدگان مختسسار بایسسد از اعمسسال و‬
‫کردار او تبعیسست کنیسسم ولسسی او اعمسسالش را بنسسا بسسه ارادة قطعسسی و‬
‫یدهد و ما چنین نیستیم‪ .‬او مختار نیست در‬ ‫یتخلف خدا انجام م ‌‬ ‫ب ‌‬
‫یتوانسد‬‫حالی که ما مختساریم‪ .‬مسا بسا یکسدیگر تشسابه نسداریم‪ .‬او نم ‌‬
‫اسوه و الگوی ما باشد‪.‬‬
‫اگر گفته شود که مخاطبین آیة تطهیسسر بنسسا بسسه »ارادة تکسسوینی«‬
‫یکنند‬‫هاند که به اختیار خود از گناه و خطا اجتناب م ‌‬ ‫خدا چنان شد ‌‬
‫یکنیسسم کسسه‬
‫یشوند!! توجه شما را به این نکته جلب م ‌‬ ‫و معصوم م ‌‬
‫ل‪ :‬این ادعا در مورد سهو و خطا و نسیان که آیاتی در قرآن بسسر‬ ‫او ً‬
‫آنها دللت ‌دارند‪ ،‬مانند‪:‬‬
‫‪   ‬‬
‫)کهف ‪(24 /‬‬ ‫‪ ‬‬
‫»و چون فراموش کردی‪ ،‬پروردگارت را یاد کن«‪.1‬‬
‫یا‪:‬‬
‫‪    ‬‬
‫)توبه ‪(43 /‬‬ ‫‪  ‬‬
‫»خدا از تو درگذرد‪ ،‬چرا به آنان رخصت دادی؟«‪.‬‬
‫و نظایر اینها س مصداق ندارد زیرا کسی سهو و نسیان را اختیار‬
‫یکند‪.‬‬‫و انتخاب نم ‌‬
‫ثانیًا‪ :‬این ادعا در مورد گناه نیز صسسرفا بسسازی بسسا الفسساظ اسسست و‬
‫ً‬
‫اگر انصاف و دقت به کار آید‪ ،‬خواهیم دید که نتیجة ایسسن کلم نیسسز‬
‫مشسسمول اشسسکال ماسسست زیسسرا »ارادة تکسسوینی« خسسدا قطعسسی و‬
‫چوجسسه در‬ ‫فناپسسذیر اسسست و اختیسسار شسسخص مسسورد نظسسر بسسه هی ‌‬
‫تخل ‌‬
‫قطعی و حتمیت ارادة الهی تأثیری ندارد‪ ،‬به عبسسارت دیگسسر اختیسسار‬
‫یگیسسرد‪ ،‬در نسستیجه‬ ‫مکلسسف میسسان »اراده« و »مسسراد« خسسدا قسسرار نم ‌‬
‫وقتی »اختیار« کان لم یکن باشد گویی که شسسخص اختیسسار نسسدارد‪.‬‬
‫خصوصا ً که بنا به قول شسسما در مسسورد حضسسرات حسسسنین ‪ -‬علیهمسسا‬
‫های تحسق یسافته اسست و آنسان‬ ‫السلم‪ -‬در زمان کودکی چنیسن اراد ‌‬
‫هاند‪.‬‬
‫برای وصول به این مقام‪ ،‬مجاهدتی نکرد ‌‬
‫یکنید که حتی فرض بال نیز موجب فضسسیلت نخواهسسد‬ ‫ملحظه م ‌‬
‫های‬ ‫بود زیرا چنانکه گفتیم اگر خسسدا دربسسارة سسسایرین همچنیسسن اراد ‌‬
‫‪ -‬قرآن به فراموشی سایر انبیسساء از جملسسه حضسسرت موسسسی ‪ ‬نیسسز دللسست‬ ‫‪1‬‬
‫دارد ر‪ .‬ک‪) .‬کهف ‪.(73-61 /‬‬

‫ییافتنسسد زیسرا ایسن‬ ‫یکرد‪ ،‬آنها هسسم همیسسن حسالت و مسوقعیت را م ‌‬ ‫م ‌‬

‫یشود ‪ -‬و به قسسول شسسما‬ ‫مرتبه از علوّ روحی که موجب عصمت م ‌‬
‫منحصرا ً و تکوینا ً به پیسسامبر ‪ ‬و ائمسسه عطسسا شسسده و غیسسر اختیسساری‬
‫است‪ -‬به دیگران اعطا نگردیده و به سبب همین تفاوت است کسسه‬
‫های‬ ‫یتواننسسد الگسسوی افسسرادی باشسسند کسسه دربسسارة آنهسسا چنیسسن اراد ‌‬
‫نم ‌‬
‫‪1‬‬
‫هاند ‪.‬‬
‫یبهر ‌‬
‫نشده و از چنین امدادی ب ‌‬
‫مسألة دوم مشکل نامربوط بودن قبسسل و بعسسد آیسسة مسسورد نظسسر‪،‬‬
‫های از‬ ‫بلکه نامربوط بودن صدر و ذیسسل آیسسه اسسست! متأسسسفانه عسسد ‌‬
‫هانسسد کسسه جسسای ایسسن آیسسه اینجسسا نیسسست و از جسسای‬‫علمای شسسیعه گفت ‌‬
‫‪2‬‬
‫یگوینسسد‬ ‫دیگری از قرآن‪ ،‬به اینجا منتقل شسسده اسسست!! و البتسسه نم ‌‬
‫که جای اصلی این آیه کجا بوده است!‬
‫اینک ما را با گروه مذکور کاری نیست‪ .‬اما به کسانی که چنیسسن‬
‫های ندارنسسد و نظسسم کنسسونی قسسرآن را کسسامل ً قبسسول دارنسسد‬ ‫عقیسسد ‌‬
‫یگوییم‪ :‬خدا فرموده تعالیم انبیاء به زبان قوم شان است‪.‬‬ ‫م ‌‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)ابراهیم ‪(4 /‬‬ ‫‪‬‬
‫»ما هیچ پیامبری را جز به زبان قومش نفرستادیم تا ]دین حسق‬
‫را[ برایشان تبیین کند«‪.‬‬
‫یپرسسسیم‪ :‬آیسسا هیسسچ یسسک از مسسردم عسسرب اینچنیسسن‬
‫حال از شما م ‌‬
‫یگفت که صدر و ذیل کلمش پیوسته و مرتبسسط نباشسسد؟!‬ ‫سخن م ‌‬
‫شما که معتقدید که خدا برای بنسسدگانش عسساقلنه )یسسا بسسه قسسول مسسا‬
‫یکنیسسد‬
‫یگوید چرا از توجه به این نکته اعراض م ‌‬ ‫حکیمانه( سخن م ‌‬
‫کسسه اگسسر اراده را در آیسسة تطهیسسر‪ ،‬تکسسوینی محسسسوب کنیسسم و آن را‬
‫خطاب به غیر زنان پیامبر ‪ ‬بدانیم‪ ،‬ارتباط و پیونسسد صسسدر و ذیسسل‬
‫یشود و تناسب اجزاء کلم‬ ‫آیه و آیات قبل و بعد از هم گسیخته م ‌‬
‫‪ -‬ما باز هم به مسأله عصمت خواهیم پرداخت‪ .‬ر‪ .‬ک‪ ،‬صفحه ‪.43‬‬ ‫‪1‬‬
‫یگویند زیرا نسستیجه ایسسن سسسخن آن‬ ‫‪ -‬البته این قول را برای اکثریت مردم نم ‌‬ ‫‪2‬‬
‫است که قرآن دچسسار تحریسسف و تغییسسر شسسده و تنظیسسم کنسسونی آن بسسا نظسسم و‬
‫ترتیب اصلی آن تفاوت دارد!! بنا به قول‪ ،‬سند اصلی دین مخدوش قلمسسداد‬
‫یشسود! ر‪ .‬ک‪،‬‬ ‫شسده و در نستیجه اصسل دیسانت از حجیست و اعتبسار سساقط م ‌‬
‫حاشیه شماره ‪.32‬‬
‫یگوییسسد‪ :‬خسسدا عسساقلنه سسسخن‬

‫یرود‪ .‬شسسما از یسسک سسسو م ‌‬
‫از بیسسن م ‌‬
‫یدانید نامرتبط سخن گفتسسن‪ ،‬اسسسلوب سسسخن‬ ‫یگوید و با اینکه م ‌‬
‫م ‌‬
‫عاقلنه )و به نظر ما حکیمانه( نیست امسسا از سسسوی دیگسسر نظسسم و‬
‫یگیریسسد چگسسونه ممکسسن اسسست سسسخنی‬ ‫ارتباط آیسسات را در نظسسر نم ‌‬
‫نامرتبط و در عین حال عاقلنه )یا حکیمانه( باشد؟!‬
‫مسألة سوم آن است که توجه کنیم در همین سورة »احزاب«‪،‬‬
‫در آیه ‪ 59‬خدا خطاب به پیامبر ‪ ‬فرموده‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪          ‬‬ ‫‪     ‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪      ‬‬
‫‪     ‬‬ ‫‪     ‬‬
‫)احزاب ‪/‬‬ ‫‪   ‬‬ ‫‪   ‬‬
‫‪(59‬‬
‫»ای پیسسامبر‪ ‬بسسه همسسسرانت و دخسسترانت و زنسسان مسسؤمنین‬
‫بگو ‪.«...‬‬
‫منظور ما این است که قرآن »بنات = دختران« پیغمبر ‪ ‬را‬
‫جدا از »ازواج = همسران« آن حضرت آورده بنابراین وقتی در‬
‫ي﴾ = ای زنان پیسسامبر« و‬ ‫ساءَ الن ّب ِ ّ‬ ‫آیات ‪ 30‬و ‪ 33‬فرموده‪َ﴿ :‬يا ن ِ َ‬
‫یشود که همسران رسول خسسدا‬ ‫لفظ »بنات« را نیاورده‪ ،‬معلوم م ‌‬
‫ً‬
‫هاند‪ .‬خصوصا که در زمان نسسزول‬ ‫‪ ‬مخاطب اصلی و اولی آیه بود ‌‬
‫آیة تطهیر‪ ،‬حضرت زهرا ‪ -‬علیها السلم‪ -‬همسر حضسسرت علسسی ‪‬‬
‫بود و در بیت آن حضرت اقسامت داشسست و اهسل بیست آن بزرگسسوار‬
‫بود‪.‬‬
‫آوردن بند ‪ 4‬و ‪ 8‬نامسسة بسسرادر مسسا در اینجسسا مناسسسبت دارد‪ ،‬ایشسسان‬
‫هاند‪» :‬در زمان نزول آیات فقط یک دختر آن هم حضرت زهرا‬ ‫نوشت ‌‬
‫‪ -‬سلم الله علیها‪ -‬در بیست رسسول خسدا ‪ ‬حضسور داشست و قطعسا ً‬
‫یشده‪ .‬اظهار تردید در این مورد‬ ‫مشمول لفظ »أهل البیت« م ‌‬
‫َ‬
‫هِلي﴾ به‬‫نأ ْ‬‫م ْ‬ ‫بسیار عجیب است‪ .‬در آیات قرآن مثل‪﴿ :‬إ ِ ّ‬
‫ن اب ِْني ِ‬
‫لالله‬
‫صراحت فرزند از اهل حساب شده‪ ،‬حال آنکه شما دختر رسو ‌‬
‫‪ ‬را فقط با احتمال )!( داخل در أهل البیت کرد ‌‬
‫هاید«‪.‬‬
‫یداشتند که موضسسوع بحسسث مسسا‬ ‫اول ً‪ :‬ای کاش برادر ما به یاد م ‌‬
‫اهل بیت بودن یا نبودن حضرت زهرا ‪ -‬سسسلم اللسسه علیهسسا‪ -‬نیسسست‬
‫بلکه موضوع بحث ما این است که همسران پیامبر ‪ ‬هم از اهل‬

‫تاند‪.‬‬ ‫بیت آن حضر ‌‬
‫یگوییم که حضرت زهرا »اهل« پیسسامبر ‪‬‬ ‫هایم و نم ‌‬ ‫ثانیا ً‪ :‬ما نگفت ‌‬
‫هایم که حضرت زهرا از اهل بیت پیامبر ‪ ‬نبسسوده‬ ‫نیست و حتی نگفت ‌‬
‫یدلیل نگفتسسه بسسودیم‪ .‬در‬ ‫یگفتیم سخنی عجیب و ب ‌‬ ‫اما اگر چنین هم م ‌‬
‫یکنیم‪ :‬نخست آنکسسه مسسا بنسسا بسسر‬ ‫اینجا توجه شما را به دو نکته جلب م ‌‬
‫قاعدة »أصالة الحقيقة« و با توجه به اینکه کلمسسسة »البیت«‬
‫یباشد‪ ،‬حسسرف تعریسسف آن‬ ‫فالیه کلمة »اهل« است که منادی م ‌‬ ‫مضا ‌‬
‫یدانیسم و موجسبی بسرای عسدول از اصسل‬ ‫را »حرف تعریف عهدی« م ‌‬
‫یبینیم لسسذا »أهل البیت = ای اهسسل ایسسن خسسانه« را بسسه‬ ‫مذکور نم ‌‬
‫هایم نه اصطلحی‪ .‬دوم آنکه آیات مورد نظر مسسا بسسا‬ ‫معنای لغوی گرفت ‌‬
‫خطاب »یا نساء النبی« آغاز شده نه با خطاب به »یا بنللات‬
‫النبی« و نه با خطاب »یا أولد النبی« و ‪. ...‬‬
‫ثالثا ً‪ :‬چنانکه گفتیم در وقت نزول سورة احزاب‪ ،‬حضرت زهرا‬
‫یزیسستند نسه در خانسة پیسامبر ‪ ‬و اهسل‬ ‫در خانة حضرت علی‪ ‬م ‌‬
‫بیت حضرت علی ‪ ‬بودند‪.‬‬
‫رابعا ً‪ :‬توجه کنید که فرق اسسست میسسان »اهسسل کسسسی بسسودن« و‬
‫»اهل بیت کسی بودن«‪ .‬حضرت نوح ‪ ‬نیسسز عسسرض نکسسرد پسسسرم‬
‫یگسسوییم‬ ‫هایسسم و نم ‌‬ ‫یکنم ما نیز نگفت ‌‬‫»اهل من« است‪ .‬لذا تکرار م ‌‬
‫حضرت زهسسرا »اهسسل« پیسسامبر ‪ ‬نبسسوده امسسا اگسسر گفتسسه بسسودیم کسسه‬
‫حضرت زهرا ‪ -‬علیها السلم‪ -‬پسسس از ازدواج بسسا حضسسرت علسسی ‪‬‬
‫اهل بیت اوست‪ ،‬سخن عجیبی نگفته بودیم و ال شما بفرمایید که‬
‫هاند؟‬
‫اهل بیت حضرت علی چه کسانی بود ‌‬
‫توجه دارید که »اهل« کسانی اعم از »اهسسل بیسست« اوسسست‪ .‬بسسه‬
‫عنوان مثال‪ ،‬فرزنسسد شسسما همیشسسه »اهسسل« شماسسست امسسا قبسسل از‬
‫ازدواج‪» ،‬اهل بیت« شما هسم هسست‪ .‬لیکسن پسسس از ازدواج‪ ،‬اهسسل‬
‫بیت دیگری خواهد شد که بیسست اوسسست و غیسسر از بیسست شماسسست‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬حضرت زهسرا بسا اینکسه »اهسل« پیسامبر ‪ ‬بسوده ولسی در‬
‫زمان نزول سورة »احزاب«‪ ،‬خسسودش بسسه عنسسوان همسسسر حضسسرت‬
‫علی ‪ ‬بیتی مستقل داشت و »اهل بیسست« آن حضسسرت بسسود‪ .‬امسسا‬
‫شما حضرت زهرا را صرفا ً با این ادعا که در زمان نزول آیسسات در‬
‫یدانیسسد پسسس چگسسونه‬ ‫خانسسة پیسسامبر‪ ‬بسسوده از »أهل الللبیت« م ‌‬
‫هاند‬‫همسران پیامبر ‪ ‬را که در بیت آن حضرت حضور دائم داشت ‌‬

‫یدانید؟‬
‫از مصادیق اهل البیت نم ‌‬
‫خامسا ً‪ :‬شما که قاطعانه حضرت زهرا را از اهل بیسست رسسسول‬
‫یدانید آیا خواهران آن حضرت و شوهرانشسسان را نیسسز از‬ ‫خدا ‪ ‬م ‌‬
‫اهل بیت پیامبر ‪ ‬م ‌‬
‫یدانید؟‬
‫مسألة چهارم این اسست کسه اگسر همسسران پیسامبر ‪ ‬داخسل در‬
‫هاند و ارادة مذکور در آیه »ارادة تکوینی« اسسست‬ ‫خطاب آیه نبود ‌‬
‫و حضرت زهسرا و همسسر و دو فرزنسد بزرگسوارش مسورد نظسر آیسه‬
‫هاند ‪ -‬کسسه معنسسای قریسسب لفسسظ اهسسل بیسست نیسسستند‪ -‬چسسرا آیسسه بسسه‬
‫بود ‌‬
‫حتر مقصود را بیان نکسسرده و آن بزرگسسواران را بسسه نسام‬ ‫صورتی واض ‌‬
‫خطاب نکرده و یا لاقل نفرموده‪» :‬یا أیها النبی ویللا بنللت‬
‫النبی وصهره وسبطیه إنما یرید الله ‪«...‬؟ خصوصسسا ً‬
‫در جایی دیگر از قرآن نیز دربارة موضوعی تا بدین حد از اهمیسست‪،‬‬
‫های نداریم و قرآن مقصود خود را در این موضسسوع‪ ،‬بسسه وضسسوح و‬ ‫آی ‌‬
‫صراحت بیان نفرموده است‪.‬‬
‫مسألة پنجم آن است که در تفسیر آیسسة تطهیسسر نبایسسد آن را چنسسان‬
‫یخواهیسسد‬ ‫معنی کنیم که گویی قرآن همین یک آیه است! اگر شما م ‌‬
‫از آیة تطهیر عصمت ائمه را استنباط و اسسستخراج کنیسسد و بسسه همیسن‬
‫یگیرید‪ ،‬لزم‬ ‫منظور سیاق کلم را و ارتباط آیات را و ‪ ....‬در نظر نم ‌‬
‫است توجه داشته باشید که آیات دیگری نیز هستند که نافی نظریسسة‬
‫شما هستند از جملة آیة‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪) ‬محمد‬
‫‪(19 /‬‬
‫»برای گناهت و برای مردان و زنان مؤمن آمرزش بخواه«‪.‬‬
‫و نیز آیة ‪ 55‬سسسورة »غسسافر« و آیسسة دوم سسسورة »فتسسح« کسسه بسسه‬
‫یپرسیم‪:‬‬ ‫صراحت‪» ،‬ذنب« را به پیامبر‪ ‬نسبت داده است‪ .‬لذا م ‌‬
‫چگونه ممکن است پیسسامبر ‪ ‬از »ذنسسب« مسسبری نباشسسد امسسا ائمسسه‬
‫یگسسوییم »ذنسسب پیسسامبر ‪ - «‬نعسسوذ‬‫باشند؟! البته و صد البته ما نم ‌‬
‫یگوییم هسسر چسسه باشسسد‬‫بالله‪ -‬منکرات اعمال و اخلق بوده‪ ،‬بلکه م ‌‬
‫های نیست که با هیچ یک از مصادیق »ذنب« مطابق نباشسسد‬ ‫به گون ‌‬

‫زیسسرا زبسسان قسسرآن‪ ،‬سسسلیس و فصسسیح اسسست و اگسسر منظسسور دیگسسری‬
‫یداشسست قطع سا ً تعسسبیر و لفسسظ مناسسسب منظسسور خسسود را بسسه کسسار‬ ‫م ‌‬
‫یبینیم قرآن همانگونه که »ذنب« را به‬ ‫یبرد‪ .‬بنابراین‪ ،‬چنانکه م ‌‬ ‫م ‌‬
‫مؤمنین و مؤمنات نسبت داده همان تعبیر را بسسرای پیسسامبر ‪ ‬نیسسز‬
‫استعمال فرموده است‪.‬‬
‫***‬
‫یشسسود‪،‬‬ ‫اینک باید بدانیم اگر خدا چنانکه از آیات دیگر دریافت م ‌‬
‫یشسسود سس را‬ ‫طهارت همسسة مسسؤمنین سس کسه شسسامل اهسسل بیسست نیسسز م ‌‬
‫خواسته‪ ،‬چرا بسسار دیگسسر جسسدا از سسسایرین‪ ،1‬همسسسران پیسسامبر ‪ ‬را‬
‫مخسساطب چنیسسن خطابسساتی قسسرار داده‪ ،‬مگسسر آنهسسا شسسأن خاصسسی‬
‫هاند؟‬‫داشت ‌‬
‫یدانیسسم در صسسدر ایسسن دسسسته از آیسسات و قبسسل از‬ ‫آری‪ ،‬چنسسانکه م ‌‬
‫یشود که همسر پیامبر ‪ ‬بودن‬ ‫خطابات مذکور‪ ،‬به آنها گوشزد م ‌‬
‫یتوانید از‬ ‫یخواهید یا نم ‌‬ ‫موجب مسئولیت خاصی است لذا اگر نم ‌‬
‫یخواهید به لحاظ مسئولیت‪ ،‬مانند‬ ‫عهدة این مسئولیت برآیید و م ‌‬
‫سایرین باشید‪ ،‬بیایید به خوبی و خوشی از آن حضرت جدا شوید‪.‬‬
‫یپذیرنسسد‪،‬‬ ‫)احزاب ‪ (28 /‬سپس بسسه آنسسانی کسسه ایسسن مسسسئولیت را م ‌‬
‫َ‬
‫ء﴾ = ای‬ ‫سا ِ‬ ‫ن الن ّ َ‬ ‫م َ‬
‫د ِ‬
‫ح ٍ‬‫ن ك َأ َ‬ ‫ي لَ ْ‬
‫ست ُ ّ‬ ‫ساءَ الن ّب ِ ّ‬‫یفرماید‪َ﴿ :‬يا ن ِ َ‬ ‫م ‌‬
‫‪2‬‬
‫مها‬‫زنان پیامبر‪ ،‬شما همسان هیچ یک از زنان نیستید« ‪ .‬همة چش ‌‬
‫به سوی شماست و طبعا ً آنچه از سایرین خواسته شده‪ ،‬بسسا تأکیسسد‬
‫های هسسستید‬ ‫یرود شما ساکن خسسان ‌‬ ‫و شدت بیشتری از شما توقع م ‌‬
‫تکننسسدة آن‬ ‫یشسسود و تلو ‌‬ ‫تآمیز الهسسی نسسازل م ‌‬ ‫که در آن آیات حکم ‌‬
‫یسابقه نیسسست و مشسسابه آیسسه ‪ ‬‬

‫‪ -‬این موضوع در قرآن کریم ب ‌‬ ‫‪1‬‬
‫‪)    ‬شسسسسعراء ‪» (214 /‬خویشسسسساوندان‬

‫نزدیکت را ]که از خاندان تو اند[ هشدار ده« است‪ ،‬بسسا اینکسسه رسسسول اکسسرم ‪‬‬
‫مأمور به تبشیر و انداز همگان س از جمله قوم و قبیله خود سس بسسوده اسسست ولسسی‬
‫نظر به اینکه عشیره رسول خدا ‪ ‬به سبب خویشاوندی و قرابسستی کسسه بسسا آن‬
‫حضرت داشتند و مورد تسوجه و احسترام مسردم بودنسد و رفتسار آنهسا در سسایرین‬
‫یتأثیر نبوده لذا یک بار نیز خدا به پیامبرش فرموده‪ ،‬به خصوص آنها را انسسدرز‬‫ب ‌‬
‫کن‪.‬‬
‫‪ -‬درباره اهمیت این خطسساب مراجعسسه کنیسسد بسسه آنچسسه در صسسفحه ‪ 38‬جسسزوه‬ ‫‪2‬‬
‫هایم‪.‬‬
‫حاضر گفت ‌‬
‫پیامبر خداست‪ .‬شما در موقعیتی قرار دارید که آبسسروی رسسسالت و‬

‫حرمت پیامبر ‪ ‬به شما نیسسز وابسسسته اسسست‪ .‬بنسسابراین‪ ،‬اگسسر تقسسوی‬
‫بورزید‪ ،‬تأثیر مثبت بر رسالت و تبلیسغ پیسامبر ‪ ‬داریسد و دو برابسر‬
‫یگیرید س یک بار به سبب آنکه به عنوان مسلمان کار خیر‬ ‫پاداش م ‌‬
‫هاید و یک بار به سبب تأثیر مثبتی که کار شما بر تبلیسسغ پیسسامبر‬ ‫کرد ‌‬
‫جروی و اعمال ناشایست دچار شسسوید‬ ‫‪ ‬داشته است س و اگر به ک ‌‬
‫یکاهیسسد و دو برابسسر عسسذاب‬ ‫از تأثیر زحمسسات پیسسامبر ‪ ‬در تبلیسسغ‪ ،‬م ‌‬
‫خواهید شد‪ .‬مردم به شما نظر دارند و چسسون ببیننسسد کسسه اعمسسال و‬
‫کردارتسسان چنسسانکه بایسسد‪ ،‬نیسسست در پیسسروی از پیسسامبر ‪ ‬و پسسذیرش‬
‫دعوت او سست شده و خواهند گفت‪ :‬کسی که نزدیکترین افسسراد‬
‫نانسسد و‬‫به او یعنی همسرانش که مجالست دائم بسسر او دارنسسد‪ ،‬چنی ‌‬
‫یخواهسسد‬ ‫ه آنها را تربیت و تزکیه نماید‪ ،‬چگسسونه م ‌‬ ‫پیامبر ‪ ‬نتوانست ‌‬
‫یفرماید‪ :‬شما بایسد بیسش از‬ ‫ما را تزکیه و تربیت کند؟ از این رو م ‌‬
‫دیگران به اوامر الهی مقید و عامل باشید و با شسسدت بیشسستری از‬
‫نواهی الهی اجتناب کنید و این خواسته نه به منظور سختگیری بر‬
‫شماست بلکه برای آن است که پاک شوید و غبار گنسساه بسسر دامسسن‬
‫شخصیت شما که مورد توجه دیگران است‪ ،‬ننشیند‪.‬‬
‫یرساند کسسه مخسساطبین آیسسه تکوین سا ً معصسسوم‬ ‫همین موضوع نیز م ‌‬
‫نیستند بلکه طهارت آنها مشروط است‪ .‬طهسسارت هسسر یسسک از آنهسسا‬
‫منوط است به میزان اطاعتشسسان از اوامسسر الهسسی‪ .‬هسسر کسسه بیشسستر‬
‫یکنسسد‪ .‬مسسا مسسدعی‬ ‫طاعت و عبادت کند طهارت بیشسستری کسسسب م ‌‬
‫نیستیم که همسسة مخسساطبین آیسسات مسسورد نظسسر‪ ،‬در اطسساعت از خسسدا‬
‫هاند بلکسسه سسسهم هسسر یسسک از آنهسسا از طهسسارت‪ ،‬متناسسسب‬ ‫یکسان بود ‌‬
‫است با مجاهدتی که در راه رضای خدا کرد ‌‬
‫اکنون مناسب است به بند هفتم نامة برادرمان توجه کنیسسم کسسه‬
‫لاند‪،‬‬‫هاند‪» :‬اگر اهل البیت‪ ،‬زنان رسسسو ‌‬ ‫با لحنی استبعا‌دآمیز گفت ‌‬
‫نها دارند چرا که هسسر‬ ‫به موجب این آیه مقامی والتر از همة انسا ‌‬
‫گونه پلیدی از ایشان زدوده شده است«‪.‬‬
‫به نظر ما استبعاد ایشان تا حدود زیادی متکسسی بسسه مسسسایلی از‬
‫قبیل »واقعة جمل« و نظایر آن است که عایشه ‪-‬رضی الله عنها‪-‬‬
‫همسر رسول خدا ‪ ‬به جنگ با امیرمؤمنسان علسی ‪ ‬برخاسست و‬
‫ممکن است این سوال پیش آید که اگر زنان پیامبر ‪ - ‬از جملسسه‬
‫عایشه رضی الله عنها‪ -‬مخاطب این آیه و در نتیجه حایز والتریسسن‬
‫هاند‪ ،‬چگونه نامبرده به جنسسگ بسسا کسسسی برخاسسست کسسه‬ ‫مقامات بود ‌‬
‫علو درجات و مقام والیش بر هیچ کس پوشیده نیست؟!‬
‫لزم است در آیة مورد نظر به کلمة »إن = اگسسر« کسسه از حسسرف‬
‫شرطیه است توجه کنیسسم و آن را نادیسسده نگیریسسم‪ .‬آری‪ ،‬آیسسة شسسریفه‬
‫َ‬
‫ن‬‫ء إِ ِ‬
‫سللا ِ‬‫ن الن ّ َ‬
‫مل َ‬
‫د ِ‬ ‫ن ك َأ َ‬
‫حل ٍ‬ ‫ي لَ ْ‬
‫س لت ُ ّ‬ ‫ساءَ الن ّب ِ ّ‬ ‫فرموده‪َ﴿ :‬يا ن ِ َ‬
‫ن﴾ = ای زنان پیامبر‪ ،‬شما همسان هیچ یک از زنسسان نیسسستید‬ ‫قي ْت ُ ّ‬‫ات ّ َ‬
‫اگر پارسایی کنید« سپس در ادامة کلم چنسد امسر و نهسی الهسی بسه‬
‫یفرمایید که‬ ‫عنوان مصادیقی از تقوی ذکر گردیده است‪ .‬ملحظه م ‌‬
‫ینظیر به صورت مشروط وعده داده شده اسسست‪،‬‬ ‫این مقام والی ب ‌‬
‫های شسسرطیه و دارای دو جسسزء‬ ‫یعنی در واقع جملة مورد نظر ما جمل ‌‬
‫به صورت زیر است که جملة جزای شرط‪ ،‬مقدم بر جمله شسسرطیه‬
‫ذکر شده است‪ ،‬دو جزء مذکور به قرار زیر است‪:‬‬
‫‪» -1‬إن اتقیتن = اگر پارسایی کنید« )جملة شرط(‬
‫د من النساء = همسان هیچ یسسک از زنسسان‬ ‫‪» -2‬لستن کأح ٍ‬
‫نیستند« )جزای شرط(‬
‫‪1‬‬ ‫ً‬
‫علوه بر این‪ ،‬چنانکه قبل نیز گفته شسسد افعسسال آیسسه تطهیسسر نیسسز‬
‫یکنیسسم کسسه‬ ‫مضارع آمده است نه ماضی‪ .‬بنابراین‪ ،‬تکرار و تأکید م ‌‬
‫چون وصول به مقام والی مذکور به صورت شرطی بیان گردیده‬
‫طبعا ً برائت از رجس و طهارت هر یک از مخاطبان آیسسه‪ ،‬منسسوط و‬
‫موکول است به میزان اطاعت از اوامر و اجتناب از نواهی الهی‪.‬‬
‫یکنسسد‬ ‫هر که بیشتر طاعت و عبادت کند طهارت بیشتری کسب م ‌‬
‫یشود‪ .‬وال ما مدعی نیستیم که همسسة‬ ‫و به مقام مذکور نزدیکتر م ‌‬
‫هانسسد و‬ ‫مخسساطبین آیسسه در اطسساعت از خسسدا یکسسسان و همسسسنگ بود ‌‬
‫یقید و شرط و متعصبانه از همسران پیسسامبر‬ ‫همچنین قصد دفاع ب ‌‬
‫یگوییم‪ :‬بهسسرة هسسر یسسک از ایشسسان از طهسسارت‪،‬‬ ‫‪ ‬را نداریم بلکه م ‌‬
‫یپیشگی و مجاهدتی کسسه در راه رضسسای خسسدا‬ ‫متناسب است با تقو ‌‬
‫هاند‪.‬‬ ‫کرد ‌‬
‫یکنیسسم کسه‪:‬‬ ‫بنابراین‪ ،‬جملة برادرمان را به این صورت اصسلح م ‌‬
‫به موجب آیات سسسورة احسسزاب اگر زنسسان پیسسامبر ‪ ‬بسسا تسسوجه بسسه‬
‫یپیشسسه کننسسد‪ ،‬در میسسان زنسسان عسسالم نایسسل‬ ‫موقعیت خطیرشان‪ ،‬تقو ‌‬
‫‪ -‬ر‪ .‬ک‪ ،‬صفحه ‪.9‬‬ ‫‪1‬‬
‫یشوند و ثوابی دو چندان خواهند داشت و اگر چنانکه مقتضسسای‬ ‫م ‌‬

‫موقعیت خطیر آنهاسسست عمسسل نکننسسد‪ ،‬عسسذابی دو چنسسدان خواهنسسد‬
‫داشت‪.‬‬
‫یگوییم‪ :‬ارادة تشریعی خدا بر آن بسسوده‬ ‫به عبارت دیگر‪ ،‬ما م ‌‬
‫که اهل بیت پیامبر ‪ ‬اعم از آن حضرت و همسران و دخسستران و‬
‫دامادها و نوادگانش با تمسک به طاعات و عبادات‪ ،‬از گنسساه دور و‬
‫های جسبری و تکسوینی نبسسوده لزومسی‬ ‫پاک شوند و چسون اراده‪ ،‬اراد ‌‬
‫نداشته که در مورد تک تک مصسسادیق اهسسل بیسست پیسسامبر ‪ ‬بسسه یسسک‬
‫نتیجة واحد رسیده باشد‪ ،‬بلکه چه بسا برخی از مخسساطبین آیسسه بسسه‬
‫نتر مانسسده‬ ‫مراتب و درجات وال نایل شده و بعضی در سطوح پایی ‌‬
‫باشند‪.‬‬
‫ممکن است گفته شسسود‪ :‬خطابسساتی چسسون‪» :‬در خسسانه بمانیسسد« و‬
‫»خودنمایی نکنید« و »صدای خود را نرم و نازک نسازید« متسسوجه‬
‫پیامبر ‪ ‬نیست‪ .‬بنابراین‪ ،‬وقتی پیامبر ‪ ‬مشمول خطاب نباشد‪،‬‬
‫استعمال ضمیر مذکر »کم« توجیه نخواهند داشت!‬
‫یکنیسسم کسسه گرچسسه‬ ‫در اینجا توجه شسسما را بسسه ایسسن نکتسسه جلسسب م ‌‬
‫خطابات مسسذکور در بسسال بسسه دلیسسل عقلسسی متسسوجه مسسردان از جملسسه‬
‫پیامبر ‪ ‬نیست لیکن هم آیاتی کسسه مخصسسوص زنسسان اسسست و هسسم‬
‫آیاتی که متوجه مردان و زنسسان اسسست‪) ،‬ماننسسد اقامسسة نمسساز و ایتسساء‬
‫زکات و اطاعت از خدا( هسسر دو در هسسدف و علسست غسایی از صسسدور‬
‫چنین احکامی که تطهیسسر مخسساطبین و اذهسساب رجسسس از آنهاسسست‪،‬‬
‫کاند‪ .‬بنابراین‪ ،‬پیامبر ‪ ‬از بعضی آن خارج اسسست‬ ‫یکسان و مشتر ‌‬
‫نه کل آن )توجه بفرمایید( زیسسرا چنسسانکه گفسستیم اعمسسال صسسالحه در‬
‫یتأثیر نبوده و در ارتقای طهارت آن حضسسرت مفیسسد‬ ‫پیامبر ‪ ‬نیز ب ‌‬
‫بوده است‪ .‬بنسسابراین‪ ،‬از اسسستعمال ضسسمیر »کسسم« گزیسسری نیسسست‪،‬‬
‫زیرا طهارت آن حضرت نیز به عنوان اسسسوه و مقتسسدای اول عسسالم‬
‫اسلم‪ ،‬از اهداف و غایات صدور احکام شرعی بوده است‪.‬‬
‫یزنم‪ :‬فرض کنیسسد کسسسی‬ ‫نتر شدن مقصود‪ ،‬مثالی م ‌‬ ‫برای روش ‌‬
‫در مقابل منزل رئیس جمهور یا یکی از مراجع تقلید که مقبسسولیت‬
‫اجتمسساعی دارد و از شسسهرت و احسسترام فسسراوان برخسسوردار اسسست‪،‬‬
‫بایستد و خطاب به همسران او بگوید‪ :‬ای زنان رئیس جمهسسور‪ ،‬یسسا‬
‫ای زنان مرجع عالیقدر‪ ،‬بسدون ضسرورت از منسزل خسارج نشسوید و‬
‫خودنمایی نکنید و حجاب را رعایت نمایید و نمسساز بگزاریسسد و روزه‬

‫بگیرید و زکات بدهید و در یک کلم‪ ،‬تقوای الهی پیشه کنید‪ .‬من از‬
‫یخواهم شما ای اهسسل ایسسن‬ ‫این سخنان منظوری ندارم جز اینکه م ‌‬
‫خانه که بیت مرجعیسست اسسست و شسسما اعضسسای آن هسسستند و تسسوجه‬
‫همة مردم به شماست‪ ،‬پاک و پاکیزه شوید‪.‬‬
‫یترین فرد نیز مقصسسود گوینسسده‬ ‫به نظر ما بنا به عقل سلیم‪ ،‬عام ‌‬
‫یگویسد کسه بنسا بسه گفتسة فسرد‬ ‫را به وضوح تمام دریافته و با خود نم ‌‬
‫مذکور‪ ،‬خود مرجع نیز باید در خانه بماند یا در برابر نامحرم حجاب‬
‫یفهمسسد کسسه مرجسسع از شسسمول ایسسن بخسسش از‬ ‫داشته باشد!! بلکسسه م ‌‬
‫یپندارند که خود مرجسسع از‬ ‫سخنان گوینده خارج است و همچنین نم ‌‬
‫هدف گوینده و از شمول احکامی که مرد و زن را شامل اسسست از‬
‫یباشد!‬ ‫جمله وجوب نماز و زکات و ‪ ...‬خارج م ‌‬
‫***‬
‫هاند‪» :‬خطابات‬ ‫برادر ما احتمال ً به تأسی از علمة مجلسی گفت ‌‬
‫‪1‬‬
‫شآمیز آمسسده اسسست در‬ ‫قرآن نسبت به زنان پیامبر ‪ ‬تند و سرزن ‌‬
‫حسسالی کسسه آیسسة تطهیسسر لحنسسی ملئمسسی دارد و مقسسامی وال بسسرای‬
‫مخاطبین خود قایل شده است‪ .‬آن تندی نخسسستین و ایسسن ملیمسست‬
‫لحن‪ ،‬با هم سازگار نیست«‪.‬‬
‫هایم نادرستی کلم ایشان آشکار است مسسا‬ ‫بنا بدانچه تاکنون گفت ‌‬
‫یشویم‪:‬‬ ‫باز هم یادآور م ‌‬
‫اول ً‪ :‬چنانکه گفتیم بنا به تصریح قسسرآن‪ ،‬آیسسات مسسذکور در صسسدد‬
‫تبیین هدف و علت غایی صدور اوامسسر و نسسواهی اسسست و در مقسسام‬
‫مدح و قدح مخاطبین و بیان مقامات تکوینی افراد نیست‪.‬‬
‫یدهد که جایگسساه واقعسسی ذیسسل آیسسه‬ ‫‪ -‬علمه مجلسی پس از اینکه احتمال م ‌‬ ‫‪1‬‬
‫‪ 33‬سوره احزاب‪ ،‬جای دیگری است و چه بسا گروهی به منظسسور حصسسول‬

‫یدهسسد‬‫هاند!! و حتی احتمسسال م ‌‬ ‫منافع دنیوی خویش‪ ،‬آن را در اینجا قرار داد ‌‬
‫ً‬
‫که آیاتی از قرآن قبل و بعد از جمله مورد نظر قرار داشته و بعسسدا سسساقط‬
‫یگوید‪» :‬مخاطبة الزوجات مشوبة بالمعاتبللة والتللأنیب‬ ‫هاند!! م ‌‬‫شد ‌‬
‫والتهدید ومخاطبة أهل البیت ل علیهللم السلللم ل ل محلة بللأنواع‬
‫التلطف والمبالغة فللی الکلرام = خطسساب بسسه همسسسران ]پیسسامبر‪[‬‬
‫آمیخته به سرزنش و عتاب و تهدید است و خطاب به اهسسل بیسست س س علیهسسم‬
‫السسسلم سسس آراسسسته بسسه انسسواع لطسسف و مهربسسانی و مبسسالغه در بزرگداشسست‬
‫آنهاست« )بحار النوار‪ ،‬ج ‪ ،35‬الباب الخامس‪ :‬فی نزول آیسسه التطهیسسر‪ ،‬ص‬
‫‪.(235‬‬
‫هایم در علم اصول ثسسابت اسسست کسسه در چنیسسن‬ ‫ثانیًا‪ :‬چنانکه گفت ‌‬
‫مقامی »امر و نهی«‪ ،‬نه بدان معناست که مخسساطب‪ ،‬بسسه »مسسأمور‬
‫یکرده است‪.‬‬ ‫به« عمل و یا از »منهی عنه« اجتناب نم ‌‬
‫ههای پیشین ما معلوم شد که ارادة مذکور در آیه‪،‬‬ ‫ثالثا ً‪ :‬از گفت ‌‬
‫تشریعی است نه تکوینی‪.‬‬
‫رابعا ً‪ :‬تاکنون معلوم گردید که »حصسسر« مسسذکور در آیسسه‪ ،‬حصسسر‬
‫موضوعی یعنی حصر در غایت و هدف احکسسام اسسست نسسه حصسسر در‬
‫افراد‪.‬‬
‫خامسا‪ :‬افعال آیة تطهیر ماضی نیست بلکه مضسسارع اسسست‪ ،‬و‬ ‫ً‬
‫گویا اینکه اذهاب رجسسس و تطهیسسر‪ ،‬مشسسروط و موکسسول اسسست بسسه‬
‫انجام افعالی که قبل از آن ذکر شسسده و ایسسن بسسا وصسسفی کسسه شسسما‬
‫برای حضسسرت زهسسرا و همسسسر و دو فرزنسسدش سس علیهسسم السسسلم سس‬
‫لاید‪ ،‬مطابقت ندارد‪.‬‬ ‫قای ‌‬
‫سادسا‪ :‬چنانکه گذشت اگر مقصود آیه چنسسان باشسسد کسسه مسسورد‬ ‫ً‬
‫پسند شماست‪ ،‬در این صورت آیه به اندازة کافی در بیان مقصود‬
‫رسا و فصیح و عاری از ابهام نیست‪ ،‬و مهمتر اینکه از قبل و بعسسد‬
‫یتناسسسب بسسا آنهاسسست و قطعسا ً حکیسسم بسسدین‬ ‫خود کامل ً منفصسسل و ب ‌‬
‫یگوید‪.‬‬‫صورت سخن نم ‌‬
‫سللابعًا‪ :‬بسسر خلف ادعسسای شسسما‪ ،‬خطابسسات سسسورة »احسسزاب«‬
‫یشسسوم کسسه در آیسسة ششسسم همیسسن‬ ‫شآمیز نیسسست‪ .‬یسسادآور م ‌‬ ‫سسسرزن ‌‬
‫سسسوره‪ ،‬همسسسران پیسسامبر ‪» ‬مللادران مللؤمنین« محسسسوب‬
‫هاند که باید همچسسون مسسادر‪ ،‬مسسورد احسسترام و اکسسرام مسسؤمنین و‬ ‫شد ‌‬
‫ساءَ‬‫مؤمنات قرار گیرند‪ .‬علوه بسسر ایسسن‪ ،‬دو بسسار بسسا عنسسوان ﴿َيا ن ِ َ‬
‫هاند که خود شرافتی بزرگ‬ ‫ي﴾= ای زنان پیامبر« خطاب شد ‌‬ ‫الن ّب ِ ّ‬
‫بسسوده و مسسوقعیت خطیرشسسان ناشسسی از عضسسویت در خانسسة »خسساتم‬
‫النبیین ‪ ،«‬است‪ .‬مهمتر اینکه قرآن به ایشسسان فرمسسوده‪ :‬اگسسر از‬
‫خسسدا و رسسسول اطسساعت کنیسسد و تقسسوی بورزیسسد از همسسة زنسسان ‪-‬‬
‫بلاستثناء‪ 1-‬برتراید‪ .‬سپس با حسسرف عطسسف »فسساء« کلم را ادامسسه‬
‫یخواهید بدین مقسسام والی‬ ‫داده و در واقع فرموده‪ :‬بنابراین اگر م ‌‬
‫ینظیر نایل شوید‪ ،‬نواهی و اوامر الهی را رعایت کنید‪.‬‬ ‫ب ‌‬
‫‪ -‬توجه دارید که نکره در سیاق نفی‪ ،‬مفید عموم است‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫شآمیز‬
‫انصاف دهید آیسسا چنیسسن سسسخنانی‪ ،‬کلم تسسوبیخی و سسسرزن ‌‬
‫قآمیز که به منظور تحریسسض‬‫یشود یا کلمی است تشوی ‌‬ ‫شمرده م ‌‬
‫مخاطب بیان شده است؟ آیا اگر به کسی بگوییم‪ :‬نماز اقامه کسن‬
‫ه بدار و زکات بپرداز تا به مقامات عالیه واصل شوی‪ ،‬او را‬ ‫و روز ‌‬
‫هایم؟ آیا قرآن که به پیامبر اکرم ‪ ‬فرموده‪:‬‬ ‫سرزنش کرد ‌‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫)یونس ‪(105 /‬‬

‫قگرایسسانه‬
‫های‪ ،‬ح ‌‬
‫»در حالی که از هر کیش باطل روی برتافت ‌‬
‫هپرستی فرادار و البتسسه از مشسسرکان‬
‫روی خود را به دین یگان ‌‬
‫مباش«‪.‬‬
‫و یا فرموده‪:‬‬
‫‪    ‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫)عنکبوت ‪(45 /‬‬

‫»نماز را برپادار که همانا نمسساز ]مؤمنسسان را[ از زشسستکاری و‬
‫یدارد«‪.‬‬ ‫]کردار[ ناشایست باز م ‌‬
‫و یا به حضرت موسی ‪ ‬فرموده‪:‬‬
‫‪  ‬‬
‫)طه ‪(14 /‬‬ ‫‪‬‬
‫»آنان را سرزنش و عتاب کرده است«‪.‬‬
‫ههسسای شسسما وحسسی الهسسی‬‫علوه بسسر اینهسسا قسسرآن فرمسسوده‪ :‬در خان ‌‬
‫های‬‫یشود‪ .‬این نیز امتیازی است کسسه انسسسان سسساکن خسسان ‌‬ ‫تلوت م ‌‬
‫تکننسسدة آن‪ ،‬پیسسامبر‬
‫یشسسود و تلو ‌‬‫باشسسد کسسه در آن وحسسی نسسازل م ‌‬
‫خداست‪.‬‬
‫هانسسد کسسه در آیسسه ‪ 33‬سسسورة احسسزاب‬ ‫برخسسی از علمسسا ادعسسا کرد ‌‬

‫»صللنعت التفللات« بکسسار رفتسسه اسسست‪ ،‬همچنسسان کسسه در سسسورة‬
‫»فاتحه الکتاب« نیز از این صنعت استفاده شده است‪.‬‬
‫لزم اسسست بسسدانیم چنسسانکه از نسسام ایسسن صسسنعت پیداسسست‪ ،‬در‬
‫»التفات« معمول ً از غایب به مخسساطب یسسا از مخسساطب بسسه غسسایب‬
‫یشسسود‪ .‬امسسا در مسسورد آیسسه تطهیسسر چنیسسن کسساری‬ ‫تسسوجه و التفسسات م ‌‬
‫صورت نگرفته است‪ .‬در آیه ‪ 32‬و ‪ 34‬سسسورة احسسزاب ‪ -‬کسسه آیسسات‬
‫راند‪ -‬و نیز در صدر آیه تطهیر‪ ،‬خطسساب متسسوجه‬ ‫قبل و بعد آیة تطهی ‌‬
‫زنان پیامبر ‪ ‬است‪ ،‬اما در مقام تعلیل به ذیل آیسسه ‪ 33‬کسسه مسسبین‬
‫ه است بسساز هسسم از مخسساطب بسسه غسسائب‬ ‫علت غایی خطابات مذکور ‌‬
‫التفات نشده‪ ،‬بلکه فقط در هنگام بیان هدف از خطابات سسسابق و‬
‫لحق‪ ،‬از ضمیر جمع مذکر مخاطب استفاده شده‪ ،‬یعنی »صسسنعت‬
‫التفات« بکار نرفته بلکه قاعسسدة »تغلیب« مراعسسات گردیسسده کسسه‬
‫هایسسم و در اینجسسا‬ ‫دربارة آن پیش از این به اندازة لزم‪ ،‬توضسسیح داد ‌‬
‫یکنیسسم‪ .‬بنسسابراین‪ ،‬تمسسسک بسسه صسسنعت »التفسسات« در آیسسة‬ ‫تکسسرار نم ‌‬
‫تطهیر وجهی ندارد‪.‬‬
‫هاند که ذیل آیسسه ‪ 33‬سسسورة احسسزاب همچسسون‬ ‫بعضی از علما گفت ‌‬
‫ن﴾ در آیسسه سسسورة واقعسسه‪» ،‬جملسسة معترضسسه«‬ ‫مللو َ‬ ‫عل َ ُ‬ ‫جملسسه ﴿ل َ ْ‬
‫و تَ ْ‬
‫است‪ ،‬و به همین سبب با قبل و بعد خسسود مرتبسسط نیسسست!! اینسسان‬
‫باید توجه داشته باشند که از خصائص جملة معترضه است که اول ً‬
‫یآید نه در آخر آن‪ ،‬ثانیا ً حذف آن به ارتباط پیسسش‬ ‫در وسط کلم م ‌‬
‫ن﴾ در‬ ‫عل َ ُ‬
‫مللو َ‬ ‫و تَ ْ‬‫یکند‪ ،‬چنانکه جملة ﴿ل َ ْ‬‫و پس از آن‪ ،‬خللی وارد نم ‌‬
‫وسط آیه آمده و اگر از میانة آیه سوره »واقعه«‪ ،‬برداشسسته شسسود‬
‫م﴾ = همانسسا ایسسن‪ ،‬هرآینسسه‬ ‫ظيل ٌ‬
‫ع ِ‬
‫م‪َ ...‬‬ ‫سل ٌ‬ ‫ه لَ َ‬
‫ق َ‬ ‫وإ ِن ّ ُ‬‫باز هم جملة ﴿ َ‬
‫سوگندی ‪ ...‬بزرگ است« کلمی ناقص نخواهد بود‪ .‬در حسسالی کسسه‬
‫جملة مورد نظر در آیة تطهیر‪ ،‬اول ً در آخر آیه آمسسده نسسه در وسسسط‬
‫کلم‪ ،‬ثانیا ً مبین هدف و علت غسسایی از صسسدور اوامسسر و نسسواهی بسسه‬
‫مخاطبین آیه است و حذف آن موجب نقصی در کلم خواهد بسسود‪.‬‬
‫چنانکه در آیة ‪ 6‬سوره مائده نیز از بیان علت صدور اوامر‪ ،‬صرف‬
‫نظر نشده‪ ،‬بنابراین تشبث به معترضه بودن ذیسسل آیسسة ‪ ،33‬مسسوجه‬
‫نیست‪.‬‬
‫***‬
‫اینک بپردازیم به روایات و احادیث که بسسرادر مسسا در پایسسان نامسسة‬

‫هاند‪ :‬البته بحث دربارة روایات بحسسثی اسسست‬ ‫خود به آن اشاره کرد ‌‬
‫یتسسوان بسسه صسسورت‬ ‫مفصسسل و دراز دامسسن کسسه در ایسسن مجسسال نم ‌‬
‫نها پرداخت اما اجمال ً لزم است بدانیم کسسه روایسسات‬ ‫مستوفی بدا ‌‬
‫های از روایات که‬ ‫مربوط به آیة تطهیر دارای اقسامی است‪ :‬دست ‌‬
‫ینامیم‪ ،‬دللت دارند که پسسس از‬ ‫آنها را »روایات اصحاب کساء« م ‌‬
‫نزول آیات سورة احزاب‪ ،‬پیامبر اکرم ‪ ‬حضرت زهرا و حضسسرت‬
‫مسسسلمه بسا‬ ‫علی و حضرات حسنین ‪ -‬علیهم السلم‪ -‬را در حجسسرة ا ‌‬
‫عبایی پوشاند و گفسست‪ :‬اینهسا اهسسل بیسست مسسن هسسستند و سسسپس آیسسة‬
‫یگویند که آیسسة‬ ‫های دیگر از احادیث م ‌‬ ‫تطهیر را تلوت فرمود‪ .‬دست ‌‬
‫تطهیر دربارة حضرت علی و همسر و دو فرزندش نازل گردیده و‬
‫در واقع با دستة اول مشابهت دارند‪.‬‬
‫این گونه روایات حتی اگر تمام شرایط صحت را داشسسته باشسسند‬
‫چوجه دللت ندارند که زنان پیسسامبر ‪ ‬اهسسل بیسست او نیسسستند‪.‬‬ ‫به هی ‌‬
‫یکند‪.‬‬‫یدانید که اثبات شیء نفی ما عدا نم ‌‬ ‫شما خود بهتر م ‌‬
‫اما پیش از آنکه به قسم سوم از اخبار و روایات بپردازیم‪ ،‬لزم‬
‫است این نکته را یادآور شویم که شماری از علما دربارة احسسادیث‬
‫های بسسر اسسسناد یسسا‬ ‫یگویند‪ :‬به فرض اینکه هیسسچ خدش س ‌‬ ‫دستة اول‪ 1‬م ‌‬
‫متن احادیث وارد نباشد‪ ،‬اینگونه روایات نه تنها دللسستی بسسر خسسروج‬
‫همسران پیامبر ‪ ‬از آیة تطهیر ندارند بلکه مضمون آنهسسا تأکیسسد و‬
‫تأییدی است بر قطعیت اهسسل بیسست بسسودن ایشسسان! زیسسرا دعسسای آن‬
‫حضرت با اسسستفاده از الفسساظ آیسسة مسسذکور‪ ،‬بسسرای ادخسسال آن چهسسار‬
‫بزرگوار در زمرة »اهل بیت« و نیز گفتسسن اینکسسه »بسسار الهسسا‪ ،‬اینسسان‬
‫ناند«؛ بدین منظور بسسود کسسه آن عزیسسزان نیسسز مشسسمول‬ ‫اهل بیت م ‌‬
‫شرط آیات سورة احزاب قرار گیرنسسد‪ ،‬زیسسرا وقسستی همسسسر پیسسامبر‬
‫مسلمه« تقاضا کرد که او نیز بسسه زیسسر کسسساء درآیسسد‪ ،‬پیسسامبر‬ ‫‪» ،‬ا ‌‬
‫اکرم‪ ‬در پاسخش فرمود‪» :‬إنک إلی خیر‪ ،‬إّنک من أزواج‬
‫النبی ‪ «‬و در حدیثی دیگسسر‪ ،‬فرمسسود‪» :‬أنت علللی مکانللک‪،‬‬
‫ر« یا دوباره ]یعنی با تأکیسسد[ فرمسسود‪» :‬تسسو بسسر راه‬ ‫أنت علی خی ٍ‬
‫های از آنهسسا را علمسسه‬
‫‪ -‬منظسسور مسسا آن دسسسته از روایسسات اسسست کسسه نمسسون ‌‬ ‫‪1‬‬
‫مسسسلمه« آورده اسسست‪) .‬ر‪ .‬ک‪.‬‬ ‫»مرتضی عسکری« در کتسسابش از قسسول »ا ‌‬

‫ه‪ .‬ق‪ ،‬ج ‪،1‬ص ‪.(130‬‬ ‫معالم المدرستین‪ ،‬مؤسسة البعثة‪ ،‬طبع ‪‌ 1405‬‬
‫خیری‪ ،‬تو بر راه خیری« و ‪ ...‬در واقع بنا به اینگونه احادیث پیامبر‬
‫‪ ‬به همسرش فرمود‪ :‬تو جایگاه خود را داری‪ ،‬یسسا تسسو بسسر جایگسساه‬
‫نیکسسویی قسسرار داری و حقیقتسسا از اهسسل بیسست و در نسستیجه‪ ،‬مشسسمول‬
‫شرط آیات هستی‪ ،‬برای تو نیازی نیست که دعا کنسسم تسا مشسسمول‬
‫یکنم تا ایسسن عزیزانسسم نیسسز مشسسمول شسسرط‬ ‫آیات باشی‪ ،‬اما دعا م ‌‬
‫آیات باشند و موفق به کمال طهارت نفس شوند‪.‬‬
‫البته ما هیچ اصراری بر قطعی نشان دادن این قول نداریم امسسا‬
‫یبینیم‪- 1‬‬ ‫هخیز م ‌‬ ‫چون غالبا ً اینگونه روایات را بح ‌‬
‫ثانگیسسز و مناقش س ‌‬
‫یکنیسسم اول ً بسسا تأمسسل و‬ ‫چنانکه تاکنون نیز شاهد بودیسسد‪ -‬کوشسسش م ‌‬
‫تسسدبر در خسسود آیسسات نسسورانی از قسسرآن و مقایسسسة آیسسات مشسسابه بسسا‬
‫یکدیگر و با توجه به قرائن و سیاق آیسسات و معسسانی الفسساظ و ‪ ..‬بسسه‬
‫مدلول حقیقی آیات نزدیک شویم و سپس در پرتسسو آیسسات شسسریفه‪،‬‬
‫روایات را تحلیل و تبیین کنیم‪.‬‬
‫ً‬
‫اینک بپردازیم به قسم سوم از روایات کسسه غالبسا ذیسل آیسة ‪132‬‬
‫یشوند‪ .2‬روایات مسسذکور بسسا آنچسسه کسسه تسساکنون‬ ‫سورة »طه« نقل م ‌‬
‫یتوان گفت‪ :‬قول مسسا دربسسارة‬ ‫گفته شد‪ ،‬تناسب بسیاری دارند و م ‌‬
‫یگویند‪ :‬هنگامی‬ ‫یکنند‪ .‬این دسته از روایات م ‌‬ ‫آیة تطهیر را تأیید م ‌‬
‫یشسسد و بسسه سسسوی‬ ‫که پیامبر ‪ ‬برای نماز صسبح از منسسزل خسارج م ‌‬
‫یرفت زمانی که از مقابل خانسسة حضسسرت علسسی ‪ ‬عبسسور‬ ‫مسجد م ‌‬
‫یگفت‪» :‬الصلة‪ ،‬الصلة = نمسساز‬ ‫یفرمود و م ‌‬ ‫یکرد‪ ،‬درنگ م ‌‬ ‫م ‌‬
‫یفرمود‪.‬‬ ‫را دریابید‪ ،‬نماز را دریابید« سپس آیة تطهیر را تلوت م ‌‬
‫اگر ایسن دسسسته از روایسسات نیسسز تمسسام شسسرایط صسسحت را داشسسته‬
‫باشند‪،‬‬
‫چوجه دللت ندارند که همسران پیامبر ‪ ‬اهل بیسست‬ ‫ل‪ :‬به هی ‌‬‫او ً‬
‫او نیستند‪.‬‬
‫ثانیا ً‪ :‬عمل پیسسامبر ‪ ‬کسسه پسسس از تحریسسض آنسسان بسسه نمسساز‪ ،‬آیسسه‬
‫یرساند که آن حضسسرت نیسسز‬ ‫یفرمود به خوبی م ‌‬ ‫تطهیر را تلوت م ‌‬
‫یفرمود که برخیزید و نماز را دریابید که خواستة خدا از‬ ‫در واقع م ‌‬
‫تشریع نماز‪ ،‬طهارت نفسانی شما بوده است‪ ،‬نماز بخوانید تا پاک‬
‫جاند‪.‬‬
‫هناپذیر مورد اتفاق‪ ،‬از بحث ما خار ‌‬
‫‪ -‬البته روایات خدش ‌‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -‬چند نمونه از این روایات را علمه »مرتضی عسسسکری« در کتسسابش آورده‬ ‫‪2‬‬
‫است‪) .‬ر‪ .‬ک‪ .‬معالم المدرستین‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.(132‬‬

‫و طاهر شوید‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬طهسسارت نفسسسانی را نتیجسسة اقامسسة‬

‫یدانست‪.‬‬ ‫نماز که از جملة عبادات و امری تشریعی است‪ ،‬م ‌‬
‫ثالث سًا‪ :‬دللسست دارد کسسه حضسسرت علسسی ‪ ‬و همسسسر بزرگسسوارش‬
‫های جدا ازخانة پیامبر ‪ ‬داشت ‌‬
‫هاند‪.‬‬ ‫حضرت زهرا‪ ،‬خان ‌‬
‫رابعا ً‪ :‬اگر پیامبر ‪ ‬این آیه را به غیسسر همسسسرانش نیسسز تعمیسسم‬
‫داده باشد هیچ اشکالی ندارد‪ .‬زیرا چنانکه گفته شسسد ارادة مسسذکور‬
‫در آیه‪ ،‬ارادة تشریعی است‪ ،‬و پیامبر ‪ ‬همسسان غسسایت و هسسدف را‬
‫که آیة شریفه برای مخاطبین اولیة آن بیان نموده‪ ،‬بسسرای سسسایرین‬
‫نیز ذکر کرده است‪ .‬در واقع تفاوت سایرین با مخاطبین اولیة آیسسه‬
‫آن است که خواسته و مقصود آیة تطهیر با شدت و تأکید بیشتری‬
‫یرود‪ .‬و به عبارت دیگر‪ ،‬مسئولیت آنهسسا شسسدیدتر‬ ‫از ایشان توقع م ‌‬
‫نتر است و به همین سبب نیز اجسسر یسا عقسساب بیشسستری در‬ ‫و سنگی ‌‬
‫چوجه به ایسسن معنسسی نیسسست کسسه هسسدف آیسسه‬ ‫انتظار آنهاست و به هی ‌‬
‫کامل ً منصرف از سایرین باشد‪ .‬بنسسابراین‪ ،‬تعمیسسم آیسسه بسسه سسسایرین‬
‫مانعی ندارد‪.‬‬
‫های از زنان یسسا مسسردان‬ ‫آیا اگر پیامبر ‪ ‬این آیه را خطاب به عد ‌‬
‫بخواند و به آنها بفرماید‪ :‬برخیزید نماز بخوانید و زکات بدهید و بسسه‬
‫یخواهد با این اعمال پسساک شسسوید‪،‬‬ ‫اوامر الهی عمل کنید که خدا م ‌‬
‫چسسه اشسسکالی دارد؟ و آیسسا دللسست دارد کسسه همسسسران پیسسامبر ‪‬‬
‫هاند؟!‬
‫مخاطب آیة تطهیر نبود ‌‬
‫بنابراین‪ ،‬چنانکه گفتیم احادیث نیز دللسستی بسسر خسسروج همسسسران‬
‫پیامبر ‪ ‬از خطاب آیة تطهیر ندارند‪.‬‬
‫***‬
‫‪1‬‬
‫چسسون در اثنسسای کلم قسسول داده بسسودیم بسسا تفصسسیل بیشسستری بسسه‬
‫مسألة »عصمت«‪ 2‬بپردازیم در اینجسسا کلم یکسسی از نویسسسندگان را‬
‫یکنیسسم‪ ،‬ایشسسان‬ ‫یآوریسسم و بسسه اجمسسال بررسسسی م ‌‬ ‫دربارة عصمت م ‌‬
‫چنین نوشته است‪:‬‬
‫»شکی نیست کسسه عصمت یعنسسی محسسال بسسودن صسسدور گنسساه و‬
‫خلف از معصوم‪ ،‬و این محال بودن صدور گنسساه ناشسسی از تربیسست‬
‫‪ -‬ر‪ .‬ک‪ ،‬صفحه ‪.28‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -‬البته »عصمت« به معنای »عسسدم سسسهو و نسسسیان‪ ،‬در ابلغ آیسسات الهسسی و‬ ‫‪2‬‬
‫احکام شریعت«‪ ،‬مورد تأیید قرآن است و خوشبختانه مخسسالفی نسسدارد و از‬
‫بحث ما خارج است‪.‬‬
‫ویژه و بال رفتن نیروی اراده و کنترل نفس و تأییدات و امدادهای‬

‫یباشسسد در حسسدی کسسه بسسا وجسسود ایسسن فرازهسسای‬
‫هاش م ‌‬ ‫الهی بسسه بنسسد ‌‬
‫تکاملی‪ ،‬صسسدور گنسساه و خلف از آن بنسسده محسسال اسسست‪ .‬بنسسابراین‪،‬‬
‫معنای عصمت این نیست که محسسو اراده و اختیسسار در راه و رسسسم‬
‫انسان باشد‪ ،‬بلکه معنای عصمت بسسال بسسردن اراده و تکامسسل آن در‬
‫حدی است که با وجسسود آن‪ ،‬صسسدور گنسساه و مخسسالفت بسسا خداونسسد و‬
‫پیروی از هوی و هوس محال باشد‪.‬‬
‫یزنیسسم‪ :‬هسسر‬ ‫برای فهم هر چسسه بیشسستر معنسسای عصسسمت مثسسالی م ‌‬
‫کدام از ما تا حدودی از عصمت برخورداریم‪ ،‬منتهی در هر فسسردی‬
‫یکنسسد یعنسسی هسسر چسسه‬‫نسبت به تکامل وی قلمسسرو عصسسمت فسسرق م ‌‬
‫درصد تربیت و خودسازی و نیرومندی اراده و توان بر مخالفت بسسا‬
‫عتر‬ ‫هوای نفس و کنترل آن بیشتر باشد دایرة عصمت در آن وسسسی ‌‬
‫یتوان تصور کرد که مسادری در قتسل فرزنسدانش بسه‬ ‫است‪ .‬مثل ً نم ‌‬
‫دست خودش پیشقدم شود هسسر چنسسد هسسم کسسه از دسسست فرزنسسدش‬
‫عصبانی شده باشد‪ .‬این مقدار از عصمت در اکثر قریب به اتفاق‬
‫مادران وجود دارد‪ ،‬البته از موارد استثنایی و نادر قتسسل فرزنسسد بسسه‬
‫دست مادر بگذریم‪.‬‬
‫این نوع از عصمت در مادران به ارادة تکوینی خداوند در قلسسب‬
‫مادر جای یافته که نسبت به فرزندانش عطسسوف و رحیسسم باشسسد‪ ،‬در‬
‫عین حال این مهر و عاطفة تکوینی موجب محو اراده و اختیار مادر‬
‫یشود تسسا رحمسست و عطسسوفت تکسسوینی بسسدون اختیسسار و اراده از او‬ ‫نم ‌‬
‫صادر شود‪ .‬و همین طور محال است که بسیاری از مردم به خاطر‬
‫مسایل بسیار جزیی عمدا ً آدم بکشند یا خلف نمایند و ‪ ....‬در حسسالی‬
‫که افراد جنایتکار چنیسن عصسمتی ندارنسد امسا عامسة مسردم بسه تمسام‬
‫معنی محال است که به خاطر مسایل جزیی آدم بکشند‪.‬‬
‫یبینیسسم‬ ‫یرویم و م ‌‬‫گامی دیگر از این نردبان تکامل بشری بال م ‌‬
‫که گروه بزرگی از مردم در سطح برتری از تکامل و شعور و راه‬
‫یکنند‪ ،‬لذا محال است کسه ایسن گسروه در‬ ‫و رسم انسانی زندگی م ‌‬
‫حق دیگران ستم کنند‪ ،‬مثل ً رزق و روزی مسسردم را قطسسع کننسسد‪ ،‬بسسا‬
‫آنسسان سسستیز نماینسسد و یسسا بسسه خسساطر اختلف عقیسسده و سسسلیقه بسسه‬
‫زندانشان افکنند و آنان را بکشند یا شسکنجه نماینسد‪ ،‬در حسالی کسه‬
‫افراد دیگری که در این سطح از تکامل انسانی نیستند بسسه راحسستی‬
‫یکنند و حرث و نسل یک جامعه را نسسابود‬ ‫یکشند‪ ،‬شکنجه م ‌‬ ‫آدم م ‌‬

‫‪1‬‬
‫یکشند ‪.‬‬ ‫یسازند و زمین و زمان را به فساد م ‌‬ ‫م ‌‬
‫بنابراین‪ ،‬این مرحله از عصمت‪ ،‬برتسسر از مرحلسسة پیشسسین اسسست و‬
‫یباشسسد‪ .‬بسسدون شسسک ایسسن‬ ‫عتر از قلمسسرو مرحلسسة اول م ‌‬ ‫دایرة آن وسی ‌‬
‫مرحله از عصمت برتر انسان‪ ،‬محصسسول تربیسست نیرومنسسد انسسسانی و‬
‫یباشد‪.‬‬ ‫بیداری هر چه بیشتر وجدان و سلمتی نفس و تهذیب آن م ‌‬
‫یرویم‪ ،‬مردمسسی‬ ‫و باز گامی دیگر از نردبان تکامل انسانی بال م ‌‬
‫یبینیم که محسسال اسسست از آنسسان سسسخن زشسستی علیسسه دیگسسران‬ ‫را م ‌‬
‫صسسادر شسسود‪ .‬و ایسسن از مراحسسل عسسالی و تربیسست و تعسسالی روحسسی و‬
‫تهذیب نفس و تکامل اخلقی انسان است در عین حال کسسه چنیسسن‬
‫انسانی بر اراده و اختیار خود باقی است‪.‬‬
‫یرویسم‪ ،‬گروهسی از مسسردم را‬ ‫و باز گامی دیگسر از تکامسل بسال م ‌‬
‫یبینیم که خداوند به آنان بهرة بسیاری از دیسسن عطسسا فرمسسوده و‬ ‫م ‌‬
‫زمینة تربیتی شایسته برایشان فراهم ساخته و آنان را مورد تأییسسد‬
‫و عنایت خود قرار داده است‪ ،‬لذا محسسال اسسست کسسه از ایسسن افسسراد‬
‫انسانی کوچکترین ضرر و زیانی ولو با حرف و اشاره و نیت بد یا‬
‫غیبت و تهمت و ‪ ...‬متوجه دیگران شود‪ ،‬اگرچسسه تعسسداد ایسسن قبیسسل‬
‫افراد در جوامع انسانی اندک است ولی به هر حال وجود دارنسسد و‬
‫هستند کسانی که محال است کوچکترین آسیب مادی و معنوی از‬
‫نتر‪،‬‬‫آنان علیه مردم صادر شود‪ .‬و آنگونه که گفتیم در مراحل پایی ‌‬
‫ههسسای انسسدک و‬ ‫اکثر مردم از ارتکاب قتل و جنایات مختلف بسسه بهان ‌‬
‫یکنند‪.‬‬
‫ناچیز‪ ،‬خودداری م ‌‬
‫بدون شک هر چه انسان از نردبان تکامل بال ‌رود و بسسه مراحسسل‬
‫بالی تعالی روحی و معنوی برسد‪ ،‬درجات عصمت را پیموده و در‬
‫های از تکامل که قرار گیرد‪ ،‬محال اسست کسه بسه‬ ‫هر مرحله و مرتب ‌‬
‫ً‬
‫ناپاکی و تجاوز و ستمگری رو کند و طبعا اگر در این طی طریسسق‪،‬‬
‫امدادات و الطاف الهی شامل حالش شود‪ ،‬بسسه مراتسسب از تهسسذیب‬
‫نفس و کنترل بیشتری برخوردار خواهد بود‪ .‬اما این بدیهی اسسست‬
‫که در هر مرحله از مراحل تکامل و رسیدن بسسه درجسسات عصسسمت‪،‬‬
‫‪ -‬این کلم مؤلف نیز عاری از خلل نیست‪ ،‬پرواضح است که اینگونه افسسراد‬ ‫‪1‬‬
‫هاند بلکه به تدریج و با پشت سر نهادن مراحلی از‬ ‫نیز از کودکی چنین نبود ‌‬
‫حالت عادی انسانی به چنین وضعیت و حالتی رسید ‌‬
‫یشود‪ ،‬یعنی قادر بر ستم و گنساه هسسست‬ ‫از انسان سلب اختیار نم ‌‬
‫چرا که غرایز منفی قهسسرا ً در نفسسس آدمسسی وجسسود دارد و سسسرکوب‬
‫این غرایز منفی و رذایسسل اخلقسسی در مراحسسل مختلسسف تکامسسل‪ ،‬بسسه‬
‫ارده و اختیار انسان بستگی دارد که و البته اراده و اختیار انسسسان‬
‫نیز به مراتب تربیتی و تکامل انسان مربوط اسسست کسسه تأییسسدات و‬
‫یباشد‪.‬‬‫الطاف الهی بر همة آنها مقدم م ‌‬
‫هاش از مهمترین‬ ‫شکی نیست که تأییدات و الطاف الهی بر بند ‌‬
‫لکننسسدة راه و رسسسم او از‬ ‫بهای نیروبخش ارادة انسان و کنتر ‌‬ ‫سب ‌‬
‫گمراهی و تبهکاری است و نیز شکی نیست کسسه کمیسست و کیفیسست‬
‫هاش را مانند دیگر سنن خداوندی تابع قسسانون‬ ‫تأییدات الهی مر بند ‌‬
‫و قاعدة بسیار دقیق و ظریفی است یعنسسی هسسر چسسه انسسسان جهسساد‬
‫نفسانی بیشتری داشته باشد خداوند تأییدات بیشتری را نصیب او‬
‫یکند‪:‬‬
‫م ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬‫‪‬‬ ‫‪‬‬‫‪‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬‬
‫)عنکبوت ‪(69 /‬‬

‫پسس عصسمت و محسال بسودن صسدور گنساه و خلف‪ ،‬از بنسده بسه‬
‫معنای محو اراده و اختیار انسانی نیست بلکه به معنای بال بسسردن‬
‫اراده در حدی است که ارادة انسانی مغلوب نفس قدرتمند امارة‬
‫آدمی نشود تا به گمراهی و تبهکاری روی آورد‪.‬‬
‫حال که توانستیم قلمروهای مختلسسف عصسسمت را تصسسور کنیسسم و‬
‫دریابیم که هر چقدر هم که گسترة عصمت‪ ،‬پهناور باشد‪ ،‬بسسا اراده‬
‫یتسسوانیم‬
‫و اختیار آدمسسی منافسسات نسسدارد‪ ،‬در پرتسسو چنیسسن تعسسابیری م ‌‬
‫هتر انبیساء و ائمسة معصسومین سس سسلم اللسه‬ ‫عصمت برتر و گسسترد ‌‬
‫علیهم اجمعین س را به روشنی تصویر نماییم‪ .‬به طوری کسسه محسسال‬
‫است از آن حضرات ستم و اشتباه و خلف صسسادر شسسود‪ ،‬در عیسسن‬
‫حال که دارای اراده و اختیار هستند و بسسدون اینکسسه ابسسدا ً مقهسسور و‬
‫های از غرایز نفسانی شوند‪.‬‬ ‫مغلوب غریز ‌‬
‫اینک با توجه به این توضیح‪ ،‬دیگر برای ما دشوار نخواهد بود تسسا‬
‫ارادة تکوینیة خداوند را در آیة شریفة تطهیر بفهمیم و آن عبسسارت‬
‫هاش‬ ‫است از امداد و فیض و تأیید و لطف الهی مر بندگان شایست ‌‬
‫از اهل بیت ‪ -‬علیهم السلم‪ -‬را در پاک ساختن روانشسسان و زدودن‬
‫ناپاکی از زجاجة جانشان و بال بردن ارادة آنان به گونة تکوینی بسسا‬
‫قدرت توانمند الهسسی‪ ،‬بسسه طسسوری کسسه بسسا وجسسود آن‪ ،‬صسسدور گنسساه و‬
‫عصیان از آن حضسرات در عیسن وجسود اراده و اختیارشسان‪ ،‬محسال‬
‫ب اراده و‬ ‫یکنیم کسسه ایسسن تأییسسد الهسسی منجسسر بسسه سسسل ‌‬‫باشد‪ .‬تأکید م ‌‬
‫یشود‪ .‬چرا که این تأییدات در حقیقت بسسه معنسسای‬ ‫اختیار از آنان نم ‌‬
‫بال بردن درجات تکاملی اراده و نیرو بخشیدن به آن اسسست تسسا بسسه‬
‫کهای الهی به تقویت و کنترل نفس پردازند تا آنجا کسسه صسسدور‬ ‫کم ‌‬
‫گناه و عصسیان از آنسسان محسال باشسسد«‪) .‬پژوهشسسی در آیسسة تطهیسر‪،‬‬
‫مصونیت تکوینی رهبران عقیسسدتی اسسسلم‪ ،‬تحقیسسق و تسسألیف اسسستاد‬
‫محمد مهدی آصفی‪ ،‬ترجمة دکتر محمسسود رضسسا افتخسسارزاده‪ ،‬دفسستر‬
‫نشر معارف اسسسلمی‪ ،‬قسسم‪ ،‬صسسندوق پسسستی ‪ ،573‬صسسفحة ‪ 79‬بسسه‬
‫بعد(‪.‬‬
‫محال بودن انتخاب گناه و ابتل به اشتباه‪ ،‬عبارت دیگسسری اسسست‬
‫از مختار نبودن‪ ،‬زیرا مختار بودن یعنی »محال نبودن هر دو جانب‬
‫مباین یک انتخاب‪ ،‬بسسرای مکلسسف«؛ اگسسر یکسسی از دو سسسوی انتخسساب‬
‫یمورد خواهد بود‪ .‬به نظسسر مسسا‬ ‫محال باشد در واقع اختیار مکلف ب ‌‬
‫نویسندة محترم لفاظی کرده اما مشکل را حسسل نکسسرده اسسست‪ .‬از‬
‫یشود کسسه برخسسی از آنهسسا‬ ‫این رو در گفتار ایشان اشکالتی دیده م ‌‬
‫تاند از‪:‬‬‫عبار ‌‬
‫اول ‪ :‬مثالی که نویسندة محترم آورده دربسسارة امسسری غریسسزی و‬ ‫ً‬
‫ینیسساز از تمریسسن و ممارسسست و عمسسل بسسه‬ ‫غیر انتخابی اسسست کسسه ب ‌‬
‫احکام تربیتی است و بسسه تدریسسج حاصسل نشسده و در واقسع توسسسط‬
‫یشسسود یعنسسی چنیسسن نیسسست کسسه برخسسی از مسسادران‬ ‫مادر انتخاب نم ‌‬
‫غریزة مادری را برگزینند و برخی چنیسسن نکننسسد‪ ،‬بسسه عبسارت دیگسسر‪،‬‬
‫هانسسد بسسه ارادة‬‫این غریزه چنانکه مؤلسسف محسسترم نیسسز اعسستراف کرد ‌‬
‫یشود اما نه بسسه میزانسسی کسسه صسسد‬ ‫تکوینیة الهیه در مادران ایجاد م ‌‬
‫درصد غیر قابل تخلسسف باشسسد‪ .‬بسسه همیسسن سسسبب‪ ،‬تخلسسف از آن نیسسز‬
‫یتر و بسسه میسسزان‬ ‫یشود‪ .‬اگر خدا این غریزه را قو ‌‬ ‫گهگاهی دیده م ‌‬
‫ینهسساد‪ ،‬قهسسرا ً تخلسسف از آن‬‫غیر قابل تخلف در مادران به ودیعت م ‌‬

‫یشد‪.‬‬‫نیز هیچگاه مشاهده نم ‌‬
‫مهمتر اینکه صسسفات تکسسوینی و غیسسر انتخسسابی هسسر چسسه شسسدیدتر و‬
‫یتر باشد به همان نسبت نیز فاقد فضیلت خواهد بود به عنسسوان‬ ‫قو ‌‬
‫یسوزاند و یسسا خسسود را‬ ‫مثال کسی به سبب اینکه خود را با آتش نم ‌‬
‫یکشسسد مسسستحق تحسسسین و پسساداش و دارای فضسسیلت محسسسوب‬ ‫نم ‌‬
‫یشسود‪ .‬زیسرا حسب نفسس امسری اختیساری نیسست کسه انسسان بسا‬ ‫نم ‌‬
‫مجاهدت و بسه تدریسج آن را اکتسساب کنسد و اگسر بسه مقتضسای ایسن‬
‫یکند‪ ،‬کار مهمی نکرده است‪ .‬به همین سبب اسسست‬ ‫غریزه عمل م ‌‬
‫ً‬
‫که در این موارد اصول نیساز چنسدانی بسه مربسی یسا اسسوه و مقتسدی‬
‫نیست و کسی هم تاکنون بزرگان دین را در اینگونه امسسور اسسسوه و‬
‫الگوی مردم نشمرده بلکه در اموری که نیازمند پرورش و تربیت و‬
‫جهاد با نفس و خودسازی است نیازمند اسوه و پیشوا هستیم‪.‬‬
‫موضوع بحث ما نیز در مواردی است که به قول شما محصول‬
‫تربیت نیرومند انسانی و بیداری هر چه بیشسستر وجسسدان و سسسلمتی‬
‫نفس و تهذیب آن است و هر چه انسسسان جهسساد نفسسسانی بیشسستری‬
‫یکنسسد در آیسسة ‪69‬‬‫داشته باشد خداوند تأییدات بیشتری نصسسیب او م ‌‬
‫سورة عنکبوت نیسسز کسسه مسسورد اسسستناد نویسسسنده قسسرار گرفتسسه خسسدا‬
‫هسسدایت بنسسدگان را منسسوط و مشسسروط بسسه مجاهسسدات اعلم کسسرده‬
‫است‪.‬‬
‫یدانید تربیت یعنی عمل کردن به قوانین )امسسر و نهسسی(‬ ‫چنانکه م ‌‬
‫شرع که ناشی از ارادة تشریعی خداست و جهسساد نفسسسانی نیسسز بسسه‬
‫معنای تبیعت انسان از ارادة تشریعی خدا و عمسسل بسسه مقتضسسای آن‬
‫یشسسود در حسالی کسسه شسسما‬ ‫است که مسسوجب علسسو روحسسی انسسسان م ‌‬
‫معتقدید این مرتبه از علو روحی که موجسسد عصسسمت و مصسسونیت از‬
‫خطا و نسیان و گناه است با اختیار و طی مراحسسل تربیسست و تعلیسسم‬
‫نبوده و برای سایرین نیز قابل حصول نیست و منحصرا ً برای افراد‬
‫محدود و معدود )= چهارده نفر( به ارادة تکوینی الهی ایجاد شسسده‬
‫است‪.‬‬
‫هاند‪ ،‬حداکثر مربوط به گناه اسسست و ربطسسی‬ ‫ثانیا ً مطالبی که گفت ‌‬
‫به خطا و نسیان ندارد در حالی که شما عصمت را به معنای عسسدم‬
‫یدانید کسسه ربطسسی بسسه جهسساد نفسسسانی و تربیسست‬ ‫سهو و نسیان نیز م ‌‬
‫روحی انسان و دانستن عواقب گناه و بیسسزاری از آن‪ ،‬نسسدارد‪ .‬علوه‬

‫هایسسد محتسساج‬ ‫بر این آنچه دربارة تربیسست نفسسسانی و علسسو روحسسی گفت ‌‬
‫مرور زمان است‪ .‬اما شما امسسام را از کسسودکی‪ ،‬معصسسوم از گنسساه و‬
‫یدانید که این حالت نسسادر آنهسسا ناشسسی از‬ ‫مصون از سهو و نسیان م ‌‬
‫تربیت و مجاهدت نیست‪ .‬مثل ً حضرات حسنین ‪ -‬علیهمسسا السسسلم ‪-‬‬
‫هاند و یسسا امسسام‬ ‫را که در زمان نزول آیة تطهیر خردسال و نابالغ بود ‌‬
‫جواد ‪ ‬را از همان کودکی عالم بسسه حقسایق شسسریعت و معصسسوم و‬
‫یدانید‪.‬‬‫مصون از سهو و نسیان در تمام شؤون زندگی م ‌‬
‫نهایی بسسرای اسسسوه و الگسسو‬ ‫بنابراین‪ ،‬چنانکه گفسستیم چنیسسن انسسسا ‌‬
‫بودن برای کسانی چنین امکانی ندارند و ارادة تکسسوینی و تأییسسدات‬
‫و الطسساف الهسسی تسسا بسسدین حسسد‪ ،‬شسسامل حالشسسان نیسسست‪ ،‬مناسسسب‬
‫نیستند‪ .‬چگونه کسانی که اراة آنهسسا بسسا ارادة تکسسوینی خسسدا تقسسویت‬
‫یتوانند الگوی کسسسانی باشسسند کسسه ارادة‬ ‫شده و به کمال رسیده م ‌‬
‫همند نیست؟‬ ‫آنها را از چنین تأیید و کمکی بهر ‌‬
‫یکنید که بحث ما در این نیست کسسه عصسسمت بسسه چسسه‬ ‫ملحظه م ‌‬
‫معنی است‪ ،‬و آیا در وجود افراد مذکور چیزی به نام اختیار هست‬
‫یا نیست زیرا وجود یا عدم اختیار تأثیری در بحث مسسا نسسدارد چسسون‬
‫بنا به فرض شما‪ ،‬افسسراد مسسذکور بسسه »ارادة تکوینی« خسسدا و بسسا‬
‫هاند کسسه همسسواره خیسسر و‬ ‫تأییدات و عنایات خسساص الهسسی چنسسان شسسد ‌‬
‫یکنند و هیچگاه دچار اشسستباه و نسسسیان‬ ‫صلح را اختیار و انتخاب م ‌‬
‫یشوند!‬ ‫نم ‌‬
‫به نظر ما گویندة این کلم از معنسای »ارادة تکسوینی« غفلست یسا‬
‫تغافل کرده است‪ ،‬زیرا چنانکه معلوم اسسست میسسان ارادة تکسسوینی و‬
‫مراد خدا هیچ مانع و تأخیری وجود ندارد‪ .‬از دو حالت خارج نیسسست‬
‫یا ارادة تکوینی الهی در اینکه افراد مورد نظر چنین حسسالتی داشسسته‬
‫یتأثیر است‪ .‬حالت دوم قطعا ً مردود است‪،‬‬ ‫باشند‪ ،‬تأثیر دارد و یا ب ‌‬
‫حالت اول نیز موجسسد همسسان مشسسکلی اسسست کسسه گفسستیم یعنسسی او ً‬
‫ل‪:‬‬
‫شامل همة مؤمنین نیست و منحصر است به چهارده نفر‪ .‬ثانیسسا ً در‬
‫این حالت چنانکه گفتسسه شسسد اختیسسار و تسسوان انتخسساب مکلسسف‪ ،‬میسسان‬
‫یگیرد‪ .‬صرف ارادة تکوینی الهسسی یعنسسی‬ ‫اراده و مراد الهی قرار نم ‌‬
‫عدم امکان خلف آن و در چنین حالتی بود و نبود »اختیار« مکلسسف‬
‫اهمیتی در بحث ما ندارد و چنانکه گفتیم اگر خسسدا دربسسارة سسسایرین‬
‫یفرمسسود آنهسسا نیسسز فقسسط بسسه راه خیسسر و صسسلح‬

‫های م ‌‬
‫نیز چنیسسن اراد ‌‬
‫یرفتند‪.‬‬
‫م ‌‬
‫***‬
‫امید است همین مختصر که گفته شد‪ ،‬برای تجدیسسد نظسسر بسسرادر‬
‫هاند‪ ،‬مسسؤثر افتسسد و‬
‫ما در استنباطی که تاکنون از آیة تطهیسسر داشسست ‌‬
‫»ما توفیقي إل بالله«‪.‬‬
‫اما پیش از ختم کلم ناگزیریم بسسه بنسسد هفتسسم نامسسة برادرمسسان سس‬
‫البته بسیار مختصر س بپردازیم تسسا بنسسد مسسذکور نیسسز مسسورد غفلسست یسسا‬
‫یاعتنایی قسسرار نگیسسرد‪ .‬نویسسسندة محسسترم ناآگسساه پسای آیسسة مبسساهله‬‫ب ‌‬
‫لعمران ‪ (61 /‬را به میدان بحث آیة تطهیر کشیده است!‬ ‫)آ ‌‬
‫اول ً‪ :‬لکل مقام ٍ مقال‪ .‬بحث ما تاکنون بر سر ایسسن مسسسألة‬
‫های اسسست‪ ،‬و آیسسا‬ ‫بود کسسه ارادة مسسذکور در آیسسة تطهیسسر چگسسونه اراد ‌‬
‫ازواج النبی ‪ ،‬اهل بیت آن حضرت و در نتیجه‪ ،‬مخاطب ذیل آیة‬
‫‪ 33‬سورة احزاب هستند یا خیر؟ از این رو به نظر ما آیسسة مبسساهله‬
‫برای جوابگویی به سئوالت مطروحه دربسسارة آیسسة تطهیسسر کارگشسسا‬
‫نیست‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫مفسرین اتفاق دارند که آیة مباهله در شرایطی نازل شسده کسه‬
‫گروهی از مسیحیان نجران به ریاست یک اسقف به مدینه آمدند و‬
‫با پیامبر ‪ ‬دربسارة »ابسن اللسه« بسودن حضسرت عیسسی‪ ‬بحسث و‬
‫یکردند‪ ،‬پیامبر ‪ ‬نیسسز آیسساتی از قسسرآن کریسسم را در پاسسسخ‬ ‫مجادله م ‌‬
‫یآنکه پاسخ صسسحیحی بدهنسسد گفتسسار‬ ‫آنها خواند ولی آنها لجوجانه و ب ‌‬
‫آن حضرت را نپذیرفتند و بر عقیسدة خسود اصسرار ورزیدنسسد‪ .‬در ایسن‬
‫شرایط از جانب خدا به پیامبر ‪ ‬فرمان رسید که‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫لعمسسران‬
‫یتوان به مجمع البیسسان ذیسسل آیسسه ‪ 61‬سسسوره آ ‌‬
‫‪ -‬به عنوان نمونه م ‌‬ ‫‪1‬‬
‫مراجعه کرد‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫لعمران ‪(61 /‬‬
‫)آ ‌‬
‫»بگو‪ :‬بیایید پسرانمان و پسرانتان و زنانمان و زنانتسان و مسا‬
‫خویشان نزدیک و شما خویشسسان نزدیسسک خسسود را فراخسسوانیم‬
‫آنگسساه مبسساهله کنیسسم و لعنسست خسسدای را بسسر دروغگویسسان قسسرار‬
‫دهیم«‪.‬‬
‫اسقف نجران به همراهان خود گفته بسسود کسسه اگسسر پیسسامبر ‪ ‬بسسا‬
‫فرزندان و عزیزان و خواص خود بسسرای مبسساهله آمسسد بسسا او مبسساهله‬
‫نکنید اما اگر با سایر پیروان خسسویش آمسسد مبسساهله را بپذیریسسد‪ .‬روز‬
‫موعود پیامبر اکرم ‪ ‬همسراه حضسسرت علسی و حضسرت فساطمه و‬
‫حضرات حسنین ‪ -‬علیهم السلم‪ -‬برای مباهله حاضر شد‪ .‬نصسساری‬
‫نیسسز بسسرای مبسساهله آمدنسسد‪ .‬اسسسقف پرسسسید‪ :‬همراهسسان پیسسامبر ‪‬‬
‫کیستند؟ گفتند‪ :‬مرد همراه او علی است که پسر عمو و داماد آن‬
‫بترین شخص نزد اوست‪ ،‬دیگری دخترش فاطمه‬ ‫حضرت و محبو ‌‬
‫و در دل پدر عزیزترین فسسرد اسسست‪ ،‬و آن دو کسسودک نیسسز فرزنسسدان‬
‫هاند‪ .‬اسسسقف بسسا اطلع از ایسسن موضسسوع از مبسساهله خسسودداری‬ ‫فاطم ‌‬
‫کرد‪.‬‬
‫یکنیسسد کسسه واقعسسة مسسذکور ‪ -‬چنسسانکه اسسسقف‬
‫بنسسابراین‪ ،‬ملحظسسه م ‌‬
‫نصرانی نیز دریافته بود‪ -‬نشانة اوج اطمینان و رسوخ ایمان و عمق‬
‫اعتقسساد و نهسسایت صسسداقت پیسسامبر اکسسرم ‪ ‬اسسست کسسه در شسسرایط‬
‫خطرناک‪ ،‬به جای آنکه پیسسروان خسسویش را پیسسش انسسدازد و سسسپر بلی‬
‫یآورد و از فسسدا‬ ‫خود قرار دهد‪ ،‬عزیزترین کسان خود را به میسسدان م ‌‬
‫بترین کسان خویش در راه دعوت اسلمی دریغ‬ ‫کردن خود و محبو ‌‬
‫ندارد‪ .‬این روش همیشگی پیامبر ‪ ‬در امر تبلیغ دین خدا بوده و به‬
‫یبینیم جنسساب حمسسزه عمسسوی پیسسامبر ‪ ‬و یسسا‬ ‫همین سبب است که م ‌‬
‫یطسالب شسهید‬ ‫پسر عمسوی آن حضسرت‪ ،‬یعنسی جنساب جعفسر بسن اب ‌‬
‫یشوند و یا در موارد پر خطر که دیگران توان مقسسابله نداشسستند از‬ ‫م ‌‬
‫جملسسه در مسساجرای »عمروبسسن عبسسدود« و نظسسایر آن‪ ،‬پسسسر عمسسو و‬
‫دامادش که وی را از کودکی همچون فرزند خویش بزرگ کرده بود‪،‬‬
‫یشسسد و خسسود پیسسامبر اکسسرم ‪ ‬نیسسز‬ ‫یعنی حضرت علی ‪ ‬پیشقدم م ‌‬

‫غالبا ً از سایرین به دشمن نزدیکتر بود‪.‬‬
‫یکسسرد کسسه همسسسران رسسسول خسسدا ‪ ‬از‬ ‫آری‪ ،‬اگر کسی ادعسسا م ‌‬
‫حضرت زهرا و شوهر و دو فرزنسسدش‪ ،‬بسسرای پیسسامبر ‪ ‬عزیزتسسر و‬
‫یوجسسه نبسسود‪ ،‬امسسا بسسرای‬ ‫هاند‪ ،‬تمسک به آیسسة مبسساهله ب ‌‬ ‫بتر بود ‌‬
‫محبو ‌‬
‫یشویم که بحث ما بر سر این مسأله بود کسسه‬ ‫چندمین بار یادآور م ‌‬
‫آیا همسران پیامبر ‪ ،‬اهل بیت وی و مشمول ذیل آیة ‪ 33‬سورة‬
‫احزاب هستند یا نه؟ پرواضح است که جواب ایسسن سسسئوال در آیسسة‬
‫مباهله نیست‪.‬‬
‫ثانیًا‪ :‬اگسسر بسسرادر مسسا منظورشسسان آن اسسست کسسه همسسان ادعسسای‬
‫یشود به ما یسسادآور شسسوند‬ ‫مشهوری را که دربارة این آیه اظهار م ‌‬
‫ناگزیزیم برخی از اشکالتی را که بر این ادعسسا وارد اسسست یسسادآور‬
‫شویم‪ .‬نظریة مذکور مدعی است که چون پیامبر ‪ ‬برای مباهله‪،‬‬
‫حضرت علی‪ ‬را با خود برد‪ ،‬پس حضرت علی‪ ‬در حکم نفس‬
‫پیامبر ‪ ‬و با او مساوی اسسست! از جملسسه اشسسکالت ایسسن ادعسسا آن‬
‫است که‪:‬‬
‫الف( این ادعا مستلزم »تکلیف مال یطاق« اسسست کسسه سسساحت‬
‫مقدس خداوندی از آن مبری است‪ .‬زیرا آیه فرموده‪» :‬أنفس« ما‬
‫س« خودتان را بیاورید‪ .‬گیرم که پیسسامبر اکسسرم‪ ‬از طریسسق‬ ‫و »أنف ٍ‬
‫وحی دانسته بود که علی‪ ‬با او مساوی و خود اوسسست!! اسسسقف‬
‫یتوانسسست بدانسسد کسسه چسسه شخصسسی نفسسس وی و‬ ‫مسیحی چگسسونه م ‌‬
‫کامل ً مساوی با اوست تا او را بسسرای مبسساهله بیسساورد؟! انجسسام ایسسن‬
‫خواسته‪ ،‬فوق توان آنها بود‪ .‬کشسسیش و هیئت همراهسسش کسسه علسسم‬
‫‪1‬‬
‫غیبت نداشتند!‬
‫*‬
‫های نسسسه چنسسسدان‬ ‫ب( علوه بسسسر اینکسسسه هیئت نجسسسرانی از منطق ‌‬
‫نزدیک‪ ،‬عزم مدینه کرده و قصد سیاحت و تجسسارت نداشسستند بلکسسه‬
‫برای مباحثه و مناظره با پیسامبر ‪ ‬آمسده بودنسد و طبعسا ً در چنیسن‬
‫یآورنسسد‪ ،‬ایسسن نکتسسه نیسسز نبایسسد‬‫سفری زنان و اطفسسال را بسسا خسسود نم ‌‬
‫مغفسسول بمانسسد کسسه اسسسقف و هیئت همراهسسش چنسسانکه مرسسسوم‬
‫عالبیسسان دربسساره »أنفسسسکم« نوشسسته اسسست‪:‬‬

‫‪ -‬مرحوم طبرسی نیسسز در مجم ‌‬ ‫‪1‬‬
‫»من شئتم من رجالکم = هر که از مردانتان که خواستید«‪.‬‬

‫های است در نزدیکی یمن‪.‬‬ ‫‪ -‬نجران منطق ‌‬ ‫*‬
‫روحانیون نصرانی است‪ ،‬زن نداشته و طبعا ً فرزند نیز نداشتند تسسا‬
‫پیامبر ‪ ‬به آنها بفرماید زنانتان و پسرانتان را بیاورید‪.‬‬
‫ج( دربارة لفظ »نفس« و جمع آن »أنفس« باید بدانیم اگرچسسه‬
‫یگسسوییم‪:‬‬ ‫در غالب موارد »نفس« به معنای »خسسود« اسسست‪ ،‬مثل ً م ‌‬
‫»جللاء الللوزیر نفسلله« یعنسسی »خسسود وزیسسر آمسسد )نسسه شسسخص‬
‫یگوییم‪» :‬رأیت المعلمیللن أنفسللهم« یعنسسی‪:‬‬ ‫دیگری(« یا م ‌‬
‫»خود معلمین را دیدم )نه اشخاص دیگر را(«‪ .‬ما از این معنی بسسه‬
‫کد و‬ ‫یکنیم‪ .‬در این معنی‪ ،‬تفاوتی میان مؤ ِ‬ ‫عنوان معنای اول یاد م ‌‬
‫کد نیست و هر دو یکی بیش نیستند‪.‬‬ ‫مؤ َ‬
‫اما باید توجه داشته باشیم که در موارد بسیار‪ ،‬جمع ایسسن کلمسسه‬
‫«ها و »نزدیکان« و »وابسسستگان«‬ ‫یعنی »أنفس« به معنای »خودی ‌‬
‫یشود‪ .‬ما از این معنی به عنوان معنسسای دوم یسساد‬ ‫و ‪ ...‬استعمال م ‌‬
‫یکنیم‪.‬‬‫م ‌‬
‫در مسسورد مسسدلول و معنسسای کلمسسة »أنفسسس« نیسسز قسسرآن کریسسم‬
‫یالمثل قرآن خطاب به یهود فرموده‪:‬‬ ‫لگشای ماست‪ .‬ف ‌‬ ‫مشک ‌‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)بقره ‪(54 /‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫یا‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)بقره ‪(84 /‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫همة مفسرین اتفسساق دارنسسد کسسه منظسسور »انتحسسار« نیسسست بلکسسه‬
‫هانسسد‪» :‬أی‪ :‬یقتللل أو یخللرج بعضللکم بعضللًا« یعنسسی‪:‬‬ ‫گفت ‌‬
‫یکنند«‪ .‬قسسرآن‬‫یکشند یا اخراج م ‌‬ ‫»برخی از شما برخی دیگر را م ‌‬
‫‪   ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫)نور ‪(12 /‬‬

‫»چرا آنگاه که آن ]افترا[ را شنیدید‪ ،‬مسسردان و زنسسان مسسؤمن‬

‫به خودشان گمان نیک نبردند؟«‪.‬‬
‫و فرموده‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪)   ‬نور ‪/‬‬
‫‪(61‬‬
‫ههایی درآیید بر خودتان سلم گویید«‪.‬‬
‫»پس چون به خان ‌‬
‫و فرموده‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)حجرات ‪(11 /‬‬ ‫‪ ‬‬
‫»از خودتان عیبجویی مکنید«‪.‬‬
‫یهسسا« و‬‫هاند‪ :‬یعنی چرا مسلمانان بسسه »خود ‌‬ ‫مفسرین متفقا ً گفت ‌‬
‫مؤمنانی که از خودشان بودند‪ ،‬گمان نیک نبردنسسد و دربسسارة دو آیسسة‬
‫ض« و »أی‬ ‫هانسسد‪» :‬أی لیسلم بعضللکم علللی بعل ٍ‬ ‫بعدی گفت ‌‬
‫لیطعن بعضکم علی بعض« یعنی برخی از شما بسسه برخسسی‬
‫دیگر سلم گویسد و برخسی بسر برخسی دیگسر طعسن نزننسد‪ .‬ملحظسه‬
‫یفرمایید که در قرآن »أنفس« در بسیاری از مسسوارد بسسه معنسسای‬ ‫م ‌‬
‫یها« اسسست یعنسسی بسسه معنسسای دوم اسسستعمال‬ ‫»وابستگان« و »خود ‌‬
‫شده است‪.‬‬
‫حتی قرآن دربارة پیامبر اکرم ‪ ‬فرموده‪:‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪ ‬‬
‫لعمران ‪/‬‬ ‫‪  ‬‬
‫‪) ‬آ ‌‬
‫‪(164‬‬
‫های از خودشان برانگیخت«‪.‬‬
‫»فرستاد ‌‬
‫یا فرموده‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)توبه ‪(128 /‬‬ ‫‪ ‬‬
‫های از خودتان آمده است«‪.‬‬
‫»هر آینه شما را فرستاد ‌‬
‫امسسا »نفسسس« در ایسسن مسسوارد نسسه بسسه معنسسای آن اسسست کسسه همسسة‬
‫مؤمنین با پیامبر ‪ ‬مساوی هستند! بلکه در آیة مباهله »أنفسسس«‬
‫به معنای دوم استعمال شده است‪ .‬باید تسسوجه داشسسته باشسسیم کسسه‬
‫م﴾ را به معنای اول بگیریم با مشکلتی‬ ‫سك ُ ْ‬‫ف َ‬‫وأ َن ْ ُ‬‫سَنا َ‬ ‫ف َ‬‫وأ َن ْ ُ‬
‫اگر ﴿ َ‬
‫ً‬
‫یشویم از جمله مشکلی که قبل اشاره کردیسم کسه بسرای‬ ‫مواجه م ‌‬
‫مخسساطبین پیسسامبر ‪ ،‬مسسستلزم »تکلیسسف مالیطسساق« اسسست‪ .‬اگسسر‬
‫هانسسد‪-‬‬ ‫»أنفسکم« را به معنای دوم بگیریم ‪ -‬چنانکه مفسسسرین گرفت ‌‬
‫در این صورت جوابگو باشسسیم کسسه پسسس چسسرا »أنفسسسنا« را قبل ً بسسه‬
‫هایم؟! همچین اگر حضرت علی ‪ ‬نفسسس پیسسامبر‬ ‫معنای اول گرفت ‌‬
‫یشد‬ ‫‪ ‬و مساوی با او باشد پس چرا فرشته بر پیامبر ‪ ‬نازل م ‌‬
‫یشد؟ چرا او نیز مانند حضرت هارون ‪‬‬ ‫و بر آن حضرت نازل نم ‌‬
‫پیامبر نشد؟ بسا اینکسه کسسی مسدعی نیسست کسه هسارون ‪ ‬نفسس‬
‫موسی ‪ ‬و مساوی با آن حضرت بسسوده اسسست‪ .‬بسسه نظسسر مسسا ایسسن‬
‫ادعا حتی با حدیث منزلت نیسسز سسسازگار نیسسست‪) .‬لطف سا ً در معنسسای‬
‫»تساوی« بیشتر تأمل بفرمایید( دیگر اینکسسه ایسسن ادعسسا بسسه وضسسوح‬
‫یشبهه حضسسرت علسسی ‪ ‬شسساگرد‬ ‫تمام بر خلف واقعیت است و ب ‌‬
‫پیسسامبر ‪ ‬و تسسابع آن حضسسرت بسسوده اسسست‪ .‬پیسسامبر ‪ ‬فرشسسته را‬
‫یدید و هکذا‪...‬‬ ‫یدید ولی حضرت علی ‪ ‬نم ‌‬ ‫م ‌‬
‫با توجه بدانچه گفته شد‪ ،‬باید توجه داشست کسه بنسا بسه اصسول و‬
‫لعمسسران ایسسن اسسست کسسه‬ ‫مراسسسم مبسساهله مقصسسود از آیسسة ‪ 61‬آ ‌‬
‫نمایندگان دو مکتسسب عقیسسدتی‪ ،‬مسسردان و زنسسان و اطفسسال و در یسسک‬
‫ی«ها و »نزدیکان« خسسویش را بسسرای مبسساهله بیاورنسسد و‬ ‫کلمه »خود ‌‬
‫لناپذیری که به حقسسانیت‬ ‫پیامبر ‪ ‬به سبب خلوص نیت و یقین خل ‌‬
‫آیین خود داشت در روز مباهله‪ ،‬عزیزتریسسن وابسسستگان و خویشسسان‬
‫خود را به میدان آورد‪.‬‬
‫یتوان از این ماجرا‪ ،‬خروج همسران پیامبر ‪ ‬از‬ ‫حال چگونه م ‌‬
‫شسسمول خطابسسات ذیسسل آیسسة ‪ 33‬سسسورة احسسزاب را نسستیجه گرفسست‪،‬‬
‫برعهدة شماست!‬
‫یبریم‪:‬‬
‫این گفتار را با تلوت آیتی از قرآن کریم به پایان م ‌‬
‫‪   ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

تأملي در آيه تطهير

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

تأملي در آيه تطهير

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫تأملی در آیة تطهیر‬

‫‪2‬‬ ‫تأملی در آیه تطهیر‬

‫های که موجب تقریر این رساله شد‬

‫یکند‪ ،‬خطابی کسه از لحساظ معنسسایی هسم سسیاق متفساوت‬ ‫عوض نم ‌‬

‫کجا تشخیص بدهیم؟ از عمل و فعل رسول خدا ‪ ‬یا از دلخواه و‬

‫هایسسد‪» :‬مسسا هسسم قسسرآن را مطسسالعه‬

‫‪          ‬‬ ‫‪         ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ -‬ر‪ .‬ک‪ .‬سوره شریفه حجرات‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫اینکه همة که درون آن بوده‪» ،‬بیوت« فرموده است‪ .‬بنابراین‪ ،‬یک‬

‫های در جسایی دیگسر و جسدا از‬ ‫نبوده که هر یسک از همسسرانش خسان ‌‬

‫ههایتان قرار گیریسسد و بسسه شسسیوة‬

‫جاهلیت پیشین به خودنمایی برون نیایید و نماز بر پا دارید و زکات بپردازید‬

‫‪ (47‬و )یس ‪ (82 /‬و )غافر ‪ (68 /‬و ‪. ...‬‬

‫آرنجها بشوييد و سرتان را مسح كنيد و پاهايتان را تا دو قوزك ]بشسسوييد[ و‬

‫)مائده ‪(6 /‬‬

‫یافت که از آن جمله است‪) :‬بقره ‪) ،(185 /‬نساء ‪ (28-26 /.‬و ‪. ...‬‬

‫خدا پلیدی را از شما زدود و شما را پاک و پسساکیزه سسساخت« زیسسرا‬

‫یدانیسسد و آیسسه مسسذکور ‪ 9‬امسسام دیگسسر را شسسامل‬

‫‪) ﴾  ‬ابراهیسسسسسم ‪» (4 /‬مسسسسسا هیسسسسسچ‬

‫‪» -‬لوط«‪ ‬برادرزاده یا خسسواهرزاده ابراهیسسم ‪ ‬و از پیسسروان آن حضسسرت و‬ ‫*‬

‫‪‬‬ ‫‪    ‬‬

‫ابراهیسسم ‪ ‬و همسسسر اوسسست و حضسسرت ابراهیسسم نیسسز در آن خسسانه‬

‫»کشاف« زمخشری که گفته است‪ :‬ملئکه تعجب حضسسرت سسساره را از آن‬

‫بنابراین‪ ،‬چون برای وصول به هدف مسسذکور‪ ،‬پیسسامبر اکسسرم ‪ ‬نیسسز‬

‫‪ -‬زیرا فرشتگان برای بشارت تولد او آمده بودند‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫خلف آیسسسسسسه ‪       ‬‬

‫تطهیر بپردازیم‪ ،‬یسسادآور شسسویم کسسه علمسسای نحسسو و لغسست‪ ،‬مطسسالب‬

‫یکنم‪.‬‬‫‪ -‬اگر بخواهی‪ ،‬جز تو‪ ،‬زنان را بر خویش حرام م ‌‬ ‫*‬

‫یشوم‪.‬‬‫و اگر بخواهی‪ ،‬از آب سرد گوارا و خواب نیز برخوردار نم ‌‬

‫حرمت و پوشیدگی در کلم‪ ،‬از »همسر« با تعسسابیر غیسسر مسسستقیم از قبیسسل‪:‬‬

‫همچنین رجوع کنید به جزوه حاضر‪ ،‬ص ‪ 37‬بند ثانی‪.‬‬

‫ساکنین خانه‪ .‬أهل البلد والبیت = سسساکنین شسسهر و سسساکنین‬

‫‪ :‬أزواجه وبناته وصهره أعنی علیا ً ‪ ‬و قیل‪ :‬نساء‬

‫یگوید‪ :‬أهل الرجل وأهلته‪ :‬زوجه = اهسسل و اهلسسة‬ ‫و باز م ‌‬

‫هللل یعنسسی مسسرد ازدواج کسسرد‪ .‬در »القسساموس المحیسسط« نیسسز‬

‫استعمال شده است‪.‬‬

‫»أهل الللبیت = کسسسان خسسانه و سسساکنان او ‪ -‬أهللل النللبی ‪ = ‬اولد و‬

‫علوه بر این‪ ،‬مؤلفین »القاموس المحیط« و »لسان العسسرب« دامسساد را از‬

‫»نساء النبی« نیامده و در حالی که مخاطب‪ ،‬مفرد مسؤنث اسست‪ ،‬تعسبیر‬

‫)قصص ‪» (13 /‬او )موسی( را به مادرش باز گرداندایم«‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫یترین عضسسو خسسانواده اسسست کسسه بسسدون او‬

‫آن است که مسلمان نسبت به همسر یا همسرانش مسئولیتی‬

‫»تفسیر نمونه« یا ‪ ...‬مراجعه و اقسوال و مفسسسیرین را دربساره آیسه مسسذکور‬

‫معنی بر جمعی دللت کند‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫»ارادة تکوینی« خدا بر اذهاب آن از اهل بیت تعلق گرفته است و‬

‫»همانسسا نمسساز ]مؤمنسسان[ را از کارهسسای زشسست و ناپسسسند بسساز‬

‫دارد ر‪ .‬ک‪) .‬کهف ‪.(73-61 /‬‬

‫ییافتنسسد زیسرا ایسن‬ ‫یکرد‪ ،‬آنها هسسم همیسسن حسالت و مسوقعیت را م ‌‬ ‫م ‌‬

‫یگوییسسد‪ :‬خسسدا عسساقلنه سسسخن‬

‫بلکه موضوع بحث ما این است که همسران پیامبر ‪ ‬هم از اهل‬

‫هاند‬‫همسران پیامبر ‪ ‬را که در بیت آن حضرت حضور دائم داشت ‌‬

‫های نیست که با هیچ یک از مصادیق »ذنب« مطابق نباشسسد‬ ‫به گون ‌‬

‫یسابقه نیسسست و مشسسابه آیسسه ‪ ‬‬

‫‪)    ‬شسسسسعراء ‪» (214 /‬خویشسسسساوندان‬

‫پیامبر خداست‪ .‬شما در موقعیتی قرار دارید که آبسسروی رسسسالت و‬

‫یشوند و ثوابی دو چندان خواهند داشت و اگر چنانکه مقتضسسای‬ ‫م ‌‬

‫خودنمایی نکنید و حجاب را رعایت نمایید و نمسساز بگزاریسسد و روزه‬

‫‪ 33‬سوره احزاب‪ ،‬جای دیگری است و چه بسا گروهی به منظسسور حصسسول‬

‫‪ -‬توجه دارید که نکره در سیاق نفی‪ ،‬مفید عموم است‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫)یونس ‪(105 /‬‬

‫)عنکبوت ‪(45 /‬‬