Nghip

TT. Thch Nht Chn ---o0o--Ngun http://www.quangduc.com Chuyn sang ebook 2-9-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org
--- o0o ---

Phn ng Karman, vn c dch l Nghip, c ngha l vic lm. l mt danh t xut pht t ng cn kr, c ngha l lm, to tc, hnh ng, hot ng... Vic lm y l mt hot ng c mc tiu nh mt hc sinh hc chm ch nn thi u. Thi u l mc tiu, phng tin t n mc tiu y l hot ng chm ch hc hnh. Nh hc sinh y lm cng vic hc hnh chm ch nn mi t c mc tiu mnh mong mun l thi u. Chng ta c th ni rng y l mt vic lm c tnh cht nhn qu, nh nh hc sinh "lm vic" chm ch nh th, nn hc sinh y em li mt kt qu cho chnh mnh l thi u, m ngoi ra li cn c thm cc kt qu ph thuc khc nh b m vui mng, mi ngi khen ngi. Tuy nhin chng ta phi hiu rng ngha ca karman ch gii hn trong tin trnh "vic lm" m thi, ngha l karman bt u t mt mun c mc tiu khi ln, ri mun y thc y c th chng ta "lm vic" nhm t n mc tiu, cho n bao gi mun y cho rng lm vic nh th l t n mc tiu m n mong mi ri, th n ngng khng thc y c th chng ta lm vic na, lc coi nh nghip hay karman thnh tu, d sau mc tiu c thnh hay khng thnh, c kt qu hay khng c kt qu, mun y c c tha mn hay khng tha mn, cng khng thnh vn na. Th nn h c

c mun v b mun y thc y "lm vic" xong xui l coi nh chnh Nghip ri, ch khng phi i ch n kt qu c tha mn th mi c gi l nghip. Nghip l hot ng c ch ca hu tnh gii V Nghip hay karman l mt vic lm b thc y bi mt mun c mc tiu nh th, nn Nghip hay karman ch l cc vic lm ca hu tnh gii ch khng phi cc vic lm ca v tnh gii. Nh nc chy, nhng t chnh nc khng h thc l mnh chy ; nc lm mn , song khng h thc l mnh lm mn ; nc khng h c mun chy, khng h c mun lm mn ; nc khng c ch l mnh phi lm mn , khng ly lm mc tiu ca mnh. Nhn qu ca v tnh gii ch l mt tc dng v t v tnh, t nhin khng ch . Trong khi vic lm ca karman l mt vic lm c thc, c mun, c ch , c mc tiu, c suy xt nhn nh, ri phn quyt l phi lm th no, ri sau mi ra tay hnh ng. Hot ng ca thin nhin v tnh u khng c c cc ngha ny, nn khng phi l ngha ca karman. V v vic lm theo ngha ca karman l mt vic lm c mc tiu, c ch , c suy xt u ri mi lm, th nn d l hu tnh i chng na, song cc hot ng v tnh khng ch nh i ng dm cht kin, cc hot ng theo bn nng sinh tn hay sinh l nh n ung, i tiu i tiu, ng ngh, cc hnh ng t nhin ca c th nh i ng nm ngi, cc hot ng ca cc gic quan nh nhn nghe ngi nm v.v... u khng phi l ngha ca karman. Nghip chnh yu l hot ng gieo nhn thuc ci con ngi Chnh v th, i a s cc hnh ng ca cc ci (th, gati) hay cc loi khc ngoi loi ngi, v ch l cc hot ng qu bo, ni r hn l cc sinh hot tr qu, ngha l cc hot ng ca h ch l cc sinh hot p ng tng xng li vi Nghip nhn m thi. Nh hu tnh ca ci tri th ht ca, hng th ng dc sung mn y nh ; hu tnh thuc a ngc, ng qu th kh s n au ku rn khng tn ; hu tnh thuc sc sinh th ch sinh hot bng bn nng khng bit phn bit phi tri tt xu hay d ng sai ; hu tnh thuc ci Thin v nh th yn tnh bnh lng tri rng an lc... Cc hot ng hng th ca cc ci tri, kh s ca ba ci c, an lc ca cc ci Thin nh, u ch l nhng hnh ng t nhin phi c ca qu bo m thi, nh ngi lm c (tc gieo nhn) nn b t kh sai (tc qu bo), khi vo t th cc sinh hot, hot ng trong t nh phi lao ng cc

nhc kh s, i li t tng, khng t do v.v... ch l cc hot ng tr qu. Cc hot ng tr qu nh th khng c coi l Nghip. Nghip hay karman phi l cc vic lm hay hot ng "gieo nhn" ch khng phi cc hot ng hay sinh hot tr qu. Th nn thng thng Nghip hay karman hay c thc hin trong ci con ngi (nhn th), v ci con ngi khng phi ch l mt trong cc ci qu bo (th) m thi, m n cn l mt ci c yu t v tnh cht gieo nhn na. Ti sao vy ? Nghip l hnh vi thin c do ni tm. V cc ci tri v cc ci thin nh l cc ci qu bo thun thin, a ngc ng qu sc sinh l cc ci qu bo thun c, trong khi ci con ngi li gm c bo thin v bo c, nh ngi th va giu va thng minh, ngi th va ngho kh tt nguyn va ngu dt, cc cnh sung sng v au kh chung cng ch vi nhau, th nn ngi giu d c c hi lm nghip thin l b th cho ngi ngho, ngi ngho d c c hi sinh lng tham lm nghip c cp ot ca ngi giu v.v... M theo nguyn tc ca Nghip, th do ti lm c nn ti mi b qu nh th ny, do ti lm thin nn ti mi c hng qu nh th kia. Do c thin c cho nn mi c qu. Thin c y l da vo u m thm nh c ? V cc vic lm theo ngha karman lun lun phi c pht ng t mt tm suy tnh c ch , th nn cc vic lm ny c tnh cht ra sao l ty theo tm suy tnh kia m ra vy. Tm suy tnh ny (trong Pht Php gi l T, cetan), li c tnh cht th no l do cc suy tnh kia hng theo mt li hot ng no ca tm. Cc hng hot ng trong tm ny (trong Pht Php gi l Hnh, samskra) gm c ba loi l thin, c v v k, tc khng thin khng c. Nu suy tnh theo hng thin, nh suy tnh mun b th chng hn, th tm suy tnh y s l thin, v vic lm do tm suy tnh y pht ng s theo m l thin. Ngc li, nu suy tnh theo hng c, th vic lm s theo thnh c. V ch c cc vic lm theo hai hng thin c mi c ngha ca karman. Th nn d l c mc tiu hay ch c suy tnh i na, song cc vic lm c tnh cch gii tr nh i hng mt, chi th thao, coi kch ngh v.v... cc vic lm nui thn khng thin khng c nh ca s ht ca, kch s ng kch, th mc ng bn v.v..., cc vic lm theo bn phn khng thin khng c nh hc sinh hc bi v.v..., cc vic lm ny v khng c tnh cht thin hay c, th nn khng c ngha ca karman.

C mt s cc vic lm c chng ta nh gi sn l thin hay c ri, nh git ngi l vic lm c, b th l vic lm thin. Song thin c theo ngha karman c quyt nh theo hng thin c ca tm suy tnh, ch khng ch nhn theo vic lm m quyt nh. Nh mt ngi thy ngi thn b bnh kh hnh h au n m khng cch g qua khi, nn phi cho thuc cho cht i khi b au n na, th v tm suy tnh "git" ngi thn y l tm thin ch khng phi tm c, th nn vic lm "git" y khng cn l c na, m trong nhiu trng hp cn l thin na. Ngc li b th vi tm c, nh cho vi mt m mu hi ngi nhn hay cho vi mt tm la di, th vic lm b th s khng cn l thin na, m li thnh c. Th nn cc vic lm thin c m th gian nh sn hay chp nhn chung vi nhau nh git, trm, t dm, ni lo, l c ; khng git, khng trm, khng t dm, khng ni lo, l thin. Cc vic lm y cng vn phi c xt theo tm suy tnh trc khi lm cc vic y l tm thin hay c, ri mi nh gi cc vic lm y l thin hay c ng theo ngha ca karman c. Do cc vic lm thin c theo phong tc tp qun ca mi min, nh tp tc ni ny th chng m hai v l c, i vi ni khc th nhiu v l thin v.v..., cc vic lm thin c theo truyn thng vn ha khc nhau, nh c truyn thng vn ho chng cht l v phi cht theo mi l thin, cc truyn thng khc cho l c v.v... ; cng nh cc truyn thng thin, c ca tn gio, nh c tn gio sng ra phi ly mi phng mi l thin, c tn gio tip xc vi giai cp khc l c, c tn gio git tr k ngoi o l thin, c tn gio phi co b ht ru tc mi l thin, c tn gio khng bao gi ct tc hay mng tay mi l thin v.v... Tt c cc vic lm thin c trn u khng phi l tiu chun thin c theo ngha ca karman. Thin c ca karman l do ni Tm suy tnh, (tc T, cetan) quyt nh. Ti sao li nh vy ? Bi v tm suy tnh ny l ch ng trong mi vic lm thin c. Nh thy mt ngi rt xung sng, ti nm ngay mt si giy xung ko ngi y ln. Hnh ng hay vic lm nm giy xung ko ln ny ca ti khng phi l v tnh hay t nhin. Nu tm ti khng c ch cu ngi y, khng suy tnh mau l l phi cu lm sao, th vic lm nm giy cu ngi kia s khng bao gi c thc hin. Cn mt khi ti dt khot l phi cu ngi y, th tm ti lp tc suy tnh ngay l phi lm sao, v suy tnh ri l phi hnh ng tc thi. Hnh ng hay vic lm cu ngi y hon ton do tm suy tnh iu ng v lm ch. T hay l nghip. Thn nghip, ng nghip hay l biu nghip.

Theo Pht Php, vic lm hay hnh ng cu ngi kia ca ti lc y, hay karman ca ti lc y, gm hai thnh phn : mt l tm suy tnh thin c ch cu ngi ca ti, hai l thn ti chy i, tay ti ly dy nm xung v ko ln, c th thm na l ming ti h hon cc ngi khc li ko gip. Tm li karman hay vic lm bao gi cng gm hai phn l tm v thn. Vic lm thuc tm l cc suy tnh c tnh cht hoc thin hoc c (trong Pht Php gi l T, tc l nghip, manas-karman) ; vic lm thuc thn l cc hnh ng ca thn ni chung nh tay chn, nhn ng, lng nghe... (trong Pht Php gi l thn nghip, kyakarman) v cc hnh ng ni nng ca ming (trong Pht Php gi l ng nghip, vkkarman). Song tm bao gi cng ng vai tr chnh. i tha Pht gio, cng nh Nam sn lut tng sau ny, coi karman chnh l tm suy tnh (t), thn hay khu ch l cng c hay phng tin c tm suy tnh s dng nhm tha mn mc tiu m tm mong mun m thi. Ngha l khi ti b th cho ai, th ci vic lm b th hay karman b th y chnh l mt hot ng ca tm suy tnh mun b th, ch khng phi l mt hot ng ca tay ti. Tay ti ch l mt phng tin hay cng c do tm b th ca ti s dng ly hot ng theo n. Tm b th ca ti vn v hnh, nhng khi n s dng n thn v tay ca ti, th n hin hin ra r rng qua hnh ng cu tay ti a ca th ra cho. Hnh ng b th ca tay ti thc ra ch l hnh ng ca tm ti m gi y chnh ti v mi ngi u thy r ra c. Hnh ng ca tm hay karman khi hin l ra v c tt c mi ngi nhn bit r qua thn v khu nh th c gi l biu nghip. Biu (vijnapti) l l r ra bn ngoi cho mi ngi thy bit. Tuy karman tht s ch l hnh ng ca tm suy tnh (T), song nu ch suy tnh bn trong m thi, ch khng chu biu l ra bn ngoi qua phng tin thn v khu, th karman khng bao gi tht s thnh tu. Song chc chn l karman th l phi biu l ra qua hai mt thn hoc khu. Ti sao vy ? Bi v mi hot ng suy tnh ca tm (T) u do duyn theo thn khu v hon cnh xung quanh m khi. Nh thn ti ngi trong phng khch, nc di bp, em ti cng di bp. Khi ti cm thy kht nc v mun ung nc, th tc thi tm mun ung nc ca ti s da theo hon cnh ca thn ti v khung cnh xung quanh m suy tnh ngay rng l thn ti phi ng ln v i thng xung di bp th mi ung c nc v s c tha cn kht. l tm suy tnh ca ti dng n thn m hot ng. Ngoi ra khi ti suy tnh rng em ti ang di bp, th ti c th dng n phng tin "ming" l la vi xung bp bo em ti c ln th

mang ln cho ti mt ly nc. l tm suy tnh ca ti dng n"ming" m hot ng. Chc chn mt khi mun ung nc th tm ti s phi suy tnh cch no n c tha mn, v cc phng tin lm n tha mn th khng c g ngoi thn khu v hon cnh xung quanh. Th nn chc chn thn khu s c s dng n lin h vi hon cnh xung quanh m thnh ra mt vic lm ca tm suy tnh c biu l ra qua hai mt thn khu trn bi cnh l hon cnh xung quanh. Tm li, ch cho n lc cht, cn th tm ti khng bao gi thot ra c khi thn ny v th gii xung quanh, th nn chc chn h c ch , c suy tnh (T, hay karman, hay nghip) mun lm g ri, th th no n cng s pht ng thn v khu lm vic (tc biu nghip ca thn v khu), chiu theo hon cnh xung quanh m hot ng xoay s m c nh . V biu hay l Nghip nhn, chng t V ngay khi hai nghip thn khu va lm vic xong xui, hay ngay khi karman hay T hay nghip va biu l ra qua thn v khu xong xui, th khng phi l karman chm dt, m tc th karman thnh tu. Ni theo nguyn tc ca Pht Php l : nghip thc y thn nghip v khu nghip hot ng, hot ng cu thn nghip v khu nghip va chm dt l Nghip thnh tu. Chng ta thy ngay l c mt s ln xn no v danh t Nghip hay karman ny, ti sao Nghip lm xong ri, khng chm dt m li thnh Nghip ! Nu chng ta th vo cc ch Nghip y bng cc danh t khc chuyn mn hn, th nguyn tc y s khng c g l mu thun na : biu nghip ca thn khu va chm dt l v biu thnh tu. V biu ny l g vy ? V biu (avijnapti) c ngha l khng biu l ra bn ngoi cho chnh mnh v mi ngi thy bit hay nhn ra, ngha l karman hay Nghip trong giai on ny khng biu l ra bn ngoi cho mi ngi nhn bit nh trong giai on biu nghip ca thn khu na. Tm li tin trnh ca Nghip hay karman din tin nh sau : 1/ Nghip khi ng ln vi mt ch mun t c mc tiu no , nn suy t tnh ton, tm cch hot ng t mc tiu. y l giai on nghip hay l T. Trong giai on ny, Nghip ch hot ng bn trong tm ch cha biu l ra ngoi cho mi ngi thy bit, nn tuy khng ai nhn bit ra Nghip, song tm ti nhn bit c Nghip.

2/ Suy t tnh ton dt khot xong, Nghip pht ng hai phng tin thn v khu hot ng t n mc tiu mt cch c th. y l giai on biu nghip ca thn v khu hot ng. Trong giai on ny Nghip t trong tm biu l ra bn ngoi qua hai mt thn khu cho chnh ti v mi ngi u thy bit c Nghip. 3/ Biu nghip thn v khu va chm dt, Nghip n chm i thnh v biu. Trong giai on ny, chnh tm ti v mi ngi xung quanh u khng cn nhn bit ra s hot ng ca Nghip na. im c bit nht ca karman hay Nghip l Nghip khng h chm dt sau khi biu l ra ngoi qua hai nghip thn v khu, v c gi l v biu. V nh ti c ch n cp chic ng h ca ngi bn, tc giai on nghip n cp cn ni tm , gi l nghip. Nn dng tay ly i, tc giai on nghip n cp biu l ra cho thy r qua thn, gi l thn biu nghip. Ly va xong th v biu thnh tu, tc giai on Nghip n cp vn tip tc hot ng m chnh ti v mi ngi xung quanh u khng ai hay bit hay nhn ra c. Song v biu nh th l lm g ? V biu chnh l nhn chng lin tc hot ng cho n khi tc thnh qu bo mi thi. Nu Nghip hay karman chm dt ngay khi biu nghip thn khu chm dt, th ly g lm nhn thnh qu bo sau ny na ? Nu Nghip n cp chm dt ngay khi tay ti ly xong chic ng h, th coi nh ti khng cn n cp na. Giy pht n cp qua ri, mi vic lm n cp chm dt, khng cn g na l n cp ht, th coi nh ti khng dnh g n chuyn n cp y, vy qu bo u ra y ? Nu m c qu bo, th bt buc phi c nhn, v nhn y phi lin tc c mt cho n bao gi thnh qu mi thi. o Pht chp nhn c qu bo, th nn nhn y chnh l Nghip v biu, tc l Nghip sau khi biu l ra qua thn v khu th n chm i m thnh nhn. Qu bo hay d thc Qu bo y c ngha l th no ? Phi chng do ti n cp chic ng h xong xui, nn Nghip n cp y thnh nhn v biu, lin tc ko di n mt thng sau th ti b khm ph ra, v phi chu qu bo l nhc nh v mt tn nhim i vi mi ngi ? Qu bo ca Nghip khng phi ch gin d nh vy. M ni l Nghip hay karman th qu bo phi l mt i sng kip sau tip theo i sng

hin ti ny. Nu mi qu bo u thnh ngay trong i sng hin ti ny, th s c cc kh khn phi l nh sau : Qu u thnh ngay trong hin kip, th s khng c ti sinh tr qu na, v nh th s khng c lun hi na. V khng ai cn phi tu o, v chc chn tt c u s c c Nit Bn v sinh khi kip ny chm dt. Li vn d con ngi to rt nhiu nghip nhn trong i sng hin ti, th lm sao c th gi thnh ht bng qu c ? Li mt ngi m gieo hai nghip nhn tri ngc hn nhau, mt nhn c qu l trng th, mt nhn c qu l yu mng, vy hai nhn lm sao c th cng thnh qu c trong cng mt i sng ny ? Li i sng hin ti ny vn l qu ca mt nghip nhn qu kh, nay cc nghip nhn trong hin ti cng thnh qu ngay ni i sng ny th s lm bin lon ci qu hin ti, v lm nguyn tc nhn qu khng sao thc thi c na. Nh qu bo ca ti trong hin ti l c mt i ngho, nay ti to nghip b th thnh nhn giu c, nhn y s thnh qu giu sang ngay trong i ny, nh vy ci qu bo c i ny ngho ca ti s khng c thc hin na, v ngc li ci qu bo hin ti l ti ngho cng ngn chn khng cho qu bo giu c c thc hin, c hai h tng ph nhau, th cn l l nhn qu g na ! Li nu trc khi ti lm chung, ti cho b th ht gia sn giu c ca ti ri mi tt th qua i, vy ci nhn b th ht ca ci ca ti lm sao thnh qu y, v i sng hin ti ca ti khng cn na ? Do m kt qu ca Nghip hay karman phi l mt i sng kip sau. Th nn ngha qu bo khng phi ch l mt lin h nhn qu theo nguyn tc lun l kiu ton hc hay li lun l o c th gian, ngha l mt k lm c nn ngy kia b bt b t. M tri li, Nghip lun lun c ring mt kt qu bo p tng xng li vi chnh n, qu y l qu ring ca n, Nghip sinh ra mt qu ring ca mnh (dn sinh t qu). Ngha l cho d c nhiu k lm c sut i m khng thy b trng pht g ht, tri li vn sung sng hng th cho n khi cht, th iu y khng c g nghch l i vi Nghip. V theo nguyn tc ca Nghip, i sng hin ti ny chnh l qu bo ca Nghip nhn i trc ; cn cc Nghip nhn c m hn hin ti gieo rc, th chng c ring c mt hot ng chuyn bin pht trin thnh qu ring cu chng l mt i sng y au kh trong kip sau, ch

khng cn phi mn vo ci i sng hin ti m vn ch l qu bo ri ca mt Nghip nhn i trc. Nh chng ta gieo mt ht cam ngay vo ch gc r ca cy i, th ht cam y vn pht trin thnh mt i sng cy cam ca ring n khc hn vi i sng cy i, ch n khng cn phi mn vo gc r thn cnh ca cy i li kt thnh tri cam ! Do mi Nghip nhn s c y bo v chnh bo ring ca n, tc mt i sng ring ca n, tng xng vi chnh n. V v hu tnh khng th c hai i sng, tc hai qu bo cng mt lc, th nn, cc nghip nhn m chng ta to nn, s ch i qu bo ca i sng hin ti ny chm dt, th n s bin chuyn thnh qu i sau, do m thnh ti sinh lun hi. Nghip nh th l mt cng trnh sinh qu trong mt thi gian khc. Nghip c gieo trong i ny, nhng kt qu l mt i sau khc. Nghip khi c gieo th ch l do T v biu nghip ca T qua thn khu m thnh v biu tim n khng hin, ri c th ngm ngm bin chuyn sao cho qu c thnh. Khi thnh qu th gm c mt thn tm v c mt th gii hay mt i sng trong mt th gii. Th nn qu bo ca Nghip mi c gi theo danh t chuyn mn l d thc (vipka). Tip u ng "vi" ca phn ng c ngha l sai khc, hn ng l d ; ch pka c ngha l nu chn, ch cho qu khi chn mi, hn ng l thc. ni qu (thc, pka) cu Nghip lun lun khc (d, vi) vi nhn nghip theo ba phng din nh sau : 1/ Mt l nhn bin khc i ri qu mi chn, ch khng trc tip thnh qu ngay (bin d nhi thc). 2/ Hai l qu chn vo lc khc vi nhn ch khng thnh qu ngay trong thi hin ti vi nhn (d thi nhi thc). 3/ Ba l nhn l cc hot ng sinh qu, th nn nhn phi l Nghip thin hay c, trong khi thnh qu th cc hot ng t nhin ca qu ch l hng hay chu qu, ch khng phi l cc phi l cc hot ng sinh qu, th nn qu khng phi l Nghip thin hay c, do nhn v qu l hai loi Nghip khc nhau (d loi nhi thc). Tm li Nghip hay karman nh th l c mt s nghip to dng th gian, thnh lp hu tnh loi, mt s nghip m cc tn gio hu thn u t vo trong tay ca Thng hay Thn Linh ti cao ca h, th y, trong Pht gio, s nghip y chnh l karman, nh trong Cu X Lun ni :"Th gian mun vn sai bit, u do ni Nghip sinh ra" (karmajgam lokavaicitryam). Th nn karman c chnh thc dch l Nghip.

Cc nhn t thnh lp Nghip : kh th gian, hu tnh th gin v v minh, phin no Nghip nh th c phi do mt ci Ti (tman), mt ch th hay mt tc gi (kartr) no t lm ra hay khng ? Kinh Php C (Dhammapada) ghi : attan'va katam ppam attan samkilissati attan akatam ppam attan'va visujjhati suddhi asuddhi paccattam nnno annam visodhaye C ngha l : Do t mnh to ti, do t mnh nhim ; do t mnh khng to ti, do t mnh thanh tnh ; tnh hay bt tnh do chnh t ni mnh, khng ai thanh tnh cho ngi khc c. Bi k trn cho chng ta mt cm tng nh ci Ti ca mnh l ch th to ra tt c mi Nghip, ti c cng nh thanh tnh. Song theo s gii thch ca gio l i tha th do c Pht ty thun theo tm suy l chp ng ca chng sinh m phng tin s dng ci li ni chp Ti, ci cch ni quy k "t mnh" y ca chng sinh, thuyt php cho h d hiu. Ch tht s ra Ti khng h c v khng h c ai l "tc gi" hay "ngi lm", nh Buddhaghosa ni trong Visuddhimagga : Dukkham eva hi, na koci dukkhiqto krako na, kiriy va vijjati ; maggam atthi, gamako na vijjati Ngha l : D nhin l c kh, song khng c ai l ngi kh ; khng c ai l ngi lm, song vic lm th c ; c tch dit m khng c ngi tch dit ; c con ng m khng tm u ra ngi i. Nh vy, khng c ai to Nghip ht, m nh chng ta ni trn, Nghip chnh l T, l tm suy tnh c ch mun t n mt mc tiu no . Tm y khng c Ng, m cng khng phi chnh n l Ng, bi v chnh n cng khng t c m do nhiu nhn t to nn.

Nh chng ta ni trn, khi tm suy tnh l tm da vo cc d kin nh thn khu v hon cnh xung quanh m suy tnh, tm mun t n mt mc tiu c th d nhin phi s dng n thn khu m hot ng i x vi hon cnh xung quanh. Do thn khu v hon cnh xung quanh l cc iu kin phi c cho Nghip c phng tin v c ch m hot ng. Ch nh th Pht Php gi chung l "v tnh th gian" (loka) hay chnh xc hn na l "kh th gian" (bhjanaloka), tc l ni hay "cha ng" hu tnh. Phng tin thn khu s d c s dng n l do tm suy tnh thi thc hot ng, s thi thc ny l lc hot ng ca phin no (klesa) tham sn si. Phin no ny cng khng h l Ng hay c Ng, m ch do tm v minh (avidya) khng thy r chn l V Ng, li vng tng cho rng l c Ng, th nn phn bit thnh ta vi ngi m thnh ra ng loi chung sng hot ng vi nhau, gi l "hu tnh th gian" (sattvaloka), trong khi hu tnh chung sng ng chm vi nhau th t tm phn bit ng chp ny so o tnh ton v tham sn si khi ng ln, ri i vi nhau m hot ng thnh Nghip thin v c. Do v minh cng nh phin no l nhng nhn t chnh yu khi ng Nghip vy. Tm li Nghip pht sinh l nh hon cnh mi trng xung quanh cng vi v minh chp ng v phin no tham sn bn trong m khi ln T l suy t tnh ton, ri thc y thn khu hot ng m thnh biu nghip thin c, biu nghip ny va chm dt th thnh nhn v biu thin c tip tc hot ng pht trin dn d m thnh qu l mt i sng kh sng sau ny. Nghip l nhn ca lun hi m cng l nn tng ca o Chnh v Nghip khng phi l mt t Ng, m phi do nhiu yu t nhn duyn khc mi thnh lp c, th nn cng thin c nng nh ca Nghip u ty thuc vo cc nhn duyn y v do m qu bo ca Nghip cng theo m thnh sai khc. Th d hai ngi cng lm mt biu nghip b th cho cng mt ngi ngho, song mt ngi th vi tm thng xt, mt ngi th vi tm bc bi, m thnh ra hai Nghip nhn b th c phm cht thin sai khc nhau. Ngi th vi tm thng xt c phm cht thin hon ton hn nn khi thnh qu cng c nhiu sung sng vin mn hn l ngi th vi tm bc bi. Li hai ngi cng b th, m mt ngi th cho k i, mt ngi th cho mt t kheo kht thc, th do duyn c sai khc nh th m Nghip th ca hai ngi y khng a li mt kt qu nh nhau. Ngi th cho k i c th c c qu bo giu c vi sc khe v tui th sung mn ; ngi th cho v t kheo c th c c qu bo giu c vi mt u c thng minh sng sut v sut i an tnh...

Nhn duyn tc thnh Nghip ca chng sinh chnh yu l th gian, tc ba ci lun hi l bi cnh ca Nghip ; tm suy tnh c ch mong mun lm g (tc T), nh tm mun b th v.v..., l chnh nhn ca Nghip ; i tng ca tm suy tnh ny, nh k ngho i hay v t kheo, l duyn ca Nghip. Do cc nhn duyn y m ra tay b th, th thnh Nghip nhn b th. Song c iu l chng sinh c xoay s to bao nhiu loi Nghip theo bao nhiu cch i na, th cng ch l mt nguyn tc nhn qu m thi. Nghip ch l nhn, th nn c Nghip l phi c qu, m c qu tc c ti sinh, c ti sinh tc cn lun hi, cn lun hi tc cn kh sinh t. Tm li, Nghip l tt c ngun gc ca lun hi kh ! Do con ng thot kh trong Pht gio ni chung l chm dt Nghip, tiu dit i ci nhn ti sinh khng cn st cht g na, gi l tch dit Nit Bn. L do Nghip ca hu tnh lun lun l lun hi d h c loay hoay xoay s lm sao i na, l bi v cc nhn duyn ca Nghip hu tnh u c tnh cht lun hi. Tnh cht ny nm chnh ni tm suy tnh to tc (T) ca hu tnh, bi v y l mt tm vng tng chp ng, v thin c ca n ch thuc v tnh cm phn bit ta ngi ca tham sn si m thi. Hon cnh xung quanh v i tng h nhm suy tnh to nghip, tc kh th gian v hu tnh th gian, cng u l kt qu ca cc Nghip nhn thin c thuc ng chp v tham sn si i trc, th nn chng cng hon ton thuc v tnh cht v minh tham sn y ! Do khng c nhn duyn no ngoi , nn mi to tc ca chng sinh ch l Nghip nhn a n phin no lun hi m thi. Song ch l do ni tnh cht phin no ca t thn cc nhn duyn, ch khng phi l li ni nguyn tc ca nhn duyn. Nh ti n phi cht c nn au bng, th l li ni cht c, ch khng phi li do n. Nht l i vi i tha Pht gio, nguyn tc nhn duyn ca Nghip l cn bn chung va cho lun hi kh m va cho c con ng o na . Nh nu ti n va phi v n cht b, th thn ti s khe mnh khng bnh. Vy th thn th m au hay khe mnh u do cng mt nguyn tc n m ra. Cng th, chng sinh au kh lun hi hay c gii thot thnh Pht u cng mt nguyn tc nhn duyn ca Nghip m ra. Chng hn nu nh th gii m ti sinh vo l Tnh ca Pht, hu tnh m ti tip xc gp g nh l ng loi ton l i A La Hn cng vi bt thi B Tt, tm nguyn suy tnh hot ng ca ti l tm B cu chng sinh. Vi cc nhn duyn phi hp nh th, thi cc hot ng biu nghip thn khu ca ti chc chn s lun lun l Nghip o, nhn v biu ca ti s lun tng ng vi

o, v qu bo ca ti s ch l o qu m thi. Th th cho d l nhn qu, song hon ton l nhn qu ca o. Th nn, i tha Pht Php nhn mnh hon ton vo mt to dng nhn duyn v hot ng theo nhn duyn ca Nghip o, nh phi sinh v ci Pht, phi to cng c in kinh n tng, lp cha c tng, b th nhn nhc v.v... phi dng ba nghip tn thn l ly cng dng nim tng ch Pht. Nu trong cc nhn duyn ca Nghip, th T, tc tm suy tnh c ch vi mc tiu no , l ch lc nhn chnh yu, thi trong Pht gio i tha T y c pht khi thnh nhng i Nguyn rng ln v bin, n mc dng nh mt v B Tt s ti sinh mi mi cu chng sinh bt tn... Vi i tha, tt c cc vic lm trn u l nhn duyn pht trin Nghip o ; v Nghip gi y, vi cc nhn duyn nh th, s tr thnh nhn ca o, tc l c s hay l nn mng ca o vy. Trong khi vi Thanh Vn tha, nhn duyn ch c ngha l nhn duyn ca ti sinh au kh m v minh v Nghip chnh l "th phm", v dit tr cc nhn duyn y i chnh l gii thot Nit Bn. ngha ny hon ton rnh mch r rng trong tin trnh mi hai nhn duyn a n lun hi ca hu tnh. Tm li, kho st Nghip n giai on ny s tr thnh kho st v nhn duyn. V v nhn duyn v vn phc tp, th nn cn thit phi l mt ti ring r. iu cn lu y l nguyn tc ca Nghip khng phi ch p dng cho vic thnh lp nhn ca th gian lun hi, m cn p dng chung cho c vic thnh lp nhn tu o na. C iu con ng Gii Thot ca Thanh Vn tha dng nh mun chm dt ci nguyn tc Nghip y chng nhp Nit Bn, trong khi i tha li vn s dng n Nghip thnh lp nhn o. V nu Pht l qu th bt buc phi c nhn, v Nghip chnh l cch thc gieo nhn, th nn i tha vn dng n Nghip gieo nhn thnh Pht. Nhng nu vy th Pht thuc v nhn qu, m Nit Bn ca Thanh Vn c ngha l gii thot cu cnh l do chm dt mi nhn qu, tc chm dt mi lun hi. V v Thanh Vn ly Nit Bn l cu cnh, th nn khng cn phi thnh Pht, cng nh v Pht vn thuc vo vng nhn qu, th nn khng phi l Php cu cnh. Theo Pht vi Thanh Vn tht ra ch l theo Php m thi. Pht l Pht, mnh l mnh, ch c Php vn l chn l chung ca c Pht v mnh mi l quan trng, ch c cc phng php tu tp a n s chng nhn ra chn l y mi l quan trng. Cn Pht c tm nguyn g khc mnh khng quan trng, mnh khng vic g phi bt chc Pht. Nu Pht c c mt quc thanh tnh ca Ngi i na cng mc, Ngi c bao nhiu thn thng, nng lc, cng c iu phc ngi tri i na cng mc, v tt c u thuc php

Nghip nhn qu v thng, ch c Nit Bn mi chn tht v vnh cu, v ni chm dt v tiu dit khng cn cht Nghip no cn st li na ti sinh... Song, lm sao a n ch chm dt Nghip nhn lun hi, lm sao a n ch chng nhp c Php cu cnh Nit Bn ? Ch l c ngi yn mt ch ng lm g ht, th l tiu dit Nghip hay sao ? Hay khng l Nghip t ng dit ? Hay c ch ri s c v thn no ban cho mnh Nit Bn ? Thanh Vn tha thng nhn mnh l mnh phi t tu ly, t tiu dit ly cc Nghip nhn y. Ci hot ng "t" y theo i tha, nguyn tc ca n chnh l Nghip m thi. Nh vy mun chm dt Nghip th vn phi dng n Nghip vy ! Do , nguyn tc ca Nghip l nn tng ca tt c mi php, d l th gian hay l xut th gian. Th nn, vn Nghip k tip s c tip tc kho st qua ba chiu hng nh sau : mt l Nghip l nhn ca tt c v lng v bin th gii v i sng hu tnh ; hai l Nghip l nhn dit tr chnh Nghip m to thnh v lng v bin th gii hu tnh ; ba l Nghip l nhn chuyn ha v lng v bin th gii hu tnh tr thnh thanh tnh ha nhp vo v lng v bin th gii thanh tnh ca v lng v bin ch Pht. V mt ln na, chng ta li cng cm nhn ra c tm vc bao la v bin ca Nghip cm thng vi Th Thn B Tt qua cu ni ca Ngi m u phm Nghip trong Cu X Lun :"Th gian mun vn sai bit, u do ni Nghip sinh ra !". Thng Ta Thch Nht Chn thng 10 1998.
--- o0o ---

Ht