MER ASIM AKSOY ATASZLER VE DEYMLER SZL

1 ATA SZLER SZL NDEKLER SUNU BRNC BLM GR 1- ATASZLER A- Biim zellikleri B- Kavram zellikleri C- Tamamlayc Bilgiler - Tanm 2- DEYMLER A- Biim zellikleri B- Kavram zellikleri

C- Tamamlayc Bilgiler - Tanm 3- KALIPLAMI BAKA SZLER 4- ELETRMELER KNC BLM ATASZLER SZL ULAMA YEDNC BASKI N 1965'te kan Ataszleri ve Deyimler adl kitabmza yurdumuzun her yerinde kullanlan szleri alm, blgelere zg olanlar almamtk. 1989 tarihine dein yaplan be baskda bu tutum deimedi. 1991'deki altnc baskda kimi blge szlerine de yer vermi, bunlan ulama bal altnda kitabn sonuna eklemitik. Yedinci baskya genel ve yerel birka yz sz daha ekleme gereini duyunca, bunlar ve nceki ulamalar asl metne katma zorunluluu kendini gsterdi. Bylece ilk baskda 5700 olan sz says imdi 8977'ye ulat. Yeni basklarda yerel szlere de yer vermemizin nedeni, bunlarn -toplumsal gelimelerle birlikte- genellik kazanmakta ya da kazanabilir nitelikte olmalardr. Radyo, televizyon, gazete, dergi, telefon, okul, tren, otobs, uak gibi eitim ve ulam aralarnn oalmas, blgeler arasndaki ayrlklar gittike azaltmaktadr: Nitekim 50-60 yl nce yaz dilimizde grlmeyen birok blge szckleri imdi yayn aralarmzda ve toplumun dilinde kullanlmaktadr. Bunun gibi, birtakm yerel ataszleri ve deyimler de blgelerinin snrn aarak genellemektedir. u da var ki bir sze kesin olarak genel ya da yerel demek kolay deildir. nk bu niteleme, bilgi ve grg dzeylerine gre kiiden kiiye deiir: Bir kiinin genel nitelikte grd sz, baka bir kii bu nitelikte grmeyebilir; iitmemi de olabilir. Kitabmzn sz saysn oaltmamza ve kullan alanlarnn snrn biraz geniletmemize bu durum yol amtr. Burada bir konuya daha deinmek istiyoruz: Genel ve yerel szler arasndaki snrn kesin olarak izilememesi durumu, kimi szlerin atasz ve deyim saylip saylmamas konusunda da vardr. Bu nedenle kitabmza aldmz szler dnda da ataszleri ve deyimler bulunduu grnde olanlar bulunabilir. Ancak biz, bu szler iin belirttiimiz ller iinde olmayanlara kitabmzda yer vermeyi doru bulmadk. Bununla birlikte, lmze uyduu halde dikkatimizden kat iin kitaba girmemi olan szler de bulunacaktr. Bu gibi eksikliklerin zamanla ve yeni incelemeler ve aratrmalarla tamamlanaca kukusuzdur. Yeni basky bu aklamalar ve dnceler iinde sunuyoruz. 1993 mer Asm AKSOY BRNC BLM NCELEME ELETRME GR 1- ATASZLER 2- DEYMLER

3- KALIPLAMI BAKA SZLER 4- ELETRLER GR Her dilde ataszleri ve deyimler vardr. Toplumbilim, ruhbilim, eitbilim, ekonomi, felsefe, tarih, ahlak, folklor... gibi birok konular ilgilendiren ve birok ynlerden inceleme konusu edilmeye deer olan bu ulusal varlklar, deyi gzellii, anlatm gc, kavram zenginlii bakmndan pek nemli dil yaplardr. Bizdeki eskiden sav, mesel, tabir diye anlm olan ve eski, yeni konuma dillerinde manzum, mensur yazlar arasnda kullanlm ve kullanlmakta bulunan ataszleriyle deyimler, birok kimselerce derlenmi ve kitap olarak yaymlanm ise de ne gibi zellikleri bulunan sze atasz, ne gibi zellikleri bulunan sze deyim denilmek gerektii ciddi olarak incelenmemitir. Bata inasi'nin Durub-i Emsal-i Osmaniyye'si olmak zere btn derlemeler, ataszleri ad altnda verilen deyimlerle, deyim ad altnda verilen ataszleriyle ya da ne atalarsz, ne deyim olan birtakm laflarla doludur. Bu karklk srp gitmektedir. Her iki sz eidinin ortak nitelii olan zl, kalplam, hoa giden bir anlatm arac olmak, bu szleri birbirine kartrmann balca nedenidir. Biz bu incelememizde birletirici nitelikleri de ayrc nitelikleri de gstermeye alacaz ve bu konu ile ilgili eserlerde grdmz yanlmalar belirttik. Ataszlerinin ve deyimlerin ana niteliklerini izmek o kadar g bir ey deildir. Ama kimi zaman -gkkuann yan yana bulunan iki rengi arasnda olduu gibi- ataszleriyle deyimler ve bunlarla baya szler arasnda kesin bir snr bulunmadndan, bir szn nitelii ikircimli bir konu olur. Bununla birlikte sar, yeil, mavi nasl ayr ayr renkler olarak varsa ataszleri, deyimler, baya szler de ylece, nitelikleri ayr sz eitleri olarak vardr. ncelememize balamadan nce iki sz eidinin adlar zerinde biraz duralm: Divan Lugat-it Trk'te ataszleri, Arapa mesel, Trke sav szckleriyle anlmtr. Divan edebiyatnda ve Osmanlcada bu kavram iin mesel de, darbmesel de geer. Darbmesel, aslnda mesel getirmek, duruma uyan yaygn bir sz ya da bir atasz sylemek demektir; ama atalarsz anlamna kullanlmtr. Nitekim Nabi: Szde darblmesel iradna sz yok amma, Sz odur aleme senden kala bir darbmesel. demitir. Mesel'in oulu emsal, darbmesel'in oulu durub-i emsal'dir. Bu szler yerlerini yetmi seksen yldan beri Trkelerine brakmaya balamlardr. Bugn tekil olarak atalarsz ve atasz, oul olarak da ataszleri diyoruz. Otuz yl ncesine kadar deyime de, terime de tabir ve stlah deniliyordu. Eskiden hem ataszlerinin hem birtakm deyimlerin baka bir ad da mehur szler idi. Yeniler gibi eskiler de darbmesel, mehur sz, tabir, stlah szcklerinin zelliklerini belirtmemiler, bunlar arasndaki farklar gstermemilerdir. ATASZLER Bizim, gelenekle yerlemi bir atalarsz almaymz vardr. Bu anlaya gre ataszleri, ulusal varlklardr. Tanr ve peygamber szleri gibi ruha ileyen bir etki tarlar. nandrc ve kutsaldrlar. Nitekim eski bir atasz yle der: Atalar sz Kur'ana girmez, yannca yelir (Birlikte koup gider; ondan geri kalmaz). Ataszleri, geni halk ynlarnn yzyllar boyunca geirdikleri denemelerden ve bunlara dayanan dncelerden domulardr. Ulusun ortak dnce, kan ve tutumunu belirtir, bize yol gsterirler. Bir ataszyle belgelendirilen tutumun doruluu herkese kabul edilir. Anlamazlklarda bir atasz en byk yargcdr. te bu

ataszleri, biim bakmndan da, kavram bakmndan da birtakm zellikler tarlar. O zellikleri birer birer gzden geirelim: A- BM ZELLKLER 1- Ataszleri kalplam (klie durumuna gelmi) szlerdir: Her atasz, belli bir kalp iinde, belli szcklerle sylenmi olan donmu bir biimdir. Szckler deitirilip yerlerine ayn anlamda da olsa- baka szckler konulamayaca gibi szdiziminin biimi de bozulamaz. Byle deitirmeler yaplsa ortaya kan sz, -anlam deimese dahi- atalarsz diye anlmaz. rnein: Derdini saklayan derman bulamaz. szndeki derman yerine ila denilemez. alma elin kapsn, alarlar kapn. sz de, szcklerin sras deitirilerek: Elin kapsn alma, kapn alarlar biiminde sylenemez. 2- Ataszleri ksa ve zldr. Az szckle ok ey anlatr: Dikensiz gl omaz. Alet iler, el vnr Tama su ile deirmen dnmez ... gibi. 3- Ataszlerinin ou bir, iki cmledir. Daha uzun olanlar azdr: Vakit nakittir. Balk batan kokar. Yerin kula var. Ak ake kara gn iindir. Deveci ile konuan kapsn byk aar. Grnen ky klavuz istemez. Son pimanlk fayda etmez. Zaman sana uymazsa sen zamana uy. Yoldan kal, yoldatan kalma. Dost ile ye i, alveri etme. Ne yavuz ol asl, ne yava ol basl. Anasna bak kzn al, kenarna bak bezini al ... gibi. Bu rneklerde grld gibi, tmcelerde en ok geni zaman kipi, kimi vakit (t olan ataszlerinde) emir kipi kullanlmtr. Baka kiplerle kurulmu ataszleri daha azdr. Bunlarda da fiili sylenmemi olanlarda da, ya geni zaman ya emir anlam gizlidir: Yalancnn evi yanm, kimse inanmam. Ana kzna taht kurmu, baht kurmam. Ne oldum dememeli, ne olacam demeli. Bana dokunmayan ylan bin yaasn. Anlayama sivrisinek saz, anlamayana davul zurna az. nsan sylee sylee, hayvan koklaa koklaa. Deve bir akeye, deve bin akeye. Evvel taam, sonra kelam ... gibi.

B- KAVRAM ZELLKLER Her atasz bir genel kural, bir dstur niteliindedir. Bu kural ve dsturlar balca aadaki kavram blkleri iinde bulunur. Baka bir deyile ataszleri, kavram bakmndan birka eittir: 1- Sosyal olaylarn nasl olageldiklerini -uzun bir gzlem ve deneme sonucu olarak- yanszca bildiren ataszleri vardr: Komunun tavuu komuya kaz grnr. Minareyi alan klfn hazrlar. Araba krlnca yol gsteren ok olur. Stten az yanan yourdu fleyerek ier... gibi. 2- Doa olaylarnn nasl olageldiklerini -uzun bir gzlem sonucu olarak- belirten ataszleri vardr: Mart kapdan baktrr, kazma krek yaktrr. Kork aprilin beinden, kz ayrr einden. Zemheride kar yamadan kan yamas iyi. Mart yaar nisan vnr, nisan yaar insan vnr ... gibi. 3- Toplumsal olaylarn nasl olageldiklerini uzun bir gzlem ve deneme sonucu olarak bildirirken bundan ders almamz (aka sylemeyip dolaysyla) hatrlatan ataszleri vardr: Alamayan ocua meme vermezler. fke ile kalkan ziyan ile oturur. Mahkeme kadya mlk deil. Sona kalan dona kalr. ... gibi. Bu szlerin altnda istemelisin ki elde edesin, insan kendisini fkeye kaptrmamal... dersleri bulunmaktadr. 4- Denemelere ya da manta dayanarak dorudan doruya ahlak dersi ve t veren ataszleri vardr: irkefe ta atma, stne srar. Ayam yorganna gre uzat. Bugnk iini yarna brakma. Yoldan kal, yoldatan kalma ... gibi. 5- Birtakm gerekler, felsefeler, bilgece dnceler bildirerek (dolaysyla) yol gsteren ataszleri vardr: Bal bal demekle az tatl olmaz. Can bostanda bitmez. Korkunun ecele faydas yoktur. Tama su ile deirmen dnmez ... gibi. 6- Tre ve gelenekleri bildiren ataszleri vardr: Dost baa bakar, dman ayaa. Bir fincan kahvenin krk yl hatr var. Kzn dvmeyen dizini dver. Kz beikte, eyiz sandkta ... gibi.

7- Kimi inanlar bildiren ataszleri vardr: Krk ylda bir let olur, eceli gelen lr. Anann baht kzna. Akacak kan damarda durmaz. Baykuun ksmeti ayana gelir... gibi. C- TAMAMLAYICI BLGLER BRKA BM BULUNAN ATASZLER: Ataszlerinin donmu birer kalp olduunu sylemitik. (Bkz. 1, A, 1). Kimi ataszlerinin birka kalb bulunduunu da belirtmek gerekir. Bu kalplardan her biri ayr ayr atalarsz olarak tanndndan deiiklikler donmu olma kuralna aykr saylamaz. rnein: Denize den ylana sarlr. sznn: Denize den yosuna sarlr. biimi de vardr. Ama denize den bala (ya da samana) sarlr gibi bir biimi yoktur. Ayan yorganna gre uzat. sz ise, szcklerin sras deimi olarak: Yorganna gre ayan uzat. biiminde de sylenir. Bu ikiden baka biimde sylenmez. BLGELERDE DEK BMLER: Kimi ataszleri, ayr ayr blgelerde deiik biimler alm olabilir. Bu da yukardaki kuraln bozulmu olmas demek deildir. Bu gibi ataszlerinin blgelerde kalplam zel biimi var demektir. rnein: Keskin sirke kabna zarardr. A tavuk kendini buday ambarnda sanr. szleri kimi blgelerde: Keskin sirke kpne zarar. A tavuk dnde (ryasnda) dar grr biimlerindedir. ZEL BR AMALA UZATMAK: Ksa ve zl olmak, ataszlerinin zelliklerinden olmakla birlikte (Bkz. 1, A, 2) kimi ataszleri -baka bir zellii salamak iin- kavram anlatmaya yetenden artk szck ile sylenmi de olabilir: El elden stndr. sz, dnceyi anlatmaya yeterken, buna: ara varncaya kadar. parasnn eklenmesiyle ikinci biimde de kullanlan atasz gibi. Baka bir rnek: En ksa anlatm kln: Aypsz yar olmaz. kalb iinde bulunan szn atasz kimliini alm biimi, daha uzun olarak: Aypsz yar isteyen yarsz kalr.

Sz uzamtr, ama o ksa anlatml kuru mantn inandrcln, etkinlik ve gzelliini de uzatma eleri salamtr. GENEL KURAL GB OLANLAR: Btn ataszlerinin birer genel kural niteliinde olduunu yazmtk. (Bkz. 1, B). Baz ataszleri genel kural gibi sylenmi olduu halde gerekten genel kural deildir. rnein: Kr lr, badem gzl olur; kel lr, srma sal olur. Gelen gidene rahmet okutur. szlerinin genel kural olduklar sylenemez. Bu gibi szlerde sk sk rastlanan durumlarn genelletirilmi olduu grlmektedir. Genelliine dncemizle snr izdiimiz, her vakit deil zaman zaman byle olduunu kabul ettiimiz ataszlerinden kimisinin eski biiminde bu genelliin hangi koula bal bulunduu sz iinde belirtilmitir. Nitekim bugn: Suyu getiren de bir, testiyi kran da. biiminde sylediimiz atasznn, 15. yzylda yazlm olan Atalar Sz kitabndaki biimi udur: yilik bilmeyen katnda su getirenle senek syan biridir. ATASZLERNDE MECAZ: Ataszlerini temsili szler diye tanmlayanlar ve mecaz ataszlerinin ayrlmaz nitelii sayanlar vardr. Her ne kadar ataszlerimizin ou temsili ve mecazi ise de temsili ve mecazi olmayan ataszlerimiz de az deildir. rnekler: Sirkesini sarmsan sayan paay yiyemez. (Mecazl) Mum dibine k vermez. (Mecazl) Damlaya damlaya gl olur. (Mecazl) Bugnk iini yarna brakma. (Mecazsz) Dost ile ye i, alveri etme. (Mecazsz) Akll dman aklsz dosttan hayrldr. (Mecazsz) ATASZLERNDE SZ SANATLARI: Ataszlerinde ustaca bir slup, byleyici ve inandrc bir anlatm zellii vardr. Yzyllardan beri kullanldklar, her gn iitildikleri halde tazeliklerini kaybetmeyen bu szlerde eitli anlat yollar, eitli sz ve anlam sanatlar grlr. rnekler: BEYT Glme komuna - Gelir bana. Sakla saman - Gelir zaman. Atrma kutuyu - Syletme ktye. Gvenme varla - Dersin darla. Gzellik on - Dokuzu don. Hayr dile komuna - Hayr gele bana. Mart kapdan baktrr - Kazma krek yaktrr. Alarsa anam alar - Bakas yalan alar. Oduncu gz amada - Dilenci gz mede. Baa bak zm olsun - Yemeye yzn olsun. Gelin altn taht getirmi - km kendisi oturmu.

DZE: ocuktan al haberi. Kimse bilmez kim kazana kim yiye. Kendi den alamaz. Dinsitin hakkndan imansz gelir. Bey ardndan omak alan ok olur. Dilsizin dilinden anas anlar. ok naz ak usandrr. Etme bulma dnyas. SEC: Dertsiz ba mezarda ta. Derviin fikri ne ise zikri odur. Kar eden az etmez. Atta karn yiitte burun. t ulur birbirini bulur. Mft olsun da zift olsun. Gvenme dostuna saman doldurur postuna. Emmim, daym hepsinden aldm paym. Emmim, daym, kesem, elimi soksam yesem. TEVZYE: Sarmsak da ac amma evde lazm bir dii. KNAYE: Can boazdan gelir. Balk batan kokar. Davul dengi dengine diye alar. ALLTERASYON: Aka akl retir. Kaynayan kazan kapak tutmaz. Tarlay tal yerden kz kardeli yerden. Bana gelen bamakdr. Al giyen aldanmaz. An, eini, iini bil. Kardeten karn yakn. Kzn dvmeyen dizini dver. CNAS: Dilim seni dilim dilim dileyim. Yerine dmeyen gelin yerine yerine eskir. A ile eceli gelen syleir. Ulu sz dinlemeyen uluya kalr. Bal bol yiyen bel bel bakar.

Hasta yatan lmez eceli yeten lr. Kpekle dalamaktan aly dolamak yedir. ERETLEME (TARE): Aa yaken eilir. lm koyun kurttan korkmaz. Delikli ta yerde kalmaz. Koa boynuzu yk deil. Domuzdan toklu domaz. Dikensiz gl olmaz. Et trnaktan ayrlmaz. Erkek sel, kadn gl. Gn yufka yerinden deliriz. oban armaan am sakz. ay geerken at deitirilmez. MECAZI MRSEL: Bir iekle yar olmaz. Borlunun dili ksa gerek. Gavurun ekmeini yiyen gavurun klcn alar. Hamama giren terler. Az yer yz utanr. ki el bir ba iindir. Kefenin cebi yok. Kendi den alamaz. Sa ba yastk istemez. Hasta ol benim iin, leyim senin iin. TEZAT: Ak ake kara gn iindir. Deli dostun olacana akll dmann olsun. Yaz yalan k gerek. Zengin arabasn dadan arr, zgrt dzovada yolunu arr. At bulunur meydan bulunmaz, meydan bulunur at bulunmaz. stediini syleyen istemediini iitir. Gvenme varla dersin darla. HAMI TEZAT: kszn karnna vurmular, vay arkam demi. AKS: Buldum bilemedim, bildim bulamadm. Sen olursan bensiz, ben de olurum sensiz. zm zme baka baka karar.

STFHAM: Baduy ekmein yoksa buday dilin de mi yok? El mi yaman, bey mi yaman? Erkek aslan aslan da dii aslan aslan deil mi? Kabahat lende mi ldrende mi? Sen aa ben aa, bu inei kim saa? Yenice eleim, seni nerelere asaym? BH TKAK: Ge olsun da g olmasn. tle dalamaktan aly dolamak yedir. nsan doduu yerde deil doyduu yerde. Hasta yatan lmez eceli yeten lr. ZEF ve NER: Yaman komu, yaman avrat, yaman at. Birinden g, birini baa, birini sat. EKSLTL ATASZLER: Kimi ataszleri etsiltili anlatmla sylenegelmitir. rnekler: Bor vermekle, dman krmakla. Ata arpa, yiide pilav. A tuz ile, tuz ozan ile. Atn rkei, yiidin korka. Ana hakk Tanr hakk. Aba vakti yaba, yaba vakti aba. Ba bayrda, tazla ayrda. Elmay ayra, armudu bayra. Bakarsan ba, bakmazsan da. El el ile deirmen yel ile. Sen sen, ben ben. ncir babadan, zeytin deden. YK BMNDEK ATASZLER: Kimi ataszleri ok ksa bir yk biiminde sylenmitir. rnekler: Oynamasn bilmeyen kz yerim dar demi. Yerini geliletmiler gerim dar demi. Deveye inii mi seversin yokuu mu demiler; dz yere mi girdi demi. Eei dne armlar; ya odun eksik, ya su demi. Kurda neden boynun kaln demiler; iimi kendim grrm de ondan demi. Katra baban kim demiler; daym at demi. Yengece niin yan yan gidersin demiler serde kabadaylk var demi. Kediye bokun kimya demiler; stn rtm. Terziye g demiler; inem bamda demi. Tilkiye tavuk kebab yer misin demiler; adamn gleceini getiriyorsunuz demi. Aaca balta vurmular; soyu bedenimden demi. Tencere demi: dibim altn; kepe demi: girdim ktm

Yalancnn evi yanm; kimse inanmam. ATASZLERNDE DEVRK TMCE: Birok atasz devrik tmce ile kurulmu; bylece daha gl bir anlatm salanmtr rnekler: Ada bana, adaym sana. Kazma elin kuyusunu, kazarlar kuyunu. Say beni sayaym seni. Ama srrn dostuna o da syler dostuna. Alama l iin ala deli iin. Al kaay gir ahra, yaras olan gocunur. Besle kargay oysun gzn. An beni bir kazla o da rk ksn. Atrma kutuyu syletme kty. Sorma kiinin asln, sohbetinden bellidir. Var ne bilsin yok halinden. ATASZLER ULUSAL DEERLER YANSITIR: Her ulusun ataszleri, kendi varlnn ve benliinin aynasdr. Ataszlerinde bir ulusun dnceleri, yaaylar, inanlar, gelenekleri grlr. Ataszleri, uluslarn zekalarndaki keskinlii, hayallerindeki genilii, duygularndaki incelii belirten en deerli rneklerdir. Bu szler, derin felsefelerden baka gzel bulularla, parlak nktelerle, ince alaylarla, sert talamalarla doludur. Bylece her atasz, kendi ulusunun damgasn tar. ATASZLERNN IKII VE BMLENMES: Bir atasznn ilk taslan kukusuz ki tek kii ortaya atmtr. Ama zamanla birok kiiler onun zerinde yontmalar, eklemeler, deitirmeler yapmlar; ona kamunun beendii, benimsedii bir biim vermilerdir. te ilk taslak, bu son biimiyle ataszlerinin btn niteliklerini kazanm ve bir kiinin mal olmaktan karak toplumun mal olmutur. ATASZLERNN ESKL, YENL: Ataszlerinin, atalardan kalma, eski, ulusal varlklar olduunu sylyoruz. Bu eskilik nitelii zerinde biraz durmak gerekir: a) Yzlerce yl halk potasnda kaynadktan sonra atasz niteliini kazanm olan bir szn szcklerinde szdiziminde zamanla deiiklikler olabilir. rnek olarak iki atasznn bugnk, 15 ve 11'inci yzyllardaki biimlerini bir arada gsterelim: Kurt komusunu yemez. (Bugnk) Kurt konsn incitmez. (15'inci yzyldaki) Bri konsn yimes. (11'inci yzyldaki) Isramadn eli p bana ko. (Bugnk) Kesemedn eli p bana ko. (15'inci yzyldaki) Ta srumasa pmi kerek. (11'inci yzyldaki) (Ta sramazsa pmesi gerek) b) Eski ataszlerinden bugn unutulmu olanlar bulunduu gibi yeni zamanlarda dogmu ataszleri de vardr. Dokuz yzyl nce yaadklar Divan Lugat-it Trk'ten anlalan

ataszlerinden kimisi bugn de yaamakta ise de kimisi unutulmutur. Dahas 15. yzyl ataszlerinin durumu da byledir. rnein Divan'daki: Otug odhgu birle rmes. (Ate alevle sndrlmez.) Buzdan suv tamar. (Buzdan su damlar.) Tek suvda belgrer. (Kask yar suda belli olur.) gibi birok ataszleri unutulmutur. Bunun gibi 15. yzylda derlenmi olan ataszlerinden: Snnet var cmle kesmek yok. Eek eti diriyle tatludur. l ilden ayruks olmaz, tresi ayruk olur. gibileri bugn iitilmemektedir. te yandan: Bir fincan kahvenin krk yl hatr var. gibi kahvenin yurdumuza yayld tarihten sonra kan ataszleri de vardr. Demek ki ataszleri de dilin szckleri gibi srekli bir olu-unutulu durumu iindedir. DRT BLK ATASZ: Ataszleri, kullanldklar yer ve zaman bakmndan drt ble ayrlabilir: a) Yurdun her yerinde kullanlanlar; b) Sadece bir blgede bulunanlar; c) Trkiye dndaki Trk lehelerinde yaayanlar; ) Eski zamanlarda kullanlm iken bugn braklm olanlar. Biz bunlar ayr ayr derleme konusu yapmay uygun buluyoruz. Nasl ki szlklerimiz: a) Ortak yaz dili szl; b) Blge azlarnn szl; c) Leheler szl; ) Tarihsel szlk olarak ayr ayr ortaya konulmaktadr. ELK ATASZLER: Ataszleri iinde anlamlar birbirine aykr olanlar vardr. Her atasz bir kural olduuna gre bu eliik szlerden her biri nasl kural saylabilir? Bu soruya cevap verebilmek iin grp geirdiimiz olaylarn elimelerle dolu olduunu dnmek gerekir: Bunlar belirten kurallar da phesiz yle olacaktr. Bundan baka ayn olay; deiik koullar altnda ayr ayr sonular verebilir. O zaman birbirini tutmayan dsturlar ortaya kar. Nitekim yalan sylemenin kt sonular vereceini bildiren ataszleriyle birlikte doru sylemenin kt sonular vereceini bildiren ataszleri de yaamaktadr: Yalancnn evi yanm, kimse inanmam. Yalancnn mumu yatsya kadar yanar. Doru syleyeni dokuz kyden kovarlar. Doru syleyenin tepesi delik olur. (nk herkes bana vurur.) Bunun gibi, iyilik yapann iyilik greceini bildiren ataszlerimiz de ktlk greceini bildiren ataszlerimiz de vardr: yilik eden iyilik bulur. yilie iyilik olsayd koca kze bak olmazd. Burada bir incelii belirtmek yerinde olur: Birbirine aykr olan ataszlerinin hepsi kural gibi sylenmi olmakla birlikte doru yargl olmayanlar, ya toplumla alaydr, ya talamadr ya uyarmadr ya yermedir ya da bir ktmserlik ve fke anlatmdr. Bunlar doru eyler sylemek iin deil, toplumca benimsenmek gibi bir genellii bulunan ruh hallerini yanstmak iin ortaya kmlardr. Aralarnda yerine gre inanlarak sylenilmi olanlar da bulunabilir. rnein:

Devlet mal deniz, yemeyen domuz. sz talama da, fke anlatm da, inanlarak sylenilmi bir sz de olabilir. K YARGILI ATASZLER: Birtakm ataszleri ifte yargl, ifte kuralldr. Bu zellik eski ataszlerinde de bugnklerde de grlr. Yarglar arasnda balca iki trl ilgi bulunur. a) Atasz iki cmleli bir benzetmedir. Cmlelerden biri benzeyen, teki kendisine benzetilen yandr. Divan Lugat-it Trk'teki u sz gibi: Ula bolsa yol azmas, bilig bolsa sz yazmas. (aret olsa yol arlmaz, bilgi olsa sz saptlmaz.) Bugnk ataszlerinden rnekler: Demir tavnda, dilber anda. Hrszlk bir ekmekten, kahpelik bir pmekten. Erken kalkan yol alr, erken evlenen dl alr. Kavurga karn doyurmaz, kar susuzluk kandrmaz. ok mal haramsz, ok sz yalansz olmaz. Eken bier, konan ger. Tarlay tal yerden, kz kardalk yerden. Paran oksa kefil al, iim yoksa ahit ol. Suyun yava akanndan, insann yere bakanndan kork. b) Atasznn iki cmlesi anasnda bir benzetme deil baka bir ilgi vardr: ki yarg birbirini tamamlar ya da birbirine kart olabilir rnekler: A brakma hrsz edersin, ok syleme arsz edersin. Baba vergisi grmlk, koca vergisi doyumluk. Var evi kerem evi, yok evi verem evi. Gzel brnr, irkin grnr. ATASZLERYLE KARITIRILAN SZLER: Ataszlerinin niteliklerinden kimisini tadklar iin ataszlerini andran ve birok kitaplarda atasz diye gsterilen birtakm szler vardr. Aada eitlerini gsterdiimiz bu szler, gerek ataszleriyle kartrlmamaldr: a) zsz, zdeyi (vecize) adlar verilmesi gereken ve uzun uzun aklanabilen derin anlaml ksa szler. Bunlar iinde yazan; syleyeni belli olanlar da olmayanlar da vardr. rnekler: Kendini bil. (Khilon) En byk utku, kiinin kendine egemen olmasdr. (Eflatun) Mal az olan deil, istekleri ok olan insan fakirdir. (Seneca) Dnyorum, yleyse var. (Descartes) Hayatta en hakiki mrit ilimdir. (Atatrk) Hakaret muhayyerdir, reddolunur. (Hamit) Akgzllk, srasnda gz yummay bilmektir. (Cenap .) Sustimal kapsn aralk etmeye gelmez; derhal ardna kadar alr. (Cenap .)

Kainatta yalnz bir sosyalist tanrm: Ecel. (Cenap .) En metin nokta-i istinat, insann kendi kuvvetidir. (Cenap .) Bir gzel kyafet, iyi bir tavsiye mektubudur. (Cenap .) Keskin kl kullananlar yanl hamlelerden saknmaldrlar. Kabiliyetin mektebi yoktur. Adalet mlkn temelidir. b) zdeyi dnda kalan ve halk arasnda sk sk kullanlan ksa, kuru, yaln gerekler: Paraszlk her fenal yaptrr. alan kazanr. Cmlemizin girecei kara topraktr. Baba evladnn fenaln istemez. Meveretsiz yaplan iten hayr gelmez. lim deryadr. Lakrd ile i bitmez. Takdir ne ise o olur. Talih yar olmaynca elden ne gelir. Can tatldr. Herkes ana baba evladdr. Fena sz ekilmez. c) Yazan bilinsin, bilinmesin bilgece dize ve beyitler: Olmaya devlet cihanda bir nefes shhat gibi. (Kanuni) Akla marur olma Eflatun-i vakt olsan eer, Bir edib-i kamili grdkte tfl- mektep ol. (Nefi) Hak ol ki Huda mertebeni eyleye ali. (Ruhi) Taklid-i zag kebk-i hraman gldrr. (Yahya Ef.) Skut etmek gibi nadane alemde cevap olmaz. (efii Dede) ecaat arz ederken merd-i Kpti sirkatin syler. (Ragp P.) Eriir menzil-i maksuduna aheste giden. (Hatemi) Tiz reftar olann payine damen dolar. (Hatemi) Laf- dava-y enaniyyet ne lazm akle, (Esat Muhlis P.) Herkesin alemde bin mafevk bin madunu var. (Esat Muhlis P.) Mihneti kendye zevk etmedir alemde hner. (Vasf) Zerdz palan ursan eek yine eektir. (Ziya P.) htilafatyle ugramakta dehrin zevk yok, (Muallim Naci) Zevk ann mirsad- ibretten temaasndadr. (Muallim Naci) ) Kimi airler manzumeleri iine aldklar ataszlerinin kalbn bozmulardr: Vezne uysun diye ve baka nedenlerle szckleri deitirmiler, araya szckler katmlar, szdizimine baka biim vermilerdir. Edebiyatmzda rnei pek ok olan byle szler, manzume iindeki deiik biimleriyle ataszleri saylamazlar; asllan baka trl olan ataszlerine iaret saylrlar. te birka:

Yce olur ise her ne kadar da, Yol stnden aar yakn u ra. (Gvahi) (Da ne kadar yce olsa yol stnden aar.) :::::::::::::: Ecel olduu yoktur havf ile def. (Gvahi) (Korkunun ecele faydas yoktur.) :::::::::::::: Ki baka buza, kama bu szden, Ye olur eksiz ortaklk kzden. (Gvahi) (Ortaklk kzden yalnz buza yedir.) :::::::::::::: itmedin mi rivet kapudan ad Giricek bacadan gamgin kar dad. (Gvahi) (Rvet kapdan girerse iman bacadan kar.) :::::::::::::: Bu mesel mehurdur kim dest ber balay dest.. (El elden stndr.) (Nev'i) :::::::::::::: Alamak ne demek kendi denler? (Lemi) (Kendi den alamaz.) ::::::::::::: Binenler tiz nzul eyler semend-i mstear zre. (Ereti ata binen tez iner.) (Nabi) ::::::::::::: Zeminin guu var derler meseldir. (Hfzi) (Yerin kula var.) ::::::::::::: Ho gelir avaze-i davul u zurna durdan. (Molla) (Davulun sesi uzaktan ho gelir.) ::::::::::::: Anlamaza davul alsan vz gelir, Anlayana sivrisinek saz olur. (Mesti) (Anlayana sivrisinek saz, anlamaya davul zurna az.) Bir atasznn ayr ayr kiilerce, hatta bir airce trl biimlere sokulduuna da rnekler verelim: Verilmez olan alamasa emcek. (Gvahi) Alar sabi bile: Verin mememi. (Gufrani) (Alamayan ocua meme vermezler.) Demekle bal tatlu olmaz az. (Gvahi) Meseldir zikr-i ehd ile eha olmaz dehen irin. (Kalay) Bal bal desen az bal olur mu ya? (Gufrani) (Bal bal demekle az tatl olmaz.) Ki atlaslar olur zaman ile dut. (Sheyl Nevbahar)

Ki atlaslar olur eyyam ile tut. (Tutmac) Kyenler hardan hurma yediler, Koruktan sabr ile helva yediler. (eyhi) Nice irin demi bunu dana Ki olur sabr ile koruk helva. (Hamdullah Hamdi) Bada sabr ile biter hue, Hue em sabr ile olur tue. (Hamdullah Hamdi) Eer sabredesin ey nahl-i ziba, Koruk helva ola v har hurma. (Kemal Paazade) (Sabrla koruk helva olur, dut yapra atlas) Ki vardurur gnlden gnle rah. (K. Paazade) Ki derler var gnlden gnle yol. (K. Paazade) Ki gnlden gnle vardr rah. (K. Paazade) (Gnlden gnle yol vardr.) BAKA DLE EVRLME: Ataszleri baka dile evrilebilir. Bu evirde anlam kaybolmaz, sadece biim zellikleri kaybolur. Birok uluslarda ayn anlam tayan ataszleri, de vardr. . TANIM Yukardaki aklamalarla ataszlerinde bulunan eitli zellikleri ortaya koymu bulunuyoruz. Btn bu zellikleri iine alan bir tanm ok uzun olur. Bunun iin ana nitelikleri belirterek olabildiince ksa bir tanm yapacaz: Atalarmzn, uzun denemelere dayanan yarglarn genel kural, bilgece dnce ya da gt olarak dsturlatran ve kalplam biimleri bulunan kamuca benimsenmi zszler. ::::::::::::: 2 DEYMLER Ataszleri blmnde yaptmz gibi, deyimin tanmn sona brakarak nce zelliklerini inceleyelim. Deyimlerde de hem biim, hem kavram zellikleri bulunmaktadr. Biim zelliklerinden kimisi, ataszleriyle deyimler arasnda ortaktr. Kavram zelliklerinde byle bir ortaklk yoktur. A- BM ZELLKLER 1- Deyimler de ataszleri gibi, kalplam szlerdir. Bir deyimin szckleri deitirilip yerlerine -ayn anlamda da olsa- baka szckler konulamaz ve deyimin szdizimi bozulamaz. rnein: Aykla pirincin tan deyimi, aykla bulgurun tan biiminde sylenebilecei gibi, Tut kelin pereminden deyimi de kelin pereminden tut biiminde kullanlamaz. 2- Deyimler de, ataszleri gibi, ksa ve zl anlatm aralardr. Dil dkmek - Kelle kulak yerinde - Kel baa imir tarak - At alan skdar' geti... gibi.

3- Deyimler en az iki szckle kurulurlar ve biim bakmndan iki ble ayrlabilirler: a) Szck bei durumundaki deyimler: Ar bal - Eli bayrakl - Pf noktas - li dl - Kellesi koltuunda - Gel zaman git zaman Kala gz arasnda - Suya sabuna dokunmadan... gibi. bei oluturan szckler bitiik yazlmaz. nlem niteliindeki deyimleri de bu blk iine almak uygun olur: Adam sen de! - Cart kaba kat! - Yok devenin ba! - Hele hele!... gibi. b) Tmce durumundaki deyimler: Dostlar alverite grsn. Halep ordaysa arn burda. ncir ekirdeini doldurmaz. Delik byk, yama kk... gibi. Bir mastarla sona eren deyimler, ekime gireceklerinden ve dolaysyla bir tmce kuracaklarndan bu blk iinde yer alrlar. rnekler: Gz yummak - Gnl almak - Dirsek evirmek - Damar tutmak - Baltay taa vurmak Boyunun lsn almak - Bir tala iki ku vurmak - Azna bir parmak bal almak - Dimyat'a pirince giderken evdeki bulgurdan olmak... Bunlar gz yumdum, gnln alalm, baltay taa vurdunuz, Dimyat'a pirince giderken evdeki bulgurdan oldu.... gibi tmceden olutururlar. B- KAVRAM ZELLKLER 1- Deyim, bir kavram belirtmek iin bulunmu zel bir anlatm kalbdr; genel kural niteliinde bir sz deildir. Deyimi atalarsznden ayran en nemli zellik budur. Deyimleri biim zellikleri bakmndan incelerken iki ble ayrmtk. (Bkz. 2, A, 3). b) blnde bulunanlar, ou zaman ataszleriyle, kartrlmaktadr. Bu kartrmann nedeni, her iki sz eidinin de tmce durumunda bulunmas ve hoa giden bir anlatm tamasdr. Biim benzerliinden ileri gelen bu karklk, kavram ayrlna dikkat edilirse ortadan kalkar. rnein: Bitli baklann kr alcs olur. leyen demir ldar. Bugnk iini yarna brakma. cmleleri ataszleridir. nk her biri bir genel kuraldr. Denenmitir: Her zaman bitli baklann kr alcs olur. leyen demirin ldad su gtrmez bir gerektir: Bugnk iini yarna brakmamak d de her zaman uygulanmak zere ortaya konulmu bir dsturdur. Oysa: At alan skdar' geti. Armut pi, azma d. Bu perhiz ne, bu lahana turusu ne? szleri deyimdir. nk hi biri genel kural olarak sylenemez: Her zaman at alan skdan gemez. Armut pi azma d sz her vakit deil, ancak kimi durumlar iin dorudur. Perhizle lahana turusu da bir dstur gibi yrtlemez. 2- Deyimlerin amac, bir kavram ya zel kalp iinde, ya da ekici, ho bir anlatmla belirtmektir. Ataszlerinin amac ise yol gstermek, ders ve gt vermek, ibret almamz iin gerekleri bildirmektir. Grlyor ki deyimle atasz, amata da birbirinden ayrlmaktadr.

3- Deyimle atasz arasnda, snrda bulunan szlere dikkat edilmelidir: a) Ataszleri arasna da alnsa, deyimler arasna da alnsa yanl saylamayacak szler vardr. Bu, ataszleriyle deyimleri birbirinden ayran zelliklerin iyice belirmemi olmasndan deil, bu eit szlerin iki anlam tamasndan ya da iki trl yorumlanabilmesinden ileri gelir. rnein: Atrma kutuyu syletme kty. sz, karndakini kzdrarak seninle ilgili eyleri ortaya dkmesine, senin iin kt eyler sylemesine yol ama anlamna kullanlrsa atasz olur. Beni kzdrrsan senin iin kt eyler sylerim anlamna kullanlrsa deyim olur. Baka bir rnek: am sakz oban armaan. sz zengin olmayan kimsenin armaan, pahal bir ey olamaz diye yorumlanrsa atasz saylm olur. Sunduum ey deersiz ama gcm ancak buna yetiyor diye yorumlanrsa deyim saylm olur. Byle iki nitelii bulunan szlerden birka rnek: Arnavut'a sormular: cehenneme gider misin? diye, aylk ka? demi. Atn lm arpadan olsun. Buday ekmein yoksa bugday dilin de mi yok? Keiye can kaygs, kasaba ya kaygs. Sen aa ben aa, bu inei kim saa? zm ye de ban sorma. Varna geliim, tarhana ana bulgur am. Balaban a piirmi, ocuklarn bana rm. -Deveyi grdn m? Yeden lsn. Karnca kararnca. b) Kimi szler, fiil ekiminin deimesi ile atasz iken deyim, deyim iken atasz durumuna girer rnein: Da yrmezse abdal yrr ataszdr. Da yrmezse abdal yrsn deyimdir. Bunun gibi: Domadk ocua don biilmez ataszdr. Domadk ocua don bimek deyimdir. Bir rnek daha: lm gren hastala raz olur, ataszdr. lm grp hastala raz olmak ya da lm grd de hastala raz oldu deyimdir. Bu biim deyimler, kalplar bilinen ataszlerine riaret de saylabilir. 4- Biim bakmndan iki ble ayrdmz deyimleri kavram bakmndan da ikiye ayrabiliriz: a) Deyimlerin ounda kalplam szden kan anlam, szcklerin gerek anlamlan dndadr: rnekler: Devede kulak - Dttr Leyla - Bal bana - inden pazarlkl - Sap silik - antada keklik - Gn grm - mr trps - Pskll bela - Die dokunur - Yldz dii - Dankl dv Hem nalna hem mhna - Ar ezgi, fstki makam - Balk kavaa knca - Abay yakmak - Hap yutmak - Pabucu dama atlmak - Mercimei frna vermek - ki ayan bir pabuca koymak Tozdan dumandan ferman okunmamak - Karda gezip izini belli etmemek - Tavana ka, tazya

tut demek - Fol yok, yumurta yok - Ne i yansn ne kebap - kz ld ortaklk ayrld - Tencere yuvarland kapan buldu - Ben diyorum hadmm, o soruyor oul uaktan neyin var? b) Kimi deyimlerde kalplam szden kan anlam, szcklerin gerek anlamlar dnda deildir rnekler: ou gitti az kald - smi var cismi yok - yiye iyi ktye kt demek - Adet yerini bulsun Allah bana, ben de sana Kimi kimsesi yok - zr kabahatinden byk - Hem sulu, hem gl - Yeri yurdu belirsiz Azna layk - Dosta dmana kar - Ykte hafif pahada ar - yi gn dostu. C- TAMAMLAYICI BLGLER DEYMLERN YAPISI: Deyimlerin biim bakmndan ya tmce olduklarn ya da tmce olmayan szck bei durumunda bulunduklarn sylemitik. Szck bei durumunda olan deyimler, snflandrlamayacak kadar ok deiik biimlerde olumulardr. ki szckl olanlardan kimisini yaplar ynnden snflandrmaya alalm. a) eleri ekli ya da eksiz ad tamlamas biiminde olanlar vardr: anasnn gz, kan kuras, ayak ba, kl pay, ayann tozuyla, unun urasnda, gnn birinde... gibi. b) eleri ekli ya da eksiz sfat tamlamak biiminde olanlar vardr: iki bklm, dik bal, orta halli, bir ara, bo yere, bir azdan, tek bana, tez elden, fena halde, pten elepi, bal bana... gibi. c) Tamlanan - ad yapsnda olanlar vardr: kan pahasna, ard sra, ucu ucuna, gn gnne, yan banda, eli kulanda, gn birliine... gibi. ) Tamlanan - nad yapsnda olanlar vardr: kula delik, st bozuk, aln ak, can tez, gz kapal, yz glmez... gibi. d) Ekli ya da eksiz ad - nad yapsnda olanlar vardr: et kafal, gn grm, p atlamaz, kendi gelen, cana yakn, kafadan sakat, arada bir, anadan doma, ayana abuk, rmcek kafal... gibi. e) Biri ya da her ikisi ekli iki addan oluanlar vardr: el ele, art arda, kar karya, kim kime, kendi kendine, szm ona, gnden gne, devede kulak... gibi. f) Biri ya da her ikisi ekli iki sfattan oluanlar vardr: st ste, yar yarya, birdenbire, uzaktan uzaa, inceden inceye, al al, moru mor... gibi. g) ki eylemden oluanlar vardr: oldum bittim, inan olsun, gel geklim, bilir bilmez, oldu olacak, girdisi kts, ald yrd, veryansn etmek, rtbas etmek... gibi. kiden ok esi bulunan ve yukardaki snflar iine girmeyen deiik yapda deyimlerden de birka rnek grelim: her ne kadar, hi olmazsa, ne var ki, ne de olsa, eski gz ars, o gn bugn, kz alama kz, duman doru ksn, doru doru dosdoru,... gibisine gelmek, kala gz arasnda, ne olur ne olmaz, nerede kald ki, suyu mu kt, tuz ekmek hakk... BM DEEBLEN DEYMLER: Deyimlerin donmu birer kalp olduunu sylemitik. (Bkz. 44 2, A, 1). Kimi deyimlerde, tmce yaps ve ana szckler deimemek zere ekimler ve adllar deiebilir: Aa tkrsem (tkrsen, tkrse...) sakalm (sakaln, sakal...), yukar tkrsem (tkrsen,...) byn (byn, by...) Bana (sana, ona...) gre hava ho. Gzne kestirmek (gzme kestirdim, gzne kestirdi)... gibi.

BLGELERDE DEK BMLER: Bir deyim, ayr ayr blgelerde deiik szcklerle ya da deiik biimlerle sylenebilir: Kzm sana sylyorum, gelinim sen dinle (iit; anla). enesi dk (enesi rk). Houna gitmek (Houna gelmek). Gz ucuyla (Gz kuyruuyla). Ksalk ve zllk, deyimlerin zelliklerinden olmakla birlikte (Bkz. 2, A, 2) kimi deyimler birbirine benzeyen szcklerin yenilenmesiyle g kazanrlar: Ya ne, ba ne! Tad, tuzu yok. Yeri, yurdu bellisiz. Yol, iz bilmemek... gibi. DEYMLERDE MECAZ: Mecaz, ataszlerinin ayrlmaz nitelii deildir, demitik. Bu sz, deyimler iin de geerlidir. Nitekim am devirmek, devede kulak gibi ou mecazl olan deyimler arasnda zr kabahatndan byk, yar yarya gibi mecazsz olanlar da vardr. BENZETMEL ANLATIMLAR: Deyim saylmaya elverili olan ve olmayan benzetmeli anlatmlar vardr: a) Kimi kavramlar daha iyi belirtmek iin birtakm basmakalp benzetmelere bavururuz. Buz gibi, ate gibi, kmr gibi... deriz ki ok souk, ok scak, ok siyah demektir. Ataszlerini ve deyimleri derleyen kitaplarda bu basma kalp benzetmeler de yer almaktadr. Bilindii zere benzetme ilgeci olan gibi, benzetmedeki iki yann gl olanndan sonra gelir. Bunun arkasndan benzetme ynn belirtecek olan nad sylenmezse ... gibi takm, bu nadn yerini tutar. Yani buz gibi sz -kendisinden sonra souk sfat kullamlmasa bile- ok souk anlamna gelir. Dilin her zaman tuttuu bu yolu zel bir kurulu ve anlat yolu sayp bu gibi benzetmeleri deyimler ya da ataszleri arasnda gstermeyi biz uygun grmyoruz. Deyim ya da atasz saymadmz yaygn benzetmelerden rnekler: Kar gibi - Pamuk gibi - Zmrt gibi - eker gibi - Zehir gibi - Kl gibi - Kat gibi - ne gibi - plik gibi - pek gibi - Ta gibi - Kuyu gibi - iroz gibi - Dev gibi - Dalyan gibi - Dal gibi - p gibi - am yarmas gibi - Karun gibi - Kurun gibi - Kav gibi - Yldrm gibi - Arslan gibi - Ay gibi - Tilki gibi - Eek gibi - t gibi - Kuzu gibi - Kei gibi - Domuz gibi... b) te yandan deyim saylmas gereken benzetmeler vardr: Bunlar ekici bir anlatm kalb iinde kurulmu, ylece beenilip yaylmtr. rnekler: Tereyadan kl eker gibi Gmrkten mal karr gibi - St dkm kedi gibi - Terbiyeli maymun gibi - Deli sarayl gibi - Mal bulmu Maribi gibi - Tavan boku gibi (ne kokar, ne bular) - Temcit pilav gibi (stp stp koymak) - Koyun kaval dinler gibi (dinlemek) - Kabak iei gibi (almak) - Ahfe'in keisi gibi (ba sallamak) - Arpac kumrusu gibi (dnmek) Belik simit gibi (kurulmak) - Sebilhane barda gibi (dizilmek) - Ar kovan gibi (ilemek) - Yldrmla vurulmua dnmek - ki cami arasnda kalm beynamaza dnmek... DEYMLERDE SZ SANATLARI: Deyimler de ataszleri gibi ustaca dzenlenmi szlerdir. Bu szlerin yaplnda dilin trl olanaklarndan ve eitli sz, anlam sanatlarndan yararlanlmtr:

Kula delik - Eli uzun - Arslan pay - Kr dv - Eyp sabri - Katr inad - Eski gz ars - Oul bal - Yrei yufka - Gze girmek - Gz koymak - Gz tutmak - Borusu tmek - Dokuz dourmak - ple ekmek - Kabna smamak - Psteki saymak - Ate pskrmek - Can kulayla - Anasnn kz - Damkl dv - Bir iim su - iei burnunda - Bym de klm Yan ban alm - Az var dili yok - Gece silahl gndz klahl - Drt elle sarlmak - Ku style beslemek - Kakla verip sapyla gzn karmak - Ate bacay sarmak - Pimi aa souk su katmak... gibi. DEYMLER ULUSAL DEERLER YANSITIR: Deyimler de ulusal damga tayan dil varlklardr Ulusun sz yaratma gcnden doarlar. Her deyim ho bir bulutur Bir kk sz daarcna koca bir alem sdrlmtr. En uucu kavramlar, en ince hayaller, en gzel benzetmeler, eit eit mecazlar ve sz ustalklar mini mini bir deyimin yap harlar arasnda parlar. DEYMLERN ESKL, YENL: Deyimler de ataszleri gibi toplumun mal olan eski szlerdir. rnein, yrei soumak deyiminin 15. yzylda da, bulunduu, eyhi'nin u beytinden anlalmaktadr: Yrei soumad svmek ile, Olmad eei dvmek ile. Bunun gibi sakala glmek deyimi 15. yzylda yazlan Glen-i Raz'da grlmektedir: Ki bunlar sakala glmektir ancak. Akse'l-reb'deki atn kymeti trna dibinde gerek sznden anlalyor ki bugn yurdumuzun baz blgelerinde kullanlmakta olan trna dibinde deyimi 13. yzylda da vard. Deyimler, ataszleri kadar eskimeden dile yerleirler. Nitekim derdini Marko Paaya anlat sz, kimi yal kimselerin tandklar D. Marko Paa'dan beri ortaya kmtr. Son zamanlarda bozum olmak, kuyruk olmak, oyun karmak (sporda), bo vermek, yeil k yakmak, i yok... gibi yeni deyimler de dilde yer almtr. DRT BLK DEYM: Ataszleri gibi deyimler de kullanldklar yer ve zaman bakmndan drt ble ayrlabilirler: a) Yurdun her yerinde kullanlanlar; b) Sadece bir blgede bulunanlar; c) Trkiye dndaki Trk lehelerinde yaayanlar; ) Eski zamanlarda kullanlm iken bugn karlm olanlar. KLEMELER: kileme ad verilen ve ayr ayr yazlan szcklerden anlamlar birbirine yakn, kart olanlarla sesleri birbirini andranlar ya da szcklerinden biri anlamsz bulunanlar deyimlerin bir dal saymak yerinde olur: ev bark, oluk ocuk, kap kacak, allak bullak, eski psk, apar topar, sklm pklm, ters pers, ufak tefek, takm taklavat, aa yukar, ileri geri, karma kark, oldum olas, oldu olacak... gibi. Ancak, ayn szcn yenilenmesiyle kurulan ya da kurulularndaki zellik, bir dil kural uygulamas olan ikilemeleri deyim saymay uygun bulmuyorum: Tak tak, tkr tkr, mrl mrl, akr akr, byk byk, sar sar, yava yava, bek bek, yap yap, yn yn, sylene sylene... gibi. DEYM VE BLEK SZCK: Szck bei durumundaki deyim (Bkz. 2, A, 3) ile bileik szck kimi zaman birbirine ok benzer. Bunlar nasl ayrt edeceiz?

a) Bileik szc meydana getiren szckler, aralarna ekim ve yapm eki giremeyecek kadar kaynamtrlar: Balca yolla kurulurlar: 1) Anlam kaymas (hanmeli, akbaba, atebcei, balkaba, yerelmas, karafatma ... gibi). 2) Ses kaynamas ve dmesi (cumartesi, kahvalt, peki, haminne, reotu... gibi). 3) Szck eidi kaymas (vurdumduymaz, giderayak, dedikodu, veryansn, rtbas, tkrldm... gibi). Bileik szck, tek szck durumundadr: Bitiik yazlr; isim soyundandr; yani isim, sfat, zamir, zarf, edat, bala, nlem gibi kullanlr: Vurdumduymazn biri; balksrt desen; alabildiine kouyordu... gibi. b) Deyimi meydana getiren szckler ise aralarna ekim eki alamayacak kadar kaynam deildirler. Bu szcklerin kimisi isim ve fiil ekimlerine girmitir. Eli ak, baldr plak, gz pek... gibi iyelik ekiyle kurulan; gz koymak, ba vurmak, el atmak... gibi fiilleri ekimlenebilen sz kmeleri deyimler arasna girer ve szckleri ayr ayr yazlr. (Bununla birlikte verdiimiz ller; deyimle bileik szc ayrt etmek iin her zaman yeterli deildir. ki szckl yle szler vardr ki deyim mi, bileik szck m olduklar ancak anlama ile sonuca balanabilir. Nasl ki yazmn (imlann) oluumunda da fonetiin, etimolojinin, gelenein, bir de anlamann (yle olsun diye kabul edip elbirliiyle uygulamann) pay vardr. rnein vazgemek sz, mla Klavuzu'nun eski basmlarnda ve Trke Szlkte ayr yazld halde Yazm klavuzunun 1970 basksnda bitiik olarak verilmitir. Balay sz Trke Szlkte ayr yazlmtr. Yazm Klavuzunda bitiiktir. Babo, mla Klavuzunun eski basklarnda bulunmadna gre ayr yazlmas ngrlm iken Yazm Klavuzu (1970)nda bitiik olarak yer almtr. Ayak st, mla Klavuzunun eski basklarnda ayr yazlmtr, Yazm Klavuzu (1970)nda ise bitiiktir. Ben bu kitabn 1965 basksnda ayak takm, ayak teri, bal ay, balk etinde, ba bo, ba ucunda, bit yenii... szlerini deyim sayp ayr yazmtm. Yazm Klavuzu(1970) bu szleri bitiik yazdna gre deyim saymam, bileik szck saym demektir. te yandan Yazm Krlavuzu'nda ayr yazlmas ngrlm olan ara sra, yan sra, bal bana, ba vurmak, t pt, tr ptr, kaba saba... szleri bileik yazmak eiliminde olanlar bulunduu gibi Yazm Klavuzu'nda bileik yazlm olan babozuk, basal, birebir, durdinlen, elbirlii, geliigzel, szgelii, gitgide, szbirlii, ibirlii, iyeri, kabataslak, minimini, tepetaklak, tersyn... szlerini ayr yazmak eiliminde olanlar da vardr. Grlyor ki bir yerde deyimle bileik szc kesin olarak ayrt etmek olana yoktur. O zaman tek kar yol, anlamaktr. Yani u sz deyim sayalm, u sz bileik szck kabul edelim demektir.] DEYM VE TERM: Deyim ile terimi de ayrt etmek gerekir: Deyim, genel dilin mal olan szdr. Terim ise ya bilim, sanat, meslek szdr ya da bunlar dnda, anlam daraltlm szdr ve bir tanmn zetidir: ekenar, bilirkii, igd, cevizgiller, kupalaz, bierdver, gndnm... gibi. Bu rneklerdeki terimler, bileik szck olarak kurulmutur. Yani bunlar biim ve yap bakmndan bileik szck, kavram ve grev bakmndan terimdirler. Szck bei biimindeki deyimlerden bylece ayrlrlar. Terimler tek szck olanlar da vardr. rnein ayak szc dar anlamyla edebiyat ve corafya terimidir. Oysa tek szckl deyim olmaz. Buna karlk cmle halinde deyim vardr, ama terim yoktur.

DEYM VE ARGO: Deyim ile argo arasndaki ilikiye de dokunalm: Argo, geni anlamyla bir meslek topluluu arasnda kullanlan zel szdr. Biz daha ok, klhanbeylerinin zel anlamda kullandklar kaba szlere ya da bakalar anlamasn diye aralarnda kararlatrdklar anlamla kullandklar szlere argo diyoruz. Bu duruma gre argo szcklerine sadece argo demek yeter. Deyim niteliindeki argo szck beklerine ise argo deyim adn vermek yerinde olur. Torpil, piston, moruk, akmak, (snfta), taahhtl (tabanca), rntgenci (kt niyetle bir yeri gzetleyen)... argodur. Dalga gemek (akl baka yerde olmak), maytaba almak (alay etmek), posta kurmak (gzda vermek), czlam ekmek (kamak), bo vermek (aldr etmemek), days dmende olmak (i banda kendisine arka olan kimsesi bulunmak), ya ekmek (birine dalkavukluk etmek)... gibi szck bekleri argo deyimdir. BAKA DLE EVRLME: Gerek anlamlar dnda zel bir anlama gelen deyimler (Bkz. 2, B, 4, a), ayr szckler ve ayn gramer biimleriyle baka dile evrilemezler. Gerek anlamlaryla kullanlan deyimler. (Bkz. 2, B, 4, ; b) ise baka dile evrilebilirler. - TANIM Buraya kadar yaptmz aklamalara gre deyimleri ylece tanmlayabiliriz: Bir kavram, bi durumu, ya ekici bir anlatmla ya da zel bir yap iinde belirten ve ounun gerek anlamlarndan ayr bir anlam bulunan kalplam szck topluluu ya da tmce. ::::::::::::: 3 KALIPLAMI BAKA SZLER Ataszleriyle deyimlerden baka kalplam szlerimiz de vardr: Dualar, beddualar (ilenler), svgler, bilmeceler, tekerlemeler... gibi. Bunlarn en nemli zellii, konularnn snrl bulunmas, yani her trn belli bir konuya zg anlatm arac olmasdr. Bilmecelerle tekerlemelerde ataszlerinin ve deyimlerin teki ayrc nitelikleri yoktur. Bylece bunlar, ataszleriyle deyimlerden kolayca ayrt edilebilirler. Ancak dualarn ve beddualarn bir bl ya ataszlerine ya; deyimlere yaklar. DUALAR, LENLER: nce atasz saylabilecek dua ve beddualara bakalm: Bilindii gibi ataszleri, genel kural; dstur niteliinde szlerdir. Dua ve beddualar arasnda'da bir kii iin sylenmi olmayp genel nitelik tayanlar, yani bir kural gibi sylenmi olanlar vardr. te bunlar, dua ve beddua olmakla birlikte ataszleri de saylabilirler: Allah sa eli sol ele muhta etmesin. Allah drt gzden ayrmasn. Allah deveye kanat vermesin. Allah namerde muhta etmesin... gibi. Genel kural nitelii tamayp bir kii iin sylenmi olanlar atasz saylamazlar: mrn uzun olsun. Can sa olsun. Allah cezasn versin. Allahndan bulsun... gibi.

Deyim saylabilecek dua ve beddualara gelince: Yukarda grdmz gibi deyimlerin amac, bir kavram, ya ho, ekici bir anlatmla, ya da sadece zel bir kalp iinde belirtmektir. Dua ve beddualar arasnda da bu zellikleri tayanlar vardr. te onlar, dua ve beddua olmakla birlikte deyim de saylabilirler: Allah unutturmasn - Eline salk - Gzn toprak doyursun - Can cehenneme... gibi. Durumu biraz daha aydnlatmak iin hatrlatalm ki deyimlerin konusu snrl deildir. Her eit konu, deyime anlatm kayna olabilir. Dua ve beddualarn konusu ise sadece iyi, kt dilektir. Bu zel konu da deyimlerin snrsz konlar iine girebileceinden anlatmnda deyim zellik ve nitelii bulunan dua ve beddualar, ayn zamanda deyim de oluyorlar demektir. te yandan, mecazl olmayan ve ekici bir anlatm kl tamayan dua ve beddualar deyim saylamazlar: ok yaa - Sa ol - Can ksn - Kr olas... gibi. SVGLER, MSTEHCEN SZLER: Halk arasnda kullanlan svg szleri ile ak sak ve edep d szler de konumuzla ilgilidir. Bunlarn kimisi deyim ya da atasz niteliinde zekice bulunmu, gzel rgl sanat rnleridir. Ancak, kitaplara geirilip geirilmemeleri zaman zaman tartma konusu olmutur. Dilde var olduklar yadsnamayan bu szlerin kitaplara geirilmesini doru bulmayanlar, bir ahlak titizlii gstermekte, zellikle bunlar okuyacak ocuklar dnmektedirler. Kitaplara geirilmesini savunanlar ise: bilimde ayp ve utanma olmaz. Bunlar kitaplara geirmemek bilim d davrantr. Dil gerei gizlenmemelidir. Biz istediimiz kadar gizleyelim; o, yaylp sylenmek akmndan teki szlerimizden beri kalmyor demektedirler. Her iki gr de anlayla karlamak gerekir. ::::::::::::: 4 ELETRLER ncelememizin 1. ve 2. ayrmlarnda ataszleriyle deyimlerin zelliklerini kendi grmze gre belirttik. Bu ayrmda ise imdiye dein kan belli bal eserlerde tutulan yollar, ataszleri ve deyimler iin verilen tanmlar, yaplan derlemelerdeki kusurlar belirteceiz. Ksacas, bu eletirmelerle kendi grmz savunmu olacaz. unu da syleyelim ki eletirdiimiz eserleri meydana getirenlerin kalplam szlerimizi derlemede geen emekleri kranla anlmaldr. ATALAR SZ (Hazrlayan: Velet ZBUDAK) 1480 ylnda bilinmeyen bir kiinin derledii ve 1936'da, rahmetli Velet zbudak'n aklamalaryla birlikte Trk Dil Kurumu'nun bastrd, iinde 689 sz bulunan Atalar Sz adl kitapta genel olarak gerek ataszleri bulunmaktadr. Derleyici, ataszlerinin zelliklerini iyi sezmi ve derlemelerine pek az baka szler kartrmtr. Bu kitaptaki gerek ataszlerinden rnekler: Da ne kadar yceyise yol stnden aar. Asl azmaz, sa yymaz. Hayr san ine hayr gele bauna. Kan kecek yol gsterici ok olur. Kedinn usluluu san grncedr. Atalarsz saylamayacak szlerden rnekler:

Ekmen sad emeine dnsn. Gzn stnde kaun m var dediler melul olursun. t boku ilaca yarad. Kendi gzndeki hezeni grmez, bireg gzndeki p grr. Aaa korsam pas olur, yukaru korsam is olur. DURUB- EMSAL- OSMANYYE (inasi) Bu eserin ikinci, yani 1287 (1870) basksnda 2500 sz vardr. ok ksa olan nszn olduu gibi aaya alyoruz: Durub-i emsal ki hikmet-l-avamdr, lisanndan sadr olduu gibi milletin mahiyyet-i efkarna delalet eder. Durubi Emsal-i Osmaniyye ise cmleten manidardr. Binaenaleyh bunlarn kaba tabirat mtemil olanlarndan maada ekserini ibu mecmuaya elifba tertibi zre derceyledim. Arabi ve Farisi ve Franszca baz mukabilleri fercemeleriyle beraber ilave klnd gibi lafzan veyahut manen durub-i emsali mutazammn olan birtakm Trke ebyat ile ibarat- mensure dahi istidlal makamnda zeyl olundu. Tanzimi: 1268 (1851). 1inasi durub-i emsal (ataszleri) iin hikmet-l-avam yani halk felsefesi demekle bu szlerin nemli zelliklerinden birini belirtmi oluyor. Ancak baka zelliklerini belirtmediinden tam bir tanm yapm olmuyor. Halk, bir felsefesini komular uygun olmayan evi alma diye anlatsa, buna hi kimse atasz demez. Halbuki ayn felsefenin: Ev alma, komu al. biiminde syleniine herkes atasz demektedir. Grlyor ki bir szn sadece halk felsefesi olmas atasz saylmasna yetmemektedir. 2Eserin ad Durub-i Emsal (ataszleri) olduu halde, iinde ataszlerinden baka bilgece msralar, beyitler, deyimler, hatta deyim olmayan dpedz laflar oktur. Bylece inasi, ataszleri iin verdii eksik tanmdaki halk felsefesi niteliini bile tamayan maddeleri de kitabna koymutur. Eserde kark olarak yazl bulunan bu szlerden birkan asl nitelikleriyle seerek gsterelim. Ataszlerinden rnekler: Hekim kim, bana gelen. Ne ekersen onu biersin. Kurt kocaynca kpein maskaras olur. Yavuz hrsz ev sahibini bastrr. Sar iitmez uydurur. Bilgece msralardan ve beyitlerden rnekler: ecaat arz ederken merd-i Kpi sirkatin syler. Skut etmek gibi nadane alemde cevap olmaz. Kar- evvelde kii akbet-endi gerek. Mihneti kendye zevk etmedir alemde hner. Takdir-i Huda kuvvet-i bazu ile dnmez, Bir em'i ki Hak yaka cihan flese snmez. Bir kapuyu bendederse bin kapu eyeler kat. Hazret-i Allah efendi fatih-l-ebvaptr.

Deyimlerden rnekler: At alan skdar' geti - Tencere yuvarland kapan buldu - Akntya krek eker - Eski hamam eski tas - At ba beraber - pe un serdi - Kabak tad verdi - Yakas almadk - Kulp takt - Fitili ald. Atasz ve deyim olmayan laflardan rnekler: Drt yann deniz ald - Maymun gibi her eye eli yakr - Ban hrkaya ekti - Ar gibi sokar - apak siler - Tesbih bcei gibi bzlm - Elmastra bardak latif olur - Paraszlk her fenal yaptrr - Sbut bulmayan sz hakknda az ama. 3inasi, kimi ataszlerine ve kimi deyimlere yanl biim vermitir. rnein: emeye gidenin testisi krlr. t rr kervan ger. Atrma kutunun kapan. Ama kutuyu syledirsin kty. Suyu devirmi kediye dnd. szleri yanltr. Dorular yledir: Su testisi su yolunda krlr. t rr kervan yrr. Atrma kutuyu, syletme kty. St dkm kediye dnd. DURUB- EMSAL- OSMANYYE (Ebzziya) inasi'nin Durub-i Emsal-i Osmaniyye'sine birok sz katarak sz saysn 4004'e karan ve 1302 (1885)'de kitabn nc basksn ortaya koyan Ebzziya, eserin sonuna darbmesel ile tabir hakknda baz dnceler eklemitir. Yazar, nl szlk Littre'nin mesel iin yapt tanm efvah- nasta deveran ve az kelime ile ifade-i meram eden bir kavl-i ayidir ki kaide-i klliyye hkmndedir diye Trkeye evirdikten sonra diyor ki: Her lisanda emsal ile emsal kuvvetinde birtakm tabirat vardr ki ona Franszlar expression derler. Lisanmzda ise yerine gre stlah ve yerine gre tabir ile tarif olunabilir ki hulasa-i hkm bir his veya fikr-i mahsusu terceme ve tefhimden ibarettir. Hatta tabirat- mehuredendir tabiri zebanzed-i havass u avamdr. Binaenaleyh durub-i emsal ile tabirat- mehureyi fark etmek iktiza eder. Hasl mesel odur ki bir vakay veya bir hikmeti mutazammn olarak bir emri i'ar ve tenbih ede. Ebuzziya bu satrlardan sonra u sz rnek olarak veriyor: Bol bol yiyen bel bel bakar. Bal bal demekle az tatllanmaz. Ka yaparken gz karr. Bundan sonra yle devam ediyor: te bunlar, bir hadiseyi veya emri temsil tarikyle tarif ile beraber bir hkm tazammun ederler ki bu kabilden olan kelam- avama durub-i emsal tlak olunur. Lisan- Trkide ise birtakm stlahat ve tabirat dahi emsal yolunda istimal olunagelmitir. Tabir tlak eylediimiz akval ise bir hali musavvirdir. Anda meselin haiz olduu hkm yoktur. Mesela yalanc pehlivan tabir-i mehuru gibi. nk yalanc pehlivan tabirinden hibir

hadise tazammun etmeyip belki bir ahsn mahiyyeti taayyn eder ki icra edemeyecei bir tavrda bulunan yani ca'li besalet taslayan kimseler vasfedilir. 1Grlyor ki, Ebzziya durub-i emsal ile tabirat- mehure'yi birbirinden ayrmak gerektiini sylemitir. Ama bu ayr may yapmak iin gerek olan lz bulamam, dahas Littre'nin kaide-i klliye (genel kural) lsn kullanamamtr. nk darbmesel diye gsterdii yukandaki rnekten ilk ikisinde genel kural nitelii varsa da ncsnde yoktur. Ebzziya, szlerinin sonunda yle demektedir: inasi merhum emsal-i Osmaniyyeyi cemeyledii srada emsal ile stlahat tefrika lzum grmeyerek ikisini beraber kaydeylemi olmasndan biz de camiin tuttuu usul muhafaza eyledik. Biraz nce belirttiimiz gibi Ebzziya byle bir ayrma yapmaya kalksayd bunu baaramayacakt sanyoruz. Ancak, mademki derlemelerinde ataszleriyle birlikte deyimleri de verdiini sylyor, hi olmazsa eserinin adn Durub-i emsal ve Tabirat koymal idi. 2Ebzziya mesel, darbmesel iin iki tanm vermitir: a) Bir vakay veya bir hikmeti muntazammn olarak bir emri i'ar ve tenbih eder inasi'nin hikmet-l-avam tanm iin sylediklerimizi bu tanm iin de tekrarlayabiliriz. Yani bu da yetersiz bir tanmdr. b) Bir hadiseyi, bir emri temsil tarikyle tarif ile beraber bir hkm tazammun eder. Bir olay temsil (simgeleme) yoluyle anlatmak, ataszlerinin ayrlmaz koulu olsayd: Az tamah ok ziyan getirir. Bugnk iini yarna brakma. gibi szlerin atasz saylmamas gerekirdi. Bunlarda temsil yoluna gidilmemitir. Yukarda da grld gibi (Bkz. 1, C) ataszleri temsil yoluna ba vurularak da, ba vurulmayarak da kurulmu olabilir. Bir hkm tazammun etmek kouluna gelince: Her cmlede bir hkm (yarg) bulunduuna gre atasz olmayan cmlelerde de bu koul gereklemitir. rnein: Eviniz gzel yerdedir. O adam bu ii beceremez. gibi cmleler, atasz olmadklar halde bir hkm tazammun etmektedirler. (bir yargy kapsamakta) Kald ki tanmda belirtildii gibi bir olay temsil yoluyla anlattklar ve bir hkm belirttikleri halde atasz olmayan deyimler, hatta ne deyim ne de atasz olan szler vardr: kz ld ortaklk ayrld. Baltay taa vurdum. Onun semeri eksik. Kk deil, cennet... gibi. 3Ebzziya, tabir iin yle diyor: Bir hali musavvirdir. Anda meselin haiz olduu hkm yoktur. Bununla deyimin ayrc zelliini vermi olmuyor. nk: Allaha smarladk - Salk olsun - yiye iyi, ktye kt der... gibi deyimlerde bir hali tasvir yoktur; halbuki yarg vardr.

te yandan bir hali tasvir ettii (bir durumu betimledii) ve bir hkm (yarg) belirtmedii halde deyim olmayan szler oktur: Ar hasta - Yava yava konuma - Kar topunun yuvarlanmas - Su kaynarken... gibi. 4. Ebzziya'nn, inasi'nin derlemelerine katt derlemelerde ataszlerinden baka deyimlerin, birtakm dizelerin, beyitlerin, baya gereklerin ve laflarn kark olarak bulunduunu sylemitik. Bunlardan ayr ayr rnekler seip veriyoruz. Ataszlerinden rnekler: ok yaayan bilmez, ok gezen bilir. Son pimanlk ake etmez. Kpekle dolamaktan aly dolamak yedir. Ne oldum dememeli ne olacam demeli. Deyimlerden rnekler: Astar yznden pahal - Barna ta bast - Hh demi burnundan dm - Dikine tra Fukara babas - Gz boyad. ok tannm rnekler: Hasmn sitemin anlamamak hasma sitemdir. Deil krsiye vaiz are ksan adem olmazsn. Rzgarn nne dmeyen adem yorulur. Saltanat dedikleri ancak cihan gavgasdr. Adudan intikam almak gibi dnyada kam olmaz: Olmaya devlet cihanda bir nefes shhat gibi. Rasgele gereklerden ve laflardan rnekler: Sabit olan nabit olur - Cmlemizin girecei kara topraktr - Meveretsiz yaplan eyden hayr gelmez - Kabiliyet talim ile olmaz - Gen beye hizmet gtr - Mzk ile oyun oynanmaz Rya grme dnd - Yaza boza bir eye benzer - Eli tutar gz grr - San gibi kapana tutulmu - Paraya tapar. 5inasi gibi Ebzziya da kimi szlerin kalplam biimini deitirmitir: Kart aacn eilmesi g olur. Halep yolunda deve izi sayar. Denize den yosundan imdat umar Zelzeleyi gren yangna raz olur. Aya ge iliti. szleri gibi ki dorular, yledir: Aa yaken eilir. Halep yolunda deve izi aramak. Denize den yosuna sarlr. lm gren hastala raz olur. Aya suya demek. Ba ge ermek. ::::::::::::: DURUB- EMSAL- TRKYE veya ATALAR SZ (Tekezade M. Sait)

1311 (1895)'de yaymlanan ve iinde 5742 sz bulunan bu eserin nsznde konu ile ilgili olarak yalnz unlar sylenmektedir: u risalenin havi olduu durub-i emsalden her ahlak beeriyye ve fezail-i tabiiyye nokta-i nazarndan baklr ise birer dstur-i ibrettir. Bu mlahaza, hemcinsinden bazlarnn ve belki de birounun hadim-i istifadesi olacana dair muharrir-i acize bir tminan vermektedir. 1Dstur-i ibret sz de hikmet-l-avam gibi eksik bir tanmdr. Ataszlerinin zelliklerini yukarda (Bkz. 1, A, B) gsterdiimiz iin burada sadece onlar anmsatmakla yetineceiz. 2Eserin ad Atalar Sz olmasna karn kitaba ataszlerinden baka pek ok deyimle ne atasz ne deyim olan birok sz kartrlm ve hepsi alfabe srasyla verilmitir. Bunlardan niteliklerine gre kendimiz snflandrarak rnekler veriyoruz. Ataszlerinden rnekler: At lr meydan kalr, yiit lr an kalr. Alet iler el nr. Sabrn sonu selamettir. Yrk at yemini artrr. Garip kuun yuvasn Allah yapar. Deyimlerden rnekler: Kula kirite - Kalbur stne gelen - Balk kavaa knca - Kabak tad verdi - Sermayeyi kediye ykletti - At alan skdar' geti. Atasz ya da deyim olmayan szlerden rnekler: Prlanta gibi - Balk a gibi - Yaban kedisi gibi insandan kaar - Zannmz gibi kt - ahin bakl - Davul alan iitmez - Hatiften nida m geldi - Paray denize att - Hrsndan bouluyor Aramakla ele gemez - Din-i mbin uruna - lmullah her eyi muhittir - Zuhurata tabi ol Bihude eylerin terki akln kemalidir - Ab dane serpilir insan ksmet gezdirir - Ab- pake ne zarar vakvaka-i kurbaadan - Gah olur gurbet vatan gahi vatan gurbetlenir. 3Kimi szler yanl biimlerle verilmitir. inasi'de de bulunan: Faide zararn kardadr. sz gibi ki dorusu udur: Kar zararn kardadr. (ortadr) Nitekim inasi ayrca kar zararn kardadr ve Tekezade M. Sait kar ziyann kardadr szlerini de almlardr. Bunun gibi: Astar yzne uymaz - Astar yznden pahal. szleri, u yanl biimlerle de yazlmtr: Yz astarna uymaz - Yznden astar pahal. Bu eserde bir de pabucuna kum dolar sz gemektedir. Bizim bildiimize gre bir blge deyimi olan bu szn dorusu da pabucuna ta kamak'tr. KAMUS- TRK (emsettin Sami) Hicri 1317 (1899)'de baslm olan bu eserde atalarsz terimi ata maddesi iindedir ve darb mesel diye karlanmtr. Darb maddesi iinde bulunan darb- mesel ise yle tanmlanmtr: Mebni alelhikaye olup misal gibi irat olunan mehur sz.

Buna gre her atasznn bir hikayeye dayanmas gerekir. Ataszleri iinde her ne kadar: Yalancnn evi yanm, kimse inanmam. gibi hikayeye dayananlar varsa da bu, btn ataszleri iin gerekli deildir. Nitekim: Ak ake kara gn iindir. Yoldan kal yoldatan kalma. gibi ataszleri hikayeye dayanmaz. te yandan, hikayeye dayand halde atasz olmayp deyim olan szler de vardr: Baklay azndan karmak. Hoafn ya kesildi... gibi. ATALAR SZLER (Azerbaycan Edebiyat Cemiyeti) 1926'da karlan ve iinde 2000'e yakn sz bulunan bu esere hem ataszleri hem baka szler kark olarak alnmtr. Kendimiz bir ayrma yaparak her iki eitten rnekler gsterelim. Ataszlerinden rnekler: Anasna bak kzn al, krana bak bezini al. Od dt yeri yandrr. obann gnl olsa tekeden peynir dutar. Hayr syle konuna hayr ksn karna. Su akt yerden bir de akar. Baka szlerden rnekler: Hata senden ata benden - Sayalm frsat ganimetten - Suya aparp susuz getirir - Khne hamam khne tas - Uzun szn ksas - Kah nala dr kah mha - Kaza attm koza dedi. KONYA VLAYET HALKYYAT VE HARSYYATI (Sadettin Nzhet ve Mehmet Ferit) 1926'da yaymlanan bu eserde ataszleri ve deyimler ayr ayr blmlerde yer almtr. Darbmeseller (ataszleri) blmnde 2057, tabirler (deyimler) blmnde 279 sz vardr. Darbmesel iin zel bir tanm yaplmam, Ebzziya'nn yazdklarndan bir paras yinelenmitir. Tabirler blmnde yle denilmektedir. Meseller tam bir cmle veya fkra halinde irat olunarak muhatabna faide-i tamme ifade ettikleri halde tabirler ok kere terkib-i naks eklinde irat olunurlar. Mesela ate pahasna tabiri dorudan doruya hibir hadiseyi, hibir hkm ifade etmez. Ancak bu sene pamuk ate pahasna kt dediimizde pamuk fiyatnn ok ykseldiini ve mterileri ate gibi yaktn... tasavvur ediyoruz. Mat oldu, diine dayand gibi baz tabirlerde her ne kadar hkm varsa da bunlarn msnedn ileyh ve mteallikleri mahzuf olduundan yine iidenlere tam bir mana i'ar ve ifade etmezler. 1Burada tabir'in en nemli zellii olarak terkib-i naks biiminde bulunmas gsterilmektedir. Kimi tabirlerdeki hkmn zneleri ve tmleleri bulunmad iin tam bir mana bildirmedii de sylenmektedir. a) Deyim iin terkib-i naks tanm ok yetersizdir. Yukarda grld gibi (Bkz. 2, A, 3) deyimler terkip'ten baka biimlerde de, tmce durumunda da bulunabilirler. b) Mat oldu gibi szlerin zneleri ve tmleleri bulunmad iin deyim saylmalar anlalr ey deildir: Ahmet satranta mat oldu denilirse mat oldu sz deyim olmaktan kacak mdr? 2Bu kitaptaki derlemelere gelince: Ataszleri blmnde gerek ataszleri arasnda atasz olmayan birok sz de vardr:

Ataszlerinden rnekler: Bir elin nesi var, iki elin sesi var. Sa ba yastk istemez. Da daa kavumaz, insan insana kavuur. Kurularn yannda yalar da yanar. Ataszleri blmnde gsterilen, ama atasz saylamayacak olan szlerden rnekler: Pimi paa gibi srtma - Keesini sudan kard - Tkrdn bir tkrk - Ar, namus tertemiz - Sen bir yana, dnya bir yana - Bir kt, pir kt - avdara girmi it gibi ban kemerleme Dokuz kz ile bir maarada m kaldn - Ab dane serpilir, insan ksmet gezdirir. Deyimler blmne de deyim olan ve olmayan szler vardr. rnekler: Ald fitili - Ate pahasna - pe un serer - Ty dikti - Basmakalp - Baba oca - mmetsiz peygamber - Hoca Nasrettin - Yaygaray bast - ne gibi Billur gibi - Kp gibi - Ylan gibi - Atak - Kalp - Kaak. TRK LGAT (Hseyin Kazm KADR) Byk Trk Lgati adyle anlmakta olan bu eserin birinci cildi 1927'de, ikinci cildi 1928'de Maarif Vekaletince, nc cildi 1943'te, drdnc cildi 1945'te Trk Dil Kurumunca bastrlmtr. Birok maddelerinde darbmeseller bal altnda verilmi olan szlerin says 6200'den artktr. Kitapta ataszleri ve mesel iin tanmlar da yaplmtr. 1Ataszleri yle tanmlanmtr: Ecdattan nakil ve rivayet edilen szler ve tler; durub-i emsal. Mesel iin de Littre'nin yapt tanm, -Ebzziya'nn evirisi biraz deitirilerek- verilmitir: ayi ve mtedavil ve bir hikmeti mutazammn olan sz, efvah- nasta deveran ve az kelime ile tefhim-i meram eden kavildir ki kaide-i klliyye hkmndedir. Bu tanmlar, bizim aklamalarmz ve tanmmzla karlatrnca (Bkz. 1, A, B, C) aradaki farklar belirecektir. 2Darbmeseller bal altndaki szler iinde hem ataszleri, hem deyimler bulunduu gibi ne deyim ne atasz olan szler de vardr. Szleri niteliklerine gre snflandrarak her eit iin rnekler gsterelim. Ataszlerinden rnekler: Ac patlcan kra almaz. Ak gn aardr, kara gn karardr. Eden bulur. Hayr dile eine, hayr gelsin bana. Ba yarlr brk iinde, kol krlr yen iinde. Can cmleden aziz. Dikensiz gl olmaz. Deyimlerden rnekler: Kuyruk acs - Kadn kadnck - Bana buyruk - ki eli kandadr - Ak ile karay seti - Vur abalya - Yan izdi - nal ile bir ata kald - Bir baltaya sap olur - Banda kavak yeli esiyor Can kulayla dinliyor. Atasz ve deyim olmayan szlerden rnekler:

ki kze bir saman verecek hali yok - Bana elenk takarm - Arndan yere geecek - Frsat gzetir - Ev sahibinin dolamas misafire kar faidedir - Bir bunda beni bir dahi maherde grrsn - Zalim yine bir zulme giriftar olur ahr: Elbette olur ev ykann hanesi viran. 3Kitaba alnan szler iinde yanl olanlar da az deildir. rnekler: Ama kutuyu syletme kty. Evladn dmeyen sonra dizini der. Bir elin amatas kmaz. Tilki masal okur. Bunlarn dorular yledir: Atrma kutuyu syletme kty. Kzn dvmeyen dizini dver. Bir elin nesi var, iki elin sesi var. Kurt masal okumak. 4Kimi szler de iki biimde yazlmtr. Bunlarn biri doru, teki yanltr: Bir aya ukurda - ki aya ukurda. Vur dedimse ldr demedim ya - Vur demeden ldrr. Korkunun ecele faydas yoktur - Korkunun ecele faydas oktur. Bir iekle yar olmaz - Bir bulutla k olmaz. ATALAR SZ (Sadi G. KIRlMLI) Selim Nzhet Gerek'in nsz ve bibliyografyas ile 1939'da yaymlanm olan bu eserde 2742 atasz ve 2140 deyim, ayr ayr blmlerde verilmitir. Kitabn nsz yle balyor: Atalar sz azdan aza dolaan ve az kelime ile ok mana ifade eden sz demektir. 1Ataszlerinin zellikleri zerine yukarda yaptmz aklamalar bu tanmn eksiklerini ortaya koyaca iin burada o zellikleri yinelemeyeceiz. u kadar syleyelim ki bu tanma gre ayakl ktphane, ask suratl, yan izdi, sa solu yok gibi szleri atalarsz saymak gerekir. 2Bu eserde tabir (deyim) iin hibir tanm yoktur. Ancak nszde unlar vardr: Atalarsz ve tabirler, her ne kadar zahiren birbirlerine benzerlerse de aralarnda olduka mhim bir fark vardr. Bu sebepten biz onlar bu risalede ikiye ayrmaya altk. Kitapta, iki sz eidi arasndaki olduka mhim farkn ne olduu aklanmam, iki sz eidini ayrma iine zel bir nem verildii halde ataszleri blmne birok deyimler, deyimler blmne birok ataszleri konulmutur. u szler -yanl olarak- ataszleri blmnde yer alanlardan birka rnektir: Alan da piman satan da - Bor benim kasavet senin mi - Davul alsan iitmez - Delik byk yama kk - Emei sad emeine dnd - Gkte ararken yerde buldu - Gzn stnde kan var dedirtmez - Krler mahallesinde ayna satmaa benzer - Mal benim deil mi denize atarm Nefsine kyas et - Taraveti giden yemiin hazm g olur - Sktu mera-i dana hasmn ilzam iin saklar. Grlyor ki bu szlerin kimisi deyimdir; kimisi ise ne atasz ne deyimdir. Ataszleri blmnde yer almas gerekirken deyimler blmnde gsterilen szlerden rnekler:

Azck am kaygsz bam. Bin nasihatten bir msibet yedir. Dmez kalmaz bir Allah. Ekmeden biilmez. Her yiidin yourt yiyii vardr. Hyar akesiyle alnan eein lm sudan olur. Huy cann altndadr. Olumu dourdum ama gnln dourmadm. Trnan varsa ban ka. Yalancnn evi yanm kimse inanmam. 3Bu eserde ayn szn iki ayr syleniinden birinin atalarsz, tekinin deyim olarak gsterildii de vardr. rnein, atalarsz blmndeki: Huy cann altndadr, can kmadka huy kmaz. Sen aa ben aa bu inei kim saa. szleri, deyimler blmnde u biimlerde bulunmaktadr: Huy cann altndadr. Sen dede ben dede bu at kim tmar ede. ::::::::::::: TRKE TABRLER SZL (Mustafa Nihat ZN) 1943'te stanbul'da Ahmet Sait Matbaas'nda baslm ve Remzi Kitabevi'nce yaymlanmtr. 44 art 400 sayfadr. in de 4000'e yakn deyim vardr. Yazar, bu szlkteki deyimleri, adlarn verdii 7 eserden toplam; bunlardan birounun metinler iinde kullanlna rnek semek iin de yine, adlarn verdii, 15. yzyldan gnmze kadar yazlm 87 yapttan yararlanmtr. Kitabn nsznde deyim''in nitelikleri u szlerle belirtilmektedir: Tabir ile, birden fazla kelimenin vcuda getirdii anlam demek istiyoruz. Tek kelimenin, manasndaki tabir klnda grlen anlam szcklerce kaydedilebilir. Onun iin, biz bu kitabn dzenlenmesi srasnda bu esas tuttuk. Tabirlerde, okluk mecaz ve kinaye bulunmakla beraber, tek kelimenin mecazl ve kinayeli kullanl o kelimenin bir tabir halini almas saylamaz. 1Deyim, birinci tmcede anlam olarak, son cmlede sz olarak dnlmektedir. Bu noktaya deindikten sonra deyimin anlam olarak nitelenmeyeceini kitaptan rasgele aldmz bir rnekle aklayalm: Kitapta kark ve felaketli zaman szleriyle belirtilen bir anlam var. Birden ok szcn oluturduu bu anlama deyim ad verilebilir mi? phe yok ki hayr! Ama bu anlamn zel kalb olan ana baba gn biimindeki sze deyim ad verilir. 2Mustafa Nihat zen yukarya aldmz szlerinin son cmlesinden de anlalaca zere- tek szc deyim saymamaktadr. u halde kitabnda deyimler arasna byle szckleri almamas gerekirdi. Oysa bunlar da almtr. te rnekleri: Aktan - Amaz - Aalk - Azdan - Aklca Akll - Akamc - Aptessiz - Arkal - Arkalk - Arkasz - Ardnca - Aslas - Aylkl - Azck Baba - Babacan - Baba - Babal Bacaksz - Balca - Balksz - Batakiler - Batan - Belal Besmelesiz - Beyinsiz - Bican - Billah - Birlik Birden - Biri - Bogazl - Boazsz - Bouna Boydan - Boysuz - Buyur - Buyurun - Can - Candan - Cangah - Canm - a- mur - enebaz eneli - ulsuz - Dalarca - Delimen - Dilbaz - Dillenmek - Dilli - Eyvallah. 3-

zn yle demektedir: Ataszleri ile tabir arasndaki fark ksaca yle anlatmak kabildir: Ataszleri bir hkm anlatr tabir ise bir durum bildirir. Dumanl hava aramak (kurt dumanl havay sever). -Ayayla gelmek (ayayla gelene lm olmaz). - Alak eek (alak eee kim olsa biner). Aya tatan saknmak (itin ayan tatan m saknyorsun?). - Altn anahtar (altn anahtar her kapy aar) vb. a) Burada ayra dndaki szlerin deyim, ayra iindekilerin de ataszleri rnei olarak verildii anlalyor. Ancak tin ayan tatan m saknyorsun? sz, atasz deil, deyimdir. Aya tatan saknmak diye bir deyim de yoktur. b) Ataszleri bir hkm anlatr denmekle ataszlerinin gerek ayrc zellii belirtilmi olmuyor. nk bir hkm (yarg) bildirmesine karn atasz olmayp deyim, ya da baya sz olan saysz tmce vardr. Bunu, Ebzziya'nn Durubi Emsal-i Osmaniyye'sini incelerken de aklamtk. c) zn, ataszlerini tanmamz iin ataszleri bir hkm anlatrdan baka l de vermiyor. Bu lye gre, kitapta deyimler arasnda bulunan: Amaza dmek. Azdan kan kulak iitmemek. nayak olmak. gibi szler, O amaza dt. Filancann azndan kan kula iitmiyor. Bu ie ben nayak oldum. biiminde yarg bildiren klklara girerlerse atasz saylacaklar. Yine bu lye gre kitapta deyim olarak gsterilen: ingene harasna benzer. Onunla cennete bile gitmem. Olur olmaz dua ile defulacak bela deil. gibi szler, yarg bildirdikleri iin, ataszdrler(!) 4Yalnz deyimleri iine almak zre hazrlanm olan bu eser de ataszleri de yer almtr: Ahlatn iyisini dada ay yer. Armudun iyisini ay yer. Allah sekizde verdiini dokuzda almaz. Anasna bak, kzn al. Be parmak bir deil. Can cmleden aziz. ocuktan al haberi. El mi yaman, bey mi yaman? 5Deyimler arasnda, deyim olmayan birok sz bulunmaktadr. rnekler: Ac patlcan - Zehir gibi ac - A kurt (gerek anlamda) - Dkkan amak - Ar hastalk - Ar i - Kalp ake (gerek anlamda) - Akl kabul edecek ey deil - Akam namaz (gerek anlamda) - Vallah - Billah Bismillah - Elhamdlillah - Estafurullah - Fesphanatiah - badullah - nallah - Veliyyullah Min tarafillah - Ba almak - Kz atmak - Arap at (gerek anlamda) - Av kuu (gerek anlamda) -

Toz almak - Boy entarisi - buyurmak - Ne buyurulur - Buyurun gidelim - Gene buyurun inallah - Bokluca blbl (gerek anlamda) - Temel ivisi (gerek anlamda) Ay grdm Allah ament billah, aylar mbarek olsun elhamdlillah. ::::::::::::: TRK ATA SZLER (Mustafa Nihat ZN) 1952'de yaymlanan birinci basks 8257 numaralanm atasz ile 1470 numaralanmam deyimi, 1956'da yaymlanan ikinci basks 8600 numaralanm atasz ile 2250 numaralanmam deyimi iine alan bu eserin nsznde imdiye kadar km olan belli bal atasz kitaplarnda grlm olanlarn topland sylenmekte ve kaynaklar ylece belirtilmektedir: Velet zbudak tarafndan yaymlanan Atalar Sz, inasinin, Ebzziya'nn, Vefik Paa'nn ataszlerini derleyen kitaplar, Divan Lgat-it Trk ve Lehe-i Osmani. Yazar, inasi'nin atasz iin syledii hikmet-l-avam tanmn benimsemekte Ebzziya'nn ataszyle deyim iin verdii tanmlar da kabul etmi grnmektedir. Bundan baka iki eit sz ayr ayr gstermek iin ataszlerini kitabn metnine deyimleri de sayfa altlarna koyduunu bildirmektedir. imdi dncelerimizi sralayalm: 1Ataszleri blmnde pek ok deyim ve baka sz vardr. Aadaki maddeler, ataszleri blmnde kark olarak yazl bulunmaktadr. Biz bunlar arasndan on tane atasz seerek listenin n srasna alyor, arkasndan da atasz olmayanlar veriyoruz: ki el bir ba iindir. Bal bal demekle az tatllanmaz. Krn istei bir gz, ikisi olursa ne sz. Yoldan kal, yoldatan kalma. Davacn kad olursa yardmcn Allah olsun. Can kar, huy kmaz. Say beni, sayaym seni. Akacak kan damarda durmaz. Et trnaktan ayrlmaz. Mal cann yongasdr. Kancay takt - Oca snd - Mekik gibi seirdir - Islak kargaya dnm - Cin gibi akl var Aramakla ele gemez - Paras ok akl az - Diliyle yakaland - aylak yavru kapar gibi - Eser savurur - Horoz ibii gibi bir yana sallanr - Mecnun gibi beyabanda gezer - Yaka yka bitiremedi - Gavur gemisi gibi yan gider - Yaz yamuru gibi gelir geer - Hanc tavuu gibi yolcu artndan geinir - Paalar svayp da giriti ie - Kulanda davul alnr - Cennet kuu, bir eye akl ermez zavall - Baba olunun fenaln istemez - Lakrd ile i bitmez - Fen sz ekilmez - Ceviz ile ekmek yemesi, gzel ile muhabbet etmesi iyi olur. Grelim ayine-i devran ne suret gsterir. Kesilse ritesi em'in ziyas artar eksilmez. Gnldendir ikayet kimseden feryadmz yoktur. Cahilin alim katnda sznn miktar yok, Kendi eek, giydii ul, bann yular yok. Cehd eyle maln etme israf, Dmana kalrsa da dosta olma muhta. 2-

Deyimler blmnde pek ok atasz ve baka sz vardr. Aadaki maddeler deyimler blmnde kark olarak bulunmaktadr. Biz bunlar arasndan on tane deyim seerek listenin n srasna alyor, arkasndan da deyim olmayanlar veriyoruz: Arala gitmek - Ba gz etmek - antada keklik - Dirsek evirmek - Eski gz ars - li dl - Kapa atmak - Kr d - Su gtrr - Uzun uzadya. Grne aldanma. Amca, baba yars. Deliden uslu haber. Soran yanlmam. Yaa yaa gr temaa. Kavgann iyisi olmaz. Yarm elma gnl alma. Bir inat bir murat. Varak- mihr vefay kim okur kim dinler - Vera-yi perdede esrar var zuhur edecek - Uyku geldi bedene ne mutlu kalkp gidene - Gele gide - Vaktinde gerek - Bildiin gibi deil - Soygun vermi abdala dnd - Tazya dnm - Yabann ays - Kp gibi - iek gibi - Ylan gibi - At gibi - Eek gibi alr - plie bamya dizer gibi - Kediyle kpek gibi - Daha elik omak oynar Sz anlamaz - Allame kesildi - attk belaya mstef'ilatn - Dedii geldi kt. 3Ayn nitelikte olan, dahas kimi szck ve ekim deiikliinden baka aralarnda ayrm bulunmayan pek ok maddeler kitabn hem ataszleri blmnde, hem deyimler blmnde gsterilmitir: Ad kaale alnmaz. (Ataszleri blmndedir) Ad kaale gelmez. (Deyimler blmndedir) anak ayor. (Ataszleri blmndedir) anak tutmak. (Deyimler blmndedir) kt dokuza inmez sekize. (Ataszleri blmndedir) Binmi dokuza inmez sekize. (Deyimler blmndedir) Atn rkei yiidin korka. (Ataszleri blmndedir) Atn dorusu yiidin delisi. (Deyimler blmndedir) Dolap beygiri gibi dner. (Ataszleri blmndedir) Deirmen beygiri gibi dolar. (Deyimler blmndedir) El yumruunu yemeyen kendini kahraman sanar. (Ataszleri blmndedir) El yumruu yemeyen kendi yumruunu deirmen ta sanr. (Deyimler blmndedir) Anasndan emdii st burnundan geldi. (Ataszleri blmndedir) Anamdan emdiim st burnumdan geldi. (Deyimler blmndedir) Deliden al uslu haberi. (Ataszleri blmndedir) Deliden uslu haber. (Deyimler blmndedir) Kurtla koyun klla oyun. (Ataszleri blmndedir) Kurtla koyun bir arada olmaz. (Deyimler blmndedir) Ac acy bastrr. (Ataszleri blmndedir) Ac acya su sancya. (Deyimler blmndedir) Salk hastalk bizim iin. (Ataszleri blmndedir) Hastalk salk bizim iin. (Deyimler blmndedir)

Yiidim yiit olsun da duram al dibi olsun. (Ataszleri blmndedir) Erim er olsun da yerim al dili olsun. (Deyimler blmndedir) Her tarladan bir kesek. (Ataszleri blmndedir) Her tarladan bir nakil, her adamdan bir akl. (Deyimler blmndedir) Horoz akll adam. (Ataszleri blmndedir) Horoz akll. (Deyimler blmndedir) Kazanrsan dost kazan, dman anan da dorur. (Ataszleri blmndedir) Kazanrsan dost kazan. (Deyimler blmndedir) eriat zahiredir. (Ataszleri blmndedir) eriat zahire hkmeder (Deyimler blmndedir) Var Marko Paa'ya derdini yan. (Ataszleri blmndedir) Derdini Marko Paa'ya anlat. (Deyimler blmndedir) 4Mustafa Nihat zn, kaynak olarak setii eserlerde ne varsa, hi bir deerlendirme szgecinden geirmeyerek hepsini almtr. Bundan dolay: a) Kaynaklarda kimi zaman yanl, deiik biimlerle yazl bulunan ayn sz, bu kitapta da -doru ve yanl olarak- birka kez yer almtr. b) Kitaba ne atasz ne de deyim olan birok szler girmitir. Bu durum, kitaptaki sz saysn, gereksiz yere, oaltmtr. 5zn, kaynaklarnn yapmad bir ii yaptn, yani ataszleriyle deyimleri ayr ayr gsterdiini sylemektedir. Ama yukarda rnekleriyle gsterdiimiz gibi bu bir ayrma deil, kartrma olmutur. ::::::::::::: TRK ATASZLER VE DEYMLER (Feridun Fazl TLBENT) Mart 1963'te kan bu eser 402 sayfadr. inde numaralanm 15080 sz bulunmaktadr. Toplayan (Tlbenti) yle demektedir: Ata szleri ile deyimleri birbirlerinden ayranlar ve bu suretle kitaplarnda bir tasnif yapan yazarlar olmutur. Ancak vcuda getirdikleri kymetli eserlerinde bu fark ok gzel ifade ettikleri halde tasnifte hataya dmler, deyimlerle ata szlerini ister istemez birbirine kartrmlardr. Biz, Trk Ataszleri ve Deyimleri adn verdiimiz bu kitapta eslafa uyarak herhangi bir tasnif yapmak cesaretini kendimizde gremedik. Bu duruma gre eserde ataszleriyle deyimlerin birbirine kartrlp kartrlmad konusu zerinde durmayacaz. zerinde duracamz noktalar unlardr: 1nszde inasi'nin durub-i emsal tanm beenilmekte ve benimsenmektedir. Biz ise, yukarda grld zere, bu tanm yetersiz bulmutuk. 2Yine nszde atalar sz umumiyetle bir hkm ifade eder denilmektedir. Bu da Ebzziya'nn tanmnda bulunan bir grtr ki yukarda eletirmitik. 3Kitapta ataszleriyle deyimlerin ayr ayr gsterilmedii bildirildiinden bu konu zerinde durmayacamz sylemitik. Ancak eserin nsznde ataszleri rnekleri arasnda: Mart havas gibi bir halde durmaz. sz de grlmektedir. Bunun atasz olmad aktr.

4Tlbenti, eserini sunarken iinde 15 binden fazla ata sz ve ayn deerde deyim vardr ki imdiye kadar neredilmi olanlarn sz adedi bakmndan en zenginidir diyor. Bizim grmz udur ki kendisi de, M.N. zn gibi, kaynaklardaki szleri deerlendirip elemedii iin kitaba giren sz says oalmtr. Bir eleme yapsayd, bunlarn birou kitaba girmeyecekti. rnein, kitabn hemen banda 1, ve 2 numara ile gsterilen: 1- Ay ay domu. 2- A benim ruh- revanm seven lsn m seni? szleri, deyimler arasnda da ataszleri arasnda da yer alamaz. Kitabn sonunda ise u szler var: 15076- Zlf-i yar. 15077- Zlf-i yara dokunacak lakrd syler. 15078- Zlf-i yara dokundu. 15079- Zlf-i yara dokunma. 15080- Zlf-i yara dokunur. Bunlara ve benzeri rneklere ayr ayr yer ve numara verildikten sonra 15080 saysn 25080'e, 35090'a ykseltmek iten deildir. nk yukarda grlen ekimli biimler arasna, szgelii: Ztf-i yara dokunmu. Zlf-i yara dokunuyor. Zlf-i yara m dokunaym? Zlf-i yara dokunsa ne kar. Zlf-i yara dokunmasn. gibi cmleler de katlabilirdi. Dorusu ise sadece zlf-i yara dokunmak diye bir deyim gstermekti. 5Bu eserde ne atasz ne de deyim saylamayacak birok sz bulunmaktadr. te rnekleri: Bab- hmayun kaps - elik gibi sert - Dana yedii ta bilir - Denaet, rezalet - Hepsi bitti de o mu kald - Her sznde bir nkte var - Irgat gibi alr - Irk ve nesli pak - Iskat hoca Islak tavuk - i baka d baka - lim yalnz cehli giderir - lim yumuak dekte yatmaz Kargir iratlar m var - Kartal'a varyor - Kartalha giriyor - Ovada ku uar - Yar ayar Yetimin hakkn yiyen berbat olur - Orasn saki-i glehrenin ibram bilir. 6Kaynaktaki eski yaznn yeni yazya evrilirken doru okunamam olmasndan ya da kaynaktaki yanl szlerin olduu gibi alnm bulunmasndan, bu eserde epey yanl sz vardr. Ayrca, bunlarn kimisi ne ataszdr ne de deyim. rnekler: arlan yere arnma, arlmayan yere grnme. (Arnma deil `erinme okunacaktr. Erinmek, enmek demektir.) Kk ier, byk dayanr der. (Dayanr deil taynr okunacakt. Taynmak aya kaymak demektir.) Boruda perev olmaz, ne karsa bahtna. (Zurnada olacakt. Kitapta dorusu da vardr.)

Kart aacn bklmesi g olur. (Aa yaken eilir, olacakt. Kitapta dorusu da vardr.) Ab ve dane serpilir, insan ksmet gezdirir. (Ab dane ... okunacakt.) Saf na'l dr endielerin matma nazarlardr. (saff- nial, dur-endielerin matmah- nazarlardr okunacakt. lerisini dnenler bir kurulun hep aa tarafnda oturmak isterler demektir.) lim, ilmi Altahtr. (ilmullah okunacakt.) Hem silahl hem klahl. (Gece silahl gndz klahl olacakt. Kitapta dorusu da vardr.) nsan okurken yanlr. (Hoca, ya da imam- okurken yanlr olacakt.) Kesesine gvenen borazanc ba. (Nefesine gvenen borazanc ba olur olacakt. Kitapta nefesine elverirse borazanc ba ol diye doru bir biim de vardr. inasi'nin kitabndan alnan bu szdeki nefesine szcn Sadi G. Krml, `Atalar Sz adl eserine geirirken yanl olarak `hefsine diye okumutur.) TRK ATASZLER (Milli Ktphane Genel Mdrlgnce hazrlanmtr) nszn Adnan tken'in yazd bu yapt, Milli Eitim Bakanl'nn Bin Temel Eser dizisi arasnda 1971'ylnn Ocak ve ubat aylarnda iki cilt olarak yaymlanmtr. Dizinin 47'ncisi olan birinci cilt, 15 sayfalk nszden sonra 200 sayfadr. inde A-G harfleriyle balayan 5411 sz bulunmaktadr. Dizinin 48'incisi olan ikinci cilt ise 201-391 sayfadr. G-Z harfleriyle balayan szleri kapsamakta ve 10730'uncu sz ile sona ermektedir. Kitaba alt sayfalk bir bibliyorafya ile dokuz sayfalk bir szlk eklenmitir. Eletirmelerimizin ayrntlarna girmeden nce syleyelim ki bu kitap, Milli Eitim Bakanl'nn temel eserleri arasnda ktna gre her bakmdan olgun ve bu konuda imdiye dein karlanlardan stn olmal idi. yle olmam, biroklarnn gerisinde kalmtr. Eletirilerimizi sralayalm: 1Adnan tken'in yazd nszde atasznn ve deyimin tam, doru tanmlar yaplamam; bu kavramlar, bulank anlatmlarla birbirine kartrlmtr. lk satrlarda atasz iin yle bir tanm vardr; Atasz umumi bir adlandrmadr. Bunun ierisinde darbmeseller ve tabirler = deyimler yer alr. Darbmesel, eitli ekilleriyle her eyden nce bir hkm ihtiva eder. kinci sayfada bununla elien u dnce ileri srlmtr: Hkm ihtiva eden atasz denmesi ve bunlarn dnda kalanlarn da deyim adyla adlandnlmas doru olur. Birinci tanma gre darbmesel, hkm ihtiva eder. kinci tanma gre hkm ihtiva eden sz, ataszdr: yle ise tarbmesel = atasz olmaktadr. Oysa sze balanrken atasznn hem darbmeseli hem de deyimi iine ald belirtilmiti. nszn son sayfasndaki on binden fazla atasz (darbmesel ve tabir) bir araya getirildi tmcesinin yazlndan da atasznn darbmesel ile eanlaml saylmad ve deyimin, atasz kavramnn kapsam iine alnd halde darbmeselin bu kapsam dnda brakld anlalyor. te yandan yine nszde ataszleri iin ayr, deyimler iin ayr rnekler veriliyor; bylece birbirinden ayrlabilen iki sz eidinin bulunduu kabul edilmi oluyor.

Bu ikili ve kark grn etkisi, kitabn adnda da kendini gsteriyor: D kapakta Trk Ataszleri ve Deyimleri, i kapakta Trk Ataszleri yazldr. 2nsz yazar, atasz tanmnda kulland hkm ihtiva eder lsn Ebzziya'dan almtr. Atasz iin bir hkm tazammun eder lsn veren Ebzziya'dr. Hkm tamann atasz tanmnda doru bir l olmadn, yukarda, rahmetlinin Durub-i Emsal-i Osmaniyye'sini eletirirken ortaya koymutuk. (Bkz. s. 60). Atasz hkm ihtiva eder dncesini benimsemi olan nsz yazar, rnekler sralarken: Kanm kuruttu - Ta sksa suyunu karr - kz ld, ortaklk ayrld... gibi szleri deyim olarak gstermekle dncesinin tersi olan bir davranta bulunmutur. nk szler hkm ihtiva ettiklerine gre, yazarca, atasz saylmal idiler; ama deyim olarak verilmilerdir. (Dorusu da deyim olduklardr.) 3nszde deyimler iin Deyimlerin esas karakteri (bir hal ifade etmek)tir. Bunlarda darbmesellerde olduu gibi hkm unsuru bulunmaz, denilmektedir. Bu da Ebzziya'nn lsdr. Ebzziya'nn szleri yledir: Tabir tlak eylediimiz akval ise bir hali musavvirdir. Anda meselin haiz olduu hkm yoktdur. Deyimin byle tanmlanamayacan da daha nce (s. 62-63) akladmzdan burada o szleri yinelemeyeceiz. 4nszdeki: Darbmesel, bir vaka veya oluumun = meydana geliin e veya benzer manasn ihtiva eden bir halk dncesini veya felsefesini dile getir. Cmlesi de Ebzziya'nn ve inasi'nin dnceleridir. Ebzziya, darbmeseli aklarken: Bir hadiseyi, bir emri temsil tarikiyle tarif, inasi de: Durub-i emsal ki hikmet-l-avamdr der. Biz Ebzziya'nn bu szlerini eletirirken (Bkz. s. 60) temsili olan ataszleri gibi temsili olmayan ataszlerinin de bulunduunu gstermitik. nsz yazar, rnek olarak sralad ataszleri arasna temsili olmayan - yani kendisinin tanmna uymayan; Acele ie eytan karr. Cahile laf anlatmak deveye hendek atlatmaktan gtr. ok syleyen ok yanlr. ok yaayan bilmez, ok gezen bilir. szlerini de almtr. Demek ki temsile dayanan tanm eksiktir. Ayrca inasi'nin hikmet-lavam=halk felseesi tanmndaki eksiklik zerine yazdklarmz (s. 57-58) burada da anmsatmak isteriz. 5nszde -yetersiz olmakla birlikte- atasz ve deyim kavramlar zerinde durularak her sz eidi iin ayr ayr rnekler gsterilmesine karn metinde ataszleri ve deyimler ayr ayr blmlerde verilmemi, btn szler kark olarak abece srasna konulmutur. Bu da ataszleriyle deyimleri ayrt etmeyi gze alamamann belirtisi ve ayrt etmeyi baarabilmek iin nszde kesin ller verilememi olmasnn doal sonucudur. 6Benzetmeli, mecazl, nkteli her sz deyim deildir. Deyim saylsa sanatlarn yaptlarnda grlen onbinlerce gzel szn deyimler arasna alnmas gerekir. Bu kitapta deyim olmayan, dahas gzellii bulunmayan yzlerce -belki de binlerce- sz vardr. rnekler grelim: Abdestsiz yere basmaz - Adamdan baka her eye benzer - Admna yz altn verse ayam atmam - Azlanm - Ahmed'in kz gibi ne bakarsn - Anbardan yemeye benzer - Akrep gibi hemen sokar - Ar gibi sokar - Asmaa gtrseler bir paras yok - At gibi kiniyor - Ay paras gibi parlar - Ben seni severim grdm yerde - Elinde kezzap m var acep - Yana yana -

Zalolu Rstem kesildi bamza - Zannmz gibi kmad - Zayflam tazya dnm - Zemheri souu gibi souk sylyor. 7Her doru sz, her bilgece sz, atasz olmaz. Biraz nce deyimler iin sylediimiz gibi, eski, yeni iirlerimizde; baka sanat yaptlarmzda, ahlak, t kitaplarnda, dnrlerin yazlarnda birok doru szler ve tler vardr. Bunlara atasz denilebilseydi, ataszlerimizin says da on binleri bulurdu. Bu incelie dikkat edilmediinden, kitap -tatsz, souk ve birou bilgece sz syleme zentisi olan- rasgele gereklerle, tlerle doldurulmu, sz says bo yere oaltlmtr. Bunun, atasz anlayn soysuzlatrmak gibi bir zarar da vardr. Kitaptaki bu tr szlerden rnekler: A kiminle olsa savar. Adamn hayrls halka faydal olandr. Akl bir ankadr. Akl tecrbe ile kemal bulur. Alim de bir cahil de bir, ikisi de Allahn kulu deil mi? Amelsiz alim, elinde fener bulunan amaya benzer. Balk sudan knca hap yutar. Bir hner-ver yzylda zuhura gelir. Cahil olan vakitsiz ten horoz gibidir. Dvlmek eee yarar, edepsizlik etme. Kaside airlerin keskldr. Sebepsiz barmak deliliktir. Sikke ve hutbe padiahlk iardr. Terbiyesiz insan kalaysz kap gibidir. Zht tekva bir aatr ki kk kanaat, meyvas rahattr. 8Kitaptaki szler arasnda, derleyicinin houna gittii anlalan, divan edebiyatndan alnm dizeler de vardr. Bunlarn kimisi daha nce kan kitaplardan olduu gibi alnmtr. Ne atasz, ne deyim olan bu dizelerin de kitaba alnmamas gerekirdi. rnekler: Akl der mi dt zindana bir dahi? Baklmaz hatr- ahbaba hi dilber hususunda. Bir kk su grnr ekime nisbet derya. Byle aha kul olan ister mi azad olmay? Dert ile bimar olan elbette dermann arar. Ehl-i dil birbirini bilmemek insaf deil. Gnldendir ikayet kimseden feryadmz yoktur. Hased-i kalb-i adv lutf ile zail olmaz. Hep ekticeim kendi ceza-yi amelimdir. Kande olsa ak- biare canann arar. Kerem grdke ey Baki gedalardan rica atar. Mangal kenar k gnnn lalezardr. Muhabetten Muhammet oldu hasl. Padiahlar mlkn elbette viran istemez.

Saltanat dedikleri ancak cihan kavgasdr. Sen herkesi kr alemi sersem mi sanrsn? Bunlar arasnda, kaynaklarda doru olduu halde bu kitaba yanl geirilmi olanlar bulunduu gibi kaynaklara yanl alnm ve buraya deerlendirilip elenmeden aktarlm olanlar da vardr. Kimisi, aruz bilen bir derleyicinin farkna vararak yapmayaca yanllardr. rnekler: Aya yere mi basar zlfne berdar olann. (Neeati'nindir. inasi ve zn doru olarak, Aya yer mi basar... diye almlardr.) Dahleden dinimize bari Mslman olsa. (Mselman okunmal idi.) Elde istidat olunca i kendini gdsterir. ( kendini deil, kar kendindir.) Mihneti zevk etmedir alemde hner. (Mihneti kendyi zevk etmedir... olacak.) Rakip lsn de Mevla Cennet-i alasnda yer versin. (Cennet-i alada olmal idi.) Zalimin rite-i ikbalin bir ah keser. (Dorusu ikbalini dir.) 9Ataszlerinin ve deyimlerin genel olarak kalplam bir tek biimi bulunduunu, ancak kimi szlerin kalplam birka biimle sylendiini biliyoruz. Bu kitapta ise bir tek kalplam biimi bulunan kimi szler, ya doru biimiyle birlikte yanl bir biimle de gsterilmi, ya da sadece yanl bir biimle verilmitir. Yanl biimli szlere rnekler: Abdal abdaln ne umduunu ister, ne bulduunu. (Vefik Paa'da ve zn'de de byledir. Dorusu; Karde kardein ne ldn ister, ne onduunu.) A lmez benzi sararr. (Vefik Paa'da ve zn'de de byledir. Dorusu; Borlu lmez benzi sararr.) Adam ktlnda keiye Abdurrahman elebi derler. (Dorusu; Koyunun bulunmad yerde keiye...) Aa dalyla grler. (Dorusu; Aa yaprayla grler.) Ateten korkan souk suyu fler ier. (Dvrusu; Stten az yanan yourdu...) Darlm kudurmutan beter. (Dorusu; Dadanm -alm- kudurmutan beterdir.) nsana karde; gibi yar, Irak gibi diyar olmaz. (Vefik Paa'da ve zn'de de byledir. Dorusu; Ana gibi yar, Badat gibi diyar olmaz.) Zincirini biraz ekmeli. (Dorusu: Dizginini ekmek.) 10nszde bir atasznn eitli sylenileri varsa bunlardan en ok yaygn olan alnd denilmektedir. Bu sz, kitabn metnine birka bakmdan uymamaktadr. Aaya aldmz rneklerde de grlecei zere: a) Szlerin yaygn olan ile birlikte yaygn olmayan da alnmtr.

b) Alnan szler arasnda, az yaygn olmak yle dursun -yukarda grld gibi- atasz ve deyim olmayanlar pek oktur. c) Ayn szn ok az deiiklikle, dahas olduu gibi arka arkaya iki kez yazld ve ayr ayr numaraland da olmutur rnekler: A gezmekten ise tok lmek evladr. A gezmekten ise tok lmek yedir. A klca sarlr. A olan klca sarlr. Anasnn ak st gibi helal. Anasnn st gibi helal. Anasnn nikahn ister. Bir admna anasnn nikahn ister. Babo brakmaya gelmez. Ban bo brakmaya gelmez. Bir yiit ne kadar kahraman olsa sevdiine yenilir. Bir yiit nice kahraman olsa sevdiine yenilir. Cin akll. Cin aklldr. ul tutmaz. ul tutmazn birisi. Dilimde ty bitti. Dilimde ty bitti syleyi syleyi. Eri oturalm doru konualm. Eri oturalm doru syleelim... Garib kuun yuvasn Tanr yapar. Garip kuun yuvasn Hazreti Allah yapar. Helal mal kaybolmaz. Helal mal zayi olmaz. Grbal ile su tanmaz. Kalbur ile su tanmaz. Kuru yannda ya da yanar. Kurunun yannda ya da yanar. Tmar sipahisi zrtledike eski defteri yoklar. Timar sipahisi zrtledike eski defter yoklar. Zebani klkl. Zebani klkl bir hain. Zulm kendi nefsinedir. Zulm kendinedir. 588- Akrep etmez akrabann akrabaya ettiini. 589- Akrep etmez akrabann akrabaya ettiin. 1223- Aklk akdalk etmiler. 1224- Aklk akdalk etmiler.

2204- Bir azdan kan bir aza yaylr. 2205- Bir azdan kan bin aza yaylr. 2466- Bor benim kasavet senin mi? 2467- Bor benim kasavet senin mi? 3326- Darlm ise akam kapakl sahanlar gndermesin. 3327- Darlm ise akam kapakl sahanlar gndermesin. 4446- Elin ile koymadn eye dokunma. 4481- Elinle koymadn eye dokunma. 6240- ki pilav arasnda bir su gerek. 6241- ki pilav arasnda bir su gerek. 11Tmce olarak kurulmu deyimlerin kimisi eylemin yalnz bir ekimi ile kullanlr. Kimisi de eyleminin trl ekimleriyle kullanlabilir. Eyleminin trl ekimleriyle kullanlabilen deyimler, o eylemin mastaryle gsterilmelidir ki deyimin ekimle deien biimlerini ayr ayr yazmak gibi sakat yollara saplmasn. Kitap, bu konuda bir yntem izlememitir. Kimi deyimler gemi zaman, kimi deyimler geni zaman, kimi deyimler imdiki zaman... kipi ile, kimi deyimler mastarlaryla yazlmtr. Ayn deyimin birka kiple gsterildii de olmutur. rnein, kitaptaki: Azna tat bulat - Akntya krek eker - Ard arkas kesilmez - Zevkini karr deyimlerinin her biri, kalplam tek biim deildir. Bunlar, szgelii: Azna tat bular, agzna tat bulaacak. Akntya krek ekti, akntya krek ekiyor. Ard arkas kesilmeyen, ard arkas kesilmiyor. Zevkini karacak, zevkini kardm. gibi baka ekimlerle de kullanlabilir. Bunlar, mastarlaryla: Azna tat bulamak - Akntya krek ekmek - Ard arkas kesilmemek - Zevkini karmak. biiminde gsterilirlerse trl ekimlerle de kullanlabilecekleri anlalr. Bir ekimle gsterilmi olan szlerden rnekler: Ata et, ite ot dker - Avucunu yalasn - Barna bast - Bahtna kssn - Baklay azndan kard - Bam teline bast - Baa greir - Boazmdan gemedi - Can kula ile dinlesene - am devirdi - anak ayor - Delilsiz dava grr - Dokuz dourdu - Felee ba emez - Gzden dt - Her telden alar - i iine smyor - pin ucunu kard - Kafa tutar - Srta kadem basm Tuttuunu koparr - Yz suyu dkt - Zevki humanna demez. Trl ekimleriyle birka kez gsterilmi olan szlerden rnekler: Ak ile karay seebildi. Ak ile karay seer. Ak ile karay seti. Anladm kazn ayan. Anladn m kazn ayan? Aynay al da yzne bak. Aynay alsn da yzne baksn. Az oa tut. Azmz oa tutsun. Ayana scak su dkmeli.

Ayana scak su mu dkelim? Bagdat'a tatar olacak. Badat'a tatar olmu. anna ot tkaldr. anna ot tkt. il yavrusu gibi daldlar. il yavrusu gibi datt. Davacn kad ise yardmcn Allah olsun. Davacs kad olann yardmcs Allah olsun. Davulu biz aldk parsay el toplad. Davulu o ald parsay bakas toplad. Zlf-i yar. Zlf-i yara dokunma. Zlf-i yara dokunur. Korkarm zlf-i yare dokundu. Mastarla gsterilen deyimlere rnekler: Ara bulmak - Burun burmak - ile ekmek - Dikine gitmek - Dize gelmek - Dolab dzmek Eli varmamak - Gs germek - Hrsza yol gstermek - Kabasn almak - Oyuna gelmek. 12nszde kadn hor ve hakir gren szlerin kitaba alnmad belirtilmitir. Oysa kitaba kadn hor ve hakir gren ok ar szler alnmtr. te rnekleri: At ile avrata inan olmaz. Avradn kazd kuyudan su kmaz. Avradn sa uzun olur, akl ksa. Avradn yedii giydii olsa vay ol kiinin haline. Avrattan vefa, zehirden ifa. Kadn ksmnn sa uzun olur, akl ksa. Kadnn sa uzun, akl ksa. Kadn yznden glen mrnde bir kere gler. Kadn srda eden tellal aramaz. Kadnn ykledii yk uraya varmaz. 13. Yine nszde milletimizi kk drecek, milli duygular incitecek szlerin kitaba alnmad bildirilmitir. Ya u sze ne demeli: Halka gnl balayan sonra piman olur. Ebzziya'nn mal ve el-avam ke-l-hevam (halk bcekler gibidir) felsefesinin geerli olduu alarn rn olan bu bilgece (!) sz, Mustafa Nihat zn de kitabna alm ve bu kez halk devletimizin Milli Egitim Bakanl, Bin Temel Eser'in harc arasna koymutur. nszde genlerin, yeni nesillerin eline geecei iin kitaba kt vasfl tipteki ataszlerinin alnmad aklandna gre bu szn vasfta olmad m kabul edilmitir? Eitici nitelii sz gtrmez olan ataszleri kitabnda byle bir sz, mstehcen ad verilen szlerden daha sakncal deil midir? Tek bana u rnek bile ilkin yaplan bir yanln, daha sonraki yaptlarda hi incelenmeden, degerlendirilmeden kopya edile edile nasl srp geldiini gstermeye yeter.

14nszde kaba, ayp, mstehcen szlerin kitaba alnmad da bildirilmektedir. Oysa bunlardan kimisinin, szckleri deitirilerek, alnd grlmektedir rnekler: Grmeyenin olu olmu, tutmu kolunu koparm. Klavuzu karga olann burnu amurdan kmaz. Deveye diken, insana ktlk eden. u deitirilmi biimler, ataszlerinin kendileri deildir. Ama bunlar okuyanlar, trnak iine aldmz szcklerin asln hatrlayacaklarndan, kaba, ayp, mstehcen szler kitaba alnmamtr denilemez. 15Bu maddede szck yanllarndan rnekler gstereceiz: a) Szlk blmnn bana ataszlerinde geen Arapa ve Farsa kelimelerin anlamlar diye yazlmtr. Oysa bu blmde az bilinen birtakm Trke szcklerle Bat dillerinden birka szcn anlam da verilmi olduundan bu szcklerin hangi dilden olduunu daha nce bilmeyenler, onlan Arapa ya da Farsa olarak greneceklerdir. rnein unlar Trkedir: Ank, balaban, bamak, bay, boran, brk, emrenmek, ein, ssn bilmek, kani, kanara, kavuk, kebe, koz, ksemen, kstek, kundak, kuskun, nesne, salamak, senek, smak, sulak, tekelti, torlak, us, yal, ylk, yordam. b) Kumpas Franszcadr. Mayna, pranga talyancadr. Zango Ermenicedir. c) Arapa olan humar szcne sarholuk anlam verilmitir. Dorusu ikiden sonra gelen ba arsdr. ) Niam yazmyla yazlan ve evet anlam verilen Arapa szcn dorusu naamdr. Arapada niam nimetler demektir. d) Zemmi imlasyle yazlan ve slam devletlerinin tabiiyeti altndaki aznlklar anlam verilen Arapa szcn dorusu zimmidir. e) 242- Adet budur aherde gelir bezme ekabir. Msrandaki aher szc ahr olarak dzeltilmelidir. Arapada aher baka, ahr son anlamna gelir. f) 2134- Bak kadar boyu var. szndeki bak, bacak olacaktr. Anlalyor ki bu sz eski yazyla yazlm bir metinden alnrken yanl okunmutur. g) 2358- Bir para iin yorgan yakar. szndeki parann dorusu, piredir. Bu yanl da eski yaznn doru okunamam olmasndan ileri gelmitir. ) 3638- Deveye bor gerekirse boynun uzatr. szndeki bor szcnn dorusu aacn taze dal demek olan burtur. Szlk blmnde bur da yoktur. nk kitapta byle bir szck bulunduu bilinmemitir. h) 4304- El ile arslan tutulur, g ile g tutulmaz. sznn ilk szc de yanl olarak el okunmutur. Dorusu aldr. Kitapta bu szn -yeni yazyle yazlm bir metinden alnm olmal ki- dorusu da vardr: 635- al ile arslan tutulur, g ile gcigen (kstebek) tutulmaz. Al hile demektir. ) 4833- Ey ak, mihnetzede olduka bunarsn. dizesindeki ak ile mihnetzede arasnda virgl yok, esre vardr. Doru okunu, ak- mihnetzededir. Oldukann dorusu da buldukadr. i) 76%- Kpek bile bal yedii anaa pislik etme. szndeki bal szc yal olacaktr. Bu yanl da eski harfle yazlm olan yaln bir nokta ayrmyla bal okunmu olmasndan ileri gelmektedir.

j) 7944- Kk ier, byk dayanr der. sznde bulunan dayanr szc de eski yaznn yanl okunmu biimidir. Dorusu taynrdr ki aya kayar demektir. Bu yanl, zn'n ve Tlbenti'nin kitaplarnda da vardr. k) 9867- srk devenin ulu eri gider. szndeki ilk szcn dorusu esrktr. Sarho demek olan bu szck de szlk blmnde yoktur. Belli ki sz, eski yazyla yazlm bir metinden alnrken yanl okunmutur. Kitapta bu szn yeni yazyla yazlm bir metinden alnan dorusu da vardr: 4668- Esrik devenin ulu eri gerek. Eletirilerimiz burada bitiyor. Kitaptaki eitli yanllardan buraya sadece beer, onar rnek aldk. Bunlar be on kat daha oaltlabilir. Grlyor ki: nsz yetersiz ve kark olduu gibi sz dizisi de yanllar, tekrarlar ve ne atasz ne deyim olan rasgele szlerle doludur. Kitaba girmemesi gerekenler atlr, yinelemeler ayklanrsa kitaptaki 10730 says yarsna der. Daha ok sz derlemi grnmek istei, bundan nceki kimi yaptlar hazrlayanlar da u kitab dzenleyenleri de yanl bir yne srklemitir. Bu tutum, atasz ve deyim anlaynn yozlamasna yol aar. imdiye dein derlenmemi olan gerek ataszlerimizi ve deyimlerimizi bulup ortaya koymak ve bylece eldekilerin saysn oaltmak elbette byk hizmettir. Ama bunu yaparken ok titiz davranmak, bilgi ve saduyunun klavuzluundan ayrlmamak, ksacas ka yapaym derken gz karmamak gerekir. ::::::::::::: ELETRMELERN GSTERD SONU Eletirdiimiz btn yaptlarda grlen ortak kusurlar yle zetlenebilir: (1) Ataszleri ve deyimler zerine yaymlanm yaptlarda bu szlerin nitelikleri iyi incelenmemi, dolaysyla bu sz eitlerinin zellikleri belirtilmemi, tam tanmlar yaplmamtr. (2) Biroklarnda ataszleri ve deyimler ayr ayr blmlerde verilmemi, kark olarak sralanmtr. (3) Szleri ayr ayr blmlerde vermeyen yaptlar atasz ve deyim olmayan dizelerle sanat ve dnce eserlerinden alnm szlerle, dahas rasgele baya laflarla doludur. Bylece yaptlar hazrlayanlar kendilerini daha ok atasz ve deyim derlemi gibi gstermektedirler. Oysa bu eit szler, gereksiz olmakla kalmamakta, zararl olmaktadr. nk atasz ve deyim kavramnn yozlamasna yol amaktadr. (4) Ataszleriyle deyimlere ayr ayr blmlerde yer veren yaptlarda dahi ataszleri arasna deyimler ve deyim olmayan szler; deyimler arasna da ataszleri ve rasgele baka szler alnmtr. Bu durum, iki sz eidini birbirinden ayran zelliklerin belirlenememi olmasndan ileri gelmektedir. (5) Yaptlar hazrlayanlar, daha nceki yaptlarda bulunan szleri bir inceleme ve degerlendirme szgecinden geirmeksizin yanllaryla, kusurlaryla kendi kitaplarna aktarmlardr. Btn bunlardan sonra belirtmek istediimiz bir incelik daha vardr: Ataszlerinde ve deyimlerde, saydmz niteliklerden, verdiimiz kesin llerden baka kuralla belirtilemez bir hava, bir deyi gzellii ve soyluluu vardr. Bu havadan, bu gzellik ve soyluluktan yoksun olan szler, kurallara, llere uygun grnseler de gerek atasz ve deyim deildirler. Gerek olanlarla olmayanlar ayrt edebilmek iin onlarla ok uramak, yorulup kaynamak, onlarn byl inceliklerini sezecek bir saduyu kazanm olmak gerekir. :::::::::::::::::::::::

KNC BLM ATASZLER SZL ABECE SIRALAMASINDA UYGULANAN YNTEM Ataszlerini ve deyimleri abece srasna koymada iki yntem vardr: 1) Arka arkaya gelen szckleri bitiik ve tek szck gibi dnerek abece srasna koymak. Yani aadaki ataszlerini u sra ile yazmak: Eliye zeval olmaz. Elden gelen vn olmaz. El elden stndr. El eli ykar, iki el yz. El ile gelen dn bayram. Elin az torba deil ki bzesin. Elin vergisi gnln sevgisi. El stnde gmlek eskimez. 2) nce yaln szckle balayan szleri, ondan sonra yaln szce eklenen harflerle olumu szleri sralamak, yani yukardaki rnekleri u sra ile yazmak: El elden stndr. El eli ykar, iki el yz. El ile gelen dn bayram. El stnde gmlek eskimez. Eliye zeval olmaz. Elden gelen vn olmaz. Elin az torba deil ki bzesin. Elin vergisi gnln sevgisi. Bu kitapta birinci yntem uygulanmtr. ::::::::::::: -A1- Abann kadri yamurda bilinir. Bir eyin gerek deeri, ancak ona ok gerekseme duyulduu zaman iyi anlalr. Kr. Buday baak verince orak pahaya kar., A tanca... 2- Aba vakti yaba, yaba vakti aba (Krk orak vaktinde, ora krk vaktinde.) Kii, kendisine gerek olan eyleri vaktinden nce ve ucuz olduu zaman satn almaldr. Yazn aba, kn yaba satn almak gibi. 3- Abdala kar yayor demiler, tiremeye (durmuum) demi. Varlkllar iin bir sknt sz konusu olan durum, yoksulluk ve sknt iinde yaamakta olan kii iin kayg verecek bir ey deildir. O, bu yaantya alktr: Kr. lm koyun kurttan korkmaz. Kalendere k geliyor...

4- Abdal ata binince bey oldum sanr, algam aa girince ya oldum sanr. Grmemi kii, rastlant olarak layk olmad bir duruma kavusa bu durum kendisinin hakk imi gibi aptalca bbrlenir. 5- Abdal dnden, ocuk oyundan usanmaz. Bir kimse sevdii ii dne dne ve uzun sre yapmaktan bkmaz. 6- Abdaln dostluu ky grnnceye kadar. kar dolaysyla size yaknlk gsteren kii, iini yrtecek baka yollar bulunca sizinle ilgisini keser. 7- Abdaln karn doyunca gz pabucundadr (yolda olur). karc kimsenin arkadal ii bitinceye kadardr. 8- Abdaln ya ok olursa gah borusuna alar, gah gerisine (obann ya ok olursa arna srer). Varlkl, ama aklsz ve hesapsz kii, maln gereksiz yerlere harcar, telef eder. Kr. Krdn ya ok olunca... 9- Aca dokuz yorgan rtmler, yine uyuyamam. (An uykusu gelmez). 1) A olan kimse, ne trl rahatlk salanrsa salansn, dinlendirilemez; uyuyamaz. 2) Bir gerekseme iinde bulunan kimse, ancak onun giderilmesiyle rahata kavuturulabilir. 10- Acar taz ullu da belli olur, ulsuz da. Deerli kii, gsterii, giyim kuam olmasa da deerinden bir ey yitirmez; nerede olsa tannr. 11- Acele ile menzil alnmaz. vmekle daha abuk sonu alnr sanlmamaldr. 12- Acele ie eytan karr. vilerek yaplan i yanl, bozuk olur. 13- Acele yryen yolda kalr. yaparken iven arr, iini sona erdiremez. 14- Acemi katr kap nnde yk indirir. Beceriksiz ve anlaysz kii, kendisine yaptrlan ii en kt evresinde yzst brakr. 15- Acemi nalbant krt (gavur, ahmak) eeinde (renir, usta olur) dener kendini. inde ustala erimemi kimse, ilk denemelerini heder olmasna acnmayacak malzeme zerinde yapar. 16- Ac acy keser (bastrr), su sancy, (Ac acya, su sancya). Bir gl yenmek iin baka bir g yola bavurmak gerekir.

17- Ackan doyman (sanr), susayan kanmam sanr. Uzun sre bir eyin yokluunu eken kimse, o eyden ne kadar ok elde etse yine kendisine yetmeyecei kansnda bulunur. 18- Ackan ne olsa yer, acyan ne olsa syler (Ackan ne yemez, acyan ne demez.) Geim sknts iinde bulunan kii, ne trl bir geim yolu bulursa onu yapar. Can yanan kii de sonunu dnmeden azna geleni syler. Kr. A ne yemez, tok ne demez. 19- Ackl bata akl olmaz. Byk bir sknt iinde bulunan kimsenin yapt ite mantk aranmamaldr. 20- Ackm kudurmutan beterdir. Uzun zaman bir nesnenin yokluunu eken kii, kudurmu gibi ona saldrr. Gz baka ey grmez. Kr. Alm kudurmutan beterdir. 21- Acndan kimse lmemi (Acndan lm yok). Kii, zrt olabilir. siz ve parasz kalabilir. Ama a kalmaz. Bir geim yolu bulur. Kr. Allah kulunu ksmeti ile yaratr., Ak az a katmaz. 22- Acndrrsan arsz olur; acktrrsan hrsz olur. Koruduunuz kimse, bakalarn ona acndrdnz gre gre arsz olur. Emeinin tam karln vermediiniz kimse de hrsz olur. Kr. ok syleme arsz edersin... 23- Ac patlcan kra almaz. e yaramayan kimsenin bozulacak nesi vardr ki zararl etkenler ona dokunsun? 24- Ac (kt) sz insan (adam) dininden karr (tatl sz ylan ininden karr), (Tatl dil ylan deliinden karr). Kt sz bir kimseyi ileden karr, kt davranlara srkler. Tatl dil, azgn dman bile yola getirir. 25- Acyan uyumu, ackan uyumam. Her trl skntya katlanlr, ala katlanlmaz. 26- A a ile yatnca arada dilenci doar. Kar ve koca yoksul olursa bunlardan doacak ocuk zengin olmaz ya. 27- Aa kuru ekmek bal helvas gibi gelir. (Aa arpa ekmei etten lezzetli gelir). bulamayan kii, eline geen ok kk bir ii byk bir nimet sayar. 28- A aman bilmez, ocuk zaman bilmez. A, hibir mazeretle susturulamaz. ocuk da bir ey istedi mi, beklemek bilmez. 29- A anansa (atansa) da ka. A her fenal gze almtr. En yaknlar iin bile korkulacak bir kimsedir. Kr. A, yanndan ka.

30- A arslandan tok domuz yedir. Sadece soyluluk ie yaramaz. Soysuz olup para kazanan, soylu olup da para kazanmayandan stndr. 31- A (ark) at yol almaz, a (ark) it av almaz. grdnz kimseleri a brakrsanz kendilerinden yararlanamazsnz. 32- A ay oynamaz. Kendisiyle kazan saladnz hayvan ya da insan doyurmalsnz ki grevlerini yapabilsinler. 33- A brakma (koyma) hrsz edersin, ok syleme arsz (yzsz) edersin. Bkz. ok syleme arsz edersin... 34- A domuz dardan kmaz. Kt yaradll an dnd tek ey, karnn doyurmaktr. Bunu yaparken kime, neye zarar verdiini dnmez. 35- A doymam, tok ackmam sanr. A insan, yeterinden ok yiyecek ister. Tok insan da kendisine yiyecek ey gerek deil gibi davranr. Szgelii yoksul kii, kazandka daha kazanmaya alr. Varlkl kii ise durumunun srp gideceini sanr da kazan yollarna bavurmaz. Dahas, elindekini de savurur. 36- A elini kora sokar. A insan, yiyeceini salamak iin kendisini tehlikeye atmaktan ekinmez. 37- A esner, ak gerinir. inde bulunduklar koullara gre herkesin ayr bir durumu, ayr bir davran vardr. 38- A gezmekten tok lmek yedir. A olarak yaamann ne tad vardr? lrken bile tok olmak yelenir. 39- A gzn, (yoksa) aarlar gzn. Her iinde uyank bulun. Yoksa yle silleler yersin ki gzn drt amak zorunda kalrsn. 40- Ak az a kalmaz. 1) Ne istediini bilen ve bunu sylemekten usanmayan kimse a kalmaz. 2) Yaayan kimse geim yolunu arar, bulur. Kr. Acndan kimse lmemi. 41- Ak gte herkes tkrr. Utan verici, irendirici davranlar herkes ayplar, tiksinti ile karlar. 42- Ak kaba it deer. Gizli kalmas gereken eyler herkese alrsa bundan byk zararlar doar. 43- Ak yaraya tuz ekilmez. Taze bir acs bulunan kimsenin znts, birtakm sz ve davranlarla artrlmamaldr. 44- Alan solar, alayan gler.

Hibir durum olduu gibi kalmaz, tersine dner: Gzel irkinleir, zntl olan mutlulua kavuur. 45- An gz ekmek teknesinde olur. Kiinin btn dnd ey, yaamas iin byk deer tayan eyi elde etmektir. Kr. Oduncunun gz omada... 46- An iman olmaz. A olan kimse, karnn doyurabilmek iin her eyi yapar: nsafszdr, ahlak ve din kurallar da tanmaz. 47- An karn doyar, gz doymaz. 1) Uzun zaman a kalm kii, bu durumunun skntsn unutamaz. Bol yiyecee kavuup karnn iyice doyurduu zaman bile iinde yine a kalmak korkusu vardr. Onun iin yemek bandan kalkmak istemez; gz yiyecekte kalr. 2) Tutkulu (ihtirasli) kimse doyma, yetinme bilmez. 48- An koynunda ekmek durmaz (elemez). Kazanc kendisine yetmeyen kii, eline geeni hemen harcar; yarna bir ey saklayamaz. 49- An kursana rek dayanmaz. Yoksulluk iinde bulunan kimse kolay kolay genilie kavuamaz. Bir eksii giderilirse baka bir eksii kendini gsterir. 50- An uykusu gelmez. Bkz. Aa dokuz yorgan rtmler... 51- A ile dost olaym diyen pein karnn doyursun. liki kuracamz kimsenin salamas olana bulunmayan eyi, ona gvenmeden, kendimiz salamalyz. 52- A ile eceli gelen syleir. An gz hibir eyi grmez. O, karnn doyurmak iin, kendisine glk karan kimseyi ldrebilir. 53- A karn katk istemez. Byk gerekseme iinde bulunan kii, lks peinde komaz. Eline geen deersiz nesneleri bile beeni ile karlar. 54- A kpek frn (-, frn dam, duvar) deler (ykar). A kimse, karnn doyurmak iin, gcnn yetmeyecei sanlan engellerle arpr ve istediini elde eder. 55- A kurt arslana saldrr. An gz kararmtr. O, karnn doyurmak iin gerekirse lm gze alarak kendisinden kat kat gl olan yaratklarla bouur. 56- A kurt yavrusunu yer. A olan, karnn doyurmak iin canavarln en korkuncunu yapar. 57- Alk ile tokluun aras yarm yufka (bir dilim, bir lokma ekmek). Yoksullua yerinmemeli. Kk bir ey, en byk gerekseme duygumuzu gidermeye yeter. 58- Ama srrn (srrn ama) dostuna, (dostunun dostu vardr) o da syler dostuna. Bir sr, dosta bile almamaldr. Alrsa o da kendi dostuna anlatr. Bundan nc kii duyar. Bylece sr yaylr, sr olmaktan kar. 59- A ne yemez, tok ne demez. Yoksul kii eline geen eyin iyisine ktsne bakmaz. Varlkl kii ise en gzel eylerde bile kusur bulur; ekinmeden her eyi syler. Kr. Ackan ne olsa yer, acyan...

60- A lmez, gz kararr; susuz lmez, benzi sararr. Yoksulluk insan ldrmez ama, trl trl znt ve sknt iinde ypratr. Kr. Borlu lmez... 61- A tavuk (dnde) kendini buday (arpa, dar) ambarnda sanr (grr). Yoksul kii, kendini bollua kavuma hayaline kaptrr. O zaman yapaca ileri imdiden tasarlar. 62- Atrma kutuyu, syletme kty. Karndakini kzdrarak seninle ilgili kt eyleri ortaya dkmesine, senin iin kt szler sylemesine yol ama. 63- A, yanndan ka. Yoksul ile arkada olmaya gelmez. nk sonu gelmeyen istekleriyle seni rahatsz eder. Dahas, kendi kar iin sana fenalk yapabilir. Kr. A anansa da ka. 64- A yar onda sarpn kurcalanmaz. Bir nesneden yoksun olan kii yannda o nesne zerine dikkati ekecek davranlarda bulunulmamaldr. Kr. Kel yannda kabak anlmaz. 65- Ada bana, adaym sana. Sen bir kimse iin fedakarlkta bulunursan o da senin iin fedakarlkta bulunur. Kr. Hasta ol benim iin... 66- Adam adama gerek olmasa her biri bir da banda olurdu. nsanlar btn gereksemelerini tek balarna salayamazlar. Bunun iin toplu yaamak ve birbirlerine yardm etmek zorundadrlar. 67- Adam adama (gene, her zaman) gerek olur, (iki sereden brek olur). nsanlar her zaman birbirlerine gerek olurlar. Birbirlerinden yararlanarak iyi eyler yaparlar. (ki nemsiz sere eti bile birleince brek yapmaya yeter.) 68- Adam adama yk deil, can gvdeye mlk deil (Adam adama yk olmaz). Bir kimseye konuk olan ya da bir i iin gelen kii o kimsenin yannda uzun sre durmaz. Canmz bile srekli olarak gvdemizde kalmayacaktr. Onun iin yanmza gelen kimseleri yksnmemeliyiz. 69- Adam adamdan korkmaz, utanr (hatr sayar). Bir kimse baka bir kimseye hak ettii sert karl vermiyor ve bir ktlk yapmyorsa korktuundan deil, hatr saydndandr. 70- Adam adamdr, olmasa da pulu; eek eektir, olmasa da ulu (atlastan olsa ulu). nsann deeri zengin olmakla artmaz. Yoksulluk da insann deerini azaltmaz. te yandan deersiz insan klk kyafetle deer kazanmaz. Nasl ki ulu olmayan eek, eek olmaktan kmaz. 71- Adam adam bir kere (defa) aldatr (snar). Bir kimse, bakasn bir kez aldatabilir; ikinci kez atdatamaz. nk birinci aldanmadan ders alan kii artk ona inanmaz. 72- Adam adamn eytan. Bkz. nsan insann eytandr. 73- Adam adam, pehlivan baka adam. Herkesin yapabildii ileri yapan adam, sradan bir kiidir. Herkesin yapamayaca ii yapabilen adam, stn nitelikli kii olarak tannp vlr. 74- Adama dayanma lr, aaca dayanma kurur. Bkz. Aaca dayanma kurur...

75- Adam ahbabndan bellidir. Bkz. Kii arkadandan bellidir. 76- Adamak kolay, demek gtr. Sz vermek kolaydr, ancak bu sz yerine getirmek gtr. nk bu, ya para demeyi ya da urap bir ey yapmay gerektirir. 77- Adamakla mal tkenmez (Hak saklasn vermesinden). Yardmsever grnmek ve bir hayr iine para vaat etmekle gerekten zveride bulunulmu olmaz. (Sz veren belki de bir ey vermemeye kararldr.) 78- Adam (insan) eti (yk) ardr. Bkz. nsan eti (yk) ardr: 79- Adam hac m olur ulamakla Mekke'ye, eek dervi mi olur ta ekmekle tekkeye? Belli bir dzeye erimek, o durumun gerektirdii nitelikleri tamakla (ya da yerine getirmekle) gerekleir. Grn ona benzetmekle deil. 80- Adamn ad kacana can ksn. Bkz. nsann ad kmaktansa... 81- Adamn ahma maln ver. Maln ven kii, dinleyenlerde o mala kar hrs ve istek uyandrr. Bu da maln elden gitmesine yol aar. 82- Adamn alacas iinde, hayvann alacas dnda. Bkz. nsann alacas... 83- Adamn iyisi alverite belli olur. Birok insanlar karlar iin ahlak d davranlarda bulunmaktan ekinmezler. Byle davranlara en ok alverite rastlanr. Bir kimse alveri srasnda yalan sylemez, hile yapmaz, buna benzer ahlak d davranlara sapmazsa iyi insan olduunu gstermi olur. 84- Adamn (insann) kts olmaz, meer zrt ola. Toplum iinde her kiinin bir deeri vardr. Deer verilmeyen kiiler sadece zgrtlerdir. 85- Adamn yere bakanndan, suyun sessiz (yava) akanndan kork (Suyun yava akanndan, insann yere bakanndan kork). Dnce ve duygularn aga vurmayan sessiz insan, yava yava akan suya benzer: Derin ve tehlikelidir. 86- Adam (adamn iyisi) i banda belli olur. Bir insann gerek deeri, i banda gsterdii yeterlik ve baar ile, evresindekilere kar davranyla llr. 87- Adam kymetini adam bilir. Bkz. nsan kymetini insan bilir. 88- Adam olacak ocuk bokundan belli olur. Bir kiinin yeni balad ite ilerleyebilip, ilerleyemeyecei daha ilk davranlarndan anlalr. 89- Adam olana bir sz yeter. Kendisine bir ey yaptrmak istediimiz, ya da bir t verdiimiz kimse anlayl bir kii ise bir kez sylemekle o ii yapar, d dinler. stediimizi yapmayp bizi dne dne sylemek zorunda brakan kimsenin insanlk nitelii eksiktir. 90- Adam (insan) yanla yanla, pehlivan yenile yenile. Kii, her giriiminde baarl olmayabilir, yanlm olur. Ama yeni giriimlerinde eski hatalara dmeyecek deneyimler kazanm olacandan baarma ans artar.

91- Aa bor eder, uak har. Efendisi para sknts iinde olup bor etse bile uak halden anlamaz. Para sknts ekmedikleri zamanlardaki bol harcamay srdrr. 92- Aaca balta vurmular sap bedenimden demi. Bir kimseye en byk ktlk, nankr olan yaknlarndan ve kendi yetitirdiklerinden gelir. Kr. Kartala bir ok demi... 93- Aaca (taa) kan keinin dala bakan (aaca kan) ola olur. ocuklar ana ve babalarndan, kkler byklerinden grdklerini yapmaya zenirler; yaparlar da. 94- Aaca dayanma kurur (rr), adama (insana) dayanma lr. Hibir destek srekli olmaz. Bunun iin insan yapaca ite bakalarnn desteklemesine gvenmemeli, yalnz kendi gcne dayanmaldr. 95- Aac kurt, insan dert yer. Kurt, aac nasl iinden yiyerek rtrse dert ve znt de insan ylece hrpalar, ypratr. 96- Aacn kurdu iinde olur. Bir topluluu kertip ykacak eler, sinsi sinsi ieride alrlar. 97- Aa aa iinde byr. Bir gencin yetiip olgunlamas, evresinde yetimi, olgunlam kiiler bulunmasyla, onlarn koruyup eitmesiyle gerekleir. 98- Aga dse de yaknna yaslanr. Durumu bozulan kimseyi yaknlar destekler. 99- Aa kknden yklr. Ayrntlarn deimesiyle bir dzen bozulmaz. Dzenin yklmas, temelin yklmasyla olur. 100- Aa, meyvesi olunca ban aa salar. Faydal eser veren, erdem ve bilgi ile donanm olan insan, kimseye yksekten bakmaz, alakgnll olur. 101- Aga ne kadar uzasa ge ermez. nsan ne denli ykselirse ykselsin, bir yerde durur. Eriilmesi doa yasalarna aykr olan ykseklie kamaz. 102- Agatan maa olmaz. Yeteneksiz, beceriksiz kimse, nemli ilerde kulanlamaz. 103- Aa yaprayla grler (gzeldir). nsan, akrabas, yaknlar, yandalar ile varln gsterir; nemli iler yapar. Bunlar olmazsa clz ve gszdr. Kr. Yalnz ta duvar olma., Bir elin nesi var..., Yalnz kalan..., Yalnzlk Allah'a... 104- Aa ya iken eilir. ocuklar kk yata kolay eitilir. Byk insan kolay kolay eitilemez. 105- Aalk (beylik) vermekle, yiitlik vurmakla (-dr). evrede hatr saylr, sz geer bir adam olmak istersen, gereken yerlere bol para yardmnda bulunacaksn; e, dost uruna bol para harcayacaksn. Yigit diye tannmak istersen, savata da barta da vurucu, krc olacaksn. 106- Aann aln terlemezse rgatn burnu kanamaz. veren, birlikte alp yorulmazsa, ii var gcyle ie sarlmaz. 107- Aann gz ata tmardr.

Aann gz atn zerinden eksik olmazsa ata iyi baklr. sahipleri de ilerini srekli olarak denetlerlerse i dzgn gider. 108- Aann gz kz (inei) semiz eder. Ana baba, ocuklarna, mal sahipleri mallarna iyi bakarlarsa sevindirici sonular alrlar. 109- Aann gz, yiidin sz. Bir yerin by iin nemli ey, ileri denetlemektir. Yiit iin nemli ey ise sznn eri olmaktr. 110- Aann mal kar, uan can. 1) Patron mal sahibi olur ama bu uurda ii can kncaya dein almtr. 2) Bir ykm nlemek iin zengin maln, ii cann verir. 111- Aaran ba, alayan gz gizlenmez. Belirtileri ortada olan yallk da, izleri ortada duran znt de ne yaplsa gizlenemez. 112- Aas gl olann kulu asi olur. (Aas yiit olann etba sarho gezer). 1) Dili birine dayanan kii, herkese kafa tutar; kabadayca iler yapar. 2) veren zorbalk ederse ii kar gelir. 113- Alda olak dosa ovada otu biter. Tanr her yaratn rzkn birlikte yaratr. 114- Ar basar, yeni (hafif) kalkar. 1) Arbal kiiye herkes sayg gsterir. Arbal olmayan, her eye burnunu sokan kimseye kimse nem vermez. 2) Agrbal insan, oturakllndan, hafif insan, farfaralndan belli olur. 3) Deerli kii, herkesin beendii eylemi gerekletirince deersiz kiinin daha nce yaptklar etkisiz kalr. 115- Ar git ki yol alasn. Tuttuu yolda ilerlemek isteyen, ar ar, ama gvenilir admlarla yrmelidir. ven kimse srebilir, yolunu arabilir. 116- Ar kazan ge kaynar. 1) Kaln kafal insan bir konuyu zor anlar. 2) Tembel kimsenin elinden i ge kar. 3). Arbal insan abuk fkelenmez. 115- Arlk altn kale, hafiflik baa bela. Arbal kimselere herkes hayran olur, sayg gsterir. Gereksiz iler yapan, gereksiz laflar eden, her eye burnunu sokan kiiler aalanrlar, hep balarna dert aarlar. 118- Ar ol batman gel (dv, gelesin, dvesin). Batmanlarla tartlacak gibi ar ol. Arbal ol ki deerin stn tutulsun. 119- Ar otur ki bey (aa, molla) desinler. Hoppalk, zppelik etme; arbal ol ki bymz diye sana sayg gstersinler. 120- Ar ta batman dver (yerinden oynamaz). Arbal kii kimsenin oyunca olmaz. Onu hrpalamaya kimsenin gc yetmez.

121- Ar yongay yel kaldrmaz. Arbal kimseye yle byle olaylar etki yapamaz, zarar veremez. Kr. Yeniyi yel alr... 122- Az bzlr, gz szlr, ille burun, ille burun. Kimi kusurlarn dzeltilmesi kolaydr. Ancak yle kusurlar vardr ki dzeltilemez. 123- Azdan burun yakn, kardeten karn. nsanlar, hsmlar arasnda kardelerinden de ok kendi ocuklarn benimser, severler. 124- Az yer yz utanr. Armaan alan kii, armaan verenin dileini yerine getirmemeye utanr; iini yapar. 125- Alamakla yar ele girmez. nsann ok sevdii ey, sadece zlemini ekmekle elde edilemez. Onu ele geirmenin yollarn bulmak gerekir. 126- Alama l iin, ala deli (diri) iin. Yaknlarnzdan biri lse, birka gn alarsnz, sonra acnz kllenir. Ama yaknlarnzdan biri deli olsa, ackl durumu hep gznzn nnde, dert her gn tazedir. Asl alanacak durum budur. 127- Alamayan ocua meme vermezler. Sesini ykseltmeyen kimseye hakkn vermezler. Onun iin sesinizi duyurmal, hakknz aramalsnz. 128- Alarsa anam alar, bakas (kalan) yalan alar. Kiinin derdini yrekten paylaan tek varlk anasdr. Hi kimse ona anas kadar iten yanmaz. Bakalarnn zlmesi yzdendir. 129- Alatan glmez. Bakasna zulmeden kimsenin ktl yerde kalmaz; kendisine dner. Onu da alatrlar. 130- Alayann mal glene hayr etmez. Birinin maln hakszlk ve zulm ile elinden alan kii, o maln hayrn grmek yle dursun bir ykma urayarak eyleminin cezasn grr. 131- Arlarda gz ars, her kiinin z ars. Gz ars, arlarn en acsdr. Ama her kiinin baka trl bir ars vardr ki kendisi iin gz ars denli acdr. 132- Armayan ba yastk istemez. Bkz. Sa ba yastk istemez. 133- Arsz ba mezarda gerek (olur), (Gailesiz ba, yerin altnda), (Rahat ararsan mezarda). Yaayan her kiinin derdi vardr. Dertsiz kimse ararsanz ancak mezarda bulursunuz. Yani kiinin derdi ancak lmesiyle biter. Kr. Dertsiz ba terkide gerek. 134- Austosta beyni kaynayann zemheride kazan kaynar. Yazn scak gnlerinde tarlada alan kii, zahiresini kazanr; kn souk gnlerinde geim sknts ekmez. Kr. Austosta glge kovan..., Yazn ba pienin... 135- Austosta glge kovan, zemheride karnn ovar. Austos bceiyle karnca masalnda olduu gibi vakit ve frsat varken geleceini salamaya almayp keyfe, zevke dalan, frsat elden gittikten sonra a ve perian olur. Kr. Austosta beyni kaynayann..., Yazn glge kovan..., Austosta yatan..., Yazn glge ho... 136- Austosta yatan zemheride belek tutar. Yazn (frsat elde iken) alp kazanmayan kii, kn (alma olana elden gittikten sonra) skntlar iinde kvranr. Kr. Austosta glge kovan... Yazn glge ho...

137- Austosun 15'inden sonra ere kaftan, ata ul. nk artk souklar balayabilir. 138- Austosun yars yaz, yars ktr. Austos ortalarnda yaz scaklar azalr, serinlik balar. 139- Az eri, gz a ensesinden (arkasndan) belli olur (bellidir). Bir kiinin tutum ve davranlar, o kiide birtakm kusurlar bulunduunu gsterir. 140- Azna tat bulaann gz pekmez tutumundadr. Bir iten kazan elde eden kii, o tr iler peinde koar. 141- Azn karnndan byk olmasn. Gcnn yetmeyecei byk ilere girime. 142- Ah alan onmaz. Zulmettii, ktlk yapt iin kendisine ilenilen kimse onmaz. 143- Ahlatn (armudun) iyisini (dada) aylar yer. Gzel eyler, ok kez, ona layk olmayan kimselerin eline geer. 144- Ahali isterse padiah tahttan indirir. Toplumda halkn gc, btn glerin stndedir. 144- Ahmaa yz, abdala sz vermeye gelmez. Ahmaa yz verirseniz, sizi durmadan megul eder, rahatsz eder. Dilenciye sana zaman gelince unu vereceim derseniz, ikide birde karnza dikilip, hani bana unu verecektiniz demesinden banz alamazsnz. 145- Ahmak gelin yengeyi halay sanr. Ahmak kimse, kendisini korumakta olan kiiye, hizmetine verilmi biri gzyle bakar ve saygszca davranyla onun gnln krarak hizmetinden yoksun kalr. 146- Ahmak iti yol kocatr. Bkz. Aklsz iti... 147- Ahmak (akn) misafir ev sahibini arlar. Misafiri arlamak ev sahibine der. Ama akn misafir bunun tersini yapar. Bakasnn grev ve yetkilerini zerine alan byle ahmaklar baka konularda da grlr. 148- Ah yerde kalmaz. Bkz. Mazlumun ah..., Kimsenin ah... 149- Akacak kan damarda durmaz. Bir zarara uramak alnmza yazlmsa ne yapsak nne geemeyiz. 150- Ak ake kara gn iindir. Kazanmakla mutluluk duyduumuz para, dar zamanmzda bizi skntdan kurtarr. Byle durumlarda paray harcamaktan ekinmemeliyiz. 151- Akan ay her zaman ktk getirmez. Kimileyin emek harcanmadan para kazanlsa da bu her zaman gereklemez. 152- Akan su yosun tutmaz. Bkz. leyen demir pas tutmaz. 153- Akara kokara bakma, uvala girene bak. yi, kt deme; mal ve para biriktir. 154- Akarsu ukurunu kendi kazar (Su yatan bulur). Bir eyler yapma istei ve gc bulunan kii, uygun bir alma yn ve alan bulur.

155- Akarsu pislik tutmaz. Eski bir kana gre akar su -ne kadar kirletilirse kirletilsin- temiz kalr. 156- Akarsuya inanma, eloluna dayanma. Ak ne kadar yava olursa olsun, akar suya girmek tehlikelidir. nsan srklenip, burgaca rastlayp boulabilir. Bunun gibi birka beenilir durumuna bakp el oluna gvenmek doru deildir. Anlaamayacanz, sizin iin zarara yol aan tutumlar bulunabilir. 157- Ak curun (eme) akmazsa kara curun kol gibi. Az kazancn her zaman salanabilecei bir konuda ok kazancn gereklememesi nemli saylmaz. 158- Aka akl retir, don yry. Bol olanaklar, insanlarn iyi ilere girimesini kolaylatrr, yol yordam renmesine yardm eder: Paras ok olan kii, bakalarnn aklndan geirmedii gzel iler yapar. Klksz olduu iin eskiden topluluk iinde ksla bzle yryen kimse de giyimli kuaml olduu zaman dikkati ekecek kadar gzel yrr. 159- Akann iyisi kesede duran, bahann iyisi eve yakn olan. Para, uraya buraya datlmayp kesede bulunursa ivedi durumlarda gereken nesneler hemen alnabilir. Bahe eve yakn olursa, bakm, korunmas ve hemen yararlanlmas kolay olur. 160- Akas ucuz olann kendisi kymetli olur. Bkz. Paras ucuz olann... 161- Ak gt (don, bacak), kara gt (don, bacak) geit banda (hamamda) belli olur. Ayn snav geirecek olanlardan kimin iyi, kimin kt durumda olduu snav sonunda belli olur. 162- Ak gn aartr, kara gn karartr. Mutlu bir yaay, kiiyi din, en, iyimser klar. zntl yaay ise ypratr, zayflatr, karamsar yapar. 163- Akl adama sermaye (O da gide gelmeye). nsann en deerli sermayesi akldr. nk btn ilerini en iyi biimde onunla dndrr. Bu sermaye elden karsa bir daha ele geirilemez. Bu nedenle onu iyi kullanmak ve korumak gerektir. 164- Akl akldan stndr. nemli sorunlarda gvendiiniz akll kimselerin dncesini sorunuz. Sizin dnemediinizi bakas, onun da dnemediini bir bakas dnp sizi aydnlatabilir. 165- Akl iin tarik (yol) birdir. Kark bir sorunun zmn, iyi dndklerine inandnz birka kiiden ayr ayr sorsanz, ayn yant alrsnz. Bu sonuca nasl vardklarn aratrrsanz grrsnz ki hepsi de yarglamalarnda ayn mantk yolunu kullanmlardr ve size unu sylerler: Doruyu bulmak iin akln izleyecei bir tek yol vardr. Bu yoldan gidenlerin hepsi ayn sonuca varr, yani doruyu bulur. Baka yollar, akln izleyecei yollar olmadndan insan yanl sonuca gtrr. 166- Akl kiiye (adama) sermayedir. Bir kimsenin giritii btn ilerde ba ara ve en byk etken akldr. 167- Akllar pazara karmlar, herkes yine kendi akln alm (beenmi). nsan kendi tutumunu, davrann bakalarnnkinden daha stn grr. Herhangi bir konuda onun dndne benzemeyen baka dnceler ileri srlse, kendi dncesini yeler. yle ki btn insanlarn akllar ortaya konulup da, her kii bir akl sesin, kendisine akl edinsin denilse herkes imdiki akln seip alr. Kr. Herkes akln... 168- Akll dman, aklsz dosttan hayrldr. (Deli dostun olacana akll dmann olsun)

Aklsz kimse, dostu iin iyi niyet besledii halde yapt iin ne gibi kt sonular douracan dnemez. Bylece dostuna bilmeyerek ktlk edebilir. Oysa akll dmann yapaca ktl, insan akl yoluyla sezer, gereken nlemi alr. Akll dmanla anlamak da kolay olur. 169- Akll dnnceye kadar deli olunu evirir. Daha az dnen ama abuk karar veren kimse, ok dnp de karar veremeyen kimseden daha iyi i grr. Kr. Akll kpr arayncaya dek... 170- Akll kpr arayncaya dek deli suyu geer. Tedbirli kii, istedii eyi elde etmek iin salam yol arar. Bunun iin de sonucu almakta gecikir. Atak kii ise tehlikeyi gze alarak ie giriir ve abuk sonu alr. Kr. Akll dnnceye kadar... 171- Akll olan neyler ata maln, aklsz olan neyler ata maln, (Hayrl evlat neylesin mal, hayrsz evlat neylesin mal), (Olum deli mal neylesin, olum akll mal neylesin). Bir baba ocuklarna mal brakmalym diye dnmemelidir. ocuk akll ise mal kendisi kazanr; baba malna gerekseme duymaz. Aklsz ise, babas ne denli mal brakrsa braksn, altndan girer, stnden kar; malsz kalr. Bu duruma gre babann ona mal brakmas gerekmez. 172- Akll olsa her sakall kii, sakalllara danrlard her ii. Her yal, sakall kii akll sanlmamaldr. Akl yata deil batadr. 173- Akll, sylemeden dnr, aklsz dnmeden syler. Sonra piman olmamak iin, sylenecek sz, yaplacak i nce iyi dnlmelidir. Dnlmeden sylenen sz, yaplan i, sakncal olabilir; zarar dourabilir. 174- Akl (baht) olmaynca bata, ne kuruda biter, ne yata. Bkz..Baht olmaynca bata... 175- Akl olmaynca ne yapsn sakal? Kii, sadece yalanmakla olgunlamaz. Aklszsa, ocuka iler yapar. Kr. Akl yata deil batadr. 176- Akl ortak ortak, mal orta kaypak. Yararl ortaklk, yaplacak i zerinde danma ortakldr. Bu, kiileri kt sonutan korur. Mal ortaklnda ise her ortak kendi karn dndnden ortann zararna alabilir. 177- Akl para ile satlmaz. Delice i yapan zengin bulunduu gibi akllca i yapan yoksullar da vardr- Askl para ile satlsayd birincilerle ikincilerin tutumlar bunun tersi olurdu: 178- Aklsz ban cezasn (zahmetini) ayak eker. 1) yi dnmeden verdiimiz kararn kt sonularn dzeltmek iin uraya buraya koup yorulmak zorunda kalrz. 2) Batakilerin yanl tutumlarndan ileri gelen sknty buyruk altnda alanlar eker. 179- Aklsz iti yol kocatr. Aklsz it, nereye gideceini bilmeyerek nasl yollarda dolap yorulursa belli bir ama gzetmeyerek yorucu ilere girien kii de yaamn, hibir baar gsteremeden tketir. 180- Aklsz kasabn gerisine kaar masad. Kafas almayan kimse, elindeki frsat kullanmak yle dursun, onun kendi zararna ilemesine yol aar. 181- Aklsz kpei yol kocatr. (Ahmak iti yol kocatr)

yice dnlmeden, program izilmeden yaplmaya allan iin, bitecek gibi grnd srada, eksikleri ortaya kar. Bu eksiklerin tamamlanmas iin geriye dnlmek gerekir. kinci kez bitecek sanld zaman baka eksikler ba gsterir; bir daha geriye dnlr. Bu durum hem birok yorgunluklara, hem de ok vakit kaybna mal olur. 182- Akl yata deil, batadr. Bir kimsenin ya bymekle akl da bymez. Nice genler vardr ki kendilerinden ok yal olanlardan daha aklldrlar. Kr. Akl olmaynca ne yapsn sakal, Ya at pazarnda sorarlar. 183- Akn (beyazn) ad (var), karann (esmerin) tad (var). Bkz. Beyazn ad var... 184- Akntya (kar) krek ekilmez. Kendi yolunda gl olarak srp giden bir ii ters yne evirmek bouna aba harcamaktr. 185- Ak koyun ak bacandan, kara koyun kara bacandan aslr. Doruluktan ayrlmayan, gven kazanr, dllendirilir. Ktl i edinen ise hak ettii cezay grr. Kr. Her koyun kendi bacandan aslr... 186- Ak koyunu (ala keiyi) gren, ii dolu ya sanr. Bir eyin dtan grnne bakarak iinin de yle olduunu sananlar aldanrlar. Kr. Grne aldanmamal. 187- Ak koyunu kara kuzusu da olur. yi ana babadan kt ocuklar olabilir. 188- Ak kpein (itin) pamuk pazarna (pamua, pamukuya) zarar vardr. Kt ey, grnte iyi eye benziyorsa iyi eyin deeri azalr. 189- Akla gelmeyen (gelen) baa gelir. nsann bana yle eyler gelir ki daha nce byle bir ey olaca dnlmez. 190- Aklna geleni ileme, her aac talama. Sonunu dnmeksizin aklna gelen her ii yapan, herkese sataan kii, tutumunun byk zararlarn grr. Kr. Her delie elini sokma... 191- Akmasa da damlar. Bir dkkanda (ya da bir iyerinde) her halde alveri (ya da i) olur. ok olmasa bile olur. 192- Akraba ile ye i, alveri etme. Bkz. Dost ile ye, i... 193- Akrabann akrabaya akrep etmez ettiini. Kiiye, kimileyin hsm yle ktlk eder ki bunu dman bile yapmaz. nk hsm, kiinin iini, dn ve nereden vurabileceini daha iyi bilir. Kr. Biribiri, adam yer diri diri... 194- Akama kar gitme, tana kar yatma. Yola, akamst klmamal, seher vakti klmaldr. Kr. Akam ise yat... 195- Akamn hayrndan sabahn erri iyidir (yedir). (Sabah ola, hayr ola). inizi akam zeri, ya da gece yapmayn, sabaha brakn. nk gece i yapmann kt ynleri daha oktur ve gndz salanabilen olanaklar gece salanamaz. 196- Akamn iini yara (sabaha) brakma (koyma). Bkz. Bugnk iini yarna brakma. 197- Akam ise yat, sabah ise git. (Akam oldu kon, sabah oldu g). 1) Yolculukta akam olunca ulalan yerde yatlmal; sabah olunca yola devam edilmelidir.

2) Geceler uyku, gndzler i zamandr. Kr. Akama kar gitme... 198- Akam oldu kon, sabah oldu g. Bkz. Akam ise yat... 199- Ak eker, kara eker, bir damar soya eker. Kiinin yapt iyilikte de, ktlkte de kaltmn etkisi vardr. Kr. Otu ek, kkne bak... 200- Aktan kara kalkt m? Yasa, adalet yok mu? Elbette var. (Ak kattaki siyah yazdr geerli olan). 201- Ala bakan iki bakar. nsanlar al renkten holanrlar; al renkli nesnelere bakmakla doyamazlar. 202- Alacam olsun da alakargada olsun (Alakargada alacam olsun, alamazsam gzm oysun). Almak (tahsil etmek) olana bulunmasa, dahas borlu ile dvmek gerekse bile alacakl olmak iyi bir eydir. 202- Alacak kz ay grnr, evleri saray. 1) Bir gen, bir kza gnl verince kusurlarn, irkinliklerini grmez, onu dnya gzeli, kulbelerini de saray gibi grr. 2) Bir eyi elde etmeye karar veren kii, onun sakncalarn ho grr. 203- Alacakla verecek (bor) denmez. Bir yerden alacanz para ile baka bir yere olan borcunuzu kapanm saymak ihtiyatszlktr. nk alacanz, belki elinize gemez. Oysa borcunuzu demek zorundasnz. 204- Alakargada alacam olsun (alamazsam gzm oysun). Bkz. Alacam olsun da... 205- Ala kei her vakit pskll olak dourmaz. Deerli bir eyden her zaman iyi verim alnmaz. 206- Ala keiyi gren ii dolu ya sanr. Bkz. Ak koyunu gren... 207- Al arslan tutar, g san tutmaz. Bkz. Al ile arslan tutulur... 208- Alack eee herkes biner. (Alak eek binmeye kolay, ksz ocuk dvmeye kolay). Gsz ve koruyucusuz kiiyi buyruk altna almak ve hrpalamak kolaydr. 209- Alak eek binmeye kolay, ksz ocuk dvmeye kolay. Bkz. Alak eee herkes biner. 210- Alak uan yce konar, yce uan alak konar. Alakgnll olan ve byklk taslamayan, sayg grr; toplum iinde ykselir. Kendini herkesten stn gren sevilmez; toplum iinde iyi bir yer alamaz. 211- Alak yerde tepecik kendisini da sanr. (Alak yerin tepecii da grnr). Bilgili kimselerin bulunmad bir toplulukta az bilgili kii dahilik taslar. 212- Alak yerde yatma sel alr, yksek yere yatma yel alr. nsan kendi durumuna uygun bir yaay srmeli, arkadalarn ona gre semelidir. ok aa yaay koullar da, ok yksek yaay koullar da kendisine zarar verir. Kr. Basksz tahtay... 213- Alak yerin tepecii da grnr. Bkz. Alak yerde tepecik...

214- Alak yer yiidi hor gsterir. Basit bir evrede yaayan, nemsiz bir grevde alan deerli kii, kendisini gsteremez; layk olduu n kazanamaz; sradan bir kimse sanlr. 215- Al elmaya ta atan ok olur. Gzellere musallat olan, deerli insanlara atan, parlak yeri elde etmeye alan ok olur. 216- Aleme cellat lazm; senin olman ne lazm? Kt, ar bir i yaplmas sz konusu ise bu ii sen yapma; yaplmas gerektiine inananlar yapsnlar. 217- Alet iler, el vnr. nsan ne kadar usta olursa olsun, gerekli aralar olmadka kusursuz i yapamaz. Kr. A piiren ya olur... 218- Al giyen aldanmaz (aldanmam). Al renk giysi herkese yakr. 219- Al giyen alnr. 1) Gz alc giysi giyen gzele hemen istekli kar. 2) Bir iin yaplyla uzaktan ilgili bulunan kimse, o i zerindeki eletirmeyi zerine alr. Kr. killi bzk dingilder. 220- Al gmlek gizlenemez. Herkesin dikkatini ekecek i yapan kimse, bunun gizli kalacan sanmamaldr. 221- Al gnnde al; ver gnnde ver. Alnacak ey, en iyi ve en ucuz olduu zaman alnmaldr. Verilecek ey ve bor da zamannda verilmelidir. Ge kalnrsa kt koullarla karlalabilir. 221- Alc kuun mr az olur. Bkz. Yrtc kuun mr az olur. 222- Alnda yazl olan (alna yazlan) baa gelir. Bkz. Alna yazlan baa gelir. 223- Aln yazs deimez. Kii ne yapsa kaderini deitiremez. Bana ne gelecekse gelir. 224- Almadk gtte don durmaz. Bir kimse almad, skc duruma kendini kolay kolay uyduramaz. Ondan kurtulmaya alr. 225- Alm kudurmutan beterdir. Alt iten vazgeemeyen kii, kudurmutan daha azgndr. O ii saldrrcasna yapar. Kr. Ackm kudurmutan beterdir. 226- Alm kursak, bulamacn ister. Kii, yararlanmaya alt eyden yoksun kalmak istemez. 227- Al (hile) ile arslan tutulur, g ile san (gcen) tutulmaz. (Al arslan tutar, g san tutmaz.) Zekanz kullanarak sizden daha gl, ama daha az zeki olan yarat yenebilirsiniz. Gcnz kullanarak ise, sizden ok gsz, ama zeki olan yarat yenemezsiniz. 228- Alim unutmu, kalem unutmam. nsan ne kadar bilgili olursa olsun, her eyi aklnda tutamaz, biroklarn unutur. Unutulmamas istenen ey, yazlmaldr. Bylece yzyllar boyunca kuaktan kuaa geer. Herkes onu okur, birbirine anlatr.

229- Al kaay gir ahra, yaras (yar) olan gocunur (gocunsun). Bir yolsuzluun sorumlular aranrken o ite kusuru bulunan kii telaa der. 230- Allah balmumu yakana balmumu, yamumu yakana yamumu verir. (Allah am isteyene am, mum isteyene mum verir). Genel inana gre Tanr, bol harcayana bol, az harcayana az verir. Bunun gerek nedeni udur: Bol para harcayan kii ok alr, ok kazanr. Aza kanaat eden az alr, az kazanr. 231- Allah bilir ama kul da sezer. Bir iin iyzn, ya da nasl bir sonu vereceini ancak Tanr bilir. Ama insan da kafasn kullanarak aa yukar bir tahminde bulunabilir. 232- Allah am isteyene am, mum isteyene mum verir. Bkz. Allah balmumu yakana... 233- Allah dana gre kar verir (verir k). Tanr herkese dayanabilecei lde yk, sknt verir. 234- Allah dorunun yardmcsdr. Doruluktan ayrlmayanlara Tanr yardm eder. Doruluktan amamaldr. 235- Allah dokuzda verdiini sekizde almaz. Tanr her kulunun ne kadar yaayacan nceden kararlatrmtr. Sresi dolmadan hi kimsenin yaamasna son vermez. 236- Allah fukaray sevindirmek isterse nce eeini yitirtir, sonra buldurur. Dar bir geim iinde olan kii, sevincin ne olduunu bilmez. Ama bir sre bu dar geimden de yoksun kalp sonra yeniden eski geime kavusa o zaman sevincin nasl ey olduunu anlar. 237- Allah gm kapy kaparsa altn kapy aar. i bozulan kii umutsuzlua dmemelidir. Tanr'nn onu eskisinden daha iyi bir ie kavuturacana inanmaldr. 238- Allah'n bildii kuldan saklanamaz. nsan, iledii sutan dolay nce Tanr'ya kar sorumludur. Bu suu da Tanr bilir. yle ise onu: kuldan niin saklamal? 239- Allah'n ondurmadn; Peygamber sopa ile kovar. Tanr bir kiiyi, mutsuz yaratmsa hibir kimse onun yazgsn deitiremez. Bavurduu btn kaplar yzne kapatlr. 240- Allah insana iki kulak bir az vermi. Bkz. ki dinle, bir syle... 241- Allah isterse bir kulun iini, mermere geirir diini; istemezse iini, muhallebi yerken krar diini. Talihli kii, hangi ie el atsa baarl olur. Talihsiz olan da en umutlu iten zararl kar. Kr. Ters giderse insann ii... 242- Allah kardei karde yaratm, kesesini ayr yaratm. Geim konusunda kimse kimseye yk olmamaldr. Birbirlerine o kadar yakn ve birok deerlerinde ortak olan kardelerin bile kazanlar, keseleri ayrdr. Birinin parasna teki ortak olmaya kalkmamaldr. 243- Allah kulundan gemez. i bozuk giden kii kendisini ktmserlie kaptrmamaldr. Tanr dar zamanlarnda kuluna yardm eder. 244- Allah kulunu ksmeti ile yaratr. Bu dnyada herkesin dar ya da geni bir geim yolu vardr. Kr. Acndan kimse lmemi.

245- Allah sabrl kulunu sever. Sabr gzel bir huydur. Sabrl kimse skntlar atlatr, glkleri yener. Allah sabrl kulunu sevdii iin sabrl olmaya daha ok dikkat etmeliyiz. 246- Allah sa eli sol ele muhta etmesin. Muhta olup bakasndan bir ey istemek insana ok ar gelir. Bu durumda en yakn akraba bile gereken ilgiyi gstermez. Onun iin Tanr'dan dileimiz, bizi en yaknmza dahi muhta etmemesidir. 247- Allah sevdiine dert verir. Tanr, derdin kendisinden geldiine inanarak yaknmayanlar, onu ekenleri mkafatlandracaktr. Bu nedenle sevdiine dert verir. 248- Allah son grl versin. Tanr yallk yllarn bolluk, rahatlk iinde geirme nasip etsin. 249- Allah'tan sska, ne yapsn muska? 1) Yaradltan yeteneksiz olan kii tedbirle, aba ile yetenekli klnamaz. 2) Clz bir kurulua, birtakm tedbirlerle byk bir g kazandrlamaz. 250- Allah'tan umut kesilmez. En umutsuz durumlarda bile ktmserlie kaplmamal, Tanr'nn bir ltufta bulunabilecei dnlmelidir. 251- Allah uamayan kua alack dal verir. Tanr, yetenekleri kstl olanlara durumlarna uygun bir yaama dzeni, bir barnma olana verir. 252- Allah verince kimin olu, kimin kz demez. ne, zenginlie, tannm ya da zengin bir ailenin ocuu olmakla eriilmez. Tanr dilerse hi tannmayan, yoksul bir aile ocuunu da ne, zenginlie kavuturur. 253- Allah verirse el getirir, sel getirir, yel getirir. Tanr bir kimseyi zengin etmeyi dilerse ona hi umulmadk yerlerden para, mal gelir. 254- All yelek, pullu yelek; gmlek yok canfes neye gerek? En gerekli nesneleri bulunmayan kiinin ss ps peinde olmas budalalktr. Kr. Ayran yok imeye... 255- Alma al, satma kr, ille doru, ille doru; yazn da binde biri. At donlar iinde en beenileni doru renktir. Kr fena saylmaz. Ama al renk beenilmez. 256- Alma al, sat yaz, bin doruya, besle (Kzl kahverengi at donu.) kr. Biniciler al ve yaz renkli atlar tutmazlar. Doru ve kr donlu atlar makbul sayarlar. Atn ona gre se. Kr. Alma san... 257- Almadan vermek, Allah'a mahsus (yarar). Tkenmez hazinesi bulunan, bir ey almaya ihtiyac olmadan verebilen tek varlk, Tanr'dr. nsan bir ey kazanmamsa, bakasndan bir ey almamsa neyi verebilir? 258- Almadn hayvan kuyruundan tutma. Almayacan bir eye, iinde altrmayacan kimseye, alacakmsn, altracakmsn gibi yakn ilgi gsterme, umut verme. 259- Al maln iyisini, ekme kaygsn. Maln iyisini alan, onu tasasz kullanr. Salamdr, gzeldir, kullanld srece insan rahatsz edecek bir durumu yoktur. 260- Alma mazlumun ahn, kar aheste aheste.

Kimseye zulmedip ahn alma. Sonra yaptn ktln cezasn mrn boyunca ekersin. 261- Alma sar, satma sar, kapndaysa tutma sar. Sar donlu at ne beslemeli, ne de alp satmaldr. Kr. Alma al, sat yaz... 262- Alma soysuzun kzn, srer anas izini. Terbiyesi kt ailenin kz da eitimi kt, grgsz olarak yetiir. 262- Alna yazlan (alnda yazl olan) baa gelir. (Baa yazlan gelir). Kii kaderi ne ise onu grr. 263- Alt deirmen gl akar. Kaynaklar eski ve bol olan kurulular salam ve verimli olur. 264- Altn anahtar her kapy aar. Para ile btn engeller ortadan kaldrlr; btn glkler yenilir; istenilen ey elde edilir. 265- Altn atete, insan mihnette belli olur. Altna benzeyen maddenin altn olup olmad, nasl atee dayankllk derecesi ile anlalrsa bir kiinin deeri de skntlara katlanma, zorluklar yenme ve benliini koruma gc ile llr. 266- Altn eli bak kesmez. Hnerli kiiye yaama glkleri etki yapamaz. O, sarslmadan iini srdrr. 267- Altn eik, gm eie muhta olur. Zenginlie de i banda olmaya da gvenilmemelidir. Gn gelir, zengin yoksullar; eskiden yoksul iken zengin olan kiiye muhta duruma der. banda bulunan da byle. 268- Altnn kymetini (kadrini) sarraf bilir. Bir kimsenin, bir eyin deerini, ancak bu konularda uzmanl bulunanlar bilir. 269- Altn kaplnn aa kaplya ii der. Bkz. Altn kepee muhta... 270- Altn kepee muhta. Yksek dzeyde olan her ey, nemsiz grnen nesnelerle deer kazanr. Kepekle ovulmasa altn parlamaz. Bunun gibi, zengin yoksula, usta raa... gerekseme duyar. 271- Altn leenin kan kusana ne faydas var? Ar hasta, ya da dertli olan kimse, zengin olmu neye yarar? 272- Altn pas tutmaz, (deli yas tutmaz). erefli, temiz insana, hi kimse leke sremez. (Tasasz kimse hibir eye zlmez.) 273- Altn yerde paslanmaz, ta yamurdan slanmaz. stn deer tayan kii, ya da nesne, ne trl uygunsuz koullar iinde bulunursa bulunsun deerini, niteliini yitirmez. 274- Altn yere dmekle pul olmaz. Deerli kiinin, bulunduu yksek yerden uzaklatrlmasyla deeri azalmaz. 275- Alt olur, yedi olur, hep Allah'n dedii olur. Biz nce ne hesaplar yaparsak yapalm, sonunda Tanr'nn diledii olur. 276- Aman diyene kl kalkmaz. Kii, mertliine snp teslim olan dmann canna kymamaldr. Kr. Eilen ba kesilmez. 277- Amca baba yars. Amca, kardeinin ocuuna kendi ocuu gibi ilgi gsterir. ocuk da amcasna, babasna kar besledii duygularla bal olur. 278- Amcam (emmim) daym herkesten (hepinden) aldm paym.

Kimseden yardm beklememeli. Kiiye en yakn akrabalarnn bile yardm etmedii denemelerle anlalmtr. 279- Ana besler hurmayla, elolu karlar yarmayla. Her anne, ocuunu byk bir efkat ve zenle nazl olarak yetitirir. ocuk topluma karnca yaamn ve evresinin insafszlklaryla karlar. (Yarma: Kaln kesilmi odun). 280- Anadan gren inci dizer; babadan gren sofra yazar. Bkz. Olan babadan renir... 281: Anadan olur daya, hamurdan olur maya. Hibir dad annenin yerini tutamaz. Hamurun mayas yine kendisindedir. Demek ki bir ii kusursuz yapabilmek iin zne uygun en iyi ara kullanlmaldr. Derme atma aralarla yaplan iten iyi sonu alnamaz. 282- Ana gezer, kz gezer; bu eyizi kim dzer? Bir ailenin, bir kuruluun yneticileri ve ynetilenleri, yaplacak ilere bo verirlerse o iler kendiliinden ortaya kar m? 283- Ana gibi yar olmaz, Bagdat gibi diyar olmaz. nsanlar iinde anamz kadar bize candan bal dost yoktur. Nasl ki ehirler iinde de Badat'n ei yoktur. 284- Ana hakk Tanr hakk. Evlatlarn analarna kar olan ykmllkleri, Tanr'ya kar olan ykmllkleri kadar kutsaldr. Kr. Komu hakk Tanr hakk. 285- Anahtar doruyadr. Bir yerin kilitlenmesi, kt niyetli olmayanlar iin ie yarar. Ama hrsz iin ie yaramaz. 286- Ana ile kz, helva ile koz. Koz helvasnn iindeki cevizle helvay ayrmak nasl olanakszsa, ana ile kz da birbirinden ayrmak ylece olanakszdr. 287- Ana kzna taht kurar, kz baht kocadan arar. Ana baba, kzlarna ancak saltanatl bir yaay salayabilirler. Onun mutluluunu salayacak olan kocasdr. Kr. Ana kzna taht kurmu... 288- Ana kzna taht kurmu, baht kuramam (kurmam). Ana baba, kzlarn sultanlar gibi yaatabilirler. Ama onun evlendikten sonra mutlu olmasn salamak, ellerinde deildir. Kr. Ana kzna taht kurar... Atalar karaym der tahta... 289- Analk fenalk (kara yamalk). vey ana fenalk semboldr. (Beyaz giysiye yamanm kara bir yama gibidir). 290- Analk usta, yuma ufak yapar; ocuklar usta, ekmei ifte kapar. Bir nesneyi paylatran kii, eitlik ilkesini gzetmekle birlikte, paylar beklenenden daha kk lde datmaya kalkarsa, paydan yararlanacak olanlar, yine eit olarak daha ok pay alma yolunu bulurlar. 291- Anal kuzu, knal kuzu. Annesi sa olan ocuk bakml, giyimli, temiz, ssldr. Annesi lm olan ocukta bakm, giyim, temizlik, ss bulunmaz. 292- Anam babam kesem, elimi soksam yesem. Kii, bakasndan yardm beklememeli, kendi kazancyla geinmelidir. 293- Anamn (babamn) leceini bilseydim kula dolu darya satardm (ac soana deiirdim).

nsan en deerli bir malnn karlksz olarak elinden gideceini bilse, onu yok denilecek kadar az para ile satar. 294- Anan gzel idi, hani yeri, baban zengin idi, hani evi. Hibir duruma gvenilmez. Bizim olan hibir ey, srekli olarak elimizde kalmaz. Gen iken gzel olanlar, yalandka gzelliklerini yitirirler. nce zengin olanlar, gn gelir, evlerinden olurlar. 295- Anann baht kzna. Bir anne, mutlu ya da mutsuz, nasl bir evlilik yaay geirirse, kz da yle bir evlilik yaay geirir. 296- Anann bast yavru (civciv) incinmez (lmez). Annenin ac sz, daya ocuuna ar gelmez. nk anne bunlar onun iyilii iin yapar. Anne ocuunu yle korur ki, zerine basmas gerektii zaman bile incitmeyecek biimde basar. ncitse de ocuk bunu bildiinden incinmemi gibi davranr. 297- Anann kt dala kz salncak kurar. Byklerinin tutumu ocuklara rnek olur. ocuklar o yolu benimser; bununla yetinmeyerek daha ileri giderler. Kr. Aaca kan keinin dala bakan... 298- Anasna bak kzn al, kenarna (kysna, tarana) bak bezini al. Kz annesinin birok huylarn doutan alm bulunur. Sonra da annesinin eitimi ile yetiir. Bunun iin bir kzn niteliklerini renmek isteyenler, annesine benzeyeceini dnrlerse yanlmam olurlar. Nitekim bir kuman kenarna bakanlar, her yerini grm gibi olurlar. 299- Anay kzdan ayran para. Kiisel kar, ana-kz arasndaki ban kopmasna bile yol aabilir. Sarslmaz sanlan yakn dostluklarda da... 300- Ana ylan, sz yalan, kar iek, sz gerek. Karsn ok seven ve anasyla kars arasndaki geimsizlikte anasn haksz bulan oulun yarglardr bunlar. 301- Ana, yrekten yana. Bir kimseye candan, yrekten bal olan, onun zntlerini gerekten paylaan varlk, anasdr. 302- An beni bir kozla, o da rk ksn. (Dost `yar' beni ansn bir koz ile, o da rk ksn.) Arkadalar, tandklar arasnda armaan, beklenen bir eydir. Armaan, bir kiinin hatrlandn belirtmesi bakmndan nemlidir; deeri de buradadr. Ne kadar kk bir ey olursa olsun; isterse ie yaramasn. Kr. Yarm elma, gnl alma. 303- Anlata gre verirler fetvay. Bkz. Kad anlata gre fetva verir. 304- Anlayana sivrisinek saz, anlamayana davul zurna az. Kimi zaman sz biraz kapal sylemek yelenir. Anlayl kimseler, ne denilmek istendiini zaten anlarlar. Anlay kt kimseler ise ne kadar ak sylense, ne kadar tekrarlansa yine anlamazlar. Kr. Grenedir... 305- Aptala malum olur. Aptal, yaknda ne olup biteceini bilir ve daha nce haber verir. (nk aptaln Tanr'ya yaklam bir kii olduuna inanlr. Ancak bu sz, daha ok, byle keiflerde bulunan kimselerle alay etmek iin sylenir). 306- Aptal ata binerse bey oldum sanr, algam aa girerse ya oldum sanr.

Grgsz kii layk olmad bir i bana geerse, gerekten deeri varm gibi bir kuruntu gsterir. 307- Aptessiz sofuya namaz m dayanr? Gerekli koullar yerine getirilmedikten sonra az zamanda pek ok i yaplr. 308- Araba devrilince (krldktan sonra, krlnca) yol gsteren ok olur. Tehlikeyi daha nce kimse haber vermez de kt sonu meydana geldikten, i iten getikten sonra herkes yanl yapmsn, yle bir yol tutmalydn, byle davranmalydn diye akl satar. 309- Araba ile tavan avlanmaz. Her ite baarya ulaabilmek iin kullanlmas gereken zel bir yol vardr. Baka bir yntem kullanlrsa baarya eriilemez. Kr. ahin ile deve avlanmaz. 310- Arabann n tekerlei nereden geerse art tekerlei de oradan geer. (n tekerlek nereye giderse art tekerlek de oraya gider.) Bykleri nasl bir yaay yolu tutmularsa ocuklar da ayn yolu izlerler. 311- Arayan Mevlasn da bulur, belasn da. yi erek yolunu tutanlar iyi eree, kt erek yolunu tutanlar kt eree ularlar. 312- Arda kalan derde kalr. Bkz. Sona kalan dona kalr. 313- Ardcn kz olmaz, yalancnn sz olmaz. Ard aacnn atei abuk geer, kl olur. Yalancnn sz de byledir; ona da gvenilmez. 314- Ar dnyas deil, kar dnyas. Kii, namusuna dokunmadktan sonra, u ya da bu ii yapmaktan utanmamal, para kazanmaldr. Kr. Ar yl deil, kar yl. 315- Ar, bal alacak iei bilir. Akgz kii; kar salayabilecei yeri bilir. 316- Ar, bey olan kovana er. Halk, kendisine nderlik edecek kiinin evresinde toplanr. 317- Arca etek, kuruca yatak. lmcl hastalar iin Tanr'dan dilenen ey, amarn, yatan kirletir duruma gelmeden ona Azraili gndermesidir. 318- Ar gibi eri olann da kadar yeri olur. alkan, kiileri olan aile ve toplumlar, her yerde bol kazan bulurlar; btn dnyay kendi mallar sayarlar. Kr. Er olan ekmeini tatan karr. 319- Ara su gelene (gelinceye) kadar kurbaann gz patlar. Bkz. Gle su gelinceye kadar... 320- Ark arnr, ad arnmaz. Madde pisliini temizlemek kolaydr. Ama kirlenen ad ve namus temizlenemez. 321- Ark ata kuyruu (da) yktr. Gsz kii, kimseye yardm edecek durumda deildir. Bu yardm ne kadar az ve yardm edilecek kimse ne kadar yakn olursa olsun. 322- Ark at yol almaz, ark (a) it av almaz. Bkz. A at yol almaz... 323- Ark etten yal tirit olmaz. Deersiz kiiden yararl i, verimsiz topraktan bol rn beklenemez. 324- Ar kzdran sokar.

Kii kendisini sinirlendirene saldrr; sonunda leceini bilse bile. (Arnn, soktuktan sonra ld sylenir.) 325- Ark kze bak olmaz! (alnmaz). 1) Kendisinden yararlanlamayacak kiiye yararlanmak amacyla eziyet edilmemelidir. 2) Gsz kimseyi ezmek yiitlik deildir. 326- Ar sd, akll d sever. Herkes iine yarayan eyi benimser. 327- Arife gn aa ne, bayram gn traa ne? Her olayn, her nesnenin oald bir zaman vardr. Byle zamanlarda o olay ve nesnelere eskisi denli nem verilmez. 328- Arife gn yalan syleyenin (oru yiyenin) bayram gn yz kara kar (olur). Bir szn yalan olduu abuk anlalr ve syleyen, topluluk iinde utanlacak bir duruma der. Kr. Ramazanda... 329- Ariefe tarif gerekmez (ne hacet). Anlayl kiiye uzun uzadya aklama yapma gerek yok. O leb demeden leblebiyi anlar. 330- Arkadan syle, kim olduunu syleyeyim. Kii, yaradl ve gidiine uygun kimselerle arkadalk kurar. Onun iin bir adamn arkadan tanrsak, o adamn kimliini grenmi oluruz. 331- Arka gerektir arka, ya utana ya korka. Bir kimsenin iini istedii biimde yrtebilmesi iin, sz geen ya da kendisinden korkulan birisine dayanmas gerekir. 332- Armudun iyisini aylar yer. Bkz. Ahlatn iyisini aylar yer. 333- Armudun n, kirazn sonu. Armudu ilk kt zaman, kiraz da bitecei zaman yemeli. 334- Armudu soy ye, elmay say ye. Armut, kabuu soyularak, elma da ar gidilmeyerek, say ile yenilmelidir. Kr. Elmay soy da ye armudu say da ye. 335- Armut dalnn dibine der. 1) Bir kimse, nce yaknlarna yararl olur. 2) ocuk, soyuna eker; rak ustasnn yolunu tutar. 3) Kii, kendini yetitirenin koruyuculuu ile bir yerde barnr. 336- Arnavut'a sormular Cehenneme gider misin? diye, Aylk ka? demi. (-Cehenneme kira var. -Paradan haber ver.) Paray g kazanmakta olan kii, bol para karlnda, dayanlamayacak kadar ar ileri yapmay kabul eder. 337- Arpacya bor eden, ahrn tez satar. Bor para ile yrtlen i, az zaman sonra yrtlemez olur. 338- Arpa eken buday bimez. Kt davrann karl iyi olmaz. 339- Arpa samanyla, kmr dumanyla. Kusursuz nesne olmaz. Yararlandnz nesneleri kusurlaryla birlikte kabulleneceksiniz. 340- Arpa unundan kadayf olmaz. Kt gerele iyi ey yaplamaz.

341- Arpa verilmeyen at, kam zoruyla yrmez. Geimi salanmayan kii, ne kadar sktrlrsa sktrlsn, i grmez. 342- Arpay (buday) tal yerden, kz kardal yerden. Bkz. Tarlay tal yerden... 343- Arszn yzne tkrmler, yamur yayor demi. Arsz ne kadar ar hakaret grse aldr etmez; pikinlie vurur, iyi karlar. 344- Arsz neden arlanr, ul da giyer sallanr. Arsz, hibir eyden utanmaz. Giysi diye ul da giyip salna salna gezebilir. 345- Arslan kocaynca san delii gzetir. Gl anda ar ve byk iler yapm, byk kazanlar elde etmi olan kimse, gten dnce pek kk ilerle urar; azla yetinir. 346- Arslan kkrerse atn aya ksteklenir. Gl kimsenin korkutucu szleri, gsz kimseyi kprdayamaz duruma getirir. 347- Arslan postunda, gnl dostunda. Canl, cansz her eyin bir yak vardr. nsan onlar bu durumda grmek ister. 348- Arslan yatandan (yatt yerden) bellidir (belli olur). Bir kimsenin kiilii, oturup yatt yerin niteliinden, temizliinden, dzeninden anlalr. 349- Arn mal kantar ile satlmaz. Her nesnenin deeri, niteliine uygun bir lye vurularak belli olur. Bir nesne iin kullanlan l, nitelii ayr olan baka bir nesne iin uygulanamaz. 350- Artk mal gz karmaz. Bkz. Fazla mal gz karmaz. 351- Ar yl deil, kar yl (Kar eden, ar etmez). amz, utanma a deil, para kazanma adr. Kii, namusu ile, her ne i olursa olsun yapmaldr bu zamanda. Kr. Ar dnyas deil, kar dnyas. 352- Asl azmaz, bal kokmaz; (Kokarsa kaymak kokar, aslnda ayran var). Bir kii ya da nesne, ne denli biim deitirirse deitirsin, asln yitirmez; soyluluunu kavrar. 353- Asil ile ta ta, bedasl (soysuz) ile yeme a. Temiz st emmi kiilerle yaplan en g i kolaylar. St bozuk kiilerle yaplan en gzel i ise tatsz bir biim alr. 354- Aslan kkrerse beygir titrer. stn gc olann fkelenmesi, evresindeki gszleri korkutur. Kr. Aslan kkrerse atn aya... 355- Asln saklayan (inkar eden) haramzadedir. Kiinin soyu sopu yoksul, grgsz olabilir. Onlardan utanmak, onlara sahip kmamak yanltr. Soyunu sopunu gizlemek ancak pilere yarar. Kii deersiz bir kuaktan gelmekle deersiz olmaz. Toplum iindeki yerini kendisi kazanr. 356- Astar bol olmaynca yze gelmez. Bir i yapmak iin gerekli olan eyleri santimi santimine hesaplayarak deil, ly biraz geni tutarak hazrlaynz. nk trl etkenler, gerek lden daha ok harcama yapmanz gerektirebilir. 357- An gz krdr (kr olur).

Kendisini aka kaptran kii, ne sevgilisinin kusurlarn grr ne de evresinde olup bitenlerle ve kendisi iin nemli olan eylerle ilgilenir. Kr. Ak alemi kr, drt yann duvar sanr. 358- Aka Badat uzak (rak) deil (gelmez). (Dervie Bagdat'ta pilav var demiler, Yalan deilse rak deil demi.) Bir eyi elde etmek iin takn bir istek iinde bulunan kiiye bu uurda katlanaca fedakarlklar g gelmez. 359- Ak alemi kr, drt yann duvar sanr. Aktan gz kararm kii, ho karlanmayacak ar davranlarda bulunur. Kendini yle yitirmitir ki bu davranlarn hi kimse grmez, iitmez sanr. Kr. An gz krdr. 360- Ak daima bey oturmaz. ou zaman ii rast gelen kii bilmelidir ki talih her vakit yar olmaz. (An ukur yznn arkasndaki yumru yzne bey denilir. Bey oturmak, ukur yz yere, yumru yz st gelerek durmasdr ki an en salam oturuudur). 361- An, eini, iini bil. Salk ve mutluluk iinde yaamak isteyen kii yiyeceine dikkat etmeli, arkadan iyi semeli ve bir i sahibi olmaldr. 362- A piiren ya olur, gelinin yz a olur. Gzel ey, iyi gere kullanlarak meydana gelir. Bundan da i yapana vnme pay kar. Kr. Alet iler el vnr. 363- Ak alatr, dert syletir. An yrei yaraldr. Bu dert onu alatr. Baka trl derdi olan ise herkese derdini dker. 364- Ak baa gelirse akl batan kar. Akn gc, akl yener. Aka den kii dnceden uzaklar. 365- Ak olmaynca mek olmaz. renecei ie kar ar sevgisi bulunmayan kimse o ii grenemez. 366- A taarsa menin deeri kalmaz. Bir durumu dzeltecek ara ya da nlem, bu grevi yapmaya vakit kalmadan durum bozulmusa, artk yararl olmaktan kar. 367- A tanca kepeye paha olmaz. nemsiz gibi grnen bir ara, istenmeyen bir durumu nlemeye yarad zaman paha biilmez bir deer kazanr. Kr. Buday baak verince orak pahaya kar., Abann kadri yamurda bilinir. 368- A tuz ile, tuz oran ile. Bir eyin hoa gitmesi, birtakm nitelikler tamasna ve bu niteliklerin gerektii oranda bulunmasna baldr. lsz ve ar nitelikler o eyi tatsz, zevksiz duruma sokar. 369- Aure yemeye giden kan tar. Yararlanaca bir i peinde olan kii, yararlanmann gerektirdii aralar hazrlam olmaldr. Kr. Pilav yiyen kan yannda tar, Can kaymak isteyen manday yannda tar, Kayma seven manday yannda tar, Zemheride yourt isteyen cebinde bir inek tar. 370- Ata arpa, yiide pilav. Yaratn gc, gelimesine yarayan eyle artar. 371- Ata binen naln, mhn arar. Kii, kullanaca eyin ayrntlarn da almal, eksik bir durumu kalmamasna dikkat etmelidir. 372- Ata binersen Allah', attan inersen at unutma.

Ata bindiin zaman insafszlk etme, hayvan ok hrpalama. Buna Tanr raz olmaz. (Ya da ata bindiin zaman bbrlenme; bbrleneni Tanr sevmez), Attan indiin zaman da onun yemini, suyunu, tmarn unutma. 373- Ata da soy gerek, ite de. Btn yaratklarn soylusu stn niteliktedir. 374- At, admna gre deil, adamna gre yrr. Atn yry binicisinin ynetimine bal olduu gibi, bir iin yry de i bandakinin bilgisine, abasna, tutumuna gre deiir. 375- Ata dost gibi bakmal, dman gibi binmeli. Ata iyi baktktan sonra, yora yora bininiz; korkmaynz, sarslmaz. altrdnz iilerin gc de iyi beslenmeleriyle artmaz m? 376- Ata dostu ola mirastr. Babamzn dostlar, babamzdan bize kalan miras gibidir. Bizi kollarlar. Skk durumlarmda bize her trl yardm yaparlar. 377- Ata eyer gerek, eyere er gerek. Bir iletmeyi nce donatmalsnz; sonra da iyi bir yneticiye teslim etmelisiniz ki istediiniz verimi alabilesiniz. 378- Atalar karaym der tahta, dner dolanr gelir bahta. Ana baba, ocuuna mutlu bir yaay salamaya alr. Ama kaderde nasl bir yaay varsa ancak o gerekleir. Kr. Ana kzna taht kurmu... 379- Atalarn sz Kura'a girmez; ama yannca yrr. Ataszleri, Tanr szleri deildir ama onun gibi kutsal saylr; gereklerine uyulur. 380- Atalar szn tutmayan yabana atarlar. Atalarn yol gsterici tlerine ve geleneklere nem vermeyen, ahlak kurallar dna kan kimse ile herkes ilikisini keser. Tek bana kalan bu kii, toplum iinde itelenir; horlanr. 381- Ata mal mal olmaz, kendin kazanmak gerek. Babadan kalan mal kalc deildir. Kazanc olmayan kii bunu abuk bitirir. Kiinin gerek mal, kendi almalaryla elde ettii maldr. Kazanc olan kimsenin mal bitmez. Kr. Baba mal tez tkenir... 382- Atann sanat ola mirastr. Bkz. Babann sanat ola mirastr. 383- At arklkta, yiit gariplikte. At zayf iken, kii garip iken etin snavlarn verirler. Bu durumda kiiliklerini yitirmemi ve grevlerini baar ile yapm iseler stn niteliklerini belirtmi olurlar. 384- Atasn tanmayan Allah'n tanmaz. Bir kiinin, buruklarna sayg gsterecei kimseler arasnda babas bata gelir. Onu tanmayan kii, ana ve babaya itaat etmeyi emreden Tanr'y da tanmyor demektir. 385- At at oluncaya kadar sahibi mat olur. Bir ocuk, bir ii yetitirebilmek iin ok para, ok emek, ok zaman ister. Onlar yetiir ama, yetitiren de her bakmdan yorulur, ypranr. 386- At beslenirken, kz istenirken. At, besili, bakml olduu zaman hem gsterilidir, hem de en ok ie yarayacak durumdadr. Satlacaksa o zaman satlmaldr. Kz da krpelii, gzellii gemeden, isteyenleri varken evlendirilmelidir. 387- At binenin (i bilenin), kl kuanann.

1) Her ey, onu gerei gibi kullanmasn, ondan yararlanmasn bilene yakr; byle kimselerin hakkdr. 2) Kendisinden yararlanlan ey kimin elinde ise onun saylr; bakasnn mal olsa da. Kr. Av avlayann, kemer balayann. 388- At binicisini tanr (bilir). i, yneticisinin iten anlayp anlamadn bilir ve almalarn ona gre yrtr. Kr. At sahibine gre... 389- At (olur) bulunur meydan bulunmaz, meydan (olur) bulunur at bulunmaz. Bir ii baarabilmek iin gerekli olan koullar her zaman eksiksiz olarak ele gemez. Biri bulunursa teki bulunmaz; teki bulunursa beriki bulunmaz. 390- Ate demekle az yanmaz. Kii, zararl bir eylemin szn etmekle kendisini zarara sokmu olmaz. 391- Ate dt yeri yakar. Felaket kimlerin bana gelirse onlar yakar, kavurur, srekli bir ac iinde brakr. Bakalarnn acmas, zlmesi gelir, geer. 392- Atele barut (barutla ate) bir yerde durmaz (olmaz). kisinin bir arada bulunmas ok tehlikeli olan eyler birbirinden uzak tutulmaldr. 393- Ate olmayan yerden duman kmaz. Bir olayn gerekten meydana gelmi olup olmadn anlamak iin, gizli kalamayan belirtisine bakmak gerekir. Bu belirti varsa olay da var demektir. 394- At atasyla, katr anasyla. 1) Soylu kiiden zarar gelmez. Soysuz kiiden korkulur. 2) yi kii temiz soyu ile, kt kii aalk, kark soyu ile tannr, anlr. 395- Atlan ok geri dnmez. yi dnmeden yaptmz yle iler vardr ki sonra piman olarak eski duruma dnmek isteriz. Ama artk o duruma dnme olana kalmamtr. 396- Atm tepmez, itim kapmaz deme. (Atn tepmezi, itin kapmaz olmaz). Herkesin yaradltan birtakm sert huylar da vardr. Bunlar eitimle bir dereceye kadar yumuatlabilir. Size ok bal bulunan kiiler bile, bir zaman gelir, kendilerini tutamaz, sizi incitirler. 397- Atna bakan ardna bakmaz. Grevini eksiksiz yapan, aracn iyi kullanan kii, kendini kt duruma dmekten kurtarm olur. Nitekim iyi baklm ata binen, dman bana yetiecek mi, diye ardna bakmaya gerek duymaz. 398- Atn bahtsz arabaya der. Deerli, ama yazgs kt kimseler, kiiliklerine yakmayan ar ve aalk ilerde kullanlrlar. 399- Atn dorusu, yiidin delisi. Atn doru renkli olan, kiinin gzn budaktan saknmayan beenilir... 400- Atn lm arpadan olsun. Kimi kiilerin felsefesi udur: Sevdiim yiyecekleri tka basa yiyeyim de hasta olursam olaym, dahas, lrsem leyim. 401- Atn tepmezi, itin kapmaz olmaz.

Bkz. Atm tepmez, itim kapmaz deme. 402- Atn rkei, yiidin korka. At da kii de hep tehlike karsnda imiler gibi uyank olmal, tetikte bulunmaldrlar. 403- Atn varken yol tan aan varken el tan. Elde bulunan olanaklardan zamannda yararlanarak gezip dolarsak, e dost edinmek gerek. 404- At ile avrat yiidin bahtna. Kiinin satn ald atlar ve evlendii kadndan memnun kalp kalmayaca nceden kestirilemez. Her ikisi de talihine kalmtr. 405- At kamaz, et kaar. Atn iyi komas iin iyi beslenmi olmas gerek. 406- At kudmy yurt kudm, avrat kudm. Trkler; atlarn, yurtlarn, elerini kutsal sayar, onlarn uur getireceine inanrlar. 407- Atlar nallanrken kurbaa ayan uzatmaz, Herkese durumuna, deerine gre davranta bulunulur; i verilir. Deersiz kii, kendisine de deerli kii gibi ilgi gsterilmesini beklememelidir. 408- Atlar tepiir, arada eekler ezilir. Gl kimseler birbirlerine girerler. Bundan, aralarnda bulunan gszler zarar grr. 409- Atl kaar, kaar; yaya arkasna ne der? Byk ilere, bunu baaracak gc olanlar giriir. Olanaklar bulunmayanlar byle ilere niin giriirler? 410- Atlya saat olmaz. Atla yolculuk yapan kimse iin bir yolun ka saatlik olduu sz konusu deildir. Atl, isterse be saatlik yolu bir saatte alr. Bunun gibi, bol olanaklar bulunan kimse, uzun bir sre iinde yaplabilecek ii ksa zamanda yapverir. 411- At olur meydan olmaz, meydan olur at olmaz. Bkz. At bulunur meydan bulunmaz... 412- At lr, itlere bayram olur. Yksek kimselerden birinin lm ya da grevden ayrlmas, kimi zaman, aalk kimselerin iine yarar. 413- At lr meydan (nal) kalr, yiit lr an (nam) kalr. Yaayan bir gn lr. Ancak yaayna bal birtakm izler srp gider. At lmekle birlikte onun kotuu meydann kalmas, insan lmekle birlikte adnn anlmas gibi: Onun iin kii yaarken iyi iler yapmal, iyi bir ad brakmaya almaldr. 414- At sahibine (aasna, biniciye) gre eer (kiner). Birinin ynetimi altnda alan kii, tutumunu yneticisinin durumuna gre ayarlar. Kr. At binicisini tanr. 415- Atta, avratta uur vardr. nana gre at ve kendisiyle evlenilen kadn eve uur getirir. 416- Atta karn, yiitte burun. yi koan atn karn, yiit erkein burnu byk olur. 417- Attan dene yorgan dek, eekten dene kazma krek. 1) Attan den, kazay hastalanmakla atlatr. Eekten den iin lm tehlikesi vardr. 2) Soylu (uurlu) kimse yznden bamza gelen felaketi abuk atlatrz. Soysuz (uursuz) kimse yznden bamza gelen felaketi kolay kolay atlatamayz.

418- At yedi gnde, it yedii gnde (belli olur, semirir). Deerli kiilikler, zamanla geliir. Ksa zamanda beliren kiilikler gerek deer tamayanlardr. 419- At yiidin yoldadr. Trk, at ok sever. Birok ilerini onunla arkadalk ederek yapar. At, Trk'n savata kahramanlk ortadr. Barta her gn atla birlikte geer: Yolculuu onunla yapar, ykn onunla tar. Onun stnden iki bile yapmtr. At zerine pek ok ataszmz vardr. Bunlarda at, soyluluun, anlaylln, inceliin, yrekliliin, vefalln, yararlln simgesi olarak gsterilmi, biroklarnda yiit ile birlikte anlm; at bakmna byk zen gsterilmesi gerektii belirtilmitir. Trk atn o kadar candan dostudur ki kendisinden, oluk ocuundan ok ona bakar. 420- Ava gelmez ku olmaz, baa gelmez i olmaz. Kular, geni bir zgrlk dnyasnda, insanlardan uzak yaamalarna karn avlanmaktan kurtulamazlar. nsanlar da byledir: Hatra, hayale gelmeyen eit eit felakete urarlar. Hibir kimse kendisini kazadan, tehlikeden, dertten kurtarmann yolunu bulamaz. Kr. Ayaa demedik ta olmaz..., Ayak almadk ta olmaz... 421- Ava giden avlanr. karn bakasna zarar vermekte arayan kimse, zarara kendisi urar. 422- Av avlayann, kemer balayann. Bir ey, onu elde etmek yolunu bilenin, bir eyden yararlanma, onu kullanmasn becerebilenin hakkdr. Kr. At binenin, kl kuanann. 423- Avc ne kadar al (hile) bilse, ay o kadar yol bilir. Bir kii, bakasn yenmek iin eit eit ustalk kullanr. Ama karsndaki de yenilmemek iin eit eit nlem alr. 424- Av kpei avdan kalmaz. Hazra konarak i yapmay adet edinmi olan kii, her zaman bu yolu izler. 425- Avrad boayan topuuna bakmaz. nemli bir varlndan isteye isteye vazgeen kimse artk onu aramamay gze almaldr. 426- Avrad eri saklar, peyniri deri. Her ey, durumuna uygun yntemlerle korunur. 427- Avrat (kadn) mal, kap mandal. (Kar mal hamam tokmadr). Bir erkek karsnn malndan yararlanmay dnmemelidir. Yoksa durum, eve-girerken, karken, kap mandal gibi, baa kaklr. 428- Avrat var, arpa unundan a yapar; avrat var, buday unundan ke yapar. bilen kadn, elverisiz gerele gzel eyler meydana getirir. bilmeyen kadn ise en iyi gereci kullansa bile bir ey yapamaz. 429- Avrat var ev yapar, avrat var ev ykar. Ailede kadnn rol ok nemlidir. yle kadnlar vardr ki bir aileye dzen verir, mutluluk getirirler. yle kadnlar vardr ki ailenin dzenini, mutluluunu bozarlar. 430- Av vurann deil alann. Bir eyin sahibi ondan yararlanamyor da bakas yararlanyorsa asl sahip yararlanan kii demektir. 431- Ayaa demedik ta olmaz, baa gelmedik i olmaz.

Bkz. Ayak almadk... 432- Ayan scak tut, ban serin; gnln ferah tut dnme derin. Hastalktan korunmak, vcudumuzu ypratmamak istiyorsak ayamz scak, bamz serin tutmalyz; olur olmaz eyleri sknt konusu yapmamal, geni yrekli olmalyz. Kr. nsan ayaktaz... 433- Ayan yorganna gre uzat. Giderini gelirine uydur. Harcamalarn gelirini amasn. 434- Aya yrten batr. inin iyi i yapmasn, halkn iyi bir dzen iinde almasn batakiler salar. Kr. Bin ii, bir ba. 435- Ayak almadk (ayaa demedik) ta olmaz, baa gelmedik i olmaz. (Baa gelmez i olmaz, ayaa demez ta olmaz). nsan yalandka trl trl engeller, glklerle karlar; eitli skntlara, felaketlere urar. Kr. Ava gelmez ku olmaz... 436- Ay ayakta, oban yatakta, ay yatakta oban ayakta. 1) obanlarn akam erkence yatmas, sabahleyin erkence kalkmas gerektir. 2) Ay aydnlnda srye hrsz gelmez. Onun iin oban uyuyabilir. Ay karanlnda obann uyank olmas gerekir. Kamu ynetiminde de byledir. Genel dzene yardmc olan aralar varsa ba ynetici rahat eder; yoksa ok uyank olmas gerekir. 437- Ayda bir gel dostuna, kalksn ayak stne; gnde bir gel dostuna, yatsn srt stne. Ne denli yakn dostun olursa olsun, ona her gn gidersen usanr. Ara sra git ki sayg ile karlasn. 438- Ay grdnse bayram et. Bkz. Ay grmeden bayram etme. 439- Ay grmn yldza minneti (itibar) yoktur. Bir eyin ok stnn, ok gzelini grm olan kimse, ondan daha az deerde olann beenmez. 440- Ay akm, kirpi yumuam demi. Hi kimse kusurunu, irkinliini grmez; dahas, erdemleri, gzellikleri bulunduunu ileri srer. 441- Ay grmeden bayram etme. (Ay grdnse bayram et). Bayram aynn doduunu grmeden bayram etmek ihtiyatszlktr. Beklenen btn sevinilecek durumlar iin bu ihtiyat gsterilmelidir. gereklemeden ona oldu gzyle baklp sevinilmemelidir. 442- Ayn on bei karanlk, on bei aydnlktr. Kiinin yaamndaki kt gidi srp gitmez; iyi gnler de gelir. Kr. Her iniin bir yokuu vardr. 443- Aypsz yar arayan (dost isteyen), yarsz (dostsuz) kalr. Kusursuz gzel olmaz. Eim kusursuz olmal diyen e bulamaz. Bu kural yalnz e iin deil, elde etmek istediimiz her ey iin dorudur. 444- Ay sevdii yavrusunu hrpalar. Hrpalamak her zaman ktlk yapmak iin olmaz; sevgiden ileri gelen hrpalamalar, gvenden ileri gelen altrmalar da vardr. Kr. Tabak sevdii deriyi... 445- Ay nda ceviz silkilmez.

Yeterli olmayan koullar iinde i yaplrsa beklenen verimli sonu alnamaz. 446- Ayy (maymunu) frna (atee) atmlar, yavrusunu ayann altna alm. Duygusuz insanlar, kendilerini kurtarmak iin gerekiyorsa, ocuklarn tehlikeye atmaktan ekinmezler. 447- Aynan yoksa komuna bak. Bkz. El elin aynasdr. 448- Ayrandan aa katk olmaz. Yaplacak ii kolaylatrmak iin yararlanlacak ucuz nesneler arasndan yle biri seilir ki daha ucuzu yoktur. 449- Ayranm (yourdum) ekidir diyen olmaz. Bkz. Kimse ayranm eki demez. 450- Ay (gn) var yl besler, yl var ay (gn) beslemez. yle zaman olur ki bir aylk kazan, insan bir yl geindirir. yle zaman da olur ki bir yllk kazan, bir ay geindirmeye yetmez. 451- Ayyar tilki art ayandan tutulur. (Zeyrek ku iki ayandan tutulur). ini hile ile yrtmekte olan kii, bir zaman gelir ki kurnazln kullanamaz; yakay ele verir. 452- Az ada, ok de. ok ey vermeye ya da yapmaya sz veren kii, szn yerine getirmek iin g durumda kalabilir. Bu nedenle yapabilecei lde az eye sz vermeli ve verdii sz eksiksiz yerine getirmelidir. 453- Aza demiler: - Nereye? - oun yanna demi. (- Azca nereye? - okann yanna). Az, her zaman oa uyar, ya da onun emrine girer: Byk sermaye, kk sermayeye i brakmaz, -aznlk, ounlua boyun eer. 454- Aza kanaat etmeyen ou hi bulamaz. oklar, azlarn birikmesiyle meydana gelir. Kk eyleri hor grenler, byk ey edinmek frsatn srekli olarak karyorlar demektir. 455- Azan kurda kzan kpek. 1) Belal kiinin hakkndan erli kii gelir. 2) Azgnca iftleme isteinde bulunan erkee, kzgnca iftleme istei gsteren kadn yarar. 456- Az ate ok odunu yakar. Kk bir tehlike, elverili ortam bulunca, byye byye nne geilemez durum alr. Bir avu sulu, byk bir susuz ynnn ban belaya sokar. Kr. Kurunun yannda ya da yanar. 457- - Azca nereye? - okann yanna. Bkz. Aza demiler: Nereye?... 458- Az el a kotarr (yemek piirip kaplara koymak), ok el i kotarr (Bir ii bitirmek). (Az eli ata gr, ok eli ite gr). Ne kadar ok kii bir araya gelse, pime zamanndan nce yemei ortaya koyamazlar. Onun iin yemek yapmaya az kii yeter. Ama baka iler, ok kiinin almasyla daha abuk bitirilir. 459- Az eli ata gr, ok eli ite gr. Bkz. Az el a kotarr... 460- Az bilmeyen ou hi bilmez. Bkz. Biri bilmeyen...

461- Azck arya a (okasn i) bastrr. Kk bir rahatszlk bir eyler yemekle geer. (Dnmekle sonu alnamayacak birok sorun da kendini ie vermekle unutulur.) 462- Azck am, kaygsz (arsz, kavgasz) bam. 1) Evimde kalabalk olmazsa iim az olur, urama, didime de olmaz. 2) Didimesiz orta halli bir geim, trl urama ve didimelerle dolu zenginlerin yaayndan daha iyidir. 463- Azksz yola kann iki gz el torbasnda kalr. Bir sre sonra gerekecek eyleri vaktinde hazrlamayan kii, zaman gelince hazrlkl kiilerin durumuna imrenir ve iinden bana da verseler istei geer. 464- Az kaz, uz kaz, boyunca kaz. Birisi iin kazdn kuyuya kendin debileceini gznnde bulundur. Onun iin bu kuyu kendini kurtarabileceinden daha derin olmasn. Yani sana yaplmasn istemediin bir ktln daha arn bakasna yapma. Kr. Kazma elin kuyusunu... 465- Az mal kan yutturur, ou birbirini gttrr. Az mal ynetmek iin gereken aralar, yaplan harcamalar ok mali ynetmeye de yetebilir. Bu nedenle ok mali ynetmek az mal ynetmekten daha ucuza gelir. 466- Az olsun, uz (z) olsun. Yaptnz i; edindiiniz ey, isterse az olsun, ancak temiz ve iyi olsun. 467- Azrail gelince oul, uak sormaz. 1) Azrail yetimemi oluk ocuun var m? diye sormaz. Hibir zr de kabul etmez. 2) Azrail, byk, kk demez; eceli gelenin cann alr. 468- Az syle, ok dinle. Kii, az konuursa hem evresindekileri rahatsz etmemi; hem de daha az yanlm olur. ok dinlemekle ise ok ey renir. 469- Az tamah ok ziyan (zarar) getirir. Elde ettikleriyle yetinmeyerek daha ounun peinde koanlar, elde ettiklerinden daha ok zarara urarlar. 470- Az veren candan, ok veren maldan. Varlkl olmayan kimse, yardm, ya da armaan olarak az ey verebilir. Bu byk bir fedakarlktr. Varlkl kimse ok ey verebilir. Bu, onun iin zveri saylmaz. 471- Az yiyen az uyur, ok yiyen g uyur. A kimse uyuyamaz. Az yiyenin de uykusu az olur. Midesi dolu olan rahat edemez; uyumakta glk eker. Demek ki kii iyi uyuyabilmek iin pek az da yememeli, pek ok da. ::::::::::::: -B472- Baba eder, oul der. Bkz. Baba koruk yer... 473- Baba (evlat, oul) ekmei zindan ekmei, koca (er) ekmei meydan ekmei. Bir kadn iin babasnn, ya da ocuunun evinde barnp onlarn eline bakmak ok skc bir durumdur. Onun gnl ferahl ile yaayaca yer, kocasnn evi, serbeste harcayaca para kocasnn parasdr. Kr. Er ekmei meydan ekmei. 474- -Baba himmet. -Oul hizmet.

Byklerin, kendilerine el uzatp yardm etmelerini istemeye hak kazanabilmek iin kklerin grevlerini iyi yapmalar gerektir. 475- Baba koruk (erik, eki elma) yer, olunun dii kamar. (Baba eder, oul der.) Babann yapt kt iin skntsn ocuk eker. 476- Baba mal tez tkenir, evlat gerek kazana. Baba malna gvenip kazan yolunu tutmamak ok yanltr. Baba malnn deeri pek bilinmedii gibi hazr mal da abuk biter. Kendini bilen, yaama sorumluluunu duyan akll evladn gerek mal, kendisinin kazand maldr. Kr. Sade pirin zerde olmaz... Kr. Ata mal mal olmaz... 477- Babamn (anamn) leceini bilseydim, kula dolu darya satardm. Bkz. Anamn leceini bilseydim... 478- Babann (atann) sanat oula mirastr. ocuk daha kk yata ister istemez babasnn sanat ile ilgilenir. Giderek bu sanat renir. Byynce kendisi de bu sanatla urar. Bylece bir sanat, babadan oula miras kalr. 479- Baba oluna bir ba balam, oul babaya bir salkm zm vermemi. Babalar ocuklar iin byk zveride bulunurlar. Ama ocuklar babalar iin kk bir zveride bulunmazlar. Baka koruyucular ve korunanlarda da durum budur. Kr. Bir baba dokuz olu besler... 480- Babasndan mal kalan, mertei (direk) iinden bitmi sanr. Mal kendi emeiyle deil, miras yoluyla elde etmi olan kii, onun ne byk abalar harcanarak ve ne denli skntlar ekilerek kazanlm olduunu bilmez. 481- Baba vergisi grmlk, koca vergisi doyumluk. Bir babann kz iin harcad para, hazrlad eyiz, gstermelik olmaktan ileri geemez. Kzn mr boyu sren byk giderlerini kocas zerine almtr. eyiz olarak gelen eyleri eskidike, bittike yenileyen kocasdr. 482- Baca eri de olsa duman doru kar. Yaradltan iyi ve doru olan kii ya da nesne, ne denli elverisiz ortam iinde bulunursa bulunsun, niteliini yitirmez. 483- Baa bak zm olsun, yemeye yzn olsun. (Bada izin olsun, zm yemeye yzn olsun). Kii, verim bekledii eyden istediini alabilmek iin gereken harcamalardan kanmamaldr. Yoksa ne yzle tam verim bekleyebilir? Kr. Bakarsan ba... 484- Ba babadan, zeytin dededen kalmal. Ba, bir kuak geecek kadar yalandktan sonra bol rn verir. Zeytinin bol rn vermesi iin hi olmazsa iki kuaklk bir zaman gemelidir. 485- Ba bayrda, tarla ayrda. Her ey, kendisi iin en uygun ortamda daha verimli olur. Nitekim ba, suyu az olan yerde, tarla suyu bol olan yerde bulunursa daha ok rn verir. 486- Bada izin olsun, zm yemeye yzn olsun. Bkz. Baa bak zm olsun... 487- Ba alayan yz gler. Ba budanrsa (budanan yerden su damlar) bol ve gzel zm verir. 488- Ban tals, karnn sals. Tal yerdeki ba, daha deerli, uzun sal kadn daha gsterili ve sevimlidir. 489- Bahanesiz lm olmaz. (Sebepsiz...).

Bkz. Ecel geldi cihane... 490- Bahi atn diine baklmaz. Bkz. Bele atn... 491- Baht (akl) olmaynca bata, ne kuruda biter ne yata. Kii talihsiz ya da aklsz olursa giritii hibir iten olumlu sonu alamaz. 492- Bahtszn bana yamur, ya ta yaar ya dolu. Talihsizin btn ileri ters gider. Bana yamur yerine ya ta ya dolu yaar. 493- Bakacan yze sma, sacan yze bakma. liki kurabilecein kii ile aray bsbtn bozma. Aal, ktl herkese bilinen kiiyle de iliki kurma. 494- Bakan gze ba (yasak) olmaz. Herkesin gz nndeki eye baklmas nlenemez. Kimse ona bakmasn denilemez. 495- Bakan yemez, kapan yer. Bir ey sadece bakmakla edinilemez. Onu ele geirmek iin davranmak gerekir. 496- Bakarsan at, bakmazsan mat. Bkz. Bakarsan ba, bakmazsan da. 497- Bakarsan ba, bakmazsan da (olur). Baklp onarlan eyler yararlanlacak duruma gelir. Bakmsz braklan eyler ie yaramaktan kalr. Kr. Baa bak... 498- Bak bana bir gzle, bakaym sana iki gzle. Sen bana ne denli yaknlk gsterirsen ben sana ondan ok yaknlk gsteririm. 499- Bakmakla usta olunsa (rense), kpekler (kediler) kasap olurdu (kasapl renirdi). Hi yaplmadan, sadece nasl yapldn grerek bir ey renilemez. 500- Baktn ibrik akyor; nce gtn yu, sonra aptes boz. inizi yaptktan sonra gerekecek olan nesne iinizi yapncaya dein ortadan kalkacaksa, nce o nesneyi elde edip sonra iinizi grmelisiniz. 501- Baktn ki kar havas, eve gel kr olas. Tehlikeli bir durum belirmeye balaynca ondan uzak kalmann yoluna baklmaldr. 502- Baktn yarn yar deil, terkini kalmak az deil. Kendine yakn bildiin kimsenin itenlikten, drstlkten uzaklatn grrsen dostlua son vermekten utanma. 503- Bal bal demekle az tatlanmaz (tatl olmaz). Tatl szlerle gzel bir ey gereklemi olmaz. 504- Balc kz daha tatl. Gzel mal satan kimselerden alnan eyler daha ok hoa gider. 505- Balcnn var bal tas, oduncunun var baltas. Her i yaplrken zel bir ara kullanlr. O ii yapan bu arac elinde bulundurur. 506- Bal dibinden, ya yznden. Baln dibi, yan yz daha gzeldir. Bunun gibi, deerleri derinletike artan ve deerleri yzde kalan insanlar vardr. 507- Balk aa girdikten sonra akl bana gelir. nsan tedbirsizlii yznden bir ykma uradktan ve i iten getikten sonra neden yle yapmadm, neden byle yapmadm diye zlr.

508- Balk batan avlanr. Bir eyi ele geirebilmek iin onu ynetenleri ele geirmek gerekir. 509- Balk batan kokar. Batakilerin tutumu bozuk olan toplumda her ey bozuk olur. 510- Balk ok konuurum ama azm su dolu demi. Bir ii yapmaya gc yetmeyen kii, yapamam demez de inanlmayacak bir mazeret ileri srer. 511- Balk demi ki: Etimi yiyen doymasn, avm yapan glmesin (onmasn). Canna kylan baln byle ilendiine inanlr. Bu inan, balk etine kolay kolay doyulmamasndan ve balk avclarnn hep geim darl iinde bulunan kimseler olmasndan ileri gelmektedir. 512- Balk kokarsa tuzlanr, ya tuz kokarsa ne yaplr? Bkz. Et kokarsa tuzlanr... 513- Baln alas (tazesi) oulun tazesinden. 1) En gzel bal, taze oul baldr. 2) Ana baba iin en tatl ey, kk ocuklardr. 514- Bal olan bal yemez mi? Bir kimsenin elinde bakasna verilecek, ya da satlacak bir nesnenin bulunmas, ondan kendisinin de yararlanmasna engel deildir. 515- Bal, parma uzun (olan) yemez, ksmetlisi yer (yememi, ksmeti olan yemi). Gzel bir ey, onu isteyen ve elde edecek gibi grnen kimsenin deil, umulmadk birinin eline geer. 516- Bal ile kaymak isteyen akesine kymak gerek. Gzel, pahal nesne elde etmek isteyen, bunun gerektirdii zveriye katlanmaldr. 517- Bal ile kaymak yenir ama her keseye gre deil. Gzel yemeyi, gzel giymeyi, gzel eya kullanmay herkes ister ama bunlar ancak paras bol olanlar yapabilir. 518- Bal olan yerde sinek de olur (bulunur). Gzel eyin evresinde, ondan yararlanmak isteyen asalaklar dolar. 519- Balta demedik aa olmaz. Zarar grmeyen, ykmlara uramayan kimse yoktur. 520- Balta sapn yonamaz. Kii, kendisinin yapamayaca ileri iin bakasnn yardmna gerekseme duyar. 521- Bal tutan parman yalar. Bakalarna gzel eyler datmakla grevli olan kimse, dattndan az ok kendisi de yararlanr. Kr. Harman dven kzn az balanmaz. 522- Bana dokunmayan (beni sokmayan) ylan bin yaasn. 1) Birok kimseler, kendilerine ktl dokunmayan zararl birisinin bu durumuyla yaayp gitmesini ho grrler. 2) Zararl olduu bilinen, ama kimseye ktl dokunmayan kiiye iliilmemelidir. 523- Barutla ate bir yerde durmaz (olmaz). Bkz. Atele barut... 524- Baskdaki altndan askdaki salkm yedir.

Kullanlan, ie yaratlan az deerli nesne, saklanan, kullanlmayan ok deerli nesnelerden daha iyidir. 525- Baskn basanndr. Dman bo bulunduu srada basan, sava kazanr. 526- Basksz (ivisiz) tahtay yel (el) alr, yel (el) almazsa sel (yel) alr. (Basksz yongay yel alr; sahipsiz tarlay sel alr.) Sk bir ynetim altnda bulundurulmayan ya da korunmayan genler kolayca kt yollara srklenebilirler. 527- Baa gelen ekilir. Uradmz kanlmaz ykmlara katlanmaktan baka elimizden ne gelir? Sabrl olmalyz. 528- Baa gelmeyince bilinmez. Bakasnn urad bir ykmn ne kadar ac olduunu, bamza byle bir felaket gelmeyince, gerei gibi anlayamayz. 529- Baa gelmez i olmaz, ayaa demez ta olmaz. Bkz. Ayak almadk ta olmaz... 530- Ba ar gerek, kulak sar. Kii arbal olmal ve dedikodular dinlememeli, ya da iitmemi gibi davranmaldr. 531- Baak bydke boynunu eer. nsan olgunlatka daha ok alakgnll olur. Kr. Bo baak dik durur. 532- Baa yazlan gelir. Bkz. Alna yazlan ba gelir. 533- Ba baa bal, ba da eriata (yasaya, padiaha). Bizim baarmz, bamzda bulunan yneticiye, onun ba da dine, yasaya baldr. Biz yneticinin buyruu altndayz ama, ynetici de toplum iin konulmu olan kanunlar ne buyuruyorsa onu uygular; onun dna kamaz. Kr. Ban ba... 534- Ba dille tartlr. Kiinin akl, syledii szlerle llr. 535- Bana gelen bamakdr. Bandan bir i gemi olan kimse o ite deneyimli olur. Urad zarara bir daha uramamak iin nlem alr. 536- Ban ba, ban da ba vardr. Toplum iinde hi kimse bana buyruk deildir. Bata bulunan her kiinin stnde daha byk bir ba, onun da stnde kendisinden byk bir ba vardr. Kr. Ba baa bal... 537- Bam acemi berbere teslim eden, cebinden pamuunu eksik etmez (etmesin). bana deneyimsiz ynetici getirenler, onun yarataca sknt ve zararlar ekmeye hazr olmaldrlar. 538- Ban sallamayan kavak olmaz. Kendini bir sr elenceye, apknla kaptrmam gen yoktur. 539- Ban sal, dnya (-nn) varl. Dnyann en byk zenginlii, beden salndan baka bir ey deildir. 540- Ba kes, ya kesme. Aa kesmek, insan ldrmekten daha byk bir sutur demeliyiz ki aa kesmenin ne kadar kt ve zararl bir i olduuna dikkati ekebilelim. 541- Ba nereye giderse, ayak da oraya gider.

Bata bulunan nasl bir yol tutarsa onun ynetimi altnda bulunanlar da o yolu tutarlar. Kr. Arabann n tekerlei... 542- Ba olan bo olmaz. 1) Bir toplulua ba olan kimse, tad deer dolaysyla bir yere gelmitir. Bo bir kii deildir. 2) banda bulunan kiinin bo zaman olmaz; ii oktur. 543- Ba ol da eek ba (soan ba) ol. Bata bulunanlarn, yetkisi geni, saygnl byk, olanaklar ok olur. En nemsiz ilerde bile ba olmak, buyruk altnda bulunmaktan iyidir. 544- Ba sa olursa brk ok bulunur. Kiinin en nemli ii, saln korumaktr. Sal yerinde olan kii isiz kalmaz. 545- Ba sallamakla kavuk eskimez. Bir kimsenin suyunca gitmekten, sylediklerine evet, peki demekten zarar gelmez. 546- Ba yarlr brk iinde, kol krlr krk (yen) iinde. Bir aile iindeki kiilerin kusurlar, anlamazlklar, kavgalar sr olarak aile iinde kalmal, darya duyurulmamal, szdrlmamaldr. 547- Ba yast ba derdini bilmez. nsan derdi iindedir. En yakn bile onu anlamaz. 548- Baykuun ksmeti ayana gelir. Tanr hibir canly a brakmaz. Kmldamadan duran baykuun rzkn bile nne koyar. (ana gre bayku btn geceyi uykusuz geir, ibadet edermi. Sabaha kar nne gelen bir sereyi yermi). 549- Bayramda bor deyene ramazan ksa gelir. Oru tutan kimse iin ramazan gnleri ar ar geer. Sresi bayramda dolacak bir borcu demek zorunda olan kimseye o gnler abuk geiyor gibi gelir. nk insan, g ilerin yaplmasn ertelemek ve uzak zamanlara atmak ister. 550- Bayramdan sonra gelen knay gtne yak. Gerektii zaman ele gemeyip daha sonra kavuulan ey deerli de olsa ie yaramaz. 551- Bayram etiyle it tavlanmaz. Bir canlnn (ya da bir durumun) gelimesi srekli bakm ve ilgi ister. Rasgele ele geen frsat ne denli elverili olursa olsun, srekli deilse yarar snrl kalr. 552- Baz bazla, kaz kazla, kel tavuk topal horozla. Bir kii, kendine denk ve uygun olan kiiyle arkada olur. 553- Bedava sirke baldan tatldr (tatl olur). Para verilmeden ele geen eyler ok hoa gider. 554- Bekar gz, kr gz. Bekar erkek, evlenme istek ve heyecan iinde olduundan alaca kzn kusurlarn gremez. 555- Bekarn parasn it yer, yakasn bit. Bekar kimse, parasn arur eder; dalaverecilere yedirir. Yaay dzensiz, st ba kirli, bitlidir. 556- Bekarlk maskaralk. Bekar kimse bakmszdr, klkszdr, derbeder bir yaay srer ve herkesin elencesi olur. 557- Bekarlk sultanlk.

Aile sorumluluundan kaan ve babo bir yaay srmeyi seven kimselere gre bekarlk, ei bulunmaz bir sorumsuzluk ve rahatlk durumudur. 558- Bele (bahi) atn diine (yana, dizginine, yularna) baklmaz. Para verilmeden gelen ey, eksii, kusuru olsa da ho karlanr. 559- Benden sana bir t: Ununu elinde t. Bkz. Sana vereyim bir t..., Kurda meden... 560- Beni sokmayan ylan bin yaasn. Bkz. Bana dokunmayan ylan... 561- Benzeye benzeye yaz, benzeye benzeye k olur. Gnler birbirinden ok farkl olmad halde hava yava yava snarak yaz, ayn biimde yava yava souyarak k gelir. Bu durum toplumun gelimesinde ve gerilemesinde de grnr. Kr. zm zme baka baka... 562- Berber berbere benzer ama, ban Allah'a emanet. Kendisini uzman gibi gsteren her kiiye gvenmemeli. Uzman diye ie balar da malnz, cannz tehlikeye sokabilir. 563- Berberin solumaz, tellain sylemezi, kahvecinin sylemezi. Yz yznze pek yakn olarak i gren berber soluyorsa nefesi, az kokusu burnunuza girer. Tellak terliyorsa sizi keselerken terleri zerinize damlar; ayrca ter kokusundan rahatsz olursunuz. Mterilerinin iyzn bilen kahveci birinin srn tekine sylerse sanatn ktye kullanm olur. 564- Berk kaan atn boku seyrek der. Olaanst hzla yaplan i -gereken zen gsterilemeyeceinden- olumlu sonu vermez. 565- Besle kargay, oysun gzn. yilik edip yetitirdiin yle st bozuk, iyilik bilmez kimseler vardr ki sana en byk ktl yaparlar. 566- Beslemeyi eslemeden alma. Srekli bir hizmet iin evine kabul edecein kimseyi iyice sorup soruturmadan alma. 567- Bee, bakma iftten baka ie. Yediye'nin yelleri bee'nin selleri sznde de geen bee ubat sonlaryla mart kapsayan zamandr. 568- Be kuruun stnde oturmaya be batman gt gerek. Kiinin kazancndan, az da olsa para artrmas byk azim ve irade ister. 569- Be kuruun varsa be yere dmle. Kii savurgan deil tutumlu olmal, parasn iyi korumaldr. 570- Be para giren ev yklmam. alp para kazanmann yoluna baklmaldr. Kazan az da olsa ailenin yaam dzeni bozulmaz. 571- Be parman hangisini kessen acmaz? nsan evlatlarn birbirinden ayrt etmez. Hangisine zarar gelse ayn znty duyar. 572- Be parmak bir deil (olmaz). 1) Ana ve babalar bir olduu halde kardeler birbirlerine benzemezler. Trl niteliklerle ayrlrlar. 2) Ayn grevle bir arada alan kimseler yetenek, baar bakmndan birbirinden farkldrlar. Onun iin sevgileri arasnda da fark bulunur.

573- Be tavua bir horoz yeter. Be kadn ynetmek ve korumak iin bir erkek yeter. 574- Beterin beteri var (-dr). ok kt bir duruma den kimse, bundan daha kt bir durumun da bulunduunu dnerek avunmaldr. 575- Bey ardndan omak alan ok olur. Gl kii ile yz yze bulunduklar zaman azlarn amayan kimseler, gittikten sonra kendisini ekitirirler. 576- Bey a bor, dn a dn. Beyin sofras ok zengin olur. O sofrada arlanan kimsenin, karlk olarak beye yemek vermesi kolay olmadndan bu bir bor olarak kalr. Dn a yiyen ise gnn birinde kendisinin yapaca dne, birinci dn sahibini arr, bylece dncn altndan kalkm olur. 577- Beyazn (akn) ad (var), esmerin (karann) tad (var). Beyaz tenli olanlar, gzel saylr; ancak bu, aldatc bir grnten ileri gelir. Gerek gzellik ve irinlik esmerlerdedir. 578- Bey buyurur, cellat keser. Egemen kiinin haksz buyruunu yerine getiren, buyruk kulu olduu iin, susuzdur. Suu ileyen, buyruu verendir. 579- Beyde bulunmayan elde neler var. Bkz. Elde bulunan beyde bulunmaz. 580- Beyden gelen bey saylr. Hatr saylan kiinin szlerini, isteklerini bakasna ileten buyruk kuluna, hatrl kiinin kendisi gelmi gibi sayg gsterilmesi gerekir. 581- Beyle bostan ekenin vay haline!... Bkz. eytanla ortak buday eken... 582- Beyler buyruu yoksula kan alatr. Halk ynetenler, uygulama olanan dnmeden buyruklar verirler. Halk skntya sokar, ezerler. 583- Beylik emeden su ime. Resmi ilere yanamak tehlikelidir. Hkmet, hatra hayale gelmeyen bir noktadan size byk sorumluluk karr. Abartlarak denilebilir ki devletin kamuya hizmeti iin yaptrd emeden su bile imeyiniz. 584- Beylik frn has karr. 1) Kiilerin yapt ii devlet yaparsa drt ba mamur yapar. 2) Devletten aylk alarak geinen, en salam kazan yolunu bulmu demektir. 585- Bey mi yaman el mi yaman? Bkz. El mi yaman, bey mi yaman? 586- Bey olu kulluk, kul olu beylik. Hibir kimse iin sreli bir yaam dzeyi yoktur. Yksek dzey insan dkn duruma gelebilir; dkn durumda olan da ykselebilir; zenginleebilir. 587- Bez alrsan Musul'dan, kz alrsan asilden. Ne alacaksanz cinsini, asln biliniz, gvenerek alnz: Musul bezinin salam, gzel olduuna, soylu kzn terbiyesine, namusuna gvendiiniz gibi. 588- Bezirgan zrtleyince gemi defterleri yoklar.

Bkz. Mflis bezirgan... 589- Ba kestiren kendi suyu, insan sevdiren kendi huyu. Bir kimsenin, bir eyin deeri, kendisinde aranan zel nitelikte artar: Kii, huyu gzel olursa sevilir. Bak, eliine iyi su verilmi olursa keskinleme yetenei kazanr. 590- Bak yaras geer (onulur), dil yaras gemez (onulmaz). Bkz. El yaras onulur... 591- Bldrcnn beylii arpa biilene kadar. Bir kimsenin keyfi, ancak yararland nesne yarar salamayacak duruma gelinceye dein srer. Kr. tleenin beylii... 592- Byn uzunsa borazan al. Bir ii baarabilmek, gerekli koullarn bulunmasna baldr. Kr. Nefesine gvenen borazancba olur. 593- Bilmemek ayp deil, sormamak (renmemek) ayp. nsan her eyi bilemez. Bu, kusur deildir. Ancak bilmedii bir ii, sorup renmeden yapmaya kalkmak kusurdur. nk yanl ve zararl bir yola saplm olabilir. 594- Bin atn varsa inite in, bir atn varsa yokuta bin. zerinde yk bulunan at, yoku aa inerken zorluk eker, hrpalanr, aksar, sakatlanr, dp lebilir. Ancak zerinde yk de olsa, yokua kmaya iyi dayanr. nsan ise inii yorulmadan iner de yokua karken yorulur. Bundan dolay kii, hem kendisi hem at iin kolay olan davran yelemeli, yani inite inmeli, yokuta binmelidir. 595- Bin bilsen de bir bilene dan. nsan bir eyi ne denli iyi bilirse bilsin, kendisinden daha iyi bilen bulunur. Onun iin, bir ie balamadan o i zerindeki geni bilgisi herkese kabul edilen kimsenin dncesi alnmaldr. 596- Bin dost az, bir dman ok. Ne kadar ok dostun olursa, yararlanma olanan kadar artar. Bu durumdan bir zarar da gelmez. Ancak bir tek dmann bulunsa hep zarar grme tehlikesi iinde yaarsn. 597- Binicinin sa solu olmaz. 1) Binici, ata sadan da soldan da ayn kolaylkla biner. 2) Uzman kii, hangi yntemi uygularsa uygulasn, iini baar ile yrtr. 3) ini titizce yrten kiinin buyruu altndakilere kar iyi davranmasna gvenilip her zaman byle davranaca sanlmamaldr. Bakarsnz ki terslii tutar. Kr. Erenlerin sa, solu belli olmaz. 598- Bin ii, bir ba. Bir iin plann izen, programn izleyen, dzenli olarak gerekleme yolunu gsteren bir ba bulunmadka, ne kadar ok ii alrsa alsn, i baar ile yrtlemez. Kr. Aya yrten batr. 599- Bin kii demez bir kii, bir kii deer bin kii. Toplum iinde bir deerli kiinin yapt ii yapamayan bin kii de vardr; bin kiinin baarabilecei ii tek bana yapabilen kii de. 600- Bin merak, bir bor demez. Borcu demek iin tasalanmann faydas yoktur; deme yollarn aramak gerekir. Kr. Bin tasa... 601- Bin nasihattan bir musibet yedir. (Bir musibet bin nasihattan yedir).

Yanl yolda olan bir kiiye verilen yzlerce t, onu doru yola getirmek iin yararl olmaz da tuttuu bu yolda bana gelen bir ykm, uyanmasna yarayan bir ders olur. 602- Bin lp bir bimeli. Yaplacak bir iin btn ynleri nceden iyi dnlmeli, sonucu iyi hesaplanmal, ondan sonra ie giriilmelidir. yi dnlmeden yaplan bir iten dolay duyulacak pimanlk, ii dzeltmeye yaramaz. Kr. Son pimanlk fayda vermez. 603- Bin tasa bir bor demez. Borlu, zlmekle bor skntsndan kurtulamaz. alp vermekle kurtulur. Kr. Bin merak... 604- Bir adama krk gn (deli dersen deli, akll dersen akll olur) ne dersen o olur. Srekli telkinle bir kiinin bilinaltna birtakm inanlar, duygular yerletirilebilir. 605- Bir adamn ad kacana can ksn. (nsann ad kmaktansa can kmas yedir). Ad ktye kan kii, kt olmasa bile, bu kamu yargsn kolay kolay dzeltemez. Nerede ad anlsa, hibir aratrma yaplmadan, hemen ktl ortaya atlr. Bu durumdaki kimse lmeyi yeler mi yeler. 606- Bir adamn sz bir adama kolay. Bir kiinin, hoa gitmeyecek bir szn bakasna iletme grevini stlenen, bu szleri aktarrken kendisinin tarafsz olduunu, sadece bir araclk yaptn bu anlatmla belirtir. 607- Bir aacn glgesinde bir sr yatar. yiliksever bilgili, varlkl kimselerden pek ok kii yararlanr. 608- Bir aata gl de biter diken de. Bir ocaktan iyi insan da yetiir, kt insan da. Kr. Bir aatan okluk da... 609- Bir aatan okluk da kar, bokluk da. Ayn aileden iyi adam da kar, kt adam da. Kr. Bir aata gl de... 610- Bir azdan kan bin aza (dile) yaylr. Bir kii, yaylmasn istemedii bir durumu kimseye sylememelidir. Sylerse, gizli kalmasn istedii ey, dilden dile dolaarak toplum iine yaylr. Kr. Ama srrn dostuna... 611- Bir ambar budayn rnei bir avutur. Bir tmn kk bir parasn incelemek, tm zerinde yargya varmaya yeter. 612- Bir anaya bir kz, bir kafaya bir gz. 1) Bir baa bir gz ne kadar gerekli ise bir anneye bir kz da o kadar gereklidir. Kz ocuk, erkek ocuun yapamayaca birok ileri yaparak annesine yardmc ve en iyi arkada olur. 2) Anneler, kz ocuklar olsun isterler. Olsun ama, bir tanesi yeter. Kz ocuu yetitirme, sonra evlendirme ileri anneleri ok yorar. Dahas zaman zaman ok zer. Onun iin birden fazlas fazladr. Kr. Bir evde iki kz... 613- Bir avu altnn olacana bir avu topran olsun. Altn, yani para, harcanan, tkenen bir maldr. Ama toprak, harcanp tkenen bir mal deildir. Yerinde duran, srekli olarak rn veren, para getiren bir maldr. 614- Bir baba dokuz olu (evlad) besler, dokuz oul (evlat) bir babay beslemez. Baba, ne kadar ok ocuu olursa olsun hepsini yetitirmek iin gereken btn zveride bulunur. Ancak ocuklar para kazanmaya baladktan sonra -birok karde de olsalar- yoksul den babalar iin, kendi paylarna den kk bir yardm yapmazlar. Kr. Baba oluna bir ba balam...

615- Bir baa bir gz yeter. Nimet ne kadar bol olsa o kadar hoa gider; geri evrilmez. Ama bunun hepsi zorunlu gereksemeleri karlayan eyler deildir. Birou fazladan denilebilecek eylerdir. Bunun gerek gereksemeyi karlad iin- vazgeilemeyecek bir miktar vardr. Azla yetinmeyi bilenler bu miktar yeter grrler. Kr. Bir anaya bir kz... 616- Bir ba soan bir kazan kokutur. Kt bir kii, kt bir davran, kt bir sz, byk bir topluluun havasn bozar. 617- Bir iekle yaz olmaz (gelmez). Gzel, ama kk bir belirti ile, beklenen doyurucu sonuca eriilmi olmaz. 618- Bir plkte iki horoz tmez. Bir toplumda iki ba olmaz. Olursa aralarnda anlamazlk kar; biri tekini uzaklatrr. 619- Bir deli kuyuya ta atm, krk akll karamam. (Bir delinin kuyuya att ta krk akll karamaz). Kimi zaman bir kii yle delice bir i yapar ki birok akll kimseler bir araya gelerek dnr, alrlar da durumu dzeltemezler. 620- Birden kan bine yaylr. Bir kii, sadece kendisinin bildii bir eyi, bakasna sylemeyeceini sand bir kimseye sylerse, az sonra konu herkesin diline der. Kr. Ama srrn dostuna... 621- Bir dirhem et bin ayp rter. Zayf kimselerin vcudunda irkinlikler bulunabilir. Biraz imanlamak, bu irkinlikleri giderir. 622- Bir dirhem gmn stnde oturmaya bir kantar gt gerek. Tutumluluk, kazancn ok kk bir parasn bile artrabilmek, byk bir isten (irade) gerektirir. 623- Bir dnm gzlk on dnm yazla bedeldir. Sonbaharda ekilen bir dnmlk yerden, yazn ekilen on dnmlk yerin rn kadar rn alnr. 624- Bir el bir eli (el eli) ykar, iki el (de) yz (ykar). Bkz. El eli ykar, iki el de yz. 625- Bir (sa) elinin verdiini br (sol) elin grmesin (duymasn). Bir yoksula, bir hayr iine yaptnz yardm, en yaknlarnz dahi bilinemelidir. nk bu eit yardmlar dini, ya da sosyal bir devdir. Ama kendini gstermek deil, bir yaraya merhem olmaktr. Herkes grsn, iitsin, kendisini vsn diye yaplan yardm, din ya da insanlk duygusu ile yaplm iyilik olmaktan kar. 626- Bir (tek) elin nesi var, iki elin sesi var. (Bir elin sesi kmaz). nsan byk ileri tek bana yapamaz. Bakasyla ibirlii yapmaldr ki nemli bir varlk gsterebilsin. Kr. Aa yaprayla grler, nt kpek manday..., Yalnz ta duvar olmaz. Yalnz kalan..., Yalnzlk Allah'a... 627- Bir elin sesi kmaz. Bkz. Bir elin nesi var... 628- Bir elma bin akaya, soy; bin armut bir akaya, soyma. Bkz. Elmay soy da ye, armudu say da ye. 629: Bir ev, bir dev. Bkz. Ev dememiler evran demiler. 630- Bir evde dzen varsa dzen olmaz o evde.

Bir evde (ya da bir yerde) iki rakip kadn varsa orada dirlik olmaz. 631- Bir evde iki kz, biri uvaldz biri biz (Mein gibi eyler dikilirken ineye yol amak iin kullanlan, bir sapa aklm ince ivi gibi, kaln ine.). Bir evde iki kz olursa her biri bir taraftan aileyi sktrr: Giyim kuam ister, eyiz emen ister. Onlar istemese bile aile kendini byle bir sorumluluk altnda bilir. Bunun skntsn eker. Kr. Bir anaya bir kz... 632- Bir ev (gemi) donanr, bir kz (plak) donanmaz. Bir kz donatmak, bir ev dzmekten daha g, daha masrafldr. Evin eksikleri bellidir. Alrsnz, biter. Kzn ne giyim giderleri biter, ne de eyiz iin alnacak eyas. Evlenecek kzn gz eyaya doymaz. 633- Bir fincan (ac) kahvenin krk yl hatr (hakk) vardr. Birisi size bir fincan kahve iirmek gibi kk bir iyilik etmi ya da sizinle bu kadarck bir dostluk kurmu olsa, bunu unutmamanz, o kiinin her zaman hatrn saymanz gerekir. 634- Bir fit bin by yerini tutar (yerine geer). Bir kimseyi bakasna kar kkrtmak iin ara bozacak bir sz, bin by kadar etkilidir. 635- Bir gr, bir kr bili. Bir kez grmekle bir ey iyice anlalmaz, renilmez. 636- Bir gzn grd bir gze (bakasna) hayr etmez. Bir kii bir nesneye gz koymusa, baka birinin o nesneyi elde etmesi kolay olmaz. 637- Bir gnlk beylik, beyliktir. ok ksa bir sre iin de olsa, herkesten stn bir yaama olana bulmu olmak gzel eydir. 638- Bir gnlk lye gn yiyecek gerek. Gelenek byledir: Bir evde lm olursa o evde gn yemek yaplmaz. Komular ve tandklar yemek gnderirler. 639- Bir hatr, iki hatr, ncde vur yatr. Bir kimsenin densizlikleri, hatr saylarak birka kez ho grlebilir. Ama bu durumu srp giderse sert tepki gsterilmesi doaldr. 640- Biri bilmeyen bini hi bilmez. (Az bilmeyen ou hi bilmez.) Kk de olsa bir iyiliin deerini bilmeyen, ona kar teekkr duygusu beslemeyen kii, daha byk iyiliklerin deerini de bilmez; onlara kar da duygusuz kalr. 641- Biribiri, adam yer diri diri. Akrabadan birinin tekine can dman olduu ok grlmtr. (Biribiri: birbirlerinin hsm) Kr. Akrabann akrabaya akrep etmez... 642- Bir inat, bir murat. nat kii, her inadnda istedii bir eyi elde eder. 643- Biri yer biri bakar, kyamet ondan kopar. Herkesin yararlanabilecei eyden kimi kiiler yararlanr da bakalarna yararlanma olana vermezlerse bundan byk kavga kar. 644- Bir kararda bir Allah. nsann yaay bir dzende srp gitmez. Salk bozulabilir; zenginlik kalmayabilir. Grev elden gidebilir... Gc, bykl eksilmeyip ayn kalan tek varlk, Tanr'dr. 645- Bir katar deveyi bir eek yeder. Sessiz, uysal bir topluluu, niteliksiz, ahmak bir kii bile ynetir. 646- Bir kln bir rmeye faydas var.

Byk giriimlerin gerekletirilmesine nemsiz grnen aralarn yardm olaca unutulmamaldr. 647- Bir kz bin kii ister (de) bir kii alr. Gzel bir eyi herkes elde etmek ister. Ama o, ancak bir kiiye ksmet olur. 648- Bir kimsenin ad kacana can ksn. Bkz. nsann ad kmadansa... 649- Bir korkak bir orduyu bozar. Savata, ya da birlikte i yapacak toplulukta, korkak bir kii; kayg, tela, heyecan yaratan szleriyle bozgunlua yol aar. 650- Bir koyundan iki post kmaz. Bir kimseden verebilecei kadar bir ey alndktan sonra dolambal yolla ayn eyi bir kez daha almaya almak, bouna emek harcamaktr. 651- Bir ktnn yedi mahalleye zarar vardr (dokunur). Namusunu satm birisi, yalnz kendi evresi iin deil, daha geni evreler iin de lekedir. Bu durum, baka konularda, baka ortamlarda da grlr. Kr. Bir uyuz kei bir sry boklar. 652- Bir mh bir nal kurtarr, bir nal bir at kurtarr. Herhangi bir olay, bir ii, bir devi kk saymamak, nemle ele almak gerekir. Kk grnen iler, byk sonular dourabilir: Bir ivi eksikliinden bir nal der; bir nal eksikliinden bir at koamaz olur; bir atn koamamas, kormutana bir haberin yetiememesi dolaysyla savan kaybedilmesine mal olabilir. Bylece bir ivi yznden bir ordu yenilgiye urayabilir. Nitekim kk bir vidas eksik olsa koca bir fabrika alamaz. nem verilmeyen kk bir yaradan lenler oktur. 653- Bir musibet (felaket) bin nasihattan yedir. Bkz. Bin nasihattan bir musibet yedir. 654- Bir ocaktan okluk da kar, bokluk da. Bir aileden terbiyeli, temiz ocuk da yetiir; serseri, ahlaksz ocuk da. 655- Bir pire iin bir yorgan yaklmaz. Kk bir zaran nlemek iin byk bir zarar gze almak yanltr. 656- Bir selam bin hatr yapar. Selam bir ilgi ve sevgi belirtisidir. Kk bir eydir ama gnl kazanmakta byk nemi vardr. Gnl kazanmak iin buna benzer birok ilgilerden yararlanlabilir. 657- Bir senden byn, bir de senden kn szn dinle. nemli bir ie giriecek kimse salt kendi dncesiyle yetinmemeli, byklerinin deneyimlerinden yararlanmal; akllca dnce ileri srebilecek kklere de danmaldr. 658- Bir srarsn ekirge, iki srarsn ekirge, ncde ele geersin ekirge. Sulu, birka kez kurtulma yolu bulsa bile gnn birinde yakay ele verir. 659- Bir syle iki dinle. Bkz. ki dinle bir syle. 660- Bir sz ara bozar,bir sz ara dzer. yle bir sz olur ki iki dostu dman eder. yle bir sz de olur ki iki dargn bartrr. Kr. Sz var ara bozar... 661- Bir sz bin byye bedeldir. By, kiiyi yanl eylere inandrr. Etkili sz ise byden daha gl bir inandrclk tar. 662- Bir sz yola getirir, bir sz yoldan karr. Doru yola gtren inandrc szler de yanl yola srkleyen etkili szler de vardr.

663- Bir sren atn ba kesilmez. imdiye dein sizi memnun etmi olan kii bir kez yanl bir i yapmsa onun iin eskiden edindiiniz kany hemen deitirmeyiniz ve kendisine ar bir ceza vermeyiniz. 664- Bir tepe yklr, bir dere dolar. Dnyada hibir ey kaybolmaz. Birinin kaybettiini bakas kazanr. Bir zengin yoksullarken bir yoksul da zenginleir. 665- Bir uyuz kei bir sry boklar. Kt yaradll, kt huylu kii, evresine hep ktlk alar, toplulukta ktler tremesinin etmeni olur. Kr. Bir ktnn yedi mahalleye zarar vardr. 666- Bir yemem diyenden kork, bir oturmam diyenden. Oturmam diyen konuk, oturma yle dursun yatya kalr. Yemem diyen de paralarcasna sofraya saldrr. 667- Bitli (kurtlu, rk) baklann kr alcs olur. Kt, ie yaramaz nesnelerin, bunlardan anlamayan isteklileri olur. 668- Bodur tavuk her gn pili. 1) Ufak tefek kimseler, yalarndan daha kk grnrler. 2) Yetenekleri snrl kiiler, bir trl ykselmezler; olduklar yerde sayarlar. 669- Boaz dokuz (krk) boumdur. Bir sz sylemeden nce boazn her boumunda bir kez iimizden geirmeli, bunun nasl bir sonu douracan dnmeli, uygun olmayan ynlerini dzeltmeli, bylece tekrar tekrar (son bouma kadar) dnp dzeltmeler yapmal, sonra sylemeliyiz. Bu provalar srasnda belki de bir saknca hatrmza gelir, sz sylemekten bsbtn vazgeeriz. Kr. nce dn, sonra syle, Szn bil, piir... 670- Boka nispetle tezek amberidir. ok kt eyin yannda, daha az kt olan, gzel grnr. 671- Bol bol yiyen bel bel bakar. Kazandn bol bol yiyip ilerisi iin bir ey artrmayan kii, kazansz kald zaman ackl duruma der. 672- Borca haylk bir aylk. Bor altna girilerek yaanan keyifli gnler ok srmez skntya dnr. 673- Borca ien iki kez (kere) sarho olur. Bkz. Veresiye arap ien... 674- Borcun iyisi vermek, derdin iyisi lmek. Borlu ve dertli yaamaya dayanlmaz. Bortan kurtulmann kar yolu vermek, onulmaz dertten kurtulmann kar yolu lmektir. 675- Borcun yoksa kefil ol, iin yoksa ahit ol. Bkz. in yoksa ahit ol... 676- Bor iyi gne kalmaz. Borcu ilk frsatta demek gerektir. Erteleyip durmak yanltr. nk gelecek gnlerde eliniz daha dar olabilir; bor da gittike byr. stelik siz, srekli bir bor znts ekersiniz. 677- Borlunun dili ksa gerek. Borlu, alacaklsna kar ileri geri konumamal, aadan almaldr. 678- Borlunun dei ateten olur. Borlu, borcunu deyinceye dein uyku uyuyamaz yatanda dner durur.

679- Borlunun duacs alacakldr. Borlunun lmemesi ve para kazanmas iin en ok dua eden alacaklsdr. nk alacan alabilmesi, borlunun lmemesine ve eline para gemesine baldr. 680- Borlunun yalm alak olur. Borlu, zellikle alacaklsnn yannda gsn gere gere gezemez; kslr, bzlr, sulu gibi durur. 681- Borlu lmez, benzi sararr. Bor kiiyi ldrmez. Ama hasta edecek kadar zer. (Bu atasz ciddi anlam tamakla birlikte borlunun aka yollu teselli sz olarak da kullanlr.) Kr. A lmez... 682- Bor demekle, yol yrmekle tkenir. Bkz. Yol yrmekle... 683- Borsuz oban yoksul beyden yedir. Kii yoksulluk ve sknt iinde olduktan sonra kuru bir bey ad neye yarar? Byle bir bey olmaktansa borsuz, tasasz bir oban olmak daha iyi deil midir? 683- Bortan korkan kapsn byk amaz (kk aar). Bor etmek istemeyen fazla almaz; una buna ziyafet ekmez. Giderlerini ksar; kendi durumuna uygun bir yaama yolu tutar. 684- Bor uzaynca kalr, dert uzaynca alr. Borcun denmesi geciktike borluluk duygusu gever. Zamanam ile bor denmez olur. Dert uzaynca da hastay gsz brakr, alr gtrr. 685- Bor vermekle, dman vurmakla. Bor vermekle, dman vurmakla tketilir, yok edilir. 686- Bor vermekle, yol yrmekle tkenir. Bkz. Yol yrmekle... 687- Bor yiidin kamsdr. Bor, kiiyi -borcunu deyebilmesi iin- daha ok almaya zorlar. 688- Bor yiyen kesesinden yer. Borca alveri yapan, hemen para demez ama, demek zorundadr. Aldklarnn paras kesesinden kacaktr. 689- Bostana dadanan eein kuyruu, kula olmaz. alp rpmay huy edinen kii, her birinde yakay ele vererek ceza gre gre insanlktan kar. 690- Bostancya tere satlmaz. Bkz. Tereciye tere satlmaz. 691- Bostan gk iken pazar(-lk) yaplmaz. Nasl geliecei ve ayrntlar belli olmayan bir i zerinde anlama yaplamaz. 692- Boanp kocana varma, seviip dostuna varma. Bkz. Seviip dostuna... 693- Bo baak dik durur. Kafas bo olan kii kendini beenir; evresine yksekten bakar; iri laflar eder. Kr. Baak bydke boynunu eer. 694- Boboaz cehenneme atmlar, odun ya(az) diye barm. Boboaz, enesi dn biridir. En umulmadk yerde ille densizce bir ey syleyecektir. 695- Bo uval ayakta (dik) durmaz.

1) Karn doymayan kimse alamaz. 2) Bilgisiz, yeteneksiz kii, kendisine verilen grevde tutunamaz. 3) Gereklere dayanmayan ve gereksemelere yant veremeyen bir plan yrtlemez. 696- Bo eek yorga (Biniciyi sarsmayan hzl yry.) gider. zerinde bir grev bulunmayan kaygsz kii, rahat rahat istedii gibi yaar. 697- Bo f ok langrdar. Bilgili, erdemli kimse ok konumaz; gsteriten kanr. Ama bunlardan yoksun olan kii, bilgilik taslar; ok konuur; bo laflarla evreyi rahatsz eder. 698- Bo gezmekten bedava almak yedir. Bo gezmek, kiiyi tembellie altrr ve herkesin gznden drr. almak ise, para karlnda olmasa bile, kiinin yeteneini artrr ve tembel olmadn gstererek paral i bulmasna yardm eder. 699- Bo ite menzil olmaz. Aylak kimsenin yeri yurdu belli deildir. Aklna neresi eserse oraya gider; neresi eserde orada kalr. 700- Bo lakrd karn doyurmaz. Bkz. Kuru laf karn doyurmaz. 701- Bo torba ile at tutulmaz. 1) kar gstermezseniz bir kimseyi bir yere balayamazsnz. 2) zveride bulunmadan istediiniz eyi elde edemezsiniz. Kr. Dut kurusu ile yar sevilmez. 702- Boynuz kulaktan sonra kar, ama kula geer. Bir konu zerinde sonradan yetien, ama daha nce yetimi olanlar geenler vardr. 703- Boyuma gre (boyumca) boy buldum, huyuma gre (huyumca) huy bulamadm. Bir kimse, beden yaps, zenginlii, soyu sopu, sosyal durumu kendisininkilere uygun olan kimseler bulabilir. Ama huyu kendisinin huyuna uyan bir kiiyi kolay kolay bulamaz. 704- Byle ba byle tra. Kiilere de durumlara da yaraan ilemler uygulanr. 705- Byle gelmi byle gider. Halk, ileriden beri srp gelmekte olan bir durumun, kolay kolay deimeyecei kansndadr. Kansn bu szle kurallatrmtr. 706- Byle gerek danaya, buzann hakkn yemeye. Gcne dayanarak gszn hakkna el atanlar ar biimde cezalandrlmaldr ki bir daha bu zorbal yaymasn. 707- Bugn bana ise yarn sana. 1) Bugn bir kimsenin bana gelen ykm, yarn bakasnn da bana gelebilir. Bundan gerekli ders alnmaldr. 2) Nimetler de byledir. 708- Bugnk (akamn) iini yarna (sabaha) brakma (koyma). Bugn yaplmas gereken bir ii ertesi gne brakmann trl sakncalar vardr: Yarn daha nemli bir i kabilir ve bugnk iten nce onun yaplmas gerekir, bugnk i yine kalr. Ya da yarn kacak baka iler bugnkne ekleneceinden hepsini yapmaya vakit yetmez. Bundan

baka birok iler gn gnne yaplmazsa nemini yitirir; sonra yaplmas ile yaplmamas arasnda fark kalmaz. 709- Bugnk tavuk yarnki kazdan iyidir. (Yarnki kazdan bugnk tavuk yedir). Bugn ayamza gelmi olan kazanla yarn gelmesi olasl bulunan daha byk bir kazan arasnda bir seme yapmak gerekirse, bugnkn yelemek dorudur. nk bu gereklemitir. teki trl engellerle gereklemeyebilir. 710- Buday baak verince orak pahaya kar. Kendisine gerekseme artan eyler ok deer kazanr. Kr. A tanca kepeye paha olmaz. 711- Buday ekmein yoksa buday dilin de mi yok? Grtn kimseyi arlayacak ya da onun istediini verecek durumda olmayabilirsin. Ama tatl dille gnln ho etmek varlkl olmaya bal deildir. Bunu yapmalsn. 712- Buday Hicaz'a giderken arpaya ince yufkaya karma demi. Yetki, yetenek, kiiden kiiye deiir. Herkes neleri yapabileceini neleri yapamayacan bilmeli, bunun dnda bir i yapmaya kalkmamaldr. Bkz. Buday msra demi ki... 713- Budaym var deme ambara girmeyince, olum var deme yoksullua ermeyince (dmeyince). Bir eyin senin olduundan kukun kalmamas iin gereken btn koullar gereklemelidir. Tarlandaki harman yerindeki budayn, ambara konulmadan senin saylmaz. Doa olaylar yangn, hrszlk... onu yok edebilir. Olun da sana kar oulluk devini yapyor mu, yapmyor mu, varlkl zamanlarnda pek belli olmaz; ancak yoksullua dersen anlalr. 714- Buday (arpay) tal yerden, kz kardal yerden. Bkz. Tarlay tal yerden... 715- Buday ile koyun, geri yan oyun. ifti iin en gerek deer, buday ve koyundur. Baka rnler bunlar kadar nemli deildir. Kr. ift ile koyun kalan oyun. 716- Buday msra demi ki: A ol, ke ol, hamur iine karma. Bkz. Buday Hicaz'a giderken... 717- Buday yannda ac at da sulanr. Toplum yararna gerekletirilen dzenlemeler, kt niyetlilerin daha kolay fenalk yapmalarna yol aabilir. Kr. Kurunun yannda ya da yanar. 718- Bulank su, balknn yar kazancdr. kar salamas, ortaln karmasna bal olan kii iin karklk kmas, kazancnn mutusudur. 719- Buldum bilemedim, bildim bulamadm. Kii, elinde olanak varken bundan yararlanmay bilmez. Yararlanma yollarn rendii zaman da eline olanak gemez. 720- Buldun bir koyun, ye de doyun. Bkz. Su akarken testiyi doldurmal. 721- Burun yzden dmez. Kiinin yakn hsm, ne denli uygunsuz, yakksz i yaparsa yapsn, kendisinden kopmaz, koparlamaz. 721- Buyuran (az) yorulmam. lerini bakasna yaptran kii onun yorulacan da dnmeli, arka arkaya i buyurmamaldr. 722- Buyurmadan tutan evlat, gn domadan kalkan avrat, deh demeden yryen at.

Kiinin ocuu, buyruk beklemeden neler yapmak gerektiini bilmeli; kars, erken uyanp ev ilerine bakmal; at da uyarlmadan yryen anlayta olmaldr. 723- Bkemediin (sramadn) eli p, bana koy. Bkz. Isramadn eli p... 724- Blbl altn kafese koymular, ah vatanm demi. Kii, yurdu dnda ne denli iyi bir yaama ortam bulunursa bulunsun, yine yurdunu arar; onun zlemini eker. 725- Blbln ektii dili belas(-dr). Blbl gzel tt iin kafese konulmu, zgrln yitirmitir. Kii, bundan ders almal, dilini tutmaldr. Dnlmeden sylenen szler, yersiz konumalar insann ban derde sokar. 726- Byk balk kk bal yer (yutar). Gller, gszleri ezer, ortadan kaldrr; ya da kendine mal eder. 727- Byk ban derdi byk olur. Byk ilerin banda bulunan, geni sorumluluklar yklenmi olan kimselerin derdi ok ve byk olur. 728- Byk lokma ye (de) byk syleme. Hibir kimse bakalarn knayp ben byle bir kt duruma dmem, Ben yle bir eye meydan vermem gibi szler sylememelidir. Dnya bu, bir gn ayn olaylar knayann da bana gelebilir. ::::::::::::: -C729- Cahile sz (laf) anlatmak, deveye hendek atlatmaktan gtr (zordur). Ne kadar urarsanz uran, deveye hendek atlatamazsnz. Cahile sz anlatmak, bundan da gtr. 730- Cahilin dostluundan, alimin dmanl yedir. Bkz. Akll dman, aklsz dosttan hayrldr. 731- Cahilin sofusu eytann maskaras. Bkz. Kadnn sofusu... 732- Cambaz ipte, balk dipte gerek. Kii, uzmanlnn gerei ne ise onu yapmaldr. 733- Cami duvarna ieyen itin lm yakndr. Kamunun benimsedii bir deeri lekeleyen kii toplumca dlanr, cezalandrlr. Kr. tin lm gelirse cami... 734- Cami ne kadar byk (cemaat ne kadar ok) olsa imam (hoca) gene bildiini okur. evrenin eilimi ne olursa olsun, sz kendisinden biten kii, yapabildiini (ya da istediini) yapar. 735- Caminin (mescidin) mumunu yiyen kedinin gz kr olur. Kendisini byten, yetitiren, besleyen kimsenin, ya da bir kamu kurumunun malna hyanet eden, el uzatan kii onmaz, cezasn bulur. 736- Cana gelecek (kaza, zarar) mala gelsin. Zarardan kurtulma olana yoksa, bunun cana deil, mala gelmesi yelenir. Can korumak iin mal feda edilir. 737- Can boazdan gelir (geer). nsan yemekle yaar. Boazna bakmayan kiinin sal, yaam tehlikeye der. 738- Can bostanda bitmez. nsan, cannn deerini bilmeli, onu ypratmamaldr. Kendine iyi bakmal, hasta olmamaya dikkat etmelidir. Can bostanda bitmez ki bir tane daha yetitiresiniz, ya da satn alasnz.

739- Can candan irindir (tatldr). Bir kii iin kendi can, bakasnn canndan daha tatldr. Bakasnn bana gelen can yakc eyi olaan sayan kimse, ayn ey kendisinin bana gelirse bunu olaanst sayar. 740- Can cann yoldadr. nsan tek bana yaayamaz. Konuup grmek, dertlemek ve i yapmak iin arkada arar. 741- Can cierden tatl. Ana babann evlatlarna dknlkleri sz gtrmez. Ancak kendi canlarn ocuklarnn canlarndan daha nce dnrler. 742- Can cmleden aziz(-dir). nsan bakalar iin fedakarlk yapar ama bunun bir snr vardr. nemli konularda bakasnn, dahas yaknlarnn karlaryla kendi kar karlanca zveri yle dursun bencil olur. Kr. Kardeten karn yakn. 743- Can kmaynca (kmadan, kmadka, kar) huy kmaz. (Huy cann altndadr). Huy, kiiliin bir parasdr; kii ile birlikte doar; kiiliin oluumu ile birlikte oluur ve artk lnceye dein srp gider. Kimse onu deitiremez. Kr. nsan yedisinde ne ise..., Stle giren huy, canla kar. 744- Can acyan eek at geer. Bkz. Can yanan eek... 745- Can cana lmeli (lmler). Kendinize yaplmasn istemediiniz eyi bakalarna yapmaynz. Bakasnn da sizinki gibi bir can bulunduunu dnnz. 746- Can kaymak isteyen manday yannda tar. Gzel bir yaay srmek isteyen kii, bu yaayn ykn ekmeyi gze almal ve gerektirdii kaynaklar eli altnda bulundurmaldr. Kr. Zemheride yourt isteyen..., Kayma seven..., Aure yemeye giden kan tar, Pilav yiyen kan yannda tar, Kayma seven manday yannda tar. 747- Can yanan eek attan yrk olur. (Can acyan eek at geer). Bir durumdan can yanm olan kii, o durumun bir daha gelmemesi iin elinden gelen abay harcar ve gc yetmez sanlan ileri bile baarr. 748- Cefay ekmeyen safann kadrini bilmez. Sknt ekmemi olanlar, eritikleri rahatlk ve mutluluun deerini gerei gibi lemezler. 749- -Cehenneme kira var. -Paradan haber ver. Bkz. Arnavut'a sormular... 750- Cemaat ne kadar ok olsa imam gene bildiini okur. Bkz. Cami ne kadar byk olsa... 751- Cennet de bu dnyada cehennem de. Dnya olaylar iinde yaanan ac, tatl gnleri geni bir grle deerlendirenler iin cennet nimetlerine bu dnyada kavuulduu gibi cehennem azaplar da bu dnyada ekilir. 752- Ceviz glgesi yavuz glgesi, st glgesi yiit glgesi. Bkz. Koz glgesi kz glgesi... 753- Cins cinse eker. Bkz. Soydur eker. 754- Cins horoz yumurtada ter. ocuun soyluluu ve deeri daha bebekken her halinden anlalr. 755- Cins kedi lsn gstermez.

Soylu kii, kt, acnacak durumunu kimseye gstermez ve sylemez. 756- Cin tutana bir muska yeter. nana gre cin tuttu denilen delirmi kiiyi iyi etmek iin bir muska yeter. Bunun gibi, ok kzm birisini yattrmada akll bir kimsenin szl ya da yazl d etkili olur. 757- Cmert derler maldan ederler, yiit derler candan ederler. Elolu insan cmert diye pohpohlar. Bundan holanan kimse de cmertliini gstermek iin bol para harcar. una buna armaanlar verir, ziyafetler eker, bylece maln tketir. Yine elolu kiiyi yiit diye pohpohlar. Bundan holanan kimse de yiitliini gstermek iin dvlere atlr. Bu srada birisi canna kyar. 758- Cmertle nekesin (Eli sk, cimri.) (nekesle cmerdin) harc birdir. 1) Cmert de lr; cimri de. kisinin de sarld kefen ayndr. 2) Cimri, ucuz diye her eyin ktsn alr. Bunlar ie yaramadklarndan ya da arabuk bozulduklarndan yenilerini almak zorunda kalr. Bylece bir ey iin birka kez para harcar. Cmert ise bir kez ok para verip her eyin iyisini alr. Sonu olarak cimri de cmert de ayn paray harcam olurlar. ::::::::::::: -759- abalama ile ark yrtlr. Olmayacak ii zorla yapmaya alan zarara urar. Kr. ven (acele eden) sinek ste der. 760- arlan (arldn) yere erinme, arlmayan (arlmadn) yere grnme. (arldn yere git, ar eyleme; arlmadn yere gidip yerini dar eyleme). Kii, arld yere gitmelidir. Bu, en azndan bir nezaket gereidir; dev de olabilir. arlmad yere gitmemelidir. Gitmek, yzszlk ve arszlk olur. Kr. Davetsiz gelen deksiz oturur. 761- arldn yere git, ar eyleme; arlmadn yere gidip yerini dar eyleme. Bkz. arlan yere erinme... 762- arlmayan yere reki ile breki gider. arlmadn yere gitme. Sen reki ya da breki misin ki sat yapacakm gibi u kapya, bu kapya arlmadan gidesin? 763- alann yatanda hakk vardr. nk almayan, alann kazancn yiyor. 764- alma elin kapsn, alarlar kapn. Kimseye ktlk yapma. Yoksa ayn ktl onlar da sana yaparlar. 765- am aacndan al olmaz, el ocuundan oul olmaz. Her eyin deeri vardr; yapaca i, kullanlaca yer ayrdr. Bir eyin yerine, ona benziyor diye baka bir ey konulamaz. Szgelii, babasnn ocuu, z evlat yerini tutmaz. 766- am sakz, oban armaan. Bkz. oban armaan am sakz. 767- anaa ne dorarsan kanda o kar. Kii, kendisi iin nceden ne gibi hazrlklar yapmsa ileride onun veriminden yararlanr. 768- anakta baln olsun, Yemen'den (Bagdat'tan) ar gelir. (Pekmez gibi maln olsun, Antakya'dan sinek gelir). Gzel mal olan kimse, mteri bulma kaygs ekmez. Reklam yapmasa bile en uzak yerlerden istekliler kar. Kr. Satlk ziftin olsun...

769- aputluya al dman. 1) yi giyimlilerin giysilerinden kaza eksik olmaz. 2) Yoksullar varlkllardan bir eyler koparmaya alrlar. 770- ark arkla, sark sarkla. Kii, kendi dzeyindeki kimselerle arkada olur. 771- ar iti ev (koyun) beklemez. Babo gezmeye alanlar, disiplinli i yapmaya gelemezler. 772- atal kazk yere batmaz (gemez, aklmaz). Birden ok kimsenin sz sahibi olduu i yrmez. 773- ay geerken at deitirilmez. Bkz. Irmaktan geerken... 774- ekimeden pekiilmez. Karlkl dnceler tartlmadan salam bir anlama ve uzlamaya varlamaz. 775- engi ls alg (daire, tef) ile kalkar. Zevk ve safa iinde mr srm olan kimse en skntl gnlerinde bile elenceden geri kalmaz. 776- eri bandakini satar. 1) Alm satmla para kazanan kii, iyi mteri bulursa -yalnz satmakta olduu mal deilbana giydii apkay bile satar. 2) Satc elinde ne varsa onu satar. 777- eri kz boncua aktr. 1) Bir kimse ne ile urayorsa, ocuu o eyi ok sever. 2) Ticaret adamlar, sattklar eyadan evdekileri yoksun brakrlar. oluk ocuk bu eyann zlemini eker. 778- kacak kan damarda durmaz. Bir eyi yitirmek kaderde varsa buna engel olunamaz. 779- k k eden naladr, i bitiren akedir. Bkz. k k eden... 780- kmadk canda umut var(-dr). (kmadk candan umut kesilmez). 1) lmcl hastann can kncaya dein iyileeceinden umut kesilmez. 2) Elden gitti sandmz bir eyle ilgimiz bsbtn kesilmemise, gereken abalar harcayarak onun elimizde kalmasn salayabileceimizi umabiliriz. 781- kmadk candan umut kesilmez. Bkz. kmadk canda umut vardr. 182- ngrakl deve kaybolmaz. Nerede olsa varln gsteren kii unutulmaz. 783- ra dibi karanlk olur. (ra dibine k vermez). Bkz. Mum dibine k vermez. 784- iftinin ambar sabann ucundadr. Bkz. Zahirenin ambar... 785- iftinin karnn yarmlar, krk tane gelecek yl km.

iftinin rn her yl bir afete urar. O da hep gelecek yla umut balar. Durum bylece srp gider. 786- iftiye yamur, yolcuya kurak; cmlenin muradn verecek Hak. Kullar Tanr'dan kendilerine gerek, olan eyleri isterler. Kimi kullarn istedikleri, baka kullarn zararna yol aacak nitelikte olabilir. Kullarnn dileklerini kabul edecek olan Tanr'dr. Hangisininki yerine gelmise Tanr byle uygun grm demektir. 787- ift edersen balanrsn, ba edersen elenirsin. 1) iftilik insan topraa balar. Baclk da i bandan uzaklamamay, orada kalmay gerektirir. 2) Tmarn iyi yaparsan ban gzel olur. Bala uramak ise bir elencedir. 788- ift ile koyun, kalan oyun. 1) En salam i, iftilik ve koyun yetitiriciliidir. Baka sanat ve mesleklerin nemi yoktur. Kr. Buday ile koyun... 2) En zor iftilik, tarla srlerek ve koyun beslenerek yaplan iftiliktir. Arclk gibi, sebzecilik gibi iler elence gibidir. 789- inemeden yutulmaz. (Lokma inemeden yutulmaz). almadan yaamak olmaz. En kolay i dahi emek harcamay gerektirir. Aza kadar gelen nimetten yararlanmak iin bile inemek gibi bir alma ister. 790- ingene cier piirir, yemeden karnn(-) iirir. Cimri, para harcamaktan o kadar korkar ki piirdii yemek bitmesin diye yemeden doyduunu syler. 791- ingene adrnda musandra ne arar? Yoksul ve her eyi derme atma olan kiide varlkllara zg ey bulunmaz. 792- ingene ingeneye atmadka kasnak boynuna gemez. Baya kiilerin iyice kepaze olabilmeleri iin birbirlerine girmeleri gerekir. 793- ingeneye beylik vermiler, nce babasn asm (kesmi). Ne oldum delisi soysuz kii, eline yetki geince, en yaknlarna ktlkler yapmakla ie balar. 794- irkefe ta atma, stne srar. Ktlk yapmak iin frsat arayan kiilerle atma; zararl kar, kirlenirsin. 795- ivi kar ama yeri kalr. Bakasna yaptn bir fenal kaldrp gidersen bile kt izini, ansn gideremezsin. 796- ivi iviyi sker. G bir ey, gl bir eyle yenilir. 797- ivisiz tahtay yel alr. Bkz. Basksz tahtay... 798- oban armaan am sakz. (am sakz oban armaan). Varlksz kiinin armaan kk bir ey olur. 799- obana verme kz, ya koyun gttrr ya kuzu. (Lafn az, uzu obana verme kz, ya koyun gttrr ya kuzu).

1) Kzn isteyen kiinin ii, gc, tutumu ne ise kzn bunlarla ilgilendireceini dn. Kararn ona gre ver. 2) nemli bir ii, inceliini anlamayan bir kimseye yaptrma. nk bu incelie yakmayacak bir tutumla yapmaya kalkar. 800- obann gnl olursa (olunca) tekeden ya (st) karr. Kendisinden i bitecek kii, isterse olamayacak gibi grnen ilere kar yol bulur. 801- obansz koyunu kurt kapar. Koruyucusu, yneticisi bulunmayan kiiyi ve topluluu dman ezer. 802- ocua i, ardna sen d. Bkz. ocua i buyuran... 803- ocua i buyuran, ardnca kendi gider. (ocuu ie sal, ardnca sen var). (ocua i, ardna sen d). (Ua ie ko, sen de ardna d). ocuk kendisine smarlanan ii beceremez. Onun iin arkasndan ii buyurann da gitmesi gerekir. 804- ocuu ie sal, ardnca sen var. Bkz. ocua i buyuran... 805- ocuun bulunduu yerde kov (dedikodu, gybet) olmaz. 1) Kk ocuun bulunduu yerde bakasn ekitirme olmaz. nk herkes ocukla urar, oyalanr. Hibir kimse dedikodu yapmaya vakit bulamaz. 2) Konuabilen ocuun bulunduu yerde de -ocuk bu szleri bakasna ulatrabilir korkusuyla- kov olmaz. 806- ocuun yedii helal, giydii haram. ocuun iyi beslenmesi iin ne kadar para harcansa yerindedir. nk bymesi, gelimesi yemesine baldr. Ama pahal giysi ile donatlmas doru deildir. nk ocuk giyecei hor kullanr; kirletir, yrtar. Giysi korunsa bile be alt ay sonra ocua kk geldiinden kullanlamaz. 807- ocuk de kalka byr. ocuk yrmeye balad srada sk sk der, alar. Anne, baba, ocuun can yanyor diye zlmemelidir. Her ocuk byrken bu evrelerden geer. 808- ocuk seversen beikte, koca seversen dekte. ocuu kucana almadan, beikte yatarken sev. Kocana kar olan sevgini de urada, burada, bakalarnn yannda deil, dekte gster. 809- ocuktan al haberi. 1) Bykler bir konuyu ilerine geldii gibi anlatrlar. ocuk yalan dolan bilmez. Her eyi olduu gibi anlatr. Onun iin haberin dorusu ocuktan alnr. 2) Gizli eyler ocuun yannda konuulursa ocuk bunlar renir ve gizlilik kavramn bilmediinden, olduu gibi bakalarna syler. Kr. Deliden al uslu haberi. 810- ou zarar, az karar. Hangi ite olursa olsun arla gidilmemeli, karar denilen herkesin uygun grd lde kalmaldr. 811- ok alma, souk alrsn.

Giritiiniz i iin gereinden ok para dkerseniz sonra bunun karln alamaz, ii zararla kapatrsnz. 812- ok bilen (syleyen) ok yanlr. nsan ne kadar ok ey bilirse bilsin, bilmedii daha oktur. ok bildiinden kendine ok gvenen kii, bilmedii eylere de karr ve bunlarda yanlr. 813- ok el, ya yamaya ya yolmaya. ok kimsenin katlmasyla iki i iyi baarlr: Yama, yolma (orakla deil, saplar ekip kknden karma yoluyla ekin bime). 814- ok gezen ayaa bok bular. Sakncal olup olmadn dnmeyerek nereye olsa giden ya da her alana burnunu sokan kii, gnn birinde pimanlk duyaca bir duruma der. Kr. ok gezen tavuk, ayanda... 815- ok gezen ok bilir. ok gezen kii, gezdii yerlerde deiik eyler grr, renir. Eskiden bildiklerinin zerine yeni bilgiler ekler. Kr. ok yaayan bilmez, ok gezen bilir. 816- ok gezen tavuk ayanda pis getirir. 1) Her yere girip kan kadnn ad lekelenir. 2) Gezip dolat yerlerde kt eyler de bulunan kii, kt huylar ve zararl bilgiler edinerek yerine dner. 817- (ok) Havlayan kpek srmaz. Karsndakini barp armakla korkutmaya alan kimse, eylemli bir saldrda bulunmaz. 818- ok incelme, koparsn. Bir i yaplrken gereinden ok titizlik gsterilirse baarl sonuca ulamak tehlikeye der. 519- ok konuan ok yanlr. ok konuan, szlerini denetlemeden, iyi dnmeden ortaya atacandan yanl eyler syleyebilir. Kr. ok sz yalansz ... olmaz., ok bilen ok yanlr. 820- ok koan abuk (ok, tez) yorulur. Ne trl almada olursa olsun, ar aba gsteren abuk yorulaca iin sonucu elde etmekte gecikir. Srekli alabilmek ve sonuca kavuabilmek iin harcanan abann yormayacak lde olmas gerekir. 521- ok mal haramsz, ok laf yalansz olmaz. Bkz. ok sz yalansz... 822- ok naz ak usandrr. 1) Baka eylerde olduu gibi nazlanmada da arya gidilmemelidir. Ak, sevgilisi uruna btn skntlara katlanr ve onun nazn eker. Ama bu naz ekilemeyecek lde ar olursa ak sevgilisinden sour. 2) nemli bir ii yalnz kendisi yapabilen kii bunu yapmak iin ok nazlanrsa o iin kendisine yaptrlmasndan vazgeilir. 823- ok syleme arsz edersin, a brakma (parasz koyma, ok saklama) hrsz (yzsz) edersin. (Yz verme arsz olur, az verme hrsz olur.) Ynetimin altnda bulunan kimseye ikide birde unu yap, bunu yapma demekle iyi sonu alnr sanma; onu arsz edersin. Yiyecek, para bakmndan skntya da drme. nk hrszla itmi olursun. Kr. Acndrrsan arsz olur, acktrrsan...

824- ok sz (laf) yalansz, ok para (mal) haramsz olmaz. ok konuann szleri arasnda herhalde yalan bulunur; bol kazancn iinde yasad elde edilmi para bulunduu gibi. 825- ok yaayan (okuyan) bilmez, ok gezen bilir. ok gezen, ok yer gren, ok ey renir. ok yaayan, ok okuyan onun bildiklerini bilmez. 826- me tutan elim olsun, ocaklkta yerim olsun. Herkes i banda bulunarak sz sahibi olmak ister. 827- mleki suyu saksdan ier. 1) Kii, ancak elindeki olanaklardan yararlanarak iini grebilir. 2) Kii, yaayn sanat ile salar. 828- mlek demi: Dibim altn, kak demi: Girdim ktm. Bkz. Tencere demi... 829- mlek taa dokunursa vay mlein haline. Bkz. Ta mlee arparsa... 834- rein by, hamurun (unu) oundan olur. Bkz. Ekmein by, hamurun... 831- ubuk krlr, t der; ktk krlr, kt der. Kk apta i yapanlarn urayaca zarar kk; byk apta i yapanlarn urayaca zarar byk olur. Ancak zararn arl, iki durumda da eittir. 832- uhay frayla, kadifeyi elle. Kimi kiilere sert, kimi kiilere yumuak davranmak gerekir; durumlarna gre. 833- ul iinde arslan yatar. Bir kimsenin deeri, klk kyafeti ile deil, kiiliindeki cevherle llr. 834- rk (bitli, kurtlu) baklann kr alcs olur. Bkz. Bitli baklann... 835- rk tahta ivi tutmaz. Aslnda ie yaramaz olan, ya da sonradan o duruma gelmi bulunan eyi, ne denli urasanz ie yarar duruma getiremezsiniz. ::::::::::::: -D836- Dadandrma kara gelin, dadanrsa yine gelir. Srnak kiiye ok yz vermeye gelmez, yz bulursa sizi bktrr. 837- Da adam, hasta eder sa adam. Grgsz kiiye haber anlatmak ok gtr. 838- Da bana harman yapma, savurursun yel iin, sel nne deirmen yapma, trsn sel iin. Yapacan iyi bir ii, kimi etkenlerle ziyan olacak kadar, sonunu hesaplamadan yapma. 839- Da bana k gelir, insann bana i gelir. Da banda kn nasl frtna eksik olmazsa kiinin yaamnda da ypratc olaylar ylece eksik olmaz.

840- Da bandan duman eksik olmaz. Byk adamlarn, byk i yapanlarn her zaman zntleri, skntlar vardr. 841- Dada ban var, yreinde dan var. (Her kimin ba var, yreinde da var). (Kimin ki ba var, yreinde da var). 1) Ba, bahesi olan kimse, bunlar afetlerden zarar grecek diye srekli bir korku iindedir. 2) Ba olan kimse, da gibi dayanam var diye gven iindedir. 3) Gurbette bir yakn olann yrei szlar durur. 842- Dada gez; belde gez insaf elden brakma. Ekya dahi olsan insafl ol. Kr. slamn art be, altncs insaf demiler. 843- Da daa kavumaz, insan insana kavuur. nsanlar, dalar gibi yerlerinden kmldamayan canszlar deildir. Dostlar, tanlar birbirlerinden ne denli uzak dm olurlarsa olsunlar ve bulumalar ne denli glemi bulunursa bulunsun, gnn birinde kavuabilirler. 844- Da da (da ta) stne olur, ev ev stne olmaz. Bir da kaldrp teki dan stne koyabilir misiniz? Buna are bulunaca dnlebilir de bir ev halknn btn arlyla baka bir aileye yk olarak uzun sre yaayabilecei dnlemez. Bu ailenin btesi byle bir arl tayamayaca gibi, iki aile arasnda eit eit anlamazlklar kar. Kr. El el stnde olur... 845- Dadaki kekliin bini bir paraya. Ele gemeyen, yararlanlamayan gzel eyin hi deeri yoktur. Kr. Denizdeki baln... 846- Dalar ssz sanma, krleri gzsz sanma. evresi ile ilikisi yok sanlan kii ve nesnelerin ilikilerle ykl olduu unutulmamaldr. 847- Da ne kadar yce olsa yol stnden aar. 1) Her yce kiiden daha yetkili kii, en nemli makamn bir denetleme yntemi vardr. 2) Yenilmesi olanaksz gibi grnen zorluklarn da zm yolu vardr. 848- Da yrmezse abdal yrr. Byklk taslayan birinden bitecek bir iimiz varsa ve o, bizimle ilgilenmiyorsa, biz onun ayana gidip iimizi grmeliyiz. 849- Damdaki iti avluya srtma. Senden uzak olan bir erlinin sana yaklap ktln bulatrmasna yol aacak davrantan sakn. 850- Damdan den, damdan denin halini bilir. yi bir, durumda iken kt bir duruma den kimse, bana ayn hal gelen kimsenin derdini iyi anlar. Kr. Hal halin yoldadr. 851- Damlaya damlaya gl olur. (Aka aka sel olur). Kk eyler birike birike byk varlk oluur. Kk eylerin nemini biliniz, onlar arur etmeyiniz. Kr. ...Her ok azdan olur. 852- Dam yanarsa sanda beraber yanar. 1) Byk bir ykm olunca zararllar da mahvolur ya! 2) Suluyu cezalandrmak iin kullanlan kapsaml eylem, susuzlara da uygulanm olur. 853- Danan da am, danmayan(-n) yolu am. Bilmedii eyi bilene soran, en g ilerin altndan kalkar. Sormayan, glker iinde yuvarlanr gider. Kr. Soran yanlmam.

854- Dar unundan baklava, incir aacndan oklava olmaz. Kt gerele iyi bir ey yaplamaz. Yetersiz kiiden iyi i beklenemez. 855- Davacn kad olursa yardmcn Allah olsun. (Davacs kad olann yardmcs Allah olsun). Seni yarglayacak kii, senden davac olan kii ise kukusuz kendisini hakl karacak ve sana ar ceza verecektir. Kr. Kad ekmeini karnca bile yemez. 856- Davetsiz gelen (giden) deksiz oturur. Bir yere arlmadan giden kimse, arlanmasn beklememelidir. Kr. arlan yere erinme... 857- Davul dengi dengine diye alar. Davulun sesine dikkat ediniz, hangi sze benziyor: Dengi dengine, dengi dengineye deil mi? Sanki birlikte yaayacak kimselerin, evleneceklerin birbirlerine denk olmas gerektii, herkese davulla duyurulmaktadr. 858- Davulun sesi uzaktan ho gelir. yle durumlar vardr ki iinde yaayan kimseyi rahatsz eder; uzaktan bakan ise ona imrenir. 859- Dayak cennetten kmtr. Dayak kutsal bir eitim aracdr. Dokunduu bedeni; su, gnah ilemez duruma getirir. 860- Dayak isteyen kei obann deneine srnr. Bkz. Eceli gelen it... 861- Dayank kze oha! neymi? Grevini eksiksiz yapan kiiye iyi al demeye gerek var m? 862- Dazlayan (kusur bulup beenmemek.) daza der, kel bal kza der. Alaca eyi semekte titizlik gsteren kimse, ok kez istemedii, beenmedii bir eye der. 863- Deirmende doan san gk grltsnden korkmaz. Kavga, dv iinde yetimi olan kii korkutucu szlere aldrmaz. 864- Deirmenden gelenden poaa umarlar. Baka bir yerden gelen kimseden, geldii yerle ilgili, kk de olsa, bir armaan beklenir. 865- Deirmene gelen nbet bekler. Bir eyden birok kimse yararlanacaksa, herkes geli srasyla iini grmek zere beklemelidir. 866- Deirmen iki tatan, muhabbet iki batan. Kar koca gibi, i orta gibi birlikte yaayacak, birlikte i grecek kimseler arasnda karlkl sevgi bulunmaldr. Biri tekini sever de o, berikini sevmezse dirlik, dzen olmaz. Kurulan birlik sarslr. 867- Deirmi yurt tutmaya deirmi gt ister. Bir yerde, bir ite tutunup baar kazanabilmek iin ylmadan almak gerektir. 868- Deme bana, demeyim sana. Kendisine zarar verilmemesini isteyen kii, bakasna zarar vermemelidir. 869- Deme (dokunma) sarhoa, yklana kadar gitsin. (Sarhoa dokunma, kendi yklsn). Kendi akln beenip bakasn dinlemeyen kimseyi gittii yanl yoldan dndrmeye kalkmayn. Brakn cezasn eksin. 870- Deh! denmi dnyay, ! diye sen mi durduracaksn?

Yryn kendi dzenine gre srdrmekte olan dnyann ktlklerine kimse engel olamaz. 871- Deli arlanmaz soyu (sahibi) arlanr. Densizce, delice i yapanlar, yaptklarndan utanacak durumda deillerdir. Ama ailesi, yaknlar onlarn davranlarndan znt duyarlar, utanrlar. 872- Deli deli akan, bura bura tkarlar. Ar ve lsz davranlara kar nleyici, sert nlemler alnr. 873- Deli deliden holanr, imam lden. Kii, kendisine benzeyen kimseden, ya da yarar salayabilecei eyden ve kiiden holanr. 874- Deli deliyi grnce deneini (oman) saklar (gizler). Saldrgan kimse, kendisi gibi birine saldrmaktan ekinir. 875- Deliden al uslu haberi. Deli sr saklamasn bilmez. Grdn, bildiini olduu gibi syler. Bundan dolay -zaman olur ki- haberin dorusu ondan alnr. Kr. ocuktan al haberi. 876- Deli dostun olacana akll dmann olsun. Bkz. Akll dman, aklsz dosttan... 877- Deli ile kma yola, bana getirir bela. Deli, kendisiyle arkadahk edenin bana eit eit dert aar. 878- Deli kz dn etmi, kendi ba sedire gemi. Densiz, budala ev sahibi, konuklarndan ok kendini arlanacak konuk yerine koyar. 879- Delikli ta (boncuk) yerde kalmaz (deli kz evde kalmaz). Bilgili, becerikli kii bota braklmaz. Her halde bir i bana getirilir. Kr. Yap ta... 880- Delilsiz cennete bile girilmez. Kiiye, bir yere yanlmadan gidebilmesi iin olduu gibi, istedii eyi elde edebilmesi iin de yol gsteren gerektir. Kr. Sebepsiz ku... 881- Deliye bal tattrmlar, arda katran brakmam. Akl kt kii, bir kez houna gitmi olan eye benzettii nesneyi, gerekten ona benzemese de, elde etmeye can atar. 882- Deliye geit yoklatrlar. Yaplacak bir ite tehlike olasl varsa ilk giriim iin saf kiiler ne srlr. 883- Deliye (gre) her gn bayram. Hibir eyle balants olmayan, hibir eyi kendine dert edinmeyen, istedii yerde dolap diledii ii yapan delinin btn gnleri bayram zgrl ve enlii iinde geer. Delinin bu babo yaayn uygulamaya zenenler iin de sylenecek ey budur. 884- Deliye ta atma, ban yarar (bana ta yadrr). Davranlarnda denge bulunmayan kimseye dokunma. Sonra sana yle lgnca saldrr ki yaptna piman olursun. 885- Demircinin can demirden berk gerek. G bir i yapmak isteyen kiide bu gl yenecek azim, sebat bulunmaldr. 886- Demir slanmaz, deli uslanmaz. Her nesnenin, her kiinin deitirilemeyen bir nitelii vardr: Demir su iine atlsa suyu ekip yumuamaz. lgn yaratlm olan kii de, ne denli uralsa, delice davranlarn brakamaz. 887- Demiri tavnda dvmeli. Bkz. Demir tavnda dilber anda. 888- Demir nemden, insan gamdan rr. (Duvar nem, insan gam ykar).

Nem demiri nasl paslandrr, rtrse gam da insam ylece ypratr, harap eder. 889- Demir tavnda, dilber anda. (Demiri tavnda dvmeli). (Demir tavnda dvlr). Her iin yaplmas iin en uygun olan bir zaman, bir durum vardr. Demir atete snp kzard zaman yumuar, dvlp biimlendirilir. Gzeller de taze, krpe iken sevilir, evlendirilir. 890- Demir tavnda dvlr. Bkz. Demir tavnda, dilber anda. 891- Dene altn mihenk tanda, dene insan bir banda. Altnn ayar mihenk tanda belli olduu gibi insann deeri de yapt ite gsterdii baar derecesi ile llr. 892- Denenmii denemek ahmaklktr. Baarszlk, tembellii daha nceki denemelerle anlalm olan kiiye belki baarr diye yeni grev vermek, akllca bir davran deildir. 893- Deniz bal olmu, fukara kak bulamam. Her yanda bol kazan ve nimet dolu olsa, yararlanma olana bulunmayanlar iin neye yarar! 894- Deniz dalgasz olmaz, gnl sevdasz olmaz. Her denizde az ok dalga bulunduu gibi her gnlde de bir sevda vardr. 895- Deniz dalgasz olmaz, kap halkasz. Her nesnenin kendisine zg nitelikleri, kendisinden ayrlmayan zellikleri vardr. 896- Denizdeki baln (pazar) pazarl olmaz. (Bini bir paraya). Daha ele gememi olan, birok glkler yenildikten sonra ele geirilebilecei umulan nesnenin alm, satm zerine konuulmaz. Konuulursa yok pahasna bir sat yaplr. 897- Denize den ylana (yosuna) sarlr. ok byk bir tehlike iinde bulunan kimse, kendisine yardm etmesi olana bulunmayan, dahas tehlikeli olan eylerden bile yardm umar. 898- Deniz kenarnda dalga eksik olmaz. inde eitli olaylar gemesi doal olan ortamda kukusuz zaman zaman sert atmalar, tartmalar kacaktr. 899- -Deniz yanar m? -Belki. Bu dnyada olamaz sanlan iler olabilir. 900- Densiz deve kuyruu, deh! demeden sallanr. Densiz kii, hi gerei yokken kendisini ilgilendirmeyen ilere burnunu sokar. 901- Derdini sylemeyen (saklayan) derman bulamaz. Bizim zm yolunu bulamadmz birok glklere bakalar zm bulabilirler. Ancak skntmzn ne olduunu kimseye sylemezsek bunun giderilmesi yolunu gsteren bulunmaz. Derdimize derman bulabilmek iin onu, bize yardm dokunabilecek kimselere sylemeliyiz. 902- Derdin yoksa sylen, borcun yoksa evlen. Derdi olmayan kimse, nemsiz eyleri kendine dert edinir, sylenir. Herkes de onu derdi var sanr. Borcu olmayan kimse de evlenirken birok eyler satn almak zorunda kalr; bor altna girer. 903- Dereden geerken at deitirilmez. Bkz. Irmaktan geerken... 904- Derede tarla sel iin, tepede harman yel iin. Elden karmak istemediimiz eyi, tehlikeli olduu ak bulunan durumlardan uzak tutmaya almalyz. Kr. Da bana harman...

905- Dereyi, tepeyi sel bilir; iyiyi kty el bilir. Doa yasasna gre sel nasl dereden atar, tepeye kamazsa kamu da insanlarn iyisini, ktsn ylece ayrt eder. 906- Derin su yava akar. Bilgili, dengeli kii, bir konuda karar vermek ve eyleme gemek iin ivmez; uzun uzun dnr. 907- Dert alatr, ak syletir. Derdi olan ac eker, alar; aresizliine zlr, alar. Aka den kimsenin ise iinde duygular, tutkular kaynamaktadr. Bunlar da vurup ferahlamak istei onu durmadan syletir. 908- Dert bir olayd alamak kolayd. Bir tek derdi olan kii alar. Ama derdi birden ok olana alamak da yetmez. 909- Dert, ekene gredir. Herkesin derdi vardr. Bir derdin arl, hafiflii de ona urayan kiinin etkilenme derecesiyle llr. Bir kimse iin byk olan bir dert, baka bir kimse iin kktr, belki de hi sorun deildir. 910- Dert Deli Ahmet'in banda. Herkes bir yolunu bulup sorumluluktan kurtulur. Sorumluluk kimsesizin stnde olur. Kr. Yrtlan Deli Ahmet'in yakas. 911- Dert gezmi, derman beraber gezmi. Herkesin derdi, sknts vardr. Ama bunlarn areleri de vardr. nsan derdi ekip durmamal; areye bavurmay ihmal etmemelidir. 912- Dert gider amma yeri bo kalmaz. (Dert gitmez, deiir). nsan her zaman dert iindedir. Bir dertten kurtulsa baka bir derde der. 913- Dert gitmez, deiir. Bkz. Dert gider amma yeri bo kalmaz. 914- Dertsiz ba, bostan korkuluunda. Can tayan ba dertsiz olmaz. Dertsiz balar ancak can olmayan balardr. Bostan korkuluu gibi. Bkz. Dertsiz ba terkide gerek... 915- Dertsiz ba, mezara (mezarda) ta. nsan ba, ancak mezara girdii zaman dertten kurtulur. Mezar tayla temsil edilen ba da dertsizdir. Kr. Dertsiz ba terkide gerek. 916- Dertsiz ba (kul) olmaz. Herkesin az, ok derdi vardr. Derdi olmayan kimse yoktur. Kr. Dertsiz ba terkide gerek. 917- Dertsiz ba terkide gerek. Yaayp da dertsiz olan kimse yoktur. Bir ban dertten kurtulabilmesi iin, kesilen dman kellesi gibi, terki heybesine konulmu olmas gerekir. Yani bir ba, ancak ldkten sonra dertten kurtulabilir. Kr. Arsz ba mezarda gerek, Rahat ararsan mezarda, Dertsiz ba olmaz. 918- Dertsiz bir kabak varm, onun da ban kesip iini oymular. Kesin olarak bilinmelidir ki dertsiz sanlan kiilerin de dertleri vardr. 919- Dervi dervii tekkede (hac hacy Mekke'de) bulur. Bkz. Hac hacy Mekke'de... 920- Dervie Badat'ta pilav var demiler. Yalan deilse rak deil demi.

Bkz. Aka Badat uzak deil. 921- Derviin fikri ne ise zikri de odur. nsan, kafasnn iindeki dnce ne ise konumasnda onu dile getirir. 922- Dervilik olayd ta ile hrka, ben de alrdm otuza krka. nemli bir dzeye ulamak grnte benzemekle gerekleebilseydi, herkes kolayca bu dzeye ulard. 923- Dervi tekkede, hac Mekke'de bulunur. Herkes kendisine yakan ve urat ile ilgili yerde bulunur. 924- Destursuz baa girilmez (gireni sopa ile kovarlar) (girenin yedii sopay Mevla bilir). zin alnarak yaplmas gereken bir ii izin almadan yapan, bunun cezasn grr. 925- Deve bir akeye (gtr, hani ake), deve bin akeye (getir, hani deve). nsan, paras yoksa, almak istedii eyi yok pahasna da satsalar alamaz. Paras varsa, deerinden kat kat fazlasn da isteseler onu satn alr. 926- Deve boynuz ararken kulaktan olmu. Elindeki ile yetinmeyip daha ounu isteyen, elindekini de yitirir. 927- Deve byktr amma beini bir eek yeder. (Eek kktr amma dokuz deveyi yeder). Szde byk olmakla akl byk olmaz. Byk grnllerin bir araya gelmesi de akl oaltmaz. Bir akll, birok kt aklly arkasndan srkler. 928- Deveci ile konuan (gren) kapsn byk aar (amal). Byk ve zengin kimselerle dp kalkan kii, kendi yaayn onlarnkine uydurmak ve onlar konuklayabilecek bir dzen kurmak zorundadr. 929- Deveden byk fil var. Hibir kimse grevinin bykl ve yetkisinin genilii ile vnmemelidir. nk ondan stn de vardr. 930- Deve deve yerine ker. Yitirilen deerli kimsenin, elden kan deerli eyin yeri bo kalmaz, yenisi gelir. Kr. Deve yerine deve ker. 931- Deve Kabe'ye gitmekle hac olmaz. Gerekli niteliklerden yoksun olan kii, biimsel eylemlerle kiiliine deer kazandramaz. Nesneler ve olaylar da byledir. 932- Devenin derisi (yn, silkintisi) eee yk olur. 1) Zengin ne denli yoksul dse, yoksula gre varlkldr. 2) Saygn kimsenin en deersiz kalntsn sradan kiiler bata tarlar. 933- Deveye bindikten sonra al ardna gizlenilmez. Herkesin gz nndeki byk bir olay yle byle yorumlarla gizlemeye almak botur. 934- Deveye bur gerek olursa boynunu uzatr. Kii kendisine gerek olan eyi elde etmek iin yorgunlua katlanmaldr. 935- Deveye inii mi seversin, yokuu mu? demiler; dz yere mi (dze kran m) girdi? demi. Bir ii kolay, skntsz yapmak varken, ileri ya da geri ynde ar ve zor eyleme ba vurmak doru bir tutum deildir. 936- Deve yerine deve ker.

Deerli bir kimseden boalan yeri ancak o deerde baka bir kimse doldurabilir. Kr. Deve deve yerine ker. 937- Deveyi yardan uuran (atan) bir tutam ottur. Kk bir kar peinde komak, kimi zaman kiinin ykmna yol aar. 938- Deveyi yk deil zelber ykar. nemli bir grev yapmakta olan kimseden ufak tefek birok i yapmas da istenirse, nemli iin yaplmas tehlikeye der. (Zelber: Yk stne atlan teberi). 939- Devlet adama ayayla gelmez. Zenginlik ve talih kiiyi kendiliinden gelip bulmaz. alp abalamakla elde edilir. 940- Devletin mal deniz, yemeyen domuz. Devlete hyanet etmeyi alkanlk durumuna getirenlere gre devletin bitmez tkenmez mal vardr. Yolunu bulup ondan armayan budaladr. 941- Devletli gz perdeli olur. Devlet adam, lkenin birok eksiklerini, yneticilerin birok yolsuzluklarn grmez. Zengin, ii yolunda kimse de yoksullarn halinden anlamaz. 942- Devletli ile deli bildiini iler. Yksek rtbeliler, deliler, kimsenin szn dinlemez, akllarna geleni yaparlar. 943- Devletlinin karn gen gerek. Kamu ilerini ya da bir topluluu yneten kii, geni yrekli, hogrl olmaldr. 944- Devletli yann kasa yoksul para verecek sanr. Bir isteinin yerine getirilmesini ilgililerden bekleyen kimse, onlarn bu ile ilikisi bulunmayan davranlarn, isteini karlamak iin yaplyor diye yorumlar. 945- Devletliye dokun ge, fukaradan sakn ge. Zenginle, az da olsa bir ilikin bulunsun; belki yararlanrsn. Ama yoksula yaklama; o senden yararlanmak ister. 946- Devlet oul, mal tahl, mlk deirmen. En byk mutluluk ve zenginlik, oul sahibi olmak; en gerekli mal, tahl; en deerli mlk, deirmendir. 947- Dibi grnmeyen sudan geme (tastan su ime). Her ynn iyice renmediin ie girime. 948- Diken batt yerden kar. Zarar hangi ynden geldi ise o ynden giderilir. 949- Dikensiz gl olmaz. (Gl dikensiz olmaz). Her gzel eyin hoa gitmeyen yn de bulunur. Gzel eyi elde etmek isteyen ya da elde eden kimse bunun gerektirdii rahatsz edici eyleri de ho grmelidir. Kr. Gl seven... 950- Dilden gelen elden gelse, her fukara padiah olur. Kii her sylediini yapamaz. Her dilediini elde edemez. 951- Dil ebsem(susmak) (olsa) ba esen(sorunsuz) (-dir). Kii dilini tutar, her eyi sylemezse, ban belaya sokmam olur, rahat eder. 952- Dile gelen ele gelir. nsanlar, u ii yle yapacaz diye syleye sleye dediklerini gerekletirirler. 953- Dilenci bir olsa ekerle beslenir.

Yardm bekleyen bir tane olsa, umduundan ar eyler verilerek sevindirilir. Ama bunlar ok olduundan hepsine bu cmertlikle yardm yaplamaz. 954- Dilenci dilenciyi istemez; ev sahibi ikisini de. Bir kimseden yardm isteyen kii -kendisine yaplacak yardm aksar diye- baka birinin de ayn kiiden yardm istemesinden holanmaz. Yardm yapmas beklenen kii ise ikisinden de holanmaz. 955- Dilenci ksm, ksmetini kesmi. Bir yerden yardm bekleyen kii, ya verileni beenmez ya da verenle bozuursa, yardmdan kendi eylemiyle yoksun kalr. 956- Dilencinin torbas dolmaz. undan bundan yardm isteyerek geinme yolunu tutmu olanlarn istei bitmez. Bunlar verilenlerle doymazlar, baka eyler de isterler. 957- Dilenciye borlu olma, ya dnde ister; ya bayramda. karn aramaktan baka bir ey dnmeyen kimse ile iliki kurma. nk kendi kar iin elalem iinde senin onurunu krmaktan ekinmez. 958- Dilim seni dilim dilim dileyim, bama geleni senden bileyim. Dilini tutmamas yznden bana i aan kii pimanlk duyar ve dilim dilinseydi de syleyemez olsaydm der. 959- Dilim seni, dilim seni; dilim dilim dilem seni. Bkz. Dilim seni dilim dilim dileyim; bama geleni senden bileyim. 960- Dilin cirmri kk, crm byk. Dil kk bir nesnedir, ama byk su iler. Syledii kt szlerle kiinin ban belaya sokar. 961- Dilin kemii yok. Dil her yana dnebilir; nce sylediini sonra baka biimlere sokabilir; tam tersine evirebilir. 962- Dilsizin dilinden anas (sahibi) anlar. Bakalarnn kolay kolay anlayamadklar eyi, her gn onunla uraan kimse ok kolay anlar. 963- Dil yrein kepesidir. Kii, iinde ne varsa, ne duyuyor, ne dnyorsa onu ortaya karr. 964- Dinsizin hakkndan imansz gelir. Acmas olmayan kiiyi, kendisinden daha acmasz biri yola getirir. 965- Dirlik nerde, devlet orda. Dirlik iindeki toplum mutlu olur. 966- Dii kpek kuyruunu sallamaynca, erkek kpek ardna dmez. (Dii yalanmazsa, erkek dolanmaz). Kadn istek gstermese, yz vermese, erkek onun peine dmez. 967- Dii yalanmazsa erkek dolanmaz. Bkz. Dii kpek kuyruunu... 968- Doan anas olma, douran anas ol. Bir ocuk, annesinin deerini, ancak kendisi de ocuk sahibi olduktan sonra bilir; daha nce gerei gibi bilmez. 969- Domadk ocua don (kaftan) biilmez.

Ele geecei, ortaya kaca daha belli olmayan ey iin nceden hazrlk yapmak doru deildir. 970- Doruluk dost kaps. Doru olan kiiyi herkes dost bilir. Herkes ona koar. 971- Doruluk minarede kalm (onun da ii eri). Dnyada doru kimse kalmamtr. Doru sandmz binde bir kii de iinden eridir; dtan grnd gibi deildir. 972- Dorunun yardmcs Allah'tr. lerinde doruluktan ayrlmayan kiiye Tanr her zaman yardm eder. 973- Doru syleyeni dokuz kyden kovarlar. 1) Zamanmzda ahlak yle bozuldu ki herkes kar peinde, herkes iki yzl. Onun iin kimin karna dokunursa dokunsun szn esirgemeyen, hatr gnl demeyerek doruyu syleyen kiiyi kimse sevmez. Herkes onu yanndan uzaklatrr. 2) Herkesin kusurunu yzne kar syleyen ve karclardan szn esirgemeyen kii, krd, zd kimselerce sevilmez. Nereye gitse bu gibi kimseler kendisine yz vermezler. 974- Doru syleyenin bir aya zengide gerek. Doru szl olan kii, bulunduu yerden ayrlmaya hazr olmaldr. nk sevilmeyen, istenmeyen kii olacak, orada barnamayacaktr. 975- Doru syleyenin tepesi delik olur. Szm bir kimseye dokunur mu diye dnmeyerek doruyu syleyen kii ok dman kazanr. Bunlar vura vura onun tepesini delerler. 976- Doru (hak) sz (azdan) acdr (ac gelir). Kusurlar, yanllar, dzensizlikleri, yolsuzluklar, ktlkleri... btn plaklyla ortaya koyan ve eletiren sz, bu ileri yapanlara ok ac gelir. Kr. Dost ac syler. 977- Doru sz katarndan belli olur. Bir szn doru olup olmad geliinden, tutarl olup olmamasndan anlalr. 978- Doru sz yemin istemez. Yemin, yalan olduu dnlebilen szn doruluuna inandrmak iindir. Szn doruluunda kuku yoksa yemine gereklik yoktur. 979- Douran avrat Azrail'i yenmi. Yeni doan ocuklarda lm ok olur. Kadn bir, iki ocuk dourur. Bakarsnz ki bunlar Azrail alp gtryor. Ama kadn ylmaz, dourmaya devam ederse, Azrail'in alamayacaklarn da dnyaya getirir. Bylece onu yenmi olur. 980- Dokunma (deme) sarhoa, yklana kadar gitsin. Bkz. Deme sarhoa... 981- Dokuz at bir kaza balanmaz. 1) Bir iin bana, tannm kiilii bulunan birok kimse birden getirilmemelidir. nk anlaamazlar; birbirlerine saldrrlar. 2) Birok azl, zayf bir gvenlik nlemi ile zaptedilemez. 982- Dokuz kee, su gee; bir deri, souk geri. Kii, dokuz kat keeye brnse yine yamurun slatmasndan kurtulamaz. Bir deri giysi ise kiiyi souktan korur. 983- Dokuz (iki) l, bir bi.

Bkz. ki l bir bi. 984- Dolu kpn sesi kmaz. Bkz. Bo f ok langrdar. 985- Domuzdan toklu(koyun yavrusu) domaz. Kt huylu kimsenin ocuu melek huylu olamaz. 986- Domuz derisi(-nden) post olmaz, eski dman dost olmaz. Domuzun her eyi, slam dinine gre pistir; dkdan farkszdr; temizlenemez. Byle bir hayvann derisi zerinde ne namaz klnabilir, ne de oturulabilir. Eski dman da buna benzer. Ne denli yaknlk gsterirse gstersin, inanmaynz, dost olmaz. 987- Domuzun kuyruunu kes yine domuz. Yaradltan kt olan kiinin u, bu ynn dzeltseniz de mayasndaki bozukluu gideremezsiniz. 988- Donsuzun gnlnden dokuz top bez geer. Bir eyden yoksun olan kiinin gnlnden hep o eyden edinmek, hem de bol bol edinmek geer. 989- Dost ac syler. Kusurumuzu grenler, canmz sklmasn diye doruyu sylemeye ekinirler. Ama yakn dostlar, dzeltmemiz iin onu sylemeyi bor bilirler. Yine de doru sz bize ac gelir. Kr. Doru sz acdr. 990- Dost baa bakar, dman ayaa. Dosta kar da, dmana kar da gzel giyinmek gerektir. nk dost, ykselmesini grmek istedii bamza; dman, kaymasn bekledii ayamza bakar. 991- Dost (yar) beni ansn bir koz ile, o da rk ksn. Bkz. An beni bir kozla... 992- Dost bin ise azdr, dman bir ise oktur. Dostlarn olabildiince oalt. Dmanlarn olabildiince azalt. 993- Dost dostun aybn yzne syler. Gerek dostumuz aybmz yzmze kar syler. Bu bizi uyarmaya, kusurumuzu dzeltmemize yarar. Aybmz arkamzdan, bakasna syleyen kovculuk etmi olur. Dost olan bunu yapmaz. 994- Dost dostun eerlenmi atdr. Gerek dost, arkadann skk zamannda yardmna komaya hazr durumdadr. 995- Dost evinde ban bala, dman evinde trnan kes. Ba balamak, sslenmek, dost evinde yaplmaya yakr temiz, nee artran bir itir. Oda iinde trnak kesmek ise kirli ve dirlik bozan bir itir. (Halk inanna gre, kesilen trnak ev iine srarsa, ev halk ile trnak kesen arasnda dmanlk balar.) 996- Dost iin lmeli, dman iin dirilmeli. Dost iin her trl zveride bulunmal, ama dmana btn gcmzle kar koymalyz. 997- Dost (akraba) ile ye, i, alveri etme. Alverite iki taraf kendi karn dnr. Bundan dolay iki dost arasndaki aliveri, dostluu bozucu bir etken olabilir. yle ise dostluklarn srdrmek isteyenler birbirleriyle alverite bulunmamaldrlar. 998- Dost (iyi dost) kara gnde belli olur. Sevinli, mutlu gnlerinde bir kii ile dostluk ilikisi kuranlar ok olur. nk mutlulua katlmak ho bir eydir. Kara gnnde bir kii ile dost kalmak ise, znty paylamay, onu

gidermek iin birtakm zveride bulunmay gerektirir. te buna katlanan, gerekten dost olduunu gsterir. 999- Dostluk baka, alveri baka. ki kii arasndaki dostluk; alverite birinin tekine zveride bulunmasn gerektirmez. Kr. Dostluk kantarla... 1000- Dostluk daca, hesap klca. Bkz. Dostluk kantarla, hesap miskalle. 1001- Dostluk kantarla, hesap (ahveri) miskalle (kk bir arlk birimi imdiki gram gibi). ok yakn dostlar arasnda alacak, verecek hesab olursa, bu bir zveri konusu yaplmamal; hesap santimi santimine grlmelidir. Kr. Dostluk baka alveri baka. 1002- Dostun altt ta ba yarmaz. Dostumuzun bizi hrpalamas, gcmze gitmez. nk bunun iyi niyetle ve iyiliimiz iin yapldn biliriz. 1003- Dostun ndu cehennem odundan beterdir. Dostumuzdan grdmz iyiliklere kar bir eyler yapma borcumuzu demedike iimiz rahat etmez. 1004- Dostunu verken yerecek yer brak. nsan dostunu sever ve ver. Ancak gnn birinde dostun ekilemeyecek bir durumu belirir; dostluk bozulabilir. O zaman insan eski vmelerinde yanlm olduunu anlar. Bu nedenle dostlar vlrken ihtiyatl bir dil kullanlmaldr. 1005- Dkme su ile deirmen dnmez. Bkz. Tama su ile deirmen dnmez. 1006- Drt atann drd de hak. Kar ve koca, kaynana ve kaynbabalarn z ana ve babalarndan ayr grmemeli, onlara da ayn ilgi ve saygy gstermelidir. 1007- Dven kznn az balanmaz. Bkz. Bal tutan parman yalar. 1008- Dumansz baca olmaz, kahrsz koca olmaz. Duman olmayan baca olmad gibi karsna sknt vermeyen koca da olmaz. 1889- Dut kurusu ile yar sevilmez. Ancak byk zverilerle elde edilebilecek gzel bir ey, zveride bulunulmadan ele geirilemez. Kr. Bo torba ile at tutulmaz. 1010- Dut yapra at, soyun; dkt giyin. Dut aac yapraklannca souklar gemi olur; kn giyilen kaln giysiler karlmaldr. Dut aac yapran dkt zaman souklar balam olur; k giysilerini giyinmek gerektir. 1011- Duvarn beri yz beri, te yz te. Hsmlar, dostlar, ne denli yakn yerde otururlarsa otursunlar, birbirlerinin zel yaantsn bilmezler ve buna karmazlar. 1012- Duvar nem, insan gam ykar. Bkz. Demir nemden, insan gamdan rr. 1013- Duvarn kula var, gzn de unutma. Sr olarak sylenen sz, gizli yaplan i, drt duvar arasnda kalmaz. Gizli sz duyulur, gizli i de grlm gibi yaylr. 1014- Dn ayla dost arlanmaz.

Arlamann deeri, zel olarak hazrlanmasnda, bir zveride bulunulmasndadr. Onun iin orta mal, gerek ikram konusu olmaz. 1015- Dnde Fatmac kim bilir? Onun gibi pek ok kiinin katld bir toplulukta, kendisine nem verileceini sanan kimsenin ad bile anlmaz. 1016- Dn el ile, harman yel ile. Her i, gereken yardmclarn salanmasyla barlabilir. 1017- Dn olur iki kiiye, kaygs der deli komuya. Aklsz kii, elalemin elence programlarnda bir aksama olmasn diye abalar durur. 1018- Dn okuyucu boklar. ki taraf arasndaki gzel ilikileri, sz gtrp getiren anlaysz arac bozar. nk bir tarafn iyi niyetle syledii bir sz, kendine gre yanl yorumlayarak, br tarafa kt biimde ulatrr. 1019- Dn leni dn gmerler. Bir znty srdrmemeli, unutmaya almaldr. 1020- Dnya bir gemi, akl yelkeni, fikir dmeni, kolla kendini, greyim seni. lerini aksatmadan yrtmek isteyen, aklnn gcnden, dnce ve saduyusunun klavuzluundan ayrlmamaldr. 1021- Dnya bir, iin bin. Bu dnyada insann dnemeyecei, trl trl durumlar ortaya kar. 1022- Dnya bir yal kuyruktur; yiyebilene ak olsun. Dnyada kazan yollar oktur. becerip yararlanabilenleri vg ile anmak gerekir. 1023- Dnya bol olmu neye yarar, pabu dar olduktan sonra. Rahatlk, zgrlk, bolluk bulunan yer, bunlardan yararlanma olana bulunmayan kiiler iin bir deer tamaz. 1024- Dnyada tasasz ba bostan korkuluunda bulunur. Bu dnyada tatsz olan canl ba yoktur. Tasasz ba, ancak bostan korkuluunda, cansz olarak, bulunur. Kr. Arsz ba mezarda gerek. 1025- Dnya drt (krk) kulplu bir kazan, bir kulpundan tut da kazan. Bu dnyada herkes iin kazan yolu vardr. Ancak bunlardan birini izleyip yrmeyi bilmek gerektir. 1026- Dnya genten gence, dinten dince. nsanlar yalannca i yapamaz ya da yeniliklere kar uyum salayamaz olurlar. Oysa dnya ileri her an yenilikler gsterir. Bunlar ancak genler ve gller yrtebilir. Ksacas dnya genten gence devredilir. 1027- Dnya iki kapl handr. Domak iki kapl hann bir kapsndan ieri girmektir. Orada Tanr'nn uygun grd srece kalnr. Sonra teki kapdan klr; yani lnr. 1428- Dnya mal dnyada kalr. nsan ld zaman maln br dnyaya gtrmez. Bu maldan ancak yaad srece yararlanabilir. yle ise gerek kendisi iin, gerekse hayrl iler iin para harcamaktan kanmamaldr. 1029- Dnyann iki ba (ucu) bir (araya) gelmez.

nsan dnya ilerinin hepsini istedii gibi yrtemez. Birini yoluna koyar; bu srada baka birinin bozuk gittiini grr. Onu da dzeltir, bu kez daha bakasnn dzensizlii belirir. Yani hepsini bir arada dzenli duruma getiremez ve tam rahat bulamaz. 1030- Dnyann ucu uzun(-dur). nsan ne kadar yaayacan, ileride durumunun ne olacan, ne gibi olaylarla karlaacan bilmez. Bunun iin hep gelecek kaygs gtmeli, davranlarnda ihtiyatl olmal, birok yeni olaylarla karlaacan unutmamaldr. 1031- Dnya lml, gn akaml. Hibir durum srekli deildir. Her iyi durumun bir sonu vardr. Zenginler yoksullaabilir; i bandakiler debilir; genler yallar; herkes lr. Bundan ibret alnmaldr. 1032- Dnya (Peygamber) Sleyman'a bile kalmam. nsan ne denli zengin, ne kadar erkli olursa olsun dnyadan gp gidecektir. Egemenlii son kerteye ulam olanlar dahi lme yenilirler. Bunun iin dnyaya bel balamamaldr. 1033- Dnya tkenir, yalan tkenmez. Dnyada hadsiz, hesapsz yalanc vardr. Bunlar huylarndan vazgeirmek de olanakszdr. Yalan, yeryzn yle sarmtr ki kyamet kopsa ona bir ey olmaz. 1034- Dnyay sel bassa rdee vz gelir. Birok kimseler iin ykma yol aan bir olay, kimi kimseleri ilgilendirmez. nk bunlarn yaayna gre olayda bir olaanstlk yoktur. 1035- Dnyay umutla yemiler. Kiinin btn yaam umutla dolu geer. Umduu eylerin kimisini ele geirir, kimisini geiremez; ama hibir zaman umudunu kesmez. 1036- Denin dostu olmaz (hele bir d de gr). Zenginle, i banda olanla herkes dostluk kurar. nk ondan karlar vardr. Zengin kii yoksul dnce, i bandaki iten ayrlnca, evresinde o dostlardan kimse kalmaz. Hepsi, eski dostlarn kt durumuyla ba baa brakrlar. 1037- Dmana yarak (Silah) gerek, ya dmandan rak gerek. Dmann hakkndan gelebilmek iin silah gerektir. Silahnz yoksa dmandan uzak olunuz; onunla karlamamaya alnz. 1038- Dman dmana gazel okumaz. Dmannzdan okayc bir davran beklemeyiniz. O, size kar elinden gelen ktl en sert biimiyle yapacaktr. 1039- Dman, dmann halinden bilmez. Savamakta olan iki dmandan her ikisinin de zayf ynleri bulunur. Bir taraf, tekinin zayf ynlerini bilip de saldrsn bu noktalar zerinde toplasa utkuyu kazanacaktr. Ama bunlar bilmez ki... 1040- Dmann karnca ise de hor bakma. Dmann senden ne denli gsz olursa olsun, nem vermemezlik etme, tetikte bulun. Byle bir dman, kaytszlndan yararlanr; zayf yann bulup seni alt edebilir. 1041- Dmez kalkmaz bir Allah. nsanolu zengin iken yoksul debilir; salk iideyken hastalanabilir; yksek bir i banda iken debilir... Bunlarn tersi de olabilir. Gcn, yceliini yitirmeyen tek varlk, Tanr'dr. 1042- Dtn yerden bir avu toprakla kalk. Bkz. Dtnse topraa sarl. 1043- Dtnse topraa sarl.

Mal durumu bozulan kii, tarma ynelmekle kalknabilir. Kr. Dtn yerden bir avu... 1044- D uykudan sonra olur (gelir). Bir iin temeli gereklemelidir ki ona bal olan ayrntlara sra gelsin. 1045- Dne dne grmeli ii, sonra piman olmamal kii. nsan, sonunda piman olaca bir duruma dmemek iin, giriecei iin her ynn iyice dnmelidir. 1046- Dt demeye dudak gerek (ister). Bir iin gerekletirilebilmesi, gerekli koullarn, aralarn bulunmasna baldr. Bol paras olmayan kii gzel bir kk; bilim, sanat gc bulunmayan kii beenilir bir yapt ortaya koyamaz. ::::::::::::: -E1047- Ecele (lme) are bulunmaz. aresiz gibi grnen her g iin bir kar yolu bulunur. aresi bulunamayan tek ey lmdr. 1048- Ecel geldi cihane, ba ars bahane. (Bahanesiz lm olmaz). Kii nasl olsa lr. Ama her lm bir nedene dayanr. Kimi lmlerin nedeni olarak gsterilen eyler lm sonucunu douracak eyler olmaktan uzaktr. Bunlar bahanedir; asl neden, kiinin yaama sresinin sona ermi olmasdr. 1049- Eceli gelen fare kedi taa kar. Davrannn bu denli ara mal olacan bilmeyen kii, yaantsn sona erdirecek kimseye atar. Kr. Eceli gelen it... 1050- Eceli (lm) gelen (yaklaan) it cami (mescit) duvarna (avlusuna) siyer (ier). (tin lm gelirse cami duvarna ier.) Herkesin zerine titredii, kutsal sayd eyi ktleyen, bozan kii, artk bulunduu yerde yaayamaz. Kr. Eceli gelen fare, kedi taa kar Dayak isteyen kei, obann deneine srnr Slacak az, gte yakn gelir. 1051- Edebi edepsizden ren. Edepsizin yapt ilerin yaplmamas gereken iler olduunu dnmekle doru yolu bulmu, bylece edebi edepsizden renmi olursunuz. 1052- Eden bulur, inleyen lr. (Etme bulursun, inleme lrsn). Bir durumun nasl sonu douraca, iin banda belli olur: Bakasna ktlk edenin bana kt iler gelir; inlemekten kendini alamayacak kadar ar olan hasta lr. 1053- Eer ile meeri evlendirmiler, keke diye bir ocuk domu. Bkz. Olsa ile bulsay ekmiler, `yel' ile `yuf' bitmi. 1054- Eilen ba kesilmez. Kusurunu anlayp zr dileyen ve byklnze snan kii affedilmelidir. Kr. Aman dileyene kl kalkmaz. 1055- Ereti ata (emanet ata, el atna) binen tez iner. Geici olarak bakasnn maln ve yetkisini kullanan kii, ok gemeden bu mal ve yetkiyi asl sahibine brakacaktr. 1056- Eretinin can berk olur. nsanlar, bakasndan geici olarak aldklar eyi, kendi mallarna gsterdikleri zenle deil hor kullanrlar; ereti mal salam olurmu gibi. 1057- Eri otur (oturalm), doru syle (konualm).

Sadece seni ilgilendiren konularda doru yolda olmamana bakas karamaz. Duruun, oturuun, giyiniin, zel ilerini yrtn beenilmese bile bunlar senin bilecein eylerdir. Ama yalan sylemene gz yumulamaz. Her vakit doru sylemeli, doruluktan amamalsn. 1058- Eken bien, konan ger. 1) Her davran, doal sonucuna varr. rnein, emek verip ekin eken rn alr. Gezmekte olup da bir yerde konaklayan, kukusuz oradan baka yere gider.

2) Bkz. Ne ekersen onu biersin. 1059- Ekici ol, bilici olma. ifti, iini bilir; gereini yapar; ama istedii rn alabilip alamayacan bilmez. nk doa olaylarnn ekin zerinde ne gibi etkiler yapaca belli deildir. 1060- Ekincinin karnn yarmlar; krk bu ylck, krk bldrck km. Ekincinin btn yaam, geen yl yle olmutuyu dnmek ve bu yl unu bekliyorum diye umutlanmakla geer. Kr. iftinin karnn yarmlar; krk tane `gelecek yl' km. 1061- Ekmeden biilmez. 1) Emek harcanmadan verim alnmaz. 2) Kendisine kar fedakarlik yapmadn kimseden sana kar zveride bulunmasn bekleyemezsin. 1062- Ekmei ekmekiye ver, bir ekmek de ste ver. (Yarsn yerse helal olsun). Verilecek cret ne kadar ok olursa olsun, her i uzmanna yaptrlmaldr. Kr. Ustann ekici... 1063- Ekmein (rein) by, hamurun (unun) oundan olur. Verimin bol olmas, gerecin bol olmasna baldr. 1064- Ekmekle oynayann ekmeiyle oynanr. unun bunun kazancna, rzkna engel olanlara bir gn ayn eyi yaparlar. 1065- Ekmekten kak olur ama her yourdun hakkna deil. Kimi iler iyi niteliktedir. Kullanlan ara elverisiz yetersiz de olsa kolaylkla yrtlebilir. Ama her i elverisiz arala yrtlemez. 1066- Ek tohumun hasn, ekme yiyecek yasn. Bir giriimden iyi sonu almak isteyen, temeli salam kurmaldr. Nitekim ekilen tohum gzel olursa kan ekin de gzel, gl, bol olur. 1067- El, adam cmert der maldan eder, yiit der candan eder. Bkz. Cmert der, maldan ederler... 1068- El azna bakan, karsn tez boar. (Ele uyan eini boar.) Kii, zel yaam ile ilgili nemli konularda bakasnn dncesiyle deil, kendi dncesiyle ve kendi durumunu dnerek karar vermelidir. Bakasnn szne uyarsa, zel hayatnn dzeni bozulabilir. 1069- El atna binen tez iner. Bkz. Ereti ata binen tez iner. 1070- Eliye zeval olmaz. Bir kimsenin szn baka bir kimseye iletmekle grevli kii, bu szlerden sorumlu deildir. Szler krc ise bunda aracnn suu yoktur. Onu cezalandrmak gibi bir davranta bulunulmamaldr.

1071- Elde bulunan beyde bulunmaz. (Beyde bulunmayan elde neler var). Beyler varlkldr, gldr, saygndr... Sanlr ki her ey onlardadr. Ama yle eyler vardr ki beyde bulunmaz da halkta bulunur. 1072- Eldeki yara, yarasza (bende) duvar delii (gibidir). Bir kimsenin ac ve sknts bakasna dert gibi grnmez: znt iinde olan o deil ki. Kr. Herkes kendi ls iin alar, El elin eeini..., El elin nesine... 1073- Elden gelen ge gelir, onda da karnn a kalr. Bkz. Elden gelen vn olmaz; o da vaktinde gelmez. 1074- Elden gelen vn (l) olmaz, o da vaktinde (her vakit) bulunmaz (gelmez). Bir kimsenin srekli ihtiyalar, bakasnn yardmyla tam olarak karlanamad gibi bu yardm, gerekli olduu zamanda da yaplmaz. Onun iin kii yalnz kendi kazancna gvenmelidir. 1075- Elden yiyen brkm, keseden yiyen km. alp kazanan kii yokluk yz grmez. Hep hazrdan yiyen, ok gemeden yoksullua der. 1076- El elden kalmaz, dil dilden kalmaz. Bir kii bakasna vurursa, o da kendisine vurur. Bir kii bakasna kt sz sylerse o da kendisine syler. Saldrann eli, dili var da saldrlann yok mu? 1077- El elden stndr (ta ara kadar) (ara kncaya, varncaya kadar). Bir konuda ok ileri durumu bulunan kii, o konunun son kertesine ulam deildir. Kendisinden ileri ve derece derece birbirinden yksek birok kimseler daha vardr. 1078- El el iin alamaz; bana kara balamaz. Herkes, derdinin aresini bakasndan beklememeli; kendisi bulmaldr. Elin adam, derdinize sizin gibi yanmaz. 1079- El el ile, deirmen yel ile. nsanlar bir araya gelmeden yaayamazlar; birbirlerine yardm etmeden baarya ulaamazlar. Bu durum, canszlarda bile grlr: Deirmenin dnebilmesi ve buday tebilmesi iin rzgar ister. 1080- El elin aynasdr. Birbirine yabanc kimseler bile birbirinin durum ve davranlarn dikkatle izlerler; onlar zerine doru bilgi edinirler. yle ki kimi zaman kii, kendi zelliklerini bakalarndan renir. 1081- El elin eeini trk ararak arar. Bir kimsenin skntsna are bulacak olan kii, iinden ac duyarak deil, zevk ve elencesinden geri kalmayarak bu ii yapar. Kr. Eldeki yara, yarasza duvar delii. 1082- El elin nesine, glerek gider yasna. Bir kimsenin acs, bakasnn umurunda deildir. Bu ac ile ilgilenir grnse bile iinde ac duymaz; keyfini bozmaz. Kr. Eldeki yara, yarasza duvar delii. 1083- El eli (bir eli bir eli) ykar (yur), iki el (de) yz (ykar, yur). Bir kii baka bir kiiye yardm ederse o da bu iyiliin altnda kalmaz; glenmi olarak yardmlara koar. 1084- El eliyle ylan tutulur. (El eliyle ylan tut, onu da yalan tut). 1) nemli bir alma isteyen i, bakasna smarlanmakla yaplamaz. Kii kendi iini kendisi yapmaldr. Bakasnn eliyle ancak ylan tutulur.

2) Bir kimse, bakasna yaptraca iin tehlikesine ve gllne bakmaz, sonu almak ister. 1085- El el stnde olur, ev ev stnde olmaz. Birbirinin stne konabilen, birbiriyle birleebilen birok eyler vardr. Ancak bir aile stne ikinci bir aile, ayn evde yaayamaz. Kr. Da da stne olur... 1086- Ele uyan eini boar. Bkz. El azna bakan karsn... 1087- Eli boa aa uyur derler; eli doluya aa buyur derler. Armaansz gelen kiiye yz verilmez. Dahas arayp sorduu ev by onun yanna kmaz. Armaanla gelen kii ise gleryzle ve saygyla karlanr. 1088- El iin alayan (iki) gzden olur, (yar iin dvnen dizden olur). Bakas iin yaplacak zverinin bir snr vardr. Bunu aarsanz urayacanz zarar yannza kalr. 1089- El iin kuyu kazan, evvela kendi der. (Kazma kuyuyu kendin dersin). Bakasn tuzaa drmeye alan kimse, bu tuzaa ondan nce kendisi der. Kr. Kazma elin kuyusunu... 1090- El iin yanma nare (ate), yak ubuunu safan (keyfini) ara. Hi kimse iin zlp kendini tehlikeye atma. Keyfine bak, rahatn bozma. 1091- Elifin hecesi var, gndzn gecesi var. Kolay ve dzgn balayan i, hep yle srp gitmez. Glkler ve aksaklklarla birlikte yrr. 1092- El ile bozgun dzgn. Toplum iinde yaayan kii, bakalarn zen eyleri de, sevindiren eyleri de paylamaldr. Kr. El ile gelen dn, bayram. 1093- El ile gelen dn, bayram(-dr). Bir topluluk iinde yalnz bir kiinin, srtna yklenen skntya, bana gelen ykma katlanmas gtr. Ancak herkese birden gelen sknt ve ykm hafifleir. nsan yalnz benim bamda deil, herkes ayn sknt iindedir diye teselli bulur. 1094- Elin az torba deil ki (ekip) bzesin. Dedikoduya elverili bir durum ortaya kmayagrsn: Halk bunu eitli yorumlarla geniletir. Alabildiine dedikodu yapar. Kimsenin azn tutamazsnz. 1095- Elin vergisi, gnln sevgisi. Bkz. El vergisi... 1096- El kazan ile a kaynamaz. nemli bir iini, bakasnn yardm ile baaramazsn. Yardm her an durdurulabilir; iin yarda kalr. 1097- El kesesinden sultanm, develer olsun kurbanm. Bir varlkl adna i gren kii, bol bol harcamada bulunur. 1098- Elmann dibi gl, armudun dibi yol (olmal). 1) Elma aac ok su ister. Armut aac susuz ve tmarsz yetiir. 2) Dtan birbirine benzeyen her eye ayn ilemi uygulayamazsnz. Her biri zelliine gre ayr bir davran ister. 1099- Elmas amura dse yine elmas.

Deerli kimse ne denli horlanrsa horlansn, deerinden bir ey eksilmez. Kr. Altn yere dmekle pul olmaz. 1100- Elmay ayra, armudu bayra. Elma fidann dz ve sulak yere, armut fidann bayra, su tutmayan yere dikmeli. 1101- Elmay havaya at, dnceye kadar Allah kerim. yi niyetle balanan iin baan ile sonulanp sonulanmayaca kestirilemese de olumlu sonu alnabileceine inanmak gerekir. 1102- Elmay soy da ye, armudu say da ye. Elma kabuu soyularak, armut da ar gidilmeyerek, say ile yenilmelidir. Kr. Armudu soy ye, elmay say ye. 1103- El mi yaman, bey mi yaman? (el yaman), (Bey mi yaman, el mi yaman?) Yzyllardr rnekleri grlmektedir: Halk m beye aman dediriyor, bey mi halka? (Deil halk topluluu, o topluluk arasndan ad san bilinmeyen bir kii bile zorba beyin hakkndan geliyor.) 1104- El (etek) pmekle az (dudak) anmaz (kirlenmez). ok nemli bir i iin bir kimseye ricada bulunmak, hatta yalvarmak gerekirse, yapnz. Bununla hibir eyiniz eksilmez. 1105- El (gz) terazi, gz (el) mizan (terazi). Arlk, ya da hacim iin her vakit terazi, l kullanmak gerekmez. Elle tartp arl, gzle bakp hacmi kestirebiliriz. 1106- Elti eltiden kaar, grmceler bayrak aar. Eltiler sevimediklerinden birbirlerinden uzak dururlar. Grmceler ise gelinlerle, avaz avaz bararak kavga ederler. 1107- Elti eltiye e olmaz, arpa unundan a olmaz. Arpa unundan a olmad gibi eltiler de birbirleriyle kaynap arkada olamazlar. Kr. Ortak gemisi yrm, elti gemisi yrmemi. 1108- El stnde gmlek eskimez. Ereti olarak alnan ey, dikkatle korunur; bir sre sonra olduu gibi geri verilir. dn para da byledir. Batmaz, denir. 1109- El(-in) vergisi, gnl(-n) sevgisi. Bize bir ey verene, armaan edene kar gnlmzde sevgi uyanr. 1110- El (bak) yaras onulur (geer), dil yaras onulmaz (gemez). Silahla alan el yaras abuk iyi olur. Ama kt szle alan dil yaras kolay kolay kapanmaz. 1111- El yumruu yemeyen kendi yumruunu deirmen ta (bozdoan (Grz), kantar) sanr. (El yumruu yemeyen kendini kahraman sanr). Bakasnn gc karsnda boyun emek zorunda kalacan anlayamam olan kimse, kendi gcnn herkese boyun edireceini sanr. 1112- Emanet ata binen tez iner. Bkz. Ereti ata binen... 1113- Emanete hyanet olmaz. Emanet olarak bize braklan eyi iyi korumamak, kendi yararmza kullanp ypratmak, trelerimize ve doruluk kurallarna aykrdr. 1114- Emanet eein yular gevek olur.

Bir kimseye emanet edilen eyin o kimsece iyi korunmad her zaman grlen olaylardandr. 1115- Emanet hayvann (eein) kuskunu (kay) (paldm) yokuta kopar. 1) Bir ziyan gelmesin diye emanetin zerine titreriz. Ama bu emanet, -saknlan gze p batmas gibi- hi kusurumuz olmadan, beklenmedik bir hasara urar. Sz gelii, inite zora gelen, yokuta gevek duran kuskun, eer emanet bir hayvann kuskunu ise -hi beklenmezken- yokuta kopar. 2) Ereti olarak kullanlmak zere verilen ey uydurma olur. Hi umulmadk bir anda bozulur. 1116- Emek olmadan (emeksiz) yemek olmaz. Yaayabilmek, harcayabilmek iin alp kazanmak gerektir. Kr. inemeden yutulmaz. 1117- Emmim, daym hepsinden aldm paym. Bkz. Amcam, daym... 1118- Emmim, daym kesem; elimi soksam yesem. Bir kimsenin minnetsiz, rahat rahat harcayaca para, amcasnn, daysnn verdii deil, kendisinin kazand paradr. 1119- En kolay i yemek, inemeden yutulmaz. Emek ekilmeden yaplabilen i yoktur. Emek ekilmeden yaplyor gibi grnen yemek yemek bile ineme emei ile gerekleir. 1120- Er ek, ge ek, tava ek. Tohumu -ekim zamannn ister ba, ister sonu olsun- herhalde nemli topraa atmalsn. 1121- Er ekmei er kursanda kalmaz. Bkz. Er lokmas... 1122- Er ekmei, meydan ekmei. Kadn, kocasnn kazancn, herkese ak olan sofrada yemek yer gibi yer. Baka yaknlarnn sofrasna bu kadar teklifsiz oturamaz ve onlarn kazancn bu kadar teklifsiz harcayamaz. Kr. Baba ekmei zindan ekmei... 1123- Erenlerin sa, solu (belli) olmaz. Olgun insanlar, sizin doru bulduunuz biimde de, doru bulmadnz biimde de i yaparlar. Ne trl davranrlarsa davransnlar, tutumlar kendilerine yakr. Kr. Binicinin sa solu olmaz. 1124- Ergene kar (avrat) boamas kolay(-dr). Ar bir durumla kar karya olmayan kimse iin ben olsam yle yaparm, byle yaparm demek kolaydr. Dediklerinin yaplabilip yaplamayacan o durum iinde bulunanlardan sormal. 1125- Ergene var ergene, kaygsz gir yorgana. Bekarken evlenen erkein kars, nce evlilik geirip yeniden evlenen kiinin karsndan daha mutlu olur. 1126- Ergen gzyle kz alma, gece gzyle bez alma. Evlenmemi kii bir kz grd m hemen gnln kaptrverir; soruturma yapmadan evlenmek ister. Bu tutum yanltr. Gece karanlnda, kusuru var m, yok mu, grmeden kuma almaya benzer. nsan hibir eyi incelemeden, gz kapal almamaldr. 1127- Er gnl ibriim, dolarsa almaz. Kimseyi incitmeyin. ncitilmi olan gnl kolay kolay balamaz. Kr. Gnl bir sra saraydr. Krlrsa yaplmaz.

1128- Erim er (yiidim yiit) olsun da yerim (duram) al (kaya) gibi olsun. Kadnn kocas, aile sorumluluunu bilen kii olsun da isterse barnacak yeri bile olmayan bir yoksul olsun. 1129- Erine gre bala ban, tencerene gre kaynat (piir) an. Davranlarn iinde bulunduun koullara uydur. Kocan nasl istiyorsa yle giyin, kuan. Gelirin nasl yaaman gerektiriyorsa harcaman da o snr amasn. 1130- Erinenin olu kz olmam. Bkz. enenin... 1131- Erkein kalbine giden yol midesinden geer. Kendini bir erkee beendirmek, sevdirmek isteyen kadn, ona gzel yemekler hazrlamaldr. Kr. Kalbin yolu mideden geer. 1132- Erkein eytan kadn (kar). (Kadn erkein eytandr). Erkekleri kadnlar yoldan karrlar. 1133- Erkek arslan arslan da dii arslan arslan deil mi? Gllk ve yreklilik yalnz erkeklere vergi deildir. Kadn da gl ve yrekli olabilir. 1134- Erkek koyun kasap dkkanna yakr. Miskin erkek, yaamaya layk deildir. 1135- Erkek sel, kadn (avrat) gl. Ev ekonomisinde kadnn grevi ok nemlidir. Erkek, paray su gibi harcama eiliminde de olsa kadn israfa meydan vermemeli, tutumlu olmal, para biriktirmelidir. 1136- Erken kalkan (kan) yol alr, er evlenen dl alr. Yapacaklar ie erken balayanlar kazanl olurlar. Kr. Sabahtan karnn doyuran... 1137- Erken kalktm iime, eker kattm ama. ine sabahleyin erkenden balayan kimse, baarlar, mutlu sonular elde eder. 1138- Er (vcut) kocar, gnl kocamaz. Kii yalanr, vcudu gten der. Ama gnl taze kalr; sevgisi taknln yitirmez. Kr. Gnl karmaz. 1139- Er lokmas (ekmei) er kursanda kalmaz. Bir kimseden iyilik gren kii mert ise bu iyiliin altnda kalmaz. Kendisi de ona iyilik yapma abas gsterir. 1140- Er olan ekmeini tatan karr. Azimli kimse, en g ilerle uramaktan ylmaz; para kazanr, geim yolunu bulur. Kr. Ar gibi eri olann da kadar yeri olur. 1141- Er oyunu e kadar. Birinci ve ikinci denemede baarlamayan i iin nc bir deneme yapmak gerekir. Bu kez da baar salanamazsa artk o iten vazgeilmelidir. 1142- Esirgenen (saknlan) gze p batar. Bkz. Saknlan gze p batar. 1143- Eski diye atma krkn; gerek olur brnrsn bir gn. Eski eya, deneyimli, yal insan, bir tarafa atlp unutulmamaldr. Gnn birinde onlara da gerekseme duyulabilir. 1144- Eski dost dman olmaz, yenisinden vefa gelmez. Eski dostlar, birok ac, tatl gnleri birlikte yaamlardr. Bu anlar, onlar sk skya balamtr.

Aralarnda ufak tefek dargnlklar olsa bile eski dostlar birbirlerine dman olamazlar. Yeni dostlar arasnda daha byle sk balar yoktur. Bu dostluk, gvenilebilecek salamla eriememitir. 1145- Eski dman dost olmaz (olsa da drst olmaz). (t derisinden post olmaz). Birok nedenlerin birbirini izlemesiyle srp gelmi olan eski dmanlk, dostlua evrilemez. 1146- Eski kam; ine iplik geri getirmi. Bir giysi azck yrtld diye atlmamal, dikile yamayla kullanlabilir duruma getirilmelidir. Bu t, onarlabilen her ey iin geerlidir. 1147- Eskisi olmayann yenisi olmaz. Biraz kullanlm olan giysi, ya da eya, yenisi gibi i grr. Bunlar eskidi diye elden karlmamal, gndelik ilerde kullanlmaldr. Bylece yenileri, gndelik ilerde eskitilmekten kurtarlm ve gerekli zamanlarda kullanlmak zere tertemiz korunmu olur. 1148- Eskiye itibar (rabet) olsayd bitpazarna nur yaard. Herkes yeni eyleri sever. Eski eylerden kimse holanmaz. 1149- Esmere al bala, karsna ge ala. Esmer insana al renkli giysi hi yakmaz. 1150- Esrik devenin ulu eri gerek. Herkesin davran durumuna uygun olmaldr. Szgelii yoksul kii, ssl, pahal elbise giymeye kalkmamal; bilgisi az olan kimse, bilgililer yannda susmaldr. Kabadaylara da zel giysileri, davranlar, konumalar yakr. 1151- Eee altn semer vursalar yine eektir. nsanlk deerinden yoksun kii, klk kyafetle, nvan ve sandalye ile deer kazanmaz. O yine baya ve dktr. Kr. Eek, kula kesilmekle... Kalp kyafetle adam adam olmaz. 1152- Eee (katra) cilve yap demiler, ifte (tekme) atm. Kaba ve ahmak kiinin hoa gitsin diye syledii szler ve yapt iler, kaba ve incitici olur. Kr, Eee marifetini gster demiler... 1153- Eee ka gn yol gidersin demiler; onu bizlengi (nodul) bilir demi. Tembel kiinin retebilecei i, kendisini altrann sktma tutumuna baldr. 1154- Eee marifetini gster demiler, yklp anam (yatp yuvarlanmak). Eek gibi bir kiinin en ok zenerek yapt i bile eeke olur. Kr. Eee cilve yap demiler... 1155- Eee rak iirmiler; ulunu bah vermi. Rak ien kii hem kabaday olur, hem de ahmaklar. Kendini beendirmek iin, nesi varsa una buna verir. Kr. Sana rak iirmiler... 1156- Eee semer yk deil. Bkz. Koa boynuzu yk deil. 1157- Eei bala, iini sala. Bkz. Eeini salam bala... 1158- Eei dama karan yine kendi indirir. Ar ve kt bir i yapan kii, bu ii kendisi dzeltmek zorundadr. 1159- Eei dne armlar, ya odun eksik, ya su demi. i, gc bakasna hizmet etmek olan bir kii, kendisinin arlanaca anlamn tayan bir ar alsa yle dnr: Bu ar, beni arlamak iin deil, kendilerine hizmet ettirmek iindir. Byle dnmekte hakldr da.

1160- Eein gnlne kalsa bir ba maydanozu gtrmez. Bir iin yaplmas tembel kiinin gnlne braklrsa o i grlmez. Onun iin iveren bu gibi kiileri srekli denetimle altrmaldr. 1161- Eeini salam bala, sonra Allah'a smarla (komunu hrsz karma). (Eei bala, iini sala.) ini bakasna, dahas Allah'a emanet etmekle salama balam olmazsn. Onu salama balamak iin nce sen btn olanaklarn kullanacaksn; ondan sonra bakasna emanet edeceksin. Kr. Ne karanlkta yat, ne kara d gr. 1162- Eein kuyruunu kalabalkta kesme; kimi uzun der, kimi ksa. Kimseyi ilgilendirmeyen nemsiz bir iini, herkesin dncesini bildirmesine meydan verecek biimde yapmaya kalkarsan her kafadan bir ses kar; hangisine uyacan arrsn. Byle ileri kendi kendine karar verip yapmalsn. 1163- Eein lm kpee dndr. Kimi zaman bir kiinin urad zarar, bakas iin kar kayna olur. 1164- Eein yorulduu yere han (ky) yaplmaz. Dinlenme yer ve zamam, tembel kiinin isteine gre deil, iin gereine gre ayarlanr. 1165- Eei sahibinin dedii yere bala da varsn kurt yesin. Sana emanet edilen ii, sahibinin isteine uygun olarak yap. Kt bir sonu ortaya karsa sen sorumlu olmazsn. 1166- Eei sren (tmarlayan) osuruuna katlanr. Kaba bir kimse ile uraan, ondan gelecek irkin, iren karl gze almaldr. 1167- Eei yoldan karan spann oynamas. ocuklarnn dzensiz davran, anne babay da yanl yola saptrr. 1168- Eek at olmaz, cier et olmaz. Soysuz kii soyluluk, baya ey yksek nitelik kazanamaz. Kt maya, dnp iyi olmaz. 1169- Eek bile bir dt yere (ukura) bir daha dmez. En aptal kii bile urad ykmdan ders alr. O ykma yol aan eylerden artk kendini korur. 1170- Eek bymekle tavlaba olmaz. Yeteneksiz kii yaa bymekle nemli ilerin bana gemeye hak kazanm olmaz. 1171- Eek amura kerse sahibinden gayretlisi olmaz. Bir kimsenin ii bozulursa, durumunu dzeltmek iin yardm edenler bulunur. Ancak en byk abay kendisi gsterir. 1172- Eek eei dn kar. karc, bakasna yardm ederken dnr ki ileride o da kendisine yardm edecektir. 1173- Eek (ekin) (olduka ak admlarla yryen at.) eve gelmi, yorga yolda kalm. Dzenli ve srekli alan gsz kimse, dzensiz ve sreksiz alan gl kimseden daha baarl olur ve daha nce sonu alr. 1174- Eek hoaftan ne anlar? Bilgisiz, grgsz kimse, ince, gzel eylerin zevkine varamaz; deerini lemez. 1175- Eek kocamakla (bymekle) tavlaba olmaz. Anlaysz kii, ne denli yalanrsa yalansn ba olacak bir olgunlua ulaamaz. 1176- Eek, kala kesilmekle kheylan olmaz.

Biim deitirmekle z deitirilmi olmaz. Grnte bir eye benzemek, gerekte yle bir ey olmak demek deildir. Kr. Eee altn semer vursalar yine eektir. 1177- Eek kktr ama dokuz deveyi yeder. Bkz. Deve byktr ama... 1175- Ekyann (zrafann, ihtiyarn, fukarann) dkn, beyaz (hasa) giyer k gn.

1) Vaktiyle durumu elverili olduundan giyimine zen gsteren kii, eski durumunu yitirince mevsime, modaya uymayan eyler giyinir. 2) Vaktiyle toplumda belli bir yeri olan kii, eski durumunu yitirince herkesin yadrad, alay ettii iler yapar. 1179- Ekin eve gelmi, yorga yolda kalm. Bkz. Eek eve gelmi... 1180- Etek pmekle dudak anmaz. Bkz. El pmekle az anmaz. 1181- Eti cier eden de avrat, cieri et eden de. Beceriksiz kadn, pahal malzemeyi heder eder; becerikli kadn ucuz nesnelerle gzel eyler yapar. Kr. Kadn var, arpa ununu... 1182- Etin ii et getirir, ekmein ii dert getirir. Etin az piirilmii daha yararldr. Ekmein ii ise zararl. 1183- Et kanl gerek, yiit canl. Kebap ve pirzola ok piirilmemeli, biraz kanl olmal; gen dediin de durgun, hareketsiz olmamal, canl olmaldr. 1184- Et (balk) kokarsa tuzlanr; ya tuz kokarsa ne yaplr? Bozulan eyi dzeltecek etken vardr. Ama bu etken bozulmusa artk dzeltmeden umudu kesmek gerekir. 1185- Etle (kemikle) deri, yemekle diri. nsann temel yaps eti (kemii) ile derisidir. Ama gereken besin alnmadka bunlarla ayakta durulamaz. 1186- Etle trnak arasna girilmez. 1) Ana baba ile ocuklar ve yakn hsmlar, kimi zaman birbirlerine darlrlar, ancak ok srmez barrlar. Dardan bir kimsenin bartrmak iin aralarna girmesi doru deildir. 2) Ana baba ile ocuklarn ve yakn hsmlarn aralarn amaya almak bo bir abadr. Kr. Et trnaktan ayrlmaz. 1187- Etme bulma dnyas. Bu dnya, ktlk yapann ktlk grd bir yerdir. 1188- Etme bulursun, inleme (inleye inleye) lrsn. Bkz. Eden bulur, inleyen lr. 1189- Et ne kadar ark olsa ekmek stnde yarar. Bilgili, grgl kiiye, i banda ve zengin olmasa bile bilgisiz, grgsz kiilerin stnde bir yer yakr. 1190- Et ola, it ola.

ok karl bir i ortaya ksn da drt gzle bekleyenler ondan yararlanmaya almasnlar; olacak ey mi? 1191- Et trnaktan ayrlmaz. ok yakn hsmlar, aralarnda ne kadar anlamazlk karsa ksn, birbirlerinden ayrlmazlar. Kr. Etle trnak arasna girilmez. 1192- Ev alanla evlenene Allah yardm eder. Bkz. Evlenenle ev alana... 1193- Ev alma, komu al. Ev alacak kimse iin komular evden daha nemlidir. Komular kt ise, en gzel bir evde bile rahat oturulamaz. 1194- Eveceizim evceizim, saklar benim halceizim. Her ailenin bakalarnca bilinmesini istemedii durumlar olur. Bunlar ev iinde kalr. Kr. Herkesin delisi evinde, derdi karnnda. 1195- Evdeki hesap (pazara) arya uymaz. Yapacamz i iin hazrladmz tasar, uygulamada dndmz gibi gerekletirilemez. 1196- Ev dememiler, evran demiler. Bir ev doymak bilmeyen ejderha gibidir. Bir yandan eksikleri tamamlanr, bir yandan yeni eksikler ortaya kar. 1197- Evden bir l kacak demiler, herkes hizmetinin yzne bakm. Topluluk iinde birinin tehlikeli bir i yapmas gerektiinde herkes bunu koruyucusu bulunmayan ve kendisine sz geirilebilen kiiden bekler. 1198- Evi ev eden avrat (yurdu en eden devlet). Bir evin temizliini, gzelliini, rahatln, ekonomik dzenini salayan ve orada mutlu bir yaay havas yaratan kadndr. Nasl ki yurdun en ve bayndr olmasn salayan devlettir. 1199- Evine gre piir an; erine gre bala ban. Kii, davranlarn sorumluluunu tad konularn gereklerine gre ayarlamaldr. 1200- Evlad (olumu) ben dourdum, ama gnln ben dourmadm. nsann ocuu kendisinin bir parasdr. Birok zellikleri onunkine benzer. Yalnz gnl ve huyu benzemeyebilir. Bir kimse evladna emredip birok eyler yaptrr; ancak gnlne sz geiremez. 1201- Evladn var m, derdin var. Ana baba, ocuklarn yetitirmek iin birok zverilere, skntlara katlanrlar. Onlarn bitmeyen hastalklar, baka zntleri ana baba iin srekli derttir. 1202- Evlenenle ev alana (yapana,) Allah yardm eder (...yaptrann Allah yardmcsdr.) Evlenmek ve ev yapmak hayrl ilerdir. Herkes evlenene ve ev yapana kolaylk gsterir. Bunlara dolaysyla Allah yardm ediyor demektir. 1203- Evli evinde kyl kynde gerek. Herkes kendi yerinde ve iinin banda bulunmaldr. Toplumun dzeni de, kendisinin rahatl da bunu gerektirir. 1204- Evlinin (ev sahibinin) bir evi var, evsizin (kiracnn) bin evi var. Evi olan yalnz kendi evinde oturur. Evi olmayan, kirac da olsa, seer seer, beendii evde oturur. 1205- Ev sahibinin bir evi, kiracnn bin evi var. Bkz. Evlinin bir evi var...

1206- Evvel can, sonra canan. nsan, nce kendini, kendi karn dnr; sonra sevdiini ve onun karn. 1207- Evvel taam (selam), sonra kelam. 1) Bir konu zerinde grme, yemek zamanna rastlarsa nce yemek yenmeli, sonra grlmelidir. nk a insan rahat deildir; iyi dnemez, akl yemekte kalr. 2) Yemek yerken konumak doru deildir. nk insann azndan yemek salr. Bir de yemek, konuma yznden, sofrada uzun sre kalrsa sour, tad kaar. ::::::::::::: -F1208- Fakirlik ayp deil, tembellik ayp. Yoksul bir aileden olmak ve alt halde az para kazanmak utanlacak bir ey deildir. Utanlacak ey, tembellik yznden yoksul olmak ve zengin de olsa almamaktr. 1209- Fala inanma, falsz kalma. Fal inanlacak ey deildir. Ancak kii oyalanmak, yalan da olsa gelecei zerine bir eyler dinlemek ister. Bunu da ho grmek gerekir. 1210- Fare kt delii bilir. Bkz. San kt delii bilir. 1211- Farz snneti bastrr. ok nemli olan bir iin, daha az nemli olandan nce yaplmas gerekir. 1212- Faydasz ba mezara yarar. Yaayan kimse bir ie yaramaldr. Bir ie yaramayan kii, l kii gibidir. 1213- Fazla (artk) mal gz karmaz. Fazla mal kiiye zarar vermez. Bundan dolay elden karlmamaldr. imdi gereksemenin stnde grlen maln ileride fazla olmad anlalabilir. 1214- Felek, kimine kavun yedirir kimine kelek. Bu dnyada kimi kiiler mutlu bir yaant iindedirler. Kimi kiiler ise talihsizdirler; ne denli abalasalar istediklerini elde edemezler. 1215- Frsat her vakit ele gemez. Frsat insann eline ok seyrek geer. Onun iin kan frsat karmamak, ondan yararlanmak gerektir. 1216- Frsat sakal altndan geer. Frsat yakalamak, kimi kez ok kolaydr. Ancak, yakalayabilmek iin zamann kollamak gerektir. 1217- Fs fst krp dman gz karmal. Zengin olmadnz halde zenginmisiniz gibi davranlarnzla sizi sevmeyenleri kskandrabilirsiniz. 1218- Fslt ev ykar. Bir toplantda, kimi kiilerin fslt ile konumalar, gvensizlik havas yaratr; toplantnn dalmasna yol aar. 1219- Fincanc katrn rkten saysz dayak yer. Eylemiyle bir dzene zarar veren kii ar biimde cezalandrlr. 1220- Fukarann dkn, beyaz giyer k gn. Bkz. Ekyann dkn...

1221- Fukarann tavuu tek tek yumurtlar. Talih, yoksula hi glmez. Eit sermaye zengine da ha ok, yoksula daha az gelir getirir. ::::::::::::: -G1222- Gafile kelam, nafile kelam. Gaflet uykusunda olan kiiye sz kar etmez. Bylelerine bo yere sz anlatmaya almayn. 1223- Gailesiz ba, yerin altnda. Bkz. Arsz ba mezarda olur. 1224- Gammaz olmasa tilki pazarda gezer. Gizli, yasa d yollarla karn salayan kii, yakay ele vereceinden korkmasa bu ileri aktan aa yapar. 1225- Garibe bir selam bin altn deer. Yabanc yerde tek bana kalan kiiye kar gsterilecek kk bir ilgi, bir hal hatr sorma, en byk iyilik yerine geer. 1226- Garip itin kuyruu baca arasnda (gtnde, kna ksk) gerek (olur). Snt durumunda olan kii, yabanc bir yerde hibir eye karmamal, sessiz, kendi halinde yaamaldr. 1227- Garip (yabanc) kim, kr o. Bir yere yeni gelen yabanc, orada satn alnacak eylerin nerede bulunduunu, kendi davranlarnda nelere uymas gerektiini bilmeyen kr gibidir. 1228- Garip (kr) kuun yuvasn Allah yapar. Garip ve kimsesiz kiileri Allah darda brakmaz. 1229- Gavura kzp oru yenmez. Bakasnn sizi ilgilendirmeyen tutumuna kzarak ok nemli olan devinizi yapmamanz doru deildir. 1230- Gavurun ekmeini yiyen gavurun klcn alar. Kii, inanlar ayr da olsa, sevimeseler de geimini salayan kimsenin yanls olur, ona hizmet eder. 1231- Gavurun tembeli kei, Mslmann tembeli dervi olur. Hristiyanlar arasnda keiler, Mslmanlar arasnda derviler tembel kiilerdir. nk bir keye ekilip otururlar; unun bunun verdikleriyle geinirler. 1232- Gece ii kr ii. Gece yaplan i, krlerin yapt i gibi zensiz olur. nk k yetersizlii, iin btn incelikleriyle yaplmasna olanak vermez. Bu nedenle ilerimizi gndz yapmay yelemeliyiz. 1233- Geceler gebedir. Her sabah uyandmz zaman yeni yeni olaylarla, durumlarla karlarz. Kr. Gn domadan neler doar. 1234- Gece yaar gndz aar, yl dzgnl; erkek syler kadn susar, ev dzgnl. Gece yamur yaar, gndz gne aarsa o yl uurlu, bereketli olur. Erkek istedigini syler de kadn susarsa o evde dirlik dzenlik olur. Bkz. Gndz yaar, gece aar... 1235- Geim dnyas. 1) Bu dnyada insann dnd en nemli ey, yaayn salayacak yolu bulmaktr.

2) Kii, herkesle iyi geinmeye dikkat etmelidir. 1236- Gemie mazi, yenmie kuzu derler. Gemiteki baarlar ya da can skc olaylar anp vnmek, zlmek neye yarar? Gemii unutalm da bugnk ve yarnki durumlara bakalm. 1237- Ge olsun da g olmasn. Elde etmek istediimiz sonuca ge kavumamzn zarar yok. Yeter ki engeller karak ona erimeyi gletirmesin. 1238- Gel demek kolay ama git demek gtr. Bir kimseyi ie almak, bir konuk armak kolaydr. nsan bunlar severek yapar. Ancak bir kimsenin iine son vermek, konua git demek kolay deildir. Onun iin bir kimseye gel demeden nce uzun uzun dnmek gerektir. 1239- Gel denilen yere gitmeye ar eyleme; gelme denilen yere gidip yerini dar eyleme. Gel dedikleri yere gitmekten utanma, ekinme. Gelme dedikleri yere de gitme. Gidersen yz vermezler, yer gstermezler. Kr. arlan yere erinme... 1240- Geldik yze, ktk dze. Kasmn yznc gn (15 ubat) olunca kn en azgn gnleri geride kalr. Mevsim artk ok sknt vermeden geer. 1241- Gelene git denilmez. 1) Kendiliinden sana gelen konuu kabul etmemek Trk geleneklerine uymaz. 2) Kendiliinden gelen gzel bir ey geri evrilmez. 1242- Gelen geer, konan ger. Dnyada hibir ey srekli olarak ayn durumda kalmaz. zellikle insanlar yerlerini sk sk deitirirler. 1243- Gelen gidene rahmet okutur. (Gelen gideni aratr). Beenmediimiz ve iten ayrlmasn dilediimiz bir kii yerine ou zaman yle birisi gelir ki, nerede eskisi? O ok iyiydi dedirtir. Kr. Gtk yurdun kadri... 1244- Gelen gideni aratr. Bkz. Gelen gidene rahmet okutur. 1245- Gelin altn taht (krs) getirmi, km (stne) kendisi oturmu. Bir topluluk ierisine giren kimse, yannda gtrd eyay kendisi kullanacaksa bunun deerli, deersiz olmas, kimseyi ilgilendirmez. 1246- Gelin atta buyruk Hak'ta. Bir gelin gveyinin evine gtrlmek zere ata bindirilir. Ama bakalm oraya ulaacak ve evlenme gerekleecek mi? Yoldayken lm gibi, gelini bakasnn karmas gibi engeller kabilir. Oldu bitti sandmz her ey bu durumdadr. Kesin sonuca ulamadan hibir eye gerekleti gzyle baklmamal. Kr. Gelini ata bindirmiler... 1247- Geline oyna demiler, yerim dar demi. Bkz. Oynamasn bilmeyen kz... 1248- Gelin eikte olan beikte. Bir eve gelin gelir gelmez, ocuu da beikte saymak ve bebek hazrlklarna balamak gerekir. 1249- Gelin girmedik ev olur, lm girmedik ev olmaz. Her eve gelin girmeyebilir. Ama her eve lm girer. 1250- Gelin hal getirir, serer kendi oturur. Bkz. Gelin altn taht getirmi, km kendisi oturmu.

1251- Gelini ata bindirmiler, ya nasip demi. 1) Nikah kylm, gelin kocas evine gitmek zere ata binmi de olsa evlenmenin gereklememesi ihtimali vardr. 2) Kesin sonu alnmadan, hibir ie oldu bitti gzyle baklmamaldr. Umulmadk engeller ii bozabilir. 1252- Gelin olmayan kzn vebali amcas olunun boynuna. Gelenee gre, amca olu, amcas kzn bu duruma drmemeli, nikahlamaldr. 1253- Gem almayan atn lm yakndr. Dik kafal, sz dinlemez, hrn kii, davrannn byk zararn grr. 1254- Gemisini kurtaran kaptan(-dr). Yetenekli, becerikli adam, herkesin ne yapacan ard kark bir ortamda btn tehlikeleri atlatarak iini iyi bir sonuca ulatrr. 1255- Genliin kymeti ihtiyarlkta bilinir. nsan genliinde zamann gerei gibi deerlendirmez. htiyarlaynca, yaplacak birok eyleri vaktiyle yapmam olduunu grr. Ama artk bunlar yapacak gc ve zaman kalmamtr. O vakit, genliin ne kadar deerli olduunu anlar. Ne are ki i iten gemi bulunur. Salk konusunda da durum byledir. 1256- Genlikte para kazan (ta ta), kocalkta kur kazan (ye a). Kii genliinde alp para biriktirmelidir ki, ihtiyarlayp alamad zaman onunla rahat rahat geinsin. 1257- Getir bana hdrellezi, gstereyim sana yaz. Hdrellez gelince (yani 6 Maysta) yazn kendini gstermesi gibi ancak uygun koullar gerekleirse beklenen sonuca kavuulur. Kr. elli yaz belli. 1257- Gezen ayaa ta deer. Gerekli olmad halde urada burada dolaan kii, bu gezme srasnda kendisine zarar dokunan eylerle karlar. Kr. ok gezen tavuk ayanda pis getirir. 1259- Gezen kurt a kalmaz. Rzkn karmak iin gezip dolaan, uraya buraya bavuran kimse a kalmaz. 1260- Gidecein Antep, yiyecein pekmez. Byle bir yol tutann elde edebilecei ey pein olarak sylenebilir. 1261- Giden gelse dedem gelirdi. len kimse nasl dirilmezse, elden kan ey de bir daha ele gemez. 1262- Gidilmeyen yer senin olmaz (deildir). Gidemediimiz, yararlanamadmz yer, malmz olsa bile neye yarar? Byle bir yerin bizim olmayan yerle ne fark vardr? 1263- Gidip de gelmemek var, gelip de grmemek (bulmamak) var. Uzak bir yere giden kimse, ayrld yere bir daha dnmeyebilir; belki de orada lr. Dnebilirse, ayrlrken brakt yaknlarn bulmayabilir; onlar da lm olabilirler. O halde vedalarken bunu hatrlamak ve helallemek gerektir. 1264- Gizlide gebe kalan aikarede dourur. Toplum iinde hibir davran gizli kalmaz. lkin gizlenebilmi olan bir i, bir sre sonra gizlenemeyecek sonucu ile aa kar. 1265- G dn topal eek ne geer. Toplum belli bir ynde ilerlerken sonuncu olanlar bu gidi ters yn alrsa birinci olurlar.

1266- Gtk yurdun kadri konduk yurtta bilinir. Beenilmeyip braklan yerin ne denli deerli olduu, yeni yerleilen yerin ktl grldkten sonra anlalr. Kr. Gelen gidene rahmet okutur. 1267- Ge direk, denize kapak olmaz. Hem gereksiz, hem de gerekletirilmesi hayale bile smayan eylerle uralmamaldr. 1268- Gk grlemeden yamur yamaz. Bir kii ya da topluluk, sesini ykseltmezse istediine kavumaz. 1269- Gkten ne yad da (yaar ki) yer kabul etmedi (etmesin?) Byklerden gelen eyleri kkler geri eviremezler. 1270- Gkten yere yaar, yerden ge deil. Varlkllar yoksullara, gller gszlere yardm eder; tersi dnlemez. 1271- Gkyznde dn var deseler, kadnlar merdiven kurmaya kalkar. Kadnlar, dne, elenceye can atarlar. Bu uurda katlanmayacaklar sknt yoktur. 1272- Gle (ara) su gelinceye (gelene) kadar kurbaann gz patlar. Ferahlatc bir duruma kavuulaca belli olsa bile, sonucun ok gecikmesi, onu yararsz klar ve bekleyeni yoksunluk iinde kvrandrr. 1273- Glgesinde oturulacak aacn dal kesilmez. Kendisinden yararlanlan kiiyi, nesneyi zarara uratacak eylemlerden saknlmaldr. 1274- Glgeyi ho gren tekneyi bo grr. almayp keyfine bakan yoksulluk iinde kalr. Kr. Yazn yersen lokumu..., Austosta glge kovan... 1275- Gnln yaz var, k var. nsan kimi zaman neeli, iyimser, yaama sevgisi ile dolu olur; kimi zaman da bunalm, ktmser, bezgin. 1276- Gnl alma bir elma. Bkz. Yarm elma gnl alma. 1277- Gnl bir sra saraydr, krlrsa yaplmaz. Bir kimsenin, hele dostlarmzn gnln krmamaya dikkat etmeliyiz. Krlan gnl kolay kolay onarlamaz. Bu yzden, eski dostluk bir daha, o itenlikle yenilenemez. 1278- Gnlden gnle (kalpten kalbe yol vardr. (Kalp kalbe kardr). Birbirlerine birtakm duygularla bal olan iki kimseden biri, teki iin ne dnyorsa o da beriki iin ayn eyi dnr. 1279- Gnl dt bir boka o da misk gibi koka. Kimi kiiler ok irkin birine ya da ok kt bir eye gnl kaptrrlar. Onlarn gznde bunlar irkin deil, ok gzeldir, kt deil ok iyidir. 1280- Gnl ferman dinlemez. En yksek yerden yasak emri de gelse gnl sevdiinden vazgemez. 1281- Gnl karmaz (kocamaz). nsanlar yalansalar da gnlleri gen kalr. Sevgi ve istekler eski; gcn, tazeligini yitirmez. Kr, Er kocar, gnl kocamaz. 1282- Gnl kimi severse gzel odur. Bir kiinin gzel bulduunu baka bir kii gzel bulmayabilir. ller deitiine gre bir kimse iin gzel, gnlnn sevdiidir. 1283- Gnlsz namaz ge (gklere) amaz.

ten gelen bir duygu ile klnmayan namaz kabul olunmaz. Bunun gibi, isteksiz yaplan iten hayr gelmez. 1284- Gnlsz yenen (istenmeyen) a, ya karn artr ya ba. steksiz yenilen yemek, nasl insana dokunursa, istenmeyerek yaplan i de ylece kt sonu verir. 1285- Gnl ummad yere kser. nsan, kendisini sevmeyenlerin i davranlarn doal karlar. Ama sevitii kimsenin bu gibi davranlarndan dolay ona krlr. Kr. Kii umduuna kser. 1286- Gnl var otlua, gnl var boklua (konar). yi ve gzel eyleri seven yksek ruhlu insanlarda vardr; kt, murdar eylerden holanan aalk insanlar da. 1287- Gnl verme evliye; eve gider unutur. Bir kadn, evli bir erkee gnl kaptrmasn. Onun gsterecei ilgiye inanmasn. Evli olan erkekler, baka kadnlara balanamazlar. 1288- Gn yufka yerinden delinir. Her i en rk yerinden patlak verir. rnein, cierlerinden rahatszlk geirmi olan kii, zayf dse hemen cierlerinden hastalanr. Toplumsal olaylarda da durum byledir. Kr. p inceldii yerden... 1289- Grdn deli, savul geri. Dengesiz kimselerden uzak durmak, byleleriyle karlamamak gerektir. 1290- Grenedir grene, kre nedir kre ne? Her ey grebilen kimse iin anlamldr. Gremeyen iin hibir ey anlam tamaz. Kr. Anlayana sivrisinek... 1291- Gren gzn hakk vardr. Yiyecek, ya da imrenilecek bir eyi grene o eyden vermek gerekir. 1292- Grgl kular grdn iler, grmedik kular ne grsn ki ne iler? yi eitim grm, iyi aile iinde yetimi kimseler, aldklar terbiyenin gereini yaparlar, beenilirler. Byle bir eitim grmemi ve iyi bir ortamda yetimemi olanlar, bir ey bilmezler ki yapsnlar. 1293- Grmemi grm, glmeden (gle gle) lm. Grgsz kii, gnn birinde ummad bir duruma eriirse sevincinden ne yapacan arr. 1294- Grmemiin olu olmu, ekmi kn koparm. Grgsz kii, eline geen nimeti nasl kullanacan bilmez. Kullanaym derken heder eder. 1295- Grnen dan (kyn) uza olmaz. Bir durumun nasl bir sonuca varaca belli olduktan sonra bu sonu ok gemeden gerekleir. 1296- Grnen ky klavuz istemez. Ortada duran bir gerei aklamak gerekmez. 1297- Grne aldanma (aldanmamal). Her eyin bir d grn, bir de iyz vardr. D gzel, ii kt, ya da d kt ii gzel olan eyler de oktur. Onun iin yalnz d grne bakarak yargya varmak insan aldatabilir. 1298- Gte yakn yerden et yememeli. Bir saknca dourabilecek ie giriilmemelidir. 1299- Gzden rak (uzak) olan gnlden de rak (uzak) olur.

nsan, evresindeki arkadalarn sk sk arar. Ama uzaktaki arkadan o kadar sk arayamadndan yava yava unutur. Kr. Gz grmeyince... 1300- Gze yasak olmaz. Ortada duran eye herkes bakar. Hibir kimseye buna bakmaz denilemez. 1301- Gz grdn (az yediini) ister. Kii, her zaman grd (yemeye) alt gzel eyleri unutamaz. Onlar ister durur. Kr. Gz grr, gnl ister. 1302- Gz grmeyince gnl katlanr. nsan, yaknnda bulunan sevdii kimse ile sk sk grmeden edemez. Ama bu kii uzak bir yere giderse, grmekten umudunu keser, ayrla katlanr. Kr. Gzden rak olan... 1303- Gz grr, gnl ister (eker). Kii, grmedii eyi istemez; grp beendii eye kar istek duyar. Kr. Gz grdn ister. 1304- Gzlye gizli yoktur. Grmesini bilen kiiden hibir ey gizlenemez. 1305- Gzszden gzl doar, dilsizden dilli doar, ille deli soy kovar. (Gzszden gzl, dilsizden dilli; deliden deli, deliden deli.) Kiideki beden sakatlklar ocuklarna gemez. Ama delilik soya eker. 1306- Gz terazi; el mizan. Bkz. El terazi, gz mizan. 1307- Gz tanede olan kuun aya tuzaktan kurtulmaz. Hep kar peinde koan kii, tehlikeden uzak kalamaz. 1308- Gz var, izan var. Bir eyin iyi ya da kt olduu dikkat edilerek, gzelce yoklanarak anlalr. Bunlar yaplmadan alnan nesne kt ise bu, incelenmeden alan kiinin bana kaklr. 1309- Gurkun cc gzn saylr. Bir giriimden elde edilen verimin gerek deeri, bu verimin karlaaca tehlikeler bittikten sonra belli olur. (Gurk: Kuluka tavuu, cck: Pili) lkbaharda kan pililerin hepsi yaamaz. Kimisi lr, kimisini kedi kapar. Kesin saylar sonbaharda belli olur. 1310- Gck (ubat), ya iti soludurum, ya devenin kuyruuna karm demi. ubat aynda kimileyin bunaltc scak olur, kimileyin diz boyu kar. 1311- Gl dalndan odun, beslemeden kadn olmaz. Bkz. Halayktan kadn olmaz... 1312- Gl dikensiz olmaz. Bkz. Dikensiz gl olmaz. 1313- Glme komuna, gelir bana. nsan bakasnn bana gelen ykmla alay etmemelidir. Gn olur, yle bir ykm kendisinin de bana gelir. 1314- Gl seven dikenine katlanr. nsan, sevdii kimse ve sevdii i yznden gelecek skntlara katlanr. Kr. Dikensiz gl olmaz. 1315- Gn bugn. 1) e yarayan gn, iinde bulunduun gndr. Onu deerlendirmeye bak. Bugn ne yapabilirsen kazancn odur.

2) Bugn kim i banda, kim itibarda ise onun sz geer. Dn belli bir kii olmamas, yarn unutulacak bir kii olmas nemli deil. 1316- Gn domadan neler doar. Yarn ne gibi olaylar kacan kimse bilmez. Kt bir durum bir gn sonra dzelebilir; iyi bir durum ktleebilir. Kim bilir, daha neler olur. Kr. Geceler gebedir. 1317- Gndzn mum yakan geceyle (geceleyin) bulamaz. Bir ey gerekmedii zaman harcayan, gerektii zaman bulamaz. 1318- Gndz yaar gece aar, yl bozgunluu; kadn syler erkek susar, ev bozgunluu. Gndz yamur yaar, gece hava ak olursa o yl bereketsiz olur. Kadn drdr eder de erkek susarsa o evde dirlik dzenlik yok demektir. Bkz. Gece yaar gndz aar... 1319- Gne gre krk giyinmek gerek. Klk kyafetimizi ve baka durumlarmz zamann koullarna uydurmalyz. 1320- Gee balkla svanmaz. Herkesin bildii bir gerek, yadsnamaz, yalan yanl szlerle deitirilemez, rtbas edilemez. 1321- Gne girmeyen eve doktor girer. Ev, gne almaldr. Gne, vcudu glendirir, birok mikroplar ldrr, birok hastalklara iyi gelir. Gnesiz evde hastalk eksik olmaz. 1322- Gn geer, kin gemez. Aradan uzun zaman gese biles bir kimsenin bakasna kar besledii kin snmez. 1323- Gn gne uymaz. (Her gn bir olmaz). Bir gnn olaylar, ileri, durumlar, koullar baka bir gnnkine benzemez. 1324- Gn varken davarn eve gtr. lerini en uygun ve en gvenli zamanda yap. 1325- Gn var yl besler, yl var gn beslemez. Bkz. Ay var yl besler... 1326- Grlt istemeyen kazanc (bakrc) dkkanna girmez (hrkasn bana eker). Kafasn dinlemek, kendi kelerinde sessiz yaamak isteyenler; grltl, patrtl ilerle ilgilenmez; byle grevler almazlar. 1327- Gvenme (inanma) dostuna, saman doldurur postuna. Dost bildiin herkese inanma. Dost sandn yle kimseler olur ki, kendilerine kar olan gvenden yararlanarak sana daha kolaylkla byk ktlkler yaparlar. 1328- Gvenme varla, dersin darla. (Varla gvenilmez). nsan, varlkl durumuna gvenerek har vurup harman savurmamal, tutumlu olmaldr. Buna dikkat etmeyen kii, ilerin iyi gitmedii ve alamad zamanlarda darla der. 1329- Gzel brnr, irkin grnr. Gzeller kendilerini nazl satarlar; kolay kolay kimseye grnmek istemezler. irkinler ise kendilerini herkese gstermeye, beendirmeye alrlar. 1330- Gzele bakmak sevaptr. Gzel eylere bakarken hayranlk duyar, Tanr'nn neler yarattn dnerek bykln dnrz. Onun iin gzele bakmak sevaptr. 1331- Gzele bakmann gze faydas var. eitli organlarmzla deiik zevkler tadarz. Gzel eylere bakmakla da gz zevkimizi doyururuz.

1332- Gzele gz ars da yakr. Kr. Gzele ne yakmaz., Gzele kken yakr. 1333- Gzele krk gnde doyulur, iyi huyluya krk ylda doyulmaz. yi huylu olmayan gzel yzlden abuk usanlr. yi huylu olan kimseden -irkin de olsahi usanlmaz. Kr. Ty gzellii... 1334- Gzele kken yakr, irkine allar neylesin. Gzel, ayana ip balasa halhal gibi grnr. irkin de en gzel sslerle donansa gzelleemez. Kr. Gzele ne yaramaz. 1335- Gzele ne yaramaz (yakmaz). Gzelin giysi ile, ssle gzellemesi sz konusu deildir. Ne giyerse giysin ona yakr. 1336- Gzeli herkes sever. Btn insanlar gzellere ve gzel eylere kar sevgi duyarlar. 1337- Gzeli kzken grme, beik ardnda gr. Kzken gzel olann, doum yaptktan sonra gzellii kalr m, belli olmaz. 1338- Gzel kanda kavga anda. Gzel eyi herkes ele geirmek istediinden aralarnda -Ben alacam. -Yok, ben alacam diye kavga kar. 1339- Gzellerin talihi irkin olur. Gzeller, gzelliklerine yaraan bir yaay ararlar. Bunu bulmak da pek kolay olmadndan, -ya da kendilerini bulduklarna layk grmediklerinden mutlu olmazlar. 1340- Gzellik ondur, dokuzu dondur. Gzelliin onda dokuzu giyim kuamla salanr. ::::::::::::: -H1341- Haberi verenden alan uz gerek. Bir kii ne gibi sonu douracan bilmedii bir haberi sadece anlatr. Bundan sonu karmak, dinleyenin anlay, uslamlama gcne baldr. 1342- Hac hac olmaz gitmekle Mekke'ye, dede dede olmaz gitmekle tekkeye. Bir ii grnte ve biimsel olarak yapmakla o i gerekten yaplm ve sonu elde edilmi olmaz. 1343- Hac hacy Mekke'de (dervi dervii tekkede) bulur. Ayn yolda olanlar, bu yol yolcularna zg yerlerde buluurlar. 1344- Hac Mekke'de, dervi tekkede (yakr). Kii, zel durumunun gerektirdii yere yakr. Bu duruma uymayan yerde bulunursa yadrganr. 1345- Haddini bilmeyene bildirirler. evresindekileri hie sayarak yetkili olmad konularda yksekten atanlara sert karlklarla gereken ders verilir. 1346- Hak deyince akan sular durur. Bir anlamazlkta adalet, hakkaniyet, tarafszlk yolu tutuldu mu artk kimsenin syleyecek sz kalmaz. 1347- Hakl sz haksz Badat'tan evirir. Doru, inandrc sz, yanl yolda ok ileri gitmi olan kiiyi bile yola getirir. 1348- Hak sz adan acdr.

Bkz. Doru sz... 1349- Hak yerde kalmaz. Hak hor grlmez, inenmez, yadsnmaz. Emein karl her halde denir. 1350- Hak yerini bulur. Bir anlamazl ortadan kaldran yol, doru yoldur. Bu her zaman stn gelir. Haklya hakknn verilmesi, sulunun cezalandrlmas da bu demektir. 1351- Halayktan kadn olmaz, gl aacndan odun. (Gl dalndan odun, beslemeden kadn olmaz). Her eyin, kendisinden beklenen grevi yapabilecek nitelikler tamas gerekir. Gl aac iyi odun grevini yapamad gibi orta hizmetisi de kltrl bir kocann ei olamaz. 1352- Hal halin yoldadr. Ayn durumdaki kimseler, birbirlerinin durumunu daha iyi anlarlar. Kr. Damdan den, damdan denin... 1353- Halda nak bir gerek. Bir toplulukta, bir ura alannda ayrk nitelii bulunan bir e ho karlanr. Buna benzer baka bir e iyi karlanmaz. 1354- Hamala semeri yk olmaz (deildir). nsana kendi ii ve sorumluluunu zerine ald yaknlarnn yk ar gelmez. Kr. Koa boynuzu... 1355- Hamama giren terler. inde bulunduumuz durum masraf, zveriyi, skntya katlanmay gerektiriyorsa iimizi bunlarsz yrtmeyi dnemeyiz. 1356- Ham tatl, yetkini ac. ocuk kkken sevilir; sorun karmaz. Ama byynce anne babay byk sorunlar karsnda brakr; zer de. 1357- Hamsi kurban olur mu? -Kan da var, can da. (Hamsi niin kurban olmasn; kan da var, can da). Yanl i yapmaya kararl olanlar, bunun doru olduunu kantlamaya alrlar. 1358- Hamsin, zemheriden kemsin. Krk gnlk zemheri (erbain) kn en sert dnemi saylr. Ama onu izleyen elli gn (hamsin) daha da zorlu geer. 1359- Hangi gn vardr akam olmadk. Sona ermeyen hibir iyi durum, yldz snmeyen hibir nl yoktur. 1360- Hanm krarsa kaza, halayk krarsa ceza, (Hizmeti krarsa su, hanm krarsa kaza). Buyurucu durumunda olanlarn yapt yanllk ho grlr; buyruk altndakilerin yapt yanllk su saylr. 1361- Haramn temeli (binas) olmaz. Haram kazan, bir ie yaramadan telef olur gider. 1362- Haramzade pazar bozar, helalzade pazar yapar. (Helalzade bartrr, haramzade kartrr.) St bozuk kii, iki kimsenin arasn aar, anlamalarna engel olur. Soylu kii arabuluculuk yapar, anlamalarna yardm eder. 1363- Harmanda dirgen (trpan) yiyen spa, ylna kadar acsn unutmaz. Bir haylazlndan dolay dvlen ocuk, uzun sre bunu hatrlar da haylazlk yapmaktan ekinir.

Uygunsuz bir davranndan dolay cezalandrlan kimseler de byle. 1364- Harman dven kzn az balanmaz. Hizmetinin verimlerini aldmz kimsenin bize kazandrd eylerden yararlanmas gerekir. Kr. Bal tutan parman yalar. 1365- Harman dvmek keinin ii deil. nemli, ar iler, hafife alnmamal, oluk ocua, acemilere yaptrlmamaldr. 1366- Harman yakarm diyen, oraa yetimemi. Bakasna ktlk yapmay tasarlayan kii, ktln yapmaya frsat bulmadan cezasn grr. 1367- Harman sonu dervilerindir. Herkesin bol bol yararland eyin arta kalanndan alakgnll kimseler yararlanrlar. 1368- Harman yel ile, dn el ile. Her iin gereklemesi birtakm koullarn bulunmasna baldr. rnein, harman savurmak iin yel, dnn iyi hazrlanmas ve toplantnn en gemesi iin hsm, akraba, e, dost ister. 1369- Hastalk kantarla girer, miskalle kar. Hastalk, birden ve ok zorlu gelir. Ama yava yava iyileir. 1370- Hastalk salk (sayrl) bizim iin. nsan can tayor: Sa, esen olduu gibi hasta da olur. Bu durumlar dnp tedbirli bulunmak gerekir. 1371- Hasta ol benim iin, leyim senin iin. Kii, kendisi iin bir zveride bulunan kimseye kar, sras gelince daha byk zveride bulunur. 1372- Hasta olmayan, saln kadrini bilmez. nsan hasta olup arlar, szlar iinde kvrandktan sonra hasta olmad zamanki durumunun deerini gerei gibi anlar. 1373- Hastaya bakmaktan hasta olmas yedir. Ar bir hastaya bakmak o denli gtr ki, kimi zaman hasta olmak bundan daha kolay grnr. 1374- Hastaya (dek) yatak sorulmaz. Bir kiiye, onsuz yapamayaca belli olan bir eyin gerek olup olmad sorulmaz. 1375- Hasta yatan lmez, eceli yeten lr. Bkz. Yatan lmez, eceli yeten lr. 1376- Hatasz kul olmaz. Yanlmayan, kusur ilemeyen insan yoktur. Kr. Kul kusursuz olmaz. 1377- Hatr alma bir elma. Bir kimseye kar sevgimizi gstermek iin sunduumuz armaann deeri pahal olmasnda deil, duygumuzu tamasndadr. Kr. Yarm elma, gnl alma, An beni bir kozla... 1378- Hatr iin i tavuk (da) yenir. nsan, sevdiinin hatr iin yaplmayacak eyleri yapar. 1379- Haydan gelen huya gider (selden gelen suya gider.) Havadan kazanlan para, ie yaramayan eyler uruna savrulur gider. 1378- Hayf lene olur. Acnacak yata ya da ackl biimde lene herkes zlr; ama bir sre sonra zntler geer, ac unutulur. lenin acnacak durumu ise srer gider.

1381- Hayr dile eine (komuna), hayr gele bana. (Ne dilersen eine o gelir bana.) Sen bakalar iin iyi eyler dile ve yap ki bakalar da senin iin iyi eyler dilesin, yapsn. Kr. Komunu iki inekli iste ki... 1382- Hayr ii uzat erre dnsn, er izi uzat hayra dnsn. Bkz. er ii uzat... 1383- Hayrl evlat neylesin mal, hayrsz evlat neylesin mal. Bkz. Akll olan neyler ata maln... 1384- Hayrl komu, hayrsz akrabadan iyidir. Bkz. Yakn dost... 1385- Hayvan koklaa koklaa, insan sylee sylee. Bkz. nsan sylee sylee... 1386- Hayvan yularndan, insan ikrarndan (sznden) tutulur. Bkz. nsan sznden... 1387- Hazra dalar dayanmaz. Hazrdan yemeye da kadar para olsa dayanmaz. Onun iin insan bir yandan yerken bir yandan da kazanmaldr. Kr. Scaa kar m... 1388- He demek de i bitirir, yok demek de. inin incelenmesi uzayp giden kii, olumlu ya da olumsuz olsun, bir an nce sonucu renmek ister. nk ona gre bir program izecektir. Olumlu sonu da, olumsuz sonu da bu nedenle iine yarar. 1389- Hekimden sorma, ekenden sor. 1) Hastann ne ektiini hekim bilmez, hasta bilir. 2) Bir skntnn acsn, are gsterecek kimse deil; eken bilir. 1390- Hekim kim, bana gelen. Bir hastaln en iyi hekimi, bu hastal geirmi olan kimsedir. Toplumsal alanda da byledir: Bir konuyu en iyi sonuca ulatrmasn bilen kimse, bandan byle bir olay gemi olan kimsedir. 1391- Hekimsiz, hakimsiz memlekette oturma. Saln gvencesi hekim, toplumun gvencesi hakimdir. Bu iki gvencenin bulunmad yerde oturmak doru deildir. 1392- Helale cmertlik olmaz. Kar kocasnn, koca karsnn bakasyla senli benli olmasna, dp kalkmasna gz yummamaldr. 1393- Helal kazan ile yal pilav yenmez. Din, yasa, ahlak d i yapmadan zengin olunmaz. 1394- Helalzade bartrr, haramzade kartrr. Bkz. Haramzade pazar bozar... 1395- Helva irin, nefis kafir. Yasaklanan ya da ele geirilmesi g olan eyin ekicilii karsnda ona kavuma isteini yenmek gtr. 1396- Her aacn meyvesi olmaz. Dtan verimli gibi grnen herkes verimli olmaz. 1397- Her aa kknden kurur (rr). Bir topluluun dayand temel bozulursa o topluluk yklr.

1398- Her aatan kak olmaz. zellii bulunan bir i iin herhangi bir kimse ve herhangi bir ey kullanlamaz. 1399- Her ban (herkesin) bin derdi var, deirmencininki su. Herkesin kendi yaay ile ilgili bir derdi vardr. Bir kiinin derdi tekininkine benzemez. 1400- Her iek koklanmaz. Her gzelle iliki kurmak doru deildir. 1401- Her ok, azdan olur. ok dediimiz eyler, azlarn birikmesiyle meydana gelmitir. ou elde etmek iin azlar biriktirmeye nem verilmelidir. Kr. Damlaya damlaya... 1402- Her damardan kan alnmaz. Herkesten yardm istenmez. stense de alnamaz. 1403- Her delie (tan altna) elini sokma, ya ylan kar ya yan. Sonunu dnmeden, zarar grmen olasl bulunan davranlarda bulunma. Kr. Ylana yumuak diye el sunma., Aklna geleni ileme... 1404- Her delinin bana bayrak dikilse bedestende bez kalmaz. evrede o denli ok dengesiz var. 1405- Her dkkan kirasyla. Her maln fiyat deerlilik derecesine (nitelik dzeyine) gredir. 1406- Her d bir reni. Kii her yanl davrann ac sonucundan bir ders alr. Kr. Her ziyan bir ttr. 1407- Her gnlde bir arslan yatar. Bkz. Her yiidin gnlnde... 1408- Her gn baklava brek yense bklr. Hep ayn eyle uramak, usan verir. Bunlar en gzel eyler olsa bile. 1409- Her gn bir olmaz. Bkz. Gn gne uymaz. 1410- Her gn gezen krda, bir gn urar kurda. Sakncal ilerle uraan kimse, gnn birinde tehlikenin kurban olur. 1411- Her gzelin bir kusuru (huyu) vardr. Bkz. Kusursuz gzel olmaz. 1412- Her horoz kendi plnde (kllnde) ter; (einir). Bir kiinin kendi mal olan yerde, ya da kendisine ok bal bulunan evrede sz geer. 1413- Her iniin bir yokuu (her yokuun bir inii) vardr. i bozulan kii zlmemelidir. Her iniin bir yokuu olduu gibi, bozulan iin dzelmesi, dmenin kalkmas da vardr. 1414- Her inleyen lmez. Her skntl durum kt biimde sonulanmaz. Umutsuzlua dmemek, sknty giderecek yollara bavurmak gerekir. 1415- Her insan kendi ukurunu doldurur. Bkz. Kimse kimsenin ukurunu... 1416- Her iin ba salk. nsann yapaca her i, vcut salna baldr. Salk olmazsa hibir i yaplamaz. 1417- Her ite bir hayr vardr.

Olup biten bir ii -baka biime sokmak elimizde olmadna gre- hayra yormak gerekir. Bu, insan ktmserlikten kurtarr. 1418- Her kapnn bir anahtar vardr. Her g ii zecek bir yol vardr. 1419- Her kan ksmeti bir olmaz. Herkesin talihi, kazanc bir deildir. Ayn abay gstermelerine karn kimisi daha ok, kimisi daha az kazanr. 1420- Herkes akln pazara karm (mezada vermi), yine kendi akln alm (begenmi). (Herkes kendi akln beenir). nsanlar kendi akllarn bakalarnn aklndan stn grrler. Bir konu zerindeki trl dnceler arasndan, en ok kendi dncelerini beenirler. nk lleri de kendi akllardr. Kr. Akllar... 1421- Herkes bildiini okur. Bakalar ne sylerse sylesin, herkes kendi dnne gre i yapar. 1422- Herkes davul alar ama oma makama uyduramaz. Herkes i yapar ama, o iin gerektirdii ustal gsteremez. Kr. Herkes kak yapar ama... 1423- Herkes ektiini bier. Bkz. Ne ekersen onu biersin. 1424- Herkese tkr bal. Kii -bakalar beenmese de- kendi yaptn, kendi yaknlarn beenir, sever. 1425- Herkes evinde aadr. Herkesin kendi evinde, kendi blgesinde hatr saylr, sz geer. Kr. Her horoz kendi plnde ter. 1426- Herkes gbresini kendi tarlasna kor. Kiinin bakasna yapt ktlk kendi tarlasna koyduu gbre gibidir; Kendi maldr, yine kendisine dnecektir. 1427- Herkesin akl bir olsa koyuna oban bulunmaz. eitli iler, eit eit yetenekli kiilerle baarlabilir. Herkes ayn eyi bilse ve yapabilseydi, geri kalan ileri yapacak kimse bulunmazd. 1428- Herkesin arnna gre bez vermezler (verilmez). Herkes bir eyden istedii lde deil, ancak gerektii ve olabildii oranda yararlanabilir. 1429- Herkesi (kiiyi) nasl bilirsin? Kendin gibi (kalbince). Bakalarnn bir durum karsnda nasl davranacan dnrken hep kendimizi l tutar, ona gre yargya varrz. (Ama bu yarg her zaman doru kmaz.) 1430- Herkesin (her ban) bir derdi var, deirmencininki de su. Bkz. Her ban bir derdi var... 1431- Herkesin delisi evinde, derdi karnnda. Aile bireylerinin uygunsuzluklar, evin eitli sknt ve sorunlar olur. Bunlar kimseye duyurulmaz; sineye ekilir. 1432- Herkesin ettii yoluna gelir. Bir kimse bakasna bir ktlk yaparsa ayns kendisinin de bana gelir. yilik de byle. 1433- Herkesin getii kprden sen de ge. Sana uygun grnmese bile herkesin yapt ii sen de yap. 1434- Herkesin hamuru ekmeine gredir.

Bir i iin yaplan hazrlk, gerekseme lsnde olur. 1435- Herkesin tenceresi kapal kaynar. Bir ailenin geim durumunu baka bir aile bilmez. 1436- Herkesin yorulduu yere han yapmazlar (yaplmaz). Bir ii yapmakla ykml olan kimseye, bu ii diledii zaman yapmas, diledii gibi yapmas, istemedii zaman yapmamas hakk tannmaz. 1437- Herkes karnn rengine boyanr. nsan davranlarn urat iin gereklerine uydurmaldr. 1438- Herkes kak yapar ama sapn ortaya getiremez. Bir ii yapmadan yapmaya fark vardr. Kusursuz ve en gzel biimde yapmay herkes bilemez. Kr. Herkes davul alar ama... 1439- Herkes kendi akln beenir. Bkz. Herkes akln pazara karm.... 1440- Herkes (kimse) kendi aybn bilmez (grmez). nsan kendi kusurunu gremez, bilemez. Bilse zaten onu yapmaz. 1441- Herkes (her insan) kendi ukurunu doldurur. Bkz. Kimse kimsenin ukurunu doldurmaz. 1442- Herkes kendi ls iin alar. Hi kimse bakasnn acsn iinde duymaz. Onun yreini szlatan ancak kendi acsdr. Kr. Eldeki yara, yarasza... 1443- Herkes ne ederse kendine eder. Kiinin davranlar, niteliine gre evrede yank bulur. Davranlar iyi ise, evresinden iyilik gelir. Kt ise, karlklar da kt olur. Kr. yilik eden iyilik bulur, Ne dorarsan ana o kar kana, Ne ekersen onu biersin. 1444- Herkes sakz iner ama (tlatamaz), Krt (ingene) kz tadn karr. Bir ii herkes yapar ama, merakls baka bir itahla, tadn kararak ve herkesin dikkatini ekerek yapar. 1445- Herkes sevdiini per, bayram da bahane. Kii, yapmay uygun grd i iin bir gereke yaktrr. 1446- Herkes zibilliinin horozu. (Her horoz zibilliinde ter.) Bir evreye egemen olan kiinin sz o evrede geer. 1447- Her kimin ba var, yreinde da var. Bkz. Dada ban var, yreinde... 1448- Her koyun kendi bacandan aslr. Herkes kendi suundan sorumludur. 1449- Her kuun eti yenmez (ku var ki et yedirirler.) Bkz. Ku var eti yenir, ku var... 1450- Her sakaldan bir tel ekseler, kseye sakal olur. Herkes biraz zveride bulunsa bir yoksul perianlktan kurtulur. 1451- Her sakally baban m sanrsn? D grn ile iyi sanlan kiinin iyzn anlamadka kesin yargya varmaynz. 1452- Her eyin vakti var, horoz bile vaktinde ter.

Her ey zamannda yaplmaldr. Zaman gelmeden yaplmaya kalklrsa baar elde edilemez. nk gereken koullar tamam olmamtr. Zaman getikten sonra yaplrsa gerei kalmayan bir i iin uralm olur. Kr. Vakitsiz ten horozun... 1453- Her eyin yenisi, dostun eskisi. Eski, ypranm, bozulmu eyi kullanmak, insana sknt verir. Yeni ey zevkle kullanlr. Eskilik ancak dostlukta deer tar. nk eski dostluk, birok snav geirmi, pekimitir; unutulmaz anlarla iki taraf birbirine balamtr. 1454- Her eyin yokluu yokluktur. nsan pek ok eye gerekseme duyar. Gerekli olan ey, kk bir ey de olsa yokluu kendini belli eder. 1455- Her ta ba yarmaz. Her korkulan ey tehlikeli deildir. Kr. Ummadn ta ba yarar. 1456- Her vaktin bir padiah var. Her iin iyi yaplacak uygun bir zaman vardr. 1457- Her yerde okka (okka her yerde) drt yz dirhem. Bkz. Nereye gitsen okka drt yz dirhem. 1458- Her yiidin bir yourt yiyii vardr. Her kiinin kendine zg bir alma yolu, bir i yapma biimi vardr. 1459- Her yiidin gnlnde (her gnlde) bir arslan yatar. Herkesin gnlnde, elde etmek istedii byk bir ey vardr. 1460- Her yokuun bir inii vardr. Bkz. Her iniin bir yokuu vardr. 1461- Her zaman idem kmaz; bazen de ksk krlr. Giriilen ilerden her zaman olumlu sonu alnamaz. Kimileyin olumsuz durumlar baarya engel olur. 1462- Her zaman eek lmez, on kfte on paraya olmaz. 1) Her zaman piyasa malla dolup fiyatlar ucuzlamaz. 2) stenen eyi kolayca elde etmek olana knca frsat karmamal. 1463- Her zaman gemicinin istedii rzgar esmez. Olaylar herkesin dileine uygun olarak gelimez. 1464- Her ziyan bir ttr. Kii her urad zarardan bir ders alr. Kendisini bu zarara srkleyen yanl tutumu artk brakr. Kr. Her d bir reni. 1465- Hesapsz kasap, ya bak krar ya masat, (Hesabn bilmeyen kasap, ne satr brakr, ne masat). 1) inin ehli olmayan, ne yapacan nceden iyi dnmeyen kii, iin iinden bir trl kamaz. Bu uurda bavurduu aralar da heder eder.

2) Hesabn bilmeyen kii elinde, avucunda bulunan ie yarar eyleri de ziyan eder. 1466- Hrsza beyler de borlu. Bkz. Zora beylerin borcu var. 1467- Hrsza kilit (kap, baca) olmaz.

1) Hrsza ne kilitli kap, ne yksek duvar engel olabilir. O ieri girmenin yolunu bulur. 2) Kt bir i yapmaya kararl olan kiiyi nlemek olanakszdr. 1468- Hrsz evden olursa manday bacadan arr. Ev iindeki hrszla kar nlem almak gtr. Evin ve evdeki yaayn btn inceliklerini bildii iin akla gelmeyen yollarla, olanaksz sanlan eylemlerle hrszln yapar. 1469- Hrszl da ren, baucunda dursun. Hrszl ve benzeri kt davranlar da renin. Eylemde bulunmak iin deil, bunlar yapanlara kar ne gibi nlemler alnmas gerektiini bilmeye ve kendilerini daha kolay bulmaya yarayaca iin. 1470- Hrszlk bir ekmekten, kahpelik bir pmekten. Hrszln by k olmaz; bir ekmek alan da hrszdr. Nitekim kadnn namusunu satm saylmas iin bir pck vermi olmas yeter. 1471- Hsm hsmn ne ldn ister, ne onduunu. Bkz. Karde kardein ne ldn... 1472- Hyar akesiyle alnan eein lm sudan olur. ok ucuza alnan mal, rk, ie yaramaz olur. 1473- Hyarn n, dutun sonu. Hyar, ilk ktnda taze ve lezzetli olur; gitgide kartlar. Dut ise ilk ktnda ham, son gnlerinde olgun ve tatl olur. 1474- Hile ile i gren mihnet ile can verir. lerine hile kartrm, bakalarn aldatm olan kii son nefesini azap iinde verir. 1475- Hilekardan yumurta alan, iinde sarsn bulamaz. Hilekar satc, hi kimsenin kukulanmasna olanak bulunmayan hileler yapar. Bunun gibi kurnaz kii, iini yaparken kimseye sezdirmeden kar salar. 1476- Hizmeti krarsa su, hanm krarsa kaza. Bkz. Hanm krarsa kaza. 1477- Hocann dediini yap (sylediini dinle), yaptn yapma (Hocann okuduunu dinle, gittii yola gitme.) Din adamlar bize dinin buyruklarn anlatrlar. Buna uymak gerektir. Ama birok din adamnn davranlar, din buyruklarna aykr olduundan gittikleri yola gidilmemelidir. 1478- Hocann vurduu yerde gl biter. retmen gerekli grrse ocuu dver. Att dayaa, gcenmek yle dursun, nimet gzyle baklr ve dayan yapt kzart, vcutta alm gl diye nitelenir. 1479- Hoca okurken yanlr. Yanlmak doal bir olaydr; kusur saylmamaldr. Hoca bile ok iyi bildii Kuran ayetlerini okurken yanlabilir. 1480- Horoz ne kadar terse tsn, civciv tavuun dkdkna bakar. Babalar ocuklarnn kendilerine yakn olmalar iin ne denli urarlarsa urasnlar, ocuklar annelerine daha ok bal olurlar. 1481- Horoz lr, gz plkte kalr. Kiinin sevdii eye kar olan hrs lene dein srer. 1482- Horozu ok olan kyn sabah ge olur. Bir konu zerinde sz syleyen ok olursa varmak gecikir. 1483- Huy cann altndadr.

Bkz. Can kmaynca huy kmaz. 1484- Huylu huyundan vazgemez. Bir huy edinmi olan kiiyi bu huydan vazgeirmek iin ne kadar uralrsa botur. Kr. Can kmadan huy kmaz, Huy cann altndadr, nsan yedisinde ne ise... ::::::::::::: -I1485- Irak yerin haberini kervan getirir. Eriemediimiz eyle aramzdaki ilikiyi bir arac salar. 1456- Irmak kenarna eme yaplmaz. Zaten var olan ve herkesin iine yarayp artan eyin yanna ayn ii grmek zere bir de daha zayfn eklemek bouna yorulmaktr. 1487- Irmaktan (aydan, dereden) geerken at deitirilmez. Bir yntemden baka bir ynteme geerken tehlikeli davranlardan saknmak gerekir. 1488- Irz insann kan pahasdr. nsan rzm, namusunu korumak iin cann feda eder. 1489- Isracak it diini (di) gstermez. Ktlk etmeye kararl olan, bunu daha nce aa vurmaz. 1490- Isramadn (bkemediin) eli p bana koy. Dmann yenemiyorsan ona ho grnmeye alarak ktlnden kendini koru! 1491- Isrgan ile taharet olmaz. 1) yi i yapmak iin zararl ara kullanlmaz. 2) Kt kiiden iyilik beklenemez. 1492- Isrgan, ocanda biter. Saldrgan kii, saldrgan ortamda yetiir. Kr. Ot kk stnde biter. 1493- Istma ben tuttuumu krk yl sonra tanrm demi. Stma hastalna yakalanm olan kimse, iyi olduktan uzun yllar sonra bile sar, soluk benzinden belli olur. 1494- Islanmn yamurdan korkusu (pervas) olmaz. Daha nce bir zarara uram kimse, kendisine ayn zarar verecek eyden korkmaz. 1495- Ismarlama hac, hac olmaz (kabul olunmaz). Kii, kendisinin yapmas gereken ii bakasna smarlamamaldr. Bakas eliyle yaplan i, kendi eliyle yapt iin yerini tutmaz. 1496- Issz eve it buruk. Bkz. Sahipsiz eve it buyruk. 1497- In akamdan nce yakan sabaha rasnda ya bulamaz. Savurganlk, kiiyi yoksullua drr. Gerekmedii zaman bol para harcayanlar, gerektii zaman harcayacak para bulamazlar. ::::::::::::: -1498- badet de gizli, kabahat de. badet gsteri iin yaplmaz. Kul, Tanr'sna kar olan borcunu elalem grsn diye yaparsa bu, ibadet olmaktan kar. Kabahat, kamunun knad bir eydir; ona da gizlilik yakr. 1499- bibik sende bu gt var, ok yuvalar kokutursun. Kt huylu kii, nereye gitse evresine ktlk saar. Hangi ie el atsa o ii yozlatrr.

1500- gveysi i ars. gveysi konuk gibidir. Evdekiler srekli olarak onu arlamaya, memnun etmeye, gcendirmemeye alrlar ve kendileri rahatsz olurlar. 1501- hmalin devlete zarara var. hmalci kiinin zengin olmas kolay deildir. nk kazan getiren ii vaktinde yapmaya enir; frsat karr. 1502- htiyarn dkn, beyaz giyer k gn. Bkz. Ekyann dkn... 1503-ki arslan bir posta smaz. Bir lkede iki ba egemen olmaz. Byle iki ba bulunursa geinemezler, kavga ederler; biri tekini ortadan kaldrr. 1504- ki at bir kaza balanmaz. Bana buyruk olmak isteyen iki kii, ayn i zerinde birlikte altrlamaz; aralarnda anlamazlk kar, kavga kar. Kr. ki ba bir kazanda kaynamaz. 1505- ki ba bie kazanda kaynamaz. Ayr ayr dnceleri ve kiilikleri bulunan iki kimse, bir arada yaayamaz, birlikte yaplacak i zerinde birleemezler. Kr. ki at bir kaza balanmaz. 1506- ki cambaz bir ipte oynamaz. Kurnaz, hileci iki kii, bir i zerinde karlarlarsa birbirlerini aldatmak, atlatmak iin btn hnerlerini harcarlar. Bu durum ikisi iin de tehlikelidir. 1507- ki plak bir hamamda yakr. Evlenecek iftten biri yoksul ise tekinin az ok bir eyleri bulunmaldr ki iin de barnabilecekleri bir ev aabilsinler ve orada byk bir sknt ekmeden yaayabilsinler. 1508- ki deliye bir uslu koymular. Birbirleriyle anlaamayan, kavga eden iki kiinin arasn bulacak bir akll kar. Byle biri kmazsa ayn ii mahkemeler grr. 1509- ki dinle (bin iit) bir syle. (Sir syle, iki dinle). ok konumak doru deildir. ok konuan, gereksiz, yanl szler syler. Karndaki iki, on, yz sylerse sen bir syle. Yerinde cevap verebilmen iin de hemen atlamaman, sylenenleri uzun uzun dinlemen gerektir. 1510- ki el bir ba iindir. Tanr insana alp kazanarak yaayabilmesi iin g vermitir, el kol vermitir. Bunlar iyi kullanlmal, bakasnn yardmna muhta kalnmamaldr. 1511- ki emini bir yemin aralar. Birbirinin doruluuna gvenerek birlikte i yapmakta olan iki kiiden biri, hile yapmadna arkadan inandrmak iin yemin ediyorsa gven bozulmu demektir. Artk ayrlmalar gerekir. 1512- ki gnl bir olursa (olunca) samanlk seyran olur. Birbirini seven ve evlenmek isteyenler iin ev-bark sz konusu deildir. Onlara samanlk bile saray gibi gelir. 1513- ki karde savam, ebleh buna inanm. ki karde arasnda kan anlamazlk, geicidir. Onu gerek ve srekli sanmak saflktr. 1514- ki karl bitten, iki anal stten lr. Bir kiinin iki kars olursa, ileri, her kar tekinin yapmasn bekler. Kocalar da bakmsz kalr. St ninesi tutulan ocuk da, annesinin st ninesine, onun da anneye gvenerek emzirmeyi ihmal etmelerinden iyi beslenemez. ki bal ilerin iyi gitmemesi bundandr.

1515- ki karpuz bir koltua smaz. Bir kimse iki byk ii ayn zamanda yapamaz. 1516- ki kere iki drt eder. Gerek ok ak ve kesin olarak ortada. Tersini savunmak olanaksz. 1517- ki kii banda fes yok derse ban yokla. evrendekiler, sende dzeltilmesi gereken bir durum bulunduunu sylerlerse hemen yok deme. Sylenenin doru olup olmadna sen de dikkat et. 1518- ki kii dinden olursa bir kii candan olur. ki kii yalan yemin ile dinden kar, bir kimsenin cinayet ilediine tanklk ederlerse o kimse aslr. 1519- ki ko kafas bir kazanda kaynamaz. Bkz. ki ba bir kazanda kaynamaz. 1520-ki (dokuz) l, bir bi. Tasarlanan i, nce tekrar tekrar ve sonularyla birlikte dnlmeli, ondan sonra -verilecek karara gre- yaplmaldr. 1521- ki testi arpnca biri krlrsa biri de atlar. Bir atmada yenen de yenilen de zarar grr. Biri az, biri ok olsa da. 1522- ki testi tokuunca biri elbet krlr. ki kii kavgaya tutuur, iki ordu arprsa doal olarak bir taraf yenilir, byk zarara urar. 1523- ki tmar bir yem yerine geer. At sk sk tmar etmek, yemle beslemek kadar nemlidir. 1524- lk avrat ark, sonraki sark. Birinci karsna hor bakan kii, einin lmesi ya da ayrlmas dolaysyla yeniden evlendii kadn batac eder. 1525- lk vuran okudur. Amaca bakalarndan nce ulaan, iinin eridir ve kazanldr. 1526- mam evinden a, l gznden ya kmaz. Bir ey alnmas olana bulunmayan yerden bir eyler vermesini beklemek botur. Kr. Yoktan yonga kmaz. 1527- mam osurursa cemaat sar. Batakinin kk bir su ilemesi, onun buyruu altndakilerin byk su ilemelene yol aar. 1528- mece gn bulutlu, grmeyene ne mutlu. Zamann elverili olup olmadna bakmadan yardma gelenleri bulunan i sahibine ne mutlu. 1529- nanma dostuna, saman doldurur postuna. Bkz. Gvenme dostuna... 1530- ncir babadan, zeytin dededen. ncir aac yalanarak babadan evlada, zeytin aac da ondan ok yalanarak dededen toruna kalrsa daha verimli olur. 1531- nein sars, topran karas. iftiler arasnda inein sar, topran kara renkli olan beenilir. 1532- nek azndan salr. Bir kiiden ya da hayvandan bol verim bekleyen onu iyi beslemeli, doyurmaldr. 1533- nek gibi st vermeyen, kz gibi kutan srer.

Yorucu olmayan ilerde kendisinden yararlanlamayan kii, ar ilere koulur. 1534- n kalk (k) dnyas. Dnyada hi kimse deimeyen bir durum salayamaz. Kah der, kah kalkar. Kr. Kavanoz dipli dnya. 1535- nkar mahkemenin kilidi. Mahkeme, davalnn inkar ile alr; inkar ile kapanr. 1536- nsan ayaktan, at trnaktan kapar. Birok hastalklar insana ayan tmesinden, ata da trna yoluyla gelir. Kr. Ayan scak tut... 1537- nsan beer, kuldur (bazen) aar. Tanr insanlar eksiksiz yaratmamtr. Dnyada yanlmayan kimse yoktur. Kiinin kimi zaman armasn, yanlmasn ho grmek gerektir. kr. Kul kusursuz olmaz. 1538- nsan bilmediini ayann altna alsa ba ge erer. nsan ne denli bilgili olursa olsun bilmedikleri bildiklerinden binlerce kez oktur. 1539- nsan eit eit, yer damar damar. Topran her kesimi ayr ayr nitelikler tad gibi, insanlar da kme kme ve tek tek birbirlerinden ayr nitelikler tarlar. 1540- nsan doduu yerde deil, doyduu yerde. nsan doduu yeri deil, geimini salad yeri yurt edinir. 1541- nsan eek olunca semer vuran ok olur. Kii anlaysz, budala olursa, evresi bu durumunu smrr: Kendisiyle alay edenler, ondan kar salayanlar ok olur. 1642- nsan (adam) eti (yk) ardr. 1) Bakmakla ykml olduu kimselerin hizmeti bir aileyi zaten ok yorar. Buna, bakmakla ykml olmad kimsenin hizmeti eklenmemelidir. Yani hibir kimse, baka bir aileye yk olmamaldr. Bu yk aileye ar gelir. 2) Yatalak insan kaldrmak, yatrmak gtr. 1543- nsan gre gre, hayvan sre sre (alr). nsanlar bir eyi gre gre renirler. Hayvanlarn renmesi ise insanlarn onlara istedikleri ii srekli olarak yaptrmas ile salanr. 1544- nsan gam duvar nem ykar. Bkz. Duvar nem, insan gam ykar. 1545- nsann (adamn, bir kimsenin) ad kmadansa can kmas yedir (hayrldr). Bkz. Bir adamn ad kacana... 1546- nsann (adamn) alacas iinde, hayvann alacas dnda (-dr). Hayvann rengi dndadr, bellidir. Ama insann rengi iindedir: Ne dnd, ne yapmak istedii, ksaca iyz belli deildir. 1547- nsann can acyan yerindedir. Bir yerimiz acd m btn vcudumuz rahatsz olur; sanrz ki canmz oradadr. 1548- nsann eti yenmez, derisi giyilmez; tatl dilinden baka nesi var? nsann kendini sevdirmesi tatl diliyle olur. Onu; eti, st, yumurtas, derisi... iin sevilen hayvandan ayran da budur. 1549- nsann kts (fenas) olmaz; meer ki zrt ola (paras olmaya).

Bkz. Adamn kts olmaz... 1550- nsann vatan doduu yer deil, doyduu yerdir. Kii doduu yerde kazan salayamazsa, kazan salayabilecei bir yere ger; oray yurt edinir. Doduu yerden ok burasn benimser. 1551- nsan ikrarndan, hayvan yularndan tutulur. Bkz. nsan sznden... 1552- nsan insann (adam adamn) eytandr. Uygunsuz arkada, insan doru yoldan saptrr; ktle srkler. Kr. Kii refikinden azar. 1553- nsan kendini beenmese atlar (lr). Herkes kendini beenir. Bu, kendi akln beenmesinin sonucudur. nk insann kiilii, aklnn ynetimi ile biimlenir. Madem ki kendi akln btn akllarn stnde gryor, kiiliini de stn bir deer kazanm bilir. Zaten byle olduuna inanmasa yaayamaz. Kr. Herkes akln pazara karm... 1554- insan (adam) kymetini insan (adam) bilir. Bir kimsenin ne kadar deerli olduunu ancak o kimsenin deerini lebilecek nitelikteki insanlar anlar. 1555- nsanolu i st emmi. nsanolu her zaman iyi deildir. Kimi zaman stszlk damar tutar, soysuzca davranlarda bulunur; iyiliini grd kimseye ktlk yapar. 1556- nsan sylee sylee (konua konua) hayvan koklaa koklaa. Hayvanlar koklaarak tantklar gibi insanlar da konuarak tanrlar ve konutuka birbirlerini daha iyi anlarlar. 1557- nsan sznden (ikrarndan), hayvan yularndan tutulur. Syledii sz, kiiyi balar. Buna uymayan bir davranta bulunmak istese kendisine hemen bu sz anmsatlr. Onun iin sylediinin dna kamaz. u durum, yularndan tutulduu iin baka yne sapamayan hayvann durumuna benzer. 1558- nsan yanla yanla, pehlivan yenile yenile. Bkz. Adam yanla yanla... 1559- nsan yedisinde ne ise yetmiinde de odur. Kiinin ocukluundaki huylar, zellikleri deimez; ihtiyarlnda da srer. Kr. Can kmaynca..., Huy cann altndadr, Stle giren huy..., Huylu huyundan vaz gemez. 1560- p inceldii yerden kopar. Bir durum, en rk yerinden patlak verir. Kr. Gn yufka yerinden delinir. 1561- p krld (koptuu) yerden ulanr (balanr). 1) iki kii arasndaki krgnln giderilmesi iin krgnlk nedeninin giderilmesi gerekir. 2) Bozulan bir i nerede kalmsa, dzeltilmesine oradan balanr. 1562- plik pazarnda Fatmaca kim? Benzerleri ok olan kii ya da nesnelere kimse nem vermez; ayrcalk tanmaz. 1563- sin yanna varan is, misin yanna varan mis kokar. (Karga ile gezen boka konar.) Kii kiminle arkadalk ederse ondan kendisine birtakm huylar geer: Kt arkadatan kt, iyi arkadatan iyi. Kr. tle yatan bitle kalkar, Kii refikinden azar, Kr atn yannda duran..., Krle yatan..., Topalla gezen..., zm zme...

1564- slam'n art be, altncs insaf demiler. slam dininin be temel direi vardr. Kelime-i ahadet, namaz, oru, zekat, hac.) Eer altncs olsayd her halde insaf olurdu. nsaf, namaz, oru gibi, slamln temel direklerinden saylmaya deer. 1566- stediini syleyen, istemediini iitir. Bir kimseye lsz, ar szler sylemek, hakaret etmek doru deildir. O da ar szlerle karlk verir. 1566- stemem diyenden korkmal. Bir eyi istemem diyen, frsat bulunca, bakarsnz ki ar istekli olandan daha ok o eyi istiyormu. 1567- stenmeyen a, ya karn artr ya ba. Bkz. Gnlsz yenen a... 1568- steyenin bir yz kara, vermeyenin iki yz. Birisinden bir ey istemek zorunda kalan kimse utanr. Ama onun yzsuyu dkmesine kar istediini vermeyenin daha ok utanmas gerekir. 1569- amana binince kavga uzamaz. Kavga edenlerden biri aman dilerse artk ekime kalmaz. 1570- anlatncaya kadar ba elden gider. Kzm bir kavgada, ya da bir tarafn byk zarara urayaca bir ilemde meram anlatmaya frsat kalmadan, olacak olur. 1571- bilenin, kl kuanann. Bkz. At binenin... 1572- i krk ylda, tccar krk gnde. inin krk ylda eline geen paray tccar krk gnde, belki de bir gnde kazanr. Buna benzer eitsizlik rnekleri oktur. 1573- ine hor bakan (sanatn hor gren) boynuna torba takar. ini kmseyen kii para kazanamaz. Para kazanmayann sonu ise dilenciliktir. 1574- ini bilmeyen kasap, ne bak kor ne masat. Bilmedii ie girien kii, her eyi karmakark duruma getirir. 1575- ini k tut da yaz karsa bahtna. Baladn iin g yryeceini, ya da parlak sonu vermeyeceini dn, kendini ona gre hazrla ki sonunda d krklna uramayasn ve ii kolay yrtebilir, parlak sonu alrsan sevinesin. 1576- insann aynasdr. Bir kimsenin nasl bir kii olduunu anlamak isterseniz yapt ilere baknz. Bu ilerin nitelii, o kiinin yeteneini, huyunu, tutumunu... belli eder. 1577- insann kalay. Beden ve kafa, altka geliir, glenir, gzelleir. 1578- in yoksa ahit ol, paran oksa (borcun yoksa) kefil ol. Tank, ikide birde mahkemeye arlr, iini, gcn brakp gider. Kefil de, asl borlunun borcunu dememesi dolaysyla bu paray demek zorunda kalr. Onun iin tanklk, bo oturan kimselerin, kefillik, paras ok kimselerin iidir. kisinden de uzak kal. 1579- killi bzk dingilder. Meydana kmasn istemedii bir i yapm olan kii, hep korku, tela iinde, tetikte bulunur. Bu durumuyla kukular zerine eker. Kr. Al kaay...

1580- leyen demir pas tutmaz (paslanmaz, ldar). Tembel tembel oturan kimse hantallar, i yapma yeteneini yitirir. alan kimse gittike alr, daha yararl iler yapar. Kr. Yuvarlanan ta yosun tutmaz, Akan su yosun tutmaz. 1581- leyen eein boynu boncuklu olur. veren, grevini iyi yapan, alkan iisine iyi bakar. Onu dllendirir. 1582- olacana varr. Bir i, koullar neyi gerektiriyorsa o ynde geliir; ne olacaksa o olur. Sen onun yryn deitiremezsin. Bundan dolay u, ya da bu biimde yrmemekte olmasna bo yere zlme. 1583- tah diin dibindedir. Bir ey yemeyi can ekmeyen kimse, yiyecekten bir para tadnca itahnn aldn grr. 1584- ten artmaz, diten artar. nsan ne denli ok alp para kazanrsa kazansn, tutumlu harcamasn bilmezse bir ey artramaz. Para, kazanmakla deil, tutumla artar. 1585- t azn kemik tutar. Aalk kiinin azn kapamak iin ona bir kar salamak yeter. 1586- t, boku acndan yer. Yasa d kar salayanlar ve toplumun knad yollarla para kazananlar iinde yleleri var ki, yaamlarn srdrebilmek iin baka yol bulamamlardr. 1587- t demekle (iemekle) deniz pis olmaz. Temizliine herkesin byk bir inanc bulunan kii ya da ey, aalk kimselerin atmak istedii amurla kirletilemez. Kr. Kpek srnmekle..., Kalayl bakr kflenmez. 1588- t derisinden post olmaz. Aalk kimse, ya da ey, yce ve temiz bir amaca hizmet edemez. 1589- te dalanmaktan aly dolanmak iyidir. Kii, yapaca ite huysuz biriyle atacaksa iini o kiiyle karlamayaca yoldan (bu yol glklerle dolu olsa bile) yrtmelidir. 1590- te vurmazlar (hot demezler) sahibinin hatr var diye. Bir kimsenin buyruu altndaki kiiyi incitecek eylem, dolayl olarak o kimseyi de incitir. Bu nedenle bir kimse adna i gren buyruk altndaki kiilere kar dikkatli bulunmak gerekir. 1591- ti an, (denei yanna koy) ta eline al. Saldrgan birisiyle karlaacak olan kimse, kavgaya hazr olmaldr. 1592- tin (kpein) ahma baklavadan pay umar. Aptal kii, eline gemesi olana bulunmayan bir nimeti bekler. 1593- tin aklsz kurban bayramnda slaya gider. ini bilmeyen kii, ayana gelen ksmetten yararlanaca yerde, zorunlu olmayan, her zaman yapabilecei bir ii ne alr. 1594- tin (kpein) duas kabul (makbul) olsa (-yd) gkten kemik yaar(-d). Aalk kiinin istedii olsayd dnya, yalnz kendisinin iine yarayan, bakalarn rahatsz eden eylerle dolard. 1595- tin gnlne kalsa gnde bir le yer. Tamahkar kii doymak bilmez. Gz hep daha ok kazantadr. 1596- tin kuyruu kalba konmakla dorulmaz. Yaradltan kt olan kii, ne denli eitilirse eitilsin yola gelmez.

1597- tin lm gelirse cami duvarna ier. Bkz. Eceli gelen kpek... 1598- ti (kpei) ldrene srtrler. Berbat bir iin skntsn, onu yapana ektirirler. Bu iin temizlenmesini, dzeltilmesini ona yklerler. 1599- t ite buyurur, it de kuyruuna. Tembel kii kendisinin yapmas gereken ii, tembel olan birine buyurur. O da buyruu altndaki birine. 1600- t itin ayana (kuyruuna) basmaz. Bakasna ktlk etmekte ayakta olanlar birbirlerini incitmezler. 1601- t itin kuyruunu brakmaz. leri, gleri ktlk yapmak olanlar birbirlerinden ayrlmazlar. 1602- t iti suvatta bulur. Aalk kiiler birbirlerini kendi gibilerinin topland yerde bulurlar. 1603- t kan glgesinde yrr de kendi glgesi sanrm. Bakasnn korumasyla i yapan aklsz kii, desteklendiini unutarak kendi gcne inanr. 1604- t k geirir ama gel derisinden sor. Bir destei bulunmayan kii, (zellikle paraca) ektii skntlar zamanla atlatr ama bu arada ektiklerini ancak kendisi bilir. 1605- tle uvala girilmez. Edepsiz ve saldrgan kimse ile bir konu zerinde karlamak ve kavgaya tutumak doru deildir. 1606- tle (kpekle) dalamaktan aly dolamak yedir. (Kpee dalanmaktan aly dolanmak yedir.) Edepsiz kimse ile uramamak iin onun bulunduu yerden uzaklanz. 1607- tle yatan bitle kalkar. Bkz. Krle yatan a kalkar. 1608- t sr para (aka) kazan. Ekmek paras kazanmak iin it srmek gibi bir i tutmak bile ayp deildir. 1609- t ulur, birbirini bulur. Aalk kimse bir konu zerinde sesini ykseltince ayn amac gdenler o ses etrafnda toplanr, kendisiyle birleirler. 1610- t rr, kervan yrr. Doru yolda olanlara atanlar, kervana ryen itlere benzerler. Bu tr kar koymalar, yry engelleyemez. 1611- t yal yedii kapy bekler. Vefal kii, iyilik grd kimseyi ya da kurumu savunur. 1612- ven (acele etmek) kz ere varmaz, varsa da baht bulmaz. vmekle koca bulunmaz. ven kz eini iyi seemeyecei, rasgele bir kocaya varaca iin mutlu olmaz. 1613- ven sinek ste der. lerini gerektiinden nce yapmaya alanlar ar zararlara urarlar. Kr. abalama ile ark yrtlr. 1614- yi dost kara gnde belli olur.

Bkz. Dost kara gnde belli olur. 1615- yi evlat babay vezir, kt evlat rezil eder. Babaya n kazandran da, el iine kamayacak bir duruma dren de evlatlarnn tutumudur. Baba, akll, erefli evladyla vnr. Kt, erefsiz evladndan da utanr. Kr. Kiiyi vezir eden de kars, rezil eden de. 1616- yi insan sznn stne gelir. Yokluunda kendisinden sz edilen kimse, konumann zerine gelirse, o iyi bir insandr, denilir. 1617- yi i alt ayda kar. Bkz. Temiz i alt ayda kar. 1618- yilie iyilik her kiinin kar, ktle iyilik er kiinin kar. (Ktlk her kiinin kar, iyilik er kiinin kar). yilie kar iyilik etmek olaanst bir ey deildir. Bunu herkes yapabilir. Herkesin yapamad ey, ktle kar iyilik etmektir. Bunu yapabilen kii olgunluk ve erdemlilik rneidir. 1619- yilie iyilik olsayd, koca kze bak olmazd. Bu dnyada her zaman iyilie kar iyilik grlmez. yilie kar ktlk de oktur. Baksanza, kz, mr boyunca hizmet ederek sahibine kazan salamasna karn ihtiyarlaynca sahibi onu kesiyor. 1620- yilie nereye gidiyorsun demiler, ktle demi. Birok iyiliklerin karsnda ktlk vardr. 1621- yilik eden iyilik bulur. yilik eden kimseyi herkes sever. Sras gelince, kendisinden iyilik grm olan bakalar da ona iyilik eder. Kr. Herkes ne ederse kendine eder. 1622- yilik et denize at, balk bilmezse Halik bilir. Karlk beklemeden iyilik yap. lgili, senden iyilik grdn bilmese de Tanr iyilik yaptn bilir ve sen bu davranndan dolay bir i rahatl duyarsn. 1623- yilik et kele, vnsn ele. 1) Sen yaptn iyilikle bir kiinin irkinliini gzellie evirirsin. O, bu iyiliin hi szn etmez de gzelliiyle herkese vnr. 2) Kiinin beenilmeyen ynlerini dzelt; onu herkese vnecei duruma getir. 1624- yilik (muhabbet) iki batan olur. (Deirmen iyi tatan, iyilik iki batan). Birbiriyle ilikileri bulunan iki kiinin iyi geinebilmeleri iin yalnz birinin iyi olmas yetmez. tekinin de iyi olmas gerektir. 1625- yi nasihat verilir, iyi ad verilmez. Bir kimse bakasna iyi t verebilir ama iyi ad, n veremez. Bunu ancak kiinin kendisi kazanabilir. 1626- yi olacak hastann hekim ayana gelir. Tanr kt bir durumun iyilie dnmesini dilemise bunu yapacak kimse iin stne gelir. ::::::::::::: -K1627- Kabahat (su) ldrende deil, lendedir. (Kabahat lende mi, ldrende mi?)

Kimi zaman kabahat lendedir. nk szleriyle, davranlaryla karsndakini adam ldrecek kadar sinirlendirmi, kkrtmtr. 1628- Kabahat lende mi, ldrende mi? Bkz. Kabahat ldrende deil... 1629- Kabahat (su) samur krk olsa kimse srtna (stne) almaz. Kabahat; knanan, cezalandrlan bir davran olduundan hibir kimse onu ben yaptm demez. Kr. Suu gelin etmiler... 1630- Kabiliyetli rak ustay geer (ustadan usta olur.) Bunun ustas falancadr. Bu, ona yetiemez dememeli. Yetenekli rak, ustasn geer. Byle olmasayd hibir dalda ilerleme olmazd. 1631- Kabul olunmayacak duaya amin denmez. Gereklemesi olanaksz giriime oy vermek doru deildir. 1632- Kaan balk byk olur. (Kaybolan koyunun kuyruu byk olur.) nsan, elden kard kk bir frsat gznde bytr; onun ok nemli olduunu syler durur. Kr. Kel lr srma sal... 1633- Kaan kovmazlar (kovalamazlar), yklan vurmazlar. Dman kaarsa yenilgiyi kabul etmi demektir. Onu kovalayp ezmeye almak mertlie yakmaz. Yklan, gsz olduunu gstereni vurmak da byle. 1634- Kaann anas alamam. Kavgadan ve saldrdan kaan kimse, cann kurtarm ve annesinin alamasna yol aacak bir olaya meydan vermemi olur. 1635- Kader olmaynca kadir bilinmez. Kii talihsiz ise, ne denli iyi bir insan olursa olsun, deeri bilinmez. 1636- Kad anlata gre fetva verir. (Anlata gre verirler fetvay). Haksz kii, olay kendisini hakl gibi gstererek anlatrsa, dinleyen ona hak verir. Bu kiinin haksz gsterdii kimseyi de haksz bulur. 1637- Kad ekmeini karnca yemez. Yargcn malna kimse dokunmaz. (ki nedenle: 1- Suluyu o yarglayacaktr. Kr. Davacn kad olursa yardmcn Allah olsun. 2- Kadlar rvet almak, haram yemek, zulmetmekle nldr. Mallarna, ekmeklerine ok haram ve gzya karmtr. Byle bir ekmei karnca bile pis sayar, zehirli bulur.) 1638- Kadn erkein eytandr. Bkz. Erkein eytan kadn. 1639- Kadnn fendi erkei yendi. Kadnlar kurnazlkta erkeklerden stndrler. eit eit oyunlarla her zaman erkekleri yenerler. 1640- Kadnn (cahilin) sofusu, eytann maskaras. Sofu kadnla eytan alay eder. nk byle kadnlar, evleriyle ilgilenmezler, ilerini glerini brakrlar. Bu biimsel ibadet yznden gerek ibadetlerini yapamazlar; yani evlerine, ailelerine bakamazlar. 1641- Kadnn amdan altn olsa mumu dikecek erkektir. Kadn ne denli bol, deerli eyizle gelirse gelsin evin btn eksiklerini erkek salar; giderlerini erkek karlar; evi o geindirir. 1642- Kadn kocasn isterse vezir, isterse rezil eder. (Kocasn vezir eden ile rezil eden de karsdr.)

Akll ve tutumlu kadn kocasnn saygnln da mal varln da artrr. Oynak ve tutumsuz kadn da kocasn toplum iinde kk drr; yoksullua srkler. Kr. Erkek sel kadn gl. 1643- Kadn kocasnn ar, anasnn sardr. Kadn, kocasnn karp att ark gibi terk edilebilir bir durumdadr. Ama annesi onu her zaman batac eder. Kr. nceki ar... 1644- Kadn var arpa ununu a eder; kadn var buday ununu ke eder. Bkz. Eti cier eden de avrat, cieri et eden de. 1645- Kadyla m iyisin, kapyla m? - Kapyla. ini istedii biimde sonulandrmak isteyen kii, yksek yetkiliden ok, onun buyruu altnda alan grevliyle uyumaldr. nk karar hazrlayan odur. Yksek yetkili sadece imzalar. 1646- Kadn mal, kap mandal. Bkz. Avrat mal, kap mandal. 1647- Kalayl bakr kflenmez. Temizliini herkesin bildii kii ve i lekelenemez. Kr. t demekle..., Kpek srnmekle... 1648- Kalbin yolu mideden geer. Bir kimsenin sevgisini kazanmak isterseniz ona len verip gzel yiyecekler sununuz. Kr. Erkein kalbine giden yol mideden geer. 1649- Kaldn m oul eline, mdara eyle geline. Oullarnn bakmna muhta olan ana baba, gelinlerine yaranmak zorundadrlar. nk evin asl sahibi artk oullar deil gelinleridir. 1650- Kalendere k geliyor demiler, titremeye hazrm diye cevap vermi. Yaamann felsefesine eren kii, en sevimsiz, dahas rahatsz durumlar bile ho karlar. Kr. Abdala kar yayor demiler... 1651- Kaln (youn) incelene kadar ince zlr. Gl ile zayfn, zengin ile fakirin, bir hastala, bir skntya, bir zarara dayanma yetenekleri ayn deildir. Gl gcnden bir parasn yitirerek zayflar; ama zayf o kadar gc yitirince lecek duruma der. 1652- Kalp kyafetle adam adam olmaz. Gsterili bir vcut, iyi bir giyim-kuam, kiiye insanlk deeri kazandrmaz. Kr. Krk ile brk ile adam olunmaz, Eee altn semer vursalar yine eektir. 1653- Kalkacan yere oturma. Kii, layk olmad, er ge uzaklatrlaca ie girmemelidir. 1654- Kalb kalbe kardr. Bkz. Gnlden gnle yol vardr. 1655- Kalp (Gsterili ama ie yaramaz kii) kazanr, kaltaban (Dzenci) gnenir. becerme yetenei bulunmayan kii, dzenbazn kendisine yutturduu eyi kazan sanr. Oysa, iini yrtm olan, dzenbazdr. 1656- Kalpten kalbe yol vardr. Bkz. Gnlden gnle yol vardr. 1657- Kanaat gibi devlet olmaz. Gereksemeleri iin ok ey istemeyen, az yeter bulan ve elindekiyle yetinmesini bilen kii yokluk nedir bilmez. 1658- Kanatsz ku umaz. Gereken koullarla donanp glenmeyen kii amaca varamaz.

1659- Kanck yalanmadan erkek dolanmaz. Kii, kar salamay dnd kimsenin yaknlk gsterip umut vermesi zerine tasarsn gerekletirir. 1660- Kan kanla yumazlar, kan su ile yurlar. Kt bir durum, ktl srdrecek davranlarla dzelmez. Buna son verebilecek davranlarla dzelir. 1661- Kan kusana altn leenin ne faydas var. Bkz. Altn leenin kan kusana... 1662- Kan kus, kzlck erbeti itim de. Kiisel dertlerimizi iimizde saklamal, bakalarnn renmesine meydan vermemeliyiz. Dahas, kt olan durumumuzu iyi gibi gstermeye almalyz. 1663- Kapy krarsan odun ok olur. Bir gereksinimini karlayacak paras bulunmayan kii, nemli bir maln satmay gze alrsa sorun kalmaz. 1664- Kara gn kararp kalmaz (durmaz). (Ko yiit bunalp lmez.) nsann skntl zaman srp gitmez, arkasndan keyifli gnler de gelir. 1665- Kara (kt) haber tez duyulur. lm gibi, baka felaketler gibi haberler, bununla ilgili kimselerin kulana abuk yetiir. 1666- Karakta karlar, martta yamaz, nisanda durmazsa deme iftinin keyfine. (Martta yamaz, nisanda dinmezse sabanlar altn olur.) Karakta kar yaar, martta ya olmaz, nisanda da ok yamur yaarsa o yl bol rn alnr; iftinin yz gler. Kr. Nisan yamuru... 1667- Karaya sabun, deliye t neylesin. z bozuk olan ey, dzeltme abalaryla iyi duruma getirilemez. 1668- Kardei karde yaratm, rzkn ayr yaratm. Bkz. Allah kardei karde yaratm, kesesini ayr yaratm. Kardeim aa, avrad hatn... 1669- Kardeim aa, avrad hatn, almaz beni kullua satn. Evlenen kiinin karsna verdii deer, kardeine kar olan sevgisini bastrr. Kr. Kardei karde yaratm, rzkn... 1670- Kardeim olsun da kanlm olsun. Kendisine ok byk ktlk de yapsa, insan kardeinden vazgeemez. nk karde, sras gelince, eski yaptklarn unutturacak kadar byk yardmda ve iyilikte bulunur. Kr. Karde kardei... 1671- Karde kardei atm, yar banda tutmu. (Karde kardei baklam, dnm yine kucaklam.) 1) Kimi zaman kii, kardeine byk bir ktlk yapar. Ama o ktln kardeini mahva gtrmekte olduunu grnce pimanlk duyar ve yaptn dzeltecek davranlarla yardmna koar. (Yar uurum anlamyla alndna gre.) 2) Karde kardeten vazgeebilir. Ama sevgilisi onu el stnde tutar. (Yar sevgili anlamna alnrsa.) 1672- Karde kardei baklam, dnm yine kucaklam. Bkz. Karde kardei atm, yar banda tutmu. 1673- Karde kardein (hsm hsmn) ne ldn ister; ne onduunu.

Karde, kardee ziyan gelmesini istemez. Ama onun kendisinden stn durumda olmasn da kskanr. 1674- Kardeten karn yakn (kulaktan burun yakn), (Karn kardeten yakn). 1) Kii kardeini de sever ocuklarn da. Ama ocuklarn kardeinden daha ileri tutar. 2) Kendi karyla, bakasnn, dahas kardeinin kar atan kii, nce kendi karn dnr. 1675- Kar eden ar etmez. Bkz. Ar yl deil kar yl. 1676- Kar erir, bok ayaza kar. Kirlilikleri rten durum ortadan kalknca btn ktlkleri herkes grr. 1677- Karga dermi ki: ocuklarm olal burnumu gme gme bok yiyemedim. Ana-baba ocuklar iin her trl zveriye katlanrlar. Kendilerinden ok onlar dnrler. 1678- Karga ile gezen boka konar. Bkz. sin yanna varan is... 1679- Karga keklii taklit edeyim derken kendi yryn arm. Grgsz kii, grgl kiinin yaptn yapmaya kalkrsa beceremez, kendisinin doal davrann da yitirir, gln olur. 1680- Karga manday (saksaan danay) babas hayrna bitlemez. Bir kimse bakasna hizmet ediyorsa bunda kendisinin de bir kar vardr. 1681- Karga akrdam blblm sanm. Bir ustay taklit eden aptal, kendini ustala ykselmi gibi grr. 1682- Karga yavrusuna bakm, benim ak pak evladm demi. (Kuzguna yavrusu anka grnr.) Kii kendi ocuunu gzel, kendi eserini kusursuz grr. Bakalarna gre ne denli irkin ve kusurlu olurlarsa olsunlar. 1683- Kar-koca bir szle yakn, bir szle uzaktr. Bir kadnla bir erkek, birbirlerine balandklarn bildiren bir szle kar-koca olurlar. Byle bir ban kalmadn bildiren bir szle de yabanc olurlar. 1684- Kar (kadn) mal kap mandal (hamam tokmadr). Bkz. Avrat mal kap mandal. 1685- Karncadan ibret al, yazdan k karlar. Kii alp kazanabildii zaman bo geirmemeli, alamayaca gnler iin geimini salayacak varlk edinmelidir. 1686- Karnca kanatlannca sere oldum sanr. Eline geici ve nemsiz bir g geen kii, srekli gl oldum sanr. 1687- Karnca(-nn) zevali gelince kanatlanr. Kii, layk olmad aamaya ykselir, ya da durumunun gereklerine aykr taknlklarda bulunursa artk decek demektir. 1688- Karn kardeten yakn. Bkz. Kardeten karn yakn. 1689- Kar kuytuda, para pintide eleir. Her ey, saklanabilen yerde ve saklamasn bilenin yannda bulunur. 1690- Kar ne kadar ok yasa yaza kalmaz.

Elverili bir ortamda oalan eyler, ortam elverililiini yitirince yok olur. 1691- Karn tok it glgede yatar. Aklsz kii bugn karnn doyurunca yann dnmez, yan gelir yatar, keyfine bakar. 1692- Karpuz kabuunu grmeden denize girme. Bir ii en uygun zamam gelmeden yapma; denize girmek iin karpuzun olgunlama zamann beklediin gibi. 1693- Karpuz kabuuyla byyen (beslenen) eein lm sudan olur. zensiz, stnkr yaplan i, hiten bir nedenle bozulur. 1694- Karpuz kesmekle bararet snmez (yrek soumaz). Size ktlk yapm olan bir kimseden bakasna zarar vermekle o kimseden alm olamazsnz. 1695- Karpuz (kavun, karpuz) kkeninde byr. ocuk ana baba ocanda, herhangi bir kii doup byd evrede yetiir, geliir. 1696- Kar susuzluk kandrmaz (gidermez). (Kavurga karn doyurmaz.) Gerek gereksemeler, avutucu, oyalayc eylerle karlanamaz. 1697- Kartala bir ok demi, yine kendi yeleinden. Bir kimseye en byk ktl kendisine ok yakn olanlar yapar. Kr. Aaca balta vurmular... 1698- Kartaln beenmediini kargalar kapr. Zenginlerin beenmeyip attklar nesneler, yoksullar iin deerli mallardr. 1691- Kar yad gn tozar. Kalc ya da doyurucu olmayan kazan abucak tkenir. Srekli ve doyurucu bir kazan yolu bulmak gerek. 1700- Kar yl var yl. Kar yad yl rn bol olur, iftinin eline bol para geer. 1701- Kar, zararn kardeidir (ortadr). Ticaretle uraan kimse; sadece kar edeceini dnmemeli, zarar etmeyi de gze almaldr. Alverite kar ve zarar birlikte gider. 1702- Kasap ekmei yavan yer. Bkz. Terzi kendi skn dikemez. 1703- Kasap isterse keinin boynuzundan ya karr. Bkz. obann gnl olursa tekeden ya karr. 1704- Kasap, ya bol olunca gerisini yalar. Elinde kendisine gerek olandan artk ey bulunan kimse, bunu gereksiz yere savurup telef eder. Kr. Abdaln ya ok olursa..., Krdn ya ok olunca... 1705- Kasavetsiz az anahtarsz alr. Sknts olan kimseye bir ey syletmek gtr. Ama sknts, kaygs olmayan kimse, bol bol, rahat rahat konuur. 1706- Kasmdan on gn evvel ek, on gn sonra ekme. Ekim zaman kasmdan on gn nce biter. Kasmdan on gn sonra ekilen tohum verimli olmaz. 1707- Kasm yz elli, yaz belli. Kasmn 150- gn (8 nisan) olunca kt havalar geer, yazn ucu grnr. 1708- Kasm yz, gerisi dz.

Bkz. Kasm yz elli, yaz belli. 1709- Ka atmakla atk kak olunmaz. Grn benzetmekle vlecek bir nitelik kazanlamaz. Belki eski durumdan da kt bir duruma dlr. 1710- Ka herkes yapar ama sapn ortaya getiremez. Her iin kendine zg bir incelii vardr. Bu yerine getirilmedike o i baarlm saylamaz. 1711- Ka ile gz, gerisi (kalan, artan, dahas) sz. Gzellik, her eyden nce ka ve gz gzelliidir. Vcudun baka yerlerinin gzel olmas nemli deildir. 1712- Katra baban kim? demiler, daym at demi. Aalk duygusu iinde bulunan kii, kendisini olduu gibi gstermeye utanr da kt ynn gizler, sadece iyi ynyle vnr. Kr. Kel kz teyzesinin... 1713- Katra (eee) cilve yap demiler, ifte (tekme) atm. Bkz. Eee cilve yap demiler... 1714- Katrandan olmaz eker, olsa da cinsine eker. Kt soylu ey ve kii iyiye dnmez. Ona iyi nitelii kazandrmak iin ne denli uralrsa uralsn yine aslndan bir kt iz kalr. 1715- Kavak uzaya uzaya ge yetmez. Hangi alanda olursa olsun, ilerleyiin bir snr vardr. 1716- Kavak, yapran tepeden dkerse k ok olur. Kavak aacnn yapraklar tepeden dklmeye balar, aadakiler, daha sonra dklrse o yl k zorlu olur. 1717- Kavanoz dipli dnya. Srekli olarak durum deitiren, hibir durumuna gvenilemeyen, stnde yaayanlara vefas olmayan bir dnyada yayoruz. Kr. n kalk dnyas. 1718- Kavgada kl dn verilmez. Kii, savunma silahn bakasna verip kendisini savunamayacak ve yenilgiye urayacak duruma dmemelidir. 1719- Kavgada yumruk saylmaz. 1) Kavga edenlerden her biri, tekine kar olabildiince sert ve ok saldrda bulunmak zorundadr. Ama dman ezmektir. Saldrnn says ve neye mal olduu dnlmez. 2) Bir eyin meydana gelmesi iin ok gere harcamak zorunluluu varsa esirgenmeden harcanr. Ne denli ok harcanyor diye dnlmez. 1720- Kavun, karpuz kkeninde byr. Bkz. Karpuz kkeninde byr. 1721- Kavun, karpuz yata yata byr. Bu sz tembel yatanlara taklmak iin sylenir. 1722- Kavurga karn doyurmaz. Bkz. Kar susuzluk kandrmaz. 1723- Kavurgann yanan srar. Bir topluluu tedirgin eden durumdan en ok zarar gren kii sesini ykseltir. 1724- Kaya umazsa dere dolmaz. Byk bir eksii kapatabilmek iin byk zverilerde bulunmak gerektir.

1725- Kaybolan (zayi olan) koyunun kuyruu byk olur. Bkz. Kaan balk byk olur. 1726- Kay bilir kutan (byk pulluk) ne eker. Ar bir iin ne denli g yapldn ancak o iin yaplmasnda arac olan, emei geen bilir. 1727- Kayma seven manday yannda tar. Sevdii eyden yoksun kalmak istemeyen kii, onu salayacak aralar eli altnda bulundurmal ve bunun iin gereken skntlara katlanmaldr. Kr. Zemheride yourt isteyen..., Can kaymak isteyen..., Aure yemeye giden kan..., Pilav yiyen kan... 1728- Kaynana c, olu cici. Gelinler kocalarn severler de kaynanalarn rahatszlk veren bir yaratk sayarlar. 1729- Kaynana pamuk iplii olup raftan dse gelinin ban yarar. Kaynana ne denli yumuak huylu, iyi davranl olursa olsun, her hali gelini tedirgin eder. 1730- Kaynayan kazan kapak tutmaz. in iin byyen bir olay, bir duygu, ok gemeden patlak verir. 1731- Kaza geliyorum demez. Kaza, beklenmedik zamanda, birdenbire gelir. Olaca bilinse nleyici nlem alnr. 1732- Kazanna ne korsan mende o kar. Bkz. Ne ekersen onu biersin. 1733- Kazanrsan (sen) dost kazan, dman anan da dourur. (Sen dost kazan; dman ocan bandan kar.) Sen dost kazanmann yoluna bak, dman kolay kazanlr. Anan bile sana dman olacak bir karde dourur. 1734- Kazan kazana kara demi. Knanacak bir durumu olan kimse, kendi kusuruna bakmaz da bakasndaki benzer durumu knar. Kr. Knayanda krk batman. 1735- Kazanmayann kazan kaynamaz. Kazanc olmayan kiinin evinde yemek pimez. 1736- Kazan taarsa kepenin deeri olmaz. nlemler tehlike bagstermeden alnmaldr. Tehlike ortaya ktktan sonra alnacak nlem ie yaramaz. 1737- Kazaya rza gerek. Kazaya boyun eilmelidir. Olup biteni deitirmeye insann gc yetmediine gre baka bir ey de yaplamaz. 1738- Kaz gelen yerden tavuk esirgenmez. Byk kar salanan yerden ufak tefek zveriler esirgenmemelidir. 1739- Kaz kazla, daz dazla, kel tavuk kel(topal) horozla. Herkes kendi durumuna uygun gelen kiilerle anlap arkadalk eder. 1740- Kazma elin kuyusunu, kazarlar kuyunu. Sen bakasna ktlk yapma yolunu tutarsan; bakas da sana ktlk yapma yolunu tutar. Kr. Kazma kuyuyu kendin dersin., El iin kuyu..., Az kaz uz kaz... 1741- Kazma kuyuyu kendin dersin. Bkz. El iin kuyu kazan... 1742- Keide de (keinin de) sakal (sakah) var. (Sakal keide de var.)

Bir kimse klk kyafetiyle deil gerek deeriyle gven verir. Sakal, kiiye deer kazandrmaz. O, keilerde bile vardr. 1743- Kei geberse de kuyruunu indirmez. inat, lr de inadndan vazgemez. 1744- Kei kurttan kurtulsa gergedan olur. Tehlikeler, zararlar olmasa her ey alabildiine geliir. 1745- Kei nereye karsa ola da oraya kar. Byklerin tuttuu yol, kklere rnek olur. Onlar da ayn yolu izlerler. Kr. Aaca kan keinin... n tekerle nereden geerse... 1746- Keinin de sakal var. Bkz. Keide de sakal var. 1747- Keinin meeye ettiini kl derisinden karr. Bkz. Keinin sumaa ettiini... 1748- Keinin sumaa (meeye) ettiini sumak keiye edecek. Sumak yapra ve mee kl -iindeki tanen dolaysyla- deri tabaklamakta kullanlr. Kei, derisinin bylece hrpalanmasyla canl iken yaptnn karln grr. 1749- Keinin uyuzu, emenin (pnarn) gznden su ier (ier suyunu). 1) Deersiz kiiler kendilerini deerli ve en gzel eye layk grrler. 2) ren olanlar, durumlarna bakmazlar da irenilmeyecek ey ararlar. 1750- Keiye can kaygs, kasaba ya kaygs. (Koyun can derdinde, kasap ya derdinde). Deimez bir kuraldr: Bir kii nemli bir kaybndan dolay rpnp kvranrken baka bir kii bu durumdan ne kadar ok yararlanabileceini dnr. 1751- Kedi gtn grm, yaram var demi. (Kedi kna bakar da yaram var dermi.) Sknts olmayan densiz kii, hi yoktan kendine sknt karr. 1752- Kedinin boynuna cier aslmaz. Bir kimseye, kullanp zarar verecei, kendine mal edip ortadan kaldraca ey emanet edilmez. 1753- Kedinin gidecei samanla kadar. Uygunsuz bir i yapan kii, ne kadar kaarsa kasn, gidecei yerler bellidir. Az sonra yakay ele verir. 1754- Kedinin kabahatini nne koyarlar, yle dverler. Cezalandrlan kimse suunun ne olduunu bilmelidir ki o suu bir daha ilemesin. 1755- Kedinin kanad olsayd serenin ad kalmazd. Saldrganlar istediklerini yapabilecek durumda olsalard, gszleri kolaylkla ortadan kaldrr, bol bol karlarn salarlard. 1756- Kedinin usluluu san grnceye kadar. Atlgan kiilerin sessiz ve eylemsiz durmalar, onlar ileden karan bir durum ba gsterince sona erer. 1757- Kedi trpy yalar da kanlar ktka oh der. Aklsz kii bakasna yarar verirken kendisi zarar etse de aldrmaz. 1758- Kedi uzanamad (yetiemedii) ciere, pis (murdar) der. Kii, elde edemedii eyi istemiyormu, beenmiyormu gibi grnr. 1759- Kedi, yavrusunu yerken sana benzetir.

Kii, yakn olan susuz birisini ezmeyi karna uygun grrse onda dmanna benzeyen nitelikler bulur. 1760- Kediye bokun kimya demiler, stn rtm. yilik sevmeyen, kimsenin onduunu istemeyen kii, ataca zararl eyi -bakasnn aradn anlarsa yararlanlamayacak duruma getirir. 1761- Kediyi sktrrsan stne atlr. Senden ekinen, korkan kii, ok sktrrsan sana kar gelir. 1762- Kefen alacak adam gznn yandan belli olur. Bir kimsenin herhangi bir eyleme giriecei, o eyleme girimesini zorunlu klan durumundan anlalr. 1763- Kefenin cebi yok. Zengin olup da para harcamaya kyamayan kimse, paray ne yapacak? br dnyaya gtremez ki! 1764- Kefilin ya sa, ya sakal. Borlu borcunu demezse kefilinin yakasna yaplr; nesi bulunursa alnr. 1765- Kele kseden yardm olmaz. Kii, kendisinin yardma muhta olduu konuda bakasna yardm edemez. Kr. Kelin ilac olsa... 1766- Kel ila bilse kendi bana srer. Bkz. Kelin ilac olsa bana srer. 1767- Kelin aybn takke rter. Birok kimselerin kusurlarn zenginlik, i banda olu vb. durumlar rter. 1768- Kelin ilac (merhemi) olsa bana srer. (Kel ila bilse kendi bana srer.) Kendi derdine are bulamayan kiiden ayn durumda olan bakas yardm beklememelidir. Kr. Kele kseden... 1769- Kel kz teyzesinin sayla vnr. Deersiz kii, yaknlarnn deerlerinden kendisine bir pay karmaya alr. Kr. Katra baban kim demiler... 1770- Keller (ile) yarlar, birbirini arlar. Bkz. Sarlar birbirini arlar. 1771- Kelle sa olsun da klah bulunur (eksik olmaz.) Kii yaasn da elbet bir i sahibi olur. 1772- Kel lr, srma sal olur; kr lr, badem gzl olur. (Kr lr badem gzl olur, kel lr srma sal olur.) Kii, elinden giden nemsiz, kusurlu bir eyi ok nemli, ok gzelmi gibi anlatr. Kr. Kaan balk... 1773- Kel yannda kabak anlmaz. Bir kiinin yannda, uzaktan da olsa onun eksiini artrabilecek szler sylemekten ekinilmelidir. Kr. A yannda sarpn kurcalanmaz. 1774- Kem dileme komuna, kem i gelir bana. Bkz. Hayr dile komuna, hayr gele bana. 1775- Kemikle (etle) deri, yemekle diri. yi beslenmeyen kii salkl olmaz. 1776- Kem sz, kalp (kem) aka sahibinindir.

Kt sz, kalp akeyi kimse kabul etmez. Bunlar yine sahiplerine evrilir. 1777- Kenarn dilberi nazik de olsa nazenin olmaz. Kibar evrede yetimemi olanlar, ne denli zenseler kibarln btn inceliklerini gsteremezler; kaba davranlardan kendilerini bsbtn kurtaramazlar. 1778- Kendi den alamaz. Yanl davran yznden zarara urayan kimsenin bu durumundan yaknmaya hakk yoktur. 1779- Kendinden kkten kz al, kendinden bye kz ver. 1) Gelinler kocalarna kar sayg duymaldrlar. Bunu salamann yolu, erkek ailesinin kz ailesinden yksek olmasdr. 2) Bu yolu tutarsan aldn kz seninle vnr sen de iyi bir yere kz verdim diye mutluluk duyarsn. 1780- Kepenek altnda er yatar. nsanlar klk ve kyafetlerine bakarak deerlendirmemelidir. Kaba saba, perian bir klk iinde deerli bir kii bulunabilir. 1781- Keseye dan, pazarla sonra giri. deyecek paranz yoksa bir ey satn almaya girimeyin. 1782- Kesilen ba (bir daha) yerine konmaz. Kesin olarak yaplp sonulandrlan i, eski durumuna getirilemez. Onun iin her davrantan nce, bunun nasl bir sonu douracan iyi hesap etmek, ondan sonra ie girimeye, ya da girimemeye karar vermek gerektir. 1783- Keskin akl (zeka) keramete k attrr. ok zeki olan kii, bir iin nereye varacan keramet sahibi kiiden daha iyi bilir. 1784- Keskin sirke kabna (kpne) zarar(-dr). ok fkeli kii, kendi saln bozar, vcudunu ypratr ve ilerini altst eder. 1785- Kesmez bak ele, i bilmeyen avrat dile. Bkz. Kr bak ele... 1786- Kes parman k pazara, em (merhem, ila) buyuran ok olur. Kiinin bir gerekseme iinde bulunduunu gren herkes ona trl trl yol gsterir. 1787- Kbleden geldi kmz, Allah'a kald iimiz. K afetleri gneyden gelmeye balarsa, ok azgn bir mevsim geirilecek demektir. 1788- Klavuzu karga olann burnu boktan kalkmaz (kurtulmaz, kmaz). Kt kimsenin arkasna den kiinin ba dertten kurtulmaz. 1789- Kl knn kesmez. Sert ve ar davranl kiinin yaknlarna zarar dokunmaz. 1790- Kr atn yannda duran ya huyundan ya suyundan (tynden). Kii kiminle arkadalk ederse ondan etkilenir, huy kapar. Kr. tle yatan bitle kalkar., Kii refikinden azar., sin yanna varan is..., Krle yatan..., Topalla gezen..., zm zme... 1791- Krk gn taban eti, bir gn av eti. Avclar bir av avlayabilmek iin da, ta demez, gnlerce taban teperler. 1792- Krk hrsz bir pla soyamam.

Smrcler ne denli usta olurlarsa olsunlar, smrlecek bir eyi olmayandan yararlanamazlar. Kr. lm koyun kurttan korkmaz. 1793- Krkndan sonra azan teneir paklar (azana are bulunmaz). Yallklarnda ahlaklar bozulanlar, doru yola getirilemezler; lnceye dein o yolda giderler. 1794- Krkndan sonra saza balayan kyamette alar. Yalandktan sonra bir ey renmeye, yeni bir i yapmaya balayan kimsenin bunu baarmaya mr yetmez. 1795- Krk sereden bir kaz iyi. Birok kk ile uramaktansa tek byk i yapmak daha uygundur. 1796- Krk ylda bir let olur, eceli gelen lr. (Krk yl kran olmu, eceli gelen lm.) Tanr'nn verdii mr hibir ey deitiremez. Salgn ve ldrc hastalk da olsa eceli gelmeyen lmez. Byle zamanlarda ok kiinin lmesi, ecellerinin o zamana rastlamasndandr. 1797- Krk yllk Kani (Mslman zel ad), olur mu (Yani Hrstiyan zel ad)? Yalanncaya dein iyi insan olarak yaam olan kii, artk kt olmaz (deimez). 1798- Krlangcn zararn biberciden sor. Krlang zararsz bir ku gibi grnr. Ama bibere pek dkn olduundan, ne kadar zararl bir yaratk olduunu ancak biberci bilir. Durumlar buna benzeyen ok kiiler vardr. 1799- Krlang bir zararsz ku; git Yemen iline dan. Kimi evrelerde kimseye zarar dokunmayan kii, kimi evreler iin tehlikeli olabilir. 1800- Ksa gnn kar (kazanc) az olur. Ksa sre allarak yaplan iten elde edilecek kazan az olur. 1801- Ksmet gkten zembille inmez. Ksmet, durup dururken kiinin ayana gelmez, almakla elde edilir. almayann ksmeti olmaz. 1802- Ksmetinde ne varsa kanda o kar. Bir ey elde etmek iin alan kimseye Tanr neyi ksmet etmise onu verir. 1803- Ksmet ise gelir Hint'ten, Yemen'den, ksmet deilse ne gelir elden? Tanr bir eyi size ksmet etmise, Hint'ten, Yemen'den gelir, sizi bulur. Ksmet etmemise ne yapsanz onu elde edemezsiniz. 1804- Ksmetsiz kpek, sabaha kar uyuyakalr. Tanr'nn kendisine ksmet vermedii yaratk, yararlanlacak eyi elde etmek kolaylat zaman, baka bir ile urat iin, bundan yoksun kalr. 1805- K k gerek, yaz yaz. Her mevsim, kendine zg doa olaylar ile gemelidir. Bu dzenin bozuk gitmesi insanlarn perian olmasna yol aar. 1806- K kln, ku kuluunu gsterir (yapar). Doa kanunlar deimez. Her olay, her varlk zelliini belli eder. 1807- Kz beikte (kundakta) eyiz sandkta. (Kz kucakta, eyiz bucakta). Kz daha beikte iken eyiz hazrlklarna balamak gerektir. 1808- Kz evi naz evi. Kz evi nazl olur. steklinin rica, minnet etmesini ister, kzn ar satar.

1809- Kz gnlne brakrsan ya davulcuya varr (kaar), ya zurnacya. Evlenme andaki kz elenceye dkn olur. Bykleri onu uyarmazlarsa, holand, uygun olmayan birisiyle evlenir. 1810- Kz kzken grme, gelinken gr; gelinken grme beik ardnda gr. Kzlarn en gzel a evlenmeden nceki durumlardr. Evlendikten sonra eski tazelikleri kalmaz. Hele ocuk yaptktan sonra daha da bozulurlar. 1811- Kzn dvmeyen dizini dver. Kzn iyi yetitirmeyen anne, kz el kapsnda beceriksizlii yznden sknt ektii zaman dvnr durur. 1812- Kzn var, szn var. Kz ocuunun sorunlar ve sorumluluklar ok ve eitlidir. Ana baba, srekli olarak bunun tedirginlii iinde bulunurlar. 1813- Kz kucakta, eyiz bucakta. Bkz. Kz beikte, eyiz sandkta. 1814- Kim der daldan, o bilir haldan. Bkz. Damdan den damdan denin halini bilir. 1815- Kimi kpr bulamaz gemeye, kimi su bulamaz imeye. Kimi kiiler bir eyin bolluundan yaknr, ondan kurtulmann yollarn ararlar. Kimi kiiler ayn eyden yoksun olmann skntsn ekerler. 1816- Kimine hay hay, kimine vay vay. 1) Bu dnyada her olay kimi kiiler iin sevindirici, kimi kiiler iin zcdr. 2) Kimi kiiler istedikleri her eye kavuurlar; kimi kiiler diledikleri hibir eyi elde edemezler. 1817- Kiminin devesi (paras), kiminin duas. Varlkl olanlarn paras, yoksul olanlarn da duas alnarak iler yrtlr. 1818- Kimin ki ba var, yreinde da var. Bkz. Dada ban var... 1819- Kimse ayranm (yourdum) eki demez. (Yourdum, ayranm ekidir diyen olmaz.) Herkes sataca mal ver. Kendi tutumunu ve tuttuu kimseleri savunur. Bakalar eletirseler de bunlara toz kondurmaz. 1820- Kimse bilmez, kim kazana kim yiye. Bir kimse alp abalar; kendisinin ve oluk ocuunun gelecei iin mal biriktirir. Ancak, kimi zaman olaylar yle geliir ki bu kazanc, dndkleri deil hatr ve hayalde olmayan kiiler yer. 1821- Kimseden kimseye hayr yok (gelmez). nsan, yapaca ite yalnz kendi gcne gvenmelidir. Bakasnn yardmn bekler ve buna gvenirse d krklna urar. Kr. Trnan varsa ban ka. 1822- Kimse kendi aybn grmez. Bkz. Herkes kendi aybn bilmez. 1823- Kimse kendi memleketinde peygamber olmaz (olmam).

Kiinin deeri, doup byd yerde gerei gibi bilinmez. Daha nce ad kazanm kimseler vardr. Aile rekabetleri vardr. Kklnde yapt ocuka davranlar bilenler vardr... Btn bunlar, onun yksek bir kii olarak kabul edilmesini engeller. 1824- Kimse kimsenin ukurunu doldurmaz. Yal bir kii, ok sevdii bir gen lnce keke onun yerine ben leydim der. Kimi zaman da biz o deerli adam leceine u ie yaramaz adam lmeliydi deriz. Bo szler. Kimse kimsenin yerine lemez. 1825- Kimse kimsenin ksmetini (rzkn) yemez. Kimi zaman bir kimsenin eli altndaki yiyecek trl nedenlerle yenilmez, kalr. Bu srada dardan biri gelir, yemee alkonulur. Hazr bulunan yiyecek ona ikram edilir. Demek ki bu yiyecek onun ksmeti imi, asl sahibinin ksmeti deilmi denilir. Bu durum, kimse kimsenin ksmetini yemez gereini kantlar. Yan yana ayn mal satan iki esnaf da byle dnr: Gelen mteri, her iki mal grr, ama ancak birini satn alr. Satclar ksmet satannm inancnda birleirler. 1826- Kimsenin ah kimsede kalmaz. Zulm grenin ah, zulmedene hayretmez. Kr. Mazlumun ah indirir ah. 1827- Kimsenin ras tana kadar yanmaz. Hi kimsenin parlak yaam srekli olmaz. 1828- Kimseye arnna gre bez vermezler. Gz ykseklerde olan, ar istekleri bulunan kimseye dledii lye gre deil, iinde yaad ortamn lsne gre bir pay verilir. 1829- Kiraz dut yetimese beni yiyenin boynunu sapma dndrrm demi. Kiraz, yiyene yumuaklk verir; kiiyi zayflatr. Hemen ardndan yetien dut ise besleyicidir. 1830- Kii arkadandan bellidir. (Adam ahbabndan bellidir.) Herkes anlaabildii kimse ile arkadalk eder. Bundan dolaydr ki bir kimsenin nasl bir kii olduunu renmek isteyen, arkadann kiiliine bakmaldr. 1831- Kii (herkes) ektiini bier. Bkz. Ne ekersen onu biersin. 1832- Kii ne yaparsa kendine yapar. yilik yapan iyilik, ktlk yapan ktlk bulur. 1833- Kiinin kendine ettiini kimse (alem bir yere gelse) edemez. Bir kimse kimi zaman tedbirsizlii yznden yle yanl i yapar, ban yle derde sokar ki byle bir ktl bakalar ona yapamaz. 1834- Kii refikinden azar. Kt arkada, kiiyi kt yola srkler. Kr. Adam adamn eytan, tle yatan bitle kalkar, Kr atn yannda duran..., sin yanna varan is..., Topalla gezen..., Krle yatan..., zm zme... 1835- Kii umduuna kser. Bkz. Gnl ummad yere kser. 1836- Kiiyi (herkesi) nasl bilirsin, kendin gibi. Bkz. Herkesi nasl bilirsin... 1837- Kiiyi vezir eden de kars, rezil eden de. Kar akll olursa kocasnn toplum iindeki yerini her bakmdan yceltir. Aklsz, tutumsuz, ahlaksz... olursa kocasn perian, kepaze eder. Kr. yi evlat babay vezir... 1838- Kocana gre bala ban, harcna gre piir an.

Kii, tutumunu evresindekilerin durumuna gre dzenlemeli ve kendi varlna uygun bir yaay srmeli, gcnn stnde iler yapmaya kalkmamaldr. 1839- Kocann kab ikiyse birini kr. Kskan kadn, kocasnn ar zengin olmasn istemez; apknla balar diye. 1840- Kocasn vezir eden de rezil eden de karsdr. Bkz. Kadn kocasn isterse... 1841- Koa (kze) boynuzu yk deil (olmaz). Kiiye kendi ii ve yaknlarnn sorumluluu ar gelmez. Kr. Hamala semeri yk olmaz. 1842- Ko koyundan sekel gerek. Bir toplulua nderlik edecek, egemen olacak kii, topluluu oluturanlardan stn nitelikte olmaldr. 1843- Kol krlr yen iinde ba yarlr brk iinde. Bkz. Ba yarlr brk iinde... 1844- Komu boncuunu alan gece taknr. Hrszlk mal, sahibinin gremeyecei yer ve zamanda kullanlr. 1845- Komuda pier, bize de der. Yaknlarmzn gzel eylere kavumas onlardan bizim de yararlanmamz olaslnn domas demektir. 1846- Komu ekmei komuya bortur. Komunuz size bir ikramda bulunur, bir ey armaan ederse, siz de ona ikramda bulunmal, armaan vermelisiniz. 1847- Komu hakk, Tanr hakk(-dr). Komular arasnda yakn, kanlmaz ilikiler vardr. Komular birbirlerini incitmemeli, birbirlerinin hatrn saymal, birbirlerine yardm etmelidirler. Bu devleri yerine getirenler, Tanr'ya kar da devlerini yapm olurlar. 1848- Komu iti komuya rmez. Komudaki uygunsuz kii, bakalarn incitse de komusunu rahatsz etmez. 1849- Komu kz almak, kalayl kaptan (tastan) su imek gibidir. Komu kzn almaya karar veren, ailenin ve kzn durumunu, gidiini iyi bildiinden ii rahat olarak bu ilikiyi kurar. 1850- Komu komunun klne (ttnne) muhtatr. Komular birbirlerine en kk ey iin bile muhtatrlar. Kimi zaman nemsiz bir eyin eksiklii iimizi aksatr. O zaman komu imdada yetiir. 1851- Komun kr ise sen kpa bak. Kii, evresindeki insanlar kskandracak durumlardan saknmal, onlarda bulunmayan eylere sahip olsa bile onlar gibi yaamaldr. 1852- Komunu iki inekli (kzl) iste ki kendin bir inekli (kzl) olasn. Bakasnn iyi durumda olmasn iste ki Tanr seni de ondursun. Kr. Hayr dile komuna... 1853- Komunun tavuu, komuya kaz grnr (kars kz grnr). Bakasnn mal, bize olduundan daha deerli grnr. Oysa ayn ey bizde de vardr; ama bakasnnkini bizimkinden stn buluruz. 1854- Konur eek ayrn almaz. Kendini beenmi kii, yararlanlacak nesnelere hor baktndan bunlardan yoksun kalr. (Konur: Kibirli)

1855- Korkak bezirgan (tccar) ne kar eder ne ziyan (zarar). yapmaya korkan tccar, kendisini zarardan korumu olur ama, kazan da salayamaz. 1856- Kork Allah'tan korkmayandan. Allah'tan korkmayan kimse, insana her trl ktl yapabilir. Bylesinden korkulur. 1857- Kork aprilin beinden, kz ayrr einden. Aprilin beinde (imdiki 18 nisanda) ift sren iki kz birbirinden ayracak kadar iddetli saanak olur; kasrga ve frtna kopar. 1858- Korku dalar bekletir (arr). 1) Birok insanlar zulm, ya da ceza grmekten korkup dalara kar, orada ekilmez koullar altnda yaarlar. 2) Kt, sert bir durumla karlaacandan korkan kii, yapmak istedii eyden istemeye istemeye vazgeer. 1859- Korkulu rya (d) grmektense uyank yatmak hayrldr. Tehlikesi de bulunan ekici bir ie girimektense o iten vazgeip tehlikesi olmayan durumda kalmak daha iyidir. Kr. Ne karanlkta yat... 1860- Korkunun ecele faydas yoktur. Kii korkmakla kendisine gelecek bir zarar nleyemez. Olacak olur. Bunun iin bo yere korkup znt ekmemelidir. 1861- Koy avucuma, koyaym avucuna. Bize yardmda bulunan, yarar salayan kiiye biz de yardmda bulunur, yarar salarz. 1862- Koyma akl, akl olmaz (cepten der), (Sokma akl, sekiz adm gider.) Akl olmayan kii, bakasnn verdii akl ile i gremez. nce bir eyler yapmaya balasa da arkasn getiremez. 1863- Koyun can derdinde, kasap ya derdinde. Bkz. Keiye can kaygs... 1864- Koyunun bulunmad yerde keiye Abdurrahman elebi derler. Bir eyin ok deerlisi ele gemezse az deerlisi nem kazanr. Kr. Krler memleketinde... 1865- Koyunun gt bir gn aksa keininki her gn ak. Davranlarn herkesin beendii kimse, gnn birinde yanl bir i yapabilir. Bu, her gn yanl i yapannkinin yannda knanacak bir durum saylmaz. 1866- Koyunun kuyruu var rter. Zenginlerin ve toplumda nemli yeri olan kiilerin kusurlar hemen rtbas edilir. Kr. Mal malamat rter. 1867- Koyunun melediini kuzu melemez. Ana-babann ocuuna kar gsterdii ar ilgi ve sevecenlii, ocuk ana-babasna kar o lde gstermez. 1868- Koyunu yze yetir, el onu bine yetirir. El, bir olay abartarak syler. Yz kazansan bin diye anlatr. 1869- Koz glgesi: kz glgesi, st glgesi: yiit glgesi, dut glgesi: it glgesi. Ceviz aacnn glgesi koyu, gzeldir. nsana kzlarn yannda bulunma keyfi verir. Ancak orada karnca ok olur; glgede oturan insann keyfini karr. Kzlarn yannda oturankii de hem mutluluk duyar, hem de evredeki asalaklardan rahatsz olur. St, boylu boslu bir aatr. Koruyucu yiide benzer. Glgesi altnda safa ve rahatlkla vakit geirilir. Dut glgesi, alaca bir

glgedir, zevksizdir; rahatszdr. nk aacn meyvesi, altna dklr. Hem insann stn kirletir, hem de sineklerin mesine yol aar. Bundan baka, itler de dut yemeye gelir, orasn kirletirler. Glgede de yatarlar. 1870- Kleden aa olan minareyi sesiyle ykar. Sonradan grm kii ok yksekten atar tutar. Kr Sonradan imam olann... 1871- Kpee dalanmaktan aly dolanmak yedir. Bkz. tle dalamaktan... 1872- Kpee gem vurma, kendisini at sanr. Kendisine kar deeri varm gibi davranlan deersiz kii, gerekten deer bulunduunu sanr. 1873- Kpei dvmeli ama, sahibinden utanmal. Sana sataan kiiyi hrpalarken onu benimsemekte ve korumakta olan saydn kimseyi gcendirmemeye de dikkat etmelisin. 1874- Kpein ahma baklavadan pay umar. Bkz. tin ahma... 1875- Kpein duas kabul (makbul) olsa (-yd) gkten kemik yaar(-d). Bkz. tin duas... 1876- Kpei ldrene srtrler. Bkz. ti ldrene... 1877- Kpek bile yal yedii kaba pislemez (smaz). Kpek bile yem yedii kaba kar saygl davranrken, insan nasl olur da geimini salad yere, kendisine bu geimi hazrlam olan kimseye ktlk eder? 1878- Kpek ekmek veren (yedii) kapy tanr. Kpek bile kendisini besleyen yeri bilir, davranlaryla duygularn belli eder. nsan bundan ders almal, grd iyilii unutmamaldrlar. 1879- Kpekle dalamaktan aly dolamak yedir. Bkz. tle dalamaktan... 1880- Kpek sahibini srmaz. Kii ne kadar aalk olursa olsun, kendini benimseyip koruyana ktlk etmez. 1881- Kpeksiz srye (kye) kurt girer (iner). Koruyucusuz halka, bekisiz lkeye dman saldrr. 1882- Kpek suya dmeyince yzmeyi renmez. Kii, bir tehlike karsnda her yerden umudu kesilip kendine gvenmekten baka are kalmadn anlamadka kurtulu yolunu bulamaz. 1883- Kpek srnmekle etek kesilmez. Terbiyesiz kimsenin satamasyla temiz kii lekelenmi olmaz. Kr. t demekle deniz..., Kalayl bakr... 1884- Kpry geinceye kadar ayya day derler. Kii, kendisinden yardm bekledii aalk kimseye ii bitinceye kadar soylusun, boylusun diye dil dker. 1885- Kr Allah'a nasl bakarsa Allah da kre yle bakar. Kii efendisine kar nankrlk ederse efendisi de onu korumaz. 1886- Kr (kesmez) bak ele (yavuz), i bilmeyen avrat dile (yavuz).

Kr bak ie yaramaz ama insann elini keser. bilmeyen kadn da ok konumaktan baka bir ey yapmaz. 1887- Kr bile dt ukura bir daha dmez. Bkz. Eek bile bir dt... 1888- Krden gzl, topaldan ayakl, deliden deli. Kr olan anadan, babadan doan ocuk kr olmaz. Topaln ocuu da salam bacakl olur. Ama delinin ocuu deli doar. 1889- Kre elvandan (renkten) bahsolunmaz. Bir eyin nitelii zerine hi bilgisi bulunmayan kiiye o eyin sz edilmez; retilmesine allmaz. 1890- Kre imdi gece demiler; ne zaman gndzd demi. Bakalarna mutluluk veren durum bu durumla ilgisi olmayan talihsiz kii iin deer tamaz. 1891- Kr grmez, sezer. Kr grmedii eyi nasl sezerse bir konu zerinde bilgisi olmayan kiinin de o konu ile ilgili sezileri olur. 1892- Kr kuun yuvasn Allah yapar. Bkz. Garip kuun yuvasn... 1893- Krler memleketinde alar padiah (ba) olur. Hepsi bilgisiz olan bir evrede azck bilgisi bulunan baa geer. Kr. Koyunun bulunmad... 1894- Krle yatan a kalkar. (tle yatan bitle kalkar.) Kt kimseyle dp kalkana az ok kt huy bular. Kr. Kii refikinden azar, Kr atn yannda duran..., sin yanna varan is..., Topalla gezen..., zm zme... 1895- Kr lr badem gzl olur, kel lr srma sal olur. Bkz. Kel lr srma sal olur... 1896- Kr pazara varmasn, pazar krsz kalmasn. Bir ey satn almasn bilmeyen kimseler alverie kmamallar ama karlar. Esnaf da bu gibilerinden holanr. 1897- Krn istedii bir gz, iki(-si) olursa ne sz. Kii kendisinde bulunmayan eyden bir tane isterken ona iki tane verilirse daha ok sevinir. 1898- Krn istedii iki gz, biri ela biri boz. yle insanlar vardr ki kendilerine yaplmasn istedikleri iyilii grdkleri halde bununla yetinmezler, ayrntlarnn u, bu biimde olmasn da isteyecek kadar yzszlk ve agzllk ederler. 1899- Kseyle alay edenin top sakal kara gerek. Bakasnn eksikleri ile elenen kiinin kendisi kusursuz olmaldr. 1900- Ke ta kede yakr (yarar). nemli kiilii bulunan kimseye nemli bir i banda bulunmak yakr. 1901- Kt haber tez duyulur. Bkz. Kara haber tez duyulur. 1902- Kt komu insan (adam) hacet (mal) sahibi eder. Kt komu, kendisinden emanet olarak istenen eyi vermez. Emanet isteyen de gidip o eyden satn alr. Bylece bu komu, o kiiyi eya sahibi etmi olur. 1903- Ktlk her kiinin kar, iyilik er kiinin kar.

Bkz. yilie iyilik her kiinin kar... 1904- Ktrmden aksak, hi yoktan torlak yedir. Bir eyin, -kusurlu da olsa- elde bulunmas, hi bulunmamasndan daha iyidir. 1905- Kt syleme eine, a katar ana. likide bulunduun kimseleri szlerinle incitme, ktleme ki onlar da sana daha byk ktlk yapmasnlar. 1906- Kt sz insan dininden karr (tatl sz ylan ininden karr.) Bkz. Ac sz insan... 1907- Kyden kye it rmez. Seni ilgilendirmeyen ie uzaktan sz atarak karma a kpek! 1908- Kyl birbirine dmezse Osmanl mkla (kymal yumurta) yiyemez. Eski dnemden kalma bir sz: Halkn birbirine dmesi gvenlik grevlisinin iine gelir. nk her grup gvenlik grevlisini yanna ekmek iin ona kar salar. 1909- Kyl, misafir kabul etmeyiz demez, konacak konak yoktur der. Kii bir ii yapmak istemezse dorudan doruya yapmam demez de, birtakm gerekeler ileri srerek, bunu gerekletirmenin olana bulunmadn syler. 1910- Kylnn kahve cezvesi karaca amma srece. Kylnn kahve cezvesi gsterisizdir. Ama eksik olmayan konuklar arlamak iin srekli olarak kaynar. 1911- Kuduz lr ama dalad da lr. Azgn kii, ktlklerinin cezasn grr ama yapt ktlklerin acs srer. 1912- Kulaktan burun yakn, kardeten karn yakn. Bkz. Kardeten karn yakn. 1913- Kul azmaynca Hak yazmaz. Kii, azgnl yznden kt durumlara der. 1914- Kul bunalmaynca Hzr yetimez. Bkz. Kul sklmaynca... 1915- Kul hatasz olmaz. Bkz. Kul kusursuz olmaz. 1916- Kul kullanan, bir gzn kr, bir kulan sar etmeli. i altran kimse, iinin yapt her yanl grmemeli, syledii her uygunsuz sz iitmemeli ki onu darltmasn, i aksamasn. 1917- Kul kusursuz (hatasz) olmaz. nsan yanlmamak iin ne denli dikkat ederse etsin yine yanlr. Hi yanl i yapmam kii yoktur. Kr. nsan beer, kuldur aar, Hatasz kul olmaz. 1918- Kul sklmaynca (bunalmaynca) Hzr yetimez. nsan, ba dara dmedike btn gcyle alp skntsna are bulmaz. 1919- Kul teftite, gzelim Mevla ne ite. nsanlar hep bir i peinde koarlar. Ama nasl sonu alacaklarn Tanr bilir. 1920- Kuma (ortak) gemisi yrm, elti gemisi yrmemi. Bkz. Ortak gemisi yrm... 1921- Kurban etiyle (kemiiyle) kpek tavlanmaz. Bir rastlantnn getirdii geici iyi durum, beklenen gerek iyilii salamaz.

1922- Kurcalama sivilceyi (sivilceyi kurcalama) ban edersin. (Sivilce kurcalannca ban olur.) Kk bir sorunu ok kurcalar, ok deerseniz banza byk dert aarsnz. 1923- Kurda konuk (komu) giden, kpeini yannda gtrr. Bkz. Kurtla grrsen... 1924- Kurda neden boynun (ensen) kaln? demiler, iimi kendim grrm de ondan demi. (imi kimseye inanmadmdan demi.) ini bakasna inanmayarak kendisi gren, zlmez; rahat eder. Kr. Sana vereyim bir t: Ununu elinle t. 1925- Kurdun ad yaman km, tilki vardr (tilkicik var) ba keser. yle sinsi ve kurnaz kimseler vardr ki ad zalime, haine ve ktye km kimselerden daha tehlikelidirler. 1926- Kurnaz (yavuz) hrsz ev sahibini bastrr. Kurnaz sulu, az kalabalyla, zarar verdii kiinin hakl savn dinlenmez eder. 1927- Kurt dumanl havay sever. Kendi yararna bir i yapmak iin frsat kollayan kii, kimsenin bu ie engel olamayaca, kark zaman sever. 1928- Kurt kocaynca kpein maskaras olur. Gl iken herkesin kendisinden ekindii kii, gcn yitirdikten sonra, gsz ve aalk kimselerin oyunca olur. 1929- Kurt komusunu yemez. Bir kii ne denli azgn ve kt dnceli olursa olsun yaknlarna dokunmaz. 1930- Kurt kyn (tyn) deitirir, huyunu deitirmez. Hain kimse, yer yurt, klk kyafet deitirse de kt huylarn deitirmez. 1931- Kurtla grrsen kpeini yanndan ayrma. (Kurda konuk giden kpeini yannda gtrr.) Saldrgan birisiyle karlaacak olan kii, kendisini koruyacak nlemi almaldr. 1932- Kurtla koyun, klla oyun olmaz. Saldrgan ile gszn, zarar veren ile zarar grenin yan yana bulunduu yerde tehlike vardr. 1933- Kurtla ortak olan tilkinin hissesi, ya trnaktr, ya barsak. Gl ile hileci ortak olsa glnn dedii olur. Hileci, ortann kendisine verecei, ie yaramaz paya raz olmak zorundadr. Yoksa paralanmak tehlikesi vardr. 1934- Kurtlu baklann kr alcs olur. Bkz. Bitli baklann... 1935- Kuru bok gte yapmaz. Bir kiiye, yapmad kesin olarak bilinen bir suu yklemeye almak bouna bir abadr. 1936- Kuru gayret, ark eskitir. Bir ii baarmak iin rasgele abalamak yetmez. Amaca doru planla yrmek ve iin kar yollarn bulmak gerekir. Byle yaplmazsa btn abalar boa gider; zarardan baka bir sonuca varlmaz. 1937- Kuru laf (bo lakrd) karn doyurmaz. Bo szlerle olumlu i yaplamaz. 1938- Kurunun (arasnda) yannda ya da yanar. (Yan yannda kuru da yanar).

Beenilmeyen tutumlarndan dolay cezalandrlan kiiler iinde susuzlar da sulular gibi hrpalanrlar. Kr. Az ate ok odunu yakar. 1939- Kusursuz dost arayan dostsuz kalr. Kusursuz kii bulunmaz. Bundan dolaydr ki dost olmak iin kusursuz birini arayan kimse, aradn bulamaz, dostsuz kalr. Kr. Aypsz yar isteyen... 1940- Kusursuz gzel olmaz. (Her gzelin bir kusuru vardr.) Her iyi eyin hoa gitmeyen bir yn, her gzelin kusurlu bir yan vardr. Kusuru bulunmayan iyi, gzel bir ey yoktur. 1941- Kua kafes lazm, boruya nefes. Bir eyden yararlanmak iin kullanlacak ara, onun niteliine uygun olmaldr. 1942- Kua st nasip olsa anasndan olurdu. 1) Yaradl bir eyden yararlanmasna elverili olmayan kii, ne denli abalasa o eyden yararlanamaz. 2) Kii en yaknndan salayamad yarar bakasndan hi salayamaz. 1943- Ku dardan kaar m? (Kamaz). Hi kimse karn tepmez. Kazanl grnen bir ie yanamamas, o ite saknca grmesindendir. 1944- Ku kanadna kira istemez. Kii, kendi ii iin zaten harcayaca abadan dolay bakasndan karlk beklemez. 1945- Kukulu uyku evin bekisidir. Ufak bir tkrtdan uyanacak kadar hafif uyuyan ve tetikte olan kimse, evin bekiliini iyi yapyor demektir. 1946- Kutan korkan dar ekmez. Bkz. Sereden korkan... 1947- Kuu kula avlarlar. Elde edilmek istenen kimse, daha nce elde edilmi kimse araclyla tuzaa drlr. 1948- Ku var eti yenir, ku var et yedirilir. (Her kuun eti yenmez). yle kiiler vardr ki acmadan en ar ite kullanrz. yle kiiler de vardr ki, i grdrmek yle dursun, biz ona hizmet ederiz. 1949- Kutlu gn douundan (bellidir) (kutlu yaz yandan). Mutlu sonu verecek iler, daha balangta ve ald ynden belli olur. 1950- Kutsuz kuun yuvas doan yannda olur. Talihsiz kii, her an kendisine saldracak gl kimselerle yan yana bulunur. 1951- Kuzguna yavrusu anka (ahin, gzel) grnr. Bkz. Karga yavrusuna bakm... 1952- Kuzusuna kymayan kebap yiyemez. nsanlar byk bir gereksemelerini karlamak iin sevdikleri kimi eyleri feda etmek zorundadrlar. Kr. Yana kymayan reini yavan yer. 1953- Kheylan at, ul iinde de bellidir. Cevherli insan, klk kyafeti dzgn olmasa da deerini yitirmez. 1954- Kheylan bok samaz m? 1) Saygn bir ana-babann ocuu ahlaksz olabilir. 2) Saduyusuyla tannm kimse de yanl iler yapabilir.

1955- Klhancnn beylii hamamclk demiler. Baya bir ile uraan kimse, ykselse bile ancak bu iin ba olur. 1956- Kpe kp deyince kp adama dp der. Deersizliini, boluunu yzne kar sylediiniz kii, size, sznzn yanks gibi kt bir karlk verir. 1957- Krdn ya ok olunca, hem yer, hem yzne srer. Mal ok olan aklsz kii, bunu gerekli olan i iin kullandktan sonra kalann tutmasn bilmez. arur eder. Kr. Abdaln ya ok olursa..., Kasap ya bol bulunca... 1958- Krknn krk olmaz, brknn brk. Bakalarnn gereksemelerine are bulan kii, bunlara benzeyen kendi gereksemelerini savsaklar. Kr. Terzi kendi skn dikemez. 1959- Krk ile brk ile adam olunmaz. Klk kyafet, deeri olmayan kiiye deer kazandrmaz. Kr. Kalp kyafetle adam, adam olmaz, Eee altn semer vursalar yine eektir. 1960- Krk orak vaktinde, ora krk vaktinde. Bkz. Aba vakti yaba, yaba vakti aba. ::::::::::::: -L1961- (Lafn az, uzu) obana verme kz, ya koyun gttrr ya kuzu. Bkz. obana verme kz... 1962- Laf laf (sz sz) aar (laf da kutuyu aar.) 1) Bir kimse ile konuma uzatlrsa, szden sze geile geile, bata konuulmas dnlmeyen konulara dein girilir. 2) Sz uzadka kardakine, sigara kutusunu amaktan balayarak, birtakm ikramlarda bulunmak gerekir. 1963- Lafla (lakrd ile) peynir gemisi yrmez. yle yaparm, byle yaparm demekle yaplmas gereken i yaplamaz. 1964- Lafla pilav pierse deniz (da) kadar ya benden. Sz sylemek, ileri baarmaya yetseydi en iri szler sylenerek en byk iler baarlrd. 1965- Laf torbaya girmez. Azdan kan bir sz, artk gizli kalamaz. Herkes onu duyar. 1966- Lakrd ile peynir gemisi yrmez. Bkz. Lafla peynir gemisi yrmez. 1967- Latife latif gerek. aka, krc olmamal; ince, hoa gider olmaldr. 1968- Leylei kutan m sayarsn, yazn gelir, kn gider. Srekli olarak bir i zerinde durmayan, maymun itahl olan kiiye kimse gvenmez. 1969- Leylein mr (gn) laklaka ile geer. Aylak kii btn zamann gevezelikle, ene almakla geirir. 1970- Lodosun gz yal olur. Lodos rzgar yamur getirir. 1971- Lokma inenmeden yutulmaz.

Bkz. inemeden yutulmaz. 1972- Lokma karn doyurmaz, efkat artrr. Bir kimseye ziyafet ekmek, ya da armaan vermek, onun karnn doyurduu, bir gereksemesini karlad iin deil, aradaki sevgiyi artrd iin deerlidir. ::::::::::::: -M1973- Mahkeme kadya mlk deil. Hibir kimse, bulunduu kamu hizmetinde mrnn sonuna kadar kalmaz. Bir sre sonra bu ie bakas getirilir, kendisi ayrlr. 1974- Mal adama hem dost, hem dmandr. Mal adama dosttur, nk ona rahat bir yaay salar. yilikler yapma, hayr ilerine yardm etme olana verir. Dmandr, nk kiinin azmasn kolaylatrr. Bundan baka mala gz dikenler ok olur. Bu yzden anlamazlklar kar; mal sahibinin canna bile kylr. 1975- Mal can kazanmaz, can mal kazanr. nsan mal kazanacam diye saln, cann tehlikeye drmemelidir. Tam tersine, saln korumak, cann kurtarmak iin maln harcamaktan ekinmemelidir. Mal kazanan insandr. Can sa olmaldr ki mal kazanlabilsin. 1976- Mal cann yongasdr. Mal cann bir paras gibidir. Malna zarar gelen kii, canndan bir paras gidiyormu gibi zlr. 1977- Mal mala can cana lmeli. Malmz ve canmz bizim iin ne deerde ise bakalarnn mal ve canlar da kendileri iin o deerdedir. yleyse bizim malmza ve canmza gelmesini istemediimiz bir zararn bakasnn malna ve canna gelmesini nasl ho grebilir, buna nasl izin verebiliriz? Kr. Can cana lmeli. 1978- Maln yemesini bilmeyen zengin her gn zrttr. Zrt, yokluk iinde bulunduundan yiyemez. Varlkl olduu halde yiyemeyenin zrtten ne fark var? 1979- Maln iyisi boazdan geer. Maln ie yaramas, sahibinin onu kullanabilmesi, yiyebilmesi ile olur. Kii maln yiyemedikten sonra o mal neye yarar? 1980- Maln iyisi suya yakn, daha iyisi eve yakn. Bkz. Tarlann iyisi suya... 1981- Mal ongun olann ad angn olur. Malndan ok rn alan kiinin ad her yerde anlr. 1982- Mal istersen bedeninden, evlat istersen belinden. Kiinin gerek mal, babadan kalan deil, kendi emeiyle kazand maldr. Gerek evlat da kendisinden domu olandr; vey ya da edinilen evlat, z ocuunun yerini tutmaz. 1983- Mal malamat rter. Zenginlik, bir kiinin ayplarn, kusurlarn kapatr. 1984- Mart ay, dert ay. Mart aynda havalar sk sk deiir. nsan kendini koruyamaz; hasta olur. Kr. Mart kmadka... 1985- Mart aylarn ingenesidir.

teki aylardan her birinin bir kiilii, bir soyluluu vardr. Mart ise soysuz, gvenilmez, ne yapaca bilinmez kiilere benzer. 1986- Mart kmadka dert kmaz. K hastalklar, mart sona ermedike bitmez. Kr. Mart ay, dert ay. 1987- Mart dokuzunda ra yak, ba buda. Martn dokuzu (yeni takvime gre 22'si) olunca balarn her halde budanmas gerektir. Bu i, gndz yetitirilemezse gece ra nda yaplmaya deecek kadar nemlidir. 1988- Mart kapdan baktrr, kazma krek yaktrr. Mart aynda iddetli souklar olur. nsan dar kamaz. Odun, kmr de azaldndan kazma, krek saplarn yakacak duruma der. 1989- Mart kuruluk, nisan yamurluk. Bkz. Martta tezek kuruya... 1990- Mart martlad, tavuk yumurtlad. Mart kendini gsterince tavuklar yumurtlamaya balar. 1991- Martta srmez, eyllde ekmezsen saban brak. ifti, ilerini zamannda yapmazsa rn alamaz. Bu gibi kimseler stesinden gelemedikleri iftilii brakmaldrlar. 1992- Martta tezek kuruya, nisanda seller yrye. (Mart kuruluk, nisan yamurluk.) Mart aynn kurak, nisan aynn yal olmas, iftinin yzn gldrr. 1993- Martta yamasn, nisanda dinmesin (maysta ara sra). Ekin iin, martta yamur yamas zararl, nisanda ok yamas yararldr. 1994- Martta yamaz, nisanda dinmezse sabanlar altn olur. Bkz. Karakta karlar... 1995- Mart yaar, nisan vnr; nisan yaar, insan vnr. Martta yaan yamurla ekinler nisanda geliir. Nisanda yaan yamurla baaklar olgunlar, dolgunlar. Bu da iftiyi sevindirir. 1996- Maa varken elini atee sokma. Baka birine yaptrabilecein tehlikeli ie kendin girime. 1997- Mayasz yourt tutmaz (alnmaz). ok para kazanabilmek iin, az da olsa, elde bir sermaye olmas gerekir. 1998- Maymunu frna (atee) atmlar, yavrusunu ayann altna alm. Bkz. Ayy frna atmlar... 1999- Maymun yourdu yemi, artn aynn yzne srm. Kurnaz kimse, iledii suu bakasnn, hele bn birinin stne ykmasn bilir. 2000- Mazlumun ah, indirir ah (yerde kalmaz). Gl kimse zulmetmemelidir. Zulmeden her halde ykma urar. Zulm gren kimsenin bedduas, padiah tahtndan indirir. Kr. Kimsenin ah kimsede kalmaz. 2001- Meramn elinden bir ey kurtulmaz (ne kurtulur). Bir ii yapmaya azmeden ve ona drt elle sarlan kii her halde baarya ular. 2002- Merdiven ayak ayak (basamak basamak) klr. En yksek yere, yava yava ykselerek klr. 2003- Merhametten maraz doar (hasl olur). Kimi kiiler, kendilerine acyp iyilik edenlerin ban derde sokarlar ya da bu iyilii ktye kullanrlar. 2004- Mermer iyi tatan, iyilik iki batan.

Bkz. yilik iki batan olur. 2005- Mescide gerek olan meyhaneye haramdr. 1) nsann kendisine ve benimsedii yere gerek olan eyi yabancya vermesi doru deildir. 2) Bir yer iin gerekli olan ey, grevi onunki ile elien yer iin zararldr. 2006- Meyhaneciden ahit istemiler (sormular) bozacy (mezeciyi) gstermi. Uygunsuz i yapan kimse, hakl olduunu gstermek iin kendisine benzeyen birini tank gsterir. 2007- Meyhanecinin yzn bayram topu gldrr. 1) Ramazan'da herkes ibadete koyulur; gnah olan ikiyi keser. Bunun iin meyhaneci ancak bayram gelince bol mteri bulur. 2) Yasak yznden ii aksam olan kimse, yasan kalkmasna sevinir. 2008- Meyil verme evliye, eve gider unutur. Evlenmek isteyenlere t... 2009- Meyveli aac talarlar. ou zaman, bilgili, becerikli kimselere satarlar. 2010- Mezar ta ile vnlmez. Kii, gemiteki atalaryla deil, ancak kendi deeri ile vnebilir. 2011- Msra yamur geliyor demiler; apan birlik mi? demi. Msr bol su ister; ama apalanmazsa sudan gerei gibi yararlanamaz. 2012- Mzrak uvala smaz (girmez). Herkesin gz nndeki gerekler rtbas edilemez. 2013- Minare de doru, ama ii eri. Doru grnen nice kiiler vardr ki i yzlerini bilenlerden nasl dzenbaz ve hayin olduklar renilir. 2014- Minareyi alan klfn hazrlar. Kolay kolay gizlenemeyecek denli byk bir su ileyen kii, bunun ortaya kmamas iin gereken nlemleri daha nce alr. 2015- Minareyi yaptrmayan yerden bitmi sanr (bitti beller). Deerli, nemli hibir i yapmam olanlar, yaplm olan byk, nemli ileri kendiliinden oluvermi sanrlar. 2016- Mirasa nereye gidiyorsun? demiler; esip savurmaya demi. Kii kendisinin kazand mal elden karmaya kyamaz, ama miras kalan mal har vurup harman savurur. 2017- Miras helal, hele (ele) al demiler. Miras, mirasnn hakkdr. Ama alabilirse... 2018- Miri mal balk kldr, yutulmaz (balk kl gibi boazda kalr). Devlet maln kendine mal etmek ok zordur. Birok engeller buna olanak vermez. Verse de bu mal rahata kullanlamaz ve gnn birinde hesab sorulur. 2019- Misafir ev sahibinin (bal) kuzusudur.

Konuk; yemek, gezmek, elenmek, yatmak vb. konularda ev sahibinin izdii programa uymak zorundadr. 2020- Misafirin umduu ev sahibine iki vn olur. Konuk, ne denli gerekleebileceini dnmeden ev sahibinin kendisine ok eyler ikram edeceini umar. Ama bakar ki sofrada umduklar yok. 2021- Misafirin yzsz sahibini arlar. Kendisinin arlanmas gereken yzsz konuk, ev sahibine yol gsterir gibi arlama iini zerine alr. 2022- Misafir ksmeti ile gelir. Ev sahibi konuu yk saymaz. Konuun geldii evde ya yiyecek bulunur; ya da beklenmedik bir yerden o srada yiyecek gelir. Misafirin ksmetini Tanr'nn gndermi olduuna inanlr. Kr. Misafir on ksmetle gelir... 2023- Misafirlik gndr. Bkz. Misafir gn misafirdir. 2024- Misafir misafiri (dilenci dilenciyi) istemez (sevmez), ev sahibi ikisini de. Misafir, gittii yere baka bir misafirin gelmesini istemez. ster ki btn arlamalar yalnz kendisi iin olsun. Ev sahibi ise her misafire ayr ayr hizmet etmeyi bor bilir, ama hi misafir gelmese de rahatm bozulmasa diye dnr. 2025- Misafir on ksmetle gelir; birini yer, dokuzunu (evde) brakr. Trkler inanrlar ki konuk, ev sahibine fazla bir gider yklemez. Tanr, konuun yediinden kat kat fazlasn, konuk arlyor diye, ev sahibine verir. Kr. Misafir ksmeti ile gelir. 2026- Misafir umduunu deil bulduunu yer. Konuk, ev sahibinin kendisini ok eylerle arlamasn bekleyebilir. Ama ev sahibi ona ancak evinde bulunan ikram eder. 2027- Misafir gn misafirdir. (Misafirlik gndr.) Gelenee gre konukluk hakk gndr. Konuk bir yerde gn kalrsa ne ev sahibi bunu fazla bulur, ne de konuk uzun kaldm diye zlr. Ama gnden sonras, her ikisi iin de skc olur. Konuk, senli benli bir arkada ise, gnden sonra konukluu brakp ev sahibine yardmc olmaldr. 2028- Miskiyle konu, miskine bula; pisiyle konu, pisine bula. Bir kii, arkadalk ettii kimse iyi ise iyi, kt ise kt huylar kapar. Kr. Kii arkadandan bellidir. 2029- Misk yerini belli eder. Deerli kii, nerede olsa varln gsterir. 2030- Miyancnn kesesi bol olur. ki kii arasnda uzlatrclk yapan kimse, anlamalarn kolay salasn diye, birinin zararna bol keseden neride bulunur. 2031- Muhabbet iki batan olur. Bkz. yilik iki batan olur. 2032- Mum (ra) dibine k vermez. (ra dibi karanlk olur.) Bir kimse, bakalarna bol bol yapt yardm kendi yaknlarna yapmaz. 2033- Mum yanmaynca pervane dnmez (yanmaz). Gzel yoluna ba koyanlarn ortaya kmas iin gzelin grnmesi gerekir. 2034- Mflis (zrtleyen) bezirgan (tccar) eski defterlerini kartrr. (Bzirgan `tccar' zrtleyince gemi defterleri yoklar.)

1) Tccar zrtleyince, belki bir kimsede alacam kalmtr diye eski defterlerini gzden geirir. 2) Vaktiyle nemli iler yapm olanlar, dknlklerinde eski durumlarn anarak, anlatarak avunmaya alrlar. 2035- Mft olsun da zift olsun. Birok kimse, bedava bulunca yenmeyecek eyleri yer; ie yaramayan eyleri alr. 2036- Mhr kimde ise Sleyman odur. Bir ite kime yetki verilmise ba odur sz ondan biter. Onun buyruu geer. 2037- Mrvvete endaze olmaz. Yardm ve iyilik iin l, snr yoktur. Kii, yapabildii lde ok yardm ve iyilikte bulunabilir. ::::::::::::: -N2038- Nacarn (marangozun) kaps srmla bal olur. Bkz.Terzi kendi skn dikemez. 2039- Namazda meyli olmayann kula ezanda olmaz. Kii yapmak istemedii iin ayrntlaryla ilgilenmez. 2041- Nasibat istersen tembele i buyur. Bkz. Tembele i buyur... 2041- Ne dilersen eine, o gelir bana. Bkz. Hayr dile eine... 2042- Ne dorarsan ana, o kar karna (kana). imdi iyi alrsanz geleceiniz iyi, kt alrsanz geleceiniz kt olur. Kr. Herkes ne ederse kendine eder, Ne ekersen onu biersin. 2043- Ne ekersen onu biersin. (Herkes ektiini bier). (Eken bier, konan ger.) Bugn birisine iyilik yapan, yarn ondan iyilik; ktlk yapan da ktlk grr. Kr. Herkes ne ederse kendine eder, Ne dorarsan ana... 2044- Nefesin elverirse borazanc ba ol. (Nefesine gvenen borazanc ba olur.) Baarabileceinize inanyorsanz byk ilere giriiniz. 2045- Ne karanlkta yat, ne kara d gr. Tehlikelere kar nlem alm olan kii, kendini ileride zlmekten kurtarm olur. Kr. Eeini salam bala..., Korkulu rya grmekten... 2046- Nekesle cmerdin harc birdir. Bkz. Cmertle nekesin... 2047- Ne oldum dememeli, ne olacam demeli. Kii, bugn iinde bulunduu parlak durumun srp gideceini sanmamal; evresine tepeden bakmamal; yarn kt bir duruma debileceini hatrdan karmamaldr. 2048- Nerde birlik, orda dirlik. Aralarnda duygu ve dnce birlii bulunan topluluklar, dirlik ve dzenlik iinde yaarlar. 2049- Nerde okluk, orda bokluk. Birlikte i yapmak zere toplanan kiiler ok olursa her kafadan bir ses kar, anlamazlklar belirir, i yapmak gleir. 2050- Nerde hareket, orda bereket.

Durmadan allan yerde verim artar, bolluk olur. 2051- Neren arrsa cann orda. Can dediimiz yaam simgesinin bedenimizde belli bir yeri yoktur. Ancak bedenimizin bir yeri arynca can orada kendini gsterir. 2052- Nereye gitsen okka drt yz dirhem. (Okka her yerde drt yz dirhem). (Her yerde okka drt yz dirhem). Bir mal kimi yerde daha ucuzdur, ama dk niteliktedir. Kimi kiilerin gndelii az, kimininki oktur. Dikkat edilirse ileri de ona gre hafif ya da ardr; kaba saba ya da uzmanlk iidir. zet olarak l her yerde birdir. 2053- Ne verirsen elinle, o gider seninle. Bu dnyada yoksullara ve hayr ilerine yardm edersen br dnyada karln grrsn. 2054- Ne yavuz (akn, azgn) ol asl, ne yava (akn, miskin) ol basl. Cezaya arplacak lde ar ve saldrgan olma. Ama herkes seni ezecek lde yumuak ve miskin de olma. 2055- Nikahta keramet vardr. Evlenmeleri sz konusu olanlarn anlaabilip anlaamayacaklarn pek dnmeyiniz. Nikah onlar sevgi bayla birbirlerine balayacaktr. 2056- Nisan yaar sap olur, mays yaar e (tahl yn) olur. Nisan yamuru ekinlerin sapn gelitirir. Mays yamuru baaklarn dolgunlamasna yarar. 2057- Nisan yamuru: altn araba, gm tekerlek. Nisanda yaan yamur, rnleri bollatrr; iftiyi zengin eder. Kr. Martta yamaz, nisanda dinmezse... 2058- Niyet hayr, akbet hayr (selamet). yi niyetle giriilen iin sonu hayrl olur. ::::::::::::: -O2059- Oduncunun gz omada (ba kt), (dilencinin gz mede). Herkes iine yarayan eye gz diker; onu elde etmenin yolunu arar. 2060- Olan anas kap arkas, kz anas minder kabas. Eve gelin geldikten sonra olann anas kap dar edilecek gibi grlr. Kzn anas ise ba keye oturtulur. 2061- Olan atadan (babadan) renir sofra amay, kz anadan renir biki bimeyi. Erkek ocuk, erkeklerin yapmas gereken eyleri (rnein konuk arlamay) babasndan, kz ocuk da kadnlarn yapmas gereken eyleri (rnein dikii, bikiyi, ev ilerini) anasndan renir. Baba, ana bunlar bilmiyorsa ocuktan byle eyler beklenmez. 2062- Olan dayya, kz halaya eker. Olan ocuun yz de, huyu da daysna, kz ocuununki ise halasna benzer. 2063- Olan douran vnsn, kz douran dvnsn. Doacak ocuun olan olmas istenir. Kz olmas istenmez. Onun iin olan douran ana sevinir; kz douran ana zlr. 2064- Olan dourdum, oydu beni; kz dourdum, soydu beni. Erkek ocuklar, yaramazlklaryla, haylazlklaryla, ana-babay zerler. Kz ocuklar ise giyime, sse dkn olduklarndan ana-babalarndan srekli para ekerler. 2065- Olan dour, kz dour; hamurunu sen your.

Ana-baba zverilere katlanarak ocuk yetitirirler. Ancak onlarn kendilerine pek yardm olmaz. 2066- Olannki oul bal, kznki bahe gl. Torun, olandan olursa oul bal, kzdan olursa bahe gl diye sevilir. 2067- Olan olsun deli olsun, ekmek olsun kuru olsun. Birok kimse, evlat olarak, deli de olsa olan, geim iin de katksz da olsa ekmek ister. 2068- Olan yetir, kz yetir; yine elei (odun yk) sen gtr. Bkz. Olan dour, kz dour... 2069- Olum deli mal neylesin, olum akll mal neylesin. Bkz. Akll olan neyler ata maln... 2070- Olumu (evlad) ben dourdum amma gnln ben dourmadm. Bkz. Evlad ben dourdum amma... 2071- O hac, bu hac, kim olacak boyac? Bkz. Sen aa ben aa... 2072- Okka her yerde drt yz dirhem. Bkz. Nereye gitsen okka drt yz dirhem. 2073- Olacakla lecee are bulunmaz. lm gibi kaderde olan eyler nlenemez. 2074- Olan drt balar, olmayan dert balar. Zengin giyinir, kuanr, istedii gibi yaar. Fakir ise yoksulluun acsn eker. 2075- Olga olak bokundan betli olur. ocuun gelimilii genel tutumundan, iin gelimilii vermekte olduu rnden anlalr. 2076- Olmaz olmaz deme, olmaz olmaz. Hibir ey iin olmaz deme. Dnyada olmayacak ey yoktur. 2077- Olsa ile bulsay ekmiler, yel ile yuf (yuh) bitmi. (Olsay bulsaya vermiler, hi domu.) u i yle olsa, bu i byle olsa diye dilemekle istediimiz sonuca varamayz. Elde etmek istediimiz sonucu dilekle deil, almakla gerekletirmeliyiz. 2078- Olsay bulsaya vermiler hi domu. Bkz. Olsa ile bulsay ekmiler... 2079- Olursan kazk olma, tokmak ol. likilerinde ezilen deil ezen olmay yele. 2080- On beindeki kz, ya erde gerek ya yerde. Kz on be yana ulat m evlendirilmelidir. Evlendirilmezse anneyi, babay g durumda brakacak ok zc olaylar kabilir. Byle olacana kzn lmesi daha iyidir. 2081- On ceviz alsan ikisi rk kar. Yzde yz saf nesne bulmak kolay deildir. Kazanlarn giderleri ve zararlar, rnlerin fireleri olduu gibi bir ite altrlanlarn kimisi de verimsiz olur. 2082- Onmadk (talihsiz) hacy deve stnde (Arafat'ta) ylan sokar. lksn gerekletirmesi mukadder olmayan kiinin karsna, hatr ve hayale gelmeyen ve yenilemeyen engeller kar. 2083- Onmadk yln yamuru harman vakti yaar. Zamannda olsa byk yarar salayacak olan durum, zaman getikten sonra gerekleirse zarar bile verebilir.

2084- On para on arslann aznda. imdi para kazanmak ok gleti. En kk kazan, pek ok didimeden, almadan sonra elde edilebiliyor. 2085- Orman olur da domuz olmaz m? Elverili bir ortamdan elbette kar salayanlar bulunur. 2086- Ortak (kuma) gemisi yrm, elti gemisi yrmemi. Bir erkein iki kars birbirleriyle geinebilirler de iki kardein karlar anlaamazlar. 2087- Ortaklk kzden baka (yalnz) buza yedir. Kiinin ortaklk nemli mal olmasndan, yalnz kendisinin azck mal bulunmas daha iyidir. 2088- Orospu tvbe tutmaz. Kt bir eye alm olan kimse bundan vazgemeye sz verse de sznde durmaz. 2089- Orospuya surat gerek. Beenilmesi sz konusu olan ey, gzel grnl olmaldr. 2090- Ortak atn beli sakat olur. Her ortak, daha ok yararlanmaya alacandan ortaklk mal ypratrlar. Kr. Eretinin can berk olur. 2091- Osmanlnn aya zengide gerek. Jandarma grevlileri ba kaldranlar, askerler dman ezmek iin atlarndan inmemek ve bunlarn peini brakmamak zorundadrlar. 2092- Osmanlnn ekmei dizi stndedir. 1) Osmanl, srekli olarak at stnde ve dman peinde olduundan yemeini oturup sofrada yemez, hep at stnde yer. 2) Osmanl nankrdr. 2093- Osmanl tavan araba ile avlar. 1) Osmanllarn ynetim ilerinde bozukluk baladktan sonra i gvenlii salayacak olanlarn durumu una benzerdi: Araba ile tavan avlamak. nk rahatlarn bozmaz, sadece i yapyor grnrlerdi. Onlar davranncaya kadar i iten geerdi. Gvenlii bozanlar kolayca kaarlard. 2) Osmanl, olmayacak ileri kurnazca ve kendini yormadan baarr. 2094- Osurann burnuna smal ki koku ala. Eylemleriyle evresini rahatsz etmekte olan kiiyi daha ar eylemlerle rahatsz etmeli ki davrannn ne denli kt olduunu anlasn. 2095- Osurgan (osuruklu) gte arpa ekmei bahane. 1) Zaten zayf, hastalkl kii, salnn bozulmasn nemsiz etkenlere balar. 2) Davranlar beenilmeyen kii, sudan nedenlerle kendisini mazur gstermeye alr. 2096- Osurukla boya boyanmaz. Dknn yanndan gelen osuruk, onun rengiyle bir eyi sarya boyayamaz. Bunun gibi, yeterli olmayan davranla iyi bir i baarlamaz. 2097- Ot kk stnde biter. ocuk, ailesinin genel durumuna; eitim gren, eiticinin tutumuna uygun olarak yetiir. Kr. Isrgan ocanda biter.

2098- Otu ek, kkne bak. Kiinin kimliini doru olarak renmek isterseniz soyuna sopuna baknz. 2099- Otuz iki diten kan, otuz iki mahalleye yaylr. Bir azdan kan sz, bakalarnn azna geer, her tarafa yaylr. 2100- Oynamasn bilmeyen kz; yerim dar demi; yerini geniletmiler (bollatmlar); gerim (yenim) dar demi. Kendisinden beklenen ii beceremeyen kii, eitli engellerin ii gletirdiini syleyerek yeteneksizliini belli etmemeye alr. 2101- Oynana inanan avrat, ersiz kalr. ok nemli iini bir aldatcya yaptrabileceine inanm olan kii, bekledii sonucu hibir zaman elde edemez. ::::::::::::: -2102- dn gle gle gider, alaya alaya gelir. 1) dn para verildii zaman iki tarafn yz gler. Ama sonra taraflarn aras bozulmadan denmez. 2) dn eyay tertemiz veren, ypranm olarak geri alr. 2103- fke baldan tatldr. Sinirlendirici bir durum karsnda barp armak, iini boaltmak, insana ferahlk, dahas zevk veren tatl bir eydir. 2104- fkede akl olmaz. nsan fkelenince mantkl dnemez, aklszca iler yapar. 2105- fkeyle kalkan zararla (ziyanla) oturur. Kii, fkeli zamannda duygusunun etkisi altndadr. yi dnemez; yapt taknca iin nasl bir sonu douracan hesap edemez. Sonunda bu lsz, yanl davrannn zararn grr. 2106- ksz gler mi, meer yanla. Bkz. ksz neden gler... 2107- ksz hrszla karsa ay ilk akamdan doar. (ksz oynaa km; ay akamdan domu.) Talihsiz kimse bir eyden yararlanmaya kalksa karsna akla gelmedik engeller kar. 2108- ksz kuzu toklu (bir yandaki erkek kuzu) (ve) olmaz. Kimsesiz, koruyucusuz kimse ilerleyemez. 2109- ksz neden gler? Yanlr da gler. (ksz gler mi, meer yanla.) leri ters giden kimsesiz kiinin yz glmez. Yzn gldrecek bir durum belirse, biraz sonra anlalr ki yanllk olmutur, byle bir durum ortaya kmayacaktr. 2110- ksz olan (ocuk) gbeini kendi keser. Arkalayan, koruyan, yardm edeni bulunmayan kii, iini kendi bana grmek zorunda kalr. 2111- ksz oynaa km, ay akamdan domu. Bkz. ksz hrszla karsa... 2112- kszn karnna vurmular (ksz dvmler) arkam! demi. Bir kimsenin hakszla uramamas iin arkas, koruyucusu bulunmaldr.

2113- kze boynuzu yk olmaz. Bkz. Koa boynuzu yk deil. 2114- kz kzn boynuzunda amur grmezse korkmaz. Birisiyle kavgaya girimesi olasl bulunan kii, karsndakinin yenilmezliini anlatan bir belirti grmezse ondan korkmaz. 2115- kz tekini bulmadan ifte yrmez. Bir ahmak, budalaca bir ie giriirken kafasna uygun biriyle ibirlii yapar. 2116- lenle (birlikte) lnmez. nsan, len yakn iin kendini harap edercesine zlmemelidir. nk ok zlmekle durum deimeyecektir. 2117- lme baylmaya benzemez. Giriilecek ite ziyan etmek olasl da gze alnabilir. Ancak bu ziyan, batknla varacak oran bulacaksa o iten vazgeilmelidir. 2118- lm koyun (eek) kurttan korkmaz. Her eyini yitirmi olan kiinin saldrgana bir ey kaptrmaktan korkusu olmaz. Kr. Abdala kar yayor demiler... 2119- l a neylesin, trbe ta neylesin. Ruhu iin datlan yemekten, adnn unutulmamas iin dikilen tatan lnn haberi olmaz. Bunlar geride kalanlarn teselli yollardr. Her eyi yitirmi olan kii, derdine are olmayan iyilik gsterilerini ne yapsn? 2120- lmden te(-ye) ky yoktur. Her eyimi kaybetmeyi gze alarak bu ii yapyorum. 2121- lm dirim (kalm) bizim iin. nsan nasl olsa leceini dnmeli ona gre dzene koymaldr. 2122- lme are bulunmaz. Bkz. Ecele are bulunmaz. 2123- lme giden gelmi, paraya giden gelmemi. Para getirmeye giden kiinin bu iten baaryla gelmesi, lnn diriltilmesinden daha gtr. 2124- lm gelmi bu cane, ba ars bahane. Bkz. Ecel geldi cihana... 2125- lm hak, miras helal. lm herkese gelecektir. lenin miras da mirasnn hakkdr. 2126- lm ile alnmaz. Bir kii, almak istedii kiinin, ya da onun yaknnn lmesine alm gibi sevinmemelidir. 2127- lm gelen it cami avlusuna ier. Bkz. Eceli gelen it... 2128- lm gren hastala raz olur. Kk bir zarara uramay kabul etmezse ok byk bir zarara urayacan anlayan kimse, bu kk zarar kabul eder. 2129- lm var, dirim (kalm) var. nsan her iini gelecei dnerek yapmal zellikle mal varln hesapl kullanmaldr. 2130- lm yz akl(-dr). Yz kzartc bir yaant iinde bulunanlarn aybn ancak lmleri temizler.

2131- lrse yer beensin, kalrsa el beensin. Ana, baba ocuklarnn eitimine ok nem vermeli, gerekirse onu dvmelidir. lke udur: ocuk lrse iyi anlmal, yaarsa beenilir bir kii olmaldr. 2132- ls olan bir gn alar; delisi olan her gn alar. Yaknlarndan biri len kii ilk gnlerde ok zlr; ancak zamanla bu znt kllenir. Yaknlarndan biri deli olan kii ise srekli olarak znt iindedir. Demek ki delisi olmak, ls olmaktan daha byk bir felakettir. 2133- ly ok yursan saan olur. Dzensiz bir ii dzeltmek iin gereinden ok titizlik gsterirseniz iin daha kt bir durum almasna yol aarsnz. 2134- ly rtekorlar (rtekomular), delie drtekorlar (drtekomular). Bir kimse lnce, artk yzn kimse grmek istemez. Hemen st rtlr ve geciktirilmeden gtrlp gmlr; sonra da unutulur. Geride kalanlar, uzun zaman onun yasn ekip zlmezler. Kendi alemlerine dalarlar. 2135- nce dn, sonra syle. yice dnmeden sylediimiz szlerden dolay sonradan pimanlk duyduumuz, keke sylemeseydim dediimiz ok olur. Byle bir duruma dmemek iin bir sz sylemeden nce uzun uzun dnmemiz gerekir. Kr. Boaz krk boumdur, Szn bil, piir. 2136- nce ineyi kendine batr, sonra uvaldz ele. nce kk incitici bir ilemin bize yapaca etkiyi dnmeli, ondan sonra bunun daha arn bakasna uygulamann doru olup olmadna karar vermeliyiz. 2137- nceki ar, sonraki sar. ki karl erkek birincisini hor grr, ikincisini el stnde tutar. Kr. Kadn kocasnn ar... 2138- n tekerlek nereye giderse art tekerlek de oraya gider. Bkz. Arabann n tekerlei nereden... 2139- plecek el srlmaz. Sayg gsterilmesi gereken kimse incitilmemelidir. 2140- rtk pazar ara bozar. Kiiler arasndaki alverite koullarn aka belirtilmemesi, ileride anlamazlk kmasna ve aralarnn bozulmasna yol aar. 2141- tleenin bayl brtlenin vakti geinceye kadardr. Kiiyi ne kavuturan koullar bitince artk o kiinin sesi kmaz olur. ::::::::::::: -P2142- Paa slanmadan balk tutulmaz. Hibir nimet zahmet ekilmeden, zveriye katlanlmadan elde edilemez. 2143- Padiahn bile arkasndan kl sallarlar. Kendisinden ekinilen kimsenin yzne kar kimse az amaz da en gl kimsenin bile arkasndan herkes dmanlk gsterilerinde bulunur. 2144- Padiah yasa gn srer. Padiahlk zamanndaki ynetimin ne denli etkisiz olduuna bir rnek: Bir yasak karlrd ama birka gn sonra uygulama gevetilirdi; yasaa aldran olmazd. Halk, bu szle ynetenlerin durumunu kurallatrd ve onlara inanmadn belirtti. 2145- Palamut ok biterse k erken olur. Yzyllarca sren gzlemlerden sonra bu yargya varlmtr.

2146- Papaz her gn pilav yemez. Birka kez yaptn grdnz ii bir kiiye her zaman yaptrmak isterseniz onu usandrr, yeter artk! diyecek duruma getirirsiniz. 2147- Para dediin el kiri. Para elde kalmaz; kullanlr, harcanr. 2148- Para ile imann kimde olduu bilinmez. Para, ortaya konulup herkese gsterilen eylerden deildir. man da kiinin iindedir. Bundan dolay kimin ne kadar paras bulunduunu, kimin ne denli Tanr'ya yakn olduunu kimse bilmez. 2149- Para isteme benden, buz gibi sourum senden. Kii, kendisinden para isteyen kimseden artk uzak durmak ister. 2150- Param seni vereyim de mi dman olaym, vermeyeyim de mi dman olaym? Vermeyeyim de dman olaym. Kendisinden dn para istenen kii, bu paray vermese karsndaki ona dman olur. Verse, paras zamannda geri gelmeyecei iin yine bir dmanlk belirir. yisi parasn elinden karmamak deil mi? 2151- Paran oksa (borcun yoksa) kefil ol, iin yoksa ahit ol. Bkz. in yoksa ahit ol... 2152- Paran gitti mi diye sormazlar, iin bitti mi diye sorarlar. Bkz. Parann gittiine bakma... 2153- Parann gittiine bakma, iinin bittiine bak. (Paran gitti mi diye sormazlar, iin bitti mi diye sorarlar.) Yapmak istediin ii yapabildinse bu uurda harcadn paralara acma. nk para, istediin ii yapmak iindir. 2154- Parann yz scaktr. Paray gren kimse onun ekiciliine kaplr ve kendisinden para karlnda beklenen ii yapmakta kolaylk gsterir. 2155- Paran ucuz olursa sen pahal olursun. ok alveri yapan, bol bahi veren kii, parasndan yararlananlardan byk sayg grr. 2156- Paran varsa cmle alem kulun, paran yoksa tmarhane yolun. Bkz. Varsa pulun, herkes kulun... 2157- Para paray eker. Elde para bulunursa onunla yeni paralar kazanlr. 2158- Paras (akas) ucuz olann kendisi kymetli olur. Parasn esirgemeyen, eli ak kimseyi herkes el stnde tutar. 2159- Paray domuzun boynuna takmlar da Domuz Aa! diye armlar. Para, itibar olmayan kiiye itibar kazandrr. 2160- Paray veren dd alar. Parasn veren kimse, istedii eyi elde eder. 2161- Paray zaptetmek deliyi zaptetmekten zor. Elindeki paray arur etmeyip tutmasn bilmek, herkesin yapamayaca zor bir itir. 2162- Pazarda herkes ambarndaki unu kadar konuur. Bir kimse, maddi alanda olsun, manevi alanda olsun, yeteneinin lsn bilmeli, snr aan davranlarda bulunmamaldr.

2163- Pazar, ilk pazardr. Satlacak mala ilkin ka paraya istekli kmsa en yksek fiyat odur. Satc buna raz olmazsa daha sonra hibir istekli bu fiyat vermez. 2164- Pazar krsz kalmaz. Kt mal satlmaz sanmayn. Ona da iyiyi, kty ayrt edemeyen alc bulunur. Kr. Bitli baklann kr alcs olur. 2165- Pekmez gibi maln olsun, Antakya'dan sinek gelir. Bkz. anakta baln olsun, Yemen'den (Badat'tan) ar gelir. 2166- Pekmezi kpten, kadn kkten al. Yiyecein eyin temiz bir kapta bulunann alman gerektii gibi ein olacak kadnn da temiz ve soylu bir aileden olmasna dikkat etmelisin. 2167- Pek ya olma, sklrsn; pek de kuru olma, krlrsn. ok uysal olursan ezilirsin. Hep dik bal olursan yalnz kalr, herkesi karnda bulursun. Hner, gerektiinde uysal, gerektiinde sert olmay bilmektir. 2168- Perembenin gelii arambadan bellidir. Bir iin sonunun nasl olaca imdiki gidiinden belli olur. 2169- Peynir ekmek, hazr yemek. Yemek piirmek skntsna katlanmak istemeyenler iin peynir ekmek, piirilip kotarlm yemektir. 2170- Pilavdan dnen kan sap (dnenin ka) krlsn. 1) nsan karn gzetmelidir. Kendisine yararl eyi elde etme abasn gstermeyen kiiden ne hayr beklenir? 2) Bir grev yapmas iin elde bulundurulmakta olan ara, bu grevi yapmyor ya da yapamyorsa var olmasyla yok olmas arasnda fark kalmaz. 2171- Pilav yiyen kan yannda (belinde) tar. Birey yapmak, bir eyden yararlanmak isteyen kii, bunun iin gereken arac eli altnda bulundurmaldr. Kr. Aure yemeye giden..., Can kaymak isteyen..., Kayma seven..., Zemheride yourt isteyen... ::::::::::::: -R2172- Rabet gzel ile zenginedir. Gzellerle zenginler her zaman el stnde tutulurlar. 2173- Rahat ararsan mezarda. Bkz. Arsz ba mezarda gerek. 2174- Rakip lsn de ne yzden lrse lsn. stenen ey, engelin ortadan kalkmasdr. Nasl, ne yoldan kalkarsa kalksn, bunun nemi yoktur. 2175- Ramazan bereketli aydr, ama duvardan giden klca sor (demiler). En deerli eyanz satp para hazrlarsanz, ramazan kukusuz bereketli ay olur. 2176- Ramazanda yalan syleyenin (oru yiyenin) bayramda yz kara olsun. Bir szn yalan olduu, bir devin yaplmad, bir sre sonra gerekleen olaylarla anlalr. O zaman yalan syleyen, ya da devi yapmam olan kii, utancndan hi kimsenin yzne bakamaz olur. Kr. Arife gn...

2177- Renper krk ylda, tccar krk gnde. Renperin ancak krk ylda kazanabilecei paray, tccar krk gnde kazanr. 2178- Rvet kapdan girince insaf (iman) bacadan kar. Rvet alan kamu grevlisi; hak, adalet, insaf duygularndan syrlr. Yetkisini rvet verenden yana, ktye kullanr. 2179- Rzgara tkren kendi yzne tkrr. Gcnden byk gce kar koyan, kendini ypratmaktan baka bir sonu alamaz. 2180- Rzgar eken frtna bier. Herkesin zarar grmesine yol aacak iler yapan kimse, ok sert tepkilerle karlar ve sonunda en byk zarara kendisi urar. 2181- Rzgar esmeyince yaprak oynamaz (dal kmldamaz). Her durumu douran bir etken vardr. 2182- Rzgarn nne den yorulmaz. Bkz. Rzgarn nne dmeyen yorulur. 2183- Rzgarn nne dmeyen yorulur. Toplumun genel gidiine uyan kii rahat eder. Akntya krek ekmeye kalkan yorulur, baarszla urar. 2184- Rzgarl havann kuytusu, yamurlu havann uykusu. 1) Rzgarl havada kuytu yer seilir. Yamurlu havada iyi uyunur. 2) Toplum iinde ekime ve atma bagsterince yaplacak en iyi i, bunlardan uzak durup rahatna bakmaktr. ::::::::::::: -S2185- Sabahn kzll akam k eder; akamn kzll sabah gz eder. Sabahleyin gkyznde grlen kzllk, o akam havann k gibi olacan, akam grlen kzllk ise ertesi sabah havann gze dneceini belirtir. 2186- Sabah ola, hayr ola (gele). Bkz. Akamn hayrndan sabahn... 2187- Sabah sren, geceye dek srer. Bir ie balad zaman beceriksizlii grlen kiinin bu durumu sonuna kadar srer. 2188- Sabahtan karnn doyuran, kkken evlenen aldanmam. Sabahleyin karn doyurulmaldr ki yaplacak i iin gereken g elde edilsin. Yemek, yenmezse i araya girer, insan a kalr, gsz kalr, iyi i yapamaz. Evlenmeyi de geciktirmemelidir ki ocuklar anne, baba ihtiyarlamadan yetisinler. Bundan baka, zaman geince insan kolay kolay evlenemez. Kr. Erken kalkan yol alr.. 2189- Sabann tutana yapan el a kalmaz. iftilik yapan a kalmaz. 2190- Sabr acdr, (ac ise de) meyvesi tatldr. Sabr gtr, ama gzel sonu verir. 2191- Sabrla koruk helva olur, dut yapra atlas.

Sabretmesini bilen kii olmayacak gibi grnen ilerde bile baar kazanr. Sabredilirse eki koruk, tatl zm olur. zm suyundan pekmez yaplr, ondan da helva. Bunun gibi, ipek bcei dut yapran yiye yiye byr, sonra ipek salglar. Bununla da atlas dokunur. 2192- Sabreden dervi, muradna ermi. Birok ilerin gereklemesi iin sabrl olmak, uzun zaman beklemek gerekir. Sabrl olan kii ereine ular. 2193- Sabreyle iine, hayr gelsin bana. Bir ii yaparken ivmez, sabrederseniz hayrl sonulara varrsnz. 2194- Sabrn sonu selamettir. Karlat glkleri sabrla yenmeye alan kimse, sonuda baarya ular. 2195- Sam ak m, kara m? - nne dnce grrsn. Sonucu ok gemeden belli olacak bir durumun nasl biteceini merak edenler azck sabrl olmaldrlar. 2196- Sa safadan, trnak cefadan uzar. Halk arasnda yle bir kan vardr: nsan keyifli olursa sa, dertli olursa trna uzar. 2197- Sade pirin zerde olmaz, bal gerektir kazana; baba mal tez tkenir evlat gerek kazana. Hakkyla yararlanlacak bir eyin ortaya konabilmesi iin birtakm elerin birlemesi gerektir. Kii kendi emeiyle kazan salayp bunu baba malna katmyorsa babasndan kalan mal tez tkenir. Kr. Baba mal tez tkenir... 2198- Sade sudan zerde olmaz, bal kazana girmeyince, hazr aka tez tkenir arkasndan gelmeyince. Bkz. Sade pirin zerde olmaz, bal gerektir kazana; baba mal tez tkenir, evlat gerek kazana. 2199- Sadk dost akrabadan yedir. Candan dost akrabadan daha hayrl olur. 2200- Safa ile yenen cefa ile kazanlr. Keyifli keyifli harcadmz para, ok sknt ekilerek kazanlmtr. 2201- Sa (salam) ba yastk istemez. Salam insan durup dururken yatmak istemez. Yatmak istiyorsa herhalde hastadr. 2202- Sa elinin verdiini sol el grmesin. Bkz. Bir elinin verdiini... 2203- Salr inein buzas kesilmez. kar salamaya yardm eden kimseye ya da eye zarar gelmemesine dikkat edilmelidir. 2204- Sar iin iki kere kamet olmaz. Herkesin iitip rendii ey, dikkatsiz kimse iin bir daha sylenmez. 2205- Sar iitmez (duymaz) uydurur (yaktrr). Sar, yannda konuulan eyleri iitmez ama konuanlarn durumuna bakarak ve anladn sanarak bir eyler yaktrp syler. Bir durumun iyzn bilmeyen kii de grne bakarak edindii yanl kany gerek sanr. 2206- Sarlar birbirini arlar. (Keller ile yarlar birbirini arlar.) Toplum iinde nemsenmeyen kiiler birbirlerine deer verir, sayg gsterirler. 2207- Salk varlktan yedir. Salktan byk zenginlik olmaz. Salk olmazsa varlk neye yarar? 2208- Sa olsun da da ardnda olsun. Bkz. Ta altnda olmasn da...

2209- Sahipsiz (ssz) eve it buyruk. Kimsenin ilgilenmedii, benimsemedii, sahip kmad iler zerinde deersiz kiiler egemenlik kurarlar. 2210- Sakal bya denk olmaynca berber ne yapsn? 1) Kullanaca eyler kusurlu olursa en usta kimse bile onlar uygun biime sokamaz. 2) Gelir gidere denk deilse durumu dzene koymaya alan kii ne yapabilir. 2211- Sakal keide de var. Bkz. Keide de sakal var. 2212- Saknlan (esirgenen) gze p batar. Esirgediimiz, zerine titrediimiz eye her halde bir zarar gelir. 2213- Sakla beni varken, bulunaym sana yokken. Her ey var olduu zaman alnp bir keye konulmal ki ortadan ekildii zaman el altnda bulunsun ve kullanlsn. 2214- Sakla saman, gelir zaman. En deersiz eyi bile atmayp saklamal. Gnn birinde ie yarar. 2215- Saksaan danay babas hayrna bitlemez. Bkz. Karga manday babas... 2216- Sanat altn bileziktir. Kiinin elindeki sanat, deeri hi eksilmeyen bir servettir. 2217- Sana tala vurana (dokunana) sen ala (ekmekle, pamukla) vur (dokun). Sana ktlk edene sen iyilik et. Sert davranana yumuak davran. 2218- Sanatn hor gren boazna torba takar. Bkz. ine hor bakan... 2219- Sanat ustadan grmeyen (renmeyen) renmez. Her sanatn birtakm incelikleri vardr. Kii ne kadar alrsa alsn, bunu kendi kendine bulamaz. Her halde bir ustadan grp renmelidir. 2220- Sana vereyim bir t: Ununu elinle t. (Benden sana bir t: Ununu elinle t). Kii, iini bakasna inanmamal, kendisi yapmamaldr. Kr. Kurda neden boynun kaln demiler... 2221- Sarhoa dokunma, kendi yklsn. Bkz. Deme sarhoa... 2222- Sarhotan deli bile korkar. Sarho, deliden daha delice davranlarda bulunur. 2223- Sar altnn olacana sar samann olsun. Para yenmez, iilmez. Oysa besin olmasa yaanmaz. Bu nedenle insan iin de, hayvan iin de besin paradan daha deerlidir. Hele insana bal olmayan hayvanlar iin para bsbtn gereksizdiz. 2224- Sar sarar, sarar, ulam yetitii yere sokarsn. Yrttnz ii amalanan sonuca ulatramasanz bile ulaabildiiniz evre de olumlu bir aamadr. 2225- Sarmsa gelin etmiler, krk gn kokusu kmam.

Bir topluluun arasna yeni girmi olan kt kimsenin foyas ilk gnlerde meydana kmaz. 2226- Sarmsa(-n) hesap eden paa(-y) yiyemez. Bkz. Sirkesini, sarmsan... 2227- Sarmsak da ac amma evde lazm bir dii. 1) Sorumluluklar olmakla birlikte her eve bir kadn gerektir. 2) Bir evde ara sra kullanlaak eyden -insan rahatsz da etse- bir para bulunmaldr. 2228- Sarmsak ili dl, soan yalnz bal. Anlaan kimselerin -ayn aileden imiler gibi- birbirlerinden sakls, gizlisi yoktur. Bakasyla byle bir yaknlk kuramam olan kimse, tek bana kendi yaants iindedir. 2229- Satlk ziftin olsun, Selanik'ten kel gelir. e yaramaz sandn bir mal satla karrsan grrsn ki hatra gelmeyen yerlerden onu arayp soranlar vardr. Kr. Pekmez gibi maln olsun..., anakta baln olsun... 2230- Say beni, sayaym seni. Bkz. Sev beni, seveyim seni. 2231- Sayl gnler (gn) tez (abuk) geer. Bir iin yaplmas, ya da gereklemesi iin konulmu olan belli sre arabuk geer. 2232- Sayl koyunu kurt kapmaz (yemez). Miktar saptanarak bir kimseye teslim edilmi olan eya iyi korunur. 2233- Sebepsiz ku bile umaz. Klavuz ve yardmc almadan hibir i baarlamaz. Kr. Delilsiz cennete bile girilmez. 2234- Sebepsiz lm olmaz. Bkz. Ecel geldi cihane..., Bahanesiz lm... 2235- Selam para, kelam para. Her davran para harcamay gerektirir. 2236- Sel gider kum kalr (kii ettiini bulur.) Herhangi bir durumda nemli olan, kalc elerdir. Gelip geici olanlar deil. 2237- Sel ile gelen yel ile gider. (Yel gibi gelen sel gibi gider.) Emek ekilmeden ele geen para; gereksiz yerlere harcanr, arur olur gider. 2238- Sen aa ben aa, bu inei kim saa. (Sen dede ben dede, bu at kim tmar ede.) Herkes kendisini buyurucu durumda grr, i yapmakla ykml saymazsa ortadaki ii kim yapar? 2239- Sen bilirsin deyince (deirmende) kavga olmaz. Bir konu zerindeki grme srasnda uysallk gsterir, karnzdakinin dediini kabul ederseniz, anlamazlk kmaz. 2240- Sen bir garip ingenesin, telli (gml) zurna nene gerek. Yoksul olan ya da toplumda sekin bir yeri bulunmayan kii, durumunun kaldramayaca ie kalkmamaldr. 2241- Sen dede ben dede, bu at kim tmar ede? Bkz. Sen aa ben aa... 2242- Senden km bir kada (kaza), kime giden (gidersin) imdada. Yaramaz ocuk, senin yaptn bir kaza saylr. Bunun aresine bakmak iin kimden imdat isteyebilirsin? Kendi eyleminden doan btn olumsuzluklar byledir. 2243- Senden devletli ile ortak olma.

nk o ok para koyup geni i yapmak ister; buna senin gcn yetmez. Zarar ederseniz o dayanabilir, sen dayanamazsn. zerinde de hep onun sz geerli olur. 2244- Sen dost kazan; dman ocan bandan kar. Bkz. Kazanrsan dost kazan... 2245- Sen ilersen mal iler, insan yle geniler. alrsan maln verimli, kazancn bol olur. Byle ble zengin olursun. 2246- Sen iten korkma, i senden korksun. nsan, yapaca ii gznde bytmemeli, yenmeye azmederek almaya koyulmaldr. 2247- Sen kazan da dmana kalsn. Kazanacam mal benden sonra kime brakacam diye almaktan vazgeme. Dmana kalacan da bilsen kazan yolunu brakma. 2248- Sen olursan bensiz, ben de olurum sensiz. Bir kimse, baka bir kimse ile olan ilikisini keserse, o da bu kii ile ilikisini srdrmek istemez. 2249- Sen sen, ben ben. Hi kimse kendisini bakasnn buyruu altnda grmek istemez. Kendisine hkmetmek isteyen kimseye kar duygusu udur: Sen kendini nasl yksek ve bamsz gryorsan ben de kendimi ylece yksek ve bamsz gryorum. Bana karamazsn. 2250- Seraskere dana gttren dnya. Bkz. Dnya bir, ii bir, Kavanoz dipli dnya, n kalk dnyas. 2251- Sereden (kutan) korkan dar ekmez. Yapmay dnd iin tehlikelerini gze alamayan kimse o ie girimemelidir. 2252- Sere ile konuann sesi semadan gelir. Bkz. Deveci ile konuan kapsn byk aar. 2253- Sereye ubuk beredir. Gsz kiiye en kk sarsnt ykm nedeni olur. 2254- Serke kz (son) soluu kasap dkkannda alr. Dik bal olanlar, davranlarnn cezasn grrler. Bu davranlar hayatlarna bile mal olabilir. 2255- Sermayen bir yumurta ise taa al. Gvendiin ey, ie yaramayacak kadar kk ve nemsiz ise onu kullanmaktan vazge; sonutan umudunu kes. 2256- Sev beni, seveyim seni. (Say beni, sayaym seni). Sevgi karlkl olur. Sen beni seversen ben de seni severim. Kr. Say beni, sayaym seni. 2257- Sevda (sevgi) geer yalan olur, sonra sokar ylan olur. Sevda atei sevgilileri nce kaynatrr; bir sre sonra sner. yle ki bata en byk mutluluk kayna saylrken, sonra en byk rahatszlk etkeni olur. 2258- Sevenin kuluyum (kulu ol), sevmeyenin sultan. Sizi sevenlere kul gibi hizmet ediniz. Sevmeyenlere yz vermeyiniz, yksekten baknz. 2259- Sevip (seviip) dostuna, boanp kocana varma. Bir kadn, tred sevdii kimseye varmamaldr. nk bu adam; kendisi gibi bakasyla da seviti, ya da seviir diye kadna kar iinde srekli bir kuku duyar. Bu da evlenenler iin geimsizlik kayna olur. Kadn, boand kimse ile yeniden evlenmemelidir. nk boanmann nedeni olan eski anlamazlklar yeniden ba gsterir.

2260- Sev seni seveni hak ile yeksan ise, sevme seni sevmeyeni Msr'a sultan ise. Toplumdaki yeri ne denli deersiz olursa olsun, seni seveni sev. Toplumdaki yeri ne denli yksek olursa olsun, seni sevmeyeni sevme. 2261- Seyrek git sen (ska varma) dostuna, kalksn ayak stne. Kii dostuna sk sk giderse ok scak karlanmaz. Seyrek giderse byk sevgi ile karlanr. Kr. Sk gidersen dostuna, yatar arka stne. 2262- Scaa kar m dayanr? Srekli tketim, en byk birikimleri bile eritir. Kr. Hazra dalar... 2263- Sana rak iirmiler, kediye meydan okumu. Raknn gsz kiiye geici bir yiitlik duygusu kazandrmas gibi, ksa zamanda ykselmeler, bol para kazanmalar da kendisinden ok stn kimseleri kk grme gc verir. Kr. Eee rak iirmiler... 2264- San (fare) kt delii bilir. Gizli bir i yapmak zere giriime gemi olan kii, yakay ele verme durumunda kalnca nereye kaacan bilir. 2265- San geer yol bulur. Bir i iin kt bir yol alrsa gelenek olur; artk herkes o yolu tutar. 2266- Slacak az gte yakn gelir. Kiinin ar hakaret grmesi, kendisinin buna yol amasndan ileri gelir. Kr. Kabahat ldrende deil..., Eceli gelen..., Dayak isteyen kei... 2267- Sk gidersen dostuna, yatar arka stne. Ne denli candan olursa olsun, dostuna ok sk gitme. Sonra usanr, sana yz vermez. Kr. Seyrek git sen dostuna, kalksn ayak stne. 2268- Snanm snamak ahmaklktr. Bkz. Denenmii denemek ahmaklktr. 2269- Sra kkte (evde) oturan, komusuna ta atmamal. Kk bir dokunula byk zarara urayacak olan kii, zerine dmanlk ekecek davranlardan saknmaldr. 2270- Srrn ama dostuna (dostunun dostu vardr) o da syler dostuna. Bkz. Ama srrn dostuna... 2271- Stma ben tuttuumu krk yl sonra tanrm demi. Stmaya yakalanan kii tedavi grp iyilese bile aradan uzun yllar geer de benzinin solukluu gemez. 2272- Sinek kktr ama mide bulandrr. Kirli eylerle bir arada bulunan nesneyi -ne kadar ufak olursa olsun ve ne kadar zararsz grnrse grnsn- iimiz almaz. 2273- Sinek pekmezciyi tanr. ini bilen kii, yararlanaca kimseyi bilir. 2274- Sirkesini, sarmsan sayan paay yiyemez. (Sarmsan hesap eden paay yiyemez.) Kk sakncalarn dnerek bir ie girimeyen kii, o iin kazanlarndan yoksun kalr. 2275- Sitte-i Sevir, her saat bir devir. Sitte (Arapa) alt, sevr (Arapa) boa demektir. Sitte-i sevr Boa Burcunun alt gn, anlamn tayor ki gnein Boa Burcuna girdii 21 nisan da balar, 26 nisanda sona erer. te bu gnlerde hava her saat deiiklik gsterir.

2276- Sitte-i Sevir, kapy evir. Sitte-i Sevirde hava ok bozuk ve frtnal olur. Dar kmamal. 2277- Sivilce kurcalannca ban olur. Bkz. Kurcalama sivilceyi... 2278- Sivilceyi kurcalama, ban edersin. Bkz. Kurcalama sivilceyi... 2279- Siyah inekten beyaz st salr. Grne deil zdeki cevhere baklmaldr. Grn beenilecek gibi olmayan yle kiiler vardr ki deerlerine paha biilemez. 2280- Sofu soan yemez, bulunca sapn komaz. Hoa gitmeyen ilere ynelmez gibi grnen yle kiiler vardr ki bu ilere giriince en ar yolu tutarlar. 2281- (Soann acsn) yiyen bilmez, dorayan bilir. Bir i yaplrken ne denli glk ekildiini, o ii baarm olan bilir; baarlm olan iten yararlanan bilmez. 2282- Souk; krk kat kee, ben ondan gee; bir kat deri, ben ondan geri demi. Bir kat deri giysi, kat kat yn giysiden daha ok scak tutar. 2283- Sokma akl, sekiz adm gider. Bkz. Koyma akl akl olmaz. 2284- Sona kalan donakalr. Yaplacak bir ii hemen yapmayp geciktiren kii zarar eder. rnein bir eyden birok kimse yararlanacaksa daha nce davrananlar seer, seer alrlar; geriye dkntleri kalr. Belki de hi kalmaz. 2285- Son glen iyi gler. Bir konunun zlecek ve sevinilecek evreleri sona erdii zaman sevinilecek durum ar basmsa eski tasalar unutulur, hep sevinilir. 2286- Son pimanlk fayda vermez (etmez). yice dnlmeden yaplan i, ok kez insan zarara ya da geri dnemeyecei bir kmaza sokar. O zaman piman olmak da ie yaramaz. 2287- Sonradan gelen devlet devlet deildir. Kii genliinde zengin olmaldr ki bunu gerei gibi kullansn. gremeyecei bir yata gelen zenginlik neye yarar? 2288- Sonradan gelenin evi u, tarlas kra olur. Herkesin pay alabilecei bir ii yapmakta erken davrananlar, en kazanl paralar ele geirirler. Gecikenlere nemsiz paralar kalr. 2289- Sonradan imam olann camiye smaz sesi; sonradan kadn olann hamama smaz tas. Sonradan grm olanlar, allmn dnda gsteri merakls olurlar. Kendilerini olduklarndan daha stn gstermeye alrlar. Kr. Kleden aa olan minareyi... 2290- Soran yanlmam (yorulmam). nsan bir ii yaparken karsna bilmedii birok ey kar. Bunlar doru, yanl demeden yapmamal, bilenlere sorup rendikten sonra yapmaldr. Biliyorum sand ilerde de

yanlabilir. Onlar iin de bilenlerin dncesini alrsa yanlmay nlemi ve bo yere yorulmam olur. Kr. Danan da am... 2291- Sora sora Badat (Kabe) bulunur. nsan sora sora, ok uzak ve bulunmas ok g yerleri bile bulur. Kr. Yol sormakla bulunur. 2292- Sorma kiinin asln, sohbetinden bellidir. Bir kimsenin kimliini renmek iin soyunu sopunu sormann gerei yoktur. Konuup grmesinden nasl bir insan olduu anlalr. 2293- Soy asma, soyuna eker. Temiz soydan gelen kii, her durumuyla soyluluunu gsterir. 2294- Soydur eker, (boktur kokar), (Cins cinse eker). Her canl az ok soyuna eker. Kt soydan gelmise kendisinde de bu ktlkten bir iz bulunur. 2295- Syleyenden dinleyen arif gerek. yle konular olur ki anlatan biraz kapal konuur. O zaman dinleyen, syleyenin ne demek istediini anlamaldr. 2296- Syleyene bakma, syletene bak. inden geleni syleyen bir kiinin szleri, doru kmasn istediimiz eylerse, bunlar ona Tanr syletiyor der, sylediklerine inanmak isteriz. 2297- Sz azdan kar. Mert olan kii, sznde durur; verdii sz yerine getirir. 2298- Sz biliyorsan syle, inansnlar; bilmiyorsan syleme, seni bir adam sansnlar. nsan, bildii konu zerinde konumal; bilmedii konuda az amamaldr. 2299- Sz dediin ya deridir, nereye ekersen oraya gider. Birok szler, eitli anlamlara gelebilir. Kimi zaman dinleyenler, bir sz, syleyenin aklndan gememi olan bir anlama ekerler. 2300- Sz gmse skut altndr. Konumak gzel, yararl bir ey olabilir. Ama susmak ondan iyidir. nk konumak insann bana birtakm iler aabilir. Susan iin byle bir ey sz konusu deildir. 2301- Sz sz aar. Bkz. Laf laf aar. 2302- Szn bil, piir; azn der, devir. Azna gelen her sz syleme. Bir szn nereye varacan iyi dn, ondan sonra syle. Kr. nce dn, sonra syle. 2303- Sz syle alana, kulanda kalana. Szn tutana t ver. Sylediklerin bir kulandan girip br kulandan kan kimseye nefes tketme. 2304- Sz var ara bozar, sz var ara dzer. Bkz. Bir sz ara bozar, bir sz ara dzer. 2305- Sz var, daa karr; sz var, dadan indirir. likilerimizde dikkatli ve ll konumalyz. Karmzdakini sinirlendirip ba kaldrtan da, yattrp yola getiren de lgnca ya da akllca sylenen szlerdir. Kr. Sz var i bitirir, sz var ba yitirir. 2306- Sz var, i bitirir; sz var, ba yitirir.

Szn insanlar zerindeki etkisi ok byktr. Akllca sylenmi szler, kardakini inandrr, yumuatr; ilerin olumlu yola girmesini salar. lsz, sert szler ise kardakini sinirlendirir, syleyenin ldrlmesine bile yol aabilir. Kr. Sz var daa karr, sz var dadan indirir. 2307- Sz verme, verdinse dnme. Senden beklenen bir ii yapabilip yapamayacan iyi dn. Kendine gvenemezsen sz verme. Ama sz verdinse ne yap yap szn yerine getir. 2308- Su akarken testiyi doldurmal (doldur). Kii, frsattan yararlanmal; geliri bol olduu zaman ilerisi iin para biriktirmeye, mal mlk edinmeye bakmaldr. 2309- Su akt yere (yine) akar. Daha nce bize yarar dokunmu olan gzel bir durum, bugn bulunmasa bile yarn yine ortaya kar. 2310- Su bandan (bendinden) kesilir (balanr). Bir ii, kimsenin karamayaca ve bozamayaca biimde bitirmek iin yetkili kiilerin en by ile grp anlamak gerektir. 2311- Su bulanmaynca durulmaz. Bir konu, trl ekimelerden sonra aydnla kavuur, yoluna girer. 2312- Su bulununca (grlnce) teyemmm bozulur. Ele gemeyen gzel bir eyin yerine, ister istemez ona benzeyen baka bir ey kullanlr. Ama aranan ey ele geince, benzerinin deeri kalmaz. 2313- Su ldrende deil, lendedir. Bkz. Kabahat ldrende... 2314- Su samur krk olsa kimse stne almaz. Bkz. Kabahat samur krk olsa... 2315- Suu gelin etmiler, kimse gvey girmemi. Ne denli sevimli grnrse grnsn, suu kimse kabul etmez. Kr. Kabahat samur krk olsa... 2316- Su iene ylan bile dokunmaz. Su ien kimseye dokunulmamaldr; dman olsa bile. 2317- Su kn, sofra (sz) byn. Su, byklerden nce kklere verilmelidir. ocuklar istedikleri kadar su iebilirler. Ancak ocuklarn sofradaki her eyi yemelerine ve dilediklerinden, diledikleri gibi almalarna izin verilmez. Sofrada yemee balamak, byklere tannm bir haktr. (Konumaya da ilkin bykler balamaldr.) 2318- Su testisi su yolunda krlr. Bir kii, ya da ey, hangi amaca hizmet ediyorsa o uurda bir kazaya urar; yok olur. 2319- Su uyur, dman uyumaz. Durmadan akan suya uyuyor denilebilir de sesi kmayan, kprdamayan dmana uyuyor denilemez. O, frsat beklemektedir. 2320- Su yatan bulur. Bkz. Akarsu ukurunu kendi kazar. 2321- Suyu getiren de bir, testiyi kran da. (Testiyi kran da bir, suyu getiren de.) Zamanmzda, grevini iyi yapanla ktye kullanan arasnda bir fark gzetilmemektedir. 2322- Suyu havana koy, dv dv yine su.

arpc bir zellii bulunan kii ya da nesnenin, ne denli uralrsa uralsn, nitelii deitirilemez. 2323- Suyun yava akanndan, insann yere bakanndan kork (sakn). Bkz. Adamn yere bakanndan... 2324- Skut ikrardan gelir (saylr). Bir kiiye: Sen yle bir i yaptn m? (yapmsn) diye sorulduunda karlk vermiyorsa evet diyor saylr. 2325- Sr git dememiler, gr ge demiler. Beenmediiniz durumu, srp giden bir anlamazlk konusu yapmaynz. Ho grp geininiz. 2326- Srden ayrlan (ayrlan koyunu, kuzuyu) kurt kapar. Arkadalarndan ayrlp tek bana i yapma yolunu tutan kii, koruyucusuz, desteksiz kalr; byk zararlara urar. Kr. Yalnz kalan kurt yer. 2327- Stle giren huy, canla kar. Kiinin kkken edindii huy, lnceye dein srer. Kr. nsan yedisinde ne ise yetmiinde de odur., Can kmaynca huy kmaz., Huy cann altndadr., Huylu huyundan vazgemez. 2328- Stly srden karmazlar. Yararl, verimli ey, elden karlmaz. 2329- Stsz koyun meleen olur. evresine yararl olamayan, elinde avucunda bir ey bulunmayan kii, hep ackl ve zntl konuur. 2330- Stten az yanan, ayran fleyerek ier (yourdu fleyerek yer). Bir davran kendisine pahalya mal olan kii, benzeri durumlar karsnda ok ihtiyatl davranr. ::::::::::::: -2331- ahin gzn ette am; karga gzn bokta am. Kii ana baba ocanda ne grmse yle yetiir. Yaam boyunca da o durumu srdrr. 2332- ahin ile deve avlanmaz. Kk eyleri elde etmek iin yeterli olan arala, byk eyler elde edilemez. Kr. Araba ile tavan avlanmaz. 2333- ahin kk, et yer; deve byk, ot yer. Kii, grnne gre deil, yaradl zelliine ve yeteneine gre i yapar. 2334- ahin kktr ama koca turnay havadan indirir. Kk olmak, gsz olmak demek deildir. yle kkler vardr ki kendilerinden byk olandan daha gldrler. 2335- akann sonu kakadr. aka srp gittike tatszlar, krc olur, dostluu bozar. 2336- ap ile eker bir deil. Grnte birbirine benzeyen yle eyler vardr ki nitelikleri birbirinden ok ayrdr. 2337- araptan bozma sirke keskin olur. Sonradan azan kii, eskiden beri yolunu arm kimseden daha azgn olur. 2338- akn misafir ev sahibini arlar. Bkz. Ahmak misafir...

2339- akn rdek ban brakr, kndan dalar. Ne yaptn bilmeyen kii, ii tersinden yrtmeye kalkar. 2340- eriatn kestii parmak acmaz. Yasa ne buyuruyorsa ona boyun eilir. 2341- er ii uzat hayra dnsn, hayr ii uzatma erre dnmesin. Kt gitmekte olan bir iin ktlne boyun ememek, zaman kazanp onu iyiletirmeye almak gerekir. yi olduu belli olan ii de hemen sonulandrmak uygundur; nk uzatlan iyi iin zamanla kt bir biim almas tehlikesi vardr. 2342- eyh umaz, mridi uurur. Bir kiiye inananlar, onu olduundan ok stn grrler. Onda olaanst deerler bulunduuna herkesi inandrmak isterler. 2343- eytan adam kandrr, ama suyunu stvermez. Uykuda kendisini eytan azdran kiinin gusl yapmas gerekir. Ama eytan, iini bitirip kaybolduundan gusl suyunu stmak zahmeti o kiiye der. Bunun gibi, bizi aldatp g duruma dren kimseler artk yanmza uramazlar. Bamzn aresine kendimiz bakarz. 2344- eytann dostluu daraacna kadardr. Kt arkada, kiiyi yoldan karp lme kadar srkleyebilir. Ama lmn eiinde onu kaderiyle ba baa brakr. 2345- eytanla kabak ekenin kabak bana patlar. Kurnaz ve hileci kimse ile ortaklk eden kii, hilenin kurban olur. Kr. eytanla ortak buday eken... 2346- eytanla ortak buday eken samann alr. Kurnaz, dzenbaz kimse ile ortak olmayn. Kar kendisine mal eder; zarar size ykler. Kr. eytanla kabak ekenin... 2347- k k (k k) eden naladr, i bitiren akadr. Deerli nesneye bir ynyle benzeyen ey, onun yerini tutmaz. rnein nala da maden para gibi k k diye ses karr, ama onun gibi i bitirmez. 2348- imek akmadan gk grlemez. 1) Meydana gelmemi bir olayn yanks olmaz. Bir tepki, ya da etrafa yaylm bir haber varsa, bunun bir olaya dayandn kabul etmek gerekir.

2) Bir grlt kopmadan nce belirtileri grlr. 2349- hret afettir. Kiinin kazand n, her zaman hoa giden bir durum salamaz. Kendisini skan, rahatsz eden durumlara da yol aar: nl bir doktor, nl bir arkc, nl bir usta... zgrlnn tadn gerei gibi karamaz. Gcn aan istekler, zorlamalar karsnda bunalr. Kskanlarak zc durumlara da debilir. 2350- ubatn sonundan, martn onundan kork. Uzun yllarn gzlemi gstermitir ki ubat sonunda ve martn onunda hava ok frtnal ve souk olur. ::::::::::::: -T-

2351- Tabaa sorarsan dnyada fena koku olmaz. Kt ilerle uraan kimse, kt i diye bir ey tanmaz. 2352- Tabak msn, it bokuna muhtasn. En deersiz nesnenin ya da hi beenilmeyen kiinin de ie yarad konu vardr. Kr. Altn kepee muhta. 2353- Tabak sevdii deriyi yerden yere arpar. Kii, eitimine nem verdii, ya da beendii kimseyi hrpalarcasna altrr. Kr. Ayn sevdii yavrusunu hrpalar. 2354- Tabancann dolusu bir kiiyi korkutur, bou krk kiiyi. Kii, gcn kullanarak istedii eyi elde edebilir. Ama bunu yapmayp evreyi eyleme geme korkusu iinde brakrsa daha ok eyler ele geirir. Nitekim dolu tabanca ile ancak bir kii vurulabilir. Bunu gren kimseler artk ondan korkmazlar. Ama bo tabancadan herkes korkar. nk dolu sanlr ve kime kar kullanlaca bilinmez. 2355- Talihsiz hacy deve stnde ylan sokar. Bkz. Onmadk hacy deve stnde ylan sokar. 2356- Tamah olmasa mflis acndan lr. Bkz. Tamah varken... 2357- Tamah varken mflis acndan lmez. (Tamah olmasa mflis acndan lr.) Elinde avucunda bir ey bulunmamakla birlikte kk kazanlar beenmeyen kii, byk kazan hayaliyle geinir. 2358- Tana kalan dona kalr. Bkz. Bugnk iini yarna brakma. 2359- Tandr banda ba dikmek kolaydr. nemli iler d kurmakla gereklemi olmaz. Sorun, bu dn gerekletirilmesidir. 2360- Tan gelsin, hayri beraber gelsin. Bkz. Sabah ola hayr ola. 2361- Tan yeri aarnca hrszn gz kararr. Kirli iler yaparak kar salayan kii, buna elverili olan durum sona erince sersemleir, hibir i yapamaz olur. 2362- Tarhuncuya tarhun satlmaz. Bkz. Tereciye tere satlmaz. 2363- Tarla ayrda, ba bayrda. Tarla dz ve nemli yerde, ba bayrda bulunursa daha verimli olur. 2364- Tarlada izi olmayann harmannda yz olmaz. Tarlasn srmeyen, apalamayan, gbrelemeyen ondan rn bekleyemez. 2365- Tarlann (maln) iyisi suya yakn, daha iyisi eve yakn. Suya yakn yerdeki tarla deerlidir. nk sulanmas kolaydr. Eve yakn olan tarla daha deerlidir. nk apalama, gbreleme, ekme, rn koruma ve devirme... gibi ilerin hepsi ok kolaylkla ve yollarda vakit geirilmeden yaplabilir. 2366- Tarlann tals, kzn sals, kzn (inein) bals. Tarlann tals, kzn uzun sals, kzn byk bals daha ok beenilir. Kr. Tarlay tal yerden... 2367- Tarlay dz al, kadn kz al.

Tarla alacak kimse, dz yerden almal, bayrdan, engebeli yerden almamaldr. Evlenecek erkek de dul kadn deil, kz yelemelidir. 2368- Tarlay koan zaptetmez, saban zapteder. Elinizde tarlann sadece tapusu bulunmakla malnz var saylmaz. Onu ekip biebiliyorsanz malnz var demektir. 2369- Tarlay tal yerden, kz kardal yerden. Tal tarlann tahl daha gzel olur. Erkek kardei bulunan kz da hem sarkntlklara kar korunmu, hem de kardeine hizmet ederek ileride kocasna nasl hizmet edileceine alm bulunur. Kr. Tarlann tals... 2370- Tas yere dmeden anlamaz. Ortada dolaan dedikodu, bsbtn aslsz olamaz. Kt bir i yaplm olmasayd byle sylentiler ortaya kmazd. 2371- Taa kan keinin aaca kan ola olur. Bkz. Aaca kan keinin... 2372- Ta altnda olmasn da da ardnda olsun. (Sa olsun da da ardnda olsun.) Ayrlk zordur. Ancak bir tesellisi vardr: Uzakta, dalarn ardnda bulunan sevdiimize gnn birinde kavuabiliriz. Tanr lm ayrl vermesin. 2373- Ta mlee arparsa vay mlein haline, mlek taa arparsa yine vay mlein haline! Glyle gsz arprsa -saldran ister gl, ister gsz olsun- gszn yenilmesiyle sonulanr. Kr. mlek taa dokunursa... 2374- Ta dt yerde ardr (kalr). (Ta yerinde ardr.) Kiinin deerini en iyi bilenler, kendi evresinde bulunanlardr. Onun iin hatr, daha ok kendi evresinde saylr. 2375- Tama (dkme) su ile deirmen dnmez. i yapacak olanda yeteri kadar g bulunmadka, unun bunun kk yardmlaryla srekli ve byk bir i yrtlemez. 2376- Ta taa sykenir. nsanlar nemli, byk ileri, birbirlerine dayanarak baarrlar. 2377- Ta ta stne olur, ev ev stne olmaz. Bkz. Da da stne olur... 2378- Ta yerinde ardr. Bkz. Ta dt yerde ardr. 2379- Tatarn klavuza ihtiyac yok(-tur). Yolunu, ne yapacan bilen kimseye bakasnn yardm gerekmez. 2380- Tatl dil ylan deliinden karr. Bkz. Ac sz insan dininden... 2381- Tatl sz can az, ac sz ba kaz. Bkz. Ac sz insan dininden karr. 2382- Tatl tatl yemenin ac ac geirmesi olur. Sonunu dnmeden holand eyleri yapan kii, bir sre sonra bunun skntsn eker. 2383- Tatl ye, tatl syle. Dnyadaki u konukluumuzu neden kendimize zehir edelim? zel yaantmzda, evremize kar davranlarmzda da hep hoa giden durumumuz olsun.

2384- Tatsz aa tuz neylesin, aklsz baa sz neylesin. e yaramayan nesneyi kk abalarla bir eye benzetmek bo olduu gibi aptal kiiyi de szle akllandrmak olanakszdr. 2385- Tavan daa ksm, dan haberi olmam. nemsiz kii, nemli kiiye ksse, nemli kiinin umurunda bile olmaz. 2386- Tavan dada, suyu atete. Durumlar hi deimeyecekmi gibi almalarn srdrenler, bilmelidirler ki glerini, canlarn her an yitirebilirler. 2387- Tavan taz tutar, alm avc satar. Buyruu altndaki kiinin yapt ii kendi baarsym gibi gsterip vnenler vardr. 2388- Tavuun sadakas bir yumurta. Gc byk iler baarmaya yetmeyen ya da zengin olmayan kiilerden ancak kk yardmlar beklenebilir. 2389- Tavuk kaza bakm da kn yrtm. Yoksul, zenginin; gsz glnn yaptn yapmaya kalkrsa eskisinden daha kt ve ackl bir duruma der. 2390- Tayfann aklls, geminin dmeninden uzak durur. Akll ii, beceremeyecei ynetim iine el atmaz. Bilir ki byle bir davran, kendisinin de bakalarnn da ykmna yol aar. 2391- Taze bardan suyu souk olur. Yaayna karan yeni eyler, yeni dostlar kiiye ho grnr. Kr.Yenice eleim... 2392- Tebdil-i mekanda ferahlk var. nsan yer deitirince ferahlar. 2393- Tedariksiz aptes bozmaya oturan, domal domal ta arar. Gereken hazrlklar yapmadan bir ie girien kii, ok skntl durumlarla karlar. 2394- Tek elin nesi var, iki elin sesi var. Bkz. Bir elin sesi var... 2395- Tekerlek krldktan sonra yol gsteren ok olur. Bkz. Araba devrilince... 2396- Tek kanatla ku umaz. yle iler vardr ki ancak bir yardmc ile ibirlii yaplrsa baarlabilir. Yardmcsz yaplamaz. 2397- Tekkeyi bekleyen orbay ier. yi bir sonu elde etmek iin bir yerde uzun sre alan, sabrla bekleyen kii, katland skntlarn mkafatn grr. 2398- Tembele dediler: Kapn rt. Dedi: Yel eser rter. Bkz. Tembele kapn rt... 2399- Tembele i buyur (buyurursan) sana akl gretsin (retir). (Nasihat istersen tembele i buyur.) Tembel, kendisine buyurulan ii yapmamak iin, ya onun yaplmasna gereklik bulunmadn syler; ya da buyurulan biimde deil, kendisinin iine gelen biimde yapmay nerir. 2400- Tembele kapn rt demiler, yel eser rter demi. Tembel, kapsnn rtlmesini bile rzgardan bekler.

2401- Temel ta temelde, ke ta kede gerek. Herkes zel durumuna ve uzmanlna gre en yararl olduu alanda yer almaldr. 2402- Temiz (iyi) i alt ayda kar. Doru drst yaplmas istenen i, arabuk bitirilemez. Uzun zaman ister. 2403- Tencere (mlek) demi: Dibim altn. Kak (kepe) demi: Ben nerdeyim? (Girdim, ktm) (Girdim, grdm). yzn iyi bilen kimseye kar, kusurlarn gizlemeye alan ve yksek nitelikleri bulunduunu syleyerek vnmeye kalkan kii, gln duruma der. 2404- Terazi tartyla, her ey vaktiyle. Bkz. Terazi var, tart var; her bir eyin vakti var. 2405- Terazi var, tart var; her bir eyin vakti var. (Terazi tartyla, her ey vaktiyle.) Her eyin bir ls ve zaman vardr. Bunlara dikkat edilmelidir. 2406- Tereciye (bostancya) tere (tarhuncuya tarhun) satlmaz. Bir iin ustasna o ii nasl yapaca retilmez. 2407- Ters giderse insann ii, muhallebi yerken krlr dii. Bkz. Allah isterse bir kulun iini... 2408- Terzi kendi skn (dikiini) dikemez. Bir kimse uzmanln kullanarak bakalarna yararl olur da bu uzmanl kendi yararna kullanmaya frsat bulamaz. Kr. Krknn krk olmaz. 2409- Terziye dinlen demiler, ayaa kalkm. Yoruculuk, rahatlk grece durumlardr: in niteliine ve kiinin bu ii yapma yeteneine gre yarg deiir. Rahat grnen yle iler vardr ki onunla uraanlarn dinlenmesi, kimileri iin yorucu olan davranlarla olur. 2410- Terziye g demiler, ignem bamda (yanmda) demi. Kendisine gerekli olan eyler kolay tanr olan kimsenin bir yerden baka yere gmesi iten deildir. 2411- Testiyi kran da bir, suyu getiren de. Bkz. Suyu getiren de bir... 2412- Tebihte (temsilde) hata olmaz. Yeri geldii zaman irkin, kaba bir benzetme ile anlatma daha etkili bir hava verilmesi, saygszca bir davran deildir. Kimse bundan alnmamaldr. 2413- Tevekkelin (tevekkllnn) gemisi batmaz (eeini kurt yemez). Gereken tedbirleri aldktan sonra daha fazla titizlik gstermeyip sonucu Tanr'nn dileine brakan kimse rahat eder. Zarar kaygs ekmez. 2414- Teyze, ana yarsdr. Teyze, yeenine annesi gibi sevgi, efkat gsterir. Onunla yakndan ilgilenir. 2415- Teyzemin taa olsa daym olurdu. Varsaymla d kurularak bir ey elde edilemez. Gereki olmak gerekir. 2416- Trnan varsa ban ka. Hi kimse, bakasndan yardm beklememeli; kendisinin olanaklar varsa bir ie girimeli, yoksa girimemelidir. Kr. Kimseden kimseye hayr yok. 2417- Tilki benim iin demem ama zmsz ban kk kurusun demi. Kurnaz kii, kendisinin yararlanaca eyi bakalar iin gerekli imi gibi gstermeye alr. 2418- Tilki eriemedii zme hevengim olsun demi.

Bkz. Kedi, uzanamad ciere `pis' der. 2419- Tilkinin dnp (gezip, dolap) gelecei yer, krk dkkandr. Bir kii, ne kadar kendi havasnda yaarsa yaasn, istedii ii yaparsa yapsn, sonunda, bal bulunduu evreye ve ie dnmek zorunda kalr. 2420- Tilki, tilkiliini bildirinceye kadar post elden gider. 1) Bir kimse, zerine atlan suu ilememi olduunu anlatncaya kadar suun cezasn fazlasyla ekmi olur. 2) Kurnaz kii, hnerini gsterinceye kadar daha kurnaz birinin tuzana der. 2421- Tilkiye: tavuk kebab yer misin? demiler; adamn gleceini getiriyorsunuz demi. Bir kimseye ok zledii halde elde edemedii bir ey ister misin diye sorulur mu? 2422- Tok, acn halinden bilmez (ne bilir). (Var ne bilsin yok halinden). Varlkl olanlar, yoksullarn ne byk geim sknts iinde bulunduklarn bilmezler. 2423- Tok arlamas (arlamak) gtr (g olur). Karn tok olanlara yemek beendirmek kolay deildir. Bunlar, ikram edilen en lezzetli yiyeceklere kar bile isteksizdirler. 2424- Tok iken yemek yiyen, mezarn diiyle kazar. Tok karnna yemek yemek, salk iin ok zararldr. 2425- Tokma ba kazk yer. Birok kiinin katlmasyla yaplan iin en byk sorumlusu bakanlardr. Cezay o eker. 2426- Tok ne bilir a halinden? Bkz. Tok, an halinden... 2427- Topalla gezen, aksamak renir. Kusurlu kimselerle dp kalkanlar, onlardan kt huy kaparlar. Kr. Krle yatan a kalkar, sin yanna varan is..., tle yatan..., Kr atn yannda duran..., Kii refikinden..., zm zme... 2428- Top otu beylikten olunca gllesi Badat'a gider. Bol ve bedava gerele yaplan iler, yar kabul etmeyecek lde iyi, gzel olur. 2429- Topra ileyen, ekmei diler. Ura alannn btn gereklerini yerine getiren kii, almasnn verimlerinden yararlanr. 2430- Tutulan (eldeki) sakal yolunur. Bir suu birlikte ileyenlerden yakay ele veren cezay eker. 2431- Tutulmayan hrsz beyden byktr. Bkz. Tutulmayan uru... 2432- Tutulmayan uru, beyden doru. (Tutulmayan hrsz beyden byktr.) Suu ispatlanamayan, yakay ele vermeyen hrsz, su ilememi gibi yaar. zgrln ve egemenliin keyfini srer. 2433- Tuz ekmek hakkn bilmeyen kr olur. Halk byle inanr: yiliini grd, ekmeini yedii kimseye kar saygszlk ve haynlk eden kiiyi Tanr cezalandrr. 2434- Tccar zrtleyince gemi defterleri yoklar. Bkz. Mflis bezirgan... 2435- Trk karr, klc karmaz. Trk ihtiyarlnda bile gen gibi kl kullanr. 2436- Trk'n akl gznde.

Trk, gzyle grmedii eye kolay kolay inanmaz. 2437- Trk'n akl sonradan gelir. Trk, bir olay karsnda ne yapmak gerektiini hemen dnemez. Aradan zaman geince doru, salam bir davran yolu bulur ve biraz ge de olsa onu uygular. Ama kimi zaman i iten gemi olur. 2438- Ty (yz) gzellii hamamdan eve, huy (ad, z) gzellii Urum'dan am'a. 1) Yz ve vcut gzellii geici, huy gzellii kalcdr. 2) Yz gzel olan, ancak evresindekiler grr, beenir. Erdemli kiiyi ise uzak lke insanlar bile hayranlkla anarlar. Kr. Gzele krk gnde doyulur... ::::::::::::: -U2439- Ucuz alan, pahal alr (pahal alan aldanmaz). Ucuz mal, kt maldr. abucak kullanlamaz duruma gelir; yenisini almak gerekir. Bundan dolay daha pahalya mal olur. 2440- Ucuzdur vardr illeti, pahaldr vardr hikmeti. Bir maln ucuz olmas birtakm nedenlere dayanr: Ya modas gemitir, ya rktr, ya kaba ve kullanszdr, ya da bol bulunan bir nesnedir... Pahal olmasnn da nedenleri vardr: Ya yeni kmtr, ya salamdr, ya biimli ve kullanldr, ya da az bulunan bir nesnedir. Alverite btn bunlar gznnde bulundurulmaldr. 2441- Ucuz etin yahnisi (suyu) tatsz (yavan) olur. Ucuz mal ktdr. stenildii gibi yararlanmaya elverili deildir. 2442- Ulular kpr olsa basp geme. Byklere kar her zaman saygl ol. Onlar yksek bir grevde bulunmasalar, dahas biroklarnca inenseler bile, sen saygn azaltma. 2443- Ulularla havu (keir) ekenin younu gtne gider. Kendisinden byk kimselerle ortak ie girien, sonunda yanldn anlar. Bu tutumundan byk zarar grr. 2444- Ulu sz dinlemeyen, uluyakalr. Byk sz dinlemeyen kimse, trl trl skntlara der; szlanr durur. 2445- Ummadn ta ba yarar. Elinden bir i gelmez sandmz kii, kendisinden umulmayan nemli iler yapabilir. 2446- Umut, fakirin (garibin) ekmeidir. Yoksul kii, yaknda bollua, rahata kavuma umudu iinde yaar. 2447- Una dklen yan zarar yok. Bir i yaplrken ly aan harcama, o ile ilgisi olmayan bir yaknmza yarar salamsa znt yaratmaz. 2448- Ustann ekici bin altn. Birok kimsenin urap yapamad bir ii, uzman, kk bir dokunuuyla yapverir. Onun iin uzmann en kk emei (bir eki vuruu) bile ok deerlidir. Kr. Ekmei ekmekiye ver... 2449- Ua ie ko, sen de ardna d. Bkz. ocua i buyuran... 2450- Utanann olu, kz olmam. Bkz. enenin olu kz olmam.

2451- Utanma pazar, dostluu (mideyi) bozar. Tandklar arasndaki alverite, fiyatn ve deme koullarnn belirtilmesine utanlrsa sonunda dostluk bozulur. 2452- Uyku lmn (kk) kardeidir. Uyuyan kii, nefes alp vermesi bir yana lm gibidir. Dnyada olup biten eylerden haberi yoktur. 2453- Uyku, uykunun mayasdr. Bedene gelen ilk uyku, daha uzun bir uykunun mayas olur. nsann uyuduka uyuyas gelir. 2454- Uyuyan ylann kuyruuna basma. limezseniz size zarar dokunmayacak olan kiiyi saldrgan duruma getirecek davranlarda bulunmaynz. 2455- Uzak yerin saln kervan getirir. Uzakta bulunann en doyurucu haberini, yanlarndan gelen kimseler getirir. ::::::::::::: -2456- elli, yaz belli. kez elli gn, kasm aynn 8'inde balar, 150 gn sonra (yani nisan aynn 6- gn -artk yllarda 5- gn-) biter. Bylece kez elli gn geer. O zaman havann belirli olarak snd grlr. Kr. Getir bana hdrellezi, gstereyim sana yaz. 2457- g, bir yangn yerini tutar. Bir yerden baka bir yere tanrken kimi eya krlr, dklr, kaybolur. yle ki kez tanma sonunda bu eya, yangn artna dner. 2458- kuruluk eein be paralk spas olur. Deersiz kiinin ya da nesnenin verimi de daha deersiz olur. 2459- lenmemi (tarlay kez srmek) eken, olmam bier. Gerekli koullarn yerine getirmeden bir ie balayan kii, olumlu sonu alamaz. 2460- rmesini bilmeyen kpek (it), srye kurt getirir. ll, hesapl konumasn bilmeyen kii, durup dururken bana dert aar ve evresindekiler iin tehlikeli bir durum yaratr. 2461- ryen kpek, srmaz (kapmaz). Barp armakla bakalarn korkutmak isteyen kimseden, saldr beklenmemelidir. Saldrda bulunabilse grlt, patrtya ba vurmaz. 2462- enenin (utanann, erinenin) olu, kz olmam. Bir ey elde etmek isteyen, tembel tembel oturmamal, onun yolunu tutmaldr. Nitekim evlenmeye enen, ya da utanan kii, oluk ocuk sahibi olamaz. 2463- nt kpek manday paralar. Kk gler birleirse byk bir g olur. rnein bir araya gelen kpekler -tek balarna glerinin yetmedii- bir manday paralayabilirler. Kr. Bir elin nesi var... 2464- veye etme, znde bulursun; geline etme, kznda bulursun. Kendi ocuu bir gn ksz kalrsa, bakalarnn ona kt davranmasn istemeyen, bugn vey ocuuna kt davranmamaldr. Kzna, ileride gelin olarak gittii yerde kt davranlmasn istemeyen, imdi gelinine kt davranmamaldr. 2465- vey z olmaz, kemha bez olmaz.

1) Ne kadar iyi davranrsa davransn, ne denli sevgi gsterirse gstersin, vey anne z annenin yerini tutmaz. Ne denli benimsenmek istenirse istensin, vey ocuk, kendi ocuunun yerine geemez. 2) Soylu kii, soysuzca i yapmaz. 2466- zm(-n) ye de ban sorma. nemli olan, sana bir nimetin gelmi olmasdr. Ondan yararlanmaya bak. Nereden geldiini bilmene gerek yoktur. 2467- zm zme baka baka kararr. Her zaman bir arada bulunan, arkadalk eden kimseler, birbirlerine huy alarlar. Kr. Kii refikinden azar, sin yanna varan..., tle yatan... Kr atn yannda..., Topalla gezen..., Krle yatan..., Benzeye benzeye yaz, benzeye benzeye k olur. ::::::::::::: -V2468- Vakit, nakittir. Zaman para gibi deerlidir. yaratlmadan geirilen her saat, bir daha ele gememek zere yitirilen bir hazinedir. Para kazanmann, daha deerli varlklar elde etmenin en nemli esi de zamandr. Bundan dolay kk bir zaman paras bile bo geirilmemeli, gerei gibi deerlendirilmelidir. 2469- Vakitsiz ten horozun ban keserler. Her sz vaktinde ve yerinde sylenmelidir. Bir szn, zaman gelmeden sylenmesi, byk zararlara yol aabilir. Bunun iin, uygun olmayan zamanda aklna geleni syleyen kii cezalandrlr. Nasl ki vakitsiz ten horoz, uursuz saylarak kesilir. 2470- Vard bam malm, gelirdi kardelerim; tkendi yam balm, gelmiyor kardelerim. Varlkl kiinin ei, dostu ok olur. Zrtleenin yanna kimse uramaz. 2471- Vardn yer krse gzn kapa. Kii, evresindekilerle geinebilmek iin bir dereceye kadar onlara uymak zorundadr. Kr. Zaman sana uymazsa sen zamana uy. 2472- Var eli titremez. Varlkl kimse, uzun boylu dnmeden hayrl ilere yardm eder. 2473- Var evi kerem evi, yok evi verem (elem) evi. Varlkl ailenin durumu, konuk arlamaya, gereken yerlere yardm etmeye, armaanlar vermeye elverilidir. Yoksul ailenin evinde, sknt ve dertten baka bir ey bulunmaz. 2474- Varn veren utanmam. Kendisinden bir ey istenen kimse, elinde ne varsa onu verir. Bunun, az olmasndan ya da dk nitelikte bulunmasndan utan duymamaldr. 2475- Varna geliim, tarhana ana bulgur am. Siz bakasna ne kadar yaknlk gsterir, ne kadar deer verirseniz, o da size bu lde yaknlk gsterir, deer verir. 2476- Varla gvenilmez. Bkz. Gvenme varla, dersin darla. 2477- Var ne bilsin yok halinden. Bkz. Tok an halinden bilmez. 2478- Varsa (var m) pulun, herkes kulun; yoksa (yok mu) pulun, dardr yolun. (Paran varsa cmle alem kulun; paran yoksa tmarhane yolun).

Zengin olana, herkes kul kurban olur, hizmet eder. Yoksula, kimse yz vermez. Dahas, bunlarn ad deliye kar. 2479- Varsa hnerin, var her yerde yerin; yoksa hnerin, var her yerde yerin (zlmek, acnmak). Hnerli kiinin toplum iinde her zaman iyi bir yeri vardr. Hnersiz kii de nereye gitse ie yaramadna, niin bir i yapamadna zlr. 2480- Var varlatr, yok syletir. Varlk, kiiye yksekten atma ve varln artrma gc verir. Yokluk ise ancak szlanmaya, yaknmaya yol aar. 2481- Vasiyet lm getirmez. zlecek bir durum ortaya karsa ne yaplacan imdiden kararlatrmaktan kimi kiiler rkerler, kanrlar. zlecek durumu dnmek istemezler. Oysa byle eyleri dnmek, gereken nlemleri almak, zc durumun gelmesine yol amaz. 2482- Ver elindeki sap, git dolan kap kap. Elinde ne varsa una buna datan kii, bir sre sonra bunlar bakalarndan istemek zorunda kalr. 2483- Veren eli herkes per. Yardmn esirgemeyen, eli ak olan kimseye herkes sayg gsterir. Kr. Veren eli kimse kesmez. 2484- Veren eli kimse kesmez. Yardmn esirgemeyen, eli ak olan kimsenin iyiliklerine engel olmay, kendisine ktlk yapmay kimse istemez. Kr. Veren eli herkes per. 2485- Veresiye (borca) arap ien, iki kez (kere) sarho olur. Veresiye alveri eden, iki kez sarslr: Ald zaman, bir sre sonra para demenin, zntsn eker. deme zaman gelince de karlksz deme yapyormu gibi sknt duyar. 2486- Verip (de) piman olmaktan, vermeyip (de) dman olmak yedir. Sizden bir ey (szgelii para) isteyen kimseye istediini verirseniz, ok kez geri alamama durumu belirir. O zaman, verdiinize piman olursunuz. Vermezseniz, isteyen kimse size krlr. yle ise vermeli mi, vermemeli mi? Vermemeli. nk, her iki durumda da o kimse ile bozuacaksnz. Hi olmazsa paranz, malnz elinizden kmam olur. 2487- Verirsen doyur, vurursan duyur. Yaptnz i, amacn gereklemesini salayacak nitelikte olmaldr: Bir yardmda m bulunacaksnz? Gerektii lde yapnz ki ie yarasn. Biriyle dvyor musunuz? Etkili biimde vurunuz ki yenesiniz. 2488- Verirsen veresiye, batarsn karasuya. Veresiye bir ey verme. nk alanlarn borlarn dememeleri yznden batabilirsin. 2489- Verme maln veresiye, akar gider karasuya. Bkz. Verirsen veresiye, batarsn karasuya. 2490- Vermeyince Mabut, ne yapsn Mahmut? Tanr, geni bir yaama ya da yetenek ksmet etmemise kulun elinden ne gelir? 2491- Ver yiidi yiide, Mevla rzkn yetire. ki gencin evlenmesini kolaylatrnz. Tanr rzklarn verir. 2492- Vuran m yiit, vur diyen mi? - Vur diyen.

Eylemde bulunan, buyruk kuludur. Asl sorumluluu onu eyleme geiren yklenmitir. Kr. Bey buyurur, cellat keser. 2493- Vurmak da yiitlik, kamak da. Bir atmada stnlk salamak iin olanca gcn kullanmak, vlecek bir eydir. Yenilme tehlikesi belirince, telefat vermemek iin uzaklamak da beenilecek bir tutumdur. 2494- Vcut kocar, gnl kocamaz. Bkz. Er kocar, gnl kocamaz. ::::::::::::: -Y2495- Yabanc koyun kenara yatar. Bir yere yeni gelen kimse, evredekilere pek yanamaz. Zaten onlar da kendisini hemen aralarna almazlar. 2496- Ya evlat bir, ya ocak kr (gerek). Bir hayrl ocuk, insann ocan sndrmemeye, adn andrmaya yeter. ocuk oalrsa, znt artar. Onlar yetitirmek gleir. Baba ldkten sonra, aralarnda anlamazlklar kar. Byle bir durum ortaya kacana, ocan kr olmas daha iyidir. 2497- Yana kymayan reini yoz (kuru, yavan) yer. Bir i iin gerektii kadar zveride bulunmayan kii, sonucun kusurlarn ho grmelidir. kr. Kuzusuna kymayan kebap yiyemez. 2498- Yar (yaras) olan gocunur. Bkz. Al kaay gir ahra... 2499- Ya ile yavan, sirke ile tavan. Bir yemein lezzetli olmas iin har esirgenmemelidir. Bol ya kullanldktan sonra, ac bir ot olan yavandan bile gzel bir yemek yaplr. 2500- Yal dilimin yoksa, yal dilin de mi yok! Bkz. Buday ekmein yoksa buda dilin de mi yok? 2501- Yamurda dmann koyunu, dostun at satlsn. Yamur altnda ynleri slanan koyun, pek gsterisiz duruma der. Oysa at, daha ok evikleir. Bylece, koyun daha deersiz, at daha deerli grnr. 2502- Yamur yasa k deil mi? Kii halini bilse ho deil mi? Her eyin, her kiinin bir zellii, bir nitelii vardr. Bunu, baka trl gstermeye kalkmak botur. Kiinin davranlar, kendi durumuna uygun olmaldr. 2503- Yamur yasn da varsn kerpii alasn. Yamur yamasndan zarar grecekler bulunabilir. Ama yararlanacaklar o denli oktur ki zarar grecekler dnlmeyebilir. 2504- Ya yiyen kpek tynden belli olur (bellidir). Durup dururken yaama dzeyinde bir ykselme olan kii, kendisinden phe edildii gibi, alp rpyor demektir. 2505- Ya iten artar, ya diten. Para biriktirmek, ya ok alp ok kazanmakla ya da savurgan olmamakla olur. 2506- Yakn (hayrl) dost (komu) hayrsz hsmdan (akrabadan) yedir (iyidir). lgi ve iyiliklerini grmekte olduumuz komu ve dostlarmz, hibir ilgisini grmediimiz hsmlarmzdan, bize daha yakndr. 2507- Yalanc kim? ittiini syleyen.

Kii, her iittiini, dorulamadan, bakasna anlatmamaldr. ittii ey doru deilse, ya da azdan aza geerken deiiklie uramsa, bu kendisinin uydurduu bir yalan sanlr. 2508- Yalancnn evi yanm, kimse inanmam. Yalan sylemeyi adet edinen kiinin szlerine kimse inanmaz. yle ki bir gn evinde yangn ksa da evim yanyor, imdat! diye barsa, inanp yardma koan olmaz. 2509- Yalancnn mumu yatsya kadar yanar. Bir kimsenin syledii sz yalan ise durum ok gemeden anlalr ve syleyenin yalanc olduu ortaya kar. (Sanki onun mumu bile yalancdr ve hava kararmaya baladktan az sonra tkenip sner.) 2510- Yalancy kat yere kadar kovalamal. Bir kiinin yalann yakalayabilmek iin sylediklerini kabul edip sonuca bakmal. O zaman szlerinin doru kmadn kendisi de grecektir. 2511- Yalann kemii yok ki boazna bata. Bir szn yalan olduu bilinir, ancak sylenmesi engellenemez. Kr. Dilin kemii yok. 2512- Yalnz kalan kurt yer. Yardmcs bulunmayan kii, kendini tehlikeden koruyamaz. Kr. Srden ayrlan... 2513- Yalnzlk, Allah'a mahsustur (yarar). nsan toplumsal bir yaratktr. Ancak toplumsal dayanma ve i blm iinde yaayabilir. Tek bana yaayamaz. 2514- Yalnz kz, ifte (boyundurua) koulmaz. ki kii ile yaplmas gereken bir ii tek kii ile yapmaya kalkmak yanltr. 2515- Yalnz ta, duvar olmaz. Nasl, bir tek ta ile duvar rlemezse, insan da tek bana nemli bir i baaramaz. Bakalaryla iliki kurmak, ibirlii yapmak zorundadr. Kr. Bir elin nesi var..., Aa yaprayla grler., Yalnz kalan kurt yer., Yalnzlk Allah'a mahsustur. 2516- Yaman komu, yaman avrat, yaman at; birinden g, birin boa, birin sat. Sana t: Komun kt ise baka yere g, ein geimsizse ayrl, atn azgnsa sat, kurtul. 2517- Yank yerin otu tez biter. Kiinin yreini yakan ac, az zaman sonra kllenir; yerini yeni ve neeli duygulara brakr. 2518- Yanl da bir nak. Dzgn iler arasnda yaplan bir yanl, kimileyin tekdzelii gideren bir ss olur. 2519- Yanl hesap Badat'tan dner. Yanl bir yolda olduunu anlayan kii, bu uurda ne denli emek ve para harcam olursa olsun, geri dnp doru yola ynelmelidir. 2520- Yanm harmann r alnmaz. nce verimli iken kazaya uram olan eyden, artk gelir, verim beklenmez. 2521- Ya olduun gibi grn, ya grndn gibi ol. Drst kii, kendini olduu gibi gsterir. Kendini olduundan stn gstermek itensizlik ve ikiyzllktr. Kiinin grn, gerek durumunun aynas olmaldr. 2522- Yap ta, yapdan (yerde) kalmaz. Deerli kimse, bota kalmaz. Kendisine i verilir. Kr. Delikli ta... 2523- Yapraa yap, atlas olsun; topraa yap, altn olsun. pekbcei besleyenler ve iftilikle uraanlar, emeklerinin doyurucu karln alrlar. 2524- Yara, scakken sarlr.

Bir acy dindirmek iin gereken yardm, ge braklmamal, hemen yaplmaldr. 2525- Yaras (yar) olan gocunur. Bkz. Al kaay, gir ahra... 2526- Yar (dost) beni ansn bir koz ile, o da rk ksn. Bkz. An beni bir kozla... 2527- Yarm elma, gnl (hatr) alma. (Gnl alma, bir elma). Gnl almak, hatr sormak iin (yarm elma gibi) kk bir armaan yeter. nemli olan, deerli armaan gtrmek deil, hatrlayp aram olmaktr. Kr. An beni bir kozla... 2528- Yarm hekim candan eder, yarm hoca dinden eder. Bir i, uzmanna yaptrlmaz da taklitilere yaptrlrsa, istenilen gibi deil, ters bir sonu verir. Nitekim hekim dururken, hekimlik taslayan birinin tedavisine bavurulmas, insann hayatna mal olabilir. Bilgisiz din adam da dine aykr dnceler alayabilir. 2529- Yarna kalan davadan korkma. Bir anlamazlk baladnda iki taraf ok sinirli olur. atmay srdrmek tehlikelere yol aabilir. Grme ertelenirse sinirler yatr. Konu daha serinkanla ele alnr. 2530- Yarnki kazdan bugnk tavuk (yumurta) yedir. Bkz. Bugnk tavuk... 2531- Yar, ykld gn tozar. Bir felaket meydana geldii anda, byk bir tepki ve panik yaratr. Ondan sonra, durumun eski arl kalmaz. 2532- Yaa yaa, gr temaa. nsan ya ilerledike iyi, kt birok eyler grr. Hatra, hayale gelmeyen olaylar ve durumlarla karlar. 2533- Ya at pazarnda sorarlar. nsanlarn deeri, yalaryla deil, balaryla llr. Yalarna gre deerleri deien yaratklar, hayvanlardr. kr. Akl yata deil, batadr. 2534- Yan arasnda (yannda) kuru da yanar. Bkz. Kurunun yannda ya da yanar. 2535- Ya kesen, ba keser. Aacn eit eit yararlar vardr. Bunlar dnmeyip sadece odununu salamak iin aa kesen, insan canna kym gibi byk bir su ilemi olur. 2536- Ya yetmi, i bitmi. nsan yetmi yana gelince, genellikle, bedence de, kafaca da der, alamaz olur. Bu durumdaki kimseden, artk verim beklenmemelidir. 2537- Yatan (yatar) arslandan, (kurttan) gezen (yelen) tilki yedir (iyidir). 1) Az gl olup alan, ok gl olup almayandan daha baarl olur. 2) Soylu, gl olmadklar halde geimlerini salamak iin alanlar; soylu, gl olup da tembel tembel oturanlara yelenirler. Kr. Yatann yryene borcu var. 2538- Yatann, yryene borcu var. 1) almayann kazanc olmaz. O, her zaman veresiye alveri eder. Bunun iin srekli olarak alana borcu vardr.

2) almayarak bir eyden yararlanan kii, bu kolayl, alp o eyi ortaya koyana borludur. Kr. Yatan arslandan, gezen tilki yedir. 2539- Yatan kze yem yok. almayann gelir beklemeye hakk yoktur. 2540- Yatan (hasta yatan) lmez, eceli yeten lr. Hasta yatan, eceli gelmemise lmez de, sapasalam biri, eceli gelmise gezip dolarken lverir. 2541- Yatar kurttan yeler tilki iyidir. Bkz. Yatan arslandan... 2542- Yatsnn faziletini gveyden sormal. Birok kimseler iin, nemli bulunmayan bir durum, kimi kiiler iin zel bir nem tar. (Eskiden gvey, yats namazndan sonra gerdee girerdi.) 2543- Yava (yumuak huylu) atn iftesi (tekmesi) pek (yavuz) olur. Yumuak huylu kimselerin kzmas, korkun olur. nk bunlar, ancak sabrlarn taran olaylar karsnda tepki gsterirler. Bunun iin davranlar, ar bir fkenin patlamasdr. Her eye kzan kimsede, bu denli takn fke bulunmaz. 2544- Yava tkrn sakala zarar var. Sert davranmak gereken durumlarda gevek davranan kii, bu tutumunun zararn grr. 2545- Yavuz (yrk) at yemini (yavuz it nn) artrr. Grevini baar ile yrten kii, bunun mkafatn grr. dllenince de grevini daha byk bir aba ile yapar. 2546- Yavuz hrsz ev sahibini bastrr. Sulu kii, arlatan ve edepsiz ise, zarar verdii kimseyi susturur, dahas sulu karr. 2547- Yaza kardk danay, beenmez oldu anay. Yetitirdiimiz, byttmz genler, bizi beenmezler. 2548- Yazn aramas, kn taramas olmasa herkes besler manday. Gzel eyin sahibi olmay kim istemez? Ama her eyin gzellii bakmla, uramakla salanr. te bu skntya herkes katlanamaz. 2549- Yazn ba pienin, kn a pier. 1) Yazn gne altnda alan, ailesinin klk zahiresini kazanr. Kr. Austosta beyni kaynayann... 2) Genliinde ok alp varlk edinen, hastalnda ve ihtiyarlnda sknt ekmez. Kr. Yazn glge kovan... 2550- Yazn glge ho, kn uval bo. 1) Yazn keyifli yerlerde tembel tembel oturan, kn yiyecek bulamaz. 2) Genliinde kazan peinde komayp zevke dalan, hastalnda ve ihtiyarlnda perian olur. Kr. Yazn glge kovan..., Austosta glge kovan..., Austosta yatan... 2551- Yazn glge kovan, kn karn ovar. Yazn almayp keyif ve zevk ile vakit geiren ifti, nasl kn a kalrsa, alma gc ve ortam bulunduu halde zamann deerlendirmeyen ve geleceini dnmeyen kiide, alma olanaklar kalmad zaman, ylece perian olur. Kr. Yazn ba pienin..., Yazn glge ho..., Austosta glge kovan...

2552- Yazn harmana san kzn kn yemlikte azna gelir. Gelecei dnmeden kt iler yapan kii, ileride, yapt ktlklerle karlar. 2553- Yazn yanmayan kn snmaz. Yazn almayan kn ne odun, ne kmr, ne de yiyecek bulur. Genliinde kazan salamam olan da ihtiyarlnda perian olur. Kr. Austosta glge kovan... 2554- Yazn yersen lokumu, kn yersin bokumu. Bkz. Austosta glge kovan zemheride karnn ovar., Glgeyi ho gren... 2555- Yaz yalan, k gerek. Yazn yaama koullar hafiftir: Giyim ii zen istemez; nerede olsa barnlr. Kn durum tersinedir: Giyim, zen ister. Barnacak yer, kapal ve scak olmaldr. Bu durum, karlatmz eitli olaylarda da grlr: Kimi olaylar, nem vermeye demez, ama kimisi olanca dikkatimiz ve gcmzle zerinde durmamz gerektirir. 2556- Yaz yaz gerek, k k. Her mevsimin kendine zg koullar, verimleri vardr. Yaz mevsimi yazln, k mevsimi kln yapmazsa insanlarn yaay dzenleri de bozulur. 2557- Yeniyi yel alr, ar yerinde kalr. Hoppa zppe kimseler, hibir yerde barnamazlar; unun bunun oyunca olurlar. Arbal olanlar kimse tedirgin edemez. Kr. Ar yongay... 2558- Yel gelen delii kapamal. Beliren tehlikeye kar nlem alnmal. 2559- Yel gibi gelen sel gibi gider. Bkz. Sel ile gelen, yel ile gider. 2560- Yel kayadan ne koparr (alr, anlar, aparr). Salam karakterli kiiler, salam temele dayanan iler, nemsiz etkilerle sarslamaz. 2561- Yemein iyisi hazrdr. Tanr'nn verdii ksmet, hazr olan yemektir. En iyi yemek budur. 2562- Yemeyenin maln yerler (demine hu ekerler) (stne bir bardak su ierler). Pintinin yemee kyamayarak biriktirdii mal, salnda, gcnn yetmedii kiiler, ldkten sonra da miraslar bol bol yerler. 2563- Yenenle yanana ne dayanr! Yaam bir tketim srecidir. Besin, yakt gibi gereksemeler, ne denli bol olursa olsun, tketilir. 2564- Yengece niin yan yan gidersin? demiler; serde kabadaylk var (yiide nice yrrse yarar) demi. Davranlar herkesinkinden ayr olan kii, bu durumunun yeteneksizliinden deil, kendisinde daha stn nitelikler bulunmasndan kaynaklandn ileri srer. 2565- Yenice eleim, seni nerelere asaym? Kii, elde ettii yeni ve gzel bir eyi rselememek iin byk zen gsterir. Kr. Taze bardan... 2566- Yeni dosttan vefa gelmez. Bkz. Eski dost dman olmaz... 2567- Yenlicei yel atm, gtne diken batm. Arbal olmayan kii, her yere burnunu sokar; bundan da zarar grr. 2568- Yerdeki yze baslmaz (kimse basmaz).

Alakgnll olanlar kimse hor grmez, tepelemez. Herkes onlar korur. 2569- Yerdiin olan (kk) yer tutar. Bugn beenmediiniz, kendisinde yetenek bulmadnz ocuun, zamanla bilgisi, grgs artar; toplumda nemli bir yeri olur. 2570- Yerinden oynayan yetmi kazaya urar; en k lm. Bir yere yerlemi ya da iyi bir dzen kurmu olan kii zorunlu bir neden yokken yerini ve iini deitirirse lmden beter glklerle karlar. 2571- Yerine dmeyen gelin yerine yerine, boyuna dmeyen esvap srne srne eskir. Kendine uygun bir evlenme yapamayan kz, yerine yerine helak olur. Boya gre dikilmemi elbise de yerde srnerek ypranr gider. 2572- Yerini bilmeyen, ylda bir kat urba eskitir. Hangi alanda alabileceini nceden iyi kestirememi olan kii, sk sk yer ve i deitirme yznden hayli zarar grr. 2573- Yerin kula var. Bir konu, iki kii arasnda gizli olarak konuulsa bile duyulur. Bir sre sonra hi hatr ve hayale gelmeyen kimselerin onu iittii ortaya kar. Sanki konuma yeri, herkesin kuladr. 2574- Yetiemediin kyn alt tarafnda (beri yannda) yat. Yapmak istediiniz eyi eksiksiz olarak baaramyorsanz, kendinizi bo yere zorlamayp yapabildiiniz kadaryla yetinmeniz gerekir. 2575- Ylana yumuak diye el sunma. Kii, yumuak huylu grnen herkese aldanmamal; zararsz sanlan her eye yanamamal; tehlikeli bir durumla karlaabileceini dnmelidir. Kr. Her delie elini sokma... 2576- Ylann ba kkken ezilir. Byyecei belli olan her tehlike, daha bata nlenmeli; dman glenip byk zarar verecek duruma gelmeden ezilmelidir. 2577- Ylann sevmedii ot, deliinin aznda biter. Bakalarna ktlk etmek isteyenler, karlarnda hep holanmadklar eyleri bulurlar. 2578- Ylan kendi eriliine bakmaz da devenin boynu eri der. Bkz. Kazan kazana kara demi. 2579- Ylan ne kadar eri gitse deliine doru girer. Yabanclarla ilikisinde drst davranmayan kii yaknlarna kar doruluktan ayrlmaz. 2580- Ylan sokan uyumu, a kalan uyumam. A kalan, ylan sokandan daha ok ac eker. 2581- Yln eksiini nisan getirir, nisann eksiini yl getirmez. Tarm iin btn yl elverisiz gese de nisan ay elverili olsa tam rn alnr. Ama btn yl elverili gese bile nisan elverisiz olursa, iyi rn alnamaz. 2582- Yl uursuzun. yle bir zamandayz ki arsz, yzsz kiiler el stnde tutulmakta ve ilerini, arbal, drst kimselerden daha iyi yrtmektedirler. 2583- Yrtc (alc) kuun mr az olur. Bakalarna saldrmay huy edinen kiilerin dmanlar ok olur. ok gemeden bu dmanlar da onun canna kyarlar. 2584- Yrtlan Deli Ahmet'in yakas.

Bkz. Dert Deli Ahmet'in banda. 2585- Yiidim yiit olsun da yerim al dibi olsun. Bkz. Erim er olsun da... 2586- Yiidin mal meydandadr. Cmert kimsenin mal herkesin yararlanmasna aktr. 2587- Yiidin sz, demirin kertii. Mert adam sznden dnmez. Bu sz, demirin kertii gibi besbelli ve ortadadr; deimez. 2588- Yiidin yiide ekmei dn, ktye sadaka. Sofras ak olana konuk olan iyilik bilir kii, bunun altnda kalmaz. Bu anlayta olmayan konua karlksz bir iyilik edilmi olur. 2589- Yiit arkasndan vurulmaz. 1) Bir kimseyi yokluunda ve savunmasn yapamayaca bir durumda ktlemeye, ykmaya almak mert adam ii deildir. 2) Mert olan, yz yze dvr. 2590- Yigit bandan devlet rak deildir. Bir gencin zengin olmas her zaman beklenebilir. 2591- Yiit bin yaar, frsat bir der. Bir yiidin eline mr boyunca bir kez ok nemli bir frsat geer. Bunu karmamaldr. 2592- Yiit ekmeiyle yiit beslenir. Yiitler, yiit kimseleri korurlar. Yiit kimseler de ancak yiitlerin yannda barnrlar. 2593- Yiit lakabyla anlr. Yiit, ya gzel, ya irkin bir lakapla anlr. O, irkin olan lakabn deitirmeyi dnmez. nk nemli olan, kendisinin iyi ad, ndr. irkin lakap, bu iyi ad lekelemez. 2594- Yiit meydanda belli olur. Szle atp tutmak kolaydr. Asl marifet, i banda kendini gstermektir. 2595- Yiit yarasna yiit katlanr. Yiitten gelen ar saldry ancak yiit olan kaldrabilir. 2596- Yiit yiide at balar. Yiit, arkada iin her skntya katlanr. Onun iine yarar diye en deerli varln bile balar. 2597- Yiyen bilmez, dorayan bilir. Bkz. Soann acsn yiyen bilmez... 2597- Youn can alnmaz. stenen ey, vermesi beklenen kiide yoksa istemekte direnmenin anlam yoktur. Size ne versin, cann m? 2598- Youn incelene kadar ince zlr. Bkz. Kaln incelene kadar... 2599- Yourdum (ayranm) ekidir diyen olmaz. Bkz. Kimse ayranm eki demez. 2600- Yok bymez, ark byr. Hi yoktan bir ey remez. Ama az olan nesneler oalr; kk varlklar, geliir, byr. 2601- Yoksul ala ata binse, selam almaz.

Grmemi kimse (geici olarak bile) grmlerin durumuna erse, herkese yksekten bakar; kimseye selam vermez olur. 2602- Yoktan yonga kmaz. Varlkl olmayan kimseden, bakasna yardm etmesi beklenemez; bilgisiz kimseden bir ey renilemez... Kr. mam evinden a, lm gznden ya kmaz. 2603- Yola yourt dkm var m? Hi kimse gerei yokken savurganlk yapmaz. 2604- Yol bilen kervana katlmaz. Bir ii kendi bana yapabilecek olan, bakalarnn yardmna gereklik duymaz. 2605- Yolcu yolunda gerek. Yolculuk yapacak olan kimse u, bu nedenle vakit geirmemeli, bir an nce yola kmaldr. 2606- Yoldan (yol ile) giden yorulmaz. Bir ii yoluyla, yntemiyle yapan glk ekmez. 2607- Yoldan kal, yoldatan kalma. Yolculukta arkada ok nemlidir. nsan, iyi bir arkadala yolculuk yapmak iin, gerekirse yolculuunu geri brakmaldr. 2608- Yol ile giden yorulmaz. Bkz. Yoldan giden yorulmaz. 2609- Yol sormakla bulunur. Bir ite izlenecek doru yol, bilenlerden sorulmakla renilir. Kr. Sora sora Badat bulunur. 2610- Yol yrmekle, bor demekle (vermekle) (tkenir) (biter). Nasl yol yrmekle, bor demekle bitirilirse, yaplacak herhangi bir i de zerinde srekli olarak almakla baarlr. 2611- Yorgun eein (kzn) (slk) canna minnet. Verilen dinlenme frsat, yorgun kiiyi ok sevindirir. 2612- Yularsz ata binilmez. Bir disipline bal olmayan iin bana gemek doru deildir. Kr. Yularsz deve yedilmez. 2613- Yularsz deve yedilmez. Disipline bal olmayan kii, istenildii gibi ynetilemez. Kr. Yularsz ata binilmez. 2614- Yumurtada kl bitmez. Ksr ortamdan verim beklenmez. 2615- Yumurtadan kan yine yumurta karr. Her canl soyuna eker; soyunun zelliklerini tar. 2616- Yumurtlayan tavuk bargan olur. alkan ve verimli kii, kendini gstermek ve yapt yararl ii herkese duyurmak iin sesini ykseltir. 2617- Yumuak huylu atn iftesi pek olur. Bkz. Yava atn... 2618- Yurdun otlusundan kutlusu yedir. nsan, zerinde rahat yaamadktan sonra yurdu verimli olmu, neye yarar? 2619- Yuvarlanan ta yosun tutmaz. Durmadan yer, yurt deitiren kimse, eya, varlk edinemez. 2620- Yuvay yapan dii kutur. (Yuvay dii ku yapar).

Bir evin ynetim, geim dzenini ve ailenin mutluluk iinde yaamasn kadn salar. 2621- Yuyucunun hakk eline gesin de l ister cennete gitsin ister cehenneme. cret karlnda i yapan, alaca paradan baka bir ey dnmez. Yapt iin sahibine kaa mal olaca gibi eyler umurunda deildir. 2622- Yk altnda (ykl) eek anrmaz. Ar bir i altnda bunalm olan kii, bu durumdan kurtulmadan birtakm istekler peinde komamal, rnein borlu borcunu demeden gcn aan giderlerden saknmal; bir karlamada yenilen, yksekten konumamaldr. 2623- Yk altnda eek kalr. nsan olan, bir kimseden grd iyiliin altnda kalmaz. 2624- Yksek dan ba dumanl olur. nemli ilerin banda bulunanlar, srekli olarak sorumluluklarnn sknts iinde olurlar. 2625- Yrk ata kam olmaz. (Yrk at kam dedirmez). ini ivedilik ve yeterlikle yapan kiiyi sktrmak gerekmez. 2626- Yrk ata paha olmaz. ini ivedilik ve yeterlikle baaran kimsenin deeri ok byktr. 2627- Yrk at yemini artrr. Bkz. Yavuz at yemini artrr. 2b28- Yz elli, yaz belli. Bkz.Kasm yz elli... 2629- Yz gzellii hamamdan eve, z gzellii Urum'dan am'a. Bkz. Ty gzellii hamamdan eve... 2630- Yz gzele krk gnde doyulur; huyu gzele krk ylda doyulmaz. liki kurulacak bir kimsede aranmas gereken en nemli nitelik, huy gzelliidir. 2631- Yz gzel olann huyu (da) gzel olur. nsann yz, iinin aynasdr. Gleryz her zaman gzeldir: Hogrl, iyi niyetli, uyuma eilimli, temiz yrekli kiilerde bulunur. inde ktlk yatan kiinin duygular da yzne vurur, kendisini irkinletirir. Bundan dolay yzn gzel bulduumuz kimsenin, anlarz ki huyu da gzeldir. 2632- Yz verdik Ali'ye (deliye) geldi st halya. Dememesine karn kendisine nem verilen eitimsiz, anlaysz kii marr; terbiyesizce davranlarda bulunur. 2633- Yz verme arsz olur, az verme hrsz olur. Bkz. ok syleme arsz edersin... 2634- Yz yzden utanr. Bir kimse, kendisine kar sayg gsteren kiiden yapmasn isteyecei eyi, dorudan doruya kendisi sylerse daha etkili olur. Bakasyla haber yollayarak isterse o kadar etkili olmaz. ::::::::::::: -Z2635- Zahirenin (iftinin) ambar sabann ucundadr. yi sonu almak isteyen, iine drt elle sarlmaldr. Nitekim toprak, iyi srlrse bol rn verir. 2636- Zahmetsiz rahmet olmaz.

Sknt ekilmeden, uralmadan, istenilen gzel sonu elde edilemez. 2637- Zaman sana uymazsa sen zamana uy. Yaadn zamann koullar ve evrendekilerin gidii senin tutumuna uygun deilse, sen onlara uymalsn. Kr. Vardn yer krse bir gzn kapa. 2638- Zararn neresinden dnlse kardr. Srp giden zararl bir iten ne denli erken vazgeersek, daha sonra urayacamz zarar o denli azaltm, sonu olarak o kadar kar etmi oluruz. 2639- Zayi olan koyunun kuyruu byk olur. Bkz. Kaan balk byk olur. 2640- Zemheride kar (yamur) yamadan kan (zehir) yamas iyi. Zemheride kar, yamur yaarsa iftilerin o mevsimdeki tarla ilerini yapmalarna, tarlay srmelerine engel olur. Bu yzden o yl iyi rn alnamaz. Kr. Zemheride sr de... 2641- Zemheride sr de al ile sr. yi verim alabilmek iin tarlay zemheride her halde srmek gerekir. Derin, dikkatli srlmese, yle bir yzeyden olsa bile. Kr. Zemheride kar yamadan... 2642- Zemheride yourt isteyen cebinde bir inek tar. Gereklemesi g bir ey isteyen kimse, isteini gerekletirecek areyi bulmak zorundadr. Kr. Can kaynak isteyen..., Kayma seven..., Aure yemeye giden..., Can kaymak isteyen..., Pilav yiyen... 2643- Zengin arabasn dadan arr, zrt dz ovada yolunu arr. Zengin, para gcyle en zor ileri baarr. Zrt, paraszlk yznden, en kolay ii baaramaz. 2644- Zengin ate dkecek olsa fukara gtn saks eder. 1) Zengin bir i yapmaya kalksa, fakir o yorulmasn diye hemen o ii stlenip yapar. 2) Zenginin istemeyip att eyi fakir mal bulmu marbi gibi kapar. Kr. Devenin ty eee toy olur. 2645- Zengin giyerse salcakla, fakir giyerse nerden buldu ki derler. Zenginin gsterili giysiler giymesi doal karlanr. Fakirin dzgnce giyinmesi yadrganr, ok grlr. 2646- Zenginin azn, krk giyer yaz gn. Para, kimi kiileri gsterie ve budalaca savurganla srkler. 2647- Zenginin basmas ipekli grnr. Zengin ne giyse, ne yese, ne yapsa en pahalsn yelemi sanlr. 2648- Zenginin horozu bile yumurtlar. Paral kii, ksr sanlan ilerden bile kar salama yolunu bulur. 2649- Zenginin iki dnyas da mamurdur. Varlkl kii, bu dnyada gnlnce yaar. badet saylan, yoksullara, hayr ilerine yardmlaryla da br dnya rahatn salar. 2650- Zenginin mal, zrdn enesini yorar. Zrtler, zenginlerin mallar zerine konuur, dururlar. Bu konuma, onlarn enesini yormaktan baka bir ie yaramaz. 2651- Zengin kesesini dver, zgrt dizini.

Bir ii yapmak gerektii zaman, zengin ite para diye kesesini dver. Zrt ise, yapmak istedii ii paraszlk yznden yapamayaca iin dizini dver. 2652- Zenginin tavuu iki sarl yumurtlar. Bkz. Zenginin horozu bile yumurtlar. 2653- Zengin silkinse fakir bay olur. Zengin, kazancnn kk bir parasn verse fakir gnenir, zenginlemi gibi olur. Kr. Devenin ty eee tay olur... 2654- Zerdaliden kaval olmaz, al zurnadan haberi. Bir iin iyi yaplabilmesi, gereken koullarn gereklemesine baldr. e yaramayan aralarla beenilecek bir sonu elde edilemez. 2655- Zeyrek ku iki ayandan tutulur. Bkz. Ayyar tilki art ayandan tutulur. 2656- Zeytin dededen, incir babadan kalmal. Kr. Ba babadan, zeytin dededen kalmal. 2657- Zrva tevil gtrmez. Sama sz -ne denli akla yatacak bir anlamla yorumlanmak istenirse istensin- niteliini deitirmez. 2658- Zora, beylerin borcu var(-dr). (Hrsza beyler de borlu). Zor kullanan kiilerin istediini en gl kimseler bile verirler. 2659- Zora dalar dayanmaz. Zor kullanan kiilere, ok gl sanlan kimseler bile boyun eer. 2660- Zor kapdan girerse, eriat bacadan kar. Zorbaln hkm srd yerde din, yasa buyruklar yrmez. 2661- Zorla gzellik olmaz. Kiiye, beenmedii ey zorla beendirilemez. 2662- Zor oyunu bozar. Bir kii, kurala uygun olarak yrmekte olan ii, istedii yola evirmek iin zor kullanrsa, artk kural sz konusu olamaz. Gl olan istediini yapar. 2663- Zurnada perev olmaz (ne karsa bahtna). Rasgele yaplan plansz ite yntem, kural aranmaz. , kendi kendine nasl yrrse yrr. 2664- Zrtleyen bezirgan, eski defterleri yoklar. Bkz. Mflis bezirgan... 2665- Zrtlk, zadelii (soyluluk) bozar. Soylu kimse zrtleyince, soyluluu unutulur. 2666- Zrt olup dnmektense, uyuz olup kanmak yedir. Uyuz olup kanmak, insan ok rahatsz eder. Ama zrtlk dolaysyla ne yapacam diye dnmek, daha ok rahatsz eder. 2667- Zrafann (kibarlar) dkn, beyaz giyer k gn. Bkz. Ekyann dkn... SON :::::::::::::::::::