Hi Nhi Tc Bc

TT.Thch Tm Thin ---o0o--Ngun http://thuvienhoasen.org Chuyn sang ebook 25-7-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
PHN I: T THUT PHN II: SUY TNG PHN III : VN NN PHN VI: CU CHUYN TRIT HC

---o0o--Vo khong u nm 1996, tnh c ti c xem mt bc tranh ca ha s Samyot Hananundasule, trong cuc trin lm di ch "Nhn li qu kh" ti Vin Ngh thut Quc gia Thi Lan. l mt bc tranh c nhan l "Hi nhi ca th gii th ba" (Third World Baby), c v vo nm 1976. Bc tranh ny c in trn t nht bo Bangkok Post. i din vi bc tranh, ti bng dng bng hong xc ng trc nhng n tng l lng v nhim mu. Bc tranh v mt em b mi cho i vi gng mt y dy kh au - nhng np hn in m trn trn, np nhn trn m v i tay ve vy khc than. Bc tranh li c ph ch vi hng ch "Chin tch tr li sau hai thp k". Hn bn c cng hiu rng chnh l s m t v hu qu chin tranh sau hai mi nm m con ngi phi gnh chu. Hi nhi gi ci i trc tui i l mt nh tng hi hng i vi con ngi. V n nh mt tt c... nhng cng chnh khun mt gi ci li l ni hi t, ngng ng ca mi to tc khng phi do Thng , m do chnh t duy v hnh ng ca mi con ngi. y l ngun cm xc v tn v lng l m mi n nm 1997, ti mi vit li qua bi th "Hi nhi tc bc", v n u nm 1998, ti li vit thnh tp sch di nhan cng tn. C th ni quyn sch ny l mt s "rong chi" trong sui ngun ca nhng suy tng. V v th, n c b cc thnh bn phn : l "T

thut", "Suy tng", "Vn nn" v "Cu chuyn trit hc". Ring i vi phn II, phn III v phn IV - c xem nh l nhng bnh phm trit hc nhm gp phn soi sng nhng gi tr v t tng Pht gio ; trong , mt s bi ti cho ng ri rc trn nguyt san Gic Ng vi nhiu bt hiu khc nhau. Khi vit tp sch ny, ngi vit dng nh mong mun gi gm mt iu g n vi bn c, n vi ngi ang tui hai mi. Si Gn, ma H 1998 Tc gi ---o0o--PHN I: T THUT Ngi t v tn ti sinh i qua trn th mang tnh nhn gian Ri t cuc mng va tan Qu hng mt bng hong ra i Ngy v bc tc hi nhi Nng chiu nh thm th trn vai Gi t gic mng thin thai V bin ngy y Nh Lai gi v. Ti xin vo t cu chuyn ca mt thng b . N ra i ngy 21 thng 7 nm 1970 ti mt thnh ph sng m nm xa xa di chn nh LangBiang. B m ca n l ngi m o. Thu nh, mi ngy vo ma H, n thng theo b m ln cha l Pht. V c mi ln ln cha nh th, trn ng v, cnh Pht lun lun khi dy trong tim thc ca n. N nh s ng, nh Pht, nh ting kinh, ting k... S nh nhung nh l li ro gi pht ra t y thm ca tm thc, khin n suy ngh v mt con ng - tr thnh mt tu s. n nm ln 6 tui, n xut gia theo Pht. Th l, cuc sng ni tm ca n bt u.

*** 1- Gi tr ca tnh yu thng ngy ng Sau khi xut gia, thng b thot ly gia nh v sng vi mt v s gi trong mt ngi cha nh nm vng ngoi ca thnh ph. Trong nhng ngy sng xa mi m gia nh, ln u tin n cm nhn c mt gi tr, l tnh yu thng ngy ng, mt th tnh yu ch c tui th. V ch c khong cch ca khng gian v thi gian mi lm cho gi tr ca tnh yu sng ngi. Thng b, trong nhng thng ngy , lun lun i din trc nhng mu thun ca ni tm. L tr ang dt dn n i tm v mt con ng l tng. Nhng con tim th mong mun c si m trong tnh yu thng ca b m v gia nh. N khng th no qun c n ci, nh mt ca m, s nghim ngh ca cha, s cng a ct vui chi vi anh ch em... Tt c hi tng l mt cun nht k m lc no v i u n cng mang theo ; c l, cho n by gi. V cng t s xa cch m n ngh rng mnh nh mt tnh yu thng, mt th yu thng u ngun trong i sng ca con ngi. cng l tnh yu u tin trong cc loi tnh yu ; mt th tnh yu trong sng v cao thng pht sinh t mi m gia nh, mt th tnh yu thng thit nh "qu hng mi ngi ch mt". Tnh yu thng u ngun ny s quyt nh cho vn mnh yu thng ca mi con ngi. V sau, ti mi hiu rng, khng, thng b khng h nh mt tnh yu thng u ngun, m tri li, n nhn din c tnh yu thng ngay khi n ngh rng mnh nh mt. Chnh suy ngh l mt s nhn din su sc m khng ai dy bo, mt s trc nhn t ni tm. Mt mt y, thc ra ch l mt s lng qun, nh ngi khe mnh t khi no bn tm n sc khe. Ch khi ng bnh, lc , anh ta mi thc s bit sc khe l g v gi tr ca n nh th no. V cng chnh khi y, anh ta mi nhn din c gi tr ca sc khe. Cng vy, tnh yu khng th ni l c hay l khng. Tnh yu l mt yu t thng trc, sn c ni mi tm hn. Vn l ch, bn c nhn din c n hay l khng. V chng ta cng bit rng, mt tm hn nu thiu vng s yu thng, th , chnh l ha ngc. 2- Lao ao vi nim tin chng chnh Sau khi xut gia nhp o, ti bt u tp lm quen vi np sng tu s bng cch c tm nim vui chn nh thin, nim vui trong s yu thng ca v

s gi, nim vui trong nhng r cy mt ngoi sn cha, nim vui vi li kinh ting k. Mc du ti c lm nh th b p li khong trng vng mnh mng trong tm hn ca mnh, nhng tuyt vng ! V tt c nim vui u c gi tr ca n, v mi nim vui u c tng quan vi nhau. Tuy nhin, chng khng th thay th cho nhau. Lc , ti dng tt c nim vui, k c s yu thng cao qu ca v s gi, thay th cho tnh yu ca cha m, nhng khng c. V l, nh ni, mi th tnh yu khc nhau u c gi tr khc nhau, v mi gi tr u c tng quan vi nhau nhng khng th thay th cho nhau. V nh th, i sng qun bnh ca ti, hay cng nh mi ngi, s tr nn chng chnh, nu nh mt mt gi tr no trong cuc sng. V gi tr c bn nht thit lp s qun bnh cho i sng chnh l nim tin. Mi s thnh t u c xy dng trn nim tin. Con ngi ta s tr nn lao ao vi nim tin chng chnh. Hi , t lc xut gia cho n nm 16 tui, ti lao ao vi nim tin chng chnh. V nm ti 16 tui, nim tin ca ti b sp . Khi y, mi gi tr m ti lm ra cho ti cng u b sp . V ngay t u, ti xy dng mt nim tin sng ngi v trn vn vi tri tim khng ch ng. Ngha l cng tin tng th cng mt ht v tan bin vo i tng c tin tng. Ti tin Pht, nhng Pht ca ti l mt ng quyn nng, c sc mnh chi phi ton b i sng ca ti. Ti tin Php, nhng Php ca ti ch l nhng bi kinh cu nguyn. Ti tin ch Tng, nhng Tng ca ti ch l bng dng ca s yu thng. m p mt nim tin u huyn m ti i qua ngy thng vi kht vng v kh au. V ng quyn nng v hn cha mt ln cu ri ti trong khi ti lm rm cu nguyn mi ngy. S cu ri m hi ti cho l c thc, tht ra ch l ni gi gm mi kht vng, mi ti li ; v i li cho s gi gm , ti nhn c mt s xoa du, ch vy thi. Pht ca ti, cho n nm 16 tui, l nh th. Tt nhin vi mt nim tin nh vy, ch em li s khng hong v trng khng cho ti khi ti ri vo hon nn. Nim tin khng c gi tr g, ngoi s xoa du m thi. Nm 16 tui, mt s thay i nim tin n vi ti qua mt cn hon nn, lc , thy ca ti qua i. By gi, ti khng cn tin tng ai ngoi chnh ti. Ti khng cn nng ta ai ngoi chnh ti v nhng li dy ca Pht m ti c hc. V bi hc nhn qu chnh l c s ca mt nim tin mi - mt nim tin em li hnh phc v bnh an tht s cho ti. V cho n by gi, sc mnh ca nim tin trong ti chnh l o l nhn qu. Ti ng c iu . 3- o l ca nim tin

Sau khi thy ti qua i, ti bt u mt mnh sng v i din vi cuc i. V cng t , t i din, ti phi chuyn sang i u vi nhng kh khn. V cng l lc ti nhn ni ti mt ngh lc mnh lit m nim tin nhn qu cho ti. Ti chp nhn tt c thnh tu cng nh tht bi ca chnh mnh. Ti nh rt r, sau tang l ca thy ti, ti khng cn cuc sng bnh yn na. Lc , ti phi lang thang t tc trong nhiu cha gi vng ch nguyn ang b ho mn v xa nha trong nhng lm li ca mnh. Trong nhng thng ngy phiu bt , ti phi tri qua nhiu thch thc. Cui cng, ti vt qua tt c v nhn ra mt iu : "Hy tin v sng theo nhn qu th s c bnh an, ngay c khi sng vi nhng hu qu ti t nht". V l, khi tin vo nhn qu, bn s ngh rng khng ai c th ban n hay ging ha cho ai ngoi con ngi chnh mnh. Cho n khi no bn cn trng ch mt s cu ri no t bn ngoi, th khi , bn vn ng trc bn b ca vc thm, khng hong, v bn cha lm ch c tm l ca chnh mnh. Ngc li, nu tin v sng theo nhn qu th lp tc bn s ngh rng chnh mnh phi chu trch nhim v mi t duy v hnh ng do mnh to tc. Khi suy ngh nh th s to nn mt sc mnh v hnh ngay trong tm ca mnh. Mnh khng phi chy trn kh au na, m tri li, xem n v chp nhn n nh mt a con tt nguyn m chnh mnh sinh ra. T , thay v chy trn kh au, bn s bt u nhn ra mt iu : yu thng kh au. S chp nhn kh au v yu thng kh au khng phi l iu bt hnh, m n l iu kin cn thit xy dng hnh phc chn tht. Kh au hay khng l ty thuc thi tm l ca mi ngi, nh cu tc ng ni : "Nh giu t tay bng n my rut". Tuy nhin, kh dau d sao i na, cng lun lun l cht liu to nn sc mnh cho con ngi. 4- Sc mnh ca nim tin C th ni rng, cuc sng tm thc ca ti bt u tri dy sau nhng li lm, lao ao, tuyt vng nh cu ni thi danh : "Con ngi t ng trn mt t v cng nh ni mt t m con ngi ng dy". Nh t ng o l nhn qu nn ti khng h mc cm vi nhng l lm lc li ca mnh. Tri li, ti quyt tm xy dng cho chnh mnh mt i sng mi, mt nim tin mi cn c trn c s ca o l nhn qu. Khong nm 18 tui, li mt ln na ti ri b qu nh tha phng hc o. Ti vn dng ht nng lc ca mnh cho vic hc hnh. V kt cuc, 10

nm sau , khng ai c th ng c, ti thnh cng - mt s thnh cng ngng ca cuc i. T , ti tm c vic lm trong mt c quan vn ha ca Pht gio. V ti tm c con ngi ca chnh ti, mt con ngi bt u t lao ao vi nim tin chng chnh. V cng t , ti thy c gi tr v sc mnh ca nim tin trong sng. Nim tin l mt yu t quyt nh cho s thnh t. Nhng nim tin phi l nim tin c xy dng trn c s ca o l nhn qu.? ---o0o--PHN II: SUY TNG Hi mi vo cha, ti c hc v o l nhn duyn, 12 nhn duyn. Song ti khng h hiu c g ngoi ci v ca ngn t. Mi n nm 23 tui, khi vit tc phm u tay v nhn duyn, ti mi thc s bt u trm t v n. Cho n khi tc phm ca ti c ti bn ln th ba, nhng sui ngun nhn duyn vn c tun tro trong ti. V n by gi, ti mi thc s cm nhn c o l nhn duyn. N khng cn l chic bnh xe c 12 nan biu tng na. M n l ti, l tt c nhng g ti ang c. 1- Cn nh v minh (V minh) V minh l mt khi nim dng ch cho s ti tm ca tm thc - cn nh v minh l cn nh tm thc thiu nh sng tu gic m chng ta ang tr ng. V minh c v nh k m la khng thy c s tht. T d v hang ca Plato c th c xem l mt v d rt chnh xc v cn nh v minh. Chuyn k rng, nhn loi c xem nh l nhng k b xing xch trong mt hang ti tm. Chng ch c th nhn thy mt ngun sng l m t mt ngn la hng thp thong. Ci g c nhn thy y ch l nhng chic bng trn tng ; v nhng k b xing xch c cho rng nhng chic bng trn tng l s tht, l chn l. Nhng sau khi b y ra khi hang v tip cn nh sng ca mt tri, chng nhn din c s tht, v bit rng nhng chic bng trn tng u l o ha... Cng vy, v minh khng c g khc hn l s cung si ca tm thc. N chi phi ton b i sng ca con ngi. Nu bn ny b l v minh, th bn kia b l gic ng. V minh v gic ng vn c xem l i lp nhau, nhng n lun lun trng phng trn cng mt im cng-tc ca cn nh tm thc. Nu nh sng c bt ln trong cn nh , th bng ti t n s ra i. V th, mc du v minh ang bao ph cn nh tm thc, nhng ng

s n v cng ng chy trn n. Vn l ch hy dng cm quay v vi cn nh ti tm v bt n tu gic. Thc t cho thy rng, con ngi lun lun sng vi v minh - n vi v minh, ng vi v minh, t duy v hnh ng vi v minh. V v minh chnh l ci c gi l cn trm lun, hay bn nng dc vng ca con ngi. Ch khi no ch ng c bn nng dc vng v lm ch c tm ca mnh, th khi mi c th nm c u mi v minh. V th, v minh khng c ngha l khng hiu bit. Nhng s hiu bit c sinh khi t bn nng dc vng, n lun lun b thi thc bi kht vng ca t ng, bi s yu thng t ng. Trong khi , gic ng cng l mt s hiu bit, nhng s hiu bit c tun tro t chn tm v thot ly ngoi t ng. Nh th, v minh chnh l s vn hnh ca tm thc kht vng m mi ngi ang cu mang. H tm thc cn kht vng l cn v minh. 2- Bc chn i ca tm thc (Hnh & Thc) Bc chn i ca tm thc l dng vn hnh ca thc xuyn qua cc i tng cn bn ca i sng, v t to thnh ngun nng lng tng tc, biu hin qua cc c nng hot ng ca th gii tm thc, m thut ng gi l Hnh v Thc. y l hai yu t c bn hnh thnh nn cu trc ca i sng tm l con ngi v cc i tng cn bn ca i sng, qua , dng tm thc chuyn vn bao gm : th gii ca vt cht, m thanh, hng kh, mi v, s tip xc v tt c hin tng, s vt ni chung. Con ngi v cuc sng ca n nh th no u do s vn hnh ca tm thc quyt nh. V s vn hnh gn lin vi cc i tng c bn ca n, nh vt cht, m thanh, hng kh... V th, khi tm thc vn hnh theo mt hng no , n ng thi tc ng n v thay i c i tng ca n. T d, khi tm thc mun xy dng mt cn nh, th trc ht n t tc thnh mt cn nh trong tm, mt cn nh bng o gic. Ri sau , thng qua nh tng ca cn nh o, ngi ta dng vt cht xy dng cn nh tht theo c cu ca tm thc. Tng t nh vy i vi m thanh, hng kh, mi v... T , cho thy rng th gii m chng ta ang sng vi mun ngn phng tin u l s vn hnh ca tm thc. T cc x nghip va v nh cho n cc cng ty c phn a quc gia, t cc tp lu tranh xiu vo cho n cc ta nh chc tri v.v..., tt c u c biu hin t tm thc. Cho n c th gii tm l nh vui, bun, gin, thng, yu, ght v.v... v cc t chc x hi v.v..., tt c u l s biu hin ca tm thc. V vy, s vn hnh ca

tm thc l ngun nng lng c bit ; n iu ng v chi phi ton b c cu ca i sng con ngi. Cho n vn kh au v hnh phc cng l mt hnh thi biu hin (tt hay xu) ca ngun nng lng tm thc . Nh khi sng vi nim vui, t duy vi nim vui, hnh ng vi nim vui... s to nn mt ngun sng an lc. Ngc li, sng vi ni bun, n cng bun, ng cng bun v.v..., nh th s to nn mt i sng kh au. Xa hn na, vi mt vn c xem l bt hnh, kh au, nhng vi tm thc thanh bnh, an lc th vn s tr thnh an lc. l trng hp ca ngi sng x ly, khng chp trc vo mi hin tng din bin v thng. 3- Cuc sng tng duyn (Danh sc & Lc nhp) Chng ta thy rng, tt c s sng u c tng duyn. T cc vt v tri, v gic nh si, , sng, sui, c cy, hoa, l, my, ma, thc, ngun v.v... cho n cc sinh th c tri gic nh cn trng, ng vt, con ngi v.v... nu mun sng, u phi sng trong s tng duyn vi nhau. S tng duyn chnh l cc iu kin sinh tn, n l mt h thng sinh thi. Nh cy hoa cn c khng gian, cn c nh sng, cn c bng ti, cn c khng kh... pht trin. Cng vy, con ngi mun tn ti th phi tng duyn vi nhau t t thn cho n hon cnh, mi trng. Vi con ngi, s tng duyn u tin chnh l tm thc v c th (thn v tm). Nu khng c s tng duyn u tin ny, s khng c s hin hu ca con ngi. V mt ngi khng th sng nu ch c thn th m khng c tm thc, hoc ch c tm thc m khng c c th. Do , tm thc (danh) kt hp vi c th (sc) hnh thnh nn s hin hu ca mt sinh th hu tnh l mt nguyn l t nhin v tt yu. Nu i vo c th v chi tit hn, chng ta thy rng ngoi s giao thoa c bn ca thn th v tm thc mang tnh cch thng trc, cn c mt s giao thoa khng thng trc nhng rt linh ng v rt ch ng. l s giao thoa ca cc cn v trn m thut ng gi l Lc nhp. Cc cn gm c mt, tai, mi, li, thn v thc ; cc trn gm c : vt cht, m thanh, hng kh, mi v, s tip xc v th gii hin tng s vt. Chnh nh vo mi tng duyn mang tnh cch ngu nhin ny m s sng xut hin. T d, con mt t thn n nu khng duyn vi trn cnh th s c mt ca n s khng c ngha g c. Ngha l n s tr nn v hiu, c cng nh khng. Nhng khi con mt tip xc vi trn cnh (th gii hin tng, s vt) th con mt lp tc s c tc dng - thy, thy ci g v thy nh th no. V th, gi tr ca con mt l "thy" ; nu con mt khng thy th con mt

s tr nn m la v khng c gi tr no ht. V vy, con mt ch c gi tr khi no n duyn vi trn cnh, tc i tng ca n, hnh thnh s thy - tc nhn bit v hiu bit. V nh th, gi tr ca con mt s khng c, nu khng c cc i tng ca n - tc l trn cnh. y l ngha ca cuc sng tng duyn. Mt thy, tai nghe, mi ngi, li nm, thn tip xc, nhn thc chnh l gi tr tng duyn. Khi cc mi tng duyn ny chm dt cng c ngha l chng ta cht. 4- Tip xc v cm th (Xc & Th) Tip xc v cm th l yu t th 6 v th 7 trong 12 nhn duyn (v minh, hnh, thc, danh-sc, lc nhp, xc, th, i, th, hu, sinh, lo t). C th ni rng, tt c s sng trn th gian ny u c bt ngun t yu t xc - tip xc ; v sng bng yu t th - cm th. Chng ta bit rng con ngi t khi vo thai m cho n khi sinh ra i, tt c u bt u t s tip xc. S tip xc u tin l mi quan h yu thng ca cha m ; k , mt kit sinh thc (gandhabha) hay nim ti s i vo bng m thai nhi hnh thnh. Kinh ni, nu khng c mt kit sinh thc th thai nhi khng th sng - tng hnh. Cho n khi c sinh ra, con ngi lun lun sng khi u bng s tip xc, nh tip xc vi thc n, dng kh... ri sau l cm th. i vi th gii v tnh cng vy, sng c ngha l tip xc, nh cy ci tip xc v hp th nh sng mt tri n trng thnh. S tip xc s ko di cho n khi chng ta cht ; sau , n s chuyn sang mt trng thi khc - phn hy. i vi con ngi, c mt gi tr sng ch thc, th cc quan nng phi hot ng, ngha l phi tip xc vi trn cnh. Ch c thng qua tip xc mi sinh khi nn cuc sng nng ng v nhim mu. V mun pht trin cng nhiu cng tt, trong kinh doanh ngi ta ny sinh ra yu t tip th ; n cng l mt hnh thi trong mun ngn hnh thi ca s tip xc. Cng vy, i vi cc gic quan ca con ngi, nu khng c s tip xc th s khng bao gi c tc dng. Do mt tip xc vi trn cnh m hin sinh ci thy bit v trn cnh, hay cn gi l thc. i vi tai, mi, li, thn v u l nh vy. Sau khi tip xc sinh khi s sng, v sau khi s sng hnh thnh, tt c u sng nh vo cm th - yu t th 7 trong 12 nhn duyn. i sng cm th ca con ngi c chia thnh 3 loi : cm th kh au, cm th an lc v cm th trung tnh - khng kh, khng lc. Tuy nhin, trong thc t, con

ngi ta sng thin v hoc kh au, hoc an lc. Cn cm th trung tnh ch c vi nhng tri gic khng phn bit. Cm th chnh l thc n ca tm thc. Nhng bn cht ca Th l g ? Ngoi tnh cch iu kin ha ln nhau mang tnh cht vt l, tt c s cm th u l o gic ca tm thc, mt loi o gic trong tng quan ca thn v tm, ca vt cht v tinh thn. Tuy nhin, cng ca s cm th hon ton ph thuc vo tm thc. l mt loi cng o. V chnh cng o to nn mt sc mnh phi thng cun ht con ngi vo th gii ca am m, ca vng tng v ca ti li. V o gic s sinh ra o gic. V s sinh trng l phi thi gian v khng gian. T d, mt ngi yu thng v nh nhung mt ngi, m hai ngi cch xa nhau vn dm. V vt cht, khong cch ca khng gian v thi gian s tch bit h ; nhng trong tm thc, h vn gn nhau, m p nhau v thng yu nhau. Cnh trong mng s cho thy iu mt cch chi tit. Nh th r rng, cm th ch l o gic ca tm thc m thi. Ngay c n hng v d v ngon, xu v p, thoi mi v khng thoi mi, vui v bun, hnh phc v kh au... tt c u ty thuc vo cm th. V rng, tt c chng ta lun lun b nh la bi cm th, mt s nh la v i nht trong s thng trm ca i ngi. V l, ti li chnh l s bt lc, s khng th vt qua ca con ngi trc nhng cm th ca chnh mnh. Kh au chnh l s i hi, c mong v mt cm th khc hn l ci cm th hin tin mnh ang c. V hnh phc chnh l t n mt s cm th m mnh yu thch. i sng tm thc ca con ngi ch vy thi. 5- Yu thng v nm gi (i & Th) Do b nh la, b mi trn quyn r ca cm th, con ngi bt u yu thng. Yu thng ngi, yu thng vt, yu thng gia ti, s nghip, yu thng hnh phc, yu thng tt c nhng g m cm th ca mnh i hi. Cng lc vi s yu thng l nm gi, bm vu. Yu thng v nm gi theo ting gi ca cm th chnh l ci ngun ca kh au. V i tng yu thng bao gi cng v thng, thay i ; v cng nm gi i tng m n lun lun thay i th cng kh au. Cho n khi s thay i tan bin v mt i, con ngi s t n nh cao ca kh au. y l nguyn l duyn khi ca yu thng v nm gi m bt k con ngi no cng u phi phc tng, nu h mun yu thng v nm gi con ngi mnh yu thng hoc ci mnh yu thng. V ngc li, s khng yu thng v

nm gi, bm vu theo cm th, tc l theo o tng ca mnh, chnh l u mi ca gii thot mi s trm lun. 6- Tri ln theo bnh xe (Hu, Sinh & Lo T) Chnh ng lc yu thng v nm gi theo nhu cu ca cm th m a n mt s hin hu, mt s c mt ca mt s chuyn ng trong cn lc v thng. Cng ta h nh hai ngi thng yu nhau ri i n sinh con. a con va l hin thn ca ng lc yu thng, va l hin thn ca cn lc v thng. N s sinh ra, ln ln, ri gi nua v t bit ; c nh th, tri ln theo bnh xe ca sinh t, t sinh. i sng ca con ngi l nh th. Bt u t cn nh v minh, n bc chn i ca tm thc, ri vo cuc sng tng duyn tip xc v cm th, ri yu thng, nm gi cui cng tri ln theo bnh xe sinh t v thng. *** Trn y l dng suy tng m ti ni : "Cho n by gi, ti mi thc s cm nhn c o l nhn duyn. N khng cn l chic bnh xe c 12 nan biu tng na. M n l ti, l tt c nhng g ti ang c".? ---o0o--PHN III : VN NN 1- Vn nn v tnh yu Tnh yu, theo quan nim ca con ngi, l iu g rt cao p, rt l tng. Song, tnh yu s khng c ngha v khng th nh ngha ngoi nhng hnh ng yu thng. V, nh ni, tnh yu l iu g rt cao p, rt l tng, nhng s th hin ca tnh yu li l nhng g rt trn tc. V, nh Plato ni, trong tnh yu bao gi cng cha ng mm mng ca s yu thch v tnh dc. Cho n khi tnh dc c tha mn, th tnh yu tr thnh bng m ? Nh vn nn t ra, hn bn hiu l tnh yu g ri. Thc ra, tnh yu khng phi l mt s hin dng tt c nh ngi ta ngh. Trong tnh yu bao gi cng c mt cp iu kin, l yu v c yu. Yu l mt ng lc bc pht t tm thc, cn c yu l mt nhu cu t cm th. Mt

ngi yu, nu khng c yu th s ri vo kh au, tht tnh. Ngi c yu, nu khng yu th s nh mt tnh yu. T cho thy rng, tnh yu ca con ngi bao gi cng c xy dng trn c s ci ti v ci ca ti. chnh l ci t ng mi con ngi. V chnh ci t ng l c s ca mi s kh au. Nu tnh yu tht tnh l mt s hin dng khng v k, tc khng c nhu cu no trong tnh yu, th qu thc l mt tnh yu cao thng, mt th tnh yu s sinh khi hnh phc v bnh an cho tt c mi ngi. Nhng thc t iu him thy. V l, khi yu thng, con ngi lun chn ct mt b n trong lng, l "nhu cu c yu", hay ni khc hn l mt s p tr v tnh yu. V th, chng ta thy rng s yu thng ca con ngi nh l mt nhu cu ca tm thc m tnh kh ca n l s trao i qua li. y khng phi l tnh yu cao thng v chn tht, v n c th mt i khi lng ngi thay i. Tri li, bn cht ca tnh yu l mt ht ging vn c ang nm yn trong chiu su ca tm thc. N c th tri dy bt c khi no v u nu gp nhn duyn. V n cng khng bao gi mt i trong tm thc ca mi con ngi. Con ngi c th ch nh mt tnh yu khi c nhu cu c yu. Ngc li, khi nhu cu c bung x, th tim lc yu thng lun lun c mt trong con ngi. V l mt c trng ca nhn tnh. Ngun mch ca tnh yu l khng bin gii. V nh t u ni, mt tm hn nu thiu vng s yu thng, th chnh l ha ngc. Nhng nu mt tm hn khi s yu thng theo kiu trao i qua li, th chnh l ci ngun ca s kh au. Do , tnh yu, theo quan nim ca Pht gio, lun lun c xy dng trn c s ca mt tm thc khng bn ng v khng v ng. Ngha l ch c ngun lc yu thng ch khng c nhu cu c yu thng. Nu mt lc no , bn tht vng trong tnh yu th hy ngh n tim lc yu thng ca chnh mnh. Tim lc khng bao gi mt ; n lun lun hin hu trong mi con ngi. Nh th, tnh yu cao thng l mt tnh yu khng c tnh dc, khng c nhu cu - l mt s hin dng v ban ri tht s. Hy yu thng nhau bng tnh yu cao thng !? 2- Vn nn v kh au v hnh phc Mc ch ca i sng con ngi l hnh phc. Nh mt s ngi quan nim, hnh phc l s tha mn cc dc vng. Nhng s tht ca con ngi l dc vng khng bao gi c tha mn. V, thc t cho thy rng, cng

i tm kim s tha mn cc dc vng, th cng xa ri hnh phc. Vy lm sao c hnh phc ? Trc ht, bn v dc vng. Theo Maslow, dc vng ca con ngi c chia thnh 5 loi nhu cu, l : 1) Nhu cu sinh l c bn, nh n, , v sinh, tnh dc... 2) Nhu cu bo ton tnh mng. 3) Nhu cu vn ha-x hi. 4) Nhu cu c knh trng, v 5) Nhu cu t khng nh mnh, hay cn gi l nhu cu bng n c nhn. Nu con ngi c tha mn cc nhu cu trn, s tm c hnh phc. V nu nh th, sinh mnh hnh phc ca con ngi bp bnh qu. V l, s tht, con ngi thng ch bt lc trc tnh dc ch khng nhm chn tnh dc, tr phi chuyn hng tu tp ; con ngi ch bt lc trc ci cht ch khng ai mun cht, tr phi t vn v tuyt vng v.v... l cha ni n s lao ao, bn ba tm kim mt s thng thc vn ha, mt s c knh trng, mt a v x hi v.v... V tt nhin, khng ai c th tm kim c ci mnh mun m khng tri qua kh au hay l mt s tr gi, mt s nh i ; v khi tm kim c ri, nm gi n cng khng phi l chuyn d. Ngay c nhng vic "n gin" nht ca i ngi nh n, , v sinh.. cng khng phi l chuyn nh. c n, c n v n ngon v.v..., con ngi phi nh i mt chi ph cuc i - c c m hi v nc mt. Tuy nhin, ci v i nht ca con ngi l nng lc v ch ; h c th vt qua tt c thnh tu mc tiu ca mnh. Nhng khng v vy m ai cng tm c hnh phc thc th. Tuy nhin, hnh phc khng phi l ci g xa xi, vin vng. Ty theo quan im ca mi ngi m hnh phc c thit lp theo nhng th cch khc nhau. C ngi cho rng c tin l hnh phc ; hoc c tnh l hnh phc ; hoc c c hai l hnh phc ; hoc khng c g ht l hnh phc nh theo cch ni ca mt trit gia rng : "n mt lc no , ti khng cn bt k mt nhu cu no trn th gian ny, lc ti s tr thnh mt ngi hnh phc nht trn gian". Tuy nhin, cn ghi nhn rng, yu t hnh phc khng phi l t ngoi em n, m n c sinh khi t tm thc. Cng nh tnh yu, hnh phc v kh au l hai yu t vn thng trc trong mi con ngi. Vn l ch phi lm th no nhn din c n trong mt ngha trong sng nht. Con ngi nh mt hnh phc thng l do mong mun mt hnh phc cao hn hnh phc m mnh ang c. Ngha l, h ch sng, kht vng theo ci mnh cha c, ch khng phi sng theo v nh ci mnh ang c. Vi mt kht vng nh th, tt yu s a n kh au. Do vy, y i hi mt s thc tnh tip nhn hnh phc t i sng thc ti - mt i sng khng b chi phi bi nhng nui tic qu kh, cng khng b chi phi bi nhng kht vng tng lai, mt cuc sng by gi v y. iu ny

khng th ni m phi thc hnh. Mt ngy no , chng ta ngi li, dng ngh mi vng tng v c nhn li cuc sng hin c ca mnh v hy sng vi ci hin c ca mnh th hnh phc s n ngay. l mt th hnh phc ch c trong thc ti, mt th hnh phc khng cn i tm kim. V, nn nh rng hnh phc v kh au l hai mt ca i sng. Nhng kh au chnh l nhng cht liu ca hnh phc. Nu khng bit n nhng gi tr ca kh au, s khng bao gi tm c hnh phc.? 3- Vn nn v gi tr Con ngi bao gi cng tm kim nhng gi tr ca cuc sng, nh : gi tr ca hnh phc, ca tnh yu, ca vt cht, ca tin ti, ca danh vng v.v... V ngha ca i sng con ngi chnh l s ni kt ca cc gi tr . Da trn c s ca nhng gi tr, con ngi lun mong mun tm kim v xy dng mt gi tr vnh hng. V th, c hai gi tr c bn n, l gi tr lm thi v gi tr tuyt i. Thot tin bn v gi tr lm thi hay cn gi l cng c. Gi tr cng c ca mt vt th chnh l tnh cht v tc dng c bn ca vt th . Cng nh gi tr ca ng tin l dng mua bn, trao i thng qua s xc nh gi tr ca sn phm, hng ha. Nhng trong lnh vc tm l, gi tr lun lun bin i ty theo nhng trng hp khc nhau v cc gi tr mi lun lun c ra i thay th cho nhng gi tr c. C khi nhng gi tr mi l s pht trin theo chiu hng tch cc v c ngha hn gi tr c. Cng c khi nhng gi tr mi li l s suy thoi v bin thi ca nhng gi tr c. T d, gi tr ca ci tivi ngy nay s cao hn gi tr ca ci tivi cch y 50 nm. y l trng hp ca gi tr mi pht trin t gi tr c. Trong trng hp khc th ngc li. T d, gi tr ca danh hiu c nhn ngy nay th khng bng gi tr ca danh hiu c nhn cch y 30 nm, mc du v phng din gio dc hc ng ngy nay tin b hn trc y rt nhiu. Trong mt s trng hp c bit, th gi tr c hon ton c thay i bng gi tr mi, m khng c mt s k tha no. T d, gi tr ca hn nhn ngy nay l do tnh yu ca i la quyt nh, ch khng phi do cha m quyt nh nh ngy xa. iu cho thy rng cc gi tr m con ngi quy c vi nhau u mang tnh cch lm thi. C th ni, mi gi tr cng c ca con ngi u ging nh gi tr ca ci o mi, n s phai tn theo thi gian, v mt i khi ci o rch nt khng cn s dng c na. Ngc li, gi tr tuyt i l gi tr chn tht, n vt ra mi khun kh, quy c ca con ngi, v n tn ti siu thi gian, vnh hng, bt t. l

cc gi tr chn l, o c, nhn bn, truyn thng v tnh ngi v.v... Tuy nhin, vt ln trn tt c vn l gi tr ca chn l, ca s tht. V th, mi gi tr trong i sng ca con ngi, nu c xy dng trn c s ca chn l th ng nhin s tn ti. Nhng chn l l g ? chnh l s tht v thng, s tht v ng. Nu tnh yu c xy dng trn o l v thng th ng s yu ng s khng bao gi tuyt vng khi mt i ngi yu hay tnh yu ca ngi mnh yu (Em i b li con ng, B xa c di v thng nh em - nhc Trnh Cng Sn). Nu kh au c xy dng trn o l v ng, th ch c kh au ch khng c ci "ti kh au" v ci "ti ht kh au". Tri li, con ngi ta s kh au v cng khi xem tnh yu nh l mt gi tr vnh hng. V tnh yu thc s l v thng, n s mt i khi lng ngi thay i. S m p v tic nui v ci mt chnh l nguyn nhn gy ra kh au. Cng vy, nu kh au c dng trn mt bn ng ("ci ti kh" v "ci kh ca ti") - th kh au s tng ln gp vn ln. Do , mi gi tr ca nhn gian cn thit c soi sng bi gi tr ca chn l v ng, v thng. c Pht dy : "Tt c php l v thng. Tt c php l v ng". Tt c hin hu trn th gian ny lun lun thay i, bin ng nh s tri chy ca mt dng sng. Tnh yu, hnh phc, kh au... cng din ra nh s tri chy ca mt dng sng.? Kh tnh v bin ca tnh yu Tnh yu l mt ch nhim mu nht ca cuc sng. N lun lun mi l. Con ngi khng th sng m khng c tnh yu. l tnh yu mnh, yu ngi, yu ng loi v d loi. Tnh yu l l sng c th ca con ngi. V, trong tnh yu, c c l tr v con tim. Con ngi s khng phi l ngi nu khng c tnh yu. Gi tr ca tnh yu c mt mi gc ca cuc sng, nh trong trit hc, trong o c, lun l, trong vn hc v vn ha x hi, v, vt ln trn tt c, l trong s hin hu thing ling ca con ngi. ---o0o--I/- TNH YU GIA NHN GIAN 1- S biu hin ca tnh yu Nh chng ta bit, ni n tnh yu l ni n mt c tnh chung nht v con ngi, v tri tim ca con ngi v v cch c x ca con ngi vi con ngi, cng nh vi mun loi. V l , t c tnh chung nht v ph qut ny, n c biu hin qua nhiu th cch khc nhau ty theo mi i

tng khc nhau, nh tnh m con, tnh cha con, tnh anh em, tnh bn b, tnh thy tr, tnh hng xm, tnh qu hng, tnh x s, tnh ng loi, tnh d loi v.v... y, tnh cht v c trng ca tnh yu s bin i, ty theo mi quan h khc nhau m n c nhng s biu hin khc nhau. T d, tnh yu gia m v con, s biu hin ca n s khc vi s biu hin ca tnh yu gia cha v con ; tng t nh th, i vi tt c s biu hin ca tnh yu. V tt nhin, s biu hin khc nhau c xut ph t hai im c bn : th nht l im nhn, th hai l tri tim yu thng. Do thng qua im nhn m tri tim yu thng c biu th khc nhau qua hnh ng yu thng khc nhau, nh s khc nhau gia tnh yu i la v tnh yu bn b. Tuy nhin, y c mt gi tr chung nht cho mi s khc bit trong biu hin ca tnh yu, l s rung ng ca tri tim hay s pht khi tnh ngi t trong chiu su ca tm thc. S rung ng c din ra trong s ni kt ca cc gi tr thuc v l tr, nh nhn thc, hiu bit, cm thng... v con tim, nh tnh cm, cm xc, cm th... Do , nu tnh yu nghing v l tr, th l tr s dt dn con tim, v ngc li, nu nng v con tim (tc tnh cm...) th con tim s dt dn l tr. y l hai th cch yu thng c bn ca con ngi. 2- Tnh yu theo ting gi ca l tr y l mt loi tnh yu cao thng hay cn gi l tnh yu trit hc. T trit hc (philosophy) theo ngha gc ca Hy Lp, c ngha l tnh yu o l v tri thc - Philos l tnh yu ; sophia l o l, tri thc - gi chung l yu o l, tri thc. Trn bnh din l tr, y l tnh yu c bn ca con ngi. Song, vn o l y li ty thuc vo quan im ca mi nn vn ha khc nhau ca mi dn tc khc nhau, cng vy i vi tri thc. Nhng d sao th gi tr c bn vn l o l ca con ngi v tri thc ca con ngi. y, con ngi ng vai tr trung tm, ngha l, con ngi t ra o l, v phi tun th theo o l . Mi o l sai lm do con ngi t ra, nh o l cc oan ca mt s tn gio, s b t o thi theo thi gian. Cng vy, tnh yu theo ting gi ca l tr l tnh yu m s biu hin ca n khng bao gi vt qua bin gii ca lun l, o c do l tr ca con ngi t ra. Chng hn, mt ngi con trai v mt ngi con gi cng cha cng m th khng th yu thng nhau v i x vi nhau theo cch biu hin ca tnh yu i la. Hoc trong trng hp ca tnh yu i la, nu khng c s tn trng nhng iu thin c bn nh chung thy vi nhau, gi tit hnh cho nhau v.v.. th c gi l vt qua bin gii ca lun l, o c - tc l ri vo ti li. V th, y c gi l tnh yu cao thng,

tnh yu c bn ca con ngi. Tng t nh th i vi cc loi tnh yu trong cc mi quan h vi nhau. 3- Tnh yu theo ting gi ca con tim Chng ta t ngm hiu vi nhau, con tim y l tnh yu nghing v tnh cm, cm xc, cm th... ; n nng v bn nng dc vng ca con ngi. y l mt loi tnh yu khng hoc t c soi sng hay dt dn bi l tr. Mt loi tnh yu nh th rt v k, rt d ri vo li lm. T d, mt ngi m v qu yu thng con nn chu chung con, v mc n lm bt c iu g theo mun, m khng cn quan tm n vn lun l, o c. Nh th l mt s yu thng m qung. S yu thng s a y con ngi vo ti li ty theo mc khc nhau. V i vi con ngi, tt c mi ngi, tnh yu theo ting gi ca con tim dng nh lc no v u, n cng c mt. N l mt yu t thng trc ; hay ni khc i, n lun gn lin vi i sng tnh cm c th ca mi con ngi. Thc t cho thy rng, ngi ta s khng hoc t nghim khc vi nhau, hay d tha th cho nhau khi ng trc mt tnh cm c th. Ngay c khi dng l tr vt qua n, th chnh ci tnh cm c th cng lm cho tm hn dao ng. y l l do ca nguyn tc "qun php bt v thn" ra i. ---o0o--II/- TNH YU TRONG PHP TH CA PHT 1- Tnh yu - mt tri trn nh non cao c Pht l mt hin thn ca tnh yu cao thng, vt ln trn khun kh ca tnh yu trong l tr v con tim nhn gian. Tnh yu chnh l tnh yu - nh mt tri trn nh non cao. Khi ph chiu nh sng sut trn gian, cng ng thi n soi sng tt c s tht trn gian. Th c ngha l, trong tnh yu khng c bt k mt du vt no ca "bng ti". Do , n l hin thn ca "kh tnh v bin ca tnh yu" m lt na chng ta s ni n. y, tnh yu - nh mt tri trn nh non cao ny, chnh l biu hin ca mt s ton tri (gic ng) v nhng in o ca con ngi, nh in o tm, in o tnh v in o tng. V t s ton tri , m c Pht sinh khi nn mt tnh yu mnh mng bao la nh i dng i vi mun loi chng sinh. S th ny c ni n trong kinh Lankvatra (Lng Gi) nh sau : K s mt :

"Th gian ly sinh dit Do nh h khng hoa Tr bt c hu, v Nhi hng i bi tm" Ngha : "Th gian vt khi sinh v dit, ging nh bng hoa gia h khng, tr tu khng th c xem l c hay khng, v bit r nh vy nn kh tnh v bin ca tnh yu thc tnh". K s hai : "Nht thit php nh huyn Vin ly tm thc Tr bt c hu, v Nhi hng i bi tm" Ngha : "Mi hin hu u nh l huyn mng, n vt khi vng cng ta ca tm thc, tr tu khng th c xem l c hay khng, v bit r nh vy nn kh tnh v bin ca tnh yu thc tnh". K s ba : "Vin ly on thng Th gian hng nh mng Tr bt c hu, v Nhi hng i bi tm" Ngha : "Xa ri cc kin chp v on dit hay thng hng, th gii ny nh l gic mng, tr tu khng th c xem l c hay khng, v bit r nh vy nn kh tnh v bin ca tnh yu thc tnh". K s bn :

"Tri nhn, php v ng Phin no cp nh dim Thng thanh tnh v tng Nhi hng i bi tm" Ngha : "Lun bit r nh vy, nhn khng v php cng khng ; rng phin no v cc i tng ca n t bn cht vn thng thanh tnh, v tng, v bit r nh vy nn kh tnh v bin ca tnh yu thc tnh". Thng qua bn bi k ny, hn chng ta thy r ci ngun tnh yu bao la ca Pht l vt ln trn tt c s sinh v dit, s c v khng ca th gian. Ri, cng trn mt t g gh ca trn gian, mt mt t cha y nhng bng hoa sinh dit lin hi, nhng tung kch nh mng, nh huyn ha ; v rt cuc l nhng kch trng m ngi khng v hin hu cng khng, ngay , kh tnh v bin ca tnh yu thc tnh v ph lp xung trn gian mnh mng bao la. 2- Kh tnh v bin ca tnh yu V hon ton bt lc trong vic gii thch kh tnh v bin trong tnh yu ca Pht, nn ngi ta tm din t ci kh tnh v bin bng tn gi l i t - tc s em li v ban cho ngun an vui v lng, v i bi - tc s em li v ban cho cuc sng xa ri kh no, m c th gi chung l tm t bi. V du c c din t bng mt khi nim no, hay danh t no, th vn phi tha nhn ngun nng lng khng cng tn l th tnh trong tnh yu ca Pht. y, trc ht cn phi thy rng, khi nim tnh yu c dng y hn khng phi l tnh yu theo con ngi quan nim. V l, tnh yu ca con ngi lun lun c xy dng trn "ci ti", "ci ca ti" v "ci t ng ca ti". l mt tnh yu v k v v ng, mt th tnh yu rt v thng v sm chng vnh i thay. Ngc li, tnh yu c ni n y hon ton khc bit vi tnh yu trong tm l rt o in ca ngi i. Tnh yu c t trn cn bn ca mt tm thc khng bn ng. N sinh khi t mt ci "thy nh thc" (yathabhtam) rng : "Th gii ny sinh v dit lin hi nh bng hoa gia h khng ; rng, tt c s vt trn i ny bin i khng ngng nh gic

mng lm ph du huyn ha ; v rng, bn cht ca mng m, ph du v huyn ha vn thng thanh tnh, v thng ti v hnh". l mt ci nhn "vin ly tm thc", mt ci nhn thot ly ngoi "ci ti", "ci ti thch", "ci ti yu", "ci ca ti", hay ni khc i, l mt ci nhn nh tht, khng cn mng tng, in o. Mt tnh yu c xy dng trn mt ci nhn nh th qu thc l v thng. 3- S biu hin ca Php th trong tnh yu v bin Hn chng ta bit rng, ch c con ngi ca tnh yu v bin mi c s biu hin ca tnh yu v bin ; v vy, s biu hin m y ni n, chnh l s biu hin ca c Pht. Trong kinh m t tnh yu bng nhng hnh nh sng ng, thit thc nh c Pht x kim cho mt b gi, c Pht b ch cu non b lc n, c Pht tm cho mt thy T kheo b gh l... Tt c hnh nh qu thc kh m tm thy mt bc o s vi t cch l gio ch ca mt tn gio trong cc tn gio khc. Trn mt bnh din cao hn, thng qua ngn ng tnh yu, chng ta vn cha tm thy bt k mt v gio ch no c th tuyn b rng : "Tt c chng sinh u c kh nng thnh Pht" nh c Pht tuyn b. chnh l mt s biu hin ca tnh yu c bit v k v. V l, chnh li tuyn b ph tan mi ranh gii ca s phn bit, k th ; to nn mt nhn duyn thm kn v phi by cho mi s trng phng t trong chiu su tm thc ca mi c th, m khng phn bit gi, tr, n ng, n b, con ngi, con vt. Hn ch c con ngi ca kh tnh v bin ca tnh yu mi ni ln c iu ; v cng ch c chnh ci kh tnh v bin ca tnh yu mi lm c iu . Knh l c Pht ! Ngi l hin thn Kh tnh v bin ca tnh yu Tnh yu xa tan mi kh no V, em li hnh phc, thanh bnh tht s cho con ngi

v, cho mun loi ! Gi tr ca tnh yu l bt t, N vnh hng trong Ngi v trong con Nh mt tri trn nh non cao Tnh yu v bin ca Ngi Ph lp c ba nghn th gii.? ---o0o--PHN VI: CU CHUYN TRIT HC Gandhi - con ngi ca nhng v i VO Mt trong nhng "linh hn" v i nht ca nhn dn n c mi ngi tn vinh l Thnh Gandhi. Chnh ng l ngi khi xng phong tro u tranh "bt bo ng" chng li quc Anh, ginh li c lp cho n vo nhng thp nin 20 - 50 ca th k ny. Bn cnh cc hot ng chnh tr, ng cn l mt con ngi theo ui mt i sng cao thng phi tn gio. V ng thnh cng. C th ni, Thnh Gandhi l mt tm gng trong sng cho nhng ai mong mun vn n mt i sng thnh thin gia lng cuc i. 1- Th thn v s nghip Thnh Gandhi c tn l Mahandar Karramchand Gandhi, cng gi l Mahatma Gandhi. ng ra i ngy 2 thng 10 nm 1869 ti Porhandar, mt tnh nh vng b bin pha Ty n , thuc Bombay. ng sinh trng trong mt gia nh thuc ng cp th ba trong bn ng cp ca n thi (1). Cha ng l mt ngi c a v x hi, v nhn t, lng. Gia nh ng theo truyn thng n gio (Hinduism), nn ngay t thu nh, ng khng c php n tht v ht thuc ; v c nh hn rt sm, nm ng va 13 tui (2). n nm 19 tui, ng sang Anh hc lut. Vo nm 1891, sau khi vt qua cc cuc thi, ng tr li n thc tp ngh lut s. n nm 1892, Hi Lut s n gi ng sang Nam Phi cng tc, v ,

ng phi i u vi nn k th chng tc. V ng quyt ch li Nam Phi u tranh chng k th. Nm 1894, ng vn ng t chc Hi ngh Dn tc n ti Natal, v , ting ni ca ng bt u c mi ngi quan tm, nht l chnh quyn thc dn Anh. K t , ng thng xuyn b chnh quyn thc dn Anh p bc, t y. Tuy nhin, dn chng vn theo ng v ng h ng. t chc cc cuc cch tn x s v dn tc, Gandhi khi xng mt phong tro u tranh bt bo ng (satyagraha) (3). C th ni, nim tin ca Gandhi mt phn da vo yu t lch s m trc hng trm nm, khi Edmund Burke ginh quyn t do cho nc M, tuyn b : "Chnh quyn thc dn c th cm t mt ngi, mt s ngi, ch khng th cm t c mt dn tc". V chnh nhng tc phm ca Thoreau, Tolstoi gp phn xy dng nim tin v sc mnh cho phong tro u tranh bt bo ng ca Gandhi. Tt nhin, ng rt vt v trong vic can thip vo s ni lon, chng li chnh quyn thc dn ca nhng ngi theo ng. n nm 1907, mt o lut v k th chng tc c ban hnh ti Nam Phi, buc ngi n Nam Phi phi ng k v ln du tay trong th cch ca s k th. Gandhi khuyn bo nhm ngi theo ng chng i, v ng b bt vo t. Mc du vy, ng khng h chn nn, vn tip tc u tranh. Gandhi ni : "Nh t l nh t ca k trm v k cp. i vi ti, n l cung in" (Jail is jail for thieves and bandits. For me, it was a palace) (4). V sau , ng c phng thch bi s u tranh ca nhng ngi ng h ng. Cng trong thi gian ny, thng qua ngh lm bo v lut, ng c c mt gia ti khim tn. V ng s dng n ng h cho nhng ngi Nam Phi ngho kh. V cng t thi im ny, ng quyt nh n chay trng cho n sut i. n nm 1914, Gandhi c mi gi tr v n gip u tranh ginh quyn t tr cho qu hng, x s ca mnh ang b cm nm bi thc dn Anh. Ti y, ng phi i u vi mun ngn kh khn, phc tp. l s u tranh ni b gia cc tn gio nh : o Hi, o B La Mn, o Sikhs... v gia cc giai cp bt bnh trong x hi, gia nhng lp ngi giu v ngho, qu tc v cng inh, tr thc v m ch v.v..., v c n nhng phc tp v i sng nh n , v sinh... ca nhng ngi ngho kh, bt hnh ti n. Gandhi phi i ht ni ny n ni khc vn ng on kt dn tc. C lc ng ng vai ca nhng k cng inh qut dn ng ph, lng mc lm sch cho mi trng. ng n lc ng dng tt c

nhng iu g c th m ng hc c t nhng nc vn minh vo qu hng v x s ca ng. n nm 1925, khi quc Anh m rng quyn t tr cho n , Quc hi n tham d vo mt o lut chng li khuynh hng bt bo ng ca Gandhi, nn ng t gi con ng chnh tr ca mnh. Nhng n nm 1926, ng quay tr li chnh trng theo ting gi ca dn tc v nhng ngi tin b. n nm 1930, Gandhi c tip kin Vua v N hong Anh i hi t do v t tr cho n . Tuy nhin, mi n ngy 15 thng 8 nm 1947, n mi thc s ginh li quyn c lp, t do khi quc Anh. Sau khi n ginh c c lp, vo ngy 30 thng 1 nm 1948, Gandhi b m st ti New Delhi bi vin n ca mt tn Hi gio cung tn tr tui, trong khi ng ang n lc ha gii nhng bt ng trong quan h gia n v Pakistan. 2- Con ngi ca Gandhi T vi nt khi qut v thn th v s nghip ca Gandhi, qu thc ng l mt con ngi sng theo l tng phng v. Cuc i ng, t khi lp gia nh cho n khi nm xung, ng lun t u tranh cho chnh mnh v cho dn tc ca ng, cng nh cho con ngi ni chung. Tuy nhin, vt ln trn tt c l cng cuc chin u vi t thn ca chnh mnh, m v sau, ng vit li thnh t truyn. Mt trong nhng c trng v c tnh ca con ngi Gandhi l ng t tuyn th vi i mnh rng, ng khng bao gi ni di, cho d l i vi nhng k ang truy hi ng. Trong t truyn, Gandhi k v mt ung nht di tr khi ng n Ventnor Anh quc vo nm u tin. Lc u, ng che giu s to hn ca mnh, nhng v sau, chnh ng vit l th tng trnh v s tht v gi cho b ch qun tr, ngi hiu lm l Gandhi cn c thn v c t tnh cm vi Gandhi. Cng trong t truyn, Gandhi cp n tnh yu v dc vng ca ng. Mt trong nhng au n nht ca i ng l b quyn r bi dc vng trong mt tnh hung thing ling nht - l ngay trong m, lc cha ng trt hi th cui cng, th ng ang nm vi v, sau khi tr v t phng bnh ca cha ng. C l, y l l do m ng suy t su sc v bn cht ca dc vng. ng vit : "Vy th, ti t hi, ti phi lin h nh th no vi v ti ? C phi by lu nay, s trung thnh ca ti i vi v ch vi mc ch bin v ti thnh cng c ca dc vng cho ti ? V, bao lu ti cn lm n l cho dc vng, th s trung thnh ca ti khng c gi tr g c". T , ng t ra vn tnh hnh cho i mnh ngay khi cn lm vic Nam Phi. Vi

 ch st , gi tnh hnh, ng thm ch quyt tm khng dng c cc cht b sa. Vi kinh nghim , Gandhi ni : "T khi pht nguyn, ti ngy cng bit r thm rng, trong tnh hnh hm cha s gi gn c th cht, tr no v tm hn. V tnh hnh khng cn l s chu ng hnh pht kh s, m l mt ngun an i v hn hoan. C mi ngy tri qua hin l mt v p mi trong tm hn ca ngi sng tnh hnh". V ng ni thm : "Tm l ci ngun ca mi dc vng. V th, nhn i ch c mt ch li hu hn, v ngi tuyt thc vn c th tip tc b dc vng lay chuyn". Chnh v i sng k cng v tnh hnh ca t thn, gip ng t duy su sc hn v mnh m hn v cc vn ca con ngi, v lao mnh vo cc hot ng phng s con ngi v x hi. Nh th, qu thc c tnh c th ca Gandhi l sng gin n, khng ni di, sng k cng, sng tnh hnh, v sng phng s con ngi v x hi. 3- Quan nim v tn gio ca Gandhi Mc du Gandhi sinh trng trong mt gia nh c truyn thng theo n gio, song ng say m nghin cu cc tn gio khc. C th ni, nhng tc phm nh Ch tn ca (Bhagavad gita), nh sng chu (The Light of Asia) (5), Cha kha vo Thng Thin hc v Thnh kinh l nhng tc phm m Gandhi c bit quan tm, v n cho ng ngun cm hng su xa v tn gio. Tuy nhin, Gandhi khng tn th tn gio ca mnh theo mt th cch cung tn, mc du mi ngy ng u b ra hai gi c kinh cu nguyn (6). M u v ci nhn tn gio, Gandhi ni : "Nu ti hon ton ch tm vo vic phng s on th, th l do ng sau l lng ao c thnh tu bn thn ti". T , Gandhi quan nim v t ra mt tn gio cho chnh ng l tn gio phng s. V l, ng cho rng, ch c thng qua con ng phng s mi c th chng nghim c chn l hay tip xc vi Thng . Nhng Thng ca Gandhi, cng nh Kant, hay Nietzsche, hay Schopenhauer, hay Sartre... khng phi l mt Thng y quyn nng, c th thng pht hay chi phi i sng ca con ngi trn gian. M tri li, l mt loi Thng mi - Thng ca chn l, ca s tht. T , thay v buc cht con ngi ca Gandhi nh ci tman phi chu s chi phi v quyt nh ca Brahman, Gandhi m toang ci lng tip xc vi mi tn gio, t Pht gio, Thin Cha gio, Hi gio... V c mi tn gio, Gandhi nhn ly vi iu nu c th hu ch cho i sng phng s

ca chnh ng. Tuy nhin, Gandhi cng khng ngn ngi bc b nhng quan nim m ng cho l sai lm tn ti nhng tn gio v ngay c tn gio truyn thng ca chnh gia nh ng. C th ni rng, tn gio ca Gandhi trn con ng phng s lun lun l r nhng tnh cht c bn, l tnh yu, mt tnh yu vi kh th ca n l v tn v ph qut ; l bt hi, mt o l kh c khng xm phm v lm tn hi n t thn v tha nhn ; l phm hnh v k cng... Nh th, tn gio phng s ca Gandhi cng chnh l tn gio tun th mt s o luyn v tm linh. ng vit : "Pht trin tm linh chnh l o luyn nhn cch v lm cho con ngi tin n mt tri thc v chn l v v s thnh tu bn thn. V theo ti, y l mt iu ct yu trong vic dy tr ; mi s hun luyn m thiu vic o luyn tm linh th u v hiu, v cn c th nguy hi l ng khc" (7). Mt tn gio c quan nim nh th qu tnh l mt tn gio rt nhn bn, rt ngi v thc tin. Mt tn gio khng h c bng dng ca thn linh hay quyn nng. 4- Thng trong con mt ca Gandhi Trong tc phm Contemporary Indian philosophy, Gandhi vit : "Thay v ni Thng l Chn l, th ti ni Chn l l Thng " (Instead of saying God is Truth, I have been saying Truth is God) (8). Vi Gandhi, nh cp, mc du ng c rt k Thnh kinh, v n cng cung cp cho ng ngun cm hng v tn ; song, bo rng c Thng quyn nng th ng khng h chp nhn, v khng th chp nhn. Trong t truyn, phn "Cht men tn gio", Gandhi khng nh s ph nh ca ng v vai tr ca Thng . ng vit : "Ti khng th no tin c rng Gi-su l ngi con nhp th ca Thng , v ch c ngi no tin tng Gi-su mi c th sng i vnh cu. Nu Thng m c con c, th tt c chng ta u l con ca Ngi. Nu Gi-su l "nh" Thng , hay chnh l Thng , th tt c mi ngi cng phi "nh" Thng , v u c th l Thng . L tr ti khng sn sng tin theo trc ngha, rng Gi-su, vi ci cht ca Ngi v mu ca Ngi, cu chuc ti li ca nhn th". Ni v ci cht ca Gi-su, ng vit tip : "Ti c th nhn rng Gi-su l mt bc t o, mt hin thn ca hy sinh x k, mt bc thy thnh thin, nhng khng phi l con ngi ton thin nht t c ch kim cha ai snh bng" (9). V thay v cao vai tr ca Thng , Gandhi cao vai tr ca s tht v o l nhn qu - nghip bo. Mt o l rt c bn trong Pht gio m

c Pht bo rng : "Con ngi l ch nhn ca nghip, l k tha t nghip ; nghip l quyn thuc, l thai tng m t con ngi c sinh ra". y, khng ai c th ban n, ging ha cho ai c ht, m mi ngi phi chu trch nhim v mi t duy v hnh ng ca chnh mnh. Hnh phc hay kh au l do chnh mi con ngi. Ngoi con ngi, khng cn mt ci nghip no tn ti theo kiu "tai bay v gi". V l, tt c thin nghip hay c nghip m con ngi to ra nhng kip sng qu kh u tp trung vo thn ny ri. Do , Gandhi cao gi tr ca nhn qu v nghip bo. ng vit tip : "Thng , Ngi phn t lu rng "ngi gieo nhn g s gt qu ". nh lut nhn qu - nghip bo tht vng chc, khng li thot ra. Th nn, Thng khng cn g can thip na. Ngi t ra nh lut y ri lui v an ngh" (10). V cng t nhng quan nim nh trn, Gandhi khi s i vo mt cuc t gio tn gio, sau khi ng xem k tc phm The Light of Asia ca Edwin Arnold (11). ng vit : "C ln ti bt u so snh i sng Gi-su vi i sng ca Pht". Ti ni : "Hy xem lng t bi ca c Pht ! N khng gii hn vo nhn loi m thi, n tri ra khp tt c mi loi. C phi l lng ta trn ngp tnh yu khi ngh n ch cu non mng r bm ly vai Ngi hay khng ? Ta khng thy c mt tnh yu i vi mi loi nh th trong i sng ca Gi-su" (12). T mt vi trng dn trn, cho thy Gandhi l mt con ngi lun lun tn vinh nhng gi tr chn tht. V i vi ng, nhng gi tr chn tht chnh l Thng . 5- Quan nim v bnh ng ca Gandhi Nh cp, Gandhi l mt con ngi th nhp kh tnh v bin ca tnh yu. ng yu thng ng loi, yu thng sc vt, v yu thng, thm ch c c cy. S d ng lp nn mt tn gio phng s, v l tn gio chnh l hin thn, l ting gi t kh tnh v bin ca tnh yu. Mt tnh yu khng v k v khng bn ng. V ng cng hin trn i cho tnh yu . Cng vy, bnh ng trong ci nhn ca Gandhi chnh l tnh yu. Tnh yu l bnh ng v bnh ng l tnh yu. y khng h c bt k mt s khc bit no gia bnh ng v tnh yu. Phn ln cuc i ca Gandhi l hin dng cho cng vic phng s v phc v, tt c cng ch v tnh yu. C ln, Gandhi phm mt li lm no , ng hi hn v cng v lng tm

ng thc gic ng vit ln mt t th ti a ln cha ca ng. Khi c t th ti , cha ng cm ng n chy nc mt. Tng git nc mt yu thng long lanh tri ln trn g m gy guc lm t m l th chn ng c con ngi Gandhi. V ngay ti , ng thc tnh mt tnh yu v mi mi sng vi tnh yu . ng vit : "Nhng ht ngc ca tnh yu y ra sch lng ti, ra sch ti li ca ti. Ai tng cm nhn mt tnh yu nh th mi bit c mnh lc ca n nh th no". Nh mt khc thnh ca :"Ch c k no tng nm tri mi tn thn diu ca tnh yu mi bit c sc mnh ca tnh yu" T , ng ng rng tnh yu cng c ngha l bt hi (ahimsa) - mt o l khng xm phm v tn hi n t thn, tha nhn v mun loi. V do , bt hi cng l o l ca bnh ng, mt s bnh ng khng gii tuyn, mt s bnh ng khng th thiu trong vic o luyn cuc sng ni tm. ng vit tip : "Ngy nay, ti vn cn quan nim nh ngy y. Ti ngh, mng sng ca mt con cu cng qu nh mng sng ca mt con ngi. Ti s rt ngn ngi nu phi git mt con cu nui sng mt con ngi. Ti ngh rng mt sinh vt cng yu ui bao nhiu li cng ng c ngi che ch, bo v by nhiu. K no cha t cch lm vic y th khng th no cu c sc vt. Ti cn cn phi tri qua nhiu cuc thanh luyn bn thn v hy sinh hn na mi c th hy vng cu nhng con cu kia khi b hy sinh man r nh th. Ngy nay, ti tng chng phi cht cho nim kht vng thanh lc bn thn y. Ti lun lun cu nguyn sao cho mt tm hn v i s xut hin trn tri t ny, mt ngi n ng hay n b vi ngn la t bi thn diu trong tm, s gii thot chng ta ra khi ti li kh ny, v cu mng sng ca nhng sinh vt v ti...". chnh l tt c nhng g m Gandhi quan nim v bnh ng. ---o0o--BT Thnh Gandhi l mt con ngi qu tht l v i. Mt con ngi v i qua nhng vic lm bnh d v rt thng thng trong cuc sng. Qut dn nh v sinh cng cng, chm sc cho cc lao cng kh c, t tay mnh tm git cho con ci v.v..., l nhng cng vic phng s v i bn cnh nhng ci v i trong con ngi ca Gandhi.? -------------------

(1) n c 4 giai cp theo truyn thng, l : 1. Giai cp Tng s B La Mn ; 2. Giai cp vua cha, qu tc ; 3. Giai cp thng gia, bun bn ; 4. Giai cp cng nhn, th thuyn, n l (2) Xem The Story of My Experiments with Truth, bn Vit dch "T truyn Gandhi" ca Tr Hi, V Tnh n hnh, Si Gn, 1971 (3) Satyagraha : c ngha l eo ui, bm ly sc mnh ca chn l. Anh ng dch l : phn khng th ng (passive resistance). Saty l chn l, Agraha l s kin tr (4) 100 Great Thinkers , Dr. Jay E.Green, Editor, Washington Square Press, Inc., New York, 1967, tr.324 (5) Ca Sir Edwin Arnold vit v cuc i ca c Pht. y l mt tc phm ni ting v gp phn truyn b Pht gio sang u-M. Phn ln cc nh nghin cu Ty phng n vi Pht gio u khi s t tc phm ny (6) 100 Great thinkers, tr.527 (7) The Story of My Experiments with Truth, xem thm bn dch ca Tr Hi (8) Contemporary Indian Philosophy, edited by Radhakrishnan and I.H.Muirhead, London : George Allen & Unwin LTD, New York : Humanities, Press, Inc., Fourth Impression, 1966, tr.21 (9) Xem bn dch "T truyn Gandhi" ca Tr Hi, tr. 186-187 (10) Ibid, tr.321 (11) Ibid, tr.218 (12) Ibid, tr.218 ---o0o--Pht gio v dng trit hc Nietzsche 1- Vo Mt trong nhng i trit gia c nh hng su m tinh thn Pht gio, l Friedrich Wilhelm Nietzsche (1844-1900). ng cng l ngi bn thn

ca nhc s c R.Wagner, v rt tn sng trit hc ca Schopenhauer - mt h thng trit hc vn mang m mu sc, t tng Pht gio. Tuy nhin, vi phong cch sng rt ngi v cc lc ph phn cc tn gio thn quyn, nn ng thng c xem nh l nh trit hc v thn. Nietzsche sinh nm 1844 trong mt gia nh "thn hc" lu i ti Rocken, c. Ln nm tui th cha ng qua i bi mt ci cht bi thm, v ng di chuyn n Naumburg v trng thnh ti y. Nhn c hc bng, ng vo hc ti mt trng ni tr ni ting Pforta, n nm 20 tui, ng vo hc ti i hc Bonn, v sau li chuyn n Leipzig. Ti y, Nietzsche bt gp hai s kin quan yu i vi thi trai tr ca mnh, l : Nietzsche tnh c gp c quyn "Th gii l ch v biu tng" (The World as will and idea) ca Schopenhauer trong mt hiu sch c ; v sau , Nietzsche kt bn vi nhc s Richard Wagner. y l hai ng c then cht m ra cho Nietzsche mt con ng mi, v lm cho Nietzsche tr thnh mt i trit gia ca c vo th k th XIX. Nietzsche l mt sinh vin rt thng minh v nhy bn v cc vn trit hc cng nh vn hc. Vo nm 1868, tui 24, ng c mi dy v vn hc c in ti i hc Basel, v thm ch trc , Nietzsche c cp bng tin s. n nm 1879, Nietzsche v Wagner ct t quan h v mt l do (t nh) no ; v nm sau, ng xin thi dy hc v l do sc khe. T nhng nm 1880 n 1889 l thi im chn mui t tng ca Nietzsche. Cng trong thp k ny, tc phm "Zarathustra ni nh th" (Thus spoke Zarathustra) ca ng ra i. y l mt tc phm trit hc ni ting nht v thnh cng nht ca Nietzsche. Tc phm ny gm bn phn ; hai phn u ng vit trong mi ngy vo nm 1883, phn th ba cng c vit trong mi ngyvo nm 1884, v phn cui c thm vo, vo cui nm 1884. Trong tc phm, Nietzsche chn Zarathustra, tn gi bin th ca mt trit gia ngi Ba T - Zoroaster, nh l ngi pht ngn ca Nietzsche. S d chn nh th v Nietzsche cho rng Zarathustra l mt nh tin tri v o hc u tin, l hin thn ca trit l siu nhn, biu dng cho iu thin v chn l (1)... V n nm 1900, ngi ta ni rng Nietzsche cht trong in lon ! 2- Con ng Nietzsche i vo Pht gio Theo Andler, Nietzsche quan tm n Pht gio t nhng nm khi ng hc i hc. ng bit, tuy khng nhiu lm v ch Phn (Sanskrit), nhng b nhiu cng sc nghin cu trit l Vdanta qua nhng tc phm

ca bn ng l Paul Deussen. V mt trong nhng ti liu quan yu chun b cho tc phm " ch hng dng" (La Volont de Puissance) ca Nietzsche l b lut Manou ca n gio. y, l thuyt v tman cun ht ng tht s, v y cng l nc thang a ng bc xa hn vo Pht gio, mt h thng ph nh v ph nh hon ton v tman, v thm ch c Brahman. Andler vit : "Khng mt tn ngng hay tn gio no c Nietzsche say sa nghin cu hn Pht gio. D nhin, lc u ng ch mun thm nhun dng sng trit hc ca Schopenhauer m thi ; nhng v sau, khi tip xc v thu hiu v nhng nn vn minh ln, th i vi ng, Pht gio tr thnh khun vng thc ngc cho mt cuc o ngc cc gi tr hon ho nht - (Le Bouddhisme fut pour lui l'exemplaire d'une parfaite transvaluation) (2). V trn chiu hng , Nietzsche c nh hng su m bi hai tc gi thi danh thng qua hai tc phm : a) "Tn gio ca c Pht" (Die Religion des Buddha - 1857) ca Friedrich Koeppen, v : b) "c Pht" (Buddha - 1881) ca Oldenberg. Nietzsche, thng qua tc phm th nht, hc hi nhiu v trit l ca Pht ; v thng qua tc phm th hai, ng hc hi nhiu v thn th ca Pht. Gio l quyn r Nietzsche thc th chnh l gio l V thng (Impermanent). Di lng knh v thng, mi sinh linh cho n th gii s vt, hin tng lun lun khng ngng tri chy nh s lun lu bt tuyt ca mt dng sng. Tuy nhin, iu quan trng hn khng phi l thng qua dng chy ca cc hin tng v thng xc nh mt ci g thng hng bt bin nh mt tuyt i th : Thng hay Brahman v.v..., m tri li, nu Thng hay Brahman thc s mun hin hu v c th hin hu, th Thng v Brahman nht thit phi chu s chi phi bnh ng ca nh lut v thng. c Pht dy : "Tt c php l v thng". Nhng cn lu rng, v thng khng c ngha l khng hin hu, m l khng c mt thc th n nht, vnh hng. Vi Nietzsche, quan im v thng ca Pht gio qu tnh l mt ci nhn rt cch mng, tn k, sc bn v c o. Nht l khi quan im c soi sng trong tng quan gia Pht gio v B La Mn gio. Mt bn th xc nhn bn th tuyt i ng tr dng sng ca v tr nhn sinh (B La Mn gio), trong khi mt bn khc (Pht gio) th ph nhn v ph nhn hon ton vai tr ca bt k mt tuyt i th no, d l Thng , Thin Cha hay thn linh v.v... Mt nhn nh sc bn ca Oldenberg trong quyn "Buddha", cun ht Nietzsche mt cch v cng tn, l : "B La Mn

nhn thy hu th trong mi s bin dch, cn Pht gio li nhn thy s bin dch trong mi hin hu o nh" (Le Brahmanisme dans tout devenir saisit l'tre, et Le Bouddhisme en tout tre apparent saisit le devenir - tr.257). V y cng l ht nhn gy nn ni lc ca tr tu, lm cho li tuyn b ca Nietzsche cng mnh lit v hng hn hn v ci cht ca Thng (The death of God) hay "Thng cht" (3). Ring i vi vn n lc t thn ca Pht, Koeppen - qua nhn xt ca mnh trong "Die Religion des Buddha" - cung cp cho Nietzsche mt s hng phn v i tin v pha trc vin cnh ca ch hng lc (La Volont de Puissance), khi ng cho rng : "Ngoi Pht gio ra, khng c tn gio no khc cao s cao c ca con ngi trn thn minh thnh mt nguyn tc v mt tn iu r rt hn. V chnh c Pht Thch Ca l mt con ngi v ch l mt con ngi... Ngi khng tha hng t mt mt khi thn thnh no c. Tinh thn minh trit c c l do nhng n lc t thn ca Ngi, nhng s tinh cn kh nhc ca Ngi, v nhng cng c ca chnh Ngi. Nhng nh th, Ngi li l kt tinh ca mi s hon ho" (tr.123-124). y l nhng nhn thc c bn ca Nietzsche trong hng ph phn v khai tr tn gc nhng thi linh thnh, thn b trong bin chng trit hc Duy nim ca phng Ty ; ng thi, cng l nn tng cho nhng ch trit lun ca Nietzsche. 3- Trit hc Nietzsche Cc ch trit hc ca Nietzsche c th c tm tt qua ni dung ca tc phm "Zarathustra ni nh th", bao gm cc vn : Thng cht, ch hng lc, v con ngi siu nhn. Bn cnh , Nietzsche dng nh tng bin th ca con lc , con s t v tr con ni ln qu trnh vn hnh ca trit l hng thng. Khi u, Nietzsche hon ton ph nhn vai tr ca Thng . ng cho rng, nhng ai cn tin vo Thng u t bin mnh thnh k n l, v l li sng tm thng ca a s nhn loi. y, ng dng nh tng con lc biu th cho s n l ca nhng c tin m qung, thn quyn, cng nh s tn th cc tn iu v cc i tng thnh linh. K , nh tin tri Zarathustra mun dy cho nhn loi ci " ch hng lc" gii thot mi n l mang tnh thn b v quyn nng ca nhng t tng cung si v mng mui caloi ngi. vt qua khi li sng tm thng, thp hn , con ngi cn phi ti luyn ch hng lc mt ln vt i dng mnh mng, ngha l vt ln khi nhng thn linh ca sng gi bin khi, v lc

by gi, nhng nh tng ph phim ca thnh linh i vi con ngi s tr nn v ngha. Nietzsche vit rng : "Than i ! n mt giy pht no , con ngi khng cn can m phng xa khi nhng k vng ca mnhnh l phng nhng mi tn, v con tim ca h khng cn bit rung ng nh l si dy cung c cng thng" (Zarathustra, tr.34-35). Ti y, ch c ch hng lc mi c th gip con ngi thc tnh trc mi nh tng m m ca thn tng. S thc tnh ny, Nietzsche gi l con s t, v con s t thc tnh ny s siu vit mi tri buc v hnh ca lch s trit hc duy tm thn b - tn gio. V Nietzsche cho rng ci ng nhn v i nht v trm trng nht ca lch s nhn loi chnh l "nim tin Thng ". Cho n khi no Thng "nm xung vnh vin", ngha l con ngi t gii thot mnh ra khi nhng c tin m qung ca chnh mnh ; v cho n khi no cc quyn nng bn ngoi khng cn hin hu na, th lc , s t s thnh thang trong rng xanh mnh mng bao la. Nh th, con s t ca Nietzsche chnh l s tuyn dng cho mt nn o c c y c trn c s ca thc t do ca mi con ngi v vn hnh trn nguyn tc nhn bn. Nietzsche gi nn o c ny l nn o c "Ti mun" (La morale du [Je veux]), m khng phi l nn o c ca "Anh phi" (La morale du [Tu dois]). Sau khi s t thc tnh (nh mt s gic ng), t m ra trc mt n mt th gii quan hon ton mi l m cha bao gi n (nhn loi) t chn n. giai on ny, con ngi (s t) ha thnh siu nhn, v ln u tin, y chnh l Thng ca chnh mnh ; v mi ngi u l v u c mt Thng trong/bi chnh mnh. E.Fink, trong tc phm "Trit hc ca Nietzsche" (La Philosophie de Nietzsche), ghi nhn rng : "Nhng, i vi Nietzsche, Thng c ngha l tt c nhng g c gi l l tng siu vit" (Mais Dieu signifie pour Nietzsche la totalit de toute idelit transcendante - tr.85). Tuy nhin, t do sng theo thc v mun ca mnh, vi Nietzsche, ch l mt s t do tiu cc, mt s t do gn lin vi dc vng c th ; v do , cha th gi n l t do tch cc hay tuyt i. V th, Nietzsche a ra mt bin hnh th ba l tr con (hi nhi) biu th cho s thanh bnh, trong sng v hn nhin. V theo ng, y mi chnh l s t do cao thng m con ngi cn kim tm. ng thi, c l y cng l mt iu kh hiu nht c ging gii bi tin tri Zarathustra khi siu nhn ha thnh hi ng.

4- m hng Pht gio trong trit lun ca Nietzsche Trong lun n ca Guy Richard Welbon, di nhan "Nit bn Pht gio di mt cc nh lun gii phng Ty" (4), ng nu ln ba quan im ca Nietzsche tng t hay trng hp vi quan im ca Pht gio nh sau : a) L thuyt v s tr li vnh cu (Ewigen wieder kunft) ca Nietzsche tng t vi s lun hi (Samsra) trong vng sinh t v tn (v s kip). b) Tin tri Zarathustra trong tc phm "Zarathustra ni nh th" l hin thn ca mt v B Tt, k nh thc nhn loi bc ln trn nhng i ngu thin-c, c-khng (jenseits von Gut und Bose) - tc siu vit nh nguyn thc hin Ba la mt (Paramita) - s thanh bnh, x ly v v nim - hn nhin nh ting ht ca hi ng. c) Quan nim o ngc cc gi tr ca nhn loi v mi kh tnh do s o ngc y em li. iu ny tng t nh s chuyn y (asrayaparvritti) ca tm thc gic ng trong s vn hnh tng tc ca 12 nhn duyn, mt s ct t v o ln hon ton ci c cu bm sinh truyn kip ca con ngi. V sau cng, Welbon cho rng tc phm ca Nietzsche nhiu phen nhc n nhng li minh th to bo v uy hng ca kinh Bt Nh (Prajnparamita Sutra). Tuy nhin, y chng ta ch bn n mt s trng hp hp dn gia Nietzsche v Pht gio. 4.1/ "Hy thnh tu th tnh ca mi" y l cu chm ngn Hy Lp, m theo Heidegger th n c nhiu lin h mt thit n ngn ng Sanskrit trong kinh in Pht gio. Nietzsche cho khc cu chm ngn ny ln , trc cn nh c liu ca mnh ti thung lng Pleisse, khi Nietzsche v Erwin Rohde sng trong nhng chui ngy suy nim. Nh th, t hn Nietzsche thy c iu g sng ng trong chm ngn ny trc khi ng cho khc n ln . V, trn bnh din no , "th tnh ca mi" v s "thnh tu th tnh" nu so vi nhng cch ngn ca Pht gio nh : "hi u th ngn" (quay u l bn), hay "thnh tu gic ng" v.v... th qu tnh y l mt s trng phc n phi thng. V l, c hai u biu th s n lc i vo bn th uyn nguyn vn c mi sinh linh ang trm lun v cha gic ng. V na, ti sao Nietzsche li i tn bi th "Gi Ng v vnh cu" (Mittag und Ewigkeit) thnh "Zarathustra ni nh th" (Thus Spoke Zarathustra), mt s thay i mang m hng

Pht gio mt cch su m nu so snh vi li m u ca cc tng kinh Pht gio - l : "Nh vy ti nghe" (Evam me sutam). Trong phn II ca tc phm Zarathustra..., tin tri Zarathustra tuyn b rng : "Khn kh thay cho k no m gi sa mc !". chnh l th cch nhn thc m tin tri i din trc s hoang ph ca cuc i c bao ph bi nhng c vng ho huyn - mt th sn phm c sn xut bi ch ngha h v. y, tin tri tha nhn rng : "Ta, Zarathustra, l ting ni ca i sng, ca s au kh trm lun v s trm lun vnh cu". Vi t cch l pht ngn vin ca s tht ca chn l, tin tri ku gi con ngi hy vt qua sa mc hoang liu ca chnh mnh v th gii hin hu trong tm thc ca mnh. iu ny tng t vi cch ngn "cn nh la" c c Pht tuyn ni trong kinh Php Hoa. - tc th gii Ta b ny (Saha world) nhng sinh linh ang tung tng vui chi trong cn nh la m khng h hay bit g n vin cnh tang thng mt kip ang vy ba v thiu t chng. Cng ta h nh nhng k kh no khn cng ang m gh sa mc ct nng, nhng li lun lun k vng v mt th gii thanh bnh, ti mt, hnh phc. V lc by gi, k tuyn ngn cho s tht lun lun b xem l k ph v hnh phc trn gian, k o ln mi thang bc gi tr ca trn gian, v k hy dit n cng trn gian mng m ang phiu bng ong a theo gi ny. Trn chiu hng ny, Nietzsche chim ngng Pht nh mt "Zarathustra thi i". Nietzsche vit : "Pht gio l tn gio thc nghim nht t trc n nay trong lch s nhn loi" (5). 4.2/ Trit l gi Ng ca Nietzsche "ng gi Ng cuc i, hi gi cao c y ! Vn cy ma H !" (O Midi de la vie, o l'heure solennelle. Jardin d't !...). "Th gii vt ci x toang bc mn che, mt bc mn rng rn khng khip, m thu tr v vi nh sng" (Le monde rit, l'affreux rideau s'est dchir, voici que la Lumire a pous la Nuit !). y l on u v on kt ca bi th "Ngn cao nh ni" (Du haut des cimes) tuyn dng v trit l gi Ng ca Nietzsche. Gi Ng l nh sng v i trong s "chng ng" ca Nietzsche. V cng t , cuc i ca Nietzsche hon ton thay i. Nietzsche vit : "T 6.000 dm trn cao xa loi ngi v thi gian. Ngy , ti i qua cnh rng bn b h Slivaplana, khng xa Surlei bao nhiu, ti vi v i ti chn tng

ln ng sng nh mt kim t thp. Chnh lc y, tng ny (S tr li vnh cu) n vi ti" (Ecce Homo, Gallimard, xb ln th 16, tr.120) (6). V ngha ca "s tr li vnh cu" (Le retour ternel), Nietzsche cho rng : "Nhng ai khng tin vo qu trnh lun chuyn xoay trn ca v tr th buc lng phi tin vo Thng cao siu tuyt i, l lp trng i nghch gia ci nhn ca ring ti v nhng quan nim ca cc nh duy thn ngy xa" (7). V : "Nu hon v ny phi i ti mt chun ch no n, th th n cng phi i ti ; nu hon v ny phi i ti mt trng thi tn cng (khng c tin on), th n cng phi i ti . Mt trng thi qun bnh bp bnh khng th c trong thin nhin, cng nh khng th c hai hnh tam gic u nhau. Vy, khng th c s ngng tr ca nng lng c. Nu c th c mt tnh trng bt di, bt dch th cng xy ra nh th ri" (8). T nhng chi tit c dn trn, r rng Nietzsche nh hng su m gio l "v thng" ca Pht gio nh cp ngay t u. V c th ni, trit l gi Ng ca Nietzsche l "s ng con du ca hu th trn bin dch" (Marquer le devenir du scau de l'tre - WM 617), hay ni khc hn, l s th nhp mt "hin ti vnh cu" (sd, tr.87). Phi chng y cng l mt cch th nhn o l Duyn sinh (Paticcasamuppda) ca Pht gio. V rng, o l y ni rng : "Khi A hin hu th B hin hu, khi A khng hin hu th B khng hin hu. V A sinh khi nn B sinh khi ; v A on dit nn B on dit". V ni theo ngn ng ca Nietzsche, th s tun hon ca v tr nhn sinh ny khng g khc hn l mt vng trn sinh ha khng ngng lun chuyn. C l y cng l l do ti sao Kaufmann cho rng, l thuyt "S tr li vnh cu" ca Nietzsche l mt gi thuyt "c tnh cch khoa hc hn tt c cc gi thuyt c th c" (The most scientific of all possible hypotheses - WM 55) (sd, tr.85). 5- Vn nn v thc ti ca Nietzsche Trong cuc hnh trnh v tm linh, tin tri Zarathustra tng tht ln hai vn nn long tri l t khi m ng ku gi con ngi hy p tan i nhng thn tng ang c p , tn th. l : "Ti sao phi nui dng ch hng thin ? V ti sao phi nui dng ch hng v chn l, trong khi k nui dng ang chm m trong tm ti ca s phi chn l ?". T hai vn nn ny, nh cp, Nietzsche xc nh quan im thot ly i ngu (nh nguyn lun) ca mnh. Nietzsche cho rng thin v c l mt

cp phm tr i lp v cng nh tt c cc cp phm tr i lp khc, tt c nu cn i lp l cn trt chn vo th gii nh nguyn trn tc ny, chnh l th gii ca "nhn em yu thng, nhn em th d" (nhc Trnh Cng Sn). Do , tr li hai vn nn trn, nht thit phi vin n cu linh ng ca Bt Nh - "i qua, i qua ; i qua b bn kia ; i qua n b bn kia. Reo vui !" tr li. Hay ni khc i, ch khi no ng bn chn tri v nim v x ly, nhng vn nn trn t n s c soi sng. y qu thc l s "in lon" ca Nietzsche di con mt ca k cho rng "lm lnh lnh d" l chn l ti thng. Mt khc, chn l v phi chn l y, theo Nietzsche, khng phi l mt loi chn l hay phi chn l theo cng c m con ngi gi nh ; tri li, n l mt s o ngc hon ton cc gi tr v chn l m con ngi quy nh. S tht l nh th. Di con mt ca Nietzsche, "C my ai chu sng nh i sng v theo i sng ca Pht, hay tri li, nhng k tn th, vi ly v cu xin Pht li l nhng k phn bi Pht mt cch tn nhn nht". y l l do ti sao Zarathustra ku gi p v tt c thn tng, k c thn tng trong thc ca chnh mnh cho ng siu nhn trong mi con ngi xut hin ; v cng l ngha ca cch ngn "Thng cht". V on cui trong cuc hnh trnh v tm linh, Nietzsche v nn mt chn dung ton m cho Zarathustra qua bi thuyt php Hoa hng, mt bi ging cui cng trc khi hon tt s mnh. Zarathustra i dc theo sn i hi nhng a hoa hng, kt thnh trng ; v sau khi ging xong bi php Hoa hng, Zarathustra tung ri trng hoa xung trn th nh l mt cch chc phc lnh cho tt c th gian. Lc by gi, khng ai ni chng hi hiu g, cho n nhng con chim, con v rn u im lng ! Zarathustra ni : "Hi nhng mn ! Gi y ta i mt mnh, v chnh cc ngi cng phi i mt mnh ; ta hng mong mun nh th. Hy i xa ta ! Hy trnh xa ta ! Hy ng nghe Zarathustra !" (Zarathustra ni nh th). Chng ta hiu c iu g khi i din trc nhng cnh tng ny, ng thi ngh n s kin trn nh ni Linh Thu. Pht cm a sen thanh v Ca Dip mm ci ; ri tt c u din ra trong s im lng ; cng nh li tuyn th ca Pht rng : "T m ta thnh o n khi ta nhp Nit bn, trong sut thi gian , cha mt php no c ta ni" (kinh Lng Gi) ; v "Mi ngi phi t mnh th nghim cho chnh mnh ; mi ngi hy t mnh thp uc ln m i !" (Nikaya).

iu ny, gc no cho thy s nh hng ca Nietzsche i vi trit lun ca Schopenhauer cng nh i vi gio l ca Pht trong s th hin t tng ca mnh mt cch sng to ; m qua , khng t cc tc gi Ty phng cho rng, Nietzsche l mt ha thn ca trit l Pht gio chu u th k th XIX. l hnh nh ca mt con ngi minh trit, ch c sng thc m khng c ni v. 6- Thay li kt Mt trong nhng trit gia li lc ca c, Nietzsche, c nh gi rt cao qua h thng trit lun v thi phm ca mnh. Tuy nhin, Nietzsche - con ngi ca s chng ng hay con ngi ca s in lon, v s th ra sao, l iu c nhn nh rt khc nhau t nhiu pha. Nhng theo nh gi ca Heidegger : "Chng ta cha th lng nghe c ting gi thng thit ca Nietzsche bao lu chng ta cha khi s t duy".? (1) Zoroater sng khong th k th VI - th X trc Ty lch. Trc khi Hi gio du nhp, o ca Zoroater l quc gio ca Ba T cho n th k th VII (xem T in trit hc gin yu, H v THCN, H Ni, 1987, tr.554) (2) T tng, HVH, 1970, s 5, tr.107 (bi ca L Tn Nghim : Trit l gi Ng ca Nietzsche trong vin nh mt v tr tun hon) (3) Ted Honderich, The Oxford Companion to Philosophy, Oxford University Press, New York, 1995, tr.619 (4) Guy R.Welbon, The Buddhist Nirvna and Its Western Interpreters, Chicago, 1968, tr.187 (5) Nietzsche, k chng Cha (Der Antichrist) (6) Trch dn ca L Tn Nghim trong T tng..., HVH, Si Gn, 1970, s 5, tr.62 (7)T tng... s 6, tr.84 (tip theo s 5) (8) Nh s (2) ---o0o---

S nh hng Pht gio trong trit lun ca Arthur Schopenhauer I/- DN NHP Vo u th k th XVII, Pht gio hu nh cha c mt ti c, ngoi tr mt vi ti liu vn vt do nh thn hc St.Hieronyms vit v o Pht. Tuy nhin, nhng ti liu thng mang tnh cch nh kin v rt mp m. Mi cho n na cui th k XVII, Leibniz (1646-1716), mt nh trit hc, s hc v ton hc vi phn ngi c, vit v Pht gio vi s hiu bit su xa v trong sng. Ri sau l Immanuel Kant (1724-1804), mt i trit gia ngi c, vit v Pht gio. Mc d Kant cha bao gi ri khi ngi lng ca mnh, song, ng l ngi u tin vit v Pht gio mt cch c h thng v c th ni l k lng nht. Nhng tc phm vit v Pht gio Tch Lan, Min in, Ty Tng v Trung Hoa, Kant m t v i sng tu s, ng vit : "H sng bng thc n, ng trong nhng cn nh mc mc, v b th cho nhng ngi ngho nhng g khng cn thit cho i sng tu tp. H lm li ch cho tt c mi ngi m khng h phn bit hay k th" (1). c bit, gio l nhn qu nghip bo ca Pht gio thu ht ng mt cch l thng. ng cho rng, con ngi nht thit phi tri qua nhiu kip sng trc khi ngi ta c th thu thp c kinh nghim cn thit, lm iu kin cho s thng hoa, vn n nh cao ca s hon thin. n u th k XIX, Schelling Friedrich Wilhelm Joseph (1775-1854), Hegel (1770-1831), Nietzsche (1844-1900), Arthur Schopenhauer (17881860)... l nhng i trit gia ngi c vit v Pht gio mt cch phng khong v su sc. Trong ni bt nht l Schopenhauer, ngi c nh hng su m bi gio l ca o Pht. ng tng vit rng : "Pht gio l mt tn gio cao c nht, v l mt trong nhng tia sng v i nht khng ch ring cho chu , m cho khp c ton cu" (Buddhism is the highest religion and one of the greatest lights, not merely for Asia, but for the whole world) (2). y, phm vi ca bi vit ch trnh by vi nt v trit lun ca Schopenhauer trong nhng nh hng ca Pht gio. ---o0o--II/- SCHOPENHAUER - THN TH V S NGHIP Schopenhauer sinh nm 1788, thu thiu thi ti Danzig, c ; sau ng theo cha sang Hamburg v sinh sng cho n nm 1805 th cha ng

t t v mt cn bnh tm thn. Schopenhauer ri vo tuyt vng v tht ln rng : "Th gii ny khng phi l to phm ca Cha nhn t m l ca c qu..." (This world was not the work of an all - merciful God, but that of the devil...) (3). Sau ci cht y bt hnh ca ngi cha yu qu nht trn i, Schopenhauer vo hc ti i hc Gottingen, v , ng tr thnh hc tr nhit huyt v trung kin ca Plato v Kant. Sau , ng tip tc hc y khoa, tm l hc v tm l tr liu ti i hc Berlin. M ca Schopenhauer, b Goethe, l mt nh vit tiu thuyt ni ting thi . Nhng b khng mun con mnh i vo ngnh trit, do gia b v Schopenhauer c nhiu iu bt ha. S th cng ti t hn khi ng hon thnh lun n tin s trit hc di nhan "Bn c s ca nguyn tc tc l" (The Fourfold of The Principle of Sufficient Reason) vo nm 1813. Lun n ny hon thnh bi chnh s cm hng ca ng v Plato, Kant, trit hc Upanishads v c bit l v Pht gio. C th ni, Schopenhauer l mt trong nhng trit gia Ty phng u tin nghin cu v ngng m Pht gio mt cch chn thnh (4). Hon tt lun n, Schopenhauer v m ng thc s ct t quan h m con ; mc du 24 nm sau, m ng mi qua i. Cc nh ph bnh lc by gi, khng t ngi ho hng vin dn s bt hnh trong gia nh ca Schopenhauer quy kt trit lun ca ng l ch ngha bi quan (xem phn sau). n nm 1818, Schopenhauer cng b tc phm "Th gii l ch v biu tng" (Die Welt als Wille und Vorstellung), y l tc phm trit hc quan yu ca Schopenhauer. Tuy nhin, 16 nm sau t khi tc phm c xut bn, phn ln tc phm khng c ngi mua, nh phi bn r nh giy ph phm ! n nm 1820, ng vo dy trit hc ti i hc Berlin, cng gi v chung trng vi Hegel. C Schopenhauer v Hegel cng nh Fichte u nh hng Kant mt cch su m, nhng v l do (t nh) no , Schopenhauer ngh dy, chm dt ngh gio ca mnh... Nhng du n v tuyt vng v kh au trong cuc i ca Schopenhauer l nh th... ---o0o--III/- TRIT LUN CA SCHOPENHAUER Trit lun c bn ca Schopenhauer, theo Jay E.Green v cng s, c tp trung vo tc phm quan yu v cng l tc phm bt hnh ca Schopenhauer - "Th gii l ch v biu tng" (The World As Will and Idea). Ni dung tc phm c chia thnh bn phn : phn mt ni v cc

hin tng gii ; phn hai - th gii thc ti chnh n ; phn ba - vn m hc ; v phn cui cng l s dit tr dc vng ca ch sinh tn. y l mt tc phm trnh by quan im trit hc mt cch thc tin v nh hng su m trit hc Pht gio cng nh Upanishads. C nhin, im c sc ca tc phm l s hon ton khc bit vi nhng tc phm trit hc siu hnh thi . a) "Th gii l biu hin ca thc ti" "Th gii - biu hin ca thc" l bi m u ni ting trong tc phm ca Schopenhauer. Ni dung ca khi nim trn, Schopenhauer cho rng v tr vn hu ny - hin hu hay th gii thc ti khch quan m do con ngi bit n - thc s khng g khc hn l biu hin ca thc. iu ny cng tng t nh v i ngu "vt t n" (ding un sich) trong trit hc Kant, l s tch t ca nhng d kin thc (sense data) trong tri gic ca con ngi, lun lun gn lin vi nhng biu hin ca thn vt l. Schopenhauer vit : "Con ngi khng th bit c mt tri v mt t, nhng lun lun ch c con mt n nhn thy mt tri v ci tay n cm nhn c mt t" (Man knows not the sun and the earth, but always only the eye, which sees the sun, the hand that feels the earth). V, "th gii ca con ngi thc ra ch l th gii biu hin ca thc" (The world about man is only about him as an idea) (5). iu ny cho thy s nh hng su m Pht gio trong trit hc ca Schopenhauer. V l, trc vin cnh thc ti, c Pht tng dy : " dn u cc php, lm ch to tc..." ; hoc nh hc thuyt ca trit hc Duy thc v cc kinh tng Mahayana - l "Tam gii duy tm, vn php duy thc", ngha l tt c th gii thc ti khch quan, sai bit a th ny u c xem nh l nhng biu hin (manifestations) ca tm thc (6). Tuy nhin, khng t ngi lm tng rng Pht gio ni "duy tm" hay "duy thc" l ni - ph nh v th gii thc ti khch quan, cho rng ch c tm thc m khng c th gii thc ti t nhin v.v... y l mt ng nhn ng tic ! V l, theo quan im ca trit hc Duy thc (Vijnaptimtra) hay Pht gio ni chung, th mt nhn thc thng thng bao gi cng phi c mt i tng c nhn thc (object) ; nu khng nh th th nhn thc bt thnh ( y khng cp n trng thi ca thc nh : nh trung thc, c u thc...). Do , ch "Duy" y cn phi hiu l s "biu bit", "biu hin" ca tm thc, m khng phi l "ch c" tm thc. V nh th, gc no , trit lun ca Schopenhauer r rng mang m hng Pht gio rt nng. Schopenhauer khng nh : "Th gii thc ti khch quan, tc

th gii ca nim, khng phi l mt duy nht ca th gii, nhng n ch l ci din mo ca th gii. V, n cn c mt mt khc na hon ton khc bit, l ci bn cht ni ti ca n, ci ht nhn ca n, tc : th gii ca chnh n" (The objective world, the world as idea, is not the only side of the world, but merely its out ward side ; and it has an entirely different side - the side of its inmost nature, its kernel, the thing-in-itself) (7). b) ch sinh tn (Wille) Schopenhauer cho rng th gii thc ti chnh n "thing-in-itself" (ging nh "vt t n" [ding-un-sich] ca Kant) l " ch sinh tn" - tc ci bn ng uyn nguyn trong bn cht ca con ngi (the inner essence of man's nature). Ci ch sinh tn khng nhng gn lin vi i sng ca con ngi, m cn c i sng ca mun loi vn vt, nh c cy, mung th, sng sui, ni i... y l ci m cc nh khoa hc gi l lc sng (life force) ca con ngi v v tr th gii ny. y, khi nim ch sinh tn ca Schopenhauer mang tnh cch rt bao qut, ng ch nht l hai ngha : mt l dc vng sinh sng (the desire to live) v hai l hng ti hin (the inclination to reproduce). ng minh ha ni dung ca khi nim ny nh sau : "Chng ta thy ht ging kh cn vn gi nguyn ngun lc sng yn ng sut ba nghn nm, v cui cng, khi cc tr duyn xut hin, n thc dy v ln ln nh mt cy xanh" (8). (We see a dry seed preserve the skimbering force of life through three thousand years, and, when at last the favorable circumstances occur, grow up as a plant". Cng nh vy, vi hng ti hin, Schopenhauer cho rng l s tp trung cao ngay ni ch sinh tn, m con ngi lun lun mong mun tr thnh mt ci g khc n nhng vn l n. l s i din ca hiu bit, tri thc v.v... V iu ny l nguyn ng lc thc y con ngi chuyn sinh v tn. Nh vy, ch sinh tn thc cht khng g khc hn l dc vng ca con ngi. ng vit : "Lm tha mn tt c nhng ham mun ca ng [hay ca con ngi] l ci g qu qut, khng th chu c - ci cm gic trm t khoi lc c ko di. Vt qua nhng kh khn ny l thc nghim s an lc trn y ca cuc sinh tn". c) Tnh thng v ci p S u phin (ennui) kh au ca con ngi, theo Schopenhauer, khng g khc hn l dc vng khng c tha mn. V nu th gii con ngi l biu hin ca ch sinh tn ; v kht vng sng l bn cht ca con ngi v.v..., th cuc sng ha ra l bng m ca ti li ; v l, kht vng ca con

ngi l v tn, n lun lun thc gic con ngi i tm kim mt s tha mn cho cc nhu cu, ham mun. V cng i xa trong vic tm kim s tha mn cc dc vng, th cng i su vo s trm lun ca au thng. Schopenhauer gi nh rng : "Nu th gii l ch sinh tn th cuc sng l ti li (evil). Nhng dc vng ca i sng l v tn ; chng cng nh ca b th cho k n xin, gi hn ta sng ngy nay ko di kh au ca hn n ngy mai". Tuy nhin, ni nh th khng c ngha l quan im bi quan, tiu cc ; v Schopenhauer khng nh : "Kh au l cht liu phn khch cuc sng. Ch c trong kh au, con ngi mi cm nhn c hnh phc" (Pain is the stimulus in life. Man appreciates happiness only in presense of suffering). T , quan im ca ng xu hng n xy dng mt m cm cho cuc i ; v m cm khng g khc hn l tnh thng (compassion) v ngh thut thm m (aesthetic art) hay l ci p. Tnh thng v ci p c cng mt bn cht, v nhng biu hin khc nhau ca chng s b sung cho nhau. Nu khng c tnh thng (hiu theo ngha rng) th s khng cm nhn c ci p. V ngc li, nu thiu vng ci p th kh m sinh khi mt tnh thng. Cho n cc lnh vc ngh thut khc nh vn hc, hi ha, m nhc v.v... cng u nh vy. Schopenhauer ni : "m nhc l bn sao chp ca chnh ch sinh tn" (Music is the copy of the will itself). Quan im ny c mt nh son nhc ni ting ngi c - ng Richard Wagner - tn thnh. Richard Wagner, v sau, l ngi bn ng tm ca Schopenhauer. d) Con ng thot ly kh au Nh trnh by, Schopenhauer l mt trong nhng trit gia Ty phng u tin tm hiu v knh ngng gio l ca o Pht mt cch chn thnh. Do , trit lun ca ng, t nhiu hay mt cch no , c soi sng v dn khi bi tinh thn Pht hc. Nhng khi nim nh : ch sinh tn, dc vng, kh au, tnh thng, m cm v.v... u nh hng su m gio l ca Pht. Nht l khi bt con ng gii thot phin ly kh au (ennui), Schopenhauer ni r v con ng dit dc theo tinh thn tri tc (bit ) v cao ngha ca Nit bn. ng khng nh rng, dc vng, sinh tn v kh au lun lun gn lin vi nhau ; v, tit dc, xy dng tnh thng v ci p y c trn chn l l con ng gii thot kh au a n Nit bn hnh phc v bnh yn vnh cu (cch ni ca Schopenhauer). V cui cng, ngun gc kh au ca nhn loi c Schopenhauer quy v "ci ch m qung " (blind will) ; y thc cht ch l li din t khc v khi nim "v minh" (ignorance) m thi. c Pht dy, ni kh ca con lc nhn kht by ngy i qua sa mc cng cha gi l kh, ni kh ca g cng t

lang thang sut cuc i vi ci i ngho cng cha gi l kh..., nhng ci ng c gi l kh chnh l yu t v minh. V minh l ngun gc ca kh au, ca lun hi sinh t ; v chm dt v minh tc l Pht, l gic ng gia dng i. ---o0o--IV/- BT Dc vng v kh au l s tht khng ch ring ca Schopenhauer m chung ca con ngi trn th, khng ai c th ph nhn c ; tr phi con ngi thc s xa ri dc vng, th lc by gi, ci nhn ca kh au s khng cn na, y l chn l ph bin i vi con ngi. Tuy nhin, cn ghi nhn rng dc vng, theo quan im ca Pht gio, khng n gin ch c khu tr trong hin hu ca con ngi, m n cn bao gm c cc dc v ci Sc (fine - material realm) v V sc (immaterial realm) ; iu ny cho thy r tm bao qut ca dc vng. c Pht dy trong kinh Trung B rng : "... Bt c s ham mun, dc lc, a thch, nm gi no i vi nm th un (9) u l s sinh khi ca kh au. Bt c s ch ng tham i, chp th, s t b tham i v chp th no i vi nm th un u l s on dit kh au" (10).? (1) The Bosat, Vol.XXIV, No.12 Whole No.128, 1961 (Vesak full moon, 25th Annivesary - trch dn ca Ven.Shanti Bhadra) (2) Ibid, ..., tr.54 (3) 100 Great Thinkers, Dr.Jay E.Green, Washington Square Press Inc. New York, 1967, tr.358 (4) The Oxford Companion to Philosophy, edited by Ted Honderich, Oxford University Press, New York, 1995, tr.802 (5) 100 Great Thinkers.... tr.361 (6) Xem "Vn c bn ca trit hc Pht gio", cng tc gi (sp xut bn) (7) Jay E.Green v cng s, op.cit, tr.361 (8) ..., op.cit, tr.361

(9) S chp th (attachment) vo 5 un : Sc, Th, Tng, Hnh v Thc (ch thch ca tc gi) (10) Middle Length Sayings, V.I, Pli Text Society, London, 1987, tr.236237. ---o0o--HT