Titel

Katholieke Hogeschool Kempen

Afwerking

De Belder Toon

CAMPUS
GEEL

Departement Technologie Geel

Opleidingsonderdeel: Afwerking

Academiejaar 2011-2012

Inhoud
Lijst van illustraties ......................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Lijst van gebruikte afkortingen en symbolenFout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Inleiding .......................................................................................... 11 1 1.1 1.1.1 1.1.2 1.1.3 1.1.4 1.1.5 1.2 1.2.1 1.2.2 1.2.3 1.3 1.3.1 1.3.2 1.3.3 1.3.4 2 2.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.2.6 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4 2.3.5 2.3.6 2.3.7 2.4 3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 Inleiding - Projectanalyse .................................................... 13 Bouwproces ........................................................................... 13 Specifieke kenmerken van het bouwproces ................................ 13 De betrokken partijen ............................................................. 13 Samenwerkingsverbanden ....................................................... 15 Fasen van het bouwproces ....................................................... 17 Duurzaam bouwen een totaalvisie .......................................... 18 Afwerking .............................................................................. 20 Opeenvolging van verschillende afwerkingen .............................. 20 Uitvoeringsdetails architect/ fabrikant/ aannemer ....................... 20 AS BUILTdossier ..................................................................... 20 Bouwen voor en met mensen ................................................... 21 Voorbereidingen en opruiming van de werf ................................ 21 Veiligheid ............................................................................... 21 Brandbeveiliging - Rf ............................................................... 23 Afwerking ifv. de menselijke maat ............................................ 29 Trappen ............................................................................... 31 Inleiding ................................................................................ 31 Eisen ..................................................................................... 33 Eisen ..................................................................................... 33 Terminologie .......................................................................... 33 Plaats van de trap in het gebouw .............................................. 36 Keuze van de helling ............................................................... 37 Basisafmetingen ..................................................................... 37 Belastingen ............................................................................ 38 Soorten ................................................................................. 40 Vorm ..................................................................................... 40 Constructie ............................................................................ 41 Open vs Gesloten ................................................................... 41 Materiaal ............................................................................... 42 Leuning en Balustrade ............................................................. 46 Afwerking (onderkant)............................................................. 47 48 Wetgevingen .......................................................................... 48 Dekvloeren .......................................................................... 49 Inleiding ................................................................................ 49 Definitie................................................................................. 50 Terminologie .......................................................................... 51 Eisen ..................................................................................... 54 Soorten ................................................................................. 57

3.6 3.6.1 3.6.2 3.6.3 3.7 4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.4.1 4.4.2 4.4.3 4.4.4 4.4.5 4.4.6 4.4.7 4.4.8 4.4.9

Uitvoering .............................................................................. 61 Type draagvloer ...................................................................... 62 Type dekvloer......................................................................... 63 Type vloerbedekking ............................................................... 66 Wetgevingen .......................................................................... 67 Vloerbedekkingen ................................................................ 68 Inleiding ................................................................................ 68 Definitie ................................................................................. 68 Eisen ..................................................................................... 68 Soorten ................................................................................. 72 Cementgebonden vloerbedekkingen .......................................... 72 Anhydrietgebonden vloerbedekkingen ....................................... 75 Bitumineuze vloerbedekkingen ................................................. 76 Magnesiagebonden vloerbedekkingen ........................................ 77 Kunstharsgebonden vloerbedekkingen ....................................... 78 Zachte vloerbedekingen ........................................................... 80 Elastische vloerbedekkingen ..................................................... 81 Kurk en organische vloerbedekkingen ........................................ 83 Houten vloerbedekkingen......................................................... 83

4.4.10 Keramische vloerbedekkingen .................................................. 85 4.4.11 Natuursteen ........................................................................... 87 4.4.12 Kunststeen (composiet) ........................................................... 88 4.4.13 Metalen vloerbedekkingen ........................................................ 89 4.4.14 Vloerverven ........................................................................... 90 4.4.15 Toebehoren ............................................................................ 91 4.5 5 5.1 5.1.1 5.1.2 5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.2.4 5.2.5 5.2.6 5.2.7 5.2.8 5.3 5.3.1 5.3.2 5.4 5.4.1 5.4.2 Wetgevingen .......................................................................... 93 Scheidingswanden - Lichte binnenwanden .......................... 95 Inleiding ................................................................................ 95 De niet-dragende binnenwanden kunnen enerzijds worden verdeeld in: ........................................................................................ 95 Andere mogelijkheden om niet-dragende binnenwanden onder te verdelen kunnen onder meer op basis van de volgende drie criteria:97 Eisen ..................................................................................... 98 Bouwproductenrichtlijn en CE-markering ................................... 98 Mechanische weerstand en stabiliteit ......................................... 98 Brandveiligheid ....................................................................... 99 Hygine, gezondheid en milieu ............................................... 101 Gebruiksveiligheid en gebruiksgeschiktheid .............................. 101 Thermische isolatie ............................................................... 103 Geluidsisolatie ...................................................................... 104 Kras- en slijtweerstand .......................................................... 106 Soorten ............................................................................... 107 Systeemwanden ................................................................... 107 Steenachtige binnenwanden ................................................... 114 Uitvoering ............................................................................ 122 Toleranties op de ondergronden: ............................................ 123 Toleranties op de binnenwanden ............................................. 124

5.5 6 6.1 6.2 6.2.1 6.2.2 6.2.3 6.3 6.4 6.4.1 6.4.2 6.4.3 6.5 7 7.1 7.2 7.2.1 7.3 7.3.1 7.3.2 7.3.3 7.4 8 8.1 8.2 8.3 8.4 9 9.1 9.2 9.2.1 9.2.2 9.2.3 9.2.4 9.2.5 9.2.6 9.2.7 9.2.8 9.2.9

Wetgevingen .........................................................................128 Binnenschrijnwerk ............................................................. 130 Inleiding ...............................................................................130 Definitie................................................................................131 Materiaalkeuze ......................................................................131 Aansluitingen ........................................................................131 Beglazing ..............................................................................133 Eisen ....................................................................................135 Soorten ................................................................................136 Kozijnen ...............................................................................136 Deuren .................................................................................136 Deurbeslag ...........................................................................140 Wetgevingen .........................................................................142 Pleisterwerken................................................................... 144 Inleiding ...............................................................................144 Definitie................................................................................146 Materialen.............................................................................146 Uitvoering .............................................................................151 Ondergronden als basis voor stukadoorswerk ............................151 Uitvoeren van stukadoorswerk ................................................154 Hulpconstructies ....................................................................154 Wetgevingen .........................................................................157 Binnenwanden met tegels ................................................. 158 Inleiding ...............................................................................158 Eisen ....................................................................................159 Soorten materialen ................................................................160 Uitvoering .............................................................................165 Plafondconstructies ........................................................... 167 Inleiding ...............................................................................167 Eisen ....................................................................................169 Sterkte van de constructie ......................................................169 Brandveiligheid ......................................................................169 Geluidwering .........................................................................170 Vochtwering ..........................................................................171 Toepassing van schadelijke materialen .....................................171 Gedrag van de aansluitingen met de draagconstructie ................172 Vormveranderingen ...............................................................172 Thermische isolatie ................................................................172 Uiterlijk aanzien en vlakheid....................................................172

9.2.10 Voorzieningen voor afwerking..................................................173 9.2.11 Duurzaamheid en prijs ...........................................................173 9.2.12 Montage ...............................................................................173 9.3 9.3.1 9.3.2 Soorten ................................................................................174 Systeemplafonds ...................................................................174 Klimaatplafonds .....................................................................178

9.3.3 10 10.1 10.2

In het werk getimmerde plafonds ........................................... 178 Schilderwerken .................................................................. 180 Inleiding .............................................................................. 180 Soorten ............................................................................... 181

10.2.1 Alkydverven ......................................................................... 181 10.2.2 Acrylverven .......................................................................... 181 10.2.3 Hybride ............................................................................... 181 10.2.4 Latexverven of Muurverven .................................................... 181 10.2.5 Beitsen ................................................................................ 182 10.2.6 Polyurethaanverven .............................................................. 182 10.2.7 Natuurverven ....................................................................... 182 10.2.8 High solid verf ...................................................................... 183 10.2.9 Lijnolieverf ........................................................................... 183 10.2.10 10.3 VOS .............................................................................. 183 Uitvoering ............................................................................ 184

10.3.1 Schilderwerk van hout ........................................................... 184 10.3.2 Schilderwerk van metaal. ....................................................... 186 10.3.3 Schilderwerk op steenachtige materialen ................................. 186 10.3.4 Schilderwerk op kunststoffen .................................................. 187 Besluit 1 Literatuurlijst ...................................................................................... 1 Bijlagen ............................................................................................. 1

Inleiding
Deze cursus behandelt specifiek de werken, die na de ruwbouwfase worden uitgevoerd. Het gebouw wordt dan wind en waterdicht beschouwd. Vanaf dit moment komen we in de afwerkingfase. In het vak Afwerking beperken we ons tot die constructies en afwerkingen die van toepassing zijn in de meeste bouwwerken en waar men bouwkundige voorzieningen voor dient te treffen. In dit vak zal je kennismaken met de meest courante materialen en systemen van de afwerkingfase. Je zal leren de verschillende afwerkingsystemen op elkaar af te stemmen zowel qua planning en bouwtechnisch. In het eerste hoofdstuk wordt er bondig overlopen welke overkoepelende factoren in gedachten moeten gehouden worden om deze bouwfase tot een goed einde te brengen. In verdere hoofdstukken zal je kennismaken met de meest courante materialen en systemen van de afwerkingfase.

Afwerking

13

Inleiding - Projectanalyse
1.1 Bouwproces

1.1.1 Specifieke kenmerken van het bouwproces

Een bouwproces is een zeer complex productieproces, gericht op het produceren van bouwwerken. Het heeft met andere productieprocessen gemeen: een samenhangende volgorde van geplande activiteiten, die start bij het nemen van het initiatief en loopt tot en met het in gebruik nemen van het product. Het verschilt op echter een drietal punten grondig van andere productieprocessen: De ongelijksoortigheid van het proces: telkens een andere plek en andere omstandigheden, wisselende combinaties van betrokken partijen, andere technieken Leveren telkens weer een ander eindproduct op (vgl. met andere industrile productieprocessen) De multidisciplinaire organisatie: De diverse betrokken partijen hebben elk een eigen organisatiestructuur en uiteenlopende doelstellingen. - Er bestaan verschillende formele samenwerkingsverbanden tussen de betrokken partijen, waarbij ze telkens een andere rol toebemeten krijgen. - De werkwijze voor de gunning van de opdracht is niet steeds dezelfde: wedstrijd, openbaar, PPS, priv, - Ook de wijze van aanbesteden aan de aannemer kan verschillende vormen aannemen. De grote invloed van de overheid op diverse niveaus en in diverse stadia: In een bouwproces spelen op het eerste zicht 3 partijen mee: de opdrachtgever of bouwheer, de aannemer-uitvoerder en de architect-ontwerper. Maar op meerdere niveaus en momenten komt een vierde partij tussen in het proces, nl. de overheid, die door een gecompliceerd stelsel van normen en voorschriften, gekoppeld aan vergunningen en subsidies, een grote invloed kan uitoefenen op het productieproces zelf (bekomen van vergunningen/ planning) en op de inhoud (gebruiksvoorwaarden ontwerp) en vorm (stedenbouwkundige voorschriften) van het eindresultaat. De overheid kan men beschouwen op verschillende niveaus en schalen: Europees, Belgisch, Vlaams, Provinciaal, Gemeentelijk: brandweer, bevoegde instanties, e.a.

1.1.2 De betrokken partijen

Hierbij wordt een overzicht gegeven van de, meest frequente, betrokken belangenpartijen: BH bouwheer/ opdrachtgever De opdrachtgever staat in voor het inbrengen van drie benodigdheden: een opdracht, kapitaal en grond. Meestal is hij ook de initiatiefnemer. De verwerving van de grond staat in functie van de locatie: de van kracht zijnde verordeningen, de orintatie, de bouwfysische karakteristieken van de ondergrond, de aanwezige infrastructuur, etc

14

De kapitaalverlener (vb. bank) wil vooraf beschikken over informatie die toelaat de waarde te bepalen van het op te richten gebouw: ontwerp, beschrijving der werken, raming. De opdrachtgever kiest de architect (ontwerp) en de aannemer(s) (bouwcapaciteit) ifv. zijn bouwwerk en sluit met hen contracten af. De architect zal hem tevens bijstaan in het verwerven van de nodige vergunningen en goedkeuringen bij de bevoegde overheden. AR architect/ ontwerper De verantwoordelijkheid van de architect beperkt zich niet tot het maken van een ontwerp, maar impliceren het opmaken van diverse dossiers voor het verkrijgen van vergunningen, de controle op de werkzaamheden van de aannemer en het adviseren van de opdrachtgever inzake bouwtechnische kwesties. Wettelijk is bij elke constructie van een bouwwerk een architect verplicht. De architect is aangesloten bij zijn Orde van Architecten (provinciaal) en bekomt visa voor het aanvragen van bouwvergunningen. Enkel bij zeer kleine constructies (max. 20m2) kan de bouwheer zonder architect een bouwvergunning aanvragen. De benaming ontwerper is een verzamelnaam voor de groep deskundigen waardoor de architect zich laat bijstaan voor het uitvoeren van de studie, die op verschillende gebieden moeten uitgevoerd worden: grondmechanica, stabiliteit, technische infrastructuur, brandbeveiliging, binneninrichting, tuinaanleg De leiding van dit ontwerpteam berust bij de architect, die de deelstudies cordineert en in zijn ontwerp integreert. UV aannemer/ uitvoerder De aannemer zorgt voor de materialen en de bouwcapaciteit. Hij moet beschikken over de nodige financile middelen, de technische knowhow, voldoende inzetbaar personeel en het noodzakelijke materieel om binnen de vooropgestelde termijn en voor de prijs overeengekomen met de opdrachtgever, het bouwwerk te realiseren, conform met de plannen en bestekken van de ontwerpers. De aannemer is verantwoordelijk voor: de dagelijkse gang van zaken op de werf; het werk van zijn onderaannemers; het cordineren van de werkzaamheden van die onderaannemers; het opmaken van een werforganisatieplan, voor te leggen aan de BH + AR; het ter beschikking stellen van de nodige werflokalen; het naleven van de arbeidreglementering; het melden van grove tekortkomingen in plans en/of bestekken (voor afwijkingen en wijzigingen moet steeds de goedkeuring van de opdrachtgever en de architect gevraagd worden).

Afwerking

15

Om een zekere garantie te verkrijgen over de bekwaamheid en materile capaciteiten van aannemers het de wetgever ingevoerd: Vestigingswet: volgens de vestigingswet (15.12.1970) hoort het beroep van aannemer tot de gereglementeerde beroepen. Het uitoefenen van het beroep is enkel toegelaten na het bekomen van een getuigschrift vanwege de Provinciale Kamer voor Ambachten. Registratie (KB 05.10.1978) bij de registratiecommissie van de provincie waar de maatschappelijke zetel van het aannemersbedrijf is gevestigd. Deze registratie geeft een garantie ivm. de bijdragen voor de sociale zekerheid (RSZ). Het KB is niet van toepassing voor woningen in opdracht van particuliere opdrachtgevers. Erkenning als aannemer voor overheidsopdrachten (staat volledig los van de registratie). Volgens het KB van 13.08.1982 worden de aannemers ingedeeld: in categorien volgens de soort werken (vb. D1 = RB + daktimmer) EN in klassen volgens de kostprijs der werken (vb. klasse 5 = gelijktijdige werken tot 5,5 miljoen euro).

OV overheid De overheid komt op verschillende manieren tussen in het bouwproces: regulerend: - zoneringsplannen ivm. bestemming en gebruik van gronden: gewestplannen; APA, BPA, incl. lokale bouwvoorschriften; onteigeningsplannen, herverkavelingsplannen, rooilijnplannen. - vergunningen: stedenbouwkundige attesten (1 jaar geldig) en verkavelings-/ bouwvergunningen. sturend: - fiscale regelingen (cfr. crisis 2009 ivm. BTW verlaging verbouwingen) - exploitatievergunningen - premies en subsidies, gekoppeld aan normen en voorwaarden voor bouw- en exploitatievergunning controlerend: tijdens de uitvoeringsfase - erkennings en registratieprocedures voor aannemers - controle sociale en fiscale situatie van de aannemer (cfr. zwartwerk) - controle van arbeids en algemene veiligheid op de werf door inspectiediensten (ARAB) - eventuele kwaliteitscontrole op bepaalde werken - conformiteit van e werken met de goedgekeurde bouwplannen (cfr. EPR!) - conformiteit met de voorwaarden van de exploitatievergunning opdrachtgever: voor allerlei openbare bouwwerken (soms leidend tot conflictsituaties tussen de diverse onderlinge overheidsinstanties/ politieke belangen.

1.1.3 Samenwerkingsverbanden
De rol en de verantwoordelijkheid van de 4 hoofddeelnemers van het bouwproces (cfr. 1.2) worden vastgelegd door wederzijdse overeenkomsten en contracten, maar ook door wetgeving en gebruiken. Het moet duidelijk wie met wie een overeenkomst afsluit, want daardoor ontstaan afhankelijkheidsrelaties die de relatieve autonome positie van elke

16

deelnemer kunnen benvloeden. p.s. Bepaalde vermengingen verschillende belangen zijn deontologisch verboden cfr. AR-AN. De belangrijkste samenwerkingsovereenkomsten zijn: -

van

BH-AR: vastgelegd door de Orde van Architecten: afzonderlijke contracten met architect en diverse studiebureaus OF all-in contract waarbij de architect zelf een homogene ontwerpgroep samenstelt, waar een goede communicatie primeert. BH-AN: steeds gebaseerd op plannen, bestek en meetstaten van de ontwerper. Er zijn een 7-tal soorten overeenkomsten, die elk hun eigen implicaties hebben op het verloop van de werf: 1. opdracht voor een totale prijs (OV/P) Het geheel van de werken wordt gedekt door n bedrag, vastgelegd voor geheel de opdracht volgens een vooraf aangenomen uitvoeringsdossier. Eventuele meer of minwerken worden verrekend op basis van eenheidsprijzen, die verplicht bij de prijsofferte moeten gevoegd worden. De aannemer kan zich niet beroepen op vergissingen. Herziening van prijs omwille economische/ sociale factoren (cfr. staalprijs) is enkel mogelijk indien uitdrukkelijk opgenomen in het contract. 2. opdracht volgens prijslijst (OV/P) Voor de verschillende uit te voeren werken worden forfaitaire eenheidsprijzen overeengekomen tussen BH en AN, terwijl de hoeveelheden onbepaald blijven. Deze hoeveelheden worden na het uitvoeren tegensprekelijk opgemeten om zo de uiteindelijke kostprijs te berekenen. De aannemer is op deze manier beschermd tegen fouten in de meetstaten van de architecten, maar loopt risicos bij het bepalen van de eenheidsprijzen. (cfr. uitgravingen, wapeningsstaal, benaderingen!) 3. opdracht op grond van gecontroleerde uitgaven (OV/P) Alle uitgaven die de aannemer gedaan heeft binnen het kader van de opdracht, worden betaald, vermeerderd met een vooraf afgesproken winstmarge. Dat gebeurt op vooraf bepaalde vervaldagen, mits bewijsstukken AR. Deze formule wordt enkel toegepast in uitzonderlijke gevallen (overstroming, aardbeving) omdat ze volledig in het voordeel van de aannemer is: die heeft er alle belang bij zijn kostprijs op te drijven. 4. gemengde opdracht (OV/P) Aannemingscontract waarin voorafgaande methoden gecombineerd worden. 5. opdracht tegen korting op prijsreeks (P)

Afwerking

17

De architect maakt een prijsraming op basis van de eenheidsprijzen die periodiek worden opgesteld door de beroepsverenigingen van AN en/of AR. De inschrijvende Ans kunnen een lager liggend tegenvoorstel doen: aanbesteding tegen afbieding. 6. opdracht in regie (P) Geen afspraak over een vaste aanemingssom. Facturatie gebeurt naargelang de vordering der werken en op basis van lonen, leveringen, vervoerskosten, etc. Een strikte controle op werkuren en geleverd materiaal is noodzakelijk! Van toepassing voor kleinere werken of bij werken waarvan er vooraf geen nauwkeurige kostenberekening kan gebeuren (verbouwingen en restauraties). Hier wordt met vooraf vastgelegde budgetten gewerkt. 7. opdracht met stelposten (P) Voorlopige bedragen, die de architect voorziet voor nog te detailleren werken of werken waarvoor de materialen nog niet gekend zijn (armaturen, tegels, meubels,).

1.1.4 Fasen van het bouwproces

Initiatief en Opdrachtstelling: Naargelang de complexiteit van een bouwopgave gebeurt het opstellen van een Programma Van eisen (PVE) door de BH, AR of door gespecialiseerde bureaus. Hierin worden kwaliteit, tijd en kosten opgenomen. Ontwerpproces door het ontwerpteam (architecten, ingenieurs,e.a.) en omvat schetsontwerp, voorontwerp en definitief ontwerp. Bij het ontwerp laatste beschikt men normaliter over: plattegronden (min.1/50), doorsneden en geveltekeningen, de nodige technische en bouwkundige details (1/10), nauwkeurige beschrijving van de werken (het bestek), meetstaat en nauwkeurige kostenraming (de begroting). Tijd en kostenplanning: Er wordt een gedetailleerde raming gemaakt van de timing en de kosten (grondkosten, bouwkosten, honoraria, taksen, inrichtingskosten, exploitatie en onderhoudskosten). Vergunningsaanvraag: Het opmaken van de dossiers door de AR om vergunningen te verkrijgen. Uiteraard houdt hij hierbij rekening met de geldende voorschriften en reglementeringen. Best houdt hij voorbesprekingen met de bevoegde ambtenaren om te vermijden dat dossiers onvolledig blijken of dat het ontwerp moet herwerkt worden omdat het dossier om inhoudelijke redenen geweigerd wordt. De belangrijkste dossiers zijn: dossiers voor hypotheekleningen, dossiers voor het verkrijgen van subsidies/ premies, de bouwaanvraag, het aanbestedingsdossier (prijsvraag),

18

Uitvoeringsfase: De aannemer voert permanent toezicht op de werken, die worden uitgevoerd volgens de beschrijvingen in het lastenboek en meetstaat. Hij houdt de stand van zaken bij in een dagboek met vermelding van: werkbare/ onwerkbare dagen, bijzondere voorvallen, begin en einde van deelwerkzaamheden, opmerkingen bij leveringen en kwaliteit van materialen, De architect/ architect-medewerker voert de controle op de werken op wekelijkse basis adhv. een werfvergadering in bijzijn van de bouwheer. De architect zal ook op diverse tijdstippen de werf controleren bij uitvoering van specifieke werken (vb. storten van beton). Tijdens de uitvoering zal de aannemer, al naargelang, de werken vorderen, een vorderingsstaat overhandigen aan de architect, waarin hij de waarde van de uitgevoerde werken vraagt te betalen aan de bouwheer. De architect controleert deze vorderingsstaat en keurt hem, indien voldaan aan de werkelijke staat van uitvoering, goed. Hierna kan de bouwheer het gevorderde bedrag betalen. Tegen het einde van de werken wordt een eindafrekening opgemaakt om de resterende bedragen te betalen en ev. meer/minprijzen te onderhandelen. De ontwerpers worden betaald adhv. van ereloonnotas die tevens, gedurende de werken vorderen, worden betaald. Voorlopige oplevering: als het gebouw afgewerkt is en gebruikbaar is (ev. mits nog enkele taken). PV wordt opgesteld door de AR met vermelding van opmerkingen en termijnen. Teruggave eerste schijf=50% van de borgstelling AN. Definitieve oplevering: n jaar na voorlopige oplevering, op initiatief van de AN, in bijzijn van de AR. Start van de 10-jarige verantwoordelijkheid AR/AN en teruggave laatste schijf van de gestelde borg AN. De tienjarige aansprakelijkheid geldt bij wet (Burg. Wetboek art. 1792/2270) zowel voor de architect als voor de raadgevende ingenieurs, mbt. conceptiefouten die de stevigheid of zelfs het bestaan van het gebouw in gevaar brengen. De aannemer draagt dezelfde verantwoordelijkheid voor de uitvoerings- en materiaalfouten. Voor de uitvoering van de werken en de controle daarop wordt de architect vaak in solidum met de aannemer veroordeeld. (cfr. verschil in statuut)

1.1.5 Duurzaam bouwen een totaalvisie

(levenscycyclus van materialen en arbeid) Duurzaam bouwen staat voor het ontwikkelen en beheren van de gebouwde omgeving met respect voor mens en milieu is daarmee een onderdeel van de kwaliteit van deze gebouwde omgeving. Duurzaam bouwen, milieubewust bouwen, ecologisch bouwen: deze termen worden steeds vaker gebruikt. Ze staan alle drie voor de aandacht die wordt besteed aan het beperken van de invloed van het bouwen en wonen (of gebruiken van een gebouw) op het milieu. Ambitieniveaus van duurzaam bouwen: Er zijn verschillende ambitieniveaus in duurzaam bouwen te onderscheiden: energiezuinig, energieneutraal en

Afwerking

19

energieopwekkend. Energiezuinige gebouwen verbruiken minder energie dan traditionele gebouwen, energieneutrale gebouwen leggen het ambitieniveau hoger naar energieneutraal. Energieopwekkende gebouwen wekken meer energie op dan voor eigen gebouwgebruik nodig is, zuiveren lucht en water en verwerken afval tot energie. Dit ambitieniveau strookt met de Cradle to Cradle-filosofie van Braungart en McDonough. Voor het ontwikkelen van duurzaam vastgoed zullen opdrachtgevers enerzijds en opdrachtnemers anderzijds vooraf het gewenste ambitieniveau moeten bepalen en op andere wijze over ontwerp en uitvoering moeten nadenken. Het vergt een green mindset om te kunnen omschakelen van traditioneel bouwen naar een duurzamer ambitieniveau. In veel gevallen blijven de inspanningen beperkt tot pragmatisch voldoen aan de energieprestatiecofficint (EPC) en toepassing van materialen die als duurzaam te boek staan. Duurzaam bouwen moet aan een aantal basisvoorwaarden voldoen. Duurzame gebouwen moeten een blijvende gebruikswaarde hebben doordat ze qua functionaliteit zijn aan te passen. Toepassing van minder en herbruikbare bouwmaterialen en onderhoudsvriendelijkheid spelen ook een belangrijke rol. Minder materialen gebruiken betekent ook minder energieverbruik voor productie en transport. Een andere vorm van materiaalreductie is mogelijk door gebouwen flexibeler te maken, waardoor levensduur en afschrijftermijn zijn op te rekken en de vraag naar materialen afneemt. Een voorbeeld van duurzaam bouwen is een passief huis. Een passiefhuis onderscheidt zich door de bijzondere combinatie van een zeer hoogwaardig en aangenaam binnenklimaat en een zeer laag energieverbruik. Maar er zijn nog vele andere vormen van en visies op duurzaam bouwen, zoals de bouwstroming Industrieel Flexibel en Demontabel Bouwen, doorgaans aangeduid als IFD. Dat maakt sinds eind jaren 90 opgang en is te beschouwen als een vervolg op Innovatief Systeem van Bouwen (ISB). ISB en IFD zijn pogingen om de bouw verder te industrialiseren. Ook later is er een groot aantal nieuwe bouwstromingen en bouwvisies ontwikkeld. Als algemene karakteristiek geldt dat alle nieuwe bouwvormen en -visies steeds meer zijn afgestemd op de specifieke eisen die bouwers en gebruikers stellen aan duurzaamheid.

20

1.2 Afwerking
1.2.1 Opeenvolging van verschillende afwerkingen
elektriciteitswerken sanitaire voorzieningen voorzieningen HVAC (heating, ventilating and air conditioning) isolatie en voorzienigheid betreffende koude bruggen binnentrappen ondervloeren (slabben!) chape (slabben!) binnenwanden/ dorpels pleisterwerken plafonds plaatsen vast meubilair (keukens) schilderwerken plaatsing toestellen en afwerking kitten en lijmen

1.2.2 Uitvoeringsdetails architect/ fabrikant/ aannemer

Tijdens de ruwbouwfase zijn er meestal een beperkt aantal verschillende aannemers gelijktijdig op de werf en zijn de werken relatief logisch en transparant te volgen. In de afwerkingsfase daarentegen dienen verschillende ambachten en deskundigen elkaar op te volgen in het bouwproces. Een goede communicatie en planning is dan uiteraard vereist! Tijdens de ruwbouwfase dient al duidelijk welke afwerking er voorzien zal worden, desondanks tijdens het proces allerlei factoren (financieel, structureel, technisch, e.a.) kunnen resulteren in het aanpassen en veranderen van bepaalde uitvoeringstechnieken. Het is dus van belang dat de aannemers goed op de hoogte blijven van veranderingen om hiermee rekening te houden bij de uitvoering van de verschillende bouwfasen. Om dit te realiseren zullen verschillende uitvoeringsdetails door architecten, fabrikanten en aannemers gemaakt en herzien worden. Het is dus nogmaals van essentieel belang dat deze goed gecommuniceerd worden en dat elkeen van de partijen een vlotte opeenvolging probeert te garanderen. Deze veranderingen brengen uiteraard ook prijsverschillen met zich mee, die vooraf dienen goedgekeurd te worden door de architect.

1.2.3 AS BUILTdossier
Dit dossier omvat alle plannen, details en alle andere nuttige documenten en studies van de uitgevoerde toestand en moet de bouwheer in staat stellen om latere werkzaamheden of onderhoud op een veilige manier uit te voeren. Daarom is het ook van belang voor wie de woning in kwestie achteraf koopt. Het dossier wordt samengesteld door de veiligheidscordinator, ism. de aannemer, architect, e.a.

Afwerking

21

1.3 Bouwen voor en met mensen

1.3.1 Voorbereidingen en opruiming van de werf
De werf wordt door de aannemer RB, volledig gereinigd en opgeruimd om op een een propere manier de afwerkingfase aan te vatten. Iedere aannemer staat in voor de verwijdering van puin en afval, overgebleven van zijn werk. De volledige opruiming van de bouwwerf bij het einde van de aanneming, ttz. voor de voorlopige oplevering der werken. Het gebouw en haar omgeving zijn volledig te kuisen. Het vuil wordt op kosten van de aannemer verwijderd van de bouwplaats. Verbranden is dus in geen geval toegestaan! Voor het reinigen worden volgende voorwaarden opgelegd: dagelijks: elke arbeider na het afwerken van zijn taak wekelijks: algemene opruiming van de werf en gebouw op het einde van elke week telkens wanneer de werken van een bepaald onderdeel of onderaanneming afgewerkt zijn, dus voor de aanvang der werken van een volgende aannemer. telkens wanneer de bouwheer hierom verzoekt

Het ordelijk en proper houden van de werf is een noodzaak voor alle partijen! In het geval van een volledige aanneming (incl. afwerking en/of technieken) wordt van de aannemer verwacht dat alle lokalen worden gereinigd, inbegrepen alle vloeren, glaswerk enz en het gebruiksklaar maken van alle apparaten voor de voorlopige oplevering. Bijzondere aandacht wordt besteed aan het verwijderen van klevers en beschermfolies op spiegels, klokputten, lavabos, glas, etc Tenslotte gelden nog enkele beschermingsmaatregelen: Na het plaatsen van sanitaire toestellen en accessoires, radiatoren en andere kwetsbare onderdelen van de binnenafwerking en technische installaties zal de aannemer instaan voor de bescherming tegen bevuiling en/of mechanische beschadiging.

1.3.2 Veiligheid
De aannemer is verantwoordelijk voor zijn eigen werkmensen alsmede deze voor door hem aangestelde onderaannemers of zelfstandigen. De aannemer cordineert het optreden en het uitvoeren van de maatregelen van deze. Hij is verplicht elkeen te weren van wie hij kan weten dat hij bij de uitvoering van zijn werkzaamheden geen rekening houdt met de te nemen maatregelen betreffende o.a. veiligheid en hij zal, indien nodig, zelf rekening nemen voor de ingebreke blijvende aannemer.

22

De verschillende ondernemingen die op de werkplaats aanwezig zijn, werken samen bij de uitvoering van de maatregelen met betrekking tot de veiligheid, zoals beschreven in het KB van 25 januari 2001 - tijdelijke of mobiele bouwplaatsen, en de gezondheid van de werknemers, in overeenstemming met de voorschriften van de Wet op het Welzijn van 04/08/96 en moeten hun optreden op dit vlak cordineren. (website van het federaal Ministerie van tewerkstelling en arbeid (http://www.meta.fgov.be) Zij verlenen bovendien hun volle medewerking aan de opdracht van de aangewezen veiligheidcordinator verwezelijking, evenals het ter beschikking stellen van alle, door de cordinator gevraagde, documenten. Voor de aanvang der werken legt de aannemer een gedetailleerde planning van de verschillende werken of werkfasen, die tegelijkertijd of na elkaar worden uitgevoerd, rekening houdend met de beginselen inzake preventie en veiligheid bij de technische en organisatorische keuzes, ter goedkeuring voor aan de bouwheer, architecten en veiligheidscordinator. Het VGP (Veiligheids en Gezondheids Plan) ziet erop toe dat de algemene preventiebeginselen ter bevordering van het welzijn van de werknemers van de aannemer, de aannemer zelf, het Bestuur en zijn afgevaardigden, alsook van alle toe te laten personen op de werf, bij de realisatie van het bouwwerk opgevolgd worden bij de bouwkundige, technische en organisatorische keuzen, bij het opstellen van de planning van de verschillende werkfazen en bij de raming van de uitvoeringstermijnen van de verschillende werken en de uitvoering van de werken. Hiertoe bevat dit plan : De identificatie van alle betrokkenen: opdrachtgevers, bouwdirecties (architect, ingenieur, aannemers, onderaannemers hirarchische lijn, preventieadviseur, aantal werknemers), cordinator-ontwerp, cordinator-verwezenlijking en alle andere tussenkomende partijen (b.v. VHM ambtenaar), vanaf het moment dat deze personen bij de bouwplaats betrokken worden; De planning van de werf met raming van de verwezenlijkingduur van de verschillende werken of uitvoeringsfasen die tegelijkertijd of na elkaar plaatsvinden; Per uitvoeringsfase een risico-evaluatie met wederzijdse inwerkingen en preventiemaatregelen aangepast aan de kenmerken van het bouwwerk en de gevaarlijke werkzaamheden, inclusief de cordinerende maatregelen; Een werfplan met inplanting werflokalen, opslagzones voor materiaal en gevaarlijke producten, machines en materieel, aan- en afvoer; Een lijst met instructies voor alle tussenkomende partijen; Een lijst met aangewende producten en risicos voor derden en werknemers; De organisatie van EHBO en aangiften van ongevallen; Bijlagen: veiligheidsinstructiekaarten voor producten, kopien van de wettelijke verplichte keuringsattesten, kopien van de verplichte meldingen;

Onafhankelijk van het aantal aannemers dat zal betrokken worden bij de uitvoering van de werken is elk van hen ertoe gehouden de

Afwerking

23

welzijnsreglementering toe te passen. Algemeen gelden de welzijnswet van 4/8/1996, met de algemene preventieprincipes, de meest recente voorschriften van het ARAB (Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming), CODEX en publicaties van het NAVB (Nationaal Actiecomit voor de Veiligheid en hygine in het Bouwbedrijf http://www.navb.be/), de reglementering op persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)en arbeidsmiddelen (art 52 KB), overige bepalingen inzake welzijn van de werknemers bij uitvoering van hun werk (art 51 KB). Wanneer twee of meer aannemers gelijktijdig of achtereen aanwezig zullen zijn op de bouwplaats, mag men werken met een vereenvoudigd veiligheids- en gezondheidsplan.

1.3.3 Brandbeveiliging - Rf
A. De Europese Commissie heeft op 09/09/1994 in haar Officieel Mededelingsblad het classificatiesysteem gepubliceerd dat het komende decennium de klassering van de bouwmaterialen voor hun reactie bij brand moet toelaten. Het Europees classificatiesysteem voor reactie bij brand is gebaseerd op de beslissing van de Europese Commissie van 8 februari 2000 (2000/147/EC) genomen ter uitvoering van de Richtlijn van de Raad van de Europese Gemeenschappen 89/106/EEG met betrekking tot de klassering van het gedrag van reactie bij brand van bouwproducten. Het klasseringsysteem omvat 5 genormaliseerde proefmethodes en criteria. De hoofdklassering omvat de zeven verschillende Euroclasses A1, A2, B, C, D, E en F. Voor vloerbekledingen wordt de index FL aan de classificatie toegevoegd (voorbeeld CFL, Euroclass C voor floorings). Bijkomende klassering CE-merk als indicatie van de rookproductie voor bouwmaterialen/ vloerbekledingen: s1, s2 en s3 waar bij s3 geen beperking op de rookproductie wordt opgelegd specificaties voor s1 en s2 zijn terug te vinden in tabellen. Bijkomende klassering voor brandende druppels / deeltjes voor bouwmaterialen exclusief vloerbekledingen: d0, d1 en d2 . In totaal dus 51 mogelijke klasseringen in het nieuwe Europese systeem volgens EN 13501-1.

24 Bijdrage aan brand Klasse A1 Klasse A2 Klasse B Klasse C Klasse D Klasse E Klasse F niet brandbaar praktisch niet brandbaar heel moeilijk brandbaar brandbaar goed brandbaar zeer brandbaar uiterst brandbaar Room corner test ISO9705 geen flash-over geen flash-over geen flash-over flash-over na 10 min. flash-over na 2 min. flash-over tss 0-2 min. ongeclassificeerd

B. In Belgi zijn qua brandbeveiliging de Europese preventienormen van toepassing, uitgezonderd voor ngezinswoningen. In deze sector wordt er nog gebruikt gemaakt van de oudere brandklassering, die 5 verschillende klassen onderscheid, mn:

Klasse AO Klasse A1 Klasse A2 Klasse A3 Klasse A4

niet-brandbaar zwakke brandvoortplanting matige brandvoortplanting sterke brandvoortplanting voldoen niet aan de eisen

Afwerking

25

De onbrandbare materialen bestaan hoofdzakelijk uit anorganische stoffen zoals gebakken aarde, cement, zand, gips. Bij hoge temperaturen geven ze geen belangrijke hoeveelheid warmte af. Omschreven in de NBN S 21-203 waar adhv. testen certificaten worden toegewezen aan materialen. Er is een gelijkwaardigheid met de Franse norm NF P 92-501 (M1 tot M4) en de Britse norm BS 476 Deel 7 (klasse 1 tot 4). C. De weerstand tegen brand is de tijd dat een bouwdeel zijn functie blijft behouden terwijl het blootgesteld wordt aan vuur. (bv. Dragende elementen die hun dragende functie behouden). Concreet moet er aan 3 eisen worden voldaan: - stabiliteit - vlamdichtheid (zolang er geen vlammen door de scheidende constructie gaan) - thermische isolatie In grotere gebouwen gaat men het gebouw opdelen in verschillende, afgescheiden compartimenten. Deze compartimenten garanderen de veiligheid van de gebruikers bij brand, ze vrijwaren de vluchtroutes en de totale teloorgang van het gebouw. (cfr. bossen, schepen) De eisen voor het opdelen in compartimenten zijn verschillend voor LaagBouw, MiddelhoogBouw en HoogBouw. De constructieve scheiding van deze compartimenten kan door gebruik van de juiste materialen. We overlopen hieronder enkele frequent voorkomende materialen. Brandwerende binnendeuren Fabricage: De brandweerstand van deuren dient te worden aangetoond door het Benor/Atg-merk, dat verleend wordt mits aan volgende voorwaarden wordt voldaan: De brandweerstand dient te worden aangetoond via proeven volgens de NBN 713.020. De duurzaamheid, gebruiksgeschiktheid en veiligheid worden bepaald adhv. de eengemaakte technische specificaties STS 53 deuren. Er dient door de fabrikant een doorlopende fabricatiecontrole te worden uitgevoerd. De fabrikant dient zich te onderwerpen aan een periodieke externe controle, uitgevoerd door een door Bosec aangeduide inspectie-instelling.

Het Benor-Atg-merk bestaat uit een dun zelfklevend plaatje dat op de bovenste helft van de smalle zijde van de deurvleugel wordt aangebracht. Plaatsing: De architect controleert of de deuren worden strikt geplaatst volgens de plaatsingsvoorschriften, vermeld in de technische goedkeuring.

26

Erkenning: De plaatsers van deze deuren moeten erkend zijn door het ISIB (Instituut voor brandveiligheid). Ze brengen bovenop het Benorlabel het ISIB-label aan, een transparant plaatje met vermelding van het erkenningsnummer van de plaatser, en leveren een plaatsingattest. De erkenning van de plaatser kan worden ingetrokken. Cfr. WTCB Gedrag van staal bij brand De weerstand tegen brand van een stalen element is afhankelijk van: De kritische temperatuur, enerzijds gebonden aan de toelaatbare werkspanningen en anderzijds aan het gebruikte bouwsysteem. De massiefheid van het element. De aanwezigheid en de karakteristieken van een beschermende bekleding.

In de meeste gevallen kunnen de bouwelementen, in naakt staal, niet voldoen aan de graad van Rf, vereist door de reglementen en voorschriften. Het gebruik van een bescherming kan helpen dit doel te bereiken. Deze bescherming kan gebeuren door: 1. Spuitlagen. Bij deze uitvoeringswijze wordt het isolatiemateriaal in natte toestand op de te bekleden profielen gespoten, meestal in meerdere lagen. (ifv. de nodige bekledingsdikte) Toepassing van spuitlagen wordt in het algemeen beperkt tot bouwdelen die aan het zicht onttrokken zijn. Toch kan men adhv. kleureffecten een esthetische oplossing bieden. Voordelen: relatief goedkoop; snelle uitvoering; eenvoudig te plaatsen bij complexe details; geen behoefte aan primer; sommige producten bieden corrosiebescherming. Nadelen: niet voor zichtwerk; vuile uitvoering (afscherming?); de bekledingsdikte dient achteraf gemeten; sommige systemen niet geschikt voor buiten of hoge vochtigheid. 2. Plaatmaterialen. Bouw van een caisson omheen het element. De meest gebruikte materialen zijn: gips, vermiculite en minerale vezelplaten. De platen kunnen direct op het staaloppervlak of in de vorm van een kokervormige bekleding toegepast worden. De platen worden met mechanische bevestigingsmiddelen worden bevestigd (schroeven, hoekstalen) De uitvoering moet zorgvuldig gedetailleerd worden om plaatselijke verhitting door warmtelekken te voorkomen. Voordelen: esthetische oplossing; schone, droge montage; gegarandeerde plaatdikte; geen behandeling van het staal (recyclage?) Nadelen: moeilijke montage bij complexe staaldetails; lange montagetijd; duurder 3. Opschuimende materialen. Materialen zoals coatings en verven, zwellen onder invloed van hitte, waardoor een isolerende en beschermende laag ontstaat. Deze producten kunnen mbv. Een kwast, spuitpistool of troffel worden opgebracht. Zij worden gewoonlijk toegepast in situaties waar de staalconstructie in het zicht blijft.

Afwerking

27

Voordelen: geen toename van de constructieafmetingen; snelle en eenvoudige uitvoering; Nadelen: staalopp. moet gestraald worden en voorzien van een primer; soms topcoating nodig; controle moeilijk; 4. Beton. a. Volledig met beton omstorten: beton draagt bij tot de thermische isolatie n de draagkracht. Dit soort samengestelde kolommen dient van voldoende wapening te worden voorzien. (scheurvorming) b. Gewapend beton tussen de flenzen: sterke constructie met hoge brandwerendheid; verhoogde weerstand tegen aardbevingen; gedeeltelijk prefab en ter plaatse gestort (knooppunten); zwaardere constructie; langere levertijden; c. Met beton gevulde stalen kolommen: esthetisch; kolomafmeting vergroot niet; hoge stootweerstand; verhoogde weerstand tegen aardbevingen; min. Diameter 140mm (trillen); d. Gentegreerde vloersystemen: stalen liggers in de vloerconstructie (omgekeerde balk verhoogde vloer) 5. Kolommen buiten het gebouw. Deze oplossing vereist een gevel die voldoende weerstand biedt tegen brand. Ook moeten eisen worden gesteld aan de afstand tot de gevel en tot ev. aanwezige raamopeningen. Een stralingsscherm kan noodzakelijk zijn. 6. Bouwkundige afscherming. Als een stalen element is afgeschermd, geheel of gedeeltelijk, is de brandwerendheid van het element hoger, als gevolg van het gereduceerde staaloppervlak dat direct aan brand wordt blootgesteld. Dit betekent vaak een hoge brandwerendheid, tegen geringe kosten. Kolommen in wanden. Een bekende constructiewijze is om de kolommen in een metselwerkspouw of in een lichte scheidingswand op te nemen. Afkasten in volledige wand. Brandwerende plafonds. Verlaagde plafonds komen veel voor. Tussen balken en plafond is een afgeschermde ruimte voor de installaties. De Rf wordt behaald door de stalen balken van het directe effect van brand af te schermen. Kolommen in penanten. Kolom wordt in een metselwerkwand omhuld.

Binnenmuren De brandweerstand van binnenmuren tussen verschillende compartimenten dient gegarandeerd. Voor steense binnenmuren staat hieronder een overzicht:

28
Rf 1h Rf 2h

Volle baksteen pleister

90mm ongepleisterd

90mm

2x

15mm

Geperforeerde baksteen

90mm ongepleisterd

140mm ongepleisterd

Holle baksteen

90mm ongepleisterd

Cellenbeton (vliegas)

90mm ongepleisterd

Cellenbeton (zand)

140mm ongepleisterd

140mm gepleisterd

Blokken gexpandeerde klei

90mm ongepleisterd

Men kan concluderen dat de weerstand tegen brand van muren uit baksteen of uit betonblokken hoofdzakelijk bepaald wordt door de dikte van de muur. Voor scheidingswanden met gips- en gipskartonplaten wordt de brandweerstand bepaald door de aard en de dikte van de bekledingsplaten. De te verwachten weerstand tegen brand kan worden uitgedrukt onder de vorm van formules. Deze waarden kunnen worden bekomen mits het inachtnemen van de vermelde regels van de goede uitvoering. D. Courante invulling van brandweerstand. Actieve brandweerstand: Voldoende vluchtwegen:

Bij tussenvloeren met normale of gemiddelde brandlast en met beperkte oppervlakte beperken de eisen van brandweerstand zich meestal tot voldoende vluchtwegen in combinatie met brandweerstand van de hoofddraagconstructie van het gebouw zelf. Automatische sprinklerinstallatie:

Omwille van het hoge brandgevaar of omwille van de waarde van de opgeslagen goederen. Passieve brandweerstand: Brandwerende bekleding van de dragende kolommen van de tussenvloer + bekleding onderkant vloer met gipskartonplaaten of gelijkwaardige

Afwerking

29

materialen. Deze brandwerende bekleding is in de meeste gevallen een uitstel van executie: de instorting wordt vertraagd ifv. de vluchttijd.

1.3.4 Afwerking ifv. de menselijke maat

Iedere ontwerper van gebouwen en gebruiksvoorwerpen voor de mens weet dat de te gebruiken maatvoering is afgeleid van de afmetingen van het menselijk lichaam. Maten van de mens of een veelvoud hiervan herkennen wij in de maatvoering van trappen, deuren, keukens, toiletten en andere. Meten is Weten! Het is te begrijpen dat ontwerpers bv. een maatsysteem een proportieleer trachten te ontwikkelen. (ergonomie) Deze proportieleer is al in vele wetgevingen en normen gegoten om de idee afdwingbaar te maken bij de uitvoering van (openbare/ publieke) gebouwen. Een goed voorbeeld hiervan zijn de andersvaliden (vb. rolstoelgebruikers). We bouwen voor iedereen! Deze maatstelsels bestaan al sinds de Egyptenaren: zij gebruikten een standaard maat voor bouwwerken: 1 mahi = de lengte van de onderarm. Ook bestond de Koninklijke mahi, die 12% langer was dan de gebruikelijke mahi, voor de bouw van huizen voor welgestelden.

De Japanners hanteren al eeuwenlang een maatsysteem, afgeleid van de menselijke afmetingen. Dit systeem voor het bouwen van woningen, is gebaseerd op de schakeling van vloermatten Tatamis. De tatamis heeft een afmeting van 90/180cm. (b:l=1:2) In de Europese geschiedenis werden uitgebreide studies gedaan omtrent verhoudingsstelsels (Da Vinci), gebaseerd op de Griekse en Romeinse maatvoeringen en verhoudingen (Gulden Snede: a:b = b:(a+b)). Nog een voorbeeld van de studie naar verhoudingen is de rij van Fibonacci (tn = tn1 + tn-2). Gedurende de voorbije 2000jaar werden belangrijke gebouwen opgetrokken volgens de Gulden Snede. Zowel tempels van Egyptenaren, Grieken en Romeinen als kerken en kathedralen in Middeleeuwen. Ook in het moderne Europa werd de Gulden Snede gehanteerd door vele ontwerpers. De meest bekende, Le Corbusier, ontwikkelde een hele proportie-leer, die hij gebruikte voor het ontwerpen van gebouwen, Le

30

Modulor genoemd. Ook vandaag worden maatstelsels gebruikt: keukens, badkamers, Kortom een gebouw wordt op menselijke maat geconcipieerd.

Afwerking

31

2 Trappen
2.1 Inleiding
Het verbinden van ruimten op verschillende niveaus kan gebeuren door gebruik te maken van volgende bouwelementen: hellend vlak:

Uit te voeren met zeer geringe hellingen en voor kleine niveauverschillen. Deze constructievorm wordt voornamelijk gebruikt om gebouwen toegankelijk te maken voor rolstoelgebruikers/ andersvaliden. Voor deze doelgroep worden vele eisen gesteld en deze dienen nauwgezet nageleefd te worden. (betreffende wetgeving: Vlaamse Gemeenschap, Gelijke Kansen in Vlaanderen / Vlaams Steunpunt Toegankelijkheid) Deze wetgeving is van toepassing bij openbare gebouwen en hun buitenaanleg. Maximum hellingen: - voorkeur hellingen andersvaliden: 1:12 of 8,3% of 4,8 - aangename hellingen voor algemeen gebruik: 1:10 of 10% of 5,8 - uiterste grens: 1:8 of 12,5% of 7,1 trap: Normaal beloopbaar voor personenverkeer

- optimale hellingsgraad 35 40. - maximaal 45 - steile trap - minimaal 30 - luie trap Gebruikte terminologie: trede, aantrede, optrede, trapneus, traphelling, trapboom, trapwang, trapspil, leuning, bordes, laddertrap: klimlijn,

Maakt minder frequent gebruikte ruimten toegankelijk. Uit te voeren als vaste, verplaatsbare of opklapbare constructie. (cfr. vlieringtrap) klimladder:

Gebruikt als toegang tot platte daken en naar zolders van zeer beperkte omvang. Wordt tevens gebruikt als evacuatieweg (vb. noodtrap of brandladder cfr. beschermingsmogelijkheden/ plaatsing in een beschermingsschacht) roltrap:

32

Toegepast als gemakkelijke, comfortabele verbinding tussen verdiepingen in gebouwen met een hoge bezettingsgraad (cfr. winkelcentra 1000pers/uur). Variante bestaat met 0 helling = rollend tapijt, waarbij personen moeiteloos langere afstanden kunnen afleggen (cfr. luchthavens). Beide principes zijn, gezien de hoge investering en onderhoudskosten, ten aanzien als een uitzonderlijke tegemoetkoming aan de gebruikers. Duurdere oplossing waarvan de rendabiliteit dient onderzocht lift:

Elektrisch aangedreven cabine welke een volledig verticale verplaatsing toelaat van personen en/of goederen. Van toepassing vanaf 4 bouwlagen (cfr. wetgeving appartementen) Deze constructies nemen een belangrijke plaats in in een architecturaal ontwerp. De kwaliteit van uitvoering zal als prioritair beschouwd worden, mits het een permanent, primair element vertegenwoordigd in een visie, gecombineerd met essentile veiligheidsvoorschriften en toegankelijkheidsnormen. Samengevat is dit bouwelement is een puzzelstuk van technische, juridische, architecturale, vormelijke en ergonomische gebruiksvoorwaarden. Alle partijen binnen een bouwproces dienen er dan ook voor te zorgen dat dit onderdeel een weloverwogen, professionele uitvoering mag genieten. Bij het maken van een trap wordt van de aannemer der schrijnwerken heel wat vakmanschap verwacht.

Afwerking

33

2.2 Eisen
2.2.1 Eisen
Uitgaande van de Bouwproductenrichtlijn (BPR-richtlijn EC 89/106 van de EuropeseRaad) en haar toelichtingen worden alle bouwelementen, dus ook trappen, geacht te voldoen aan de zes fundamentele voorschriften, namelijk: 1. mechanische sterkte en stabiliteit 2. brandveiligheid 3. hygine, gezondheid en milieu 4. gebruiksveiligheid 5. geluidswering 6. energiebesparing en warmtebehoud. Ten aanzien van de brandveiligheid zijn er voorschriften voor trappen in gebouwen, met uitzondering van ngezinswoningen, opgenomen in het Koninklijk Besluit van 7 juli 1994 (verschenen in het Belgisch Staatsblad van 26 april 1995). Aspecten van gebruiksveiligheid bij een trap, meer bepaald voor wat betreft de trapleuning en de overlopen, zijn voornamelijk gebaseerd op de STS 54 [32]. Tevens werd zoveel mogelijk rekening gehouden met de norm NBN NEN 3509 [12].

2.2.2 Terminologie
De trede (1) is een deel van de trap met een horizontaal bovenvlak, waarop men de voet plaatst om de trap te belopen. Het stootbord, de tegentrede of konkel (2) bij een gesloten trap vormt de verticale verbinding tussen twee opeenvolgende treden. De verbindingen tussen stootbord en trede worden soms afgewerkt met een neuslat (3). De wangen of bomen (4) zijn de hellende delen van de trap, die de treden dragen. Door de wangen in te frezen, ontstaan nesten of inkrozingen (5), waarin de treden, stootborden en neuslatten steun vinden. Bij bepaalde soorten trappen liggen de treden op de wangen en komen er bijgevolg geen nesten voor (zie 1.2.3.2, p. 13). Het tredevlak (6) is het horizontale bovenvlak van een trede; de voorkant van de trede noemt men de tredeneus (7). De onderste trede is vaak groter dan de andere treden en wordt bloktrede of eerste trede (8) genoemd;

34

soms wordt ze uit steenachtig materiaal (bij voorbeeld marmer, gepolijst beton, ...) vervaardigd. De leuning of balustrade (9) biedt steun bij het belopen van de trap en is een beveiliging tegen vallen voor de gebruiker; tegelijkertijd is ze vaak een belangrijk decoratief element van de trap. Ze is samengesteld uit een handgreep (10), die wordt verbonden met de trapwang of met de treden door de balusters (11) of door op regelmatige afstand bevestigde stijlen (zie 2.4.2.9, p. 38). Wanneer geen balusters of stijlen gebruikt worden, kunnen ze vervangen worden door houten panelen, glasplaten of nog een metalen smeedwerk. De hoofdleuning bevindt zich steeds aan de binnenzijde van de trap (behalve bij spiltrappen). Met binnenzijde of dagkant van de trap wordt bedoeld de traprand die zichtbaar is vanuit het trappenhuis. Bij brede trappen wordt een tweede leuning voorzien of zijn er twee hoofdleuningen. Wanneer een traparm tussen twee muren geplaatst wordt, wordt de handgreep rechtstreeks op de muur bevestigd en spreekt men van een muurleuning. Onder- en bovenaan de trap en aan bordessen wordt vaak een trappaal (12) voorzien, meestal enkel langs de binnenzijde van de trap. De wangen en de handgrepen worden in de trappaal gewerkt. De trappaal aan het begin van de trap noemt men de hoofdtrappaal (13). Bij een spiltrap vervangt de trapspil de trappaal en ontvangt ze de smalle delen van de treden. Kuipstukken (14) zijn verbindingen tussen wangen onderling die de trapspil of de trappaal vervangen; het zijn soms kunstig uitgewerkte trapdelen, waarvan de vezelrichting van het hout steeds verticaal is. De horizontale wang langsheen het trapgat of bordes noemt men de leiwang of slepende wang (15). Wanneer de dagkanten van het trapgat of bordes afgewerkt zijn met een houten bekleding en deze de balusters ontvangt van de leuning langsheen het bordes of op de overloop, kan men deze bekleding beschouwen als een leiwang. Het bordes (16) is een deel van een trap dat een horizontaal loopvlak heeft en groter is dan een trede, waardoor de trap wordt onderbroken. Een traparm (17) is een ononderbroken serie, al dan niet verdreven, treden tussen twee vloeren, tussen een vloer en een bordes of tussen twee bordessen. Het welstuk (18) is de laatste trede van de trap of van een traparm, waarvan het tredevlak op dezelfde hoogte ligt als de vloer of het bordes. De stoottrede (bistrede) (19) is het verbindingsstuk tussen de rand van het bordes en het eerste stootbord van de volgende stijgende traparm; het tredevlak van de stoottrede ligt op dezelfde hoogte als het bordes.

Afwerking

35

1.Trede 2. Stootbord 3. Neuslat 4. Wang (boom) 5. Nest 6. Tredevlak 7. Tredeneus 8. Bloktrede (eerste trede) 9. Leuning 10. Handgreep

11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19.

Baluster Trappaal Hoofdtrappaal Kuipstuk Leiwang Bordes (of overloop) Traparm Welstuk Stoottrede

36

Het verschil in de verbindingswijze tussen trede en wang en/of trapspil: - Trap met ingefreesde wangen: de treden, stootborden en eventuele neuslatten worden ingewerkt in de wangen (of in n wang en de trapspil of trappaal), die daarvoor van nesten voorzien worden. - Trap met uitgezaagde wangen: de treden en stootborden rusten op de trapwangen, die uitgezaagd zijn. - Trap met uitgezaagde binnenwang: een combinatie van voorgaande types, daar de binnenwang uitgezaagd is en de treden in de buitenwang ingewerkt zijn. - Trap met vrije wangen: de wangen, die niet uitgezaagd zijn, ondersteunen de treden met behulp van houten of metalen hulpstukken (twee wangen of n centrale wang). - Trap met hangende treden: de treden worden ofwel aan n ofwel aan beide uiteinden niet ondersteund, maar opgehangen aan metalen staven of kabels. - Bij spiltrappen vinden de treden steun in de trapspil, met behulp van metalen hulpstukken bij voorbeeld of in combinatie met een buitenwang of opgehangen aan de buitenzijde.

2.2.3 Plaats van de trap in het gebouw

Voor de keuze van de situering van de trap hanteert de architect een aantal ontwerpmatige motieven: Architectonisch: de trap als verticaal element kan een boeiende rol spelen in de ruimtelijke samenhang tussen verdiepingen. Vooral wanneer de trap in een open ruimte (vide) naar boven stijgt, zal deze in sterke mate het interieur mee bepalen. Functioneel: de trap maakt deel uit van het gehele circulatiepatroon van het gebouw. Vooral bij gebruik van tussenverdiepingen, is het aangewezen deze op efficinte wijze te verbinden. Hierbij dient tevens de wetgeving in het oog gehouden worden! Bij openbare gebouwen dient de maximale loopafstand tussen de verticale vluchtwegen minimaal 30 meter te zijn. Constructief: bij voorkeur wordt de trap geplaatst in zijn eigen trapschacht of trapkoker (cfr. brandveiligheid!), begrensd door muren (14cm snelbouw/ betonblokken) of door randbalken van de draagvloer. Ook kan men in de draagvloer zelf een trapopening maken. Deze zgn. raveelopening wordt verwezenlijkt: - in een houten balklaag dmv. Verwaarde raveelbalken.

Afwerking

37

- in een randwapening.

betonvloer

door

randbalken

of

door

een

extra

Behoudens voor een trap tussen 2 muren, is de trapopening vaak breder dan de trap, omwille van de continuteit van de leuning en de balustrade. Ook dient er rekening gehouden met de marges van de constructieve elementen en de afwerking (vb. gyprocbeplating). Een goede detaillering is een must!

2.2.4 Keuze van de helling

Normaal wordt de helling voor alle verdiepingen in een gebouw gelijk gehouden, behalve voor kelder en zoldertrappen. Volgende hellingen leveren vermelde trappen op: 25 30 35 40 tot tot tot tot 30: 35: 40: 45: buitentrappen trage of luie binnentrappen goed uitvoerbare, gebruikelijke trappen kelder of zoldertrappen

Indien het gebouwen van openbaar nut of publieke gebouwen betreft zal er steeds een goedkeuring/ advies nodig zijn van de betreffende brandweerdienst.(gemeentelijk) Deze controleert de plannen op toegankelijkheid en veilligheid. Deze adviezen en wetgevingen dienen strikt nageleefd te worden!

2.2.5 Basisafmetingen
Breedte: Het strikte minimum is 60cm. In normale woningbouw wordt een breedte gehanteerd van 80 90cm. Voor openbare gebouwen, bepaald door de normen der brandveiligheid, wordt een breedte van 120cm gebruikt. De minimum breedte van een bordes = de breedte van de trap, rekening houdende met radiatoren en trapleuningen. Bordessen in de langrichting komen voor bij stijghoogten groter dan 2m80: het tussenbordes is dan 90cm lang. Vrije hoogte boven de klimlijn: minimum 2m10, gemeten over de gehele trapbreedte/ lengte. (doorgang van personen en goederen) Traptreden: Het verband tussen optrede en aantrede is afgeleid uit de normale staplengte van een volwassen persoon. Volgende formule is algemeen aangenomen: 2 x O + A = 58 tot 63cm. Hierbij wordt de aantrede (A) gemeten van neus tot neus en ter plaatse van de looplijn, ttz. in het midden voor een rechte trap, op 1/3 van de breedste zijde in geval treden met variabele breedte (vb. spiltrap). Werkwijze: Het niveauverschil H tussen 2 verdiepingen wordt bij voorkeur vastgelegd op een afgerond getal (veelvoud van 10cm; opgelet: gebruik het voorziene afwerkingspeil van de vloeren)

38

Men kiest een optrede O, zodat: O = H : n, met n = een geheel aantal optreden (afhankelijk van de gewenste helling). Men bepaalt uit de formule de lengte van de aantrede De totale lengte van de trap: L = (n-1) . A + W, met W de welbreedte (zie verder) Indien men niet beschikt over de berekende traplengte , moet men opnieuw starten met een kleiner aantal optreden, waardoor men een grotere helling bekomt. Voorgerekende tabellen tonen de bekomen verdiepingshoogte voor een groot aantal combinaties van aan en optreden. Enkele praktische waarden voor normale woningbouw:

resulterende helling

42

10

13 (luie trap)

38

12

17

34

14

22

30

16

27

26

18

33 (23/18!)

22

20

43 (steile trap)

De optrede hoeft niet noodzakelijk een geheel getal te zijn. Let op de constructiekeuze en afwerking van de trap! (cfr. 2.3)

2.2.6 Belastingen
De dimensionering van trappen gebeurt in functie van hun gebruiksbelasting. Men maakt een onderscheid tussen privconstructies en openbare/ publieke constructies. Er gelden specifieke belastingen voor gebouwen met een grote bezetting zoals tribunes, stadia, concertzalen, schouwburgen, etc. Voor privvertrekken gaat men uit van een vloerbelasting van 200 kg/m2 en een trapbelasting van 300 kg/m2.

Afwerking

39

Voor openbare/ publieke gebouwen gaat men uit van een trapbelasting van 400 kg/m2. Voor gebouwen met een grote trapbelasting van 500 kg/m2. bezettingsgraad neemt men een

40

2.3 Soorten
2.3.1 Vorm
2.3.1.1 Rechte steektrap, de bordestrap Meest courante trapvorm, met relatief eenvoudige constructiewijze. Indien de beschikbare lengte ontoereikend is voor de voorziene traplengte, kan men gebruik maken van een bordestrap; een scheluwe of dubbel-scheluwe trap; een trap met kwartslag of dubbele kwartslag. Verdrijven van treden:

Bij trappen met kwarten is de staplengte discontinu, wat onveilig is voor het afdalen van de trap. Men kan deze discontinuteit wegwerken, verzachten of spreiden over een groter aantal treden door wat men noemt, het verdrijven van treden. Dit kan volgens diverse meetkundige methoden, elk met hun voor en nadelen. En ervan, de verdrijving in het oneindige, verloopt als volgt: Stel dat men de overgang tussen een rechte steektrap en een eindkwart wil vloeiend maken, door de overgang over n treden te spreiden. - Verdeel de looplijn L in n gelijke delen L = (n-1).A - Verleng de voorkant van de trede 1 en (n+1), zij S het snijpunt tussen deze beide verlengde rechten a en b - Zet op de rechte b, (n-1) maal de aantrede, beginnende in S - Verbindt de overeenkomstige punten van de beide rechten. Men bekomt de voorkant van de trapneuzen van de verdreven treden. Merk op dat elke trede even diep is op de looplijn! 2.3.1.2 Wenteltrap De wenteltrap beschrijft een zekere boog rondom een open kern. De buitenstraal is groter dan de trapbreedte. De treden worden gedragen door de trapwangen. 2.3.1.3 Spiltrap De spiltrap draait rond een centrale, dragende kolom. De looplijn ligt op 1/3 van de breedste zijde van de trede. Merk op dat de hoogte tussen de bovenliggende treden dient gegarandeerd: er kunnen dus nooit minder dan

Afwerking

41

12 treden per omwenteling voorkomen! (13-1=12 optreden x 18cm = 2m16 min. Hoogte) 2.3.1.4 Tussenvormen cfr. ganzentrap

2.3.2 Constructie
Treden opgelegd op 2 zijdelingse trapbomen. De treden liggen ofwel tussen ofwel op de trapbomen. Treden opgelegd op een centrale trapboom. De treden kragen uitlangs beide zijden van de trapboom. Opgehangen treden: de treden hangen aan een leuningbalk, gedimensioneerd als trapboom of aan de hoger gelegen draagvloer dmv. metalen of houten trekkers. Uitkragende treden: de treden zijn aan 1 zijde ingeklemd in de muur in een spil of ev. in 1 zijdelingse trapboom. De treden hebben vaak een veranderlijke doorsnede of zijn voorzien van consolen. Het werk omhelst volgende punten: het opmeten van de juiste afmetingen ter plaatse, de controle en voorbereiding van de steunen, de fabricatie op maat, het transport en de plaatsing van de trapelementen, treden, leuningen, borstweringen, , inbegrepen alle bevestigings- en/of oplegmiddelen, het uitvoeren van de koppelingen en van de eventuele constructieve voegen, de randafwerkingen, aansluitingen, ... met de omringende vloer- en wandafwerkingen, het opkuisen en reinigen van de treden, inbegrepen het verwijderen van vlekken van mortel of lijm, het nemen van de nodige maatregelen om de trap na plaatsing te beschermen tegen beschadigingen en bevuilingen voor de duur van andere bouwwerkzaamheden (last van de algemene aanneming).

2.3.3 Open vs Gesloten

Bij een gesloten trap wordt tussen de treden een tegentrede of stootbord voorzien zodat de ruimte onder de trap volledig afgesloten is van deze boven de trap. Een veel voorkomend voorbeeld hiervan in een woning is: de trap naar de verdieping boven de keldertrap. Hierbij zijn volgende ruwbouwsituaties mogelijk: Beide trappen worden tussen 2 opgaande muren geplaatst. De keldertrap wordt tussen 2 muren geplaatst, terwijl de trap naar boven aan een zijde over de muur gaat en dus breder wordt dan de keldertrap.

42

De open trap is niet voorzien van tegentreden en laat aldus licht door. Bij deze trapvorm wordt de architecturale kwaliteit van een trap benadrukt. Een gedetailleerde afwerking en een goede communicatie met architecten/ ingenieurs is dus prioritair!

2.3.4 Materiaal
2.3.4.1 Trap in baksteen Zelden toegepaste oplossing in de hedendaagse bouwsector. De draagconstructie wordt verzekerd door een gemetseld gewelf/ heden vervangen door een betonslede. De afwerktreden zijn in metselwerk, in halfsteens verband, in het bovenvlak bekeken. De optredehoogte = de strekmaat van de steen + 1cm voeg. De aantrede = 1,5 steen of iets minder (mits het gebruik van drieklezoren). Bescherming en onderhoud van baksteen loopvlakken Kleurlozeolie of vernislagen verdonkeren steeds de steen. 2.3.4.2 Trap in hout Standaard rechte steektrap is moeilijk.

De treden, evenals de tegentreden of stootborden, dragen in nesten, in de 2 zijdelingse draagbomen 10mm ingekapt (verteer). De draagboom is meestal 4cm dik, de treden 25mm, de stootborden 18mm. De hartkant van het hout wordt langs boven geplaatst. De treden worden geplaatst met een wel of neus van 4 5cm. Teneinde gesloten nesten te krijgen, worden de draagbomen breder genomen: aan de bovenkant van de treden het voorhout, aan de onderkant van de stootborden het achterhout, beide 1,5 2cm breed. De voorzijde of de neus van de trede wordt afgeschuind en weinig afgerond. De onderzijde van de tegentrede kan eveneens een siervorm meestal wordt de gesloten trap langs onder afgewerkt, multiplex plaat of met een gipskartonplaat. Hierbij zal de wandbepleistering worden gewapend, ofwel worden open opgespoten met overschilderbare kit. krijgen, maar bv. Met een voeg met de gehouden en

Teneinde het kraken van de trap tengevolge van het krimpen van de stootborden te vermijden , wordt elke trede in het midden voorzien van een kraaklos: 18x50mm, geschroefd tegen de onderliggende trede, terwijl de bovenliggende trede wordt omhoog gedrukt. Voor de esthetische dichtheid wordt een wellat voorzien. Bovenaan bij de aansluiting met de vloer of met het bordes wordt een welstuk of weltrede ingewerkt. De muurboom, di. De trapboom welke tegen de muur wordt geplaatst, wordt afgewerkt met een aftimmerlatje, bv. een kwartrondje.

Afwerking

43

Het vastzetten van de trap kan gebeuren op verschillende wijzen, vooral met de bedoeling wegschuiven tengevolge van de spatkracht te vermijden: - door ten dele inkepen vd draagbomen in de raveelbalken van de vloeropening. - door vastschroeven van de muurboom met keeltrapbouten. - door op een verzorgde wijze metalen hoekijzers aan te brengen onderaan de draagbomen. Volgende vereenvoudigde keldertrappen: trapconstructies zijn bv. geschikt voor

- De traptreden steken vooraan uit de trapboom waardoor de nesten gemakkelijker gemaakt worden en bezuinigd wordt op het hout. - De traptreden worden vastgeschroefd op draaglatjes, die aan de binnenzijde tegen de trapbomen geschroefd zijn. Bordestrap

De meest voorkomende bordestrap is die met een richtingsverandering van 180. Uitgaande van een rechte bordesconstructie, is hierbij de eerste neus van de afdalende trap verschoven is tov. die van de stijgende trap. A-symmetrische trapbordessen zijn moeilijk uitvoerbaar in hout, tenzij met uitkragende balken, maar vormen geen probleem in beton. De breedte vh schalmgat w mede bepaald door de constructie vd trapleuning. Idem voor het bordes van trappen met een richtingsverandering van 90. Trap met keepbomen

De treden worden geplaatst op inkepingen in de trapboom en steken even over aan de vrije zijde van de trap. Door het inkepen van de draagbomen zijn deze uitermate verzwakt zodat de resterende breedte vanaf de inkeping als constructiemaat kan aanzien worden. (een ingekeepte trapboom noemt men een keepboom) Bloktrap

Driehoekige, massieve draagboom geplaatst.

treden

worden

rechtstreeks

op

een

rechte

44

Ganzentrap

Deze oplossing beoogt het verbreden van de aantrede voor zeer steile trappen. Hiertoe worden linker en rechterdeel van de trap alternerend samengesteld uit de pare en de onpare treden. Het betreden vraagt een aangepaste opstap en looptechniek van de gebruiker. De linker en rechter treden lopen dus geschrankt. (cfr. spaartrap) Opgehangen traptreden

Constructieve vereisten voor het ophangen van treden: - dimensionering van de hoger gelegen draagbalk en zijn eventuele steunkolom(en). - dwarsstabilisatie van het geheel, meestal door het maken van een starre verbinding tussen de treden, door de hangers. (per leuning worden 2 traptreden opgehangen) Draaitrap spiltrap

Zoldertrap 2.3.4.3 Trap in beton De meeste betonnen trappen zijn prefab-constructies. Bij speciale uitvoering, met esthetische prioriteit. (cfr. verschillende uitvoeringen adhv. verschillende bekistingssystemen en kleuren) toepassingsgebied: waarom betontrappen? Belangrijke pluspunten aan een betonnen trapconstructie zijn de brandweerstand, de slijtweerstand en het onderhoud. Betonnen constructies worden veel toegepast omdat men deze flexibel kan vormgeven. De continuteit van de bevloering kan tevens gerealiseerd worden. algemene opvatting: Hoofddraagrichting schuin van onder naar boven. Hoofddraagrichting trede per trede in de muur. Voor kleine niveauverschillen: bovenop een gewone draagvloer. uitvoering: Bekisting: onderbekisting en bovenbekisting. Principewapening. Op de werf wordt de trap adhv. stalen ringen verplaatst, deze worden later weggeslepen. Omwille van de doorbuiging wordt onderaan wapening op

Afwerking

45

trek voorzien. Soms wordt ook dwarswapening geplaatst, vooral bij brede trappen. Prefabricatie van trap(slede) (boom element van de vloer + afwerking) afwerking van betontrappen: - Tegels - Natuursteen of granito * tegentrede glad bekist * afwerktrede en tegeltrede: L, T, afzonderlijke stukken * bloktrede * antislipprofiel, boordstuk, zijdelingse opstand * plinten: kleine trapvorm, grote trapvorm, schuine plint, - Dunne vloerbekleding: PVC of synthetische rubber, lino, tapijt, - Hout prefabricatie van afgewerkte, gewapende treden: Trede op 2 steunpunten Uitkragende treden, 1 zijde ingeklemd Uitkragende treden op 1 (of 2) centrale balk(en) De spiltrap * trede met vaste of afzonderlijke tegentrede of met tussenring * fundering * aansluiting met verdiepingsvloer

2.3.4.4 Trap in staal Draagboom: wordt aan de vloerconstructie bevestigd door lassen of bouten. Afwerktreden: geplooide treden kunnen minder zwaar uitgevoerd worden dan rechte traptreden (10 tot 12mm). De treden worden soms geperforeerd om massa en materiaal te sparen en er wordt op deze manier voorzien van antislip Vbn.: tranenplaat, kader + gerekt metaalgaas, roostervloer, hout, vlakke plaat of lino. Plaatsing: verankering Oppervlaktebehandeling: - thermisch verzinkt volgens NBN EN ISO 1461 (laagdikte) - de stukken worden thermisch verzinkt en gemoffeld d.m.v. 2 lagen poedercoating, kleur ; totale laagdikte min. 80 / 120 / m. - roestwerend verfsysteem volgens NBN EN ISO 12944

46

2.3.4.5 Trap in natuursteen Trappen in natuursteen worden individueel bestudeerd en uitgevoerd. Verschillende groeves hebben hun eigen manier van constructie en afwerking. 2.3.4.6 Glas Glazen trappen worden gemaakt door een combinatie van veiligheidsglas (gehard) en gelaagd glas te gebruiken. Hierdoor kan glas ook gebogen worden, waardoor dus weer meer mogelijkheden ontstaan. Gelaagd, gehard, gebogen, gezeefdrukt of op een andere manier bewerkt glas dient dus niet alleen om te verfraaien, maar ook om te beschermen. Met gebogen glas kunnen ontwerpers de gebogen lijnen realiseren die passen bij een moderne interieurinrichting of die een luxueus accent leggen in een klassiek interieur. In gelaagde samenstellingen is dit glas extra veilig en dus ook geschikt voor liftkooien en lichtschachten. Glas is doorzichtig, lichtdoorlatend, vlak maar het kan ook worden omgebogen, vormvast bij verschillende temperaturen, onbeperkt verkrijgbaar, krasvast, milieuvriendelijk, modern ogend en in verschillende afmetingen en diktes verkrijgbaar. Bovendien heeft glas een hoge buigbreeksterkte wat zeer interessant is voor het aanmaken van trappen in glas. Glazen trappen kunnen net als andere trappen in verschillende modellen worden gemaakt. Hierbij denken we aan de rechte steektrappen, draai- of wenteltrappen, kwartdraaitrappen en bordestrappen met een rustvlak tussen twee trappen in. Trappen in glas kunnen uit treden bestaan die volledig in glas zijn of gecombineerd worden met aluminium. Treden in glas hoeven niet altijd doorzichtig te zijn, ze kunnen gemaakt zijn uit gezuurd of gekleurd glas. 2.3.4.7 Andere materialen

2.3.5 Leuning en Balustrade

2.3.5.1 Vormgeving Open of gesloten trapleuning 2.3.5.2 Uitvoering Massief

Vbn.: baksteen met vormsteen, marmer afdekking, hout afdekking, gegoten beton, Hout

- klassieke handgrepen en balusters bovenop de draagboom vastgezet. - eenvoudige hedendaagse draagboom vastgezet. leuning tegen pilasters, opzij tegen de

Afwerking

47

Metaal

- verzinkt staal, RVS of aluminium - type-oplossing met ronde, inoxen buizen.

2.3.6 Afwerking (onderkant)

48

2.3.7

2.4 Wetgevingen
TV 198 - Houten Trappen (WTCB, 1995) STS 54 - Borstweringen (1994) NBN ISO 3880 - Bouwwezen - Trappen - Woordenlijst (1992) NBN ISO 3881 - Bouwwezen - Maatafstemming - Trappen en trapopeningen - Afstemmaten (1992) NBN NEN 3509 Trappen in woningen en woongebouwen Benamingen, definities en afmetingen (1995) NBN EN 131 - Ladders (1993)

Afwerking

49

3 Dekvloeren
3.1 Inleiding
Dekvloeren en vloerbedekkingen beschouwen we naast draagvloeren, als belangrijkste componenten voor het opbouwen van vloersystemen. Het vaak complexe meerlagenpakket, dat als eindproduct resulteert, moet voldoen aan de eisen die de gebruiker aan het vloersysteem stelt (het gewenste prestatieniveau). De dekvloer wordt aangebracht op de draagvloer met het doel daarvan de vlakheid, veerkracht en dergelijke te verbeteren. Het vloerbedekkingmateriaal en de eventueel noodzakelijke voorstrijk-, en lijmlaag, vormen tezamen de vloerbedekking. In de dagelijkse bouwpraktijk worden tijdens het proces van uitvoering vaak nog extra componenten/ toeslagstoffen toegevoegd aan een vloersysteem, bijvoorbeeld een lijmlaag die nodig is om het vloerbedekkingmateriaal aan de dekvloer te kleven, of een isolerende laag om de thermische of akoestische isolatiewaarde van het vloersysteem te verbeteren. Het komt ook voor dat een extra component moet worden aangebracht omdat het prestatieniveau van een andere component onvoldoende is. Zo moet bijvoorbeeld, voordat de uitgekozen vloerbedekking wordt aangebracht, de dekvloer worden gegaliseerd. Als we dit niet doen, zal een te ruwe en of ongelijkmatige oppervlaktestructuur van de dekvloer zich later in de vloerbedekking aftekenen. Reeds in de ontwerpfase van een gebouw moet duidelijkheid bestaan ten aanzien van de functionele eisen waaraan een vloersysteem in de gebruiksfase moet voldoen. Aan deze voorwaarde kan alleen worden voldaan als de ontwerper bekend is met de bestemming van het betreffende gebouw en de diverse ruimten daarin. Het kan nodig zijn dat voor n gebouw meerdere vloersystemen moeten worden ontworpen. De toekomstige gebruiker heeft meestal een duidelijk beeld van de (functionele) eisen waaraan de vloeren van een gebouw moeten voldoen. Deze eisen worden immers gedicteerd door de processen die zich in het bedrijf afspelen. Op basis van een zo volledig mogelijk inzicht in de relevante functionele eisen die aan een vloersysteem worden gesteld, kan een op dit gebied deskundig ontwerper de voor de betreffende toepassing relevante prestatie-eisen formuleren. Heeft de vragende kant de prestatieeisen eenduidig geformuleerd, dan mag die verwachten dat de aanbiedende kant een vloersysteem levert dat in de gebruiksfase conform de eisen presteert.

50

3.2 Definitie
Een dekvloer is een bouwelement samengesteld uit een bindmiddel, vulstoffen, water, ..., en op de bouwplaats wordt gestort op een draagvloer. Tussen de draagvloer en de dekvloer kan men een scheiding- en/of een isolatielaag plaatsen. Daar druklagen van beton deel uitmaken van de draagvloer behoren ze niet tot het domein van de dekvloeren en worden dus niet in dit hoofdstuk behandeld. De voor dekvloeren gebruikte materialen zijn het bindmiddel (cement, anhydriet, ...), water, vulstoffen (zand, toeslagstoffen, ...), gebeurlijk hulpstoffen en/of additieven, en een wapening (net of vezels). Soms worden speciale samenstellingen gebruikt, zoals zelfnivellerende dekvloeren. Bindmiddelen voor dekvloeren zijn doorgaans hydraulische bindmiddelen in poedervorm, die voor hun reactie en de ontwikkeling van de vereiste karakteristieken (cohesie, adhesie, enz.) met water dienen gemengd te worden. De dekvloer wordt doorgaans direct aangebracht op de draagvloer. De belangrijkste functie van de dekvloer is het vloersysteem geschikt maken voor direct gebruik of als ondergrond voor de aan te brengen vloerbedekking. Om deze functie te kunnen vervullen moeten aan de dekvloer altijd eisen worden gesteld met betrekking tot de: gewenste vlakheid en of evenwijdigheid van het vloeroppervlak; benodigde mortelsterkte in relatie met de te verwachten belasting; oppervlaktestructuur in relatie met het gebruik (direct of als geschikte ondergrond voor vloerbedekking). Daarnaast kunnen aanvullende functionele eisen worden gesteld, bijvoorbeeld op het gebied van weerstand tegen puntlasten, veerkracht, bijdrage aan de thermische en/of akoestische isolatie. Hoewel een dekvloer niet is bedoeld om er leidingen, anders dan voor verwarming of koeling, in op te nemen, gebeurt dat in de praktijk toch. De leidingen moeten in dat geval deugdelijk aan de draagvloer worden bevestigd, mogen elkaar in geen geval kruisen en de morteldekking op de bovenzijde van de leidingen moet voldoende zijn (ten minste 25 mm).

Afwerking

51

3.3 Terminologie
Voor een en dezelfde component van een vloersysteem bestaan meerdere benamingen. De oorzaak daarvan is dat bij de totstandkoming van een vloersysteem meerdere partijen zijn betrokken met onderling sterk verschillende culturen. Iedere bedrijfstak beschikt daarbij over een eigen jargon waarmee eenzelfde vloercomponent vaak verschillend wordt aangeduid. Hieronder worden enkele synoniemlijsten weergegeven: Draagvloer of constructievloer drager ondergrond ondervloer systeemvloer vloerconstructie chape ondervloer smeer- of strijkvloer afwerkvloer uitvlakvloer (-laag) overgangslaag estrich (merk) tussenvloer deklaag vulvloer toplaag of -vloer bovenvloer vloerafwerking afwerkvloer slijtlaag vloerbekleding gebruiksvloer

Dekvloer of

Vloerbedekking of

Het zal duidelijk zijn dat al deze verschillen in benaming niet passen in het kader van een integrale benadering. Eenduidigheid is hierbij een eerste vereiste. Daarom hanteren wij volgende begrippen:

Vloersysteem Een meerlagenpakket als bouwdeel waaraan eisen zijn gesteld met betrekking tot de te leveren prestatie onder een gegeven gebruiksbelasting en dat in principe bestaat uit de componenten: draagvloer, dekvloer en vloerbedekking. Component Onderdeel van een vloersysteem. Een vloersysteem is opgebouwd uit meerdere componenten.

52

Draagvloer Een component van een vloersysteem met als belangrijkste functie het leveren van de benodigde draagkracht, stabiliteit en stijfheid. Dekvloer Een component van een vloersysteem dat wordt aangebracht op een draagvloer met het doel: verbeteren van de prestatie op het gebied van bijvoorbeeld vlakheid, veerkracht en akoestiek; realiseren van een oppervlak dat geschikt is voor direct gebruik dan wel als ondergrond voor de aan te brengen vloerbedekking. Opmerking: Een dekvloer vervaardigd van een specie met een vloeimaat van ten minste 220 mm wordt gietvloer genoemd. Vloerbedekking Een component van een vloersysteem, aangebracht op een verhard vloeroppervlak en direct aan het gebruik blootgesteld. Opmerking: Vloerbedekkingen zijn bedoeld om het vloersysteem aan te passen aan gebruikseisen ten aanzien van bijvoorbeeld sterkte, waterdichtheid, slijtvastheid, hygine en esthetica. Hiertoe behoort zowel bedekking in de vorm van geplakte of losgelegde tegels, stroken of banen, als bedekking die wordt gevormd door het uitgieten of uitstrijken van vloeibare substanties. Hulpmateriaal Hulpmaterialen zijn materialen die worden gebruikt om eigenschappen van het vloersysteem of componenten daarvan te verbeteren. Hulpmaterialen kunnen worden onderscheiden naar functie in: isolatiematerialen (thermisch, akoestisch); waterkerende materialen; dampremmende materialen; (draagvloer) vul- en/of uitvlaklagen; hechting verbeterende materialen; (componenten-)scheidende materialen; (dekvloer) reparatie- en egalisatiematerialen; bevestigingsmiddelen (lijmen, kitten). Toebehoren Hulpstukken die bedoeld zijn om het vloersysteem te integreren in het gebouw. Voorbeelden van toebehoren zijn dilatatievoegprofielen, randen eindprofielen en plintprofielen. Installatie In een vloersysteem opgenomen leidingen. Leidingen worden doorgaans opgenomen in de draagvloer, maar ook in een isolatie en of uitvlaklaag. Opmerking: leidingen die veel in vloersystemen voorkom, zijn: electra-, communicatieleidingen enzovoort; aan- en afvoerleidingen voor verwarming, warm/koud tapwater enzovoort;

Afwerking

53

vloerverwarmingssystemen, elektrische weerstand- en/of warmwater voerende leidingen (die eventueel voor koeling (ge)koel(d) water kunnen voeren).

54

3.4 Eisen
Functionele eis Per eigenschap door de gebruiker gestelde eis aan het functioneren van het vloersysteem in de gebruiksfase. Deze situatiegebonden kwaliteitseisen kunnen onder andere betrekking hebben op: duurzaamheid; gebruikscomfort; onderhoudsvriendelijkheid; esthetica; prijs/prestatieverhouding; Technische eis Door een deskundige opgesteld advies dat is gebaseerd op het naar situatiegebonden kwantitatieve eisen vertaalde programma van eisen. Het programma van eisen wordt opgesteld aan de hand van de functionele eisen die de (toekomstige) gebruiker stelt aan het vloersysteem. Prestatie-eis Gekwantificeerde, situatiegebonden eis aan een bepaalde eigenschap van een vloersysteem. Prestatie-eisen worden op verschillende niveaus opgelegd, waaronder:
EG-richtlijn Bouwproducten Mechanische sterkte en stabiliteit Brandveiligheid Hygine, gezondheid en milieu Gebruiksveiligheid Geluidhinder Energiebesparing en warmtebehoud ISO 6241 Stabiliteit Brandveiligheid Gebruiksveiligheid Dichtheid Hygrothermisch comfort Atmosfeer Akoestisch comfort Visueel comfort Comfort bij aanraking Anthropodynamisch comfort Hygine Aanpassing van het gebruik Duurzaamheid Economie

Dimensionele eis Na te leven peilen: De bouwheer of de hoofdaannemer duidt het aanvangspeil aan en merkt het. Dit ligt bij voorkeur op een plaats die niet voor wijziging vatbaar is. Tolerantie 6 tot 14 mm (afh. van de situatie cfr. TV) . Horizontaliteit of helling: De aanbestedingsdocumenten bepalen of de dekvloer horizontaal of onder helling moet worden uitgevoerd (voor het wegvloeien van vloeistoffen, het aansluiten op verschillende niveaus, enz.). De helling wordt in mm/m uitgedrukt. Vlakheid: De vlakheid is de eigenschap van een oppervlak zonder oneffenheden, ongelijkheden, noch krommingen. Ze is

Afwerking

55

onafhankelijk van de helling of van het peil van het beschouwde vlak. De keuze van de tolerantie op de vlakheid hangt af van de voorziene vloerbedekking, van het gebruik ervan en van het gewenste uitzicht. Voor het afgewerkte drie vlakheidklassen: Klasse 1: Klasse 2: Klasse 3: dekvloeroppervlak onderscheidt men de strenge toleranties normale toleranties ruime toleranties 2mm/meter 3mm/meter 5mm/meter

De opdrachtgever/ architect schrijft de vlakheidklasse voor in het bestek. Indien de dekvloer afgewerkt wordt met harde tegels van groot formaat (30 x 30 cm2), dient vlakheidklasse 1 voorgeschreven te worden. Bij gebrek aan aanduidingen betreffende de vlakheidklasse en het vloerbedekkingtype, wordt vlakheidklasse 2 geist. Oppervlaktetoestand: De te eisen oppervlakteafwerking hangt af van de voorziene vloerbedekking, van haar plaatsingstechniek en van de voorziene vlakheidtoleranties. Zo wenst men voor het plaatsen van betegeling een nogal ruw oppervlak, terwijl dekvloeren bestemd voor een dunne vloerbedekking eerder een oppervlak vereisen met raspende microruwheid, d.w.z. met verticale onregelmatigheden (plaatselijke holten en/of bulten, die gemakkelijk te verwijderen zijn), waarvan de diepte of de hoogte tussen 0,1 en 2 mm variren.

Mechanische eis De prestaties vereist van de dekvloer vloeien voort uit de gebruiksvoorwaarden van de vloerbedekking en kunnen slaan op de druksterkte en op de weerstand tegen dynamische pons. Ze worden gedefinieerd, in het bestek of bij de bestelling, door een numerieke waarde. Het bestek moet de methode vermelden voor de controle van de prestaties, d.w.z. : het soort en het aantal te vervaardigen proefstukken de bewaarwijze van de proefstukken de toe te passen proefmethoden de manier om proefresultaten te interpreteren.

Vermits er geen duidelijke en volledige Belgische normen of specifieke controlemethoden voor dekvloeren bestaan, verwijzen we hier naar de methoden, zoals opgesteld door het WTCB (proeftegels). Kwaliteitswaarborg Het geheel van geplande en systematische acties, nodig om in voldoende mate het vertrouwen te geven dat een product of dienst voldoet aan de gestelde kwaliteitseisen (NBN - ISO).

56

Opmerking: Door het streven naar standaardisering in de woning- en utiliteitsbouw, bestaan er mogelijkheden voor vloersystemen met gewaarborgde kwaliteit. Op een vloersysteem waarvan de kwaliteit is gewaarborgd conform een in een BRL (bouwrichtlijn) vastgelegd prestatieniveau, kan een attest met productcertificaat worden verleend onder voorwaarde dat: alle componenten van het vloersysteem voorzien zijn van een productcertificaat; de montage/verwerking van de componenten uitsluitend wordt uitgevoerd door bedrijven die beschikken over een procescertificaat; het attest voor het totale vloersysteem berust bij n rechtspersoon.

Afwerking

57

3.5 Soorten
De karakteristieken van de draagvloer bepalen de keuze van dekvloer. Zijn samenstelling hangt af van zijn functie en van de voorziene belastingen. Elke laag van de dekvloer moet bij voorkeur een homogene dikte en homogene fysische en mechanische eigenschappen hebben. Men zal de afwerking ervan en de oppervlaktekarakteristieken aanpassen aan de voorziene vloerbedekking en rekening houden met aanwezigheid van leidingen. De maximale dikte per tegelijk uit te voeren laag is ongeveer 50 mm, om een goede verdichting te waarborgen. A. Hechtende dekvloeren Definitie: dekvloer die door zijn samenstelling en uitvoering aan de draagvloer hecht (en blijft hechten). De vereiste dikte is het kleinst. Toepassing: op stabiele en stevige ondergrond, vrij van vocht, dat nadelig kan zijn voor de dekvloer of vloerbekleding. Dikte: 30 50mm: minimum ifv. correcte uitvoering en verdichting. De stabiliteit is sterk afhankelijk van de hechting met de ondergrond. De dikte boven de leidingen moet minimaal 30 mm bedragen; ter plaatse van eventuele dikteverminderingen moet een wapeningsnet geplaatst worden. Sterkte: Hechtende dekvloeren kunnen zwaardere mechanische belastingen opnemen (ongeveer 30 % meer) dan niet-hechtende dekvloeren Wapening: gewoonlijk niet noodzakelijk, tenzij boven de leidingen B. Niet-hechtende dekvloeren Definitie: dekvloer die van de draagvloer gescheiden is door middel van een scheidingslaag. Hij hecht nergens aan de ondergrond. Deze laatste moet vlak zijn, zonder hindernissen en zo nodig voorafgaandelijk voorzien van een uitvullaag (omhullingslaag voor bepaalde buizen, ...) De vereiste hoogte moet uiteraard beschikbaar zijn.

58

Het hoofddoel vochttransport uit de draagconstructie te vermijden en een vrije horizontale beweging op zijn draagvloer mogelijk te maken; deze moet dus voldoende vlak zijn. Indien aan deze voorwaarde niet voldaan is, kunnen belangrijke krimpspanningen ontstaan. Toepassing: op zeer poreuze ondergrond op ondergrond opgebouwd uit gefractioneerde elementen op ondergrond onderhevig aan belangrijke vervormingen en/of actieve scheuren bij risico van opstijgend vocht voor de (plaatsingstechniek van) vloerbedekking bij vochtgevoelige vloerbedekking en/of plaatsingstechniek dekvloeren en 40 mm voor

Dikte: 50 mm voor cementgebonden anhydrietgebonden dekvloeren.

Wapening: aan te raden om risico op scheurvorming te beperken, wapeningsnet op halve hoogte in de dekvloer. C. Zwevende dekvloeren Definitie: dekvloer gestort op een min of meer samendrukbare isolatielaag (akoestisch en/of thermisch), waardoor hij bepaalde bewegingen kan ondergaan. Hij heeft geen stijve verbinding met enig aanliggend of onderliggend bouwelement (draagvloer, muur, plint, tussendorpel, ...) Toepassing: ter verbetering van de contactgeluidisolatie van woningscheidende vloeren en benedenvloeren bij appartementen. Minimaal 1 cm isolatie ononderbroken op vlakke en zuivere ondergrond thermisch isoleren van vloeren - minimaal 4 cm in geval van vloerverwarming - dikte te berekenen. Er wordt uitgegaan van het

Afwerking

59

principe dat de leidingen ingewerkt worden in de isolatielaag of in een uitvullingslaag gelegen onder de isolatie. Dikte: 50 mm voor cementgebonden anhydrietgebonden dekvloeren. dekvloeren en 45 mm voor

Wapening: goed geplaatste wapening is noodzakelijk. enkel wapening met vierkante mazen/ draadnet toegelaten, wapening met zeshoekige mazen is te vervormbaar; alternatief voor metalen wapeningsnet: staal-, glasof polyestervezels; steeds indrukbare ononderbroken randisolatie voorzien;

D. Dekvloer voor vloerverwarming Definitie: dekvloer ofwel aangebracht op een isolatie, met eventuele tussenplaatsing van een scheidingslaag en inwerking van vloerverwarmingselementen (buizen of kabels), ofwel gestort op onderliggende verwarmingselementen, die zelf op of in de isolatie rusten. Dikte: 55 mm indien de dekvloer ingewerkte elektrische weerstandsdraden bevat en75 mm indien de dekvloer verwarmingsbuizen bevat die niet verzonken zijn in de isolatie. De dikte wordt gemeten vanaf het bovenvlak van de isolatie. Wapening: zeker te plaatsen, boven de verwarmingselementen. E. Onderlaag Definitie: laag of lagen die tussen de dekvloer en de draagvloer aangebracht wordt of worden. Haar dikte is afhankelijk van de aard en/of van het beoogde doel (bij voorbeeld uitvullaag tussen leidingen, ...). F. Isolerende uitvullagen Isolerend beton enkel te gebruiken onder keramische bevloeringen. Schuimbeton volstaat niet om te voldoen aan de vereiste thermische isolatie boven vloeren op volle grond of boven kruipkelders.

60

Gespoten systemen: meestal minder kwaliteitsgaranties wat betreft juiste dosering, gelijkmatigheid en effectief uitgevoerde laagdikten. G. Voegen: Er kunnen diverse voegtypes voorzien worden afhankelijk van het soort dekvloer, van het vloerbedekkingtype en van het nagestreefde doel. De te voorziene voegen kunnen als volgt ingedeeld worden : de bewegingsvoegen (zetting en uitzetting) van de ruwbouw, die in de dekvloer moeten overgenomen worden; scheidingsvoegen (uitzetvoegen); bouwvoegen in de dekvloer (stort- en krimpnaden).

Voegen zijn meestal de zwakke punten van de dekvloer. Ze zijn dikwijls moeilijk uit te voeren (vlakheid van de ondergrond) en veroorzaken problemen tijdens het verdichten en het op peil brengen van de dekvloer. Het is inderdaad moeilijk een voeg uit te voeren op dezelfde plaats als deze voorzien voor de (harde) vloerbedekking, vermits deze later uitgevoerd wordt. In principe moet een voeg in de dekvloer doorgetrokken worden in de vloerbedekking.

Afwerking

61

3.6 Uitvoering
Er zijn veel factoren die, in de totstandkomingfase, invloed hebben op het prestatieniveau dat het vloersysteem uiteindelijk bereikt. Een negatieve invloed op de prestatie hebben zaken als tijdsdruk, ongunstige omgevingsomstandigheden en slechte werkomstandigheden die zich tijdens de uitvoering kunnen voordoen. Met de uitvoering van een vloersysteem zijn meerdere partijen belast, met onderling sterk verschillende bedrijfsdisciplines, die geen gemeenschappelijk economisch belang hebben. Oorzaken waardoor de beoogde kwaliteit niet bereikt wordt, zijn uitvoeringsfouten en het in n vloersysteem toepassen van meerdere materialen, met onderling sterk verschillende eigenschappen, bouwfysische gedragseigenschappen verschillen sterk per materiaal en gedragseigenschappen van materialen kunnen onverenigbaar zijn. Alleen door een integrale benaderingswijze en aanpak van het bouwonderdeel vloersysteem kan het prestatieniveau worden verbeterd. Als de prestatie-eisen aan het vloersysteem eenduidig zijn geformuleerd, zal het vloersysteem in het gebruik, mits correct uitgevoerd onder daartoe geschikte omstandigheden, voldoen aan die prestatie-eisen. Zijn de prestatie-eisen niet eenduidig geformuleerd, dan kan het zijn dat de vloer niet aan de verwachtingen voldoet. Bij de totstandkoming van het vloersysteem moeten de betrokken partijen: uitsluitend gebruik maken van producten met gewaarborgde kwaliteit; hun handelingen verrichten conform de eisen van een gewaarborgd proces; hun werkzaamheden uitsluitend verrichten als is voldaan aan de eisen die zijn gesteld aan de randvoorwaarden, de verwerkingscondities en de materiaalafhankelijke verharding- en drogingomstandigheden. AANDACHTPUNTEN BIJ DE UITVOERING: Vr het plaatsen van de dekvloer, wordt eerst een vereffening/uitvullaag (vb cellenbeton) geplaatst. Deze voor het wegwerken van oneffenheden, o.a. elektriciteitsleidingen. De resterende hoogte moet nog voldoende zijn om nadien een isolatie (vloerverwarming), en een chape van 6 7 cm. te kunnen plaatsen. De vloeren worden gelegd nadat de vloerisolatie is geplaatst. Voordat de vloer gelegd wordt doet de uitvoerder navraag of alle leidingen gelegd zijn. Zoniet mag er niet met de werken aangevangen worden. Alle buizen worden vastgelegd zodat ze niet opveren. De vloeren moeten van de omringde muren, en stalen kolommen gesoleerd worden door een elastische voeg uit schuimrubber, gexpandeerd polystyreen of een soortgelijk materiaal, met dikte van 5 mm, te plaatsen tot boven de afgewerkte vloer. Na uitvoering moet deze voeg afgewerkt worden met een voeg van siliconen.

62

Onder de dekvloer dient een PVC-folie/ dampscherm geplaatst. De totale dikte van de dekvloer is minimum 5 cm. (5 tot 8 cm) De gehele dekvloer wordt bewapend met een vlechtwerk, gegalvaniseerd staal, van mazen 38 x 38 x 1 mm (50 x 50 x 2 mm, i.c. vloerverwarming). Deze dekvloer wordt op het dampscherm geplaatst dat boven de isolatie ligt. Alvorens de dekvloer te plaatsen wordt er eerst een randisolatie geplaatst dikte 5 mm, welke na plaatsing boven de dekvloer uitsteekt. Men dient uiterst veel aandacht te besteden aan de PAS van de uitgevoerde dekvloer! Na het plaatsen van de vloerbedekking mag er niet afgeweken worden van de vooropgestelde vloerPAS!

3.6.1 Type draagvloer

De belangrijkste functies die de draagvloer in het vloersysteem vervult, zijn de zorg voor voldoende draagkracht en het leveren van voldoende stijfheid en stabiliteit. Aanvullend worden aan de draagvloer bouwfysische eisen gesteld. Het Bouwbesluit bijvoorbeeld stelt eisen ten aanzien van de dichtheid, de vochtopname en de thermische- en akoestische isolatiewaarde van uit- en inwendige scheidingsconstructies zoals vloeren. Op de Belgische bouwmarkt is een groot aanbod aan, voornamelijk steenachtige, draagvloeren. Daarnaast worden op beperkte schaal draagvloeren van staal en hout toegepast. Een belangrijk onderscheid kan gefractioneerde draagvloeren. men maken tussen monolitisch of

Men dient de kwaliteit van de draagvloer steeds te garanderen om tot een goede uitvoering van de dekvloer over te gaan! De kwaliteit van de verschillende soorten draagvloeren is niet alleen afhankelijk van het ontwerp en de detaillering. Bij in het werk vervaardigde betonvloeren en (constructieve) druklagen is het minstens zo belangrijk dat het beton op de juiste wijze wordt aangebracht en verwerkt en uithardt onder daarvoor geschikte omstandigheden. In de praktijk wordt vaak onvoldoende rekening gehouden met de nadelige gevolgen van ongunstige omgevingsomstandigheden en ook de noodzaak van een effectieve nabehandeling wordt onvoldoende erkend. De geprefabriceerde elementen voor elementenvloeren zijn vaak voorzien van een productcertificaat. Dit is echter geen waarborg voor de kwaliteit van het eindproduct (het vloersysteem). De kwalitatief hoogwaardige elementen moeten ook nog zodanig worden aangebracht en onderling en aan de overige constructie worden gekoppeld, dat een voor de toepassing geschikte draagvloer resulteert. De leverancier van de elementen is meestal niet verantwoordelijk voor het ontwerp van het vloersysteem en houdt

Afwerking

63

evenmin toezicht op de juiste wijze van monteren, vullen van voegen enzovoort. Gedurende het productieproces en de opslag zal tussen de afzonderlijke platen verschil ontstaan in kromming. Dit kan na de montage problemen opleveren omdat de hoogteverschillen tussen de afzonderlijke platen het aanbrengen van dunne afwerklagen bemoeilijkt. Een nog groter probleem wordt veroorzaakt doordat sommige lange, relatief smalle, elementen zoals holle kanaalplaten (welfsels) ook na het monteren nog vervormen als gevolg van het wijzigen, bijvoorbeeld door droging, van de temperatuur- en of vochtgradint in de platen. Dit leidt tot rechtlijnig verlopende scheuren meestal boven de voegen en ter plaatse van de opleggingen en vaak ook tot plaatselijk onthechten van druklaag of dekvloer. Scheuren tekenen zich af in elastische vloerbedekking en zetten zich door in harde vloerbedekkingen. Vooral bij groot formaat keramische tegels en natuursteenplaten kan hierdoor ernstige schade ontstaan.

3.6.2 Type dekvloer

Op de Belgische bouwmarkt is het aanbod aan soorten dekvloeren beperkt. Er werden in het verleden hoofdzakelijk cementgebonden dekvloeren toegepast, sinds 1993 valt een opmerkelijke toename in het marktaandeel van anhydrietgebonden dekvloeren waar te nemen. Dit type dekvloeren wordt voornamelijk uitgevoerd als zogenoemde gietvloer. Het toepassingsgebied van de dekvloer is, met de komst van de anhydrietgebonden gietvloeren, uitgebreid naar onder andere zwevende en verhoogde dekvloeren. In de dagelijkse bouwpraktijk blijkt de kwaliteit van de traditionele dekvloeren steeds vaker onvoldoende om aan de elementaire functionele eisen te voldoen. Bovendien verstoort het aanbrengen van de dekvloeren de voortgang van andere bouwprocessen en wordt veel extra vocht in het gebouw gebracht. Deze negatieve aspecten zouden op termijn het einde van de dekvloer kunnen betekenen. Tot op heden dankt de traditionele dekvloer zijn voortbestaan voornamelijk aan de lage prijs waarvoor hij wordt aangeboden. Met het type anhydrietgebonden dekvloer kan worden voldaan aan de belangrijkste functie-eisen. Daarnaast kunnen gietvloeren zodanig worden uitgevoerd dat aan aanvullende functionele eisen kan worden voldaan. Hierdoor zal het prestatieniveau van het totale vloersysteem toenemen.

Bindmiddelen:
3.6.2.1 Cementgebonden dekvloeren Dekvloeren met cement als bindmiddel worden meestal toegepast als een, direct op een steenachtige draagvloer aangebrachte, gehechte mortellaag. Als bindmiddel voor cementgebonden dekvloeren gebruiken we bij voorkeur CEM I (Portlandcement) of CEM II B/V (Portlandvliegascement).

64

Aan het cement worden toeslagmateriaal (meestal zand 04mm) en water toegevoegd. Water is nodig voor de chemische verharding en voor de verwerkbaarheid van de aangemaakte specie. De uitvoering, keuring en beproeving moeten plaats vinden conform NBN B 12-001. Gangbare cementtypes maken het voorwerp uit van de norm NBN B 12-001. Ze worden aangeduid door de letters CEM gevolgd door een Romeins cijfer. De norm NBN B 12-001 bepaalt de sterkteklassen (32,5 - 42,5 - 52,5), d.w.z. de druksterkte (in N/mm2) na 28 d en op 20 C, bekomen op proefstukken waarvan de norm NBN EN 196-1 de samenstelling, de afmetingen, de aanmaak, de bewaringsmethoden en duur bepaalt. De genoemde cijfers komen overeen met de resultaten van genormaliseerde proefstukken en dus niet met de mechanische karakteristieken van de afgewerkte dekvloer, die een andere samenstelling heeft en op andere temperaturen verhardt.
Code Benaming Oude code Portlandcement P CEM II PPz cement Hoogovencement 36/65 66/80 81/95 schillende verhoudingen Portland/composietKlinker, vliegas, slak en kalk in verSamenstelling

CEM I

Klinker

CEM III A HK CEM III B HL CEM III C LK CEM V A

Klinker en 36 tot 65 % hoogovenslak Klinker en 66 tot 80 % hoogovenslak Klinker en 81 tot 85 % hoogovenslak

Samengesteld cement

Klinker, 25% slak en 25% vliegas

De keuze van het cement (type en sterkteklasse) benvloedt onder andere de volgende eigenschappen van de dekvloer: de uiteindelijke sterkte; de snelheid om deze sterkte te bekomen, die de termijn van gedeeltelijke en volledige ingebruikstelling benvloedt; het snelle vrijkomen van hydratatiewarmte, waardoor het mengsel opwarmt : deze factor is gunstig bij koud weer, maar ongunstig bij warm weer (versnelde uitdroging).

De hechting aan de draagvloer (voor hechtende dekvloeren) en de neiging tot krimp (kans op scheurvorming) worden veeleer benvloed door de samenstelling dan door de keuze van het cementtype. In deze context wordt de keuze van het cement bepaald door de na x dagen geiste sterkteklasse, rekening houdend met de verhardingstemperatuur. Daar dekvloeren relatief dun zijn, wordt de verhardingstemperatuur benvloed enerzijds door deze van de ondergrond en anderzijds door de omgevingstemperatuur.

Afwerking

65

In ieder geval zijn belangrijke temperatuurverschillen tussen de omgevende lucht en de ondergrond, of tussen verschillende zones van de ondergrond zeer nadelig voor een homogene verharding van de dekvloer. Aangezien geen enkel cement hieraan kan verhelpen, is het ten zeerste aangeraden tocht, rechtstreekse bezonning, brutale opwarming, enz. te vermijden. Het cementtype is vrijwel van geen belang bij gewone temperaturen (tussen 10 en 20 tot 25 C). Het is echter wel belangrijk bij lage en zeer hoge temperaturen. Bij lage temperaturen worden cementtypes die rijk zijn aan hydraulische componenten (klinker) minder vertraagd door de invloed van de koude. Worden dus aanbevolen : CEM I, CEM III A en CEM II, afhankelijk van de samenstelling. Bij zeer hoge temperaturen worden klinkerarme cementen minder benvloed door het versnellende effect van de temperatuur van de omgeving en/of van de ondergrond. Worden dan ook aanbevolen : CEM III B en CEM II, afhankelijk van de samenstelling.

3.6.2.2 Anhydrietgebonden dekvloeren Anhydrietbindmiddel is in Belgi niet gedefinieerd in de Duitse norm DIN 4208. genormaliseerd. Het wordt

Anhydriet, natuurlijk of synthetisch, is samengesteld uit: minimum 85 % watervrij calciumsulfaat (CaSO4) maximum 3 % scheikundig gebonden water maximum 12 % andere bestanddelen (zonder water) tot de hydraulische bindmiddelen gerekend.

Calciumsulfaten worden (kristallisatieproces)

Dekvloeren op basis van calciumsulfaat worden doorgaans aangebracht als gietvloer. Gietvloeren hebben het toepassingsgebied voor dekvloeren sterk verruimd. Zo lenen gietvloeren zich bij uitstek voor toepassingen als zwevende dekvloer, verhoogde dekvloer en/of holtevloer 3.6.2.3 Andere bindmiddelen A. Magnesietcement (dat het voorwerp uitmaakt van de normen NEN N1396 in Nederland, DIN 272 en DIN 273 in Duitsland) wordt zelden toegepast in Belgi. B. Een bitumineuze dekvloer is een naadloze vloerafwerking, vervaardigd van een mengsel van steenslag, zand of andere vulstof en een bindmiddel op basis van bitumen. Bitumen is een thermoplastisch aardolieproduct, het verhardt niet en droogt niet uit. De warme of koude mortel wordt ter plaatse in een of meer lagen op een draagvloer gestort, gespreid, eventueel mechanisch verdicht en op het gewenste peil gebracht. Bitumineuze dekvloeren worden onderscheiden in: gietasfalt- of strijkasfaltvloeren; asfaltemulsie of koud asfaltvloeren.

66

3.6.3 Type vloerbedekking

Ook in functie van de verschillende vloerbedekkingen kan dit invloed hebben op de keuze van dekvloer. We verwijzen hier naar het volgend hoofdstuk.

Afwerking

67

3.7 Wetgevingen
Het WTCB heeft hierover onderzoek uitgevoerd met de steun van het IWONL (Instituut tot aanmoediging van het wetenschappelijk onderzoek in nijverheid en landbouw). De gebruikte terminologie werd gedefinieerd in de Technische Voorlichting nr. 177 Woordenlijst van de dekvloerlegger. De leidraad voor de goede uitvoering werd onderverdeeld in twee Technische Voorlichtingen : _ beschrijving van de dekvloer en de samenstellende materialen, en bepaling van de eisen alsook de controlemethodes ; hij richt zich tot de dekvloerleggers, maar ook tot andere deelnemers aan het bouwproces, te beginnen met de ontwerpers (die het type dekvloer kiezen en de voorschriften opstellen), de hoofdaannemer en de plaatser van de vloerbedekking _ een Technische Voorlichting, die later zal verschijnen, zal de uitvoering behandelen en zich dus vooral richten tot de dekvloerleggers. NBN B 12-001 NBN EN 196-1

68

4 Vloerbedekkingen
4.1 Inleiding
Het aanbod aan vloerbedekkingen is vrijwel onbeperkt. Een indeling kan gemaakt worden op basis van de invloed door temperatuur, vocht en het gebruik, die een invloed heeft op de materiaaleigenschappen van een vloersysteem waarvan de betreffende vloerbedekking deel uitmaakt. Door belastingen veroorzaakte spanningen en/of verlies van eigenschappen kunnen resulteren in schade aan het vloersysteem en/of de toegepaste vloerbedekking, hulpmateriaal en/of toebehoren. Men kan een onderscheid maken tussen naadloze en niet-naadloze vloerbedekkingen. De niet-naadloze vloerbedekkingen worden ingedeeld naar het (basis)materiaal waarvan zij zijn vervaardigd. Daarbij wordt onderscheid gemaakt in zachte, elastische en harde materialen. De verven worden als een aparte groep beschouwd.

4.2 Definitie
De vloerbedekking, als bovenste en direct aan het gebruik blootgestelde component, vervult een belangrijke functie in het vloersysteem. De vloerbedekking maakt het vloersysteem geschikt voor het gebruik. In de gebruiksfase is het vloersysteem blootgesteld aan belastingen veroorzaakt door het verkeer en de processen die op de vloer plaatsvinden. Om duurzaam te kunnen functioneren moet het vloersysteem kunnen voldoen aan eisen die zijn gesteld.

4.3 Eisen
Om een gerichte keuze te kunnen maken voor een bepaald vloersysteem, dient men op de hoogte te zijn van de wijze waarop en de omstandigheden waarbij in zijn algemeenheid een vloersysteem tot stand wordt gebracht. Ook bekendheid met de oorzaken van de veelvuldig optredende problemen is een voorwaarde om tot een weloverwogen keuze te komen. Als belangrijkste oorzaken van problemen zijn te noemen: onvoldoende communicatie tussen opdrachtgever en uitvoerende bedrijven (25%); ontoereikende kennis bij de uitvoerende bedrijven (25%); wanprestatie bij n of meer van de uitvoerendebedrijven (35%); materiaalgebrek of onjuist advies leverancier (5%); ander gebruik van het vloersysteem dan bij het ontwerp voorzien (5%); andere oorzaken (5%).

Afwerking

69

Men maakt de keuze van vloerbedekking op basis van prestatief en esthetische criteria. Het zijn voornamelijk de bouwtijd en de bouwfysische factoren vocht en temperatuur die een vrije keuze van vloerbedekking beperken. Tijdens de gehele periode waarin een bouwwerk tot stand komt, is er sprake van vochtaanbod door bijvoorbeeld neerslag en natte bouwprocessen. Steenachtige materialen, zoals beton, metsel-, pleister- en tegelwerk, kunnen naast de leeftijdsafhankelijke hoeveelheid restvocht die zij bevatten, ook extra vocht opnemen door bijvoorbeeld capillaire opzuiging. In het ruwbouwstadium is een gebouw in aanbouw bovendien blootgesteld aan vaak sterk wisselende temperaturen. Tussen de verschillende steenachtige materialen bestaan, afhankelijk van soort en type materiaal, grote verschillen in de mate van vochtopname en de snelheid waarmee dit vocht, afhankelijk van de omstandigheden, kan worden afgestaan. In een meerlagensysteem, opgebouwd uit verschillende soorten materialen, kunnen hierdoor per component verschillen in vochtconcentratie ontstaan. Deze vochtconcentratieverschillen en de temperatuurverschillen veroorzaken spanningen in de afzonderlijke lagen van het meerlagensysteem. De spanningen veroorzaken vervormingen die per laag kunnen verschillen met als gevolg nieuwe spanningen. Als n of meer componenten van een vloersysteem veel vocht bevatten en het vloersysteem wordt aan de bovenzijde bekleed met een sterk dampremmende laag (vloerbedekking), zal het ingesloten vocht streven naar een (tijdelijke) evenwichtstoestand, behorende bij de heersende omgevingscondities. Om de werkelijke evenwichtstoestand te bereiken, kan het in het vloersysteem opgesloten vocht alleen via de onderkant (de meestal betonnen draagvloer) ontwijken. In een nieuw gebouw wordt de vloerbedekking meestal kort voor de oplevering aangebracht. Vanaf dat moment zijn de omgevingscondities aan de gebruikszijde van het meerlagensysteem te omschrijven als: een geklimatologiseerde binnensituatie (bv 20 C). Aan de onderkant van het vloersysteem kunnen verschillende omgevingscondities heersen: binnenklimaat (verdiepingsvloersysteem); buitenklimaat (uitkragende verdiepingsvloer); gematigd buitenklimaat (begane-grondvloer boven een meer of minder geventileerde kruipruimte). Ook als er tussentijds geen sprake is van vochttoevoer naar het vloersysteem zal het drogingsproces, zelfs onder de meest gunstige van deze omgevingsomstandigheden, veel tijd vergen. Bij vloersystemen waarin relatief koude binnenoppervlakken aanwezig zijn (koudebruggen) kan sprake zijn van inwendige condensatie en/of langdurige oppervlaktecondensatie. Ten gevolge van capillaire opzuiging van het condenswater is dan geen sprake meer van droging maar wordt het vloersysteem natter met alle risicos voor het ontstaan van schade. De

70

vochtproblemen met begane-grondvloeren zijn bekend. De klachten zijn weliswaar afgenomen door het aan de onderzijde isoleren van deze vloeren. Er zijn echter nog steeds veel klachten die veroorzaakt worden door een onjuiste/ onzorgvuldige detaillering en/of uitvoering. Zo mag geen vochtige lucht vanuit de kruipruimte door openingen in de draagvloer kunnen migreren en moet isolatie in een gesloten laag zijn aangebracht. Om ongewenste condensatie te voorkomen, dient een koudebrug-berekening te worden uitgevoerd. Koudebruggen kunnen door een goede detaillering van het ontmoetingsdetail kop- en langsgevel en de vloeropleggingen worden voorkomen. In een vloersysteem opgebouwd uit verschillende materialen zal, na het intreden van de (tijdelijke) evenwichtstoestand, de hoeveelheid vocht in % m/m per laag kunnen verschillen. Het vochtpercentage dat in de (tijdelijke) evenwichtstoestand per laag wordt bereikt hangt af van de absorptiecofficint die onder andere wordt bepaald door de porinverdeling van het materiaal. In materialen met een grote hoeveelheid microporin kan het vochtgehalte in de (tijdelijke) evenwichtstoestand hoog oplopen. Hoge vochtconcentraties in een materiaal veroorzaakt volumetoename, wat weer kan leiden tot verlies aan eigenschappen van dat materiaal en van andere componenten van het vloersysteem. Het gevolg hiervan is schade aan het vloersysteem. Omdat zowel de omgevingsomstandigheden als de factor tijd een belangrijke rol spelen bij de vochthuishouding binnen een meerlagensysteem, moet bij een korte bouwtijd worden afgezien van de combinatie van een sterk hydrofiele draagvloer met een sterk dampremmende vloerbedekking. Een draagvloer waarop een stijve dekvloer/vloerbedekking combinatie moet worden aangebracht, moet zoveel mogelijk onvervormbaar zijn. Schade aan een hechtend aangebrachte dekvloer/vloerbedekkingcombinatie kan optreden bij: vervorming van in het werk gestorte betonvloeren ten gevolge van het optreden van krimp en kruip. scheuren van de dekvloer ter plaatse van de plaatovergangen/ voegen bij elementenvloeren die niet zijn voorzien van een druklaag of waarbij geen onderlinge koppeling is toegepast. De processen waaraan het vloersysteem in de gebruiksfase is blootgesteld, vormen eveneens een belangrijke beperking in de keuzevrijheid. Zwaar en intensief verkeer over de vloer stelt hoge eisen aan de slijtvastheid en onvervormbaarheid van het vloersysteem. Onderbrekeningen in het vloeroppervlak, zoals voegen zijn kwetsbaar en moeten daarom zoveel mogelijk worden voorkomen. Natte processen vereisen een vloeistofdicht vloersysteem. In principe komen hiervoor alleen de naadloze vloerafwerkingen in aanmerking. Bescherming van het vloersysteem tegen aantasting door olie, vet, suiker,

Afwerking

71

bloed, chemicalin enzovoort, wordt meestal geboden door de vloerbedekking. Voorwaarde daarbij is dat de voor het proces geschikte vloerbedekking in combinatie met de aanwezige draagvloer/dekvloercombinatie een duurzaam presterend vloersysteem oplevert.

72

4.4 Soorten
Veel soorten vloerbedekking zijn reeds voorzien van een productcertificaat ifv de kwaliteitsbewaking. De gebruikssituatie is medebepalend voor de te kiezen vloerbedekking. Het is van belang dat wordt nagegaan of de vloerbedekking geschikt is voor de beoogde toepassing. Dat is het eenvoudigst bij fabrieksmatig vervaardigde gecertificeerde producten waaraan tevens een kwalificatie is verleend bijvoorbeeld met de UPECmethode. Moeilijker is het met in het werk vervaardigde vloerbedekkingen vooral als daarvoor weinig of geen normen beschikbaar zijn (zoals voor kunstharsgebonden vloerbedekkingen). Daarnaast is de kwaliteit van een vloerbedekking sterk afhankelijk van de kwaliteit van de ondergrond waarop die vloerbedekking wordt aangebracht. Bij de keuze voor soort en type vloerbedekking moet hierbij nadrukkelijk worden stilgestaan:

4.4.1 Cementgebonden vloerbedekkingen

Onder cementgebonden vloerbedekkingen worden verstaan: naadloze in het werk vervaardigde monolitisch afgewerkte betonvloeren; naadloze in het werk vervaardigde toplagen van cementgebonden tussenlagen of dekvloeren; cementbeton voorzien van een speciale toplaag: de toplaag van een cementgebonden vloerbedekking verleent aan een vloersysteem bijzondere eigenschappen ten gevolge van zijn samenstelling en/of de speciale oppervlaktebehandeling (stempelen, uitwassen, slijpen, polijsten, inkleuren, enzovoort) die hij heeft ondergaan. De bijzondere eigenschappen kunnen worden onderverdeeld in:

Industrile toepassingen: 1 speciale toplagen: Toplagen van monolitisch afgewerkte betonvloeren bestaande uit een afzonderlijk aangebrachte toplaag of strooimateriaal. De toplaagspecie of het strooimateriaal is vervaardigd van cement en toeslagmateriaal. Aan het mengsel kunnen tevens pigmenten en/of hulpstoffen worden toegevoegd. De toplaag kan worden afgewerkt in een structuur naar keuze, varirend van fijn schuurwerk tot spiegelblinkend, of licht uitgewassen; Toplagen van twee lagen, hechtend, of op een scheidingslaag, aangebracht. Ter verhoging van de technische eigenschappen kunnen aan de toplaagspecie speciale toeslagmaterialen, vulstoffen en/of hulpstoffen worden toegevoegd; 2 uitgewassen toplagen:

Afwerking

73

Toplagen aangebracht op een al dan niet van krimpwapening voorziene cementgebonden uitvlak- of tussenlaag. Ter verbetering van de weerstand tegen aantasting door bij voorbeeld bloedzuren, melkzuren, suikers en dergelijke, wordt de toplaag, met speciaal geselecteerd en gegradeerd toeslagmateriaal, langdurig gewalst: Tijdens dit walsen wordt het overtollige cement dat aan het vloeroppervlak uittreedt voortdurend verwijderd. Door dit procd wordt een zeer goede verdichting verkregen en wordt, door het gereduceerde cementgehalte, krimp beperkt. Het vloeroppervlak wordt tot slot gelijkmatig uitgewassen tot de gewenste textuur is bereikt; 3 cementbeton platen en tegels: Deze geprefabriceerde elementen worden aangebracht in een cementmortelbed. De elementen hebben een speciale slijtvaste toplaag, waaraan tevens pigment kan zijn toegevoegd. Ter verbetering van de weerstand tegen chemische aantasting worden ook wel tegels vervaardigd van speciaal sulfaatbestendig cement of van aluminiumcement. Cementbetontegelvloeren vergen geen langdurige nabehandeling kunnen reeds enkele dagen na het leggen in gebruik worden genomen. Esthetische toepassingen: (ook wel cementcomposiet genaamd) 1 Gestempelde toplaag: Op het vrgeschuurde, op de gewenste kleur gebrachte, nog verse oppervlak van een betonvloer of dekvloer worden flexibele platen aangebracht met een geprofileerde onderzijde. Door op de gladde bovenzijde van de platen druk uit te oefenen (wals) wordt het profiel in het verse toplaagbeton gedrukt (stempel). Na het verwijderen van de platen vertoont het vloeroppervlak het contraprofiel van de stempelplaat. De mogelijkheden zijn groot, zo zijn er stempels voor tegelmotieven, diverse soorten natuurstee (flagstone) of bestratingmateriaal (kassei, klinkers enzovoort). 2 Uitgewassen toplaag: De toplaag wordt aangebracht op een al of niet van krimpwapening voorziene cementgebonden uitvlak- of tussenlaag. Ter verhoging van het esthetisch aanzien worden aan de toplaagspecie speciaal geselecteerde en gegradeerde toeslagmaterialen (bijvoorbeeld fijn grind), pigmenten en/of witte cement toegevoegd. Na het aanbrengen wordt de toplaag langdurig gewalst: Tijdens dit walsen wordt het overtollige cement dat aan het vloeroppervlak uittreedt voortdurend verwijderd. Door dit procd wordt een zeer goede verdichting verkregen en wordt, door het gereduceerde cementgehalte, de krimp beperkt. en

74

Het vloeroppervlak wordt tot slot gelijkmatig uitgewassen tot de gewenste textuur is bereikt. 3 Geslepen toplaag: Deze toplagen worden aangebracht op een al of niet van krimpwapening voorziene cementgebonden uitvlak- of tussenlaag. Ter verhoging van het esthetisch aanzien worden aan de toplaagspecie speciaal geselecteerde en gegradeerde toeslagmaterialen (bijvoorbeeld natuursteenkorrels), pigmenten en/of witte cement toegevoegd. Na het aanbrengen wordt de toplaag langdurig gewalst. De toplaag dient ten minste zeven dagen te worden beschermd tegen uitdroging door het afdekken met bijvoorbeeld PE-folie. Drie tot vier dagen na het aanbrengen wordt het vloeroppervlak voor de eerste maal geschuurd met schuurmachines uitgerust met schijven die zijn voorzien van diamantsegmenten. Het schuren kan zowel nat als droog gebeuren. In het laatste geval wordt het vrijkomende stof tijdens het schuren afgezogen. Na het schuren worden de porin en gaatjes gevuld met cementpasta in de kleur van de toplaag. Na een etmaal geconditioneerde verharding wordt het vloeroppervlak voor de tweede maal geslepen met water en fijnere diamantsegmenten. Hierna kan het oppervlak naar keuze worden gepolijst of gepolitoerd. De meest recente ontwikkeling is het met diamantsegmenten schuren en polijsten van al dan niet ingekleurde betonvloeren. De eerste maal wordt geschuurd met grove schijven en vervolgens wordt met steeds aangepaste diamantsegmenten fijn geschuurd, gezoet en/of gepolijst. Het schuren kan nat en droog (met stofafzuiging)plaats vinden. Door pigment aan het beton toe te voegen en, na het vrschuren, de verse toplaag te bestrooien met speciaal geselecteerde korrels (ook glas en metaal) en deze weer in te schuren, kan door schuren en polijsten een bijzonder fraai resultaat worden verkregen. Ook na het schuren kan de vloer nog worden ingekleurd door het oppervlak te behandelen met zure oplossingen van metaalzouten. 4 Cementbeton platen en tegels: Geprefabriceerde elementen voorzien van een toplaag bestaande uit cement, speciale toeslagmaterialen en kleurstoffen. Het oppervlak heeft een nabehandeling ondergaan zoals uitwassen (gewassen grindtegels) of slijpen en zoeten of polijsten (terrazzotegels). Ook in gladde metalen mallen vervaardigde tegels op basis van aluminiumcement kunnen door hun fraaie gladde, gesloten structuur en homogene kleur fungeren als esthetische vloerbedekking. technische eigenschappen, zoals: slijtvast;

Afwerking

75

stroef; slag- en stootvast; bestand tegen chemische aantasting; vloeistofdicht. esthetische eigenschappen, zoals: kleur en glans; structuur; reinigbaarheid.

4.4.2 Anhydrietgebonden vloerbedekkingen

Onder anhydrietgebonden vloerbedekkingen worden verstaan: naadloze in het werk vervaardigde toplagen van calciumsulfaatgebonden tussenlagen of dekvloeren; geprefabriceerde platen of tegels van cementbeton voorzien van een speciale toplaag.

De toplaag van een anhydrietgebonden vloerbedekking verleent aan een vloersysteem bijzondere eigenschappen ten gevolge van zijn samenstelling en/of de speciale oppervlaktebehandeling (slijpen, polijsten, inkleuren enzovoort) die hij heeft ondergaan. De bijzondere eigenschappen kunnen worden onderverdeeld in technische en esthetische eigenschappen, zoals bij cementgebonden vloerbedekkingen. Industrile toepassingen: 1 speciale toplagen: Toplagen van twee lagen, hechtend, of op een scheidingslaag, aangebracht. Ter verhoging van de technische eigenschappen kunnen aan de toplaagspecie speciale toeslagmaterialen, vulstoffen en/of hulpstoffen worden toegevoegd; 2 calciumsulfaatbeton platen en tegels: Deze geprefabriceerde elementen worden aangebracht op montagevloerdragers als verhoogde vloer. De elementen kunnen reeds zijn voorzien van een elastische vloerbedekking. Calciumsulfaatbetontegels vergen geen lange verhardingstijd en kunnen reeds enkele dagen na vervaardigen worden gelegd. Esthetische toepassingen:

76

Een geslepen toplaag wordt aangebracht op een calciumsulfaatgebonden uitvlak- of tussenlaag. Ter verhoging van het esthetisch aanzien worden aan de toplaagspecie speciaal geselecteerde en gegradeerde toeslagmaterialen (bijvoorbeeld natuursteenkorrels) en pigmenten toegevoegd. Drie tot vier dagen na het aanbrengen wordt het vloeroppervlak voor de eerste maal geschuurd met vrij grove diamantschijven. Na het schuren worden de porin en gaatjes gevuld met calciumsulfaatpasta in de kleur van de toplaag. Na een etmaal geconditioneerde verharding wordt het vloeroppervlak voor de tweede maal geslepen met fijnere diamantschijven. Hierna kan het oppervlak naar keuze worden gepolijst of gepolitoerd en wordt het ten slotte altijd gempregneerd en verzegeld.

4.4.3 Bitumineuze vloerbedekkingen

Onder bitumineuze vloerbedekkingen worden verstaan naadloze, in het werk vervaardigde, toplagen van samengestelde asfaltvloeren. Door een speciale samenstelling verlenen deze toplagen aan de vloer bijzondere eigenschappen. Industrile toepassingen: 1 speciale toplagen: Toplagen met door een speciale samenstelling verkregen bijzondere eigenschappen voor toepassing als: zuurvaste vloerafwerking voor chemische industrien. Toplaag van een asfaltvloer in twee lagen, met verspringende aanzetnaden, hechtend aangebracht op een steenachtige draagvloer voorzien van een voorsmeerlaag; antistatische vloerafwerking voor bijvoorbeeld computerruimten; geleidende, vonkvrije vloerafwerking voor munitieopslagplaatsen en fabrieken; 2 tegelvloer: De asfalttegels worden geprefabriceerd van geperst gietasfalt. De kleur van deze tegels is zwart of roodbruin. De hardheid en dichtheid zijn afhankelijk van de persdruk bij de vervaardiging. De afmetingen van de tegels vanaf 250x250 mm, de dikten variren van 20 tot 25 mm. De tegels worden op steenachtige draagvloeren in de cementspecie gelegd. De tegels kunnen worden gelegd met een circa 3 mm brede voeg die met cementspecie of asfaltmeel wordt volgewassen. Als de tegels zonder voeg worden gelegd, kan dit koud gebeuren of door de kopse kanten van de tegels vraf te bestrijken met verwarmd asfaltbitumen. Hierdoor wordt een gesloten vloeroppervlak verkregen.

Afwerking

77

Asfalttegels worden toegepast in werkplaatsen, praktijklokalen, drukkerijen, stations, kazernes en dergelijke; 3 platenvloer: Asfaltplatenvloeren worden gelegd met mookerplaten met afmetingen van 500x500 mm en een dikte van 8 tot 15 mm. De platen worden gebruikt voor dezelfde industrile toepassingen als de naadloze gietasfaltvloer. De platen worden vastgebrand op een bitumenlaag die vraf in hete toestand met een mastiekbezem op de ondergrond is aangebracht. De door verwarming zacht gemaakte platen kunnen in het gewenste profiel worden aangebracht en zelfs tegen de wanden worden opgezet. Ook in de zelfbouwsfeer vinden asfaltplaten toepassing bij veeteeltbedrijven als stalvloer. Aangebracht op een, eveneens in de hete bitumen gekleefde, laag drukvast en isolerend foamglas wordt een warme vloer voor jongvee verkregen.

4.4.4 Magnesiagebonden vloerbedekkingen

Onder magnesiagebonden vloerbedekkingen worden verstaan naadloze in het werk vervaardigde toplagen van magnesiagebonden dekvloeren of tussenlagen. Deze toplagen verlenen aan de vloer bijzondere eigenschappen ten gevolge van hun samenstelling en/of de speciale oppervlaktebehandeling die zij hebben ondergaan. Industrile toepassingen: De industrile toepassing van magnesiagebonden vloerbedekkingen beperkt zich tot speciale toplagen. Het betreft hier de bovenste laag van een in twee lagen aangebrachte magnesiagebonden dekvloer. De speciale toplaag kan ook in een enkele laag op een geprepareerde steenachtige, houten of stalen draagvloer worden aangebracht. Steenachtige draagvloeren moeten voldoende vlak zijn met een schoon en ruw oppervlak. Ter verbetering van een bepaalde gewenste eigenschap (slijtvastheid, taaiheid enzovoort) kunnen aan de toplaagspecie speciale toeslagmaterialen, vulstoffen en of hulpstoffen worden toegevoegd. Esthetische toepassingen: 1 effen gekleurde toplagen: Deze worden aangebracht op een magnesiagebonden uitvlak- of tussenlaag. Ter verhoging van het esthetisch aanzien worden aan de toplaagspecie pigmenten toegevoegd. Na het aanbrengen en verharden kan de toplaag naar keuze worden geschraapt of geschuurd en gepolijst. Een maand na het aanbrengen dient het vloeroppervlak een nabehandeling met was of lijnolie te ondergaan. Tijdens de verdere levensduur dient het vloeroppervlak vettig te worden gehouden; 2 toplagen met gevlamde kleuren:

78

Deze worden aangebracht op een magnesiagebonden uitvlak- of tussenlaag. Ter verhoging van het esthetisch effect wordt in een mengtrog een pakket opgebouwd uit meerdere lagen specie met een stopverfachtige consistentie. De lagen hebben onderling verschillende kleuren en laagdiktes. Van dit pakket wordt een plak afgestoken die nmaal wordt omgezet en vervolgens in kleine charges op de magnesiagebonden uitvlaklaag wordt aangebracht. De toplaagspecie wordt met de spaan op de juiste dikte uitgesmeerd waarbij in n richting wordt gestreken. Enige uren na het aanbrengen (afhankelijk van de snelheid van opstijven) wordt de bovenlaag afgeschraapt waardoor de diverse inhomogeen gemengde kleuren toplaagspecie als vlammen (marmeringen) zichtbaar worden. Na het verharden wordt de toplaag nogmaals geschraapt, geschuurd en gepolijst. Een maand na het aanbrengen moet het vloeroppervlak een nabehandeling ondergaan met was of lijnolie. Tijdens de verdere levensduur moet het vloeroppervlak vettig worden gehouden om kwaliteitsverlies door vochtopname te voorkomen.

4.4.5 Kunstharsgebonden vloerbedekkingen

Naadloze vloerbedekkingen worden doorgaans vervaardigd van compounds samengesteld uit kunsthars (bindmiddel), verharder en vulstof. Toeslagmateriaal wordt bij deze vloerbedekkingen meestal aangeduid als vulstof. Naarmate er veel of weinig vulstof wordt toegevoegd spreken we van een hoge of lage vulgraad. De homogeen gemengde kunstharscompounds worden ter plaatse in n of meerdere dunne lagen op een geprepareerde ondergrond uitgegoten of gestreken met een totale laagdikte van ten minste 1 mm. Naadloze kunstharsvloeren met een totale laagdikte van minder dan 1 mm worden gerekend tot de verven (coatings). De eigenschappen van kunstharsvloeren worden, behalve door soort en type vulstof, sterk bepaald door het type bindmiddel. Bij het toepassen van dit type vloerbedekkingen dienen tussen de partijen duidelijke en eenduidige afspraken worden gemaakt over het geiste prestatieniveau en de controle daarop. Als bindmiddel voor vloerbedekkingen worden voornamelijk de volgende kunstharsen toegepast: epoxyharsen (EP); polyesterharsen (UP); polyurethaanharsen (PUR); polymethylmethacrylaatharsen (PMMA). Vanaf 2002 mogen kunstharsgebonden vloerproducten, die binnen worden aangebracht, maximaal 100 gram per liter vluchtige organische stoffen bevatten.

Afwerking

79

1 Epoxyharsen (EP) Epoxyharsen worden in de vloerensector sinds ongeveer 35 jaar toegepast. EP-hars is een tweecomponenten thermohardende hars met als componenten het epoxyhars en een harder. Het aantal combinatiemogelijkheden maakt het verkrijgen van harsen met een ruime verscheidenheid van eigenschappen mogelijk. Epoxyharsen kunnen worden gemengd (versneden) met bitumen. Het epoxy-bitumen is goed bestand tegen chemicalin, hoge temperaturen, weersinvloeden en water en hecht goed op staal. De hardheid is over het algemeen geringer. De mengverhouding van de componenten hars en harder is meestal vast. Afwijkingen van deze verhoudingen geven minder goede eindproducten. De beschikbare verwerkingstijd (potlife) is sterk afhankelijk van de samenstelling, maar ook van de omgevingstemperatuur. EP-hars krimpt in vergelijking met andere harsen weinig. Door de voortschrijdende technische ontwikkeling zijn er ook zogenoemde watergedragen epoxys verkrijgbaar en mengsels van epoxy en cement. Deze laatste compound wordt veel toegepast als vochtregulerende tussenlaag bij het aanbrengen van een bekleding op een vochtige steenachtige ondergrond. 2 Onverzadigde polyesterharsen (UP) Ongevulde UP-hars heeft een uithardingskrimp die 69% bedraagt, waardoor reeds tijdens het verharden krimpscheuren kunnen ontstaan. Om die reden worden voornamelijk hooggevulde UP-mortels gebruikt, waarbij de krimp van de mortel tot 1% of minder wordt teruggebracht. De taaivloeibare UP-hars bestaat uit 5070% (m/m) onverzadigde polyester, opgelost in 5030% (m/m) reactief monomeer verdunningsmiddel. Door toevoeging van een of meer reactieve componenten, respectievelijk een initiator (katalysator) en een versneller, kan de UP-hars tot verharding worden gebracht. De chemische uithardingsreactie bepaalt de potlife. Tijdens het uithardingsproces komt warmte vrij. De verdunningsmiddelen veroorzaken een doordringende stank bij het verwerken van een UP-specie. 3 Polyurethaanharsen (PUR) De hoofdcomponenten zijn hars en isocyanaat. Het aantal combinatiemogelijkheden is groot, waardoor een grote verscheidenheid van eigenschappen kan worden verkregen, van broshard tot rubberachtig. De componenten worden in een vastgestelde gewichtsverhouding gemengd en de potlife geregeld door toevoeging van meer of minder katalysator. In onverharde toestand is de hars zeer gevoelig voor vocht, zelfs voor waterdamp. PUR-compounds mogen daarom alleen worden verwerkt in ruimten met een lage relatieve luchtvochtigheid en op een droge ondergrond. PUR verwerken in, gesloten ruimten kan vanwege de giftigheid bezwaarlijk zijn. Een voordeel boven andere harsen is, dat de uitharding doorgaat bij lagere temperaturen. Als minimum wordt hierbij doorgaans

80

circa 5 C aangehouden. Ook PUR-hars wordt gemengd (versneden) met bitumen als polyurethaanbitumen toegepast. 4 Polymethylmethacrylaatharsen (PMMA) Deze harsen vormen voor vloerbedekkingen de meest recente groep kunstharsen. Zij vertonen een vrij grote verwantschap met de polyesters. Evenals UP zijn het ncomponentenharsen die met een toe te voegen katalysator tot verharding worden gebracht. Acrylaatharsen hebben een korte uithardingstijd. Verwerking vergt speciale voorzorgsmaatregelen, omdat geen verdunningsmiddelen kunnen worden toegevoegd. Besluit Er wordt tevens gebruik gemaakt van diverse mengvormen. Mengvormen zijn een combinatie van verschillende typen harsen. Zo zijn er mengvormen van epoxy- en polyurethaanharsen. Men tracht met deze mengvormen de gunstige eigenschappen van beide harstypen te combineren. Vulstoffen worden toegevoegd om de eigenschappen van het eindproduct te verbeteren. De vulstoffen moeten zeer droog zijn wanneer zij met kunsthars worden gemengd. Veel gebruikte vulstoffen zijn: kwartszand, korund, graniet, kwartsiet, basalt, grafiet, metaalpoeders (anti-statische vloerbedekkingenElectro Static Discharge), glasvezels, chips (gepigmenteerde kunststofsnippers), gepigmenteerde PVC-korrels en marmersplit. Door toevoeging van pigmenten, zoals ijzeroxiden, chroomoxiden, titaandioxiden kunnen nagenoeg alle kleuren of kleurencombinaties worden verkregen. Sportvloer De verschillende takken van sport stellen uiteenlopende eisen aan de sportvloer. Voor de eisen waaraan een binnensportvloer moet voldoen heeft het Olympisch Comit Instituut Sport Accommodatie - een richtlijn opgesteld. Deze richtlijn onderscheidt drie klassen: klasse 1: topsportvloer klasse 2: gemiddelde binnensportvloer; klasse 3: universele binnensportvloer.

4.4.6 Zachte vloerbedekingen

Onder zachte vloerbedekkingen worden voornamelijk de diverse soorten tapijt gerekend die in de vorm van banen of tegels worden geleverd. Tapijt bestaat uit een gebruikslaag die is vervaardigd van vezels en/of garens en een onderlaag, de zogenoemde rug, waaraan de gebruikslaag is gehecht.

Afwerking

81

Staan de vezels rechtop dan spreken we van pool. Tapijten bestaande uit een pool en een rug worden pooltapijten genoemd. Bestaat de pool uit lussen dan spreken we van boucl. Tapijt zonder een pool wordt vlaktapijt genoemd. Daarbij zijn de vezels en garens van de gebruikslaag vooral horizontaal georinteerd. Voor de gebruikslaag van tapijten worden de volgende, materialen toegepast: plantaardige vezels: katoen, kokos, sisal; dierlijke vezels: wol, geitenhaar; bewerkte natuurstoffen: viscose (rayon); synthetisch polypropyleen; materiaal: polyacrylnitryl, polyamide, polyester,

anorganisch materiaal: aluminium, koolstof, staal. Tapijten worden los gelegd of op de ondergrond bevestigd. Zogenaamd kamerbreed tapijt (tapis plein), binnen de betreffende ruimte naadloos, wordt gespannen. De dikte van het tapijt benvloedt zowel de thermische als de akoestische eigenschappen. De vervuiling van tapijt kan sterk worden beperkt door een juiste tapijtkeuze (katoen). Tapijt is leverbaar in tegelvorm en op rollen. Tapijttegels worden meestal los gelegd op een drukvaste, schone, droge, vlakke ondergrond met een egale gladde oppervlaktestructuur. Tapijt aan de rol kan eveneens los worden gelegd, maar om uiteenlopende redenen (uitlopen of krimpen van het materiaal; onveiligheid voor de gebruiker enzovoort) wordt meestal gekozen voor een methode waarbij het tapijt wordt gefixeerd. Bij ruimtes van beperkte omvang kan het kamerbreed tapijt worden bevestigd (gespannen) aan langs de wanden van de betreffende ruimte aangebrachte latten of strippen die zijn voorzien van gekromde nagels. In ruimtes met afmetingen die groter zijn dan de baanbreedte van het tapijt wordt meestal gekozen voor het verlijmd aanbrengen van het tapijt. Ook bij deze methode is een drukvaste, schone, droge, vlakke ondergrond met een egale gladde oppervlaktestructuur van belang.

4.4.7 Elastische vloerbedekkingen

Vloerbedekkingen op basis van vinyl (PVC), linoleum of rubber (zowel van natuurlijke herkomst als synthetisch) in de vorm van banen of tegels worden tot de elastische vloerbedekkingen gerekend. Elastische vloerbedekkingen kunnen homogeen of heterogeen zijn opgebouwd. A. Homogene elastische vloerbedekkingen

82

PVC vloerbedekking bestaat meestal uit n of meerdere lagen vinyl, die betreffende hun samenstelling (receptuur) en dessin identiek zijn (dessin is dus door en door). Dergelijke producten kunnen derhalve zonder dessinverlies geheel worden versleten. Er bestaan ook homogene elastische vloerbedekkingen, in de vorm van platen en tegels, die zijn vervaardigd van uit kabelommantelingen teruggewonnen PVC. De platen, met een dikte van circa 10 mm, zijn aan de randen voorzien van een speciaal profiel. Door dit speciale profiel worden de tegels bij het leggen onderling verbonden. Zij kunnen los worden gelegd op een voldoende vlakke dekvloer, of daarop worden gelijmd. Linoleum wordt op een, meestal uit een open jute-weefsel bestaande, onderlaag opgebouwd. Toch wordt linoleum als een homogene vloerbedekking beschouwd. De onderlaag dient slechts als dragermateriaal tijdens de fabricage, het transport en het verleggen. Rubberen vloerbedekkingen worden overwegend op basis van synthetische rubbersoorten vervaardigd, die samen met pigmenten, vulstoffen, stabilisatoren en eventueel vulcanisatoren worden verwerkt. De verwerking vindt plaats tot gladde banen en tegels of tot geprofileerde tegels. B. Heterogene elastische vloerbedekkingen Deze bestaan uit n of meer onderlagen, waarop een deklaag is aangebracht die als slijtlaag functioneert. Deze vloerbedekkingen worden als versleten beschouwd, als de deklaag en/of de dessinvormende (tussen)laag versleten is. Praktisch alle heterogene elastische vloerbedekkingen hebben een gesloten, al dan niet gestructureerde slijtlaag, die voornamelijk uit polyvinylchloride (PVC) bestaat. Indien deze laag gedessineerd is, wordt deze aan het gladde, niet-gedessineerde oppervlak van een onderlaag hecht verbonden. Is de slijtlaag transparant, dan wordt deze met het gedessineerde, al dan niet gestructureerde oppervlak van de onderlaag hecht verbonden. Bij sommige producten wordteen afzonderlijke dessinvormende tussenlaag gebruikt. Een bijzonder type heterogene elastische vloerbedekking is laminaat dat een dessinvormende tussenlaag van houtfineer bevat. De verwerking van laminaat is overeenkomstig met die van een elastische vloerbedekking. Industrile toepassingen: Voor industrile toepassingen worden voornamelijk de homogene elastische vloerbedekkingen toegepast met een dikke slijtlaag en/of een grote laagdikte. De elastische vloerbedekkingen kunnen daarbij zijn voorzien van wapening in de vorm van een inlage van bij voorbeeld glas- of polyestervlies. Ter verbetering van de slijtvastheid en stroefheid kan de slijtlaag elektrokorundkorrels bevatten. De uit teruggewonnen grondstoffen vervaardigde homogene PVC-tegels en platen en heterogene soorten vinyl waaraan vezels zijn toegevoegd vinden eveneens toepassing in de industrie. Een speciale anti-statische vinyl vloerbedekking is ontwikkeld voor ruimten

Afwerking

83

waar geen elektrische ontladingen mogen ontstaan en waar toch regelmatig nat of droog onderhoud nodig is. Voor industrile toepassingen worden de vloerbedekkingen doorgaans verlijmd aangebracht op een drukvaste, vlakke, droge dekvloer met een gladde egale oppervlaktestructuur. Als lijm wordt meestal een kunstharsdispersie gebruikt, sommige soorten kunnen ook met warme bitumenkleefstof worden verlijmd. Om een vloeistofdichte afwerking te verkrijgen worden de naden tussen de afzonderlijke banen en/of tegels V-vormig gefreesd en vervolgens gelast. Bij het warm lassen wordt gebruik gemaakt van lasveters van hetzelfde materiaal. Koud lassen geschiedt met behulp van zogenaamde laspasta. Hoewel homogeen vinyl, in tegenstelling tot linoleum, uitstekend bestand is tegen langdurige inwerking van water, wordt de waterdichtheid van de vloerbedekking vooral bepaald door de aansluitdetails op aangrenzende en opgenomen bouwdelen. Een goede waterdichte vloer/wandaansluiting kan worden gemaakt door aangelaste plinten van hetzelfde materiaal. Esthetische toepassingen: Homogene en heterogene elastische vloerbedekkingen worden in een dunne laag los op een vlakke, droge ondergrond met een gladde egale oppervlaktestructuur aangebracht of daarop geplakt. Wordt er geplakt, dan kunnen banen en tegels worden gecombineerd terwijl het aanbrengen van biezen, cirkels, stroken en zelfs logos eveneens tot de mogelijkheden behoort. De naden tussen de diverse banen, tegels enzovoort kunnen na het leggen V-vormig worden uitgefreesd en vervolgens worden gelast met lasveters van hetzelfde materiaal in dezelfde of een contrasterende kleur. Profielen voor plinten, trapneuzen en dergelijke in hetzelfde materiaal worden door de leveranciers meegeleverd.

4.4.8 Kurk en organische vloerbedekkingen

Vloerbedekking kan in de vorm van matten en tegels zijn vervaardigd op basis van kurk, biezen, kokos- of sisalvezels. Kurk geperst in de vorm van dunne tegels, wordt als vloerbedekking voornamelijk in woningen toegepast. De tegels worden gelijmd op een vlakke, blijvend droge dekvloer. Om het onderhoud te beperken en de slijtvastheid te vergroten, kan het oppervlak na het leggen worden voorzien van een transparante vloerlak. Tegels of matten die zijn vervaardigd van biezen, kokos- of sisalvezels worden, wegens de geringe weerstand tegen mechanische belasting en/of intensief gebruik, eveneens praktisch uitsluitend toegepast voor huishoudelijk gebruik. De matten worden meestal los gelegd. De tegels worden vaak met hennep- of sisaltouw aan elkaar genaaid zodat een wand tot wand-vloerbedekking wordt verkregen.

4.4.9 Houten vloerbedekkingen

Vloerbedekkingen van hout worden veelal aangeduid als parket. De houten delen waaruit deze vloerbedekking wordt samengesteld, worden geleverd in vele maten en diktes.

84

Om een decoratieve en slijtvaste afwerking te verkrijgen wordt zowel massief (hard) houten delen als hardhoutfineer, (aangebracht op een onderlaag van een goedkopere houtsoort) toegepast. De afzonderlijke delen van de houten vloerbedekking kunnen los worden gelegd of worden genageld of gelijmd op een drukvaste, vlakke en droge ondergrond. Houten vloerbedekkingen kunnen we onderverdelen in bedekkingen van: massief hout; gelaagd hout. .De massief houten vloerbedekkingen, aangeduid met de verzamelnaam parket, kunnen naar levervorm worden onderscheiden in: stroken; mozaek; plankjes. Een eveneens massief houten vloerbedekking, het zogenoemde kopshout, wordt praktisch uitsluitend toegepast als industrievloer. Houten vloerbedekkingen kunnen ook worden aangebracht op een verende tussenlaag, hierbij spreekt men dan van zwevende vloer, niet te verwarren met de zwevende dekvloer, zoals bedoeld in vorig hoofdstuk. .De gelaagde houten vloerbedekkingen worden onderscheiden in: lamellen; triplex. De keuze voor soort en type houten vloerbedekking voor een bepaald vloersysteem bepalen we aan de hand van een vraf opgesteld programma van functionele eisen. Bij het vertalen van deze eisen naar voor de toepassing belangrijke prestatie-eisen kunnen we gebruik maken van de per eis beschikbare normen, richtlijnen en dergelijke. Opmerking: Laminaatparket bestaat uit geprefabriceerde laminaatstroken, samengesteld uit een drager van spaanplaat of HDF, aan de zichtzijde bekleed met een geperst decorpapier, dat op een UV-bestendige wijze wordt voorzien van een stoot- en slijtvaste toplaag van laminaatharsen. Zij dienen te beantwoorden aan NBN B 16-303 - Laminaatvloeren (1996) en NBN EN 13329 - Laminaatvloerbekledingen - Specificaties, eisen en beproevingsmethoden (2000). De stroken zijn afgewerkt met een vormstabiliserende en vochtbestendige onderlaag. Zowel de tand- als groefzijden zijn gempregneerd.

Afwerking

85

Het laminaatparket wordt op de ondergrond verlijmd overeenkomstig de voorschriften van de fabrikant of zwevend geplaatst volgens een kliksysteem, volgens de voorschriften van de fabrikant.

4.4.10

Keramische vloerbedekkingen

Een harde vloerbedekking wordt gevormd door keramische tegels. De keuze voor soort en type keramische tegels voor een bepaald vloersysteem bepalen we weer aan de hand van een vraf opgesteld programma van functionele eisen. Bij het vertalen van deze eisen naar voor de toepassing belangrijke prestatie-eisen kunnen we gebruik maken van de per eis beschikbare normen, richtlijnen en dergelijke. Het vormen van keramische tegels kan als volgt geschieden: 1 getrokken (gextrudeerde) tegels: een plastische massa grondstof, door een pers tot een streng gevormd en op tegellengte afgesneden, te onderscheiden in: splijttegels: als dubbeltegel geperst, na het bakken gesplitst en al of niet geglazuurd. Kenmerkend voor deze tegels zijn de ribben aan de achterzijde; enkelgevormde strengperstegels van een eenvoudige streng op maat gesneden, al dan niet nageperst en soms geglazuurd; 2 droog geperste tegels: een mengsel, in poedervorm of fijnkorrelig, onder hoge druk in matrijzen geperst. Als afwerking al of niet geglazuurd; 3 gegoten tegels: het vloeibare mengsel wordt op een poreuze ondergrond of in een poreuze vorm gegoten die het water uit de tegel opneemt. Ook deze tegels kunnen geglazuurd of ongeglazuurd zijn. Glazuur Glazuur is een glasachtige toplaag die ondoorlaatbaar is voor vloeistoffen. De glazuurlaag kan worden meegebakken met het kleimengsel, of worden aangebracht in een afzonderlijke procesgang. Glazuren moet niet worden verward met verglazen. Verglaasde tegels zijn gebakken bij een zo hoge temperatuur dat de gehele massa van de tegel een glasachtige structuur heeft gekregen. Uitvoering Door het grote assortiment vormen en afmetingen, is het aantal denkbare legpatronen groot. Vooral rechthoekige tegels kunnen in talrijke patronen worden gelegd. Voor de beindiging van de vloerbedekking en voor de aansluiting tegen opgaand werk, worden speciale hulpstukken geleverd, zoals: afdektegels, plinttegels, goottegels, kwartranden, hoektegels.

86

Keramische vloerbedekking kan zowel op steenachtige als op houten deken draagvloeren worden aangebracht. Keramische vloerbedekkingen worden gehecht op steenachtige dek- of draagvloeren door middel van een cement- of cement/ kalkmortel, een elastische latexmortel of een meestal hydraulische lijmlaag (dunbed). Ook het aanbrengen van tegels op een isolerende laag, rechtstreeks met de dikbed methode of gelijmd op een vraf aangebrachte zwevende dekvloer behoort tot de mogelijkheden. Voorkomen moet worden dat de tegelvloer strak wordt opgesloten tussen op de draagvloer geplaatste wanden. Door het krimpen van de draagvloer kunnen de tegels worden opgedrukt . Om te zorgen voor het vol en zat inbedden van groot formaat tegels op een cementgebonden specielaag (dikbed), wordt doorgaans een contactlaag aangebracht (vanaf formaat 400 400 mm is dit noodzakelijk). In de draagvloer aanwezige dilataties moeten in de tegels worden doorgezet. Het verdient de voorkeur ter plaatse een dilatatieprofiel aan te brengen waartegen de tegels kunnen aansluiten. Hiertoe zijn in hoogte verstelbare aluminium profielen voorzien van een kunstrubberen afdichting verkrijgbaar. Indien met de mogelijkheid van het scheuren (elementenvloer zonder druklaag) en/of vervormen (kruip) van de draagvloer rekening moet worden gehouden kan de stijfheid van de (dekvloer en de) tegelbekleding worden aangepast aan die van de draagvloer. Bij kleine vervormingen kan dit door het toepassen van een elastisch mortelbed (latex-cement) in combinatie met een elastische voegvulling, of door de tegels te leggen in een zwevend mortelbed. Moet met grotere vervormingen worden gerekend dan moet de stijfheid van de draagvloer worden verbeterd bij voorbeeld door het aanbrengen van een gewapende druklaag. Verlijmen Keramische tegels kunnen ook verlijmd worden aangebracht op een steenachtige dekvloer. In grote lijnen kunnen daarbij drie typen lijm worden onderscheiden: lijm in poedervorm; lijm in pastavorm; tweecomponentenlijm.

Tussen de tegels opengehouden voegen worden na enige tijd gevuld met een speciale voegspecie. De samenstelling van het voegvulmateriaal wordt afgestemd op de breedte van de voeg en bevat toevoegingen om de eigenschappen te verbeteren, zoals: waterafstotendheid; vermogen om vocht vast te houden;

Afwerking

87

hechting aan de tegel; stijfheid; dichtheid. Naast cementgebonden voegvulmiddelen met toevoegingen worden ook toegepast sterk kunstharsgemodificeerde cementgebonden en kunstharsgebonden (meestal epoxy) voegvulmiddelen en kitvoegen. Door de onbeperkte mogelijkheden in kleur, glans, afmeting, patroon enzovoort, zijn de esthetische toepassingen van keramische vloerbedekkingen praktisch onbeperkt. Daarbij worden vaak maatregelen getroffen om bepaalde minder gunstige eigenschappen van keramische vloerbedekkingen te compenseren. Om een voetwarme vloer te verkrijgen, kan een vloerverwarming in het mortelbed worden opgenomen. Om het thermischeen/of contactgeluidsisolatieniveau te verbeteren, kan de keramische vloerbedekking op een zwevende dekvloer worden aangebracht. Een ongeglazuurde, geprofileerde en/of een klein formaat tegel (hoger voegaandeel) kan worden gekozen om de stroefheid van een keramische vloerbedekking in een natte ruimte te verbeteren (slipgevaar).

4.4.11

Natuursteen

Tegels of platen uit natuurlijke gesteenten vormen evenals keramische tegels een harde vloerbedekking die kan worden aangebracht op steenachtige dek- en/of draagvloeren. Evenals bij de keramische vloerbedekkingen is bij natuursteen de verscheidenheid in formaat, vorm en kleur zeer groot evenals het aantal denkbare legpatronen. Voor de beindiging van de vloerbedekking en voor de aansluiting tegen opgaand werk, worden de natuursteenelementen doorgaans op maat geknipt/gezaagd. Het aanbrengen van natuursteenelementen met een uniforme laagdikte geschiedt op een wijze die vergelijkbaar is met het aanbrengen van keramische tegels. Onderling in dikte verschillende natuursteenelementen worden gezet in een cement- of cement/kalkspecie of in een latexcement speciebed. Natuursteenelementen met een uniforme laagdikte kunnen ook verlijmd worden aangebracht op een steenachtige draagvloer of dekvloer. In grote lijnen vindt de verlijming plaats zoals beschreven voor keramische tegels. In de draagvloer aanwezige dilataties moeten in de natuursteenbekleding worden doorgezet. Het opnemen van een dilatatieprofiel waartegen de elementen kunnen aansluiten is hierbij aan te bevelen. Ook bij natuursteen worden de tussen de elementen opengehouden voegen in een later stadium gevuld met een speciale voegspecie die, afhankelijk van de voegbreedte, op een van de bekende wijzen wordt aangebracht.

88

Natuursteensoorten die worden toegepast als vloerbedekkingmateriaal zijn: stollingsgesteenten:

Stollingsgesteenten ontstaan door afkoeling van vloeibaar gesteente (magma). Dit kan zowel in als op de aardkorst gebeuren: diepte-, gang- en uitvloeiinggesteenten. Dit resulteert in grofkorrelige gesteenten, met duidelijk waarneembare kristallen. (vb. granieten) sedimentgesteenten:

In rivieren en zeen ontstane gesteenten, te onderscheiden naar afzettingsgesteenten en neerslaggesteenten. Afzettingsgesteenten ontstaan door het afzetten van klei-, zand- of kalklagen die vervolgens zijn versteend. De klei of het zand kunnen afkomstig zijn van gerodeerde natuursteen, de kalk van schaaldiertjes, koraal, e.d. Tot de afzettingsgesteenten behoren de kleistenen, zandstenen en sommige kalkstenen. De fossielen die vaak worden gevonden in uit kalk gevormde kalkstenen vertellen iets over de herkomst van de kalk. metamorfe of omvormingsgesteenten:

Tijdens het ontstaan van bijvoorbeeld bergketens en zeetroggen door bewegingen in de aardkorst kunnen reeds gevormde stollings- of sedimentgesteenten worden blootgesteld aan extreme druk en/of hoge temperaturen. Daardoor ondergaan deze gesteenten een gedaanteverwisseling of metamorfose. Hierdoor veranderen het uiterlijk en de eigenschappen. Enkele voorbeelden hiervan zijn: kalksteen vervormt tot marmer; kleisteen vervormt tot leisteen; zandsteen vervormt tot kwartsiet. Het natuursteenoppervlak kan de volgende bewerkingen ondergaan: om een glad oppervlak te verkrijgen: schuren, polijsten, zoeten (fijn slijpen); om de slipweerstand te verhogen: stralen, boucharderen en thermisch branden.

4.4.12

Kunststeen (composiet)

Tegels en platen vervaardigd van een mortel op basis van kunstharsgemodificeerd cement of van polymeren waaraan naast speciaal geselecteerde toeslagmaterialen (zoals natuursteenkorrels) ook pigmenten, hulpstoffen en vulstoffen zijn toegevoegd, worden aangeduid als kunststeen.

Afwerking

89

Het oppervlak van de kunststeen tegels of platen ondergaat na het verharden meestal een nabehandeling in de vorm van schuren en polijsten, of uitwassen. De tegels en platen kunnen vervolgens op soortgelijke wijze worden aangebracht als keramische en natuursteentegels. Hoge maatvastheid van de tegels zorgen ervoor dat deze praktisch zonder voeg aangebracht worden. Als lijm wordt een hydraulische lijm (bij aan de achterzijde van een profilering voorziene tegels) of een dispersielijm toegepast. Kunststeen vloeren zijn hard, slijtvast, afhankelijk van het polymeergehalte redelijk bestand tegen chemicalin en geschikt voor binnentoepassingen in zowel de woning- als utiliteitsbouw (winkels). Industrile toepassingen: In sommige industrien en met name ook bij het renoveren van oppervlakkig aangetaste bedrijfsvloeren worden kunststeen vloerbedekkingen toegepast. De kunststeen tegels of platen worden meestal verlijmd aangebracht op een droge vlakke ondergrond (een nieuwe steenachtige dekvloer of een gesaneerde steenachtige draag-, of dekvloer). Een vloerbedekking van kunststeen tegels of -platen kan kort na het aanbrengen in gebruik worden genomen. Afhankelijk van de samenstelling, kan een kunststeen vloerbedekking ook worden toegepast in een agressief milieu. Bij deze toepassing moeten de tegels worden gelijmd met een chemisch bestendige tweecomponentenlijm. Esthetische toepassingen: Kunststeen vloerbedekkingen kunnen overal worden toegepast als alternatief voor keramische of natuursteen vloerbedekkingen. Naar welke van deze vloerbedekkingen de voorkeur zal uitgaan, wordt in de meeste gevallen niet door rationele aspecten bepaald.

4.4.13

Metalen vloerbedekkingen

Metalen vloerbedekkingen kunnen worden geleverd in vele, meestal vierkante of rechthoekige vormen van klein formaat tegels tot groot formaat platen. Als metaalsoorten worden (roestvast)plaatstaal, aluminium en geel- en roodkoper het meest gebruikt. Dunne metalen tegels en/of platen van klein formaat kunnen op praktisch alle typen dekvloeren worden gelijmd, mits voldoende vlak. Groot formaat metalen tegels of platen kunnen op verschillende wijzen worden aangebracht, afhankelijk van de uitvoering van de tegels of platen: tegels en platen aan de achterzijde voorzien van een profilering en/of ankers, kunnen in een speciebed verlegd, worden aangebracht op een voldoende draagkrachtige en stabiele steenachtige draagvloer;

90

de tegels en platen kunnen met behulp van schroeven aan een willekeurige ondergrond worden bevestigd, mits voldoende vlak; tegels en platen kunnen los worden gelegd op een willekeurige ondergrond, mits voldoende vlak. Hierna worden zij aan elkaar bevestigd (lassen). Industrile toepassingen: Als, in een speciebed gelegde, vloerbedekking in industrien waar de vloeren belast worden door hoge puntlasten en/of veelvuldig worden blootgesteld aan stotende en/of vallende lasten (staalplaattegels). (cfr.IOK) Als elektrisch geleidende vloer voor speciale toepassingen munitiewerkplaatsen, installatieruimten, computerruimten enzovoort. Esthetische toepassingen: Geprofileerde platen van geel- of roodkoper, aluminium en rvs (roestvrijstaal), worden op beperkte schaal toegepast als exclusieve vloerbedekking voor bijvoorbeeld representatieve of tentoonstellingsruimten. als:

4.4.14

Vloerverven

Een dunne naadloze vloerafwerking van verf, vervaardigd op basis van natuurlijke of kunstmatig samengestelde bindmiddelen en/of pigmenten of vulstoffen, wordt ter plaatse aangebracht op een schone, droge, vlakke dekvloer met een egale oppervlaktestructuur. De dikte van een, in n of meerdere lagen door middel van uitstrijken met een kwast of roller, spuiten of uitgieten met nastrijken aangebrachte, verflaag is maximaal 1 mm. Producten die tot de verven voor vloerbedekkingen kunnen worden gerekend, kunnen verdeeld worden in de volgende typen: filmvormende verven; filmvormende kunstharsen; niet-filmvormende beitsen en impregneermiddelen.

1 Filmvormende vloerverven: gekleurde, voornamelijk gepigmenteerde, (lak)verf. Op basis van met olie gemodificeerde alkydharsen; vernis (blanke lak). Als verf maar zonder pigment; beits (transparant gekleurd, voornamelijk gepigmenteerde, verf), een matig gepigmenteerde verf die de tekening van de ondergrond zichtbaar laat. Beitsen voor vloeren bestaan vaak uit een urethaanalkydhars combinatie.

Afwerking

91

2 Filmvormende kunstharsen: dunne vloerbedekking, vervaardigd op basis van de volgende bindmiddelen: polyurethaan (PU); epoxy (EP); polymethylmethacrylaat (PMMA). Deze chemisch hardende kunstharsen kunnen in principe zonder toevoegingen worden verwerkt. Met name polyurethaan wordt veel als transparante afwerking toegepast. 3 Houten dekvloeren of vloerbedekkingen worden vaak voorzien van een niet- of matig filmvormende verflaag of beits, ter bescherming en/of verfraaing. Esthetische toepassingen: Filmvormende verven en kunstharsen vormen een glanzende, halfglanzende of matte en gladde afwerking met een gesloten oppervlaktestructuur. Deze kan, door het toevoegen van hulpstoffen of het instrooien van het natte oppervlak, stroef worden gemaakt. Niet-filmvormende verven brengen geen wijziging in de oppervlaktestructuur, maar kunnen een zacht glanzend resultaat opleveren.

4.4.15
1 Plinten

Toebehoren

De vloerder dient een hechtmiddel, aangepast aan de tegel en de ondergrond te gebruiken (cementmortel / lijmmortel / synthetische lijm). Voor het zetten met cementmortel worden sterk opzuigende plinten in water ondergedompeld tot zij doortrokken zijn waarna men ze laat afdruipen. Voor de met cementmortel geplaatste plinten wordt het pleisterwerk verwijderd tot op 1cm onder de bovenrand van de plinten, voor de met lijm geplaatste plinten tot op 1 cm boven de vloer. Uitstekende randstroken worden afgesneden, waarna de elastische voegen kunnen uitgevoerd worden. Alle uitzet- en scheidingsvoegen dienen uitgevoerd volgens de richtlijnen van TV 137. De plinten worden mooi evenwijdig en loodrecht aansluitend tegen vloer en wand geplaatst. De voegen worden gevuld met een voegspecie, die verenigbaar is met de plaatsingsmortel. 2 Scheidingsprofielen Het betreft scheidingsprofielen aan te wenden als overgang tussen twee (verschillende) vloerbekledingsmaterialen (bv. soepele vloerbekleding /

92

tegels) en/of op die plaatsen waar geen tussendeurdorpels worden voorzien. De scheidingsprofielen worden ingewerkt en verankerd in of op ondervloer. De bovenzijde van het profiel wordt aangebracht in beeldvlak van de bevloering. Bij tegelbevloeringen worden scheidingsprofielen op een normale voegafstand van de tegels gelegd. mortel of lijmresten worden na plaatsing onmiddellijk verwijderd. 3 Vloermatkaders Het vloermatkader is samengesteld uit: L-profielen met een bovenrand van minimum 5 mm. De hoeken worden in verstek gezaagd en zijn voorzien van hoekversterkingen. Voor de bevestiging zijn de profielen voorzien van zwaluwstaartvormige dookhaken (minstens 1 per zijde van het kader). L-profielen bestemd om ingewerkt te worden in de bevloering. De horizontale flens op de draagvloer is maximum 1mm dik en is voorzien van openingen om de hechting van de bevloering in het kader, met de draagvloer mogelijk te maken. De hoogte is aangepast aan de vloermat. Het beeldvlak is 4 / ... mm breed. de het de Alle

De vloermatkaders worden zuiver gepositioneerd in het legpatroon van de bevloering. De bovenzijde van het kader wordt aangebracht in het beeldvlak van de bevloering of vloerbekleding. Het kader wordt op hoogte gesteld en verankerd in de draagvloer. Bij tegelbevloering worden de kaders op een normale voegafstand van de tegels gelegd. Alle mortel of lijmresten worden onmiddellijk verwijderd.

Afwerking

93

4.5 Wetgevingen
NBN EN 87 - Wand- en vloerkeramiektegels - Eigenschappen en merken (1992) NBN EN ISO 10545 - Keramiektegels - Delen 1-16 (1997-2000) NBN EN 1308 - Tegellijmen - Bepaling van het glijden (1997 + add.1998) NBN EN 1322 - Tegellijmen - Termen en begripsbepalingen (1997 + add.1998) NBN EN 1323 - Tegellijmen - Betonplaat voor proef (1997 + add.1998) NBN EN 1324 - Tegellijmen - Bepaling van de kleefkracht voor fijn verdeelde lijmen NBN EN 1346 - Tegellijmen - Bepaling van de open tijd (1997 + add. 1998) NBN EN 1347 - Tegellijmen - Bepaling van het bevochtigingsvermogen NBN EN 1348 - Tegellijmen - Bepaling van de kleefkracht voor cementhoudende lijmen NBN 786 - Tegels van fijn verglaasd geperst gres voor vloerbedekking (1971) NBN 787 - Tegels van geperst halfgres voor vloerbedekking (1971) NBN 788 - Tegels van klinkergres voor vloerbedekking (1971) NBN 790 - Controle- en proefmethoden voor keramische producten voor vloerbedekking NBN B 27-001 t/m 011 - Keramische producten voor wand- en vloerbekleding NBN B 27-101 - Ongeglazuurde tegels van getrokken gres voor vloerbekleding (1972) NBN EN 186 - Keramiektegels NBN EN 188 - Keramiektegels NBN EN 101 - Keramiektegels NBN EN ISO 10545 - delen 1 t/m 16 - Keramiektegels (1997-2000) NBN EN 13888 - Mortels voor keramische tegels - Definities en specificaties (2003)

NBN EN 13756 - Houten vloeren - Terminologie (2003) NBN EN 13810-1 - Houtachtige plaatmaterialen - Zwevende vloeren NBN EN 1195 - Timmerwerk - Proefwijzen - Gedraging van dragende houten vloeren NBN EN 1533 - Hout- en parketvloeren - Bepalen van buigeigenschappen NBN EN 1534 - Hout- en parketvloeren - Indrukweerstand (Brinell) - Proef (2000) NBN EN 1910 - Houten vloeren en parket en wand- en zolderbetimmeringen van hout NBN ENV 13696 - Hout- en parketvloeren NBN EN 13226 - Houten vloeren - Productnorm - Parketstrip met groeven en/of messing

94
NBN EN 13227 - Houten vloeren - Producten van massief lamelparket (2003)

NBN ISO 2509 - Geluidopslorpende gezwollen zuivere gebonden kurk in tegels (1992) NBN ISO 2510 - Geluidverminderende samenstelkurk in tegels (1992) NBN ISO 3810 - Vloertegels van gebonden kurk - Proeven (1992) NBN ISO 3813 - Vloertegels van gebonden kurk NBN ISO 9366 - Samenstelkurkvloertegels NBN EN 672 - Elastische vloerbekledingen NBN EN 12105/12103/12104- Elastische vloerbekledingen

NBN EN 12466 - Elastische vloerbekledingen - Woordenlijst (1998) NBN EN 423 t/m 436 - Elastische vloerbekledingen (1993-1994) NBN EN 660 t/m 666 - Elastische vloerbekledingen NBN EN 684 - Elastische vloerbekledingen - Bepaling van de lasnaadsterkte (1996) NBN EN 685 - Elastische vloerbekledingen - Classificatie (1996) + add1 (2003) NBN EN 1399/1815/1818/1081- Elastische vloerbekledingen NBN EN 14259 - Lijmen voor vloerbekledingen NBN EN 548/686/687/688 - Elastische vloerbekledingen NBN ISO 2509 - Geluidopslorpende gezwollen zuivere gebonden kurk in tegels (1992) NBN ISO 2510 - Geluidverminderende samenstelkurk in tegels (1992) NBN ISO 3813 - Vloertegels van gebonden kurk

Afwerking
NBN ISO 9366 - Samenstelkurkvloertegels

95

5 Scheidingswanden - Lichte binnenwanden

5.1 Inleiding
In een bouwwerk kunnen twee soorten verticale scheidingsconstructies worden onderscheiden: dragende inwendige scheidingswanden; scheidingsconstructies = constructieve

niet-dragende inwendige scheidingsconstructies = scheidingswanden. In tegenstelling tot de dragende scheidingsconstructies hebben de nietdragende scheidingsconstructies, die in dit hoofdstuk worden behandeld, alleen een scheidende, niet-dragende functie.

5.1.1 De niet-dragende binnenwanden worden verdeeld in:

systeemwanden; binnenwanden van metselwerk;

kunnen

enerzijds

Het voornaamste verschil tussen deze typen binnenwanden is gelegen in het feit dat een niet-dragende binnenwand van metselwerk bestaat uit losse, steenachtige elementen, die allemaal gelijk en uitwisselbaar zijn en die in het werk worden opgebouwd tot een wandconstructie. Een systeemwand is opgebouwd uit verschillende, tot n systeem behorende elementen. In het algemeen kan worden gesteld dat steenachtige nietdragende binnenwanden een meer traditionele opbouw vertonen dan de systeemwanden. Systeemwanden kunnen we onderverdelen in: 1 In het werk af te werken systeemwand: Onder een in het werk af te werken systeemwand wordt verstaan een lichte wand die, nadat deze is aangebracht, in het werk wordt voorzien van een afwerking. De wand zelf bestaat uit, tot een systeem behorende, aaneengeschakelde, vooraf vervaardigde elementen, eventueel met losse stijlen en uitwisselbare elementen, die in het werk worden opgebouwd. Binnen de in het werk af te werken systeemwanden kan, op basis van de opbouw van de wand, een verdere onderverdeling worden gemaakt:

96

de systeemwand kan zijn opgebouwd uit panelen die in de productieplaats worden samengesteld uit beklede gipskartonplaat of spaanplaat, bevestigd aan n of beide zijden van een kern; een ander type systeemwand is opgebouwd uit een skelet van metalen of houten profielen, waartegen op de bouwplaats aan n of beide zijden een beplating wordt aangebracht. Deze beplating kan weer bestaan uit gipskarton- of gipsvezelplaat of spaanplaat.

2 Geprefabriceerde systeemwand: Onder een geprefabriceerde systeemwand wordt verstaan een lichte wand waarvan de onderdelen vooraf zijn afgewerkt. De wand bestaat uit, tot een systeem behorende, aaneengeschakelde, vooraf vervaardigde elementen, eventueel met losse stijlen, samen met uitwisselbare elementen, die in het werk worden opgebouwd. Ook de vooraf afgewerkte systeemwanden kunnen op basis van de opbouw van de wand verder worden onderverdeeld in panelen systeemwanden en systeemwanden met een beplating op een metalen of houten frame. Steenachtige binnenwanden kunnen we onderverdelen in: 1 Gemetselde, niet-dragende binnenwanden Dit type binnenwand wordt opgebouwd uit kleine stenen of blokken die door middel van een metselmortel met elkaar worden verbonden. De producten die hiervoor worden toegepast zijn er onder andere op basis van baksteen, kalkzandsteen, betonsteen, glazen bouwstenen en andere steenachtige producten. 2 Gelijmde, niet-dragende binnenwanden Gelijmde niet-dragende binnenwanden worden samengesteld uit steenachtige producten die zodanig maatvast en vlak zijn dat de koppeling met een dunne lijmmortel kan plaatsvinden. Deze mortel kan zijn op basis van gemodificeerde zand-cementmortel of op gipsbasis. De hiervoor te gebruiken bouwproducten zijn onder andere gipsblokken, cellenbetonblokken en kalkzandsteen lijmblokken. 3 Verdiepingshoge, niet-dragende binnenwanden Verdiepingshoge niet-dragende binnenwanden van een steenachtig materiaal worden gevormd door verdiepingshoge bouwelementen (panelen) van lichtgewichtbeton, cellenbeton of gips.

Afwerking

97

5.1.2 Andere mogelijkheden om niet-dragende binnenwanden onder te verdelen kunnen onder meer op basis van de volgende drie criteria:
1 Gewone en lichte, niet-dragende binnenwanden kunnen, als de vloerconstructie is berekend op de voorgeschreven extra gelijkmatig verdeelde belasting, onafhankelijk van voorzieningen in de bouwkundige constructie worden geplaatst. De flexibiliteit van de indeling is hierdoor groter dan bij de gewone scheidingswanden, waarbij in de vloerconstructie extra voorzieningen dienen te worden getroffen, waardoor deze wanden meer plaatsgebonden zijn. 2 Een ander onderscheid dat kan worden gemaakt is of de niet-dragende binnenwand vast of beweegbaar is. De vaste niet-dragende binnenwanden kunnen worden onderverdeeld in verplaatsbare en niet-verplaatsbare nietdragende binnenwanden. De beweegbare, niet-dragende binnenwanden kunnen worden onderverdeeld in horizontaal of verticaal te rollen of te schuiven wanden. 3 Er kan onderscheid worden gemaakt tussen verdiepingshoge en half-hoge niet-dragende binnenwanden. Halfhoge scheidingswanden en sanitaire scheidingswanden voor toiletgroepen, douchecabines en kleedruimten behoren tot de inrichting van een gebouw en worden in dit hoofdstuk dus niet besproken.

98

5.2 Eisen
5.2.1 Bouwproductenrichtlijn en CE-markering
In 1989 werd de Europese richtlijn 89/106/E, beter bekend als de Bouwproductenrichtlijn (BPR), gepubliceerd. Deze heeft tot doel om de belemmeringen voor het vrije verkeer van bouwproducten in de Europese Economische Ruimte (d.w.z. de Lidstaten van de Europese Unie, Noorwegen, IJsland en Liechtenstein) en in Turkije op te heffen. Daarom verplicht de BPR de CE-markering voor alle bouwproducten die in voornoemde landen toegepast of verhandeld worden. Hieruit volgt dat ook de producten die ingevoerd worden vanuit landen die niet tot de EER (met inbegrip van Turkije) behoren, aan deze eisen moeten voldoen. Het uitgangspunt van de BPR is dat bouwwerken moeten voldoen aan de volgende zes fundamentele voorschriften : 1. mechanische weerstand en stabiliteit 2. brandveiligheid 3. hygine, gezondheid en milieu 4. gebruiksveiligheid 5. geluidsisolatie 6. energiezuinigheid en thermische isolatie. Deze fundamentele voorschriften worden beschreven in zes basisdocumenten, ook interpretatieve documenten genoemd. Deze zetten de fundamentele voorschriften die opgelegd worden aan bouwwerken om in eisen voor bouwproducten. Voor elke productfamilie heeft de Europese Commissie het CEN (European Committee for Standardization) en de EOTA (European Organisation for Technical Approvals) gemandateerd om geharmoniseerde productspecificaties op te stellen, waarin deze eisen omgezet worden in termen van prestaties. Deze productspecificaties worden uitgewerkt volgens de strikt juridische context van de BPR en vormen de basis voor het toekennen van de CE-markering. Een product met een CE-markering voldoet aan de geharmoniseerde Europese productspecificaties die erop van toepassing zijn. Toch gaat het hier niet om een kwaliteitsmerk, noch om een toelating tot het vrije gebruik van het product in om het even welke toepassing. Geharmoniseerde Europese specificaties kunnen voorkomen onder de vorm van een Europese productnorm (EN-productnorm) of een Europese Technische Goedkeuring (ETA) die gebaseerd is op een Europese technische goedkeuringsleidraad (ETAG). Deze ETA-route is uitermate geschikt voor innovatieve producten die buiten het toepassingsgebied van de normen vallen.

5.2.2 Mechanische weerstand en stabiliteit

In de context van de BPR verstaat men onder mechanische weerstand en stabiliteit het vermogen om weerstand te bieden tegen: het bezwijken van het gehele element of van zijn onderdelen als gevolg van de belastingen die erop aangrijpen de (on)toelaatbare vervormingen van het element onder de gebruiksbelastingen de schade die aan andere bouwdelen berokkend wordt door overmatige vervorming.

Afwerking

99

Voor niet-structurele bouwelementen zoals lichte binnenwanden wordt in dit kader doorverwezen naar het aspect gebruiksveiligheid. Het bezwijken van een lichte binnenwand brengt de stabiliteit van het gebouw of van de structurele elementen immers niet in het gedrang, maar kan daarentegen wel een invloed hebben op de veiligheid van de gebruikers.

5.2.3 Brandveiligheid
De brandreactie en de brandweerstand zijn twee totaal verschillende eigenschappen. Het is dan ook zeer belangrijk deze duidelijk van elkaar te onderscheiden. 5.2.3.1 Brandreactie Definitie De brandreactie kan omschreven worden als het geheel van eigenschappen van een bouwmateriaal die betrekking hebben op het ontstaan en de ontwikkeling van een brand. Men heeft het in deze context over brandbare, moeilijk brandbare, onbrandbare materialen, enz. De uitbreiding van een brand in een gebouw kan vertraagd worden door bouwmaterialen te gebruiken met een goede brandreactie (d.w.z. die niet of nauwelijks bijdragen tot de ontwikkeling van een brand). Classificatie Sinds de publicatie van de BPR en de invoering van de CE-markering werd er een nieuwe Europese classificatie (de euroklassen) ontwikkeld, die de nationale classificaties op termijn moet vervangen. Dit Europese classificatiesysteem van bouwproducten volgens hun brandreactieklasse wordt beschreven in de norm NBN EN 13501-1 en kwam tot stand naar aanleiding van een Beschikking van de Europese Commissie. (cfr. Hoofdstuk 1.3.3 - zeven hoofdklassen) Brandreactie van lichte binnenwanden Zoals reeds vermeld, zijn de huidige eisen inzake de brandreactie van wandbekledingen van ruimten opgenomen in Bijlage 5 van het KB tot vaststelling van de basisnormen voor de preventie van brand. Dit KB bepaalt de minimumvoorwaarden waaraan het ontwerp, de bouw en de inrichting van alle nieuwe gebouwen moeten voldoen, met uitzondering van eengezinswoningen, lage gebouwen met een oppervlakte van minder dan 100 m en maximaal 2 verdiepingen en industriegebouwen. Men maakt een onderscheid tussen : lage gebouwen (LG) met een hoogte kleiner dan 10 meter; middelhoge gebouwen (MG) met een hoogte begrepen tussen 10 en 25 meter;

100

hoge gebouwen (HG) met een hoogte van meer dan 25 meter.

De Gewesten en Gemeenschappen kunnen bovendien nog andere Beschikkingen uitvaardigen om de basisnormen aan te vullen, rekening houdend met het specifieke karakter van bepaalde gebouwen. De Federale Overheidsdienst Binnenlandse Zaken werkt momenteel aan een tekstvoorstel waarin nationale eisen geformuleerd worden op basis van de Europese klassen. Dit voorstel zou weldra Bijlage 5 van het KB met basisnormen moeten vervangen. In de toekomst zullen de Belgische brandreactie-eisen enkel nog uitgedrukt kunnen worden volgens de Europese classificatie. De Belgische classificatie zal met andere woorden binnen enkele jaren niet langer geldig zijn.

5.2.3.2 Brandweerstand Definitie De brandweerstand van een bouwelement kan omschreven worden als de tijdspanne waarin dit bouwelement zijn functie(s) (dragende functie, vlamdichtheid en/of thermische isolatie) op efficinte wijze kan blijven uitoefenen in geval van brand. In tegenstelling tot de brandreactie is de brandweerstand van een materiaal enkel van belang na de volledige ontwikkeling van de brand. Deze brandwerende bouwelementen (binnenwanden, deuren, balken, kolommen, ) dienen ervoor te zorgen dat de compartimentering gewaarborgd blijft en dat de brand niet zou overslaan naar de andere ruimten. Daarnaast moet ze de stabiliteit van de constructie en haar onderdelen verzekeren met het oog op de evacuatie van de bewoners en de interventie van de brandweer. De brandweerstand heeft dus een dubbel doel: de branduitbreiding naar de andere ruimten van het gebouw beperken (door compartimentering) de stabiliteit van de structuur verzekeren.

In Belgi bestaan er geen specifieke voorschriften voor de brandweerstand van lichte binnenwanden. Doorgaans eist men een brandweerstand van Rf 1 u voor compartimenteringswanden en een Rf u voor de deuren in deze wanden. Deze classificatie zal, zoals reeds vermeld, binnenkort verdwijnen en vervangen worden door de Europese EI-classificatie. Aangezien lichte binnenwanden geen dragende wanden zijn, is het stabiliteitscriterium niet van toepassing. Wanden van vluchtwegen en gangen zijn meestal zodanig uitgevoerd dat hun brandweerstand gewaarborgd is.

Afwerking

101

5.2.4 Hygine, gezondheid en milieu

5.2.4.1 Gevaarlijke stoffen Bouwproducten mogen geen schadelijke gassen of gevaarlijke deeltjes afgeven en mogen geen straling veroorzaken in de binnenomgeving, noch besmetting van de buitenomgeving (lucht, bodem of water). Ze mogen evenmin gevaarlijke stoffen bevatten zoals asbest, formoldehyde, enz. Ook de gebruikte lijmen moeten vrij zijn van schadelijke stoffen. 5.2.4.2 Waterdampdoorlatendheid De binnenwand dient zodanig ontworpen en geplaatst te worden dat een eventueel vochttransport geen aanleiding kan geven tot schadelijke waterdampcondensatie in de scheidingswand zelf of aan het oppervlak. 5.2.4.3 Waterdoorlatendheid Lichte binnenwanden die niet voorzien zijn van een afwerking worden in principe nooit rechtstreeks blootgesteld aan waterstralen. Toch gebeurt het soms dat ze toegepast worden in een omgeving met een hoge relatieve luchtvochtigheid of dat ze voorzien worden van een bepaalde afwerking (bv. een betegeling) waardoor ze in badkamers en wasruimten afgeschermd worden tegen rechtstreeks watercontact. In voorkomend geval hebben de opgelegde eisen betrekking op de prestatie van het afwerkingsysteem en moeten deze het voorwerp uitmaken van afzonderlijke technische specificaties omtrent de waterdichtheid van de muurbekleding. Sommige platen vertonen een iets betere vochtbestendigheid dan andere. De toepassing ervan in ruimten waar ze rechtstreeks zullen blootstaan aan water mag evenwel enkel gebeuren na grondig overleg met de fabrikant. In ruimten die gereinigd zullen worden met water, moeten de voegen tussen de wand en de vloer de waterdichtheid van de aangrenzende ruimte verzekeren. Daarnaast moet men maatregelen treffen om te verhinderen dat de aanwezige capillaire materialen water zouden opzuigen (bv. tijdens het onderhoud).

5.2.5 Gebruiksveiligheid en gebruiksgeschiktheid

Hoewel de gebruiksveiligheid en de gebruiksgeschiktheid twee verschillende criteria zijn, worden ze met gelijkaardige proeven gevalueerd. Dit gebeurt echter wel aan de hand van andere criteria: gebruiksveiligheid of weerstand tegen structureel falen: lichte binnenwanden moeten een toereikende mechanische sterkte en stabiliteit bezitten om de veiligheid van de bewoners te garanderen. Zo moeten ze in staat zijn om weerstand te bieden tegen alle toevallige statische of dynamische belastingen, teweeggebracht door mensen of voorwerpen, zonder volledig of gedeeltelijk in te storten. gebruiksgeschiktheid of weerstand tegen functioneel falen: lichte scheidingswanden moeten een voldoende sterkte bezitten opdat ze geen zichtbare schade of buitensporige vervormingen zouden vertonen of blijk zouden geven van een gebrek aan stabiliteit.

102

Wanden waarop later een betegeling moet aangebracht worden, dienen een grotere stijfheid te hebben om de integriteit van de bekleding te waarborgen. Om de algemene sterkte van een wand na te gaan, dient men verschillende aspecten te beproeven. De Europese Goedkeuringsleidraad nr. 003 onderscheidt bijvoorbeeld : - weerstand tegen dynamische belastingen (impact); - weerstand tegen verticale excentrische belastingen; - weerstand tegen puntbelastingen. Daarnaast kan men de weerstand tegen horizontale lineaire belastingen beproeven, alsook de weerstand tegen drukverschillen (wind) en de veiligheid ten opzicht van letsels door contact (schrammen, ). Gebruiksklassen De Europese Goedkeuringsleidraad nr. 003 definieert vier gebruiksklassen voor lichte binnenwanden, afhankelijk van het type gebruiker en van het risico op ongevallen of verkeerd gebruik van de ruimte. Deze klassen zijn gebaseerd op de klassen uit deel 1.1 van Eurocode 1. De volgende aspecten worden buiten beschouwing gelaten : uitzonderlijk zware gebruiksomstandigheden (bv. vandalisme) zones waar uiterst specifieke of strenge eisen gesteld worden aan het oppervlak (bv. in ziekenhuizen, medische ruimten, de voedingsindustrie, computer- en telecommunicatieruimten, ...). De tabellen hieronder stellen de gebruiksklassen uit de Goedkeuringsleidraad nr. 003 voor en legt de link met deze uit Eurocode 1. De klassen III en IV houden rekening met de plaats van de wand in het gebouw.

Klasse I

Beschrijving Toegankelijke zones waar een hoge graad van zorgzaamheid heerst en weinig kans is op misbruik of ongelukken Toegankelijke zones waar een normale graad van zorgzaamheid heerst en een beperkt risico op misbruik of ongelukken Toegankelijke zones waar een beperkte graad van zorgzaamheid heerst en een reel risico op misbruik of ongelukken Zones met gelijkaardige risicos als in de klasse II en III en zones waar bij misbruik of ongelukken een risico bestaat op doorvallen naar een lager gelegen niveau

Overeenkomstige klassen uit Eurocode 1 A en B

II

III

C1 tot C4 D1 en D2 C5 A, B, C1 tot C4, D1 en D2 waarbij de wanden ruimten met een verschillend vloerpeil van elkaar scheiden

IV

Afwerking Type Gebruik Zones voor huishoudelijke en residentile activiteiten Voorbeelden

103

Ruimten in residentile gebouwen en huizen, kamers en zalen in ziekenhuizen, slaapkamers in hotels en jeugdherbergen, keukens en toiletten Kantoren C1: zones met tafels en dergelijke (bv. scholen, cafs, restaurants, eetzalen, leeszalen, ontvangstruimtes) C2 : zones met vaste zitplaatsen (bv. kerken, theaters, bioscopen, conferentiezalen, vergaderzalen, wachtkamers) C3 : zones zonder obstakels voor het verkeer van personen (bv. musea, tentoonstellingsruimtes, toegangszones in openbare en administratieve gebouwen, hotels, ziekenhuizen, voorpleinen van spoorwegstations) C4: zones waar lichamelijke activiteiten kunnen plaatsvinden (bv. danszalen, turnzalen, podia) C5: zones waar zich grote mensenmassas kunnen bevinden (bv. in gebouwen voor openbare evenementen, zoals concertzalen, sporthallen met inbegrip van staantribunes, zittribunes en toegangszones)

B C

Zones voor kantooractiviteiten Zones waar mensen kunnen samenkomen (met uitzondering van de onder categorie A, B en D bepaalde zones)

Winkelruimten

D1: zones in gewone kleinhandelszaken D2 : zones in grootwarenhuizen

De opdrachtgever dient de vereiste klasse/ type aan te duiden aan de hand van het gebruik en de bestemming van de wand.

5.2.6 Thermische isolatie

In Belgi is de reglementering inzake de thermische isolatie van gebouwen een gewestelijke bevoegdheid. Het is dan ook raadzaam om vooraf na te gaan welke gewestelijke thermische eisen van toepassing zijn op een specifiek project. Voor de meest recente informatie over de gewestelijke thermische reglementeringen kan men terecht op de volgende websites : www.energiesparen.be/energieprestatie voor het Vlaamse Gewest energie.wallonie.be voor het Waalse Gewest www.ibgebim.be voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

104

5.2.6.1 Eisen met betrekking tot de globale thermische isolatie van het gebouw (K-peil) Het gebouw als geheel dient te voldoen aan een globaal isolatiepeil (K-peil) dat berekend wordt met behulp van de U-waarde van elk afzonderlijk bouwelement. De gewestelijke regelgevingen hieromtrent zullen de komende jaren ongetwijfeld nog sterk evolueren (zowel wat hun toepassingsgebied als de eigenlijke eisen betreft). 5.2.6.2 Eisen met betrekking tot de U-waarde van de wanden van de gebouwschil In de drie Gewesten gelden andere eisen met betrekking tot de maximale U-waarde van de wanden die het beschermde volume omhullen. Ook voor de gemeenschappelijke wanden werden er eisen opgesteld. 5.2.6.3 Isolatie-eisen voor wanden die geen deel uitmaken van de gebouwschil Binnenwanden die geen deel uitmaken van de gebouwschil en die geen afbakening vormen van het beschermde volume, zijn in principe niet onderworpen aan specifieke isolatie-eisen. In Vlaanderen is de Umax-eis van 1W/mK enkel van toepassing in de volgende gevallen: scheidingswanden tussen twee beschermde volumes op aangrenzende percelen; ondoorschijnende scheidingswanden (met uitzondering van deuren) binnen het beschermde volume of palend aan een bestaand beschermd volume op hetzelfde perceel, gelegen tussen: aparte wooneenheden, wooneenheden en gemeenschappelijke ruimten (bv. trappenhuis, inkomhal, gang) en wooneenheden en ruimten met een niet-residentile bestemming;

5.2.7 Geluidsisolatie
De akoestische eisen hebben in het algemeen betrekking op de totale geluidstransmissie tussen twee ruimten. De transmissie via de lichte scheidingswand vormt slechts een klein onderdeel van deze problematiek. In deze context is het dan ook belangrijk een duidelijk onderscheid te maken tussen de akoestische prestatie van een bouwelement in dit geval een lichte scheidingswand en de prestatie ervan na uitvoering in situ. De geluidstransmissie in situ verloopt echter niet alleen via de directe scheidingsweg, maar kent vele indirecte transmissiewegen waardoor de geluidsisolatie tussen twee ruimten doorgaans slechter is dan de prestatie van het scheidende bouwelement zelf zoals gemeten in het laboratorium. We maken een onderscheid tussen twee soorten geluid : luchtgeluid contactgeluid.

Afwerking

105

5.2.7.1 Luchtgeluidsisolatie bij lichte binnenwanden In een volledig geluidsdichte constructie kunnen we de volgende drie transmissiewegen onderscheiden : de directe transmissie: het invallende luchtgeluidsvermogen brengt de scheidingswand in trilling. De trillende scheidingswand straalt een geluidsvermogen af naar de ontvangstruimte. De geluidsverzwakkingsindex R geeft weer in welke mate de scheidingswand het invallende geluidsvermogen tegenhoudt. Deze frequentieafhankelijke grootheid wordt bepaald in het laboratorium. Voor een bepaalde frequentieband verkrijgt men gewoonlijk hogere geluidsverzwakkingsindices met een massieve enkelvoudige wand (massawet) of een dubbelwandig systeem; de flankerende transmissie: het in de zendruimte geproduceerde luchtgeluidsvermogen brengt niet alleen de scheidingswand, maar ook de volledige omhullende constructie in trilling. Deze laatste geeft de trillingen veelal verzwakt door naar de omhullende constructie van de ontvangstruimte, waar ze vervolgens afgestraald wordt als geluidsvermogen ; het omloopgeluid: het geluidsvermogen dat opgewekt wordt in de zendruimte, door een verhoogde vloer of een verlaagd plafond dringt, zich voortplant in het plenum, om vervolgens de barrire die gevormd wordt door de scheidingswand te doorkruisen. Zodoende komt het terecht in het plenum van de verhoogde vloer of het verlaagde plafond van de ontvangstruimte, van waaruit het tenslotte afgestraald wordt naar de ontvangstruimte. Omloopgeluid kan zich bovendien ook verplaatsen via ventilatiekanalen, deuren en gangen, de spouw in dubbelwandige constructies, enz;

De omzetting van het in de ontvangstruimte afgestraalde geluidsvermogen in een ontvangstgeluidsdrukniveau is afhankelijk van de geabsorbeerde geluidshoeveelheid (het equivalente absorptieoppervlak) in deze ruimte. Naarmate er minder absorberende materialen aanwezig zijn, zal het ontvangstgeluidsniveau groter zijn, wat leidt tot een kleinere geluidsniveaureductie en een zwakkere aangevoelde luchtgeluidsisolatie. 5.2.7.2 Contactgeluidsisolatie Contactgeluiden kunnen, net zoals luchtgeluiden, via directe en flankerende weg overgedragen worden. Bij loopgeluid wordt echter enkel de vloer aangestoten, wat aanleiding geeft tot aanzienlijk minder flankerende transmissiewegen. De impact van de flankerende wegen is bijgevolg geringer, maar niet altijd verwaarloosbaar. Ook in dit geval kan de inrichting van de ruimte de subjectieve gewaarwording van het geluid benvloeden. De constructie kan echter objectief beoordeeld worden dankzij een internationaal genormaliseerde meetmethode die gebruik maakt van een genormaliseerde geluidsbron (de klopmachine) en waarbij de invloed van de bekledingen in de rekenformule gelimineerd wordt door een correctieterm. Zodoende verkrijgt men het gestandaardiseerde contactgeluidsniveau. Besluit Men moet steeds voldoende aandacht besteden aan de mogelijke geluidslekken. Vooral de aansluitingen met de vloer, het plafond en de

106

aangrenzende wanden moeten zorgvuldig afgewerkt worden. Het gebruik van elastische strips (wat ook noodzakelijk is om de invloed van de stijve contacten te beperken) kan de lekdichtheid sterk verbeteren. Dergelijke geluidslekken ontstaan vooral aan de aansluitingen met deuren, vensters, ter hoogte van eventuele scheurtjes, enz. In een dunne lichte wand moet men erop toezien dat de stopcontacten aan weerszijden van de wand met een zekere tussenafstand die bij voorkeur minstens overeenstemt met de afstand tussen de verticale regels geplaatst worden. De structurele geluidsbruggen, die ontstaan door de stijve verbindingen tussen de deelwanden van een lichte scheidingswand (bv. montage van een deur, plaatsing van rails voor een plafond of een glazen gevel,...) kunnen eveneens zorgen voor een aanzienlijke daling van de laboratoriumprestaties, in het bijzonder voor volledig ontdubbelde wanden.

5.2.8 Kras- en slijtweerstand

Naargelang van haar toepassing kan de binnenwand blootstaan aan de wrijving of het krassen van voorwerpen die harder zijn dan de materialen waaruit ze is opgebouwd. Deze belastingen kunnen onder meer voorkomen in commercile of industrile ruimten waar winkelwagentjes circuleren of waar er goederentransport is doorheen hallen met lichte binnenwanden. Het risico op krassen kan in dergelijke situaties vaak beperkt worden door het aanbrengen van beschermingsprofielen.

Afwerking

107

5.3 Soorten
5.3.1 Systeemwanden
5.3.1.1 In het werk af te werken systeemwanden Bij in het werk af te werken systeemwanden kunnen we onderscheiden: wanden opgebouwd met panelen; wanden met beplating op een metalen skelet; wanden met beplating op een houten skelet.

A. Panelensysteemwand De in het werk af te werken panelensysteemwand is geschikt voor toepassing als niet-dragende binnenwand of als niet-dragende woningscheidende wand of woningbegrenzende wand in de woningbouw. Ook worden deze paneelsysteemwanden als scheidingswanden onder andere in kantoren en scholen toegepast. De wanden worden opgebouwd uit verdiepingshoge panelen met een breedte van 600 mm, bestaande uit een massieve vlasplaat, waarop aan weerszijden gipskartonplaten met dikte 9,5 mm zijn gelijmd. Door de dikte van de vlasplaat aan te passen kunnen panelen van verschillende dikten worden gemaakt, namelijk 35 mm, 54 mm en 70 mm. De panelen met dikte 54 mm en 70 mm zijn voorzien van leidingschachten voor het aanbrengen van leidingen voor elektriciteitsvoorzieningen, datasystemen enzovoort. De panelen worden door middel van groeven en losse veren van spaanplaat in elkaar geschoven. Kamerscheidende wanden bestaan uit enkelvoudige panelen met dikte 54 mm of 70 mm. Deze wanden kunnen zonder extra voorzieningen worden toegepast tot een hoogte van 3600 mm. Door twee panelen met dikte 35 mm te combineren met een spouw van 30 mm, die gevuld wordt met isolatiemateriaal, ontstaat een wand van 100 mm, en door twee panelen met dikte 54 mm te combineren met een spouw van 40 mm of 92 mm, gevuld met 40 mm dik isolatiemateriaal, ontstaat een wand van respectievelijk 148 mm en 200 mm. De panelen van een wand met dikte 100 mm worden onderling gekoppeld met behulp van een metalen I-vormig profiel. De panelen van een wand met dikte 148 mm of 200 mm worden gekoppeld met losse veren. De spouwbladen worden afzonderlijk van elkaar gemonteerd, waarbij de naden tussen de panelen verspringen. De wanden met dikte 148 mm en 200 mm kunnen worden toegepast tot een hoogte van 3600 mm.

108

De gelijmde naden van de scheidingswanden worden, evenals lichte beschadigingen en sparingen ten behoeve van leidingen, afgewerkt met een voegvuller. De panelen worden ter plaatse van de vloer op een houten regel ter breedte van de wand geplaatst. De veren, die de onderlinge aansluiting van de panelen vormen, lopen door tot in een groef, die in de houten vloerregel is aangebracht. Bij wanden, die zijn samengesteld uit twee panelen wordt tegen de bouwconstructie verticaal in de spouw een houten regel ter breedte van de spouw gemonteerd, waartegen de panelen worden geplaatst. Op de vloeren worden vuren sloffen met een aanslag voor de panelen toegepast, waar de panelen op worden geplaatst. Dezelfde houten regels en vuren sloffen worden ook gebruikt bij de plafondaansluiting, waarbij de panelen ten minste 10 mm vrij gehouden dienen te worden van de houten regels om een eventuele doorbuiging van de plafondconstructie te kunnen opvangen. Deze ruimte wordt opgevuld met minerale wol, PURschuim of met n of twee stroken schuimband met gesloten celstructuur. Een andere mogelijkheid voor de aansluiting tegen het plafond is de toepassing van een kunststof U-profiel, waarin een strook vilt of schuimband met gesloten celstructuur wordt aangebracht . Ook hierbij worden de panelen ten minste 10 mm vrij gehouden van de bovenkant van het U-profiel. Ten behoeve van de verticale aansluiting aan de bouwconstructies (draagmuren of kolommen) wordt een halve houten veer met behulp van nagels, schroeven of montagekit tegen de constructie bevestigd, waarover het paneel wordt geschoven. Bij wanden, die samengesteld zijn uit twee panelen wordt of een houten regel ter plaatse van de spouw tegen de constructie bevestigd, waar beide panelen met pu-constructielijm aan bevestigd worden of wordt een paneel met een behulp van een halve houten veer bevestigd en het andere paneel met behulp van nagels, schroeven of pu-constructielijm koud tegen de constructie bevestigd. Hoekaansluitingen worden gemaakt door de panelen te koppelen met puconstructielijm, met een veer of een houten hoekstijl. Lichte voorwerpen kunnen met nagels en schroeven aan de wand worden bevestigd. Voor zware voorwerpen moeten houtdraadbouten worden toegepast. Door het aanbrengen van gipskartonplaten met schroeven of nieten aan n of twee zijden van de wand wordt de geluidsisolatie verbeterd. De wanden met breedte 54 mm en 70 mm hebben een brandwerendheid van 45 minuten, de samengestelde wanden hebben een brandwerendheid van 60 minuten. Mits de gebruikelijke voorzieningen bij de aansluitingen worden getroffen, zijn de wanden toepasbaar in natte ruimten. Bij toepassing in natte cellen dienen de panelen onderling met puconstructielijm verlijmd te worden. B. Beplating op een metalen skelet

Afwerking

109

De in het werk af te werken systeemwand met beplating op een metalen skelet is zowel in de woningbouw als in de renovatie en in de utiliteitsbouw toe te passen. De wand is opgebouwd uit een metalen skelet, bekleed met gipsplaten (gipskartonplaten, gipsvezelplaten of glasvlies versterkte gipsplaten) en eventueel voorzien van een isolatielaag van minerale wol in de spouw. Deze opbouw van de wanden kan hoge waarden voor geluidsisolatie en brandwerendheid opleveren. De meest bekende vorm van de in het werk af te werken systeemwanden is de zogenoemde gyprocwand, waarbij de beplating bestaat uit gipskartonplaten (cfr. Gyproc). Dit type systeemwand zal hierna verder worden behandeld, waarbij de meeste onderdelen ook gelden voor systeemwanden met andere typen beplating. Het skelet van de gyprocwand kan bestaan uit een enkel of dubbel skelet, opgebouwd uit horizontale stalen U-vormige profielen, met een dikte van 0,6 mm en een breedte van 40 mm tot en met 125 mm, tegen de bouwkundige constructie, waartussen verticale C-vormige profielen met dezelfde breedte worden geplaatst. Dit frame wordt n- of tweezijdig beplaat met een enkele of dubbele laag of zelfs drie lagen gipskartonplaten, met een dikte van 12,5 mm of 15 mm. Deze gipskartonplaten worden met zelftappende snelbouwschroeven aan het frame bevestigd. De maximaal toelaatbare wandhoogte van de gipskartonwanden wordt bepaald door de opbouw van de wand, waarbij vooral de breedte van de C-profielen van doorslaggevende invloed zijn. Gyprocwanden zijn zonder speciale voorzieningen toepasbaar tot een wandhoogte van 6500 mm. Gyprocwanden mogen niet door de constructie worden belast. Hierdoor is het noodzakelijk beplating en C-profielen toe te passen, die iets korter zijn dan de verdiepingshoogte. Ten behoeve van wanden van vochtige ruimten kunnen de gipskartonwanden worden uitgevoerd met vochtwerend gempregneerde gipskartonplaten. Door speciale toevoegingen nemen deze platen minder vocht op dan de normale gipskartonplaten. Daarnaast is het papier van de vochtwerende plaat gempregneerd met een schimmeldodend middel, dat voorkomt dat er, indien de wand in vochtige omstandigheden wordt gemonteerd, schimmelvorming plaatsvindt op het oppervlak van de plaat. Deze platen zijn herkenbaar aan een groen karton. De schroefgaten en de naden tussen de gipskartonplaten van de buitenste laag worden dichtgezet met een voegvuller. Hierbij wordt de voegvuller ter plaatse van de afgevoegde naden versterkt met een wapeningsstrook van glasvlies, papier of zelfklevend gaas. Op de plaats van de uitwendige hoeken wordt de voegenvuller versterkt met een metalen strip/ hoekprofiel, die geheel in de voegvuller wordt verwerkt. Ten slotte worden de naden en schroefgaten uitgevlakt met een finish-materiaal. Op de afgevoegde gyprocwanden kunnen verschillende afwerksystemen worden aangebracht. De vlakheid van de afgevoegde wanden bepaalt mede het aanzicht van het uiteindelijke afwerksysteem. Omdat verschillende afwerksystemen verschillende vlakheden van de ondergrond vereisen is een aantal

110

vlakheidsklassen opgesteld, waarbij door extra werkzaamheden bij het afvoegen van de gipskartonwanden een toenemende mate van vlakheid wordt bereikt. Bij de beoordeling van het eindresultaat van afgevoegde gipskartonwanden zijn de begrippen vlak en glad subjectief en mede afhankelijk van de situatie en de glansgraad van het afwerksysteem. (cfr. uitvoeringstoleranties) De U-profielen en de C-profielen ter plaatse van de verticale aansluitingen aan de bouwkundige constructie worden met slagpluggen, bestaande uit een nylon plug met kraag, voorzien van een verzinkte schroefnagel, aan de bouwkundige constructie bevestigd. Tussen het frame en de bouwkundige constructie wordt, afhankelijk van de breedte van het frame enkel of dubbel afdichtingsband toegepast. Dit band dient om kieren tussen de profielen en de bouwkundige constructie, veroorzaakt door eventuele oneffenheden van de constructie, af te dichten. Met behulp van speciale schroeven, spijkers of schilderijhaken kunnen lichte voorwerpen aan de gipskartonwanden worden bevestigd. Zwaardere voorwerpen kunnen worden bevestigd met behulp van pluggen of schroefankers. Zware sanitaire voorwerpen en voorwerpen, die dynamisch worden belast, worden aan de gipskartonwanden bevestigd met behulp van ophangverstevigingen achter de gipskartonplaat in de spouw van de wand, bestaande uit multiplex stroken met een dikte van 18 mm. Door het doorschroeven van de gipskartonplaten op het multiplex wordt de belasting van het voorwerp verdeeld over een groter oppervlakte van de beplating. Ondanks de geringe massa van 22 tot 65 kg/m2 wordt met gipskartonwanden een hoge luchtgeluidsisolatiewaarde gerealiseerd. Dit wordt veroorzaakt door het buigslappe karakter van de beplating en het nagenoeg ontbreken van rechtstreekse geluidsoverdracht van het ene spouwblad naar het andere. De geluidsisolatie van gipskartonwanden is afhankelijk van de massa van de beplating (een, twee of drie lagen plaatdikte 12,5 mm of 15 mm), de spouwbreedte (afhankelijk van het toegepaste profiel), de spouwvulling en het toepassen van een enkel skelet of een dubbel skelet. De uiteindelijke te bereiken luchtgeluidsisolatiewaarde van de gipskartonwand kan nog worden verhoogd door de aansluitingen tegen de bouwkundige constructies af te dichten of te ontkoppelen bijvoorbeeld met een kitvoeg. Afhankelijk van deze factoren kan met gipskartonwanden een geluidsisolatie bereikt worden van circa 34 dB tot 66 dB. Doorslaggevend voor de brandwerendheid van de gipskartonwand is de dikte van de beplating. Een gipskartonwand met aan weerszijden een nlaagse beplating heeft een brandwerendheid van minimaal 30 minuten. Met aan weerszijden een tweelaagse beplating wordt een brandwerendheid bereikt van minimaal 60 minuten. Door bijzondere voorzieningen te treffen op de plaats van de bovenaansluiting van de gipskartonwand kan de wand zelfs worden toegepast als brandcompartimenteringswand. C. Beplating op een houten skelet

Afwerking

111

De systeemwand met beplating op een houten skelet wordt voornamelijk toegepast in de woningbouw, meer bepaald de houtskeletbouw. Daarnaast wordt deze scheidingswand ook toegepast in de renovatie. In de eigenlijke zin van het woord is dit type wand geen systeemwand. De onderdelen, waaruit de wand wordt opgebouwd behoren namelijk niet tot het systeem. Het skelet van de wand bestaat uit een houten stijl- en regelwerk, waarop de beplating wordt bevestigd. In houtskeletbouw maakt het houten skelet deel uit van de draagconstructie van de woning. Het monteren van het skelet is dan ook meer een activiteit van een timmerman dan van een wandenmonteur en zal als zodanig hier niet verder worden behandeld. De beplating van de wand kan bestaan uit gipsplaten: de gipskartonplaat, de gipsvezelplaat of de glasvliesversterkte gipsplaat. De spouw van de wand kan desgewenst worden gevuld met minerale wol ter verhoging van de geluidsisolatie. De verdere opbouw, de afwerking van de beplating en de detaillering van de aansluitingen van de wand komen overeen met die van de systeemwand met beplating op een metalen skelet. Doordat het houten skelet een meer starre verbinding vormt tussen de beide zijden van de beplating zal de geluidsisolatiewaarde van de wand lager zijn dan bij de systeemwand met beplating op een metalen skelet. Aangezien de brandwerendheid van een systeemwand voornamelijk wordt bepaald door het type en de dikte van de beplating en het skelet hier bijna geen invloed heeft, komt de brandwerendheid van de wand met een houten skelet overeen met die van een systeemwand met een metalen skelet en hetzelfde type beplating met dezelfde dikte. 5.3.1.2 Geprefabriceerde systeemwanden A. Panelensysteemwand Tot de meer exclusieve typen scheidingswanden behoort de vooraf afgewerkte panelensysteemwand. De hoge prijs, die samenhangt met de exclusieve uitvoering van deze systeemwand en de mogelijkheid tot verplaatsen van de wand bepaalt mede dat dit wandtype slechts wordt toegepast in kantorenbouw, waarbij de opdrachtgever doorgaans zelf de keuze van het fabrikaat van de systeemwand bepaalt. Deze systeemwand bestaat uit geprefabriceerde dubbelwandige panelen, die kunnen zijn opgebouwd met beplating van metaal, hout, kunststof of gipsplaat. Als voorbeeld van dit wandtype wordt hier de wand met metalen beplating behandeld. De systeemwand kan worden opgebouwd uit wandpanelen, rechte en ronde hoekpanelen, koppelstijlen, deurunits compleet met deur en bovenpaneel, glaspanelen met enkel of dubbel glas en verende paspanelen. De panelen zijn opgebouwd uit 1 mm dik plaatstaal, waartussen als isolatiemateriaal steenwol of glaswol wordt toegepast. De standaardbreedte van de panelen is 600 mm en de panelen zijn verdiepingshoog tot een hoogte 4.000 mm. De panelen worden geleverd in twee dikten, 60 mm en 90 mm, afhankelijk van de te behalen geluidsisolatie. Deze panelen worden in kleur gemoffeld aangeleverd, waarbij alle kleuren mogelijk zijn. De panelen worden

112

geplaatst op een stalen profiel, die op de vloerbedekking wordt bevestigd. Ter plaatse van de plafondaansluiting wordt een geprofileerd stalen Uprofiel, gevuld met elastisch kunststofschuim, tegen het systeemplafond bevestigd, waar de panelen in worden geschoven. Onderling worden de panelen gekoppeld door middel van rubberen koppelstrippen. Met de verende paspanelen wordt de horizontale aansluiting tegen de bouwkundige constructie gerealiseerd. Deze montagemethode maakt het eenvoudig de systeemwand te demonteren, waarbij beschadigingen tot een minimum beperkt blijven en hergebruik van de elementen mogelijk is. Bij de wand kunnen diverse accessoires worden geleverd, zoals verhoogde plinten, deurkrukken, magneethaken, kapstokken en stopcontacten. Maar ook toegevoegde elementen zoals balies en kastenwanden kunnen in hetzelfde systeem worden geleverd. De geluidsisolatiewaarde van de systeemwand, met panelen met dikte 60 mm, varieert van gesloten wandstukken van 47 dB tot wandstukken met een deurunit van 34 dB. Dichte wandstukken, uitgevoerd met panelen met dikte 90 mm, kunnen een geluidsisolatiewaarde behalen van 51 dB. Om deze waarden te realiseren, moeten bij dit type systeemwand uiteraard maatregelen boven het verlaagde plafond worden getroffen. De brandwerendheid van de 60 mm dikke systeemwand bedraagt 30 minuten, in de 90 mm dikke uitvoering 60 minuten. B. Beplating op een metalen skelet De vooraf afgewerkte systeemwand wordt toegepast als verplaatsbare scheidingswand. Mede bepaald door deze eigenschap is het toepassingsgebied van dit type systeemwand de utiliteitsbouw en in het bijzonder de kantorenbouw. De systeemwand wordt opgebouwd uit een groot aantal gestandaardiseerde elementen. Door de vaste maatvoering zijn de elementen onderling uitwisselbaar en is het aantal variaties vrijwel onbeperkt. Ter plaatse kunnen de elementen zonodig passend worden gemaakt. De verschillende in het zicht blijvende profielen en inlegbiezen worden fabrieksmatig in diverse kleuren aangeleverd. De bekledingspanelen, die kunnen bestaan uit gipsplaat, metaal, hout of kunststof, worden fabrieksmatig aangeleverd met diverse bekledingsmaterialen en de deuren kunnen toegepast worden in verschillende afwerkingen. De elementen, waaruit de scheidingswand opgebouwd kan worden, zijn: gesloten wandelementen; beglaasde wandelelementen; deurelementen voor enkele, dubbele of doordraaiende deuren; kastelementen; vrijstaande wandelementen.

Afwerking

113

Zonder bijzondere voorzieningen kan dit type scheidingswand worden toegepast tot een wandhoogte van 3.000 mm. Als voorbeeld wordt hierna de vooraf afgewerkte systeemwand met beplating van gipsplaat behandeld. Het frame van de systeemwand wordt geleverd in twee verschillende uitvoeringen. De eerste uitvoering bestaat uit verticale stalen C-profielen, die eventueel horizontaal worden gekoppeld en worden geplaatst in stalen Uprofielen op de vloer en stalen, in kleur gemoffelde en in het zicht blijvende plafondprofielen. Ter plaatse van de verticale wandaansluitingen wordt een stalen, in kleur gemoffeld en in het zicht blijvend wandprofiel toegepast. Bij de tweede uitvoering wordt het stalen U-vormig vloerprofiel vervangen door een stalen, in kleur gemoffeld en in het zicht blijvend vloerprofiel met terugvallende plint. De vloer-, plafonden verticale wandaansluitingsprofielen worden gemonteerd met toevoeging van kunststof afdichtingsband. Dit frame wordt bekleed met fabrieksmatig beklede gipskartonplaten, met dikte 12,5 mm, die door middel van stalen, eventueel in kleur gemoffelde klemlijsten worden bevestigd. In deze klemlijsten worden kunststof inlegbiezen toegepast of ze worden afgedekt door kunststof afdekprofielen. Wanneer een vloeraansluiting met Uprofielen wordt uitgevoerd, worden kunststof plintprofielen op de beplating aangebracht. Voor het monteren van 90-gradenhoeken en 135-gradenhoeken en van wandbeindigingen worden speciale in kleur gemoffelde profielen geleverd. In de spouwruimte wordt minerale wol toegepast. De vooraf afgewerkte systeemwand wordt onder het systeemplafond en in veel gevallen op de vloerafwerking gemonteerd en kan na verloop van tijd, als nieuwe eisen aan de indeling van de ruimten worden gesteld zonder veel blijvende beschadigingen, worden gedemonteerd en desgewenst elders weer worden opgebouwd. Er worden deurhoge deurkozijnen toegepast of verdiepingshoge kozijnen, voorzien van verdiepingshoge deuren of van deuren met een bovenpaneel. In de wandconstructie zijn ruime perforaties aanwezig, waardoor elektrotechnische en werktuigkundige installaties kunnen worden geleid. Door de producenten van deze scheidingswanden worden diverse accessoires geleverd, varirend van elektragoten en schilderijhaakjes tot wandpanelen, die beschrijfbaar zijn of als projectiescherm kunnen dienen. De luchtgeluidsisolatie van de gesloten wandelementen bedraagt circa 42 dB. Deze luchtgeluidsisolatie is te verhogen tot circa 48 dB door de toepassing van dubbele beplating, waarvoor speciale vloer-, plafond en verticale wandaansluitingsprofielen worden geleverd. De luchtgeluidsisolatie van beglaasde elementen is uiteraard veel lager. Vooral bij dit type scheidingswand, dat toegepast wordt als verplaatsbare systeemwand, moet, met het oog op de geluidsisolatie, veel zorg worden besteed aan de uitvoering van de aansluitingen. Omdat de scheidingswand onder het systeemplafond wordt geplaatst, zal de geluidsisolatie via het plenum extra

114

aandacht vragen. Het systeemplafond zal moeten worden gesoleerd, of er zal in het plenum boven de scheidingswand een geluidsbarrire moeten worden toegepast. De brandwerendheid van de scheidingswand, ,ook uitgevoerd met raamkozijnen, voorzien van spiegeldraadglas, is ruim 30 minuten. Door toepassing van gesloten wandelementen met dubbele beplating wordt een hogere brandwerendheid bereikt.

5.3.2 Steenachtige binnenwanden

5.3.2.1 Gemetselde niet-dragende binnenwanden A. Niet-dragende binnenwanden van baksteen, kalkzandsteen en betonsteen Niet-dragende binnenwanden kunnen zoals de dragende binnenwanden worden gemetseld met baksteen, kalkzandsteen en betonsteen. Voor binnenwanden worden betonstenen en betonblokken met lichte toeslagmaterialen geleverd met verschillende oppervlaktestructuren. De gemetselde wanden kunnen eenzijdig of tweezijdig worden afgewerkt met pleisterwerk of tegelwerk. Bij zeer maatvaste steen is zelfs tweezijdig zichtmetselwerk mogelijk. Zichtmetselwerk kan ook worden uitgevoerd met gevelsteen, gekliste kalkzandsteen en betonsplitblokken. Bij grotere vloeroverspanningen, waar doorbuiging van de vloer kan worden verwacht, moeten de gemetselde niet-dragende binnenwanden flexibel aan de vloer, aansluitende draagstructuur en plafondconstructie worden aangesloten. De draagvloer kan ter plaatse van de scheidingswand worden uitgevlakt en voorzien van een strook kunststoffolie.

Lichtere scheidingswanden kan men metselen van gebakken isolatiesteen. Deze isolatiestenen zijn als vuilwerksteen en als zichtwerksteen met een gestructureerd zichtvlak of een breukvlak verkrijgbaar. De luchtgeluidsisolatie van deze uit lichte steen opgebouwde wanden is minder dan die van de wanden opgemetseld met de hiervoor genoemde metselstenen. De toepassing van in zichtwerk uitgevoerde scheidingswanden van betonsteen kan aantrekkelijk zijn vanwege de goede geluidabsorptie. De brandwerendheid is vergelijkbaar met de hiervoor genoemde gemetselde binnenwanden. Een wand met een dikte van 100 mm bezit een brandwerendheid van 90 minuten. Bij de uitvoering van gemetselde niet-dragende binnenwanden moet worden gelet op het goed vol en zat metselen en het niet gebruiken van gebarsten stenen en dergelijke. Ook de aansluitingen aan de omringende bouwkundige constructie moet zorgvuldig worden uitgevoerd. Kleine beschadigingen en openingen kunnen de geluidsisolatie en de brandwerendheid aanmerkelijk verminderen. Ook het uit het zicht

Afwerking

115

aanbrengen van leidingen vraagt, vooral in de wat dunnere wanden (dikte 50, 70 en 90 mm), de nodige zorg. Bij tweezijdig zichtwerk is het wegwerken van leidingen nauwelijks mogelijk. Het infrezen van zakleidingen voor elektra vindt meestal naast de deurkozijnen plaats en dan nog vaak voor een leidingbundel vanwege de aansluitingen op meerdere groepen. Dit verzwakt de wand op deze kwetsbare plaats aanzienlijk en vermindert de geluidsisolatie en brandwerendheid. De kosten van een gemetselde niet-dragende binnenwand zijn bij aanschaf concurrerend ten opzichte van de hiervoor besproken systeemwanden. Het hogere gewicht kan een rol spelen bij dikte vloerconstructies en de soort fundering. Vooral bij renovatie projecten zal een lichtere bouwmethode, zoals hiervoor beschreven, worden gekozen. Bij een eventuele herindeling van de betreffende plattegronden ontstaan de problemen. Het sloopwerk en de afvoer van de uitkomende materialen geven door het lawaai en de stofontwikkeling de nodige overlast aan de gebruikers van het gebouw en soms zelfs aan de omgeving (stortkokers en afvoer in containers). De gemetselde niet-dragende binnenwanden worden op de draagvloerconstructie geplaatste en meestal gelijk met de draagstructuur en plafonds afgewerkt. Na het slopen van de scheidingswanden blijven hier dan sleuven en beschadigingen achter, die zorgvuldig moeten worden afgewerkt. Hopelijk is dan het bijpassende afwerkingsmateriaal (zoals tegels, vloerbedekking en dergelijke) nog voorradig. B. Niet-dragende binnenwanden van glazen bouwstenen Lichtdoorlatende scheidingswanden en wandgedeelten zijn te maken met glazen bouwstenen. Deze holle bouwstenen zijn in diverse vormen zoals rond, vierkant en rechthoekig in verschillende dikten en diverse kleuren en oppervlaktestructuren verkrijgbaar. In verband met de thermische lengteverandering en eventuele doorbuiging van de constructievloeren moeten de scheidingswanden van glazen bouwsteen flexibel op de omringende bouwkundige constructie aansluiten in een sponning van ten minste 40 mm. Het beste kan hiervoor een U-profiel worden aangebracht. De bouwstenen worden met een tussenruimte van 10 tot 30 mm vermetseld met een mortel met cement/zandverhouding van 1:3. De voegen worden direct na het metselen met dezelfde specie afgevoegd. De horizontale voegen worden maximaal om de 650 mm voorzien van een wapening van verzinkt of roestvaststaal 6 mm. De brandwerendheid van een wand opgebouwd uit holle blokken, afmeting 190 190 80 mm, bleek bij beproeving 60 minuten te bedragen. Omdat de warmtestraling bij brand echter niet voldoende wordt geweerd is toepassing van glazen bouwstenen in brandwerende wanden zeer beperkt. De luchtgeluidsisolatie van scheidingswanden opgebouwd uit glazen bouwstenen is vergelijkbaar met overeenkomstige gemetselde wanden. 5.3.2.2 Gelijmde niet-dragende binnenwanden Bij gelijmde niet-dragende binnenwanden kunnen we onderscheiden:

116

wanden van gipsblokken; wanden van cellenbetonblokken; wanden van kalkzandsteen lijmblokken. A. Niet-dragende binnenwand van gipsblokken Een van de meest toegepaste niet-dragende binnenwanden in de woningbouw is de scheidingswand van gipsblokken, ook wel gipsblokkenwand genoemd. (cfr. Ytong) wanden met een dikte van 70 mm waarvan het wandoppervlak niet groter is dan 18 m (bijvoorbeeld 3,80 m 4,75 m); wanden met een dikte van 100 mm waarvan het wandoppervlak niet groter is dan 30 m (bijvoorbeeld 4,25 m 7,0 m). Zoals is vermeld, wordt de gipsblokkenwand opgebouwd uit gipsblokken. Deze blokken hebben afmetingen van 501 mm bij 640 mm, 501 450 en een dikte van 70 mm of 100 mm. Er worden vier typen gipsblokken onderscheiden, waarbij elk blok specifieke eigenschappen bezit, waardoor het aan de scheidingswand bepaalde kwaliteiten toevoegt: 1 het type S: standaardblok, uitgevoerd in witte kleur, leverbaar in dikte 70 mm en 100 mm; 2 het type H: door toevoeging waterafstotend gemaakt, uitgevoerd leverbaar in dikte 70 mm en 100 mm; van een hydrophoberingsmiddel in groene of lichtblauwe kleur,

3 het type Z: blok met een hogere volumieke massa (1200 kg/m3 in plaats van 800 kg/m3), alleen leverbaar in dikte 70 mm; 4 het type R: blok met de vorm van een kwart cirkel met een inwendige straal van 230 mm en een uitwendige straal van 300 mm, alleen leverbaar in dikte 70 mm. De gipsblokken kunnen zowel op de lange als op de korte zijde horizontaal worden verwerkt. De blokken worden onderling verlijmd met zoveel kleefpasta, dat bij het aanschuiven nog een hoeveelheid pasta aan beide zijden van de wand uit de naden welt. Met deze lijm worden de naden gladgestreken. De blokken worden gelijmd met een vertanding van ten minste de dikte van het blok. Bij hoeken en ontmoetingen worden de blokken ingetand eveneens met een vertanding van ten minste de dikte van het blok. De gipsblokkenwanden kunnen zowel op de onafgewerkte als op de afgewerkte vloer worden geplaatst. Bij onafgewerkte steenachtige vloeren wordt eerst een laagje schrale mortel op de vloer aangebracht en afgedekt met een 0,1 mm dikke strook kunststoffolie met breedte van 350 mm. Hierop wordt de eerste rij blokken zuiver horizontaal geplaatst, waarna het

Afwerking

117

folie tegen de blokken omhoog wordt vastgezet om te voorkomen dat de gipsblokken vocht opzuigen van de later aan te brengen afwerkvloer. Bij afgewerkte steenachtige vloeren worden de blokken koud op de vloer geplaatst. Bij wanden op afgewerkte vloeren, waarbij eisen aan de geluidsisolatie van de wanden gesteld worden kan een elastisch blijvende kitvoeg onder de plint worden aangebracht. Indien er verder geen eisen aan de geluidsisolatie van de wand worden gesteld, is het in beide situaties ook mogelijk de blokken te plaatsen op een strook houtwolcementplaat, dikte circa 20 mm. Ten behoeve van een vaste bovenaansluiting tegen steenachtige plafonds worden de blokken opgetrokken tot 10 20 mm onder het plafond. De bovenzijde van de bovenste rij blokken wordt voorgelijmd of voorzien van een primer, waarna de naad dichtgezet wordt met voegmateriaal, bestaande uit een mengsel van kleefpasta en gips. De naad wordt aan de bovenzijde ingesneden. Deze bovenaansluiting wordt vaak toegepast in combinatie met de vloeraansluiting op een strook houtwolcementplaat. Indien in verband met een te verwachten doorbuiging van de bovenliggende vloer, er gevraagd wordt om een flexibele bovenaansluiting, zijn er (afhankelijk van de grootte van de doorbuiging) twee alternatieven voor de bovenaansluiting: 1 een doorbuiging tot 5 mm kan worden opgenomen door een bovenaansluiting met behulp van veerankers en elastisch voegmateriaal. De veerankers worden maximaal h.o.h. 1,50 m aangebracht bij wandstukken langer dan 3 meter en aan een zijde gefixeerd. Ten behoeve van de veerankers wordt een V-vormige sparing in het blok gemaakt. Ook vrije wandbeindigingen en wandaansluitingen worden voorzien van ankers op circa 250 mm van het wandeinde. De blokken worden opgetrokken tot 15 mm onder het plafond, waarbij de bovenzijde van de bovenste blokken weer wordt voorgelijmd of voorzien wordt van een primer. De naad wordt vervolgens dichtgezet kurk-pasta, PUR-schuim of een speciale voegpasta. 2 indien een doorbuiging tot 10 mm wordt verwacht, wordt de bovenaansluiting uitgevoerd met behulp van een kunststof U-profiel. Dit profiel, dat voorzien is van een strook vilt, een halfgesloten cellenband of een elastisch blijvende kit, wordt met lijm of met pluggen bevestigd aan het bovenliggende plafond. De bovenste blokken worden met een speling van 10 mm tussen blok en lijf van het U-profiel zonder verlijming in het profiel geschoven. Ten behoeve van de geluidsisolatie wordt in het profiel minerale wol of een schuimband aangebracht. Dezelfde aansluitingen als bij de bovenaansluiting zijn in principe ook toepasbaar bij de verticale wandaansluiting. De vaste aansluiting door middel van verlijming met behulp van voegmateriaal, bestaande uit een mengsel van kleefpasta en gips, is slechts toepasbaar bij kleine vloeroverspanningen of relatief stijve vloerconstructies. In de andere gevallen kan de verticale aansluiting gemaakt worden met behulp van veerankers (minimaal twee per verdiepingshoogte) en elastisch schuimband, dat wordt ingedrukt of met behulp van het kunststof U-profiel, gelijmd of met pluggen bevestigd en voorzien van een strook vilt, een halfgesloten cellenband of een elastisch blijvende kit tussen profiel en constructie en voorzien van schuimband in het profiel. Met behulp van

118

nagels, schroeven of pluggen kunnen lichte voorwerpen aan de gipsblokkenwand worden bevestigd. Zwaardere voorwerpen moeten met behulp van speciale pluggen of doorgaande bouten worden bevestigd. B. Niet-dragende binnenwand van cellenbetonblokken Naast niet-dragende binnenwanden, opgebouwd uit gipsblokken kunnen ook wanden van cellenbetonblokken worden toegepast in de woningbouw, kantoorgebouwen en verblijfsgebouwen als niet-dragende scheidingswanden, woningscheidende wanden en woningbegrenzende wanden, eventueel in combinatie met een voorzetwand. De blokken van cellenbeton, die in een gietvorm worden gestort, daarna in de gewenste formaten worden gesneden en onder hogedrukstoom worden verhard, worden geproduceerd in drie typen, die onderling verschillen in druksterkte en volumieke massa. Er zijn vele soorten en maten. De afmetingen van de blokken zijn: lengtes: 400,500 en 600 mm; diktes: 50, 70, 100, 150, 200, 240 en 300 mm; hoogtes: 200, 250 en 400 mm. Type G2/400 G4/600 G5/800 Kubusdruksterkte 2,0 N/mm2 4,0 N/mm2 5,0 N/mm2 Volumieke massa 400 kg/m3 600 kg/m3 800 kg/m3

De blokken kunnen met behulp van een vloerprofiel op de ruwe vloer of op de afwerkvloer worden gesteld. De blokken worden vol en zat gelijmd met een overlapping van ten minste 100 mm. De voegdikte rondom het blok moet bij verlijming circa 2 mm bedragen en bij vermetseling 10 mm. Reparaties en het aanwerken van elektriciteitssleuven en -dozen met het bijgeleverde vul- en vlakmiddel zijn noodzakelijk om een vlakke wand te verkrijgen. Om de cellenbetonwand geschikt te maken voor behang, schuurwerk of spuitwerk moeten dunne voorzetlagen of afwerklagen worden aangebracht. Tegels kunnen rechtstreeks met een elastische tegellijm op de blokken worden aangebracht. De uitvoering van de plafondaansluiting en de wandaansluiting tegen de bouwkundige constructie wordt bepaald door de doorbuiging van de vloerconstructie, die afhankelijk is van de vloeroverspanning. Bij een overspanning tot 5 m, die een doorbuiging van maximaal circa 5 mm veroorzaakt, wordt de plafondaansluiting uitgevoerd met veerankers en elastisch voegmateriaal. In plaats van voegmateriaal kan ook PUR-schuim worden toegepast (bij overspanningen tot 6 m). Bij wandstukken langer dan 2,500 m worden de veerankers h.o.h. 1.500 mm aangebracht. De wandaansluitingen worden uitgevoerd met ten minste twee veerankers en een voeg van 5 tot 10 mm, die wordt gevuld met elastisch voegmateriaal. Wandaansluitingen van wandstukken korter dan 750 mm kunnen zonder veerankers worden gelijmd. Bij een doorbuiging tot circa 10 mm, die voorkomt bij een vloeroverspanning tot 7,500 m, worden de plafond- en wandaansluitingen uitgevoerd met behulp van opvangprofielen, die tegen de bouwkundige

Afwerking

119

constructie worden bevestigd. Hierin worden de blokken koud geplaatst, waarbij bij de plafondaansluiting circa 10 mm ruimte wordt vrijgehouden. In verband met geluidsisolatie en brandwerendheid kunnen speciale voorzieningen moeten worden getroffen. Hoekaansluitingen worden uitgevoerd met twee veerankers en een voeg met breedte van 5 tot 10 mm, die wordt gevuld met elastisch materiaal. Alleen bij de aansluiting van een wandstuk korter dan 750 mm kan de hoekaansluiting worden uitgevoerd door middel van vertanding of verlijming. Bij wandstukken langer dan 4,000 m moet een dilatatie worden aangebracht door middel van een voeg van 5 tot 10 mm, waarin drie stuks dilatatieankers zijn aangebracht en die wordt gevuld met elastisch voegmateriaal. De onafgewerkte scheidingswand van cellenbetonblokken heeft bij uitvoering met standaard detaillering een brandwerendheid van ten minste 20 minuten. Indien de aansluitingen voorzien zijn van brandwerende PURschuim bedraagt de brandwerendheid van wanden met een dikte van 70 mm ten minste 60 minuten, bij een dikte van 100 mm ten minste 90 minuten en bij een dikte van 150 mm minimaal 120 minuten. Ten aanzien van de weerstand tegen rookdoorslag behaald de standaardwand ten minste 30 minuten en de wanden met aansluitingen met brandwerende PUR-schuim bij een dikte van 70 mm 90 minuten, bij een dikte van 100 mm 135 minuten en bij een dikte van 150 mm 180 minuten. 5.3.2.3 Verdiepingshoge wandpanelen niet-dragende binnenwanden van

A. Niet-dragende binnenwanden van cellenbetonpanelen Scheidingswanden, opgebouwd uit onderling gelijmde, verdiepingshoge massieve panelen van cellenbeton kunnen zowel in de woningbouw, maar ook in kantoorgebouwen en verblijfsgebouwen worden toegepast als nietdragende binnenwanden, woningscheidende wanden en woningbegrenzende wanden, eventueel in combinatie met een voorzetwand. Deze panelen van cellenbeton, waarin ten behoeve van het transport langswapening is opgenomen, worden geproduceerd in vier typen, die onderling verschillen in druksterkte en volumieke massa. De afmetingen van de panelen zijn: breedte 500/600, dikte van 70 of 100 mm en hoogte van 2.400 mm tot en met 3.400 mm. Door middel van het toepassen van twee spouwbladen van panelen, dikte 70 mm, van het type G4/600 met een spouw van ten minste 50 mm breedte, in combinatie met een voorzetwand van gipskartonplaat op Zprofielen tegen n van de twee spouwbladen kan een niet-dragende woningscheidende en woningbegrenzende wand worden verkregen. De panelen kunnen zowel op de onafgewerkte vloer als op de afgewerkte vloer worden aangebracht. De panelen worden met behulp van een koevoet en houten zij- en kopwiggen te lood gesteld, waarna de zijwiggen worden verwijderd en de stelruimte wordt volgezet met specie. Bij kamerscheidende wanden is het zelfs mogelijk om de panelen direct op de

120

afgewerkte vloer te plaatsen. De panelen worden met de een hydraulische panelenstelwagen geplaatst. De panelen worden vol en zat gelijmd met een voegdikte van circa 2 mm. Achteraf worden de naden bijgewerkt met een vul- en vlakmiddel. De wanden zijn dan behangklaar. De uitvoering van de plafondaansluiting is afhankelijk van de grootte van de doorbuiging, die opgenomen moet kunnen worden. Deze grootte van de doorbuiging wordt bepaald door de overspanning van de vloer. Een doorbuiging tot 5 mm, die voorkomt bij vloeroverspanningen tot circa 5 m, wordt opgenomen met behulp van rubber blokjes dikte 13 mm, die aan de bovenzijde van het paneel worden genageld. Bij het opwiggen van het paneel wordt het rubber blokje tot 10 mm samengedrukt. Bij deze plafondaansluiting moet om het andere paneel een veeranker worden aangebracht, waarbij het eerste en het voorlaatste paneel van een wandvlak altijd van een veeranker voorzien worden. De 10 mm brede voeg wordt gevuld met polyurethaanschuim. Een grotere doorbuiging, tot 10 mm, die voorkomt bij vloeroverspanningen tot circa 7,5 m, wordt opgenomen met behulp van een metalen of kunststof opvangprofiel, dat mechanisch wordt bevestigd of gelijmd tegen het plafond. In het profiel wordt over de volle breedte een strook polystyreenschuim, dikte 13 mm, aangebracht. Veerankers hoeven bij deze uitvoering niet te worden toegepast. Indien de panelen bij kamerscheidende wanden direct op de afgewerkte vloer worden geplaatst, wordt de ruimte tussen de bovenzijde van het paneel en het plafond afgedicht met polyurethaanschuim (PURschuim). Ter plaatse van de verticale wandaansluiting wordt een naad van 5 tot 15 mm breed aangehouden, die later met elastisch voegmateriaal wordt afgedicht. Indien de doorbuiging van de vloer groter is dan 5 mm, wordt deze aansluiting uitgevoerd met behulp van een metalen of kunststof opvangprofiel, waar het paneel koud ingeschoven wordt. Bij een wandlengte van niet meer dan n paneelbreedte mag de wandaansluiting met lijm worden uitgevoerd. Ook bij hoeken, wandontmoetingen en wanden langer dan 4.000 mm wordt een voeg van 5 tot 15 mm breed aangehouden, die later wordt afgedicht met elastisch voegmateriaal. Alleen bij wanddelen met lengte van n paneelbreedte wordt de aansluiting verlijmd en met drie draadnagels vastgezet. Wandafwerking De wanden van het type G5/800 zijn na het afwerken met een vul- en vlakmiddel behangklaar. De wanden van de overige panelen zijn na reparaties en het aanwerken van elektriciteitssleuven, -dozen en naden behangklaar. De scheidingswand, opgebouwd uit twee spouwbladen van panelen, dik 70 mm, van het type G4/600 met een spouw van ten minste 50 mm breedte, in combinatie met een voorzetwand van gipskartonplaat op Z-profielen tegen n van de twee spouwbladen heeft een isolatieindex voor luchtgeluid van 0 dB. Zonder de voorzetwand van gipskartonplaat op Z-profielen bij de

Afwerking

121

eerste constructie wordt een isolatie-index voor luchtgeluid van 5 dB behaald. Met betrekking tot de scheidende functie is de brandwerendheid van onafgewerkte cellenbetonwanden en de standaard detaillering ten minste 20 minuten. Indien de wand en plafondaansluitingen worden uitgevoerd met een voeg, met maximale breedte van 10 mm, in combinatie met brandwerende PUR-schuim, bedraagt de brandwerendheid zelfs 60 minuten. Met betrekking tot de rookdoorgang gelden voor deze twee uitvoeringen respectievelijk 30 en 90 minuten. B. Wandpanelen van lichtbeton Vergelijkbaar met de wandpanelen van cellenbeton zijn verdiepingshoge wandpanelen van lichtbeton verkrijgbaar. Deze wandpanelen van lichtbeton worden toegepast voor zowel dragende als niet-dragende binnenwanden. Deze wandpanelen worden vervaardigd naar tekening met een dikte van 70 tot en met 200 mm, breedte maximaal 12.000 mm en een maximale hoogte van 3.400 mm. De wandpanelen worden voorzien van transportwapening en ingestorte bevestigingsmiddelen.

122

5.4 Uitvoering
De richtlijnen van de fabrikant in verband met de plaatsing van de materialen, de montage en de bevestigingen moeten nauwgezet opgevolgd worden. Daarnaast moet men vooraf ook de plannen goed bestuderen om de volgende punten te bepalen : de uit te voeren systemen en hun plaats (bv. wanden waarvoor verschillende brandweerstands- of akoestische eisen gelden) de te gebruiken materialen en hun plaats (in kantoorgebouwen worden aan de gangzijde gewoonlijk materialen met een hogere brandweerstand geplaatst dan aan de kantoorzijde) zones waar de ruwbouw- en plaatsingstoleranties gecompenseerd kunnen worden (elementen die onderbroken kunnen worden).

De plaatsing van de wanden gebeurt als volgt : aftekening van de assen van de wanden op de vloer en het plafond controle van de verticaliteit van de wand; zonodig rekening houdend met de modulatie van het plafond en de buitenramen behandeling van de afwerkings- en glaspanelen met propere handschoenen plaatsing van de bovenprofielen plaatsing van de onderprofielen waarbij men erop toeziet dat de vereiste uitsparingen voor de deuropeningen open blijven. Om het gevoel van uniformiteit in lange wanden te beperken, werkt men best van het midden van de wand naar het uiteinde toe plaatsing van de structuur (verticale stijlen of skelet), de deuren en de panelen.

Brandwerende structuren moeten uiterst zorgvuldig geplaatst worden. Men dient hiervoor de aanwijzingen van de fabrikant of de gegevens uit het proefrapport nauwlettend op te volgen (bv. schroefafstanden, afwisselende voegen, enz.). In aanwezigheid van verlaagde plafonds of verhoogde vloeren (zonder brandweerstandskarakteristieken) moet men ervoor zorgen dat de verticale compartimentering gewaarborgd is. Hiertoe bevestigt men de lichte binnenwanden bij voorkeur op de wanden die de horizontale compartimentering verzekeren. Een dergelijke opstelling kan bekomen worden door de toepassing van doorlopende compartimenteringswanden. Een andere oplossing om de brandverspreiding te vertragen, kan erin bestaan branddammen aan te brengen onder en/of boven de compartimenteringswand. De uitzetting van de stalen profielen en de beweging van de structuur moeten mogelijk blijven zonder de brandweerstand nadelig te benvloeden. Indien de binnenwanden een stalen skelet hebben, is het aan te raden de verticale profielen te plaatsen met een zekere speling om in geval van brand hun uitzetting mogelijk te maken en elk risico op een vroegtijdige knik uit te sluiten. De plaatsing moet uiteraard in overeenstemming zijn met de gegevens van het proefverslag.

Afwerking

123

5.4.1 Toleranties op de ondergronden:

De ondergronden dienen steeds te voldoen aan de opgelegde toleranties. Deze worden hierna beschreven naargelang van het type ondergrond waarop de wanden zullen aangebracht worden. In het geval van vaste binnenwanden kan het hierbij zowel gaan om een draagvloer, dekvloer, vloer met een vloerbedekking als verhoogde vloer. Demonteerbare wanden worden daarentegen doorgaans enkel aangebracht op de laatste drie ondergondtypes. 5.4.1.1 Vlakheid van draagvloeren De ondergrond waarop men een lichte binnenwand aanbrengt moet steeds uitgevoerd worden volgens de geldende voorschriften. Zo moeten betonvloeren voldoen aan de volgende eisen uit de norm NBN ENV 136701:
glad oppervlak: algemene vlakheid (tolerantie onder de lat van 2 m): = 9 mm plaatselijke vlakheid (tolerantie onder de lat van 0,2 m): = 4 mm niet gladgemaakt oppervlak: algemene vlakheid (tolerantie onder de lat van 2 m): = 15 mm plaatselijke vlakheid (tolerantie onder de lat van 0,2 m): = 6 mm.

De Technische Voorlichting 223 over draagvloeren in niet-industrile gebouwen vermeldt de vlakheidstoleranties voor elk vloertype. Deze moeten steeds opgenomen zijn in het bestek. Bij gebrek aan duidelijke eisen gelden de normale toleranties. 5.4.1.2 Vlakheid van dekvloeren De vlakheidstoleranties op de dekvloer worden hieronder weergegeven. Deze toleranties moeten steeds opgenomen zijn in het bestek. Bij gebrek aan duidelijke eisen gelden de normale toleranties onder de lat van 2 meter.
Vlakheidsklasse Klasse 1: Klasse 2: onder de lat 1m 2mm 3mm Toleranties onder de lat 2m 3mm 4mm

5.4.1.3 Vlakheid van afgewerkte vloeren Indien men binnenwanden plaatst op een afgewerkte vloer zijn de vlakheidstoleranties afhankelijk van het type vloerbedekking: voor vloerbedekkingen uit natuursteen (cfr. TV 213): de vlakheidstolerantie voor de afgewerkte vloerbedekking bedraagt 2 mm onder een lat van 2 m, naast de vlakheidstolerantie op de tegels zelf. Deze eis geldt voor alle plaatsingswijzen, met uitzondering van de plaatsing met lijmmortel op een verharde dekvloer, waarvoor deze gelijk moet zijn aan de vlakheidstolerantie van de dekvloer, vermeerderd met de vlakheidstolerantie op de tegels zelf;

124

voor tegels waarvan zowel de lengte als de breedte kleiner zijn dan of gelijk aan 50 cm, mag het niveauverschil tussen de randen van twee naast elkaar liggende tegels niet groter zijn dan 1 mm, vermeerderd met de tolerantie op de tegels zelf; voor alle andere vloerbetegelingen kan men een beroep doen op de TV 137 die gebaseerd is op dezelfde principes; voor harsgebonden of cementgebonden bedrijfsvloeren (TV 216 en TV 204): de vlakheidsklassen die van toepassing zijn op het oppervlak van de afgewerkte vloer; voor houten vloerbedekkingen (cfr. TV 218): tenzij anders opgegeven in de contractuele documenten, bedraagt de maximale vlakheidtolerantie 4 mm onder de lat van 2 m en 1 mm onder de lat van 0,2 m.

5.4.2 Toleranties op de binnenwanden

Bepaalde materialen zijn uiterst gevoelig voor variaties in de temperatuur en de relatieve luchtvochtigheid. Daarnaast moet men rekening houden met het feit dat de uitvoeringstoleranties van deze materialen enkel van toepassing zijn indien er in de ruimten een normaal binnenklimaat heerst. De bouwheer of ontwerper moet dan ook de nodige voorzorgsmaatregelen treffen om de temperatuur en de relatieve vochtigheid binnen de vereiste grenzen te houden. 5.4.2.1 Vaste binnenwanden uit gipskartonplaten en aanverwanten Uitvoeringstoleranties De controle van de uitvoeringstoleranties, zowel wat de vlakheid, loodrechtheid als de hoekafwijking betreft, gebeurt met geschikt materieel. Indien de contractuele documenten geen bijzondere voorschriften bevatten, geldt de normale tolerantieklasse. Vlakheid De tabel hieronder geeft een overzicht van de vlakheidstoleranties, die van toepassing zijn op het oppervlak van gipskartonplaten. Ook bij de verbinding tussen twee vlakken (bv. tussen een muur en een plafond) moet rekening gehouden worden met deze vlakheidstoleranties. Ter hoogte van de voegen tussen platen waarvan de dwarsranden niet afgeschuind werden (of ter hoogte van de zaagsnede) kan het nodig zijn de platen over een grotere breedte op te voegen en/of de randen af te schuinen. Om aan de strengste vlakheidsklasse te kunnen voldoen (te preciseren in de contractuele documenten) is het aanbevolen gebruik te maken van platen met afgeschuinde langs- en dwarsranden.
Tolerantieklasse bij controle onder de lat van 2m: normale klasse: 4,0mm

Afwerking speciale klasse: 2,0mm

125

Loodrechtheid of Verticaliteit Voor een normale verdiepingshoogte (2,60m) bedragen de toleranties op de verticaliteit van een oppervlak of rand :
Tolerantieklasse bij controle onder de lat van 2m: normale klasse: speciale klasse: 6,0mm 4,0mm

Deze waarden kunnen zowel betrekking hebben op een naar voor als naar achter hellend oppervlak. Voor grotere hoogtes staat men een bijkomende tolerantie toe van 2mm per meter (met een maximum van 20mm). Horizontaliteit De toleranties op de horizontaliteit van de lijnen mogen niet hoger zijn dan 2 mm per meter (tolerantie van maximum 20 mm). Hoekafwijking Het gaat hier om afwijkingen ten opzichte van de voorgeschreven hoeken (dagkant van vensters, schouwen, ) die zowel recht als schuin kunnen zijn. Indien de vorm van de hoek van de vensterbank niet bepaald is, kiest men voor de haakse uitvoering. De afwijkingen mogen dan slechts in n richting (stompe hoek) voorkomen om de opening van de vensters niet in het gedrang te brengen. Afwerkingsgraden Men kan in Belgi drie afwerkingsgraden onderscheiden afhankelijk van de eisen die gesteld worden aan het oppervlak van de wanden, opgebouwd uit gipsplaten: de afwerkingsgraad F1 stemt overeen met een minimale opvoeging die in n fase wordt uitgevoerd (opvulling van de voeg met een opvulproduct) de afwerkingsgraad categorien: F2 wordt onderverdeeld in twee

de afwerkingsgraad F2a, die overeenstemt met een standaardopvoeging die uitgevoerd wordt in twee fasen: de vulling van de voeg (voegvuller) en het navoegen met n of twee lagen (afwerkingsproduct of filmvormende plamuur voor gipsplaten); de afwerkingsgraad F2b, die overeenkomt met een standaardopvoeging, aangevuld met een door schrapen volvlakkig aangebracht afwerkingsproduct zoals soms voorgeschreven in de contractuele documenten of door de fabrikanten. Een dergelijke werkwijze leidt doorgaans tot een afwerkingsgraad waarop

126

gelijkaardige worden;

verf-

en

afwerkingsystemen

kunnen

aangebracht

de afwerkingsgraad F3 is tenslotte bestemd voor de volvlakkige bedekking van de gipsplaten met behulp van een vliespleister (afwerkplamuur).

Deze verschillende afwerkingsgraden houden rechtstreeks verband met de gewenste wandbekleding (betegeling, behangpapier, verf, ). De vereisten in verband met de afwerkingsgraad worden bij voorkeur bepaald in de contractuele documenten. Bij gebrek aan dergelijke specificaties, moet de plaatser ervoor zorgen dat de uitgevoerde werken beantwoorden aan de afwerkingsgraad F2a. De vermelding van een afwerkingsgraad F2 komt overeen met de standaardafwerking F2a. Tenslotte willen we erop wijzen dat het Europese normontwerp prEN 153031 melding maakt van vier klassen: de klasse 1 komt min of meer overeen met de afwerkingsgraad F1, hoewel er een verschil bestaat op het vlak van de opvoeging van de bevestigingspunten de klassen 2 en 3 lijken sterk op de afwerkingsgraad F2a. Het enige duidelijke verschil ligt in de zorg die besteed wordt aan de opvoeging de klasse 4 komt grosso modo overeen met afwerkingsgraad F3.

Keuze van de afwerkingsgraad volgens het type bekleding De verdeling van de taken tussen de plaatser van de gipskartonplaten en de schilder of de persoon die de gewenste wandbekleding aanbrengt, is in de praktijk niet altijd even eenvoudig. Daarom moet de opdrachtgever duidelijk aangeven welke taken elk bouwvak op zich moet nemen. De voorbereiding van de ondergrond vr de uitvoering van de muurbekleding wordt beschreven in TV 194. De TV 227 verwijst op haar beurt naar de voorschriften van de fabrikanten inzake de voorbereiding van een ondergrond vr de uitvoering een betegeling. Wat het schilderen van gipsondergronden betreft, onderscheidt TV 159 drie uitvoeringsgraden afhankelijk van de eisen die eraan gesteld worden op het gebied van bescherming en decoratie. Deze specificatie, die aangeduid wordt met de Romeinse cijfers I, II en III, bepaalt het aantal bewerkingen die men moet uitvoeren tijdens de voorbereiding van de gipsondergrond vr de schilderwerken: graad I : de ruwheid en de porositeit van de ondergrond ondergaan geen enkele wijziging. Het verfsysteem bedekt de ondergrond en geeft deze kleur, maar de staat van het oppervlak blijft zichtbaar doorheen de verflaag. Bepaalde oppervlaktegebreken springen minder in het oog indien men voor een mat verfsysteem kiest graad II : in dit geval worden de porositeit en de ruwheid van de ondergrond gecorrigeerd zonder dat de algemene vlakheid ervan wijzigt. Deze oppervlaktetoestand is geschikt voor de latere toepassing van een systeem dat een mat of gesatineerd effect oplevert

Afwerking

127

graad III : om aan deze graad te voldoen, moet de oorspronkelijke vlakheid van de ondergrond aanvaardbaar zijn en moet deze zodanig geschuurd en bepleisterd kunnen worden dat men er elk afwerkingstype op kan aanbrengen.

Tengevolge van hun ligging in het gebouw kunnen bepaalde oppervlakken meer blootgesteld zijn aan scherend licht of tegenlicht dan andere. Vermits de aanwezige onvolkomenheden van het oppervlak bij een waarneming onder dergelijke omstandigheden sterk benadrukt worden, is het aanbevolen het speciale eisenniveau te hanteren. Zodoende kan men de zichtbaarheid van de onvolkomenheden beperken maar niet volledig uitsluiten. We vermelden dat men een afgewerkt oppervlak in geen geval mag opleveren bij scherend licht of tegenlicht. 5.4.2.2 Andere vaste of demonteerbare binnenwanden Vlakheid en Rechtheid van de randen (hoekprofielen gebruiken!) De controle van de vlakheid wordt uitgevoerd op muren en plafonds. De gekozen controlemethode is conform de norm NBN ISO 7976-1. Men gebruikt een rechte, stijve lat van 2 m lang met aan de uiteinden twee slijtvaste (vierkante of cilindrische) blokjes met een diameter of zijde van 20 tot 40 mm en een dikte die gelijk is aan de toelaatbare afwijking. Daarnaast is de lat voorzien van een derde los blokje met dezelfde afmetingen als de twee vaste blokjes, maar met een dikte die gelijk is aan tweemaal de toleranties. Men plaatst de lat met de twee vaste blokjes op het te controleren oppervlak : geval 1: een vast blokje en een punt van de lat raken het oppervlak, terwijl het tweede blokje er niet mee in contact komt. De vlakheid is buiten de toleranties; geval 2: de twee vaste blokjes raken het oppervlak, terwijl de lat er niet mee in contact komt. Het losse blokje gaat niet onder de lat door. De vlakheid is binnen de toleranties; geval 3: de twee vaste blokjes raken het oppervlak, terwijl de lat er niet mee in contact komt. Het losse blokje gaat onder de lat door. De vlakheid is buiten de toleranties.

128

5.5 Wetgevingen
Brandweerstand cfr. NBN 713-020, NBN EN 13501-2, NBN EN 13641, NBN EN 1364-1, EN 15254-1 tot 6, NBN ENV 13381-2 STS 04 - Hout en plaatmaterialen op basis van hout - Deel 2 : Materialen (1990) NBN EN 1438 - Kentekens voor hout en houtachtige platen (1998) NBN EN 1058 - Houten plaatmateriaal - Bepaling van de karakteristieke waarde van de mechanische eigenschappen en van de densiteit (1995) NBN EN 13986 - Houten platen voor de bouw - Eigenschappen, beoordeling van overeenkomstigheid en merken (2002) NBN EN 120 - Houtachtige platen - Bepaling van het formaldehydegehalte Extractiemethode genoemd perforatormethode (1992) NBN ENV 717-1 - Houten platen - Bepaling van de formaldehydeafgifte - Deel 1: Formaldehyde-afgifte NBN EN 717-2 - Houten plaatmateriaal - Bepaling van de formaldehyde-emissie - Deel 2 (1999) NBN EN 310 Houten platen Bepaling van de buigelasticiteitsmodulus en buigsterkte (1994) NBN EN 322 - Houtplaten - Bepaling van het vochtgehalte (1994) NBN EN 323 - Houtplaten - Bepaling van de dichtheid (massadichtheid) NBN EN 324-1 - Houtplaten, - Bepaling,van de plaatafmetingen Deel 1 : Dikte, breedte- en lengtebepaling (1994) NBN EN 324-2 -Houtplaten -Deel 2:Haaksheiden randrechtheidbepaling NBN EN 325 - Houtplaten - (1994) NBN EN 326 - Houtachtige platen - Deel 1- 3 (1998-2000) NBN EN 335 - Duurzaamheid van hout en houtwaren - Deel 1- 3 (1996) NBN ENV 1156 -Houten platen -Bepaling van belastingsduur en kruipgetal NBN EN 12369 -Houtachtige platen -Kenmerkende waarden timmerwerk (2001) ATG-certificaten STS 04 - 04.4 - Houtvezelpanelen en 04.6 - Spaanplaten (1990) NBN EN 309 - Houtspaanplaten - Begripsomschrijvingen en indeling (1992) NBN EN 311 - Spaanplaten - Uitrukbestandheid van spaanplaten Proef NBN EN 312 - Spaanplaat - Specificaties (2003) NBN EN 316 -Houten vezelplaten - Begripsbepaling, indeling (1999) NBN EN 317 - Spaander- en vezelplaten - Bepaling van de diktezwelling

Afwerking

129

NBN EN 318 - Vezelplaten - Bepaling van de maatveranderingen (1994) NBN EN 319 - Spaander- en vezelplaten - Bepaling van de treksterkte NBN EN 321 - Houtachtige plaatmaterialen - Bepaling vochtbestandheid NBN EN 622 - Vezelplaten - Eisen - Deel 1 t/m 5 (1997-2004) NBN EN 1087 - Spaanplaten - Bepaling van de vochtbestendigheid (1995) NBN EN 634 - Cementgebonden spaanplaten - Eisen & Voorschriften NBN 638 - Isolatieplaten op basis van houtvezels, houtspanen, cement, gips

STS 04 04.5 Multiplex (1990) NBN EN 313 - Multiplex - Indeling en terminologie - Deel 1&2 (1996) NBN EN 314 - Multiplex - Kleefsterkte - Hechthoedanigheid (1994) NBN EN 315 - Multiplex - Toelaatbare maatafwijkingen (2000) NBN EN 635 - Multiplex - Classificatie - Deel 1-4 (1995-1996) NBN EN 636 - Multiplex - Specificaties (2003) NBN EN 1072 - Multiplex - Beschrijving van de buigeigenschappen (1995) NBN EN 1084 - Multiplex - Formaldehyde-emissieklassen (1995)

130

6 Binnenschrijnwerk
6.1 Inleiding
Om ruimten fysiek of visueel met elkaar te verbinden worden in de scheidingswanden binnenkozijnen aangebracht. Deze kozijnen worden voorzien van deuren en/of glasvlakken. Omdat hierdoor de wanden worden onderbroken, moet ervoor gezorgd worden dat deze kozijnen zo goed mogelijk voldoen aan de prestatie-eisen zoals deze aan de scheidingswanden zijn gesteld, bijvoorbeeld geluidsisolatie en brandwerendheid. De deuren geven toegang tot de vertrekken, maar moeten buiten de bedrijfstijd en soms ook gedurende deze tijd, het betreden van de vertrekken door ongewenste personen verhinderen. De bediening van de deuren moet eenvoudig en met zo gering mogelijke weerstand geschieden in verband met het medegebruik door gehandicapten en ouderen. Dit is vooral belangrijk als de deur onderdeel vormt van een vluchtweg. Het woordenboek omschrijft het begrip deur als een beweegbare afsluiting die toegang geeft tot een gebouw, vertrek, kast enzovoort. Het begrip kozijn wordt omschreven als een in een muur gemetseld houten raamwerk, bestaande uit twee stijlen met een boven- en onderdorpel, waarin een deur of raam wordt aangebracht. Beide omschrijvingen zijn tegenwoordig achterhaald. Naast hout zijn er andere materialen waaruit kozijnen kunnen worden samengesteld. Een deur heeft extra functies gekregen, anders dan alleen maar de toegang tot een gebouw of vertrek. Een deur moet ook vaak ongewenste zaken binnen of buiten houden, zoals bijvoorbeeld personen, geluid, brand, kogels en straling.

Afwerking

131

6.2 Definitie
6.2.1 Materiaalkeuze
Als materiaal voor binnenkozijnen wordt meestal hout of staal toegepast. In beide materialen is er een grote keuze in uitvoering van de kozijnen. Voor beide materialen geldt dat de brandwerendheid van kozijn en deur door middel van testen moet worden aangetoond. 6.2.1.1 Hout Vanwege beschikbare handelsmaten, afmetingen, garanties, certificering en kosten is het raadzaam om te kiezen uit de serie standaardprofielen en afmetingen die ontwikkeld zijn. 6.2.1.2 Staal Stalen kozijnen zijn in twee uitvoeringen leverbaar: kozijnen van koud gevormde stalen profielen of plaatstalen kozijnen: a Kozijnen van koud gevormde stalen profielen De kokervormige profielen worden uit 2 mm dik bandstaal gewalst of getrokken. Er zijn zeer vele profielvormen en -afmetingen mogelijk. De profielen worden geleverd in een stalen of roestvast stalen uitvoering. Beide uitvoeringen kunnen op diverse manieren worden afgewerkt. De profielen worden gelast of gekoppeld en zijn voorzien van flenzen ten behoeve van glasopeningen en van omgezette flenzen ten behoeve van aanslagen. Met de profielen kunnen complete deurehelen worden samengesteld. b Plaatstalen kozijnen Deze geprofileerde kozijnen worden gemaakt van verzinkt bandstaal. De kozijnen zijn in verschillende staaldikten (1, 1,5 en 2mm) leverbaar voor diverse wanddikten. De brandwerendheid van de kozijnen verschilt per uitvoering. Als afwerking kan worden gekozen uit een voorbehandeld kozijn (waarna het kozijn nog moet worden afgelakt), een afgelakt kozijn of een kozijn voorzien van een kunststof coating.

6.2.2 Aansluitingen
Kozijnen kunnen inmetselen. op twee manieren worden geplaatst: montage of

6.2.2.1 Keuze montage- of inmetselkozijn Werden vroeger bijna alleen maar inmetselkozijnen toegepast, tegenwoordig worden er steeds vaker montagekozijnen gebruikt. Bij een inmetselkozijn wordt de wand opgebouwd rondom het vooraf gestelde

132

kozijn. Bij een montagekozijn wordt het kozijn gemonteerd in een reeds opgebouwde wand waarin een uitsparing is aangebracht. Beide systemen hebben voor- en nadelen. Omdat bij een inmetselkozijn de wand rondom het reeds gestelde kozijn wordt opgebouwd, is er geen nauwkeurige maatvoering van te houden sparingen nodig. Dit is wel het geval bij een montagekozijn. Omdat een inmetselkozijn al in een vroeg stadium in de bouw aanwezig is, is de kans op beschadigingen tijdens de bouw veel groter dan bij een montagekozijn, dat pas in de afbouwfase in het werk wordt aangebracht. In principe kost het aanbrengen van een montagekozijn weinig tijd. Voorwaarde is dan wel dat wand en wandopening glad en strak zijn en dat de maat van kozijn en wandopening op elkaar zijn afgestemd. 6.2.2.2 Montagekozijn a Houten montagekozijn Het houten kozijn wordt reeds samengesteld vanaf de fabriek geleverd. Omdat het kozijn later in een opening wordt geplaatst, heeft het een relatief ruime aanslag nodig.

b Stalen montagekozijn De kozijnen zijn leverbaar voor verschillende wanddikten. Het kozijn kan over de wandafwerking worden aangebracht of de wandafwerking stopt tegen het kozijn. Hiermee moet al bij de bestelling van de kozijnen rekening worden gehouden. Het stalen kozijn wordt op de bouw samengesteld en kan op verschillende manieren worden aangebracht: door middel van muurbeugels of in de stijlen gelaste borgklauwen. De keuze wordt bepaald door de muurdikte en de gewenste materiaaldikte van het kozijn. Per fabrikant wisselen de toleranties die moeten worden gehouden in de wand. 6.2.2.3 Inmetselkozijn a Houten inmetselkozijn Het houten inmetselkozijn heeft een kalk- of speciesponning om kieren tussen muur en kozijn te voorkomen. De kalk- of speciesponning dient verder om het kozijn over de gehele lengte een bevestiging te geven. Tevens wordt zo het verschuiven van het kozijn tegengegaan. b Stalen inmetselkozijn Stalen inmetselkozijnen worden voorgemonteerd op de bouwplaats geleverd. De kozijnen worden voordat de wanden worden opgetrokken met behulp van schoorlatten gesteld. Door middel van in te metselen ankers worden de kozijnen met de wand verankerd. Tijdens het metselen moet

Afwerking

133

worden voorkomen dat er te ver tegen het kozijn wordt doorgemetseld en dat de kozijnen gaan schranken (de gemetselde muur drukt hierbij het kozijn in). Indien risico door aantasting van optrekkend vocht wordt het kozijn gesteld door middel van een speciale onderstelregel die het kozijn los houdt van de vloer. Fabrikanten kunnen de kozijnen in een afgelakte uitvoering leveren. Het kozijn wordt dan voorzien van een kunststof beschermfolie, zodat de metselspecie de laklaag niet aantast. Ook mogelijke beschadigingen gedurende de verdere bouwtijd kunnen zo worden voorkomen. De folie is later eenvoudig met de hand te verwijderen. 6.2.2.4 Kozijn voor gipsmontagewanden Een kozijn ten behoeve van een gipsmontagewand wordt compleet gemonteerd op de bouw geleverd en gelijktijdig met de wand gesteld en bevestigd. Er kan ook gekozen worden voor het toepassen van montagekozijnen, die na het stellen van de wanden worden aangebracht. 6.2.2.5 Kozijn voor schuifdeuren Schuifdeuren kunnen in of vr de wand schuiven. De keuze hierbij wordt bepaald door: de opbouw van de wand: het is moeilijk in een massieve wand een deur te laten schuiven; kosten: deze zijn sterk afhankelijk van uitvoering, kwaliteit en bedieningsgemak van de schuifdeur; eisen aan hygine: bij een deur die in een wand schuift, is deze holle ruimte moeilijk schoon te houden; bruikbaarheid: een deur die in de wand schuift, laat beide muurzijden bruikbaar om er iets tegenaan te zetten of aan op te hangen; situering van een kozijn: er moet voldoende ruimte zijn om de deur voor of in de wand te laten schuiven.

6.2.3 Beglazing
Er is een grote diversiteit aan beglazing. Aspecten die een rol kunnen spelen bij de keuze van beglazing zijn: esthetische aspecten; inbraakwerendheid; veiligheid; gewenste transparantheid; eisen van geluidwering;

134

eisen van brandwerendheid en rookdichtheid. Vooral het laatste aspect is van belang bij de keuze en plaatsing van binnenbeglazing. Er is een groot aanbod aan brandwerende beglazing op de markt, alle voorzien van een stevig prijskaartje. Prijstechnisch gezien past men bij voorkeur spiegeldraadglas toe. Dit is gewapend vlakglas met een ingelaten netwerk van metaalgaas. Het glas is verkrijgbaar in een gewone (zonder nabewerking), gepolijste of gefigureerde uitvoering. Er moet bij alle brandwerende beglazing extra aandacht worden besteed aan de plaatsing. Van invloed op de brandwerendheid zijn de insteekdiepte in de sponning, de wijze van afdichting en de mate van inklemming. Men mag van de richtlijn afwijken, indien men met behulp van testrapporten van een onafhankelijk keuringsinstituut kan aantonen dat aan de gestelde uitgangspunten wordt voldaan. Prestatievereisten volgens STS 53.25 (1998) De aannemer vervangt op zijn kosten, gedurende de waarborgperiode van 1 jaar, alle deurvleugels die inzake afmetingen, haaksheid en vlakheid, afwijkingen vertonen, groter dan de toegelaten waarden in onderstaande tabel :
Tolerantie-afwijkingen volgens STS 53.25 (1998) TYPE AFMETINGEN HAAKSHEID Hoogte Vlakke deuren Paneeldeuren + 2 mm + 3 mm Breedte + 2 mm + 3 mm Dikte + 1 mm + 1 mm + 1,5 mm + 1,5 mm Scheluwte 5 mm 5 mm Kromming 5 mm 5 mm VLAKHEID

In het geval van draai- of zwaaideuren moet in gesloten toestand van de afgewerkte deur de omtrekspeling tussen de deuromlijsting en de deurvleugel gelijk of kleiner zijn dan 3 mm aan de zichtbare kant voor de bovenkant en de zijkanten en 5 mm van de afgewerkte vloer voor het onderste deel, voorzover althans voldaan wordt aan de eisen van de ventilatienorm NBN D 50-001. Inzake de spelingen bij plaatsing van brandwerende deuren zullen de vermelde spelingen van de respectievelijke Benor-ATG goedkeuringen gelden als maximumwaarden.

Afwerking

135

6.3 Eisen
Er worden door verschillende partijen nadere eisen aan deuren en kozijnen gesteld, die verder gaan dan de primaire functie van het toegankelijk maken van een gebouw of een vertrek. Hierbij wordt verwezen naar de normen NBN betreffende: Vrije doorgang, Vrije hoogte, Brandwerendheid, Geluidwering, Ventilatie, Veiligheid en Normen ten aanzien van tekenwerk. Bij de keuze van een type kozijn en deur kunnen voor een gebruiker en/of architect verschillende overwegingen een rol spelen, zoals: duurzaamheid (levensduur); het onderhoud van kozijn en deur (bijvoorbeeld veel schilderwerk); het gemakkelijk kunnen wegwerken van beschadigingen; het zoveel mogelijk uniform toepassen van dezelfde deuren en kozijnen (door bijvoorbeeld een woningbouwvereniging met een groot woningbestand); de kosten van aanschaf en plaatsing; esthetische aspecten; het weerstand kunnen bieden aan diverse invloeden; eisen voortvloeiende uit het gebruik van de deur en het kozijn (denk bijvoorbeeld aan bediening van een deur door mensen in een rolstoel); inbraakveiligheid. Bij dit begrip wordt meestal alleen gedacht aan buitendeuren, maar ook binnendeuren hebben vaak een inbraakwerende functie (bijvoorbeeld voordeuren van woningen in flats met een afgesloten galerij). Een aannemer zal niet alleen op de kosten voor aanschaffen letten maar ook op de montagetijd (tijd = geld). Voor de aannemer is bij de keuze ook van belang dat de kans op beschadiging van de binnenkozijnen tijdens de bouw zo gering mogelijk is. Een aannemer past soms bij voorkeur een bepaald type kozijn en deur toe omdat hij goede leveringsvoorwaarden met de fabrikant heeft afgesproken. of weinig

136

6.4 Soorten
6.4.1 Kozijnen
De kozijnen, die in binnenmuren worden geplaatst, worden onderscheiden in enkelvoudige en samengestelde kozijnen. Bij een enkelvoudig kozijn wordt n element (deur, raam) in een kozijn geplaatst. Bij een samengesteld kozijn worden meerdere elementen samen in de opening geplaatst (vb. deur, bovenlicht, vast en beweegbare raamindelingen). De kozijnen zijn opgebouwd uit profielen/stijlen en dorpels. Bij samengestelde kozijnen worden ook tussenstijlen en tussendorpels toegepast. De plaatsing van tussendorpel en tussenstijl volgt vaak uit een esthetisch beeld dat de architect wil bereiken of uit de (standaard) afmetingen van een deur. Bij kozijnen die niet verdiepinghoog zijn, moet, ter voorkoming van druk op de bovenkant van het kozijn en ter voorkoming van scheurvorming in het metselwerk, bij grotere openingen in steenachtige wanden een latei worden aangebracht. De keuze voor de uitvoering van de latei is mede afhankelijk van de opbouw van de wand.

6.4.2 Deuren
6.4.2.1 Deuren: stomp of opdek Deuren kunnen in een stompe uitvoering of in een opdekuitvoering worden geleverd. Bij een opdekdeur valt de deur slechts gedeeltelijk in de sponning, bij een stompe deur geheel (kozijn en deur in hetzelfde vlak). Opdekdeuren hebben als voordeel dat: er geen naden zijn te zien; er minder kans op tocht is; er minder kozijnhout weggeschaafd hoeft te worden (kleinere sponning). De opdekdeuren zijn wel kwetsbaarder omdat ze buiten het kozijn uitsteken. Doordat er geen naden te zien zijn, kan de opdekdeur sneller worden afgehangen. Deze tijdsbesparing levert geldwinst op. Dit is n van de redenen waarom opdekdeuren steeds vaker in de woningbouw worden toegepast. In de utiliteitsbouw worden voornamelijk stompe deuren toegepast omdat het assortiment en de keuzemogelijkheden veel groter zijn en er minder kans is op beschadiging van de deur. 6.4.2.2 Soorten deuren Deuren zijn er in vele uitvoeringen. De deuren verschillen onderling van elkaar op de volgende punten: materiaal: hout, kunststof, staal;

Afwerking

137

uitvoering: stomp of opdek; vulling: bijvoorbeeld honingraat, massieve vlasvezelplaat, kanaalspaanplaat, spaanplaat, multiplex, tube spaanplaatvulling, kunststof; beplating: bijvoorbeeld hardboard, triplex; afwerking: bijvoorbeeld onafgewerkt, voorbewerkt hardkunststof afwerking, PVC folie, houtfineer, triplex; in de fabriek,

randafwerking: als randafwerking kunnen deuren een houten kantstrook hebben. De rand kan ook worden afgewerkt met een melaminefolie of een kunststof profiel. Deze laatste afwerking komt veel voor bij opdekdeuren. Aan de onderzijde wordt de deur soms met een vochtwerende sealer als afsluiting afgewerkt. Dit is vooral raadzaam bij toepassing in vochtige ruimten, zoals bijvoorbeeld in een douche- of badkamer. Standaarddeurhoogten zijn 2.115 of 2.315 mm. De standaarddeurbreedte loopt vanaf 530 mm met intervallen van 50 mm op tot wel 1.230 mm. Afwijkende deurmaten zijn meestal verkrijgbaar, vaak wel tegen een meerprijs. a Glasdeuren Bijna alle hier besproken deuren kunnen worden uitgevoerd met een glasopening. Afhankelijk van toepassing en type deur, wordt een bijpassende beglazing gekozen. Leveranciers van deuren werken vaak met standaard glasopeningen. In veel gevallen kan hiervan worden afgeweken (meestal wel tegen een meerprijs). Afhankelijk van het type glas, de afmetingen van de glasopening en de uitvoering en functie van de deur wordt het glas vastgezet in de deur. b Glazen deuren Geheel glazen deuren zijn gemaakt van gehard glas. Dit is glas dat eerst wordt opgewarmd tot circa 620 C en vervolgens zeer regelmatig afgekoeld (hardingsproces). De sterkte van het glas neemt toe doordat er drukspanningen aan het oppervlak en trekspanningen in het hart ontstaan. Gaten en sparingen moeten voor het hardingsproces zijn aangebracht; nadien is dit niet meer mogelijk. Voor glazen deuren is speciaal hangen sluitwerk in de handel. c Dubbele deuren Dubbele deuren worden toegepast daar waar een grote vrije doorgang nodig is. De draairichting van dubbele deuren wordt meestal afgestemd op de te verwachten verkeersstroom. Dubbele deuren kunnen worden samengesteld uit bijna alle hier omschreven typen deuren. De deuren worden in de stompe uitvoering toegepast. Extra aandacht wordt besteed aan de afwerking van de naad tussen de deuren en tussen de deuren en het kozijn. Dit wordt gedaan in verband met het bekneld raken van vingers

138

(van vooral kinderen). Deze afwerking is afhankelijk van de draairichting van de deuren ten opzichte van elkaar en de mogelijk vereiste brandwerendheid, geluidwering en kierdichting. Van de dubbele deuren kan n deur worden vastgezet met kantschuiven en de andere deur als loopdeur worden gebruikt. Voor een permanente doorgang worden beide deuren gebruikt en dan zelfsluitend uitgevoerd met vloerpotten, deurveren en dergelijke. d Schuifdeuren Schuifdeuren worden toegepast daar waar het draaien van een deur problemen oplevert in verband met het ruimtebeslag. Ze zijn er in allerlei soorten en maten, wel of niet brandwerend en voor of in de wand schuivend, met de hand bediend, semi-automatisch (drukknop) of automatisch (elektronisch oog). Aan de onderzijde is voor de schuifdeur een geleidend profiel nodig. 6.4.2.3 Brandwerende deuren Er worden eisen gesteld aan de brandwerendheid van deur, kozijn en wand. Bij kozijnen is onderscheid te maken tussen 30 en 60 minuten brandwerende constructies. Ook worden er eisen gesteld aan de rookwerendheid van kozijnen. Brandwerende gehelen kunnen een sponningsdiepte van 15, 20 of 25 mm hebben. De afmetingen van standaarddeuren wijzigen bij deze sponningmaten niet. De afmetingen van de kozijnen worden aangepast. Men moet er dus rekening mee houden dat, bij gelijke afmetingen van deuren, de vrije doorgang van brandwerende deuren kleiner is. Het verschil werkt ook door in de bovendorpel: bij gelijke deurhoogte treedt er verschil op in kozijnhoogte. Dit kan worden voorkomen door de bovendorpel gelijk te houden. Het hoogteverschil wordt dan opgevangen in de afstand van de onderkant van de deur tot de vloer. De deur wordt samengesteld uit minder brandbaar materiaal. In de randafwerking of tussen randafwerking en vulling van de deur kan een strip worden aangebracht, die bij verhitting opschuimt en zo de naden tussen deur en kozijn afdicht. De strip kan ook in de sponning van het kozijn worden aangebracht. Deuren die een brandwerendheid van 30 of 60 minuten moeten halen, worden voorzien van een zelfsluitende voorziening, zoals bijvoorbeeld een deurdranger, om te garanderen dat de deur in geval van brand gesloten is. Deuren die regelmatig worden gebruikt, worden vaak voorzien van een kleefmagneet. De magneet houdt de deur in geopende stand vast. De magneet is aangesloten op een brandmeldcentrale of rookmelder. Bij brand wordt de stroom onderbroken, de magneet laat de deur los en deze sluit door middel van bijvoorbeeld een deurdranger. 6.4.2.4 Bijzondere deuren a Geluidsisolerende deuren Geluidwerende deuren worden toegepast in situaties waar geen storend geluid in ruimten mag binnendringen of daar waar het geluid juist in de ruimte moet blijven. Wanden isoleren geluid meestal in voldoende mate. De

Afwerking

139

zwakke schakel in een wand vormt de aansluiting van het kozijn op de wand en de plaatsing van de deur in het kozijn. De geluidsisolatie van een binnenkozijn met deur is afhankelijk van de volgende aspecten: de massa van de deur in samenhang met de vulling van de deur: als vulling wordt onder andere toegepast drie lagen vol spaanplaat, kanalenspaanplaat, multiplex of spaanplaat; de plaatsing van de deur in het kozijn: de kierdichting is van groot belang bij het behalen van een goede geluidwerende werking van kozijn met deur. Er zijn zeer vele profielen ten behoeve van kierdichting op de markt. De profielen kunnen worden toegepast in de dag, in de aanslag of aan de onderzijde van een deur. Er zijn ook deur- en kozijntypen met een dubbele aanslag en kierdichting op de markt. Werken bij deze kozijnen beide dichtingsprofielen optimaal, dan moet de deur wel zeer nauwkeurig worden afgehangen. De sluitkracht van een deur met dubbele kierdichting is in sommige gevallen onaanvaardbaar hoog (bijvoorbeeld bij toepassing in de toegankelijkheidssector); de aansluiting van het kozijn op de wand: de uitvoering van de aansluiting kozijn op wand is ook van groot belang. Kieren tussen kozijn en wand moeten worden voorkomen. b Stralingwerende deuren Deze deur wordt toegepast voor ruimten waarin bijvoorbeeld met rntgenapparatuur wordt gewerkt of bij ruimten voor radiotherapie en stralingsdiagnose. De deuren worden voorzien van een dubbelzijdige loodinlage. De dikte van de loodinlage varieert van 0,5 mm tot 3,0 mm, afhankelijk van de stralingsintensiteit. De deuren zijn zwaarder dan een standaarddeur en hiermee moet rekening worden gehouden bij de keuze van het hang- en sluitwerk. In verband met statische elektriciteit moeten deze deuren in een geaard metalen kozijn of beter nog in een houten kozijn worden geplaatst. c Veldafschermende deuren Een veldafschermende deur wordt toegepast in ruimten die zijn ingericht als kooi van Faraday. De kooi schermt elektronische velden af. De deur wordt voorzien van messingplaten of fosforbronsgaas. Een veldafschermende deur is zwaarder dan een standaarddeur. d Kogelwerende deuren Voor de toepassing van kogelwerende deuren kan men denken aan postkantoren, banken, gevangenissen, politiebureaus enzovoort. Een kogelwerende deur heeft een inlage van staal. De dikte van de inlage is afhankelijk van de gewenste bescherming. De staalplaat wordt tussen multiplex platen verlijmd. Ter plaatse van het slot worden ook speciale voorzieningen getroffen. Glasopeningen in deze deuren moeten natuurlijk van kogelwerend glas worden voorzien. Door de inlage van staal is het

140

gewicht van de deur beduidend hoger dan bij een standaard deur. De deuren worden dan ook meestal afgehangen aan vier scharnieren. Er zijn ook geheel stalen kogelwerende deuren. Deze bestaan uit een stalen kokerprofiel met twee stalen bekledingsplaten. De platen worden onzichtbaar bevestigd op de koker. De deur is gevuld met isolatie. In EN 1522 Ramen, deuren, luiken en zonneschermen, Kogelwerendheid, Eisen en classificatie worden eisen en classificaties opgenomen voor de kogelwerendheid van ramen en deuren. 6.4.2.5 Inbraakwerende deuren Er kunnen ook inbraakwerende eisen aan een binnendeur worden gesteld. Verzekeringen kunnen bijvoorbeeld extra eisen stellen aan de beveiliging van een archief en ook een voordeur van een appartement, gelegen aan een centrale gang, heeft een goede inbraakwerendheid nodig. In de deur kunnen net als bij de kogelwerende deuren staalplaten worden aangebracht. Meestal is echter de deur niet de zwakste schakel maar het hang- en sluitwerk. Speciaal inbraakwerend hang- en sluitwerk en stalen beschermingsstrips tussen deur en kozijn verhogen de inbraakwerendheid van deur en kozijn. Er kan ook gedacht worden aan het toepassen van elektronische beveiligingssystemen, opgenomen in deur en kozijn. 6.4.2.6 Speciale deuren De markt voor deuren is constant in beweging. Producenten spelen in op vragen uit de markt. Er verschijnen dan ook steeds meer deuren met afwijkende openingsmogelijkheden. Een voorbeeld hiervan is de draaischuifdeur. Deze biedt ten opzichte van de traditioneel draaiende deur een wezenlijke ruimtebesparing. In geopende positie staat het deurblad ongeveer voor de helft buiten de doorgang. Andere deuren en doorgangen worden er niet door geblokkeerd. Deze deur vindt dan ook vaak zijn toepassing in woningen voor mindervaliden en ouderen. De deur is vanuit een rolstoel gemakkelijk te bedienen omdat de draaicirkel veel kleiner is. De deur is niet afgehangen aan normale scharnieren, maar draait door middel van twee spindels met een arm aan de boven- en onderzijde van de deur. De deur taatst open en is tegelijkertijd tot tegen de kozijnstijl te duwen. Een andere vernieuwing is het weglaten van een tussendorpel. Lineaire deuren zijn schuifdeuren die bewegen dankzij magnetische geleiding. Bij deze deur worden magneten opgenomen in de bovendorpel van het kozijn en de bovenkant van de deur. De deur schuift doordat de magneten elkaar kunnen aantrekken en afstoten. Deze deuren zijn minder gevoelig voor slijtage door het ontbreken van mechanische onderdelen.

6.4.3 Deurbeslag
6.4.3.1 Hang- en sluitwerk Tegenwoordig is het vergrendelen en dus ontoegankelijk maken van een doorgang zeer belangrijk. Het is ondoenlijk om alle hang- en sluitwerk te behandelen. Wie meer wil weten over de mogelijkheden en keuzen kan zich bij de leveranciers orinteren.

Afwerking

141

6.4.3.2 Hangwerk Scharnieren worden toegepast om ramen en deuren beweegbaar te maken. Een scharnier bestaat uit twee bladen, de knoop met drie of meer leden en de pen. Wanneer de pen is verwijderd, kan het raam of de deur horizontaal uit de sponning worden geschoven. Een scharnier met een afwijkende vormgeving is de paumelle. De knoop bestaat hierbij uit twee leden en de pen ontbreekt. Het gedeelte met de pen wordt aan het kozijn bevestigd. Na openen kunnen raam of deur eenvoudig worden verwijderd door ze op te tillen. Het aantal en de uitvoering van toe te passen scharnieren of paumelles is afhankelijk van het gewicht en gebruik van deur of raam. De scharnieren of voorzieningen voor scharnieren in het kozijn worden vaak al standaard in de fabriek aangebracht. 6.4.3.3 Sluitwerk Ten behoeve van het sluiten van een beweegbaar deel wordt in het kozijn een sluitplaat aangebracht, en in de deur een slot. De plaatsing van sluitplaat en slot moet goed op elkaar worden afgestemd om te voorkomen dat de deur gaat rammelen. De sluitplaat kan al standaard in de fabriek in het kozijn worden aangebracht. Sommige sluitplaten grijpen om de sponning van het kozijn heen, zodat de afwerking van het kozijn niet wordt beschadigd bij het sluiten van de deur. Als de sluitplaat al in de fabriek wordt aangebracht, is het later op de bouw wijzigen van de draairichting niet meer mogelijk. Er kunnen diverse sloten worden toegepast: loopslot: wordt toegepast bij ruimten die vrij toegankelijk moeten zijn. Een loopslot wordt bediend door de kruk. dag- en nachtslot: wordt toegepast bij ruimten die afsluitbaar moeten zijn. Het slot wordt bediend met een sleutel; kastslot: dit slot wordt bediend met een sleutel; vrij/bezetslot: dit type sloten wordt toegepast bij bijvoorbeeld een toilet of badkamer. Bediening adhv. een knop aan de binnenzijde. Aan de buitenzijde is een rood/wit signaalplaatje zichtbaar. 6.4.3.4 Deursluitmechanismen Deuren die niet open mogen blijven staan (bijvoorbeeld brand- en rookdeuren) worden voorzien van een deursluitmechanisme. Meestal wordt een deurdranger gebruikt die aan de bovenzijde van deur en kozijn wordt gemonteerd. De dranger trekt of duwt de deur dicht. De sluitkracht van de deurdranger is instelbaar. Het type deurdranger is afhankelijk van de zwaarte van de deur. Bij doordraaiende deuren wordt een vloerpot of vloerveer toegepast: een in de vloer ingelaten deursluitmechanisme. Er zijn vloerveren met een eindstop voor het in geopende stand vasthouden van de deur. Deze vloerveren met eindstop mogen niet worden toegepast bij branddeuren. Wil men deze deuren in geopende stand fixeren ten behoeve van brancards, wagentjes en dergelijke dan dienen kleefmagneten te worden toegepast.

142

6.5 Wetgevingen
STS 53 - Deuren (1998) -> vervangt STS 53 (1990) NBN ISO 1804 - Deuren - Woordenlijst (1992) NBN B 25-201 - Deuren - Het meten van afwijkingen van de algemene vlakheid (Europese norm EN 24-1974) (1977) NBN EN 942 - Hout voor schrijnwerkerij - Algemene indeling van de houtkwaliteit (1996) Uit De Praktijk Akoestische problematiek van deuren (WTCB, 2-2000) TV 166 - Houten binnenschrijnwerk. Leidraad voor de goede plaatsing rekening houdend met hygrothermische omstandigheden (WTCB, 1986) TV 158 - Geluidsisolatie van binnenschrijnwerk - Leidraad voor de goede uitvoering (WTCB, 1985) STS 53 - Deuren (1998) -> vervangt STS 53 (1990) NBN ISO 1804 - Deuren - Woordenlijst (1992) NBN EN 950 - Deurbladen - Bepaling van de weerstand tegen stoten met een zwaar lichaam (1999) NBN EN 951 - Deurbladen - Meetmethode voor hoogte, breedte, dikte en haaksheid (1999) NBN EN 952 - Deurbladen - Algemene en plaatselijke vlakheid - Meetmethode (1999) NBN EN 1294 - Deurbladen - Bepaling van het gedrag bij verandering van de vochtigheid in opeenvolgende uniforme klimaten (2000) NBN EN 1529 - Deurbladen - Hoogte, breedte, dikte en haaksheid - Tolerantieklassen (2000) NBN EN 1530 - Deurbladen - Algemene en plaatselijke vlakheid - Tolerantieklassen (2000) TV 185 - Leidraad voor de goede uitvoering van brandwerend binnenschrijnwerk (1992) TV 226 - Onderhoud van brandwerende deuren (WTCB, 2002 NBN 713-020 - Beveiliging tegen brand - Gedrag bij brand bij bouwmaterialen en bouwelementen Weerstand tegen brand van bouwelementen - met addenda NBN S 21-202 - Brandbeveiliging in gebouwen. Hoge gebouwen. Algemene eisen (1980) NBN S 21-204 - Brandbeveiliging in gebouwen. Middelhoge gebouwen. Algemene eisen (1982) NBN EN 1634-1 - Vuurweerstandsproeven voor deuren en rolluiken - Deel 1 : Vuursdeuren en -luiken (2000)

prEN 13501-2 - Fire classification of construction products and building elements - Part 2:
Classification using data from fire resistance tests (excluding products for use in ventilation systems)

TV 185 - Leidraad voor de goede uitvoering van brandwerend binnenschrijnwerk (1992) Prestatieproeven hang- & sluitwerk

Afwerking
NBN EN 1303 - Hang- en sluitwerk - Cilinders voor sloten - Eisen en beproevingsmethoden (1998) NBN EN 1670 - Hang- en sluitwerk - Bestandheid tegen corrosie - Eisen en beproevingsmethoden (1998) NBN EN 1906 - Hang- en sluitwerk - Deurklinken en -knoppen - Eisen en beproevingsmethoden (2002 NBN EN 1935 Hang- en beproevingsmethoden (2002) sluitwerk Klepscharnieren met enkelvoudige as Eisen en

143

NBN EN 1154 - Hang- en sluitwerk - Deurdrangers - Eisen en beproevingsmethoden (1997 + add1) NBN EN 179 - Hang- en sluitwerk - Sluitingen voor nooduitgangen met een deurkruk of een drukplaat - Eisen en beproevingsmethoden (1997 + add1) NBN EN 1125 - Hang- en sluitwerk - Panieksluitingen voor nooduitgangen met een horizontale bedieningsstang - Eisen en beproevingsmethoden (1997-2001 + add1) NBN EN 12209 - Hang- en sluitwerk - Sloten en grendels - Mechanisch bediende sloten, grendels en sluitplaten - Eisen en beproevingsmethoden (2004)

144

7 Pleisterwerken
7.1 Inleiding
Het bepleisteren van wanden, opgetrokken van gedroogde of gebakken elementen van klei met het doel de wanden minder massaal te doen lijken, dateert al van voor onze jaartelling. De Romeinen spraken van stucco lustro. Lustro wil in dit verband zeggen: helder maken of verlichten; stucco betekent specie of deeg. Deze specie was samengesteld uit kalk en zand. Tot in de 17e eeuw waren het vooral de Italiaanse stukadoors die overal in Europa paleizen en herenhuizen van het prachtige decoratieve stukadoorswerk voorzagen. De eerste stukadoors kwamen dan ook voort uit het gilde van de beeldhouwers. Wensen en ideen van opdrachtgevers en architecten veranderen. Ook de bouw is aan mode onderhevig. Nieuwe technieken doen hun intrede. Het aanzien van het interieur wordt strakker en soberder. Ook in het materiaalgebruik staat het stukadoorsvak niet stil. Naast het traditionele kalk, zand en gips zijn tientallen nieuwe materialen in gebruik met specifieke mogelijkheden en beperkingen en voor de verwerking zijn er speciale gereedschappen en technieken. De primaire functie van stukadoorswerk is de afwerking van wanden en plafonds. Daarbij kan het een rol spelen in de vochthuishouding van een gebouw. Bij een hoge relatieve vochtigheid kan vocht uit de lucht in de pleisterlaag worden opgenomen. Stukadoorswerk is voorts een zeer geschikt materiaal om constructies brandwerend te bekleden, terwijl het ook ten behoeve van het geluid als absorberende of isolerende bekleding kan worden toegepast. De ontwikkeling van warmte-isolerende constructies van stukadoorswerk in combinatie met kunststof isolatieplaten, neemt zowel in de renovatie als bij nieuwbouw sterk toe. Bij de behandeling van stukadoorswerk zullen de verschillende facetten van dit onderwerp hier in het kort worden genoemd, voordat ze in de volgende paragrafen worden uitgewerkt. Draagconstructie of ondergrond Deze zullen we verdelen in wanden en plafonds. In veel gevallen zullen gemetselde wanden en steenachtige vloerconstructies zonder meer kunnen worden gestukadoord. Maar het kan ook voorkomen (bijvoorbeeld wanneer een verlaagd plafond wordt gemaakt) dat voor stukadoorswerk een aparte draagconstructie moet worden aangebracht. Grondstoffen Stukadoormortel is evenals alle mortel en species (metselmortel en betonspecie) opgebouwd uit een vulstof, een bindmiddel en water. Als vulstof wordt meestal zand toegepast, terwijl bij bijzondere mortel

Afwerking

145

materialen als bims, hollith, vermiculite enzovoort worden gekozen. Als minerale bindmiddelen kennen wij bij stukadoorswerk kalk, gips en cement; daarnaast hebben de kunstharsdispersies hun intrede gedaan. Aan de specie kan nog een dichtingsmiddel of waterafstotend middel worden toegevoegd.

Juiste mortelsamenstelling Bij het bepalen van de mortelverhoudingen zullen factoren als sterkte en krimp een grote rol spelen, terwijl tevens hiervoor van belang is of het stukadoorswerk al dan niet in vochtige ruimten wordt toegepast. Ook de wijze van uitvoering en de soort ondergrond heeft consequenties voor de mortelsamenstelling. Het spreekt vanzelf dat een goede kennis betreffende de materiaaleigenschappen van de verschillende bindmiddelen en hulpstoffen een eerste vereiste is. Uitvoering Van belang is ook de wijze van aanbrengen, de laagsgewijze opbouw, het werken onder verschillende weersomstandigheden en de diverse hulpconstructies We onderscheiden een grondlaag, een raaplaag en afwerklaag en een filmlaag. De grondlaag (vertinlaag) is nodig als hechtlaag bij een geperforeerde draagconstructie. Als de ondergrond te glad is (bv bij gladde betonoppervlakken) wordt deze ruw gemaakt door het aanbrengen van een niet te waterige spritslaag. Voor het aanbrengen van een gevelbepleistering wordt over het algemeen ook een vertinlaag aangebracht. De raaplaag dient voor het uitvlakken van een ruwe ondergrond (bijvoorbeeld vuilmetselwerk) en heeft, afhankelijk van de vlakheid van de ondergrond, een dikte van 10 tot 15 mm. Een traditionele afwerklaag kan bestaan uit een laag witpleisterwerk (dit is een helderwitte dunne en zeer gladde afwerking), uit schuurwerk of uit blauwpleisterwerk. Dit laatste is dan de ondergrond voor behangwerk of voor textiele wandbekleding. Schuurwerk geeft een enigszins korrelig en gestructureerd oppervlak dat als afwerking verder onbehandeld kan blijven of worden voorzien van muurverf. Een moderne wijze van afwerking wordt gevonden in een groot scala van decoratieve (sier)pleisters. Gelijmde ondergronden (kalkzandsteen lijmelementen) worden vaak dun overgepleisterd (circa 2 mm) met een speciale dunpleister. Deze techniek, die ondergrondvolgend wordt aangebracht, wordt ook wel filmen genoemd en heeft als doel de ondergrond behangklaar te maken.

146

7.2 Definitie
7.2.1 Materialen
Stukadoorsmortel is opgebouwd uit de volgende materialen: 1 water; 2 (isolerende) vulstoffen; 3 bindmiddelen; 4 hulpstoffen. 7.2.1.1 Water Zelfs aan water moeten voor het maken van stukadoorswerk hoge eisen worden gesteld. Per definitie is dan ook alleen leidingwater geschikt. Het moet koud en schoon zijn; lauw en smerig water versnelt het afbindproces van bijvoorbeeld gips aanzienlijk. 7.2.1.2 Vulstoffen Zand is de belangrijkste vul- en toeslagstof voor het bereiden van kalk en/of cementspecies. Voor stukadoormortel is rivierzand en zilverzand de belangrijkste soorten. Ook in fabrieksmatig samengestelde gipsspecies vinden we zand als toeslagstof. In dit geval vaak zilverzand voor het maken van schuurwerk. Rivierzand voor het bereiden van raapspecie moet zijn opgebouwd uit 25% fijn en 75% grof zand. De korrelgrootte moet variren van 1 3 mm. Het zand mag geen klei of andere verontreinigingen bevatten. Rivierzand geeft door deze ongelijke korrelgrootte na vermenging met een bindmiddel (kalk of cement) een goede sterkte aan de raaplaag. Het zand geeft, door zijn ongelijke vorm, aan kalk/zandmengsels de mogelijkheid het koolzuur uit de omringende lucht in de specielaag te laten dringen en deze te verharden. Voorts is rivierzand een verschralingsmiddel. Bij een goede verhouding van de kalk/zandmortel zal de mortel niet krimpen. De korrels van rivierzand zijn scherp en hoekig waardoor de korrels goed tegen elkaar aan komen te liggen. Hierdoor heeft men minder bindmiddel nodig om de korrels aan elkaar te verbinden en wordt zo de kans op krimp verkleind. Zilverzand heeft een lichte zilverachtige kleur en een zeer fijne korrelstructuur. Het wordt voornamelijk gebruikt bij het bereiden van schuurmortel. 7.2.1.3 Isolerende vulstoffen Hieronder worden de volgende isolerende vulstoffen besproken:

Afwerking

147

a Bims Bims is een vulkanisch gesteente (puimsteen), dat in de natuur voorkomt. Het materiaal heeft, doordat er zich veel holle ruimten in bevinden, een groot warmte-isolerend vermogen en is licht van gewicht. Bims wordt gebruikt als toeslagmateriaal voor het maken van poreuze kunststeen. Zijn de korrels klein, dan wordt het bimszand genoemd. Dit zand wordt voor het maken van vloerspecie gebruikt. b Hollith Hollith is een soort leisteen, die vrijkomt bij het reinigen van steenkool. Na sterke verhitting verbranden de kooldelen en expandeert de leisteen. Dit materiaal is zeer poreus en geschikt voor het maken van voetwarme vloeren. Alvorens hollith kan worden gebruikt, moet het een dag van tevoren worden verzadigd met leidingwater. c Perlite Perlite is een ongekristalliseerd vulkanisch gesteente dat eveneens bij een hoge temperatuur in een speciaal geconstrueerde oven wordt gexpandeerd. Het materiaal is onbrandbaar, bacterievrij, chemisch neutraal, niet oplosbaar in water, bestand tegen zuren en kan niet aangetast worden door ongedierte. Perlite wordt geleverd in drie korrelgrootten en is, vermengd met portlandcement, een zeer geschikt materiaal voor het bewerken van vochtige, zurige wanden. Vooral wanden die door condensvorming vochtig worden, kunnen zeer goed met een perlite-pleisterlaag worden behandeld. Ook in brandwerende bepleisteringen is perlite een veelvuldig toegepast vulmiddel. d Vermiculite Pleisters die zijn gemaakt met de vulstof vermiculite bezitten een groot thermisch en akoestisch vermogen. Vermiculite is een gesteente dat in opbouw gelijkenis vertoont met mica, door middel van expanderen ontstaan de vermiculitekorrels.

7.2.1.4 Bindmiddelen a Kalk In het stukadoorsbedrijf onderscheiden we het gebruik van twee soorten kalk, namelijk: luchtkalk en hydraulische kalk. 1 Luchtkalk Luchtkalk wordt ook wel kluitkalk, steenkalk of Luikse kalk genoemd. De kalksteen wordt opgegraven, verbrand en drooggeblust met water. Gebruik van weinig water (1/3 van de hoeveelheid kalk) noemt men droogblussen.

148

Hierbij vallen de kluiten als poeder uiteen. Wordt veel water toegevoegd (drie- viermaal de hoeveelheid kalk), dan spreken we van natblussen. Hierdoor ontstaat eerst een dunne pap en daarna een taaie brij. Lucht- of Luikse kalk verhardt door het opnemen van koolzuur uit de omringende lucht. Dit verharden van de luchtkalk is een langzaam verlopend proces, omdat lucht maar weinig koolzuur bevat. De verharding vindt dus van buiten naar binnen plaats. 2 Hydraulische kalk Er bestaat ook hydraulische kalk (ook wel Doornikse kalk of waterkalk genoemd). Deze wordt na het branden natgeblust en vermalen tot poederkalk. Hydraulische kalk verhardt onder het aangaan van een chemische reactie met water. Het wordt in ons land hoofdzakelijk gebruikt als bindmiddel in fabrieksmatig samengestelde (sier)pleisters. De argumenten vr en tegen het gebruik van beide soorten zijn: luchtkalk is over het algemeen vetter en daardoor beter verwerkbaar; luchtkalk geeft een helder witte kleur aan het pleisterwerk; door de ervaring met dit materiaal is de vakman ermee vertrouwd; hydraulische kalk is gebruiksklaar en ongebluste deeltjes komen niet voor; hydraulische kalk zal over de volle dikte verharden; een fijne maling heft het nadeel van stugheid en grauwere kleur vrijwel op. 3 Schelpkalk is een zwak hydraulisch bindmiddel in poedervorm. Het is verkrijgbaar in de fijnheden: schelpkalk, extra gezeefde schelpkalk en schelpkalkbloem. Het verhardt zowel door opname van koolzuur uit de lucht als door binding met water. De prijs en de stugheid beperken echter het gebruik. Toepassing vindt hoofdzakelijk plaats in de restauratie. b Gips Gips is n van de oudere en bekendere bouwstoffen. Gipssteen (zwavelzure kalksteen) wordt als delfstof gevonden en is net als cement en kalk een mineraal bindmiddel. Gebrande gips wordt verkregen door het verhitten van zwavelzure kalksteen tot ongeveer 160 C. Na dit brandproces wordt het gemalen tot poeder. Na aanmaken van het gipspoeder met water verhardt dit mengsel door het afgeven van het overtollige aanmaakwater aan de lucht. Naar de aard van het branden, de temperatuur tijdens het branden en bijvoeging van chemische toeslagstoffen, krijgt men verschillende gipssoorten. Voor stukadoorswerk zijn er drie soorten gips:

Afwerking

149

1 stukadoorgips; 2 machinegips; 3 handgips. 1 Stukadoorgips Stukadoorgipsen worden hoofdzakelijk als snelwerkend bindmiddel in mortel gebruikt en hebben de volgende eigenschappen: na het aanmaken met water zet het tijdens de verharding 1% uit (volumevermeerdering); het kan veel water opnemen en dit snel weer afstaan aan de lucht bij een gunstige temperatuur; het heeft een hoge warmteweerstand (brandvertragend); het heeft een geringe warmtegeleiding; het is niet bestand tegen langdurig vocht bij een ongunstige temperatuur; het kan tot bij 5 C worden verwerkt, mits het op een droge en vorstvrije ondergrond wordt aangebracht; door kristalvorming tijdens het bindproces heeft het een goede hechting op verschillende ondergronden; gips is gemakkelijk te verwerken en heeft een goede vormbaarheid. 2 Machinegips Om de factor arbeid verder terug te dringen, wordt mechanisch stukadoren met machinegipsen veel toegepast. Mits volgens voorschrift uitgevoerd, geven deze machinegipsen een betere hechting aan de ondergronden dan de gesmeerde traditionele mortel. Dit wordt hoofdzakelijk teweeggebracht door de snelheid van het spuiten waardoor de lucht tussen de ondergrond en de mortel wordt weggedrukt. Tevens worden de voegen van het metselwerk goed volgespoten. De uiteindelijke hardheid van dit eenlagige machinegips is ook beduidend hoger dan bij traditionele mortel. Dit betekent dus ook minder reparaties. c Cement Een uitvoerige behandeling van de diverse cementsoorten voert in dit hoofdstuk te ver. Voor stukadoorswerk wordt over het algemeen gebruik gemaakt van portlandcement klasse CEM I. Door de wat hogere reactiewarmte wordt s winters wel gebruik gemaakt van portlandcement CEM III (Hoogovencement). Doordat hoogovencement beter bestand is tegen zouten, zuren, olin en vetten (dit komt door een lager kalkgehalte in

150

de cement), wordt dit gebruikt als bindmiddel in pleisters die worden toegepast daar waar agressieve milieus te verwachten zijn, zoals bierbrouwerijen, melkfabrieken en dergelijke. Als nadeel van hoogovencement kan worden vermeld dat kleurvlekken in het stukadoorswerk kunnen ontstaan die onder invloed van zuurstof in de loop der tijd weer zullen verdwijnen. Cement heeft weinig water nodig om te verharden, namelijk 40 liter water op 100 kg cement. Het mengwater uit de pleister verdwijnt vrijwel alleen door verdamping. In de winter blijven de raaplagen lang nat, waardoor na verharding poreuze weinig samenhangende raaplagen ontstaan. Te veel mengwater veroorzaakt onder andere een grotere krimp. Dit kan zelfs loslaten van de betreffende laag ten gevolge hebben. Een pleister met erg weinig mengwater bereid is echter niet verwerkbaar.

Afwerking

151

7.3 Uitvoering
7.3.1 Ondergronden als basis voor stukadoorswerk
Mede door onderzoekingen van schadegevallen is men tot het inzicht gekomen dat de ondergrond waarop moet worden gestukadoord, sterk van invloed is op de hechting en de uiteindelijke hard- en vastheid van de aangebrachte raap- en afwerklaag. De oorzaak van het loslaten van raapen/of pleisterlagen is meestal terug te brengen tot het vooraf niet goed beoordelen van de ondergrond, waarop de bepleisteringen werden aangebracht. De tijd van het jaar en de omstandigheden waaronder moet worden gestukadoord (denk aan het niet-tijdig glasdicht zijn van een bouwwerk, of aan invallende vorst) zijn ook van invloed op de ondergrond en op de uiteindelijke kwaliteit van het stukadoorswerk. 7.3.1.1 Ondergronden en hun materiaaleigenschappen De volgende eigenschappen van de ondergronden zijn van direct belang voor een goede kwaliteit van het stukadoorswerk: 1 het wateropnemend vermogen en het vermogen om reeds opgenomen vocht af te staan tijdens het verharden van raap- en afwerklaag; 2 de oppervlaktestructuur en mechanische hechting; 3 de thermische en de drogingskrimp; 4 de eigen sterkte van het materiaal. 7.3.1.2 Hechting van stukadoorswerk aan de ondergrond De hechting van stukadoorswerk aan de ondergrond vindt plaats door: 1 mechanische verankering; 2 adhesie; 3 cohesie. 1 Mechanische verankering Mechanische verankering ontstaat door de capillaire opzuiging die op gang wordt gebracht door het bevochtigen van een droog oppervlak. Gelijktijdig met deze opzuiging dringen de kristalnaalden, die worden gevormd na het aanmaken van gips of cement, door in de holten, porin en oneffenheden en verharden ter plaatse,

152

2 Adhesie Adhesie (chemische adhesie) is de aantrekkingskracht tussen twee verschillende materialen, hier specifiek tussen de moleculen van de ondergrond en die van de pleisterlaag, ter plaatse van het grensvlak 3 Cohesie (inwendige samenhang) Cohesie is de aantrekkingskracht tussen de moleculen van hetzelfde materiaal, 7.3.1.3 Pleisterdragers Tot voor de Tweede Wereldoorlog werd in de woningbouw tegen de onderzijde van houten balklagen een gestukadoord plafond geconstrueerd op een ondergrond van riet op rachelwerk. De ontwikkeling van nieuwe materialen heeft deze brandgevaarlijke constructie geheel vervangen, maar bij vooroorlogse gebouwen kunnen deze rietplafonds nog worden aangetroffen. Het eerste nieuwe materiaal als pleisterdrager was steengaas wat nu ook weer bijna volledig verdrongen is door andere materialen, zoals gipskartonplaten en stucanet. Steengaas is namelijk een arbeidsintensief materiaal daar het altijd in twee richtingen gespannen dient te worden. a Gipskartonplaten Deze platen worden door verschillende fabrikanten vervaardigd: Knauf, BPB en Lafarge zijn wel de meest bekende merken. De toepassing van gipskartonplaten voor binnenwanden is de laatste jaren sterk gestegen. Men maakt twee soorten platen: 1 platen die niet gestukadoord behoeven te worden; 2 platen die wel gestukadoord moeten worden. 1 Platen die niet gestukadoord behoeven te worden: Deze platen worden meestal als kamerbrede plafondplaten toegepast. Eveneens als wandplaten, zijn zij herkenbaar aan het ivoorkleurige karton met witte gipskern. Ook worden deze platen in de renovatie gebruikt als sandwichplaten, dat wil zeggen gipskartonplaten met een kern van gexpandeerde of gextrudeerde polystyreenschuimplaat. Bij deze platen behoeven alleen de naden (afgeschuinde kanten AK) te worden behandeld, waarna ze worden behangen of gesausd, 2 Platen, die wel gestukadoord moeten worden: Deze platen zijn herkenbaar aan het grijze poreuze karton met witte gipskern; ze hebben een dikte van 9,5 mm, de lengte bedraagt 2000 mm

Afwerking

153

en de breedte bedraagt 400 of 600 mm. De platen dienen bij voorkeur geschroefd te worden op een houten of metalen onderconstructie. Zij worden altijd in halfsteens verband aangebracht met de langsnaden ongeveer 3 4 mm open en de kopse kanten stijf tegen elkaar. Indien ter plaatse van de naden een zelfklevend gaasband wordt aangebracht, mogen de langsnaden ook stijf tegen elkaar worden aangebracht. b Stucanet Stucanet behoort tot de metalen pleisterdragers en heeft de laatste jaren sterk terrein gewonnen. Het kan gebruikt worden als pleisterdrager voor plafonds, wanden, balken, kolommen en allerlei gebogen constructies. Het is samengesteld uit een gepuntlast metalen netwerk, met door de mazen een speciaal absorptiepapier geweven, Stucanet is uitermate geschikt als ondergrond voor machinale afwerking met spuitgips, De panelen zijn 2400 mm lang en 700 mm breed en verpakt in pakketten van 15 stuks. Er zijn verschillende typen verkrijgbaar 33, 55, 60, 80 en H60. Type H60 is bedoeld voor natte ruimten en buitentoepassing. Bij het afstukadoren dringt de mortel door de perforaties van het karton. Wanneer de stukadoor de mortel met de spaan er doorheen drukt (bramen), vormen zich aldus na droging zeer sterke hechtknoppen. c Steengaas Steengaas bestaat uit een metalen netwerk dat op dezelfde wijze is geweven als textiel, namelijk met schering en inslag. De mazen van het netwerk hebben een wijdte van 20 mm. Het netwerk wordt in een machine op de kruisingen van een klei-nopje voorzien. De aldus gevormde mat, met een breedte van 1 meter, wordt hierna opgerold tot rollen van 5 meter lengte en in een doorlopende oven gebakken bij een temperatuur van 870 C. Na afkoeling zijn de rollen voor gebruik gereed. Evenals stucanet is steengaas geschikt als pleisterdrager voor alle plafond-, balk-, kolom- en gebogen constructies d Ribbenstrekmetaal Ribbenstrekmetaal is verzinkt bandijzer met lamellen in een visgraatmotief, met daartussen v-vormige verstijvingsribben. De platen zijn 2.400 mm lang en 680 mm breed en worden in pakketten geleverd. Er zijn twee soorten ribbenstrekmetaal, met of zonder absorptiepapier. Met absorptiepapier noemt men het RIPPA, dat veel wordt gebruikt als pleisterdrager voor het mechanisch bespuiten met gipsspecie. Ribbenstrekmetaal is bijzonder geschikt als ondergrond voor brandwerende constructies. Even als stucanet heeft ribbenstrekmetaal ten opzichte van steengaas het voordeel dat deze platen niet gespannen behoeven te worden.

154

7.3.2 Uitvoeren van stukadoorswerk

In het algemeen geldt dat het stukadoren niet mag gebeuren bij vorst. De pleister- en schuurlagen kunnen dan stukvriezen. Bij lagere temperaturen kan de pleister onvoldoende verharden. Ook het niet tijdig glasdicht zijn van het gebouw, kan grote schades aan stukadoorswerk veroorzaken. Door een te snelle uitdroging kunnen namelijk bindmiddelen zoals cement verbranden. Cement is een hydraulisch bindmiddel hetgeen wil zeggen dat cement water nodig heeft om geheel te kunnen verharden. Door een te snelle uitdroging zal het aanmaakwater verdampen en in de ondergrond trekken voordat een volledige hydratatie van de cement is bereikt. Bij te natte ondergronden geldt als algemeen advies: zachtjes stoken en ventileren, terwijl op natte beton nooit mag worden gestukadoord.

7.3.3 Hulpconstructies
Door de grote verscheidenheid van bouwmaterialen, waarin de verschillende wanden kunnen zijn opgetrokken, zijn vele hulpmiddelen/constructies voor de stukadoor ontstaan, die worden geleverd onder de naam pleisterprofielen. Deze komen in verschillende vormen en maten in de handel. 7.3.3.1 Pleisterprofielen Pleisterprofielen worden vervaardigd van gegalvaniseerd plaatstaal, aluminium of kunststof en worden toegepast bij beindigingen van het stukadoorswerk (beindigings- of stucstopprofielen), als guideprofielen of voor hoekbescherming. We kennen onder andere: hoekbeschermers voor uitwendige hoeken; guideprofielen; aansluitprofiel; beindigingsprofiel; schilderijprofielen. Pleisterprofielen worden binnen bevestigd door het aanbrengen van gipsmoppen ter plaatse. De geperforeerde vleugels van de profielen laten de aangebrachte gips eenvoudig door en het profiel kan met behulp van een lang waterpas te lood worden gesteld. Bij het aanbrengen van pleisterprofielen bij buitenwerk dient rekening te worden gehouden met een roestvast stalen kwaliteit. In tegenstelling tot het aanbrengen van profielen binnen dient bij buitenwerk montagemortel in plaats van gips te worden gebruikt. In dit geval verdient het aanbeveling de profielen geheel in de stelspecie te plaatsen. Zo kan de warmte, veroorzaakt door de beschijning van de zon, over het hele profiel worden verdeeld en aan de ondergrond

Afwerking

155

worden afgegeven. Hierdoor zullen minder thermische spanningen optreden en zal de kans op scheurvorming in het stukadoorswerk rond de profielen tot een minimum worden beperkt. Aansluit- en beindigingsprofielen worden toegepast als het stukadoorswerk moet beindigen of moet aansluiten aan bouwmaterialen met een andere fysische samenstelling. Ieder bouwmateriaal heeft een andere thermische lengteverandering en zal onder invloed van de temperatuursverandering en lengte van het bouwmateriaal krimpen of uitzetten. Een stukadoorsmortel kan, ongeacht haar samenstelling en wapening, nooit de krachten van een werkende constructie/ondergrond opvangen en zal vaak op voorspelbare plaatsen scheuren. 7.3.3.2 Brandwering Indien plafonds, scheidingswanden, vloerafwerkingen, stalen kolommen, balken of houten trappen moeten worden voorzien van brandwerend stukadoorswerk, dient dit naadloos te geschieden met onbrandbare pleisters, zoals gips, perlite en vermiculite. Behalve met behulp van stukadoorswerk en gipsplaten worden ook vaak bijzondere brandwerende bekledingsplaten toegepast. Bevestiging van pleisterdragers Ook de bevestiging van de pleisterdrager is bepalend voor het moment, waarop alles naar beneden kan vallen. Bij een directe bevestiging van de pleisterdrager op hout en bij een afwerking met spuitgips, blijkt dat de gehele constructie na 40 minuten naar beneden viel. De houten rachels waren snel verkoold en vervormden daardoor de onderliggende constructie. De plafondafwerking brak hierdoor en spoedig was er sprake van vlamdoorslag. Bij proeven is gebleken, dat het beter is de ophanghaken van een vrijhangende plafondconstructie, halverwege in plaats van bovenaan of de zijkant van de balk te bevestigen. Voorts bleek een constructie, waarbij de ophanghaken door een geboord gat in de balk heen liepen, veel langer stand te houden. a Brandwerendheid van houten plafonds Zeker bij houten vloerconstructies is een naadloze plafondconstructie in staat de brandwerendheid aanmerkelijk te verbeteren. Vooral de naadloosheid bepaalt de brandwerendheid omdat de doorgang van hete rookgassen wordt voorkomen. Men kan de brandwerendheid verhogen door het gebruik van isolatiemateriaal. Dit materiaal wordt tussen de onderzijde van de vloer en de pleisterdragers aangebracht. De aansluiting van het isolatiemateriaal tegen de muur moet nauwkeurig geschieden. Gipskartonplaten zijn in vergelijking met bepleisterde materialen, zoals stucanet en steengaas, minder goed bestand tegen vuurbelasting. Constructies met een brandwerenheid van circa 60 minuten kunnen worden bereikt door onder een houten vloer een vrijhangende gaasconstructie aan te brengen. Rond en tussen de houten balklaag dient isolatiemateriaal te

156

worden aangebracht. De gaasconstructie dient te worden voorzien van een gipshoudende raaplaag van minimaal 20 mm dik. b Brandwerendheid van balken en kolommen Ook houten of stalen balken moeten vaak tegen brand worden beschermd. Zij hebben meestal een dragende functie in het geheel van de constructie en moeten daarom over een goede brandwerendheid beschikken. We kunnen hiervoor een naadloze perlitebepleistering toepassen, die een brandwerendheid haalt van drie vier uur bij een voldoende dikte. Kolommen en balken kunnen brandwerend worden afgewerkt met een dubbele beplating van gipskartonplaten of een brandwerende pleister. Kolommen kunnen ook goed worden omkleed met gipsblokken.

Afwerking

157

7.4 Wetgevingen
NBN EN 459 - Bouwkalk (1995) NBN B 14-002 - Pleistermortel op basis van hydraulisch bindmiddel (1990) NBN B 12-001 - Cement - Samenstelling en specificaties - Deel 1 : gewone cementsoorten (1993) NBN 589-108 - Bouwzand - Zand voor bepleistering (1969). TV 199 - Binnenbepleisteringen - Deel 1 (WTCB, 1996) TV 201 - Binnenbepleisteringen - Deel 2 (WTCB, 1996) TV 211 - Voorkomen en bestrijden van radon in woningen (WTCB, 1999) Meer info http://www.fanc.fgov.be/nl/radnat.htm

158

8 Binnenwanden met tegels

8.1 Inleiding
Gebakken tegels worden al zon 5000 jaar als bekleding van wanden toegepast. Ook in ons land heeft het gebruik van tegels voor wandafwerking een lange traditie die teruggaat tot de 14e eeuw. Vanuit de landen rond de Middellandse Zee is het vervaardigen van tichels tot ons gekomen. Het aanbod aan wandtegels is zeer groot. Bij de keuze uit het enorme assortiment zijn de esthetische eisen, de gebruikseisen of een combinatie hiervan van belang. Als het alleen om esthetische eisen gaat en de gebruikseisen ondergeschikt zijn, is de keuze bijna onbeperkt. Zijn alleen de gebruikseisen bepalend, dan is de keuze al wat beperkter. Bij een combinatie van beide eisen wordt het aantal mogelijkheden nog minder. Een betegelde wand heeft veel positieve eigenschappen: ruime keuze in afmetingen, kleuren en hulpstukken; hyginische afwerkingen; eenvoudig in onderhoud; grotere duurzaamheid, kleurechtheid, sterkte en slijtvastheid; mogelijke vorstbestendigheid en chemische bestendigheid; waterdichte afwerking; fraai uiterlijk. Tegelfabrikanten beschikken over uitgebreide rapporten met de testresultaten van hun assortiment die van nut kunnen zijn bij het bepalen van de keuze. Daarnaast geven zij adviezen over de juiste verwerking en het onderhoud van hun tegels.

Afwerking

159

8.2 Eisen
Waterdoorlatendheid Lichte binnenwanden, die niet voorzien zijn van een geschikte afwerking, worden in principe nooit rechtstreeks blootgesteld aan water. Toch gebeurt het soms dat ze toegepast worden in een omgeving met een hoge relatieve luchtvochtigheid of dat ze voorzien worden van een bepaalde afwerking (bv. een betegeling) waardoor ze in badkamers en wasruimten afgeschermd worden tegen rechtstreeks watercontact. In dit geval hebben de opgelegde eisen betrekking op de prestatie van het afwerkingssysteem en moeten deze het voorwerp uitmaken van afzonderlijke technische specificaties omtrent de waterdichtheid van de muurbekleding. Sommige platen vertonen een iets betere vochtbestendigheid dan andere. De toepassing ervan in ruimten waar ze rechtstreeks zullen blootstaan aan water mag evenwel enkel gebeuren na grondig overleg met de fabrikant. In ruimten die gereinigd zullen worden met water, moeten de voegen tussen de wand en de vloer de waterdichtheid van de aangrenzende ruimte verzekeren. Daarnaast moet men maatregelen treffen om te verhinderen dat de aanwezige capillaire materialen water zouden opzuigen (bv. tijdens het onderhoud). Platen, die voor vocht gevoelig zijn, worden bij voorkeur op een minimale afstand van 10 mm boven de vloer uitgevoerd. Voor het afschermen van lichte binnenwanden tegen waterstralen kan men een beroep doen op muurbetegelingen. Het gaat hier om betegelingen die veelvuldig blootgesteld worden aan besproeiingen met water onder lage tot matige druk bij temperaturen tot 40 C, zoals in individuele en collectieve doucheruimten, grootkeukens of sanitaire ruimten voor frequent gebruik. In een vochtige omgeving dient men steeds voldoende aandacht te besteden aan de verenigbaarheid van de verschillende uitgevoerde lagen (ondergrond, hechtproduct, betegeling). Voor meer informatie over muurbetegelingen verwijzen we naar de Technische Voorlichting nr 227. In ruimten waar een reel bevochtingingsrisico heerst, dient men de te betegelen ondergrond, die in het geval van een lichte scheidingswand vaak uit hygroscopische materialen bestaat, te voorzien van een dichtingssysteem dat bescherming biedt tegen elke vorm van waterindringing. Deze prestatie kan immers niet gewaarborgd worden door het betegelde oppervlak alleen. Deze dichtingslaag onder de betegeling kan bijvoorbeeld bestaan uit een membraam of uit een vloeibaar aangebracht product. Men dient hierbij steeds rekening te houden met de verenigbaarheid van de verschillende producten.

160

8.3 Soorten materialen

Tegels onderscheiden zich in de volgende materiaalsoorten: keramiek. natuursteen; glas; metaal; Van deze soorten nemen de keramische tegels de belangrijkste plaats in. De overige soorten worden gekozen vanwege hun specifieke uiterlijk of materiaaleigenschappen. Keramische tegels De variatie in wandtegels heeft in de afgelopen decennia een enorme vlucht genomen, waarbij in ons land naast Nederlandse, Duitse, Italiaanse, Engelse en Franse, ook Spaanse, Oost-Europese en Aziatische producten in de handel zijn. Een probleem dat voornamelijk bij niet-West-Europese fabrikanten ontstaat, is dat bij latere reparaties het oorspronkelijk product niet meer voorradig is. Dit komt doordat deze tegels aan een snel veranderende mode onderhevig zijn. Volgende typen keramische tegels kunnen worden onderscheiden: 1 oudhollandse tegels; 2 geglazuurde tegels; 3 mozaektegels; 4 vorstbestendige geglazuurde tegels; 5 dubbelhardgebakken tegels; 6 kunstkeramiektegels; 7 zwembadtegels. 1 Oudhollandse tegels Oudhollandse tegels zijn geelachtig wit geglazuurde tegels, soms voorzien van blauwe of sepia afbeeldingen. De effen witte tegels hebben kleurafwijkingen naar geel, roze en blauw en worden nog speciaal voor restauratieprojecten vervaardigd. Deze tegels bezitten een vrij geringe

Afwerking

161

sterkte en zijn 8 tot 15 mm dik. Ze zijn vierkant en variren van 100 100 mm tot 150 150 mm. 2 Geglazuurde tegels Geglazuurde tegels worden vervaardigd van witbakkende klei met toevoegingen van speciale klei, zand, zilverzand en veldspaat. Ze kenmerken zich door de fijnkorrelige kristallijnen poreuze scherf (het gebakken plaatje) met een daarop aangebrachte glazuurlaag. De klei wordt droog (12%) in persen gevormd en daarna eenmaal gebakken. De zo ontstane biscuit wordt gedompeld in of bespoten met glazuur en wordt daarna voor de tweede maal gebakken. De dikte van deze tegels varieert van 4 tot 8 mm. De meest toegepaste afmetingen bedragen 150 150 mm en 100 200 mm, terwijl ook vele andere afmetingen voorkomen, zoals 150 200 mm, 200 200 mm en 200 250 mm. Daarnaast worden tegels met modulaire afmetingen gefabriceerd, waarbij de maat van tegel plus voeg een veelvoud van 50 mm bedraagt. 3 Mozaektegels We spreken over mozaektegels, indien de afmeting van de tegels 50 50, 30 30 of 20 20 mm bedraagt. Deze kleine tegeltjes worden ook wel los, maar voornamelijk op matjes van 300 300 mm in de handel gebracht. Bij het zetten van de tegelmatjes moet ervoor worden gezorgd dat de voegen tussen de matjes even groot zijn als de voegen tussen de tegels onderling. Anders gaat het effect van een doorgaand vlak volkomen verloren. 4 Vorstbestendige geglazuurde wandtegels Vorstbestendige geglazuurde wandtegels bezitten een minder poreuze scherf. Hierdoor hebben ze een geringer wateropzuigend vermogen wat de vorstbestendigheid ten goede komt. Men past ze behalve voor buitenwanden ook toe voor wanden in koelcellen en zwembaden. 5 Dubbelhard gebakken tegels De ongeglazuurde en geglazuurde strengperstegels kunnen ook als wandtegels worden toegepast. Ze zijn echter in de eerste plaats als vloertegel bedoeld. De maatvastheid van dubbelhardgebakken tegels is zeer groot, wat van strengperstegels niet altijd kan worden gezegd. Dubbelhardgebakken tegels zijn vorst -en zuurbestendig en kunnen in drie typen worden onderscheiden: ongeglazuurde drooggeperste dubbelhardgebakken tegels, opgebouwd uit n homogene laag, door en door gekleurd, afmeting 100 100 mm; uit twee gentegreerde lagen bestaande ongeglazuurde dubbelhardgebakken drooggeperste tegels, afmeting 150 300 mm, 450

162

450 mm tot 600 600 mm. De toplaag van deze tegels wordt na het bakproces soms met hoogglans gepolijst; geglazuurde drooggeperste dubbelhardgebakken tegels, afmetingen 200 200 mm, 300 300 mm en 400 400 mm in vele kleuren en decoraties, waarbij soms het effect van natuursteen of metaal wordt nagestreefd. Bij dit type tegels zijn vele hulpstukken leverbaar, zoals plinttegels, wandstrippen, in- en uitwendige hoektegels en zelfs akoestische tegelelementen die voorzien zijn van gaatjes, waarachter geluidabsorberend materiaal kan worden aangebracht. 6 Kunstkeramiek tegels (decortegels) Bij deze tegels geven de voorstelling en het glazuur een bijzonder resultaat. Hierbij wordt ook vaak in relif gewerkt. De formaten zijn zeer divers. 7 Zwembadtegels Deze tegels in ongeglazuurde en geglazuurde uitvoering vormen een aparte groep. Bij deze soort is een groot assortiment aan hulpstukken ontwikkeld om de zwembassins compleet te kunnen afwerken. Tot voor kort werd meestal een watergoot met handgreep in de wand van het bassin toegepast, waardoor de waterspiegel zich op 300 mm beneden de rand of soms lager bevond. Een belangrijk voordeel van deze ingebouwde overloop is de goede golfbreking door de schuingeplaatste achterwand. Tevens kunnen in de bassinwand goed zichtbare markeringen (bijvoorbeeld diepte) en bevestigingen voor baanafbakening worden aangebracht. Vooral voor recreatiebaden wordt thans meer de voorkeur gegeven aan een watergoot in de vloer, zodat het wateroppervlak zich op gelijk niveau van de omringende vloeren bevindt. Hierdoor kan de bak voor het bassin aanmerkelijk minder diep worden. Ook het overzicht voor het toezichthoudend zwembadpersoneel is hierdoor beter. Verwerken van keramische wandtegels Afhankelijk van de ondergrond en de te stellen functionele eisen, bestaan de hechtlagen voor wandtegels uit mortel of tegellijm. De eerste en oudste methode wordt vooral toegepast bij een ruwe ondergrond, zoals gemetselde wanden. Om waterdicht werk te verkrijgen wordt aan de mortel soms een mengvloeistof toegevoegd op basis van kunstharsdispersie. Zetten van wandtegels in mortel De mortel kan een cementmortel zijn, bestaande uit n deel portlandcement klasse A op vier vijf delen scherp zand. De dikte van de hechtlaag bedraagt 10 tot 20 mm. Zetten van wandtegels in tegellijm

Afwerking

163

Meer en meer worden wandtegels op een van te voren vlakgemaakte ondergrond gelijmd. Deze tegellijmen worden naar hun samenstelling als volgt onderverdeeld: 1 tegellijmen in gebruiksklare pastavorm: Deze kant-en-klaarlijmen van constante kwaliteit zijn samengesteld op basis van acrylaatdispersie. De kwaliteit van de ondergrond, het type wandtegel en de mate van vochtbestendigheid is bepalend voor de soort pasta die moet worden gebruikt; 2 tweecomponenten tegellijmen op basis van epoxyharsen: na het mengen van de beide componenten in hun juiste verhouding kan de lijm in rillen met een lijmkam worden aangebracht. Dergelijke lijmen zijn speciaal geschikt voor zuurbestendig, watervast en hittebestendig tegelwerk; 3 poedertegellijmen: een met water aan te maken cementpoeder waaraan toeslagstoffen met een hoog gehalte aan kunststofbindmiddelen zijn toegevoegd. De keuze uit de vele soorten poedertegellijmen wordt bepaald door soort ondergrond en haar hoedanigheid, het type wandtegel en de gewenste mate van vocht en zuurbestendigheid. Het aanbrengen van tegellijmen dient te geschieden met een getande kam. De gemiddelde lijmlaagdikte dient 2 tot 3 mm te bedragen. Natuursteentegels Natuursteentegels worden toegepast vanwege hun fraaie uiterlijk of, afhankelijk van de soort, vanwege hun grote duurzaamheid of chemische bestendigheid. Bij deze laatste eigenschap moeten we denken aan graniet en kwartsietsoorten die zuurbestendig zijn, dit in tegenstelling tot hardsteen en marmersoorten. Naar de vorm worden drie typen onderscheiden. 1 steenstrippen: uit platen gelaagde natuursteen soorten als leisteen of kwartsiet, en uit enkele soorten kalksteen en marmer, worden stroken gezaagd die op een dikte van 15 tot 20 mm worden gekloofd en met de gekloofde vlakken in het zicht worden verwerkt; 2 grillige vormen (flagstones): grillige vormen worden veroorzaakt door de breuklijnen zoals die met name voorkomen bij leisteen; 3 tegels en platen: de afmetingen beperken zich meestal tot 600 600 mm. Standaardtegels zijn veelal rondom afgebot, op dikte gefreesd en hebben een dikte vanaf 8 mm bij de kleinste tegelmaten (150 300 mm). De verwerking is afhankelijk van de ondergrond en de afmeting. Platen worden met behulp van speciale ankers gesteld, waarbij de ruimte achter de platen met een mortel kan worden gevuld. De voegen dienen met een plastisch blijvende voegvulling te worden dichtgezet. Soms worden de voegen met metalen profielen geaccentueerd of opengelaten. Tegels en strippen worden bij een ruwe ondergrond gezet met een mortel en op een vlakke ondergrond gelijmd met tegellijm. Vanzelfsprekend dient bij lijmen

164

ook de achterzijde van de tegel vlak te zijn. Strippen worden meestal koud tegen elkaar gezet, dat wil zeggen zonder voeg. Poreuze en kalkhoudende natuursteensoorten zijn gevoelig voor vlekvorming. Deze kan ontstaan ten gevolge van verontreinigingen uit de ondergrond (vuil zand, geroest staal, zouten), het toepassen van een niet-geigende mortelsamenstelling en het gebruik (morsen van vetten, zouten of zuren). Deze vlekken zijn vaak moeilijk te verwijderen doordat er chemische reacties in de steen hebben plaatsgevonden. Glazen tegels Tegels van gegoten, gewalst of gepolijst gekleurd glas. Tegels van ongehard en gehard glas in afmetingen varirend van 300 300 mm tot 600 600 mm en in dikten van 8 en 10 mm voorzien van een kleurcoating zijn echter courant leverbaar. Deze tegels zijn zeer maatvast en vorst- en zuurbestendig maar gevoelig voor krassen. De combinatie van vocht en UVstraling kan verkleuring geven. Gegoten glazen tegels zijn echter wel kleurecht. Een aparte categorie vormt glasmozaek dat leverbaar is in vierkante en ronde vormen, varierend van 10 10 mm en 20 20 mm tot rond 5 tot 8 mm. De dikte bedraagt meestal 4 mm. Om de verwerkbaarheid te vergemakkelijken zijn deze tegeltjes vaak op een geperforeerde papieren of kunststof ondergrond aangebracht, zogenoemde matjes met een afmeting van 327 327 mm. Bij het zetten van de tegelmatjes moet ervoor worden gezorgd dat de voegen tussen de matjes even groot zijn als tussen de tegeltjes onderling, anders gaat het effect van een doorgaand vlak volkomen verloren. De gegoten glazen tegels met een ruwe achterzijde en de losse mozaektegeltjes kunnen in mortel worden gezet. De overige glazen tegels en de glasmozaekmatjes worden verlijmd op een vlakke of gebogen ondergrond. Glasmozaektegeltjes kunnen met speciaal glasknipgereedschap worden bewerkt. Ongehard glazen tegels worden op maat gesneden met een olieglassnijder of worden gezaagd met behulp van aquajet (waterstraal) techniek. Gehard glazen tegels kunnen niet worden bewerkt. Metalen tegels De duurzaamheid en de krasbestendigheid van de tegels is afhankelijk van de hardheid van het metaal, de kwaliteit van de oppervlaktebehandeling en de corrosiebestendigheid. Loden tegels zijn bijvoorbeeld gevoelig voor krassen doordat het materiaal betrekkelijk zacht is en door het gebruik van zure schoonmaakmiddelen kan het natuurlijke patina worden aangetast met ongewenste vlekvorming tot gevolg. Wandafwerkingen van roestvaststaal zijn zeer gevoelig voor kleine krasjes die het glanzend oppervlak dat men beoogd ontsieren. Metalen tegels worden veelal met lijm bevestigd aan een vooraf vlak gemaakte ondergrond. Metalen tegels kunnen op een vlakke ondergrond worden gelijmd, of worden geschroefd op een achtergrond van hout, multiplex of spaanplaat.

Afwerking

165

8.4 Uitvoering
In de voorgaande tekst zijn al vele soorten ondergronden aan de orde gekomen die geschikt zijn voor tegelwerk. De belangrijkste kenmerken zijn vormvastheid en sterkte. Naast beton, metselwerk, plaatmaterialen en stucwerk komen de laatste jaren voorgevormde hardschuim producten op de markt die creatieve ronde vormen mogelijk maken en daarnaast warmte-isolerend zijn. Alvorens de tegels worden geplaatst wordt het oppervlak van deze elementen voorzien van een glasvezelwapening waarmee de naden tussen de elementen worden weggewerkt. Voorafgaand aan het tegelwerk dient de ondergrond te worden gereinigd en ontvet. Bij verzande en oude ondergronden kan de structuur worden verbeterd door toepassing van tweecomponentenvoorstrijkmiddelen of middelen op basis van acrylaatdispersie. Bij de toepassing van tegellijmen dient de ondergrond vlak te zijn. Een niet vlakke ondergrond kan worden uitgevlakt met behulp van een egalisatiemiddel. Bij waterdichte wanden worden daarna de wanden voor gestreken met een coating op basis van acrylaatdispersie. De verticale en horizontale hoekaansluitingen worden in dat geval extra afgedicht met behulp van waterdicht wapeningsband. Kranen, lichtschakelaars en andere door of op het tegelvlak aan te brengen onderdelen zullen bij voorkeur op de kruising van twee voegen worden geplaatst, om het maken van gaten op een willekeurige plaats in de tegel te vermijden. Bij grote projecten, zoals laboratoria, zullen dan ook alle wandaanzichten op schaal 1:20 worden uitgetekend, waarop de juiste plaats van leidingen, kranen, sanitair, kastjes enzovoort aan het tegelstramien kan worden aangepast. We dienen hierbij te bedenken dat dit stramien bestaat uit de afmeting van tegel plus voeg. Voegen, dilataties en beindigingen Voegen tussen keramische wandtegels zijn 2 3 mm dik. Voegmortels worden samengesteld uit portlandcement en fijn zand, met een maximale korrelgrootte van 0,2 mm. Vaak wordt hier zilverzand toegepast. Ook worden complete voegmortels in verschillende kleuren en samenstellingen in de handel gebracht. Met toevoeging van pigmenten dient men voorzichtig te zijn, aangezien de glazuren van sommige tegels hierdoor kunnen worden aangetast. Wanneer aan de wandafwerking hoge eisen worden gesteld, zoals waterdichtheid en chemische bestendigheid, dienen de voegen daar eveneens aan te voldoen. Dit kan slechts worden bereikt met speciale tweecomponentenvoegmortels op basis van epoxyhars (waterdicht en chemisch bestendig) of speciale hydraulische mortels met chemische toevoegingen (voor waterdicht tegelwerk). Dilatatievoegen in de vorm van een elastische voegvulling dienen te worden toegepast bij de aansluiting van haaks op elkaar staande wanden en bij wanden langer dan 6 m. Daar waar de achtergrond ten gevolge van temperatuurwisselingen aan sterke vormverandering onderhevig is, dienen

166

extra dilatatievoegen te worden aangebracht. Vanzelfsprekend dienen dilataties in de ondergrond en in de wandafwerking te worden doorgezet. Hiervoor wordt gebruikgemaakt van speciale dilatatieprofielen. Voor hoekoplossingen zijn speciale profielen ontwikkeld die worden toegepast waar hoge eisen worden gesteld aan sterkte (stoten) en hygine. Deze profielen zijn er met een grote afronding, zodat het aanzicht aan de twee zijden gelijk is. Deze profielen zijn in verschillende hoogten afgestemd op de totale dikte van de tegelafwerking, verkrijgbaar in geanodiseerd aluminium, verchroomd en in diverse kleuren gelakt aluminium, messing (zowel verchroomd als gepolijst) en gextrudeerd gekleurd PVC. De gekleurde profielen zijn af te stemmen op de kleur van het tegelwerk of op de kleur van het voegwerk. Holplintprofielen met verschillende aansluitmaten zijn ontwikkeld voor de aansluiting tussen vloertegels en wandtegels, respectievelijk een flexibel plintprofiel voor de aansluiting van een betegelde vloer waarin vloerverwarming is opgenomen met de betegelde wand. Uit bezuinigingsoverwegingen laat men soms de hoekprofielen achterwege en wordt de aansluiting met behulp van speciale kitten uitgevoerd. Deze kitten dienen in dat geval antischimmel te zijn en overschilderbaar in het geval zij aansluiten aan geschilderde kozijnen en andere geschilderde afwerkingen. Daarbij moet er voor worden gewaakt dat de kitvoegen niet te diep zijn om scheurvorming te voorkomen.

Afwerking

167

9 Plafondconstructies
9.1 Inleiding
Binnen de groep van plafondconstructies kunnen twee hoofdgroepen onderscheiden worden: de systeemplafonds; (verlaagde plafonds) de in het werk getimmerde plafonds; (een meer traditionele opbouw, die meestal direct onder tegen de bouwkundige constructie worden gemonteerd)

We onderscheiden hier vier soorten plafondconstructies:

1 2 3 4

systeemplafonds; klimaatplafonds; in het werk getimmerde plafonds; gestukadoorde plafonds.

1 Systeemplafonds Er kunnen verschillende redenen zijn om te kiezen voor een verlaagd systeemplafond in plaats van een plafond, dat direct onder tegen de bouwkundige constructie wordt gemonteerd: het tegengaan van contactgeluid van de bovenliggende vloer naar het plafond en omgekeerd; het aan het oog onttrekken van de bouwkundige constructie, leidingen, kanalen en dergelijke; het vanuit visuele of esthetische overwegingen verlagen van de ruimte. Onder een systeemplafond wordt verstaan een plafond samengesteld uit een, tot het systeem behorende, ophangconstructie en een draagconstructie met vulelementen of bekledingsplaten. De ophangconstructie bestaat uit het systeem van hangers, waarmee de draagconstructie aan de boven gelegen bouwkundige constructie wordt opgehangen. De ophangconstructie kan bestaan uit snelspanners, die niet bestand zijn tegen opwaartse druk, of uit noniushangers of draadeinden, die daartegen wel bestand zijn. De draagconstructie bestaat uit het systeem van profielen, zoals hoofdprofielen, dwarsprofielen, verdeelprofielen, randprofielen en dergelijke, waaraan de vulelementen worden bevestigd of waarin de vulelementen worden opgelegd. Onder vulelementen worden verstaan panelen, platen, tegels, stroken of lamellen, die in een draagconstructie worden gelegd of daaraan worden bevestigd. Op basis van de verschillende vulelementen zijn de verschillende typen systeemplafonds onder te verdelen in drie groepen: rechthoekige systeemplafonds: panelenplafond;

168

lineaire systeemplafonds: strokenplafond en lamellenplafond; open systeemplafonds: roosterplafond en rasterplafond. 2 Klimaatplafonds In dit type plafonds wordt door gebruik te maken van metalen panelen en een gesloten waterleidingnet de temperatuur in een gebouw (of ruimte) geregeld. 3 In het werk getimmerde plafonds Deze plafonds vallen onder timmerwerk. Onder timmerwerk wordt verstaan het geheel van leveranties en werkzaamheden nodig voor het in het werk brengen van gezaagd en geprofileerd hout, plaatmaterialen en aftimmeringsmaterialen van hout, kunststof en mineraalgebonden materiaal, met inbegrip van verbindingsmiddelen, op te nemen onderdelen en toebehoren, voor zover deze werkzaamheden plaatsvinden in de afbouwfase van het werk. De in het werk getimmerde plafonds worden binnen het afbouwtimmerwerk ondergebracht als beschietingen. Binnen de beschietingen wordt weer onderscheid gemaakt naar de toegepaste materialen. Ook het tengel- en rachelwerk, waarop de beschieting en de eventueel toe te passen aftimmeringen wordt aangebracht. Als een in het werk getimmerd plafond tegen een houten balklaag moet worden aangebracht, zullen de tengels moeten worden uitgevuld om een horizontaal vlak geheel te krijgen. Vaak is het dan veel eenvoudiger een plafondsysteem onder de balklaag te monteren. 4 Gestukadoorde plafonds Onder gestukadoorde plafonds gestukadoorde plafond verstaan. worden zowel het gespoten als het

Afwerking

169

9.2 Eisen
De belangrijkste aspecten ten aanzien van de voorschriften uit het oogpunt van veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid en energiezuinigheid zullen eerst worden behandeld, voor zover ze betrekking hebben op de plafondconstructies of van belang zijn voor de plafondconstructies.

9.2.1 Sterkte van de constructie

Ten aanzien van de sterkte van de constructie kan gesteld worden dat de bovenliggende bouwkundige vloer het gewicht van de plafondconstructie, inclusief de in het plafond opgenomen elektrotechnische en werktuigkundige installaties, moet kunnen dragen. Het gewicht wordt bepaald door de opbouw en de toegepaste materialen. Ook de keuze voor het type ophangconstructie is medebepalend. De sterkte is te meten aan de bestandheid tegen mechanische beschadigingen en de bestandheid tegen schokken.

9.2.2 Brandveiligheid
Het gedrag van plafondconstructies ten aanzien van brandveiligheid wordt bepaald door proefondervindelijk de volgende aspecten te meten: het onbrandbaar zijn van de toegepaste materialen, ten behoeve van de eis tot beperking van het ontstaan van een brandgevaarlijke situatie; de bijdrage tot brandvoortplanting, ten behoeve van de eis tot beperking van de ontwikkeling van brand; de weerstand tegen branddoorslag en brandoverslag, ten behoeve van de eis tot beperking van de uitbreiding van brand, de mogelijkheden tot vluchten bij brand en de inrichting van vluchtmogelijkheden; de rookdichtheid van het constructieonderdeel, ten behoeve van de eis tot beperking van ontstaan van rook en de eis tot beperking van verspreiding van rook, in het bijzonder voor niet tot bewoning bestemde gebouwen. De brandwerendheid van een plafondconstructie zal in de meeste gevallen beproefd worden in combinatie met de bovenliggende vloerconstructie. Vooral bij een houten vloerconstructie is de bijdrage van de plafondconstructie aan de brandwerendheid van belang. Een steenachtige vloerconstructie bezit van zichzelf reeds een voldoende brandwerendheid. De aanwezigheid van geluidsschotten, draagt ook bij aan de brandwerendheid. Bij een aantal aspecten is niet zozeer de opbouw van het plafond van belang, maar meer de detaillering van de aansluiting van het plafond op de wanden.

170

De documentatie van de fabrikanten/leveranciers geeft in de meeste gevallen voldoende gegevens om tot een keuzebepaling te komen. De brandwerendheid, bepaald voor een systeemplafond onder een massieve stenen vloer, kan per type plafond variren van 30 (stalen panelen) tot 90 minuten (mineraalkorrel panelen).

9.2.3 Geluidwering
Ook ten aanzien van de aspecten van geluidwering (bescherming tegen geluid van buiten, bescherming tegen geluid van installaties en geluidwering tussen ruimten) zullen de eisen die aan de wanden worden gesteld mede worden benvloed door de detaillering van de aansluiting van de plafonds op de wanden. Daarnaast benvloeden de plafondconstructies ook de contactgeluidsisolatie en de luchtgeluidsisolatie van de vloeren. Ten aanzien van de geluidwering door de plafondconstructies zelf zijn twee aspecten van belang, de luchtgeluidsisolatie in de vorm van overlangsgeluidsisolatie en de geluidabsorptie. Van overlangsgeluidsisolatie is sprake bij systeemplafonds, die doorlopen boven de scheidingswanden. De luchtgeluidsisolatie van de ene ruimte naar de andere zal in deze situatie niet zozeer bepaald worden door de geluidwerendheid van de scheidingswand, maar meer door de overlangsgeluidsisolatie via het plenum. Door het toepassen van een akoestische barrire boven de plaats, waar de scheidingswand onder het systeemplafond geplaatst is, wordt de overlangsgeluidsisolatie aanzienlijk verhoogd. Een akoestische barrire kan gevormd worden door middel van een geluidsschot. Een geluidsschot bestaat uit een kern van steenwol, aan weerszijden voorzien van een aluminiumfolie. Dit schot wordt op het rasterprofiel van het systeemplafond geplaatst, strak tussen het systeemplafond en de bovenliggende bouwkundige constructie. Ook het aanbrengen van een horizontale isolatielaag van minerale wol in het plenum, om te komen tot een hogere geluidsabsorptie, het verhogen van de massa van het plafondpaneel en het toepassen van kappen op inbouwarmaturen zijn maatregelen om de overlangsgeluidsisolatie te verhogen. De keuze van het type plafondconstructie en de keuze van de toegepaste plafondplaten is vooral van belang ten aanzien van het aspect van beperking van galm. De beperking van galm wordt gemeten door middel van de nagalmtijd. De nagalmtijd is de tijd die verstrijkt tussen het uitschakelen van een geluidsbron in een ruimte en het moment waarop het geluidsdrukniveau in die ruimte gedaald is tot een waarde, die 60 dB lager is dan op het moment van uitschakelen. De nagalmtijd wordt bepaald door de geluidsabsorptie van de toegepaste materialen. Geluidsabsorptie is de eigenschap van een materiaal of constructie om een deel van een geluidsgolf niet terug te kaatsen, maar door te laten of om te zetten in warmte ten gevolge van wrijving. Poreuze materialen hebben een hoge geluidsabsorptie. Door het toevoegen van een extra deken minerale wol wordt de geluidsabsorptie respectievelijk verhoogd, evenals bij toepassing van geperforeerde panelen. De geluidsabsorptie wordt bepaald door de oppervlakten en door de geluidsabsorptiecofficint van de

Afwerking

171

toegepaste materialen. De geluidsabsorptiecofficint is afhankelijk van de frequentie van het geluid, de dikte van het materiaal en het al dan niet aanwezig zijn van een luchtspouw achter het materiaal. Ten aanzien van de geluidsabsorptie zijn de toe te passen plafondpanelen in drie hoofdgroepen in te delen: 1 panelen van harde en gladde materialen, zoals triplex, hardboard, hardplastic, glas, metaal enzovoort. Deze panelen kunnen worden toegepast indien geluidreflectie gewenst is. In combinatie met een luchtspouw is deze plafondconstructie geschikt voor het absorberen van geluid met lage frequenties (50 tot 500 Hz); 2 panelen van zachte poreuze materialen, zoals glasen steenwolproducten, houtvezelplaten, houtwolcementplaten, enzovoort. Plafondconstructies met deze panelen zijn geschikt voor het absorberen van geluid met hogere frequenties (900 tot 10000 Hz); 3 geperforeerde, ingeboorde of ingezaagde panelen. Plafondconstructies met deze panelen zijn geschikt voor het absorberen van geluid in de middenfrequenties.

9.2.4 Vochtwering
In combinatie met de bovenliggende vloer- of dakconstructie worden aan de plafondconstructie van een verblijfsgebied, toilet- of badruimte eisen gesteld ten aanzien van het tegengaan van het binnendringen van vocht van binnen en het ophopen van vocht door condensatie om schimmelvorming te voorkomen. conform NEN 2778 Daarnaast moet bij plafondconstructies ook rekening worden gehouden met de bestendigheid tegen hoge relatieve vochtigheid. Niet alleen dient er naar de relatieve vochtigheid van de ruimte in toekomstig gebruik gekeken te worden maar ook naar de omstandigheden waarin het plafond wordt gemonteerd. De verschillende type plafondpanelen hebben een verschillende vochtbestendigheid. Een alternatief voor de plafondpanelen, waar speciale toevoegingen in het paneel verwerkt zijn om ze toe te kunnen passen tot een relatieve luchtvochtigheid van 90%, zijn gipspanelen, voorzien van een vinyllaag. Tegenwoordig kan ook 90% worden behaald met panelen van hard en/of zacht materiaal.

9.2.5 Toepassing van schadelijke materialen

Evenals ten aanzien van scheidingswanden is voor plafondconstructies voornamelijk de eis, die wordt gesteld aan de maximale formaldehydeconcentratie, van belang in het geval van toepassing van MDF, spaanplaat of triplex in de plafondconstructie.

172

9.2.6 Gedrag van de aansluitingen met de draagconstructie

De detaillering van de aansluitingen van de plafondconstructie aan de draagconstructie moeten zodanig uitgevoerd worden dat onder invloed van normaal te verwachten vormveranderingen van de draagconstructie geen breuk of gevaarlijke beschadigingen kunnen ontstaan.

9.2.7 Vormveranderingen
Voor de meeste plafondconstructies is het eigen gewicht van de toegepaste materialen en het gewicht van de verlichtingsarmaturen de enige belasting die op de plafondconstructie wordt uitgeoefend. Dit is bepalend voor het aantal bevestigingspunten van de plafondconstructie. Daarnaast is het mogelijk dat, afhankelijk van de functie van de ruimte, waarin de plafondconstructie gemonteerd wordt, er eisen worden gesteld aan de weerstand tegen uitwendige belastingen. Als voorbeeld hierbij is te denken aan de eis voor een balvast plafond in een sportzaal, dat behalve neerwaarts door het eigen gewicht ook opwaarts kan worden belast. Een stormvast buitenplafond kan behalve door het eigen gewicht ook neerwaarts worden belast door de windzuiging en opwaarts door winddruk.

9.2.8 Thermische isolatie

Zeker gezien de warmteweerstand van de materialen, waarvan de meeste plafonds gemaakt zijn, dragen plafonds, die onder een dakvloer gemonteerd zijn, bij aan thermische isolatie van de dakconstructie. Als echter de thermische isolatie van de plafondpanelen een te hoge bijdrage levert aan de thermische isolatie van de totale dakconstructie, bestaat er kans op condensatie in de constructie. Vooral boven vochtige ruimten kan de vochtige lucht door de plafondconstructie diffuderen en tegen of in de kouder blijvende dakconstructie condenseren. Door roosters in het plafond te monteren of door speciale panelen toe te passen kan door opwarmen van de dakconstructie het gevaar van condensatie worden voorkomen.

9.2.9 Uiterlijk aanzien en vlakheid

De meeste plafondconstructies, in het bijzonder de systeemplafonds, worden opgebouwd met beplating, die vooraf voorzien is van een afwerklaag. De functie van de ruimte, waarin de plafondconstructie wordt gemonteerd, kan eisen stellen aan het type afwerklaag van de plafondpanelen. Hoge eisen aan de reinigbaarheid zullen worden gesteld in zogeheten clean-rooms (stofvrije ruimten). In de voedingsmiddelenbranche zullen de plafonds met lagedrukschuimreiniging worden schoongemaakt. Zelfs hogedrukreiniging is mogelijk als de plafondplaten worden geborgd. Om plafondpanelen ook aan de strenge eisen van hygine, die in sommige ruimten geldt, te laten voldoen, is het mogelijk om plafondpanelen met een schimmeldodend middel te impregneren, zonder dat hierdoor de akoestische eigenschappen van het paneel worden benvloed. Daarnaast worden ook plafondpanelen geleverd, die voorzien zijn van een metaalfolie of een andere soort coating. Hierdoor zijn deze panelen zelfs toepasbaar in ruimten met een relatieve vochtigheid tot 95%. Deze panelen zijn

Afwerking

173

eenvoudig te reinigen en zijn ondoordringbaar voor water, vuil en microorganismen.

9.2.10

Voorzieningen voor afwerking

In de plafondconstructie moeten elektrotechnische en werktuigkundige installaties kunnen worden opgenomen. Vooral bij systeemplafonds is het van belang dat de toe te passen lichtarmaturen en luchtroosters modulair zijn. Dat betekent dat het armatuur of rooster kan worden geplaatst door een plafondpaneel uit het systeem weg te laten. Ook het gebruik van een halve tegel met een extra profiel naast het armatuur is binnen het systeem mogelijk. Om onnodige kosten te voorkomen is een goede cordinatie van de montagewerkzaamheden van de plafonds en de installaties noodzakelijk.

9.2.11

Duurzaamheid en prijs

De keuze voor een bepaald plafond zal vaak gebeuren op basis van gebruikstechnische en esthetische redenen.

9.2.12

Montage

De montage van de meeste plafondsystemen geschiedt in een zeer laat stadium van de afbouw van een project. In die fase zullen nog maar weinig onverwachte omstandigheden van buitenaf invloed uitoefenen op de uitvoering van de werkzaamheden. Wel zal de montage van de systeemplafonds goed afgestemd dienen te worden op de montage van de elektrotechnische en werktuigkundige installaties. Hiertoe zullen in eerste instantie, na de montage van de draagconstructie, de technische panelen overeenkomstig het opgestelde vlekkenplan worden aangebracht. Hierin kunnen sparingen, armaturen en roosters worden geplaatst en kunnen de aansluitingen van de installaties gemaakt worden. Daarna zullen de overige panelen pas worden aangebracht.

174

9.3 Soorten
9.3.1 Systeemplafonds
9.3.1.1 Panelenplafond Het meest voorkomende type systeemplafond is het panelenplafond. Door de grote diversiteit in de uitvoering is dit plafondtype toepasbaar in elke sector van de bouw, dus zowel in de woningbouw en renovatie als in de utiliteitsbouw. Zoals in de inleiding reeds vermeld, wordt een systeemplafond opgebouwd uit de ophangconstructie, de draagconstructie en de vulelementen, in dit geval de panelen. Binnen de panelenplafonds zijn verschillende variaties van draagconstructies en vulelementen mogelijk. Op basis van de draagconstructie kunnen de panelenplafonds onderverdeeld worden in drie typen: 1 het systeemplafond met een zichtbare draagconstructie waarbij de onderzijde van de draagprofielen in het zicht blijft; 2 het systeemplafond met een onzichtbare draagconstructie waarbij de draagprofielen aan het zicht onttrokken zijn, doordat ze worden opgenomen in het vulelement, ook wel verdekt systeemplafond genoemd; 3 het systeemplafond met een halfverdekte draagconstructie waarbij in de ene richting van het plafond de draagprofielen aan de onderzijde in het zicht blijven en in de richting loodrecht daarop de draagprofielen aan het zicht onttrokken zijn. Een bijzondere vorm van het systeemplafond met een halfverdekte draagconstructie is het verdekt uitneembare systeemplafond waarbij het vulelement (het paneel) demontabel is. De draagconstructie is leverbaar met stalen of met aluminium profielen. De draagconstructie kan opgebouwd worden uit T-profielen in twee richtingen, waarbij het plafondvlak met hoofdprofielen in velden verdeeld wordt, die daarna ingevuld kunnen worden met dwarsprofielen, die afhankelijk van de constructievorm al dan niet aan het zicht worden onttrokken. De standaardlengten van de dwarsprofielen zijn 1.800 mm, 1.200 mm, 900 mm, 600 mm en 300 mm, maar ook afwijkende maten zijn leverbaar. Het zichtbare gedeelte van de draagconstructie kan zijn uitgevoerd met profielen in diverse kleuren en met verschillende breedten: 15, 24 en 35 mm. Ook de wijze van randaansluiting van het systeemplafond kan op verschillende manieren worden uitgevoerd:

met een randprofiel dat geheel vrij van de omliggende constructie wordt gemonteerd;

Afwerking

175

met een randprofiel dat rechtstreeks tegen de omliggende constructie wordt gemonteerd, in het geval van een glad en vlak oppervlak; Binnen de panelen (of platen) kan een onderscheid worden gemaakt naar het materiaal waaruit de panelen zijn gemaakt: mineraalvezel-panelen op basis van glaswol of steenwol (ook wel bekend als zachtminerale panelen); mineraalkorrel-panelen op basis van mineralen (ook wel bekend als hardminerale panelen); gipspanelen, onder te verdelen in gipskartonpanelen en gipsvinylpanelen; vlakke vezelcementplaten; hydraulisch gebonden houtwolplaten; houten panelen; metalen panelen waaronder stalen en aluminium panelen. De metalen panelen kunnen in een draagconstructie van zichtbare hoofdprofielen en dwarsprofielen worden gelegd. Daarnaast kunnen de metalen panelen ook worden geklemd in een draagconstructie van onzichtbare klemprofielen. Ten slotte kan ook onderscheid worden gemaakt in het oppervlak van de panelen: een vlak oppervlak; een geaccentueerd oppervlak; een geperforeerd oppervlak. Welk type panelenplafond ook wordt toegepast, de opbouw van het systeem blijft in de meeste gevallen in grote lijnen gelijk. Rondom in de ruimte wordt op de gewenste hoogte, al dan niet met tussenvoeging van kanthout, het randprofiel tegen de wanden bevestigd. Door de toepassing van donker te schilderen kanthout ontstaat langs de wand een schaduwlijn, die de eventuele oneffenheden tussen het ruwe en onregelmatige wandoppervlak en het strakke randprofiel wegwerkt. Bij de indeling wordt het plafondveld zo veel mogelijk symmetrisch ingedeeld, waarbij getracht wordt te voorkomen dat aan de kant paspanelen kleiner dan een half paneel moeten worden toegepast. Door de afmetingen van de toe te passen lichtarmaturen en de in te bouwen roosters van werktuigkundige installaties af te stemmen of de stramienmaten van het systeemplafond kunnen deze elementen

176

zonder problemen worden opgenomen in het systeemplafond. De installaties moeten wel onafhankelijk van de draagconstructie van het systeemplafond aan de bovenliggende constructie worden bevestigd. Indien de afmetingen van het in te bouwen armatuur of spot of rooster kleiner zijn dan de afmetingen van het paneel moeten voor de bevestiging hiervan ophangverstevigingen worden toegepast. 9.3.1.2 Strokenplafond en lamellenplafond Er is sprake van een stroken- of lamellenplafond indien de verhouding van de afmetingen van het toegepaste vulelement zodanig is dat niet meer van een paneel gesproken kan worden. Het verschil tussen een strokenplafond en een lamellenplafond wordt bepaald door het materiaal waarvan het vulelement is vervaardigd. Is het vulelement gemaakt van hout of kunststof, dan is er sprake van een strook. Is het vulelement gemaakt van metaal, dan wordt gesproken over een lamel. Ook deze typen plafonds zijn opgebouwd uit een ophangconstructie, een draagconstructie en de langwerpige vulelementen. Strokenplafond Bij een strokenplafond kunnen als vulelementen houten schroten worden toegepast. De afmetingen van deze schroten zijn 16 92 mm en zijn leverbaar in diverse profileringen. Deze houten schroten worden met speciale clips bevestigd zijn aan de metalen draagprofielen. Afhankelijk van het type toegepaste clip zijn de schroten al dan niet uitneembaar. De draagprofielen worden bevestigd met een h.o.h.-afstand van maximaal 600 mm. Afhankelijk van de profilering van de schroten ontstaat een stroken plafond met een open of met een gesloten structuur. Bij een plafond met een open structuur wordt de ruimte tussen twee schroten gedicht door een viltstrip. De aansluiting rondom tegen de bouwkundige constructie kan gerealiseerd worden met behulp van een houten kantprofiel of met behulp van een metalen L-vormig randprofiel of het schaduwrandprofiel, eventueel in combinatie met de houten kantlat, dat ook bij de panelenplafonds wordt toegepast. Lamellenplafond Bij een lamellenplafond wordt de draagconstructie gevormd door profielen van staal of aluminium, die met behulp van snelhangers of draadeinden haaks op de hoofdrichting van de lamellen opgehangen worden aan de bovenliggende constructie. Rondom in de ruimte kan de randaansluiting worden gevormd door een randprofiel, dat tegen de wandconstructie bevestigd wordt, of het plafond wordt vrijgehouden van de omliggende wandconstructie, waarbij het plafond wordt beindigd met een L- of U-vormig randprofiel. De lamellen zijn gemaakt van aan beide zijden gemoffeld aluminium, met een dikte van 0,4 mm, 0,5 mm of 0,6 mm en met verschillende standaardbreedten en profilering en eventueel voorzien van een perforatie. De lamellen worden

Afwerking

177

vastgeklikt of met behulp van klemmen aan de draagprofielen bevestigd. De ruimte tussen de lamellen kan open blijven of wordt gedicht door de terugliggende flens van de lamellen zelf of met speciale vulprofielen van gemoffeld aluminium. Doordat alle lamellen op hetzelfde draagprofiel kunnen worden bevestigd, zijn ook lamellenplafonds met combinaties van lamellen met verschillende breedten mogelijk. Speciaal voor sporthallen worden lamellen van 0,8 mm staal of aluminium geleverd. 9.3.1.3 Roosterplafond Een bijzondere vorm van panelenplafond is het roosterplafond. In tegenstelling tot het panelenplafond, waar de vulelementen van de draagconstructie bestaan uit dichte of hooguit geperforeerde panelen, wordt de draagconstructie van een roosterplafond ingevuld met roosterpanelen. De roosterpanelen kunnen zijn gemaakt van diverse materialen: mineraalkorrel; gips; hout; metaal. De draagconstructie is opgebouwd uit metalen draagprofielen. Bij sommige typen roosterpanelen wordt dezelfde draagconstructie gebruikt als bij panelenplafonds. De roosterpanelen worden, overeenkomstig de normale panelen, in de draagconstructie gelegd. Bij metalen roosterplafonds bestaat de mogelijkheid om de draagconstructie te vormen uit draagprofielen, die hetzelfde uiterlijk hebben als de roosterpanelen, zodat na assemblage het moeilijk is verschil te constateren tussen de draagconstructie en de roosterpanelen. Door variatie in de breedte van de profielen, de hoogte van de profielen en de maasopeningen zijn diverse typen roosterplafonds mogelijk. 9.3.1.4 Rasterplafond Hoewel er uiterlijk weinig verschil is tussen een roosterplafond en een rasterplafond, zeker wanneer wordt gekeken naar de metalen roosterplafonds, is er toch een wezenlijk verschil. Bij een roosterplafond wordt het roosterpaneel in een draagconstructie gelegd. Bij een rasterplafond wordt het raster ter plaatse opgebouwd uit lineaire elementen, die op hun kant hangend worden gemonteerd. Indien panelen worden toegepast met breedten van 150, 200 en 300 mm, zal de rasterconstructie moeten worden verstevigd door middel van een metalen draagconstructie. Speciale koppelstukken zijn ontwikkeld om behalve vierkante en rechthoekige rasters ook driehoekige, zeshoekige en achthoekige rasterplafonds te monteren.

178

9.3.2 Klimaatplafonds
Een klimaatplafond is een panelenplafond dat veelal is uitgevoerd in metalen panelen. Zowel in als boven het plafond is een compleet koelen/of verwarmingssysteem verwerkt. Via een gesloten watercircuit worden de metalen plafondpanelen op de gewenste temperatuur gehouden. Het water stroomt via een koperen leidingsysteem over het plafond. Het leidingsysteem is met aluminium klemprofielen verlijmd op de plafondplaten. De panelen zijn voorzien van een ingesealde isolatie wat de geluidsisolatie ten goede komt. Via een watervoerend leidingnet worden de plafonddelen gekoeld of verwarmd. Zo kan de binnentemperatuur worden geregeld. 50 tot 60% van de warmteafgifte van mens en machine vindt plaats via straling; elektromagnetische golven die energie (warmte) transporteren van een warm naar een koud oppervlak. Speciale waterleidingen met gekoeld water koelen het plafond tot 18 tot 20 C. Warme lucht wordt afgekoeld en de koelere lucht daalt weer neer. Het resultaat is een gelijkmatige warmteafvoer met lage luchtsnelheden (geen tocht). Het klimaatplafond kan ook de ruimte verwarmen door warm in plaats van koud water door de leidingen te persen. Door middel van een luchtverdeelarmatuur wordt ventilatielucht aangevoerd. Om condensatie te voorkomen is het van belang dat de watertemperatuur altijd boven het dauwpunt van de ruimte blijft. NEN-ISO 7730, NEN 2916.

9.3.3 In het werk getimmerde plafonds

Zoals reeds eerder is vermeld, wordt een verlaagde plafondconstructie toegepast om contactgeluid van de bovenliggende vloer naar het plafond en omgekeerd tegen te gaan, om bouwkundige constructieonderdelen, leidingen of kanalen aan het oog te onttrekken, of om de ruimte vanuit esthetische overwegingen te verlagen. Indien de toegankelijkheid van de ruimte boven het plafond de toepassing van een systeemplafond niet noodzakelijk maakt, kan ook een in het werk getimmerd plafond (of beschietingplafond) worden toegepast. Een in het werk getimmerd plafond wordt verlaagd gemonteerd tegen houten plafondhangers, die met houten regels of klampen aan de houten balklaag of door middel van snelspanners of noniushangers aan de betonconstructie worden bevestigd. Ten behoeve van een eventuele inspectie van de ruimte boven het plafond kunnen luiken in de vloer- of in de plafondconstructie worden opgenomen. In het werk getimmerde plafonds kunnen ook direct onder de bovenliggende bouwkundige constructie worden toegepast waarbij het plafond, afhankelijk van het materiaal van de constructie, rechtstreeks of door middel van tengel- en rachelwerk aan de constructie wordt bevestigd. Als beschieting kunnen de volgende materialen worden toegepast: geprofileerd hout; gipsplaat; vlakke vezelcementplaat;

Afwerking

179

hydraulisch gebonden houtwolplaat; multiplex; meubelplaat; spaanplaat; zachtboard; halfharde vezelplaat; hardboard. Een beschieting van hydraulisch gebonden houtwolplaat wordt in het bijzonder toegepast om het geluidsabsorberende vermogen van de bovenliggende bouwkundige constructie te verhogen. De hydraulisch gebonden houtwolplaat wordt ook wel rechtstreeks tegen de bouwkundige constructie bevestigd. Dit kan met behulp van lijm of met behulp van speciale pluggen. Daarnaast is het ook mogelijk de plaat voor het storten in de bekisting van de betonvloer te leggen, waarna de vloer op de platen gestort wordt. Maatregelen moeten worden genomen opdat cementwater niet via de naden lekt en het plafond een vlekkerig aanzien geeft. Met speciale ankers wordt een goede bevestiging aan de betonvloer verzekerd.

180

10 Schilderwerken
10.1 Inleiding
In de 20e eeuw zijn naast de traditionele olieverven steeds meer verfsoorten op waterbasis beschikbaar gekomen, zoals alkydverf, acrylverf en latexverf. Het gebruik van deze verfsoorten is veel minder schadelijk, omdat een oplosmiddel als terpentijn ontbreekt. Bijzondere verfsoorten zijn tempera, op basis van eigeel, en aquarel, op basis van water met alleen pigment. Sommige oudere verfsoorten zijn door gebruik van giftige pigmenten schadelijk. Zo werden kinderbedjes in het verleden geschilderd met loodwit. Ook cadmiumhoudende en arsenicumhoudende verfsoorten werden gebruikt. Het loodwit is vervangen door titaandioxide en zinkoxide. De andere giftige pigmenten zijn vervangen door synthetische pigmenten. Verf bestaat uit drie delen, een vast gedeelte en twee vloeibare delen: - Het vaste deel bestaat meestal uit pigmenten. Het zijn deeltjes die kleur en bescherming geven, maar er ook voor zorgen dat de verf ondoorschijnend is. - Het eerste vloeibare deel is het bindmiddel (een natuurlijke hars of synthetische hars) die na droging vast wordt. - Het tweede deel is het oplosmiddel (meestal organisch van oorsprong zoals terpentijn, terpentine, maar het kan ook water zijn), dat verdampt. Het doel van het oplosmiddel is om de verf dunner te maken, zodat deze beter kan worden aangebracht. Het drogen van de verf kan gebeuren door oxidatie/polymerisatie van de lijnolie in olieverf bijvoorbeeld, maar ook door verdamping van het oplosmiddel. Andere mogelijkheden zijn door afkoeling. Soms wordt een katalysator (ook wel siccatief of droogmiddel) toegepast om de droogtijd te versnellen. Met name olieverf droogt zeer langzaam. Zonder siccatief kan dit weken duren, afhankelijk van de dikte van de verflaag.

Afwerking

181

10.2 Soorten
Er bestaan verschillende soorten verf:

10.2.1

Alkydverven

- Dit zijn de verven met het bindmiddel alkydhars. Als oplosmiddel worden organische materialen, bijvoorbeeld terpentijn, gebruikt; - Deze verfproducten zijn zowel voor het milieu als de gezondheid de slechtste keuze omwille van de organische oplosmiddelen; - Alkyd verfproducten zijn verkrijgbaar in zowel dekkende als transparante producten, in grondverf, verf en beits, in solid en high solid; - Alkyd verfproducten hebben een goede vloeiing, zijn gemakkelijk verwerkbaar en overschilderbaar binnen 24 uur; - Deze verven zijn zowel voor binnen als buiten geschikt;

10.2.2

Acrylverven

- Verven met het bindmiddel acryllaat als basis en water als oplosmiddel; - Acrylaatverven zijn doorgaans bestemd voor gebruik binnenshuis; - Acryl is verkrijgbaar in zowel dekkende als transparante producten, in verf, beits en grondverf; - Het verfproduct is snel drogend, geurarm, minder milieubelastend en niet vergelend; - Deze verven zijn duurzamer dan alkydverven;

10.2.3

Hybride

Een hybride is een verf waarbij een bindmiddelcombinatie wordt gebruikt van acrylaathars met alkydhars of van acrylaathars met alkydemulsie. Er zijn dus twee soorten hybride verven in de handel. Beide zijn waterverdunbaar. De kenmerken van dit type verven zijn een mix van acrylaten en alkydharsen.

10.2.4

Latexverven of Muurverven

Latex is nog een naam van vroeger. De eerste latexverven (muurverf) werden gemaakt van de rubber (latex), die afkomstig was van rubberbomen. Tegenwoordig worden alleen nog maar synthetische dispersies gebruikt voor watergedragen muurverven. Omdat ze een beetje

182

lijken op de oude latexverven, wordt deze naam nog steeds gebruikt (vaak ook als verzamelnaam voor muurverf) - Stellen hoge eisen aan de ondergrond. Deze moet perfect schoon zijn; - Zijn afwasbaar met zeepwater; - Eerder geschikt voor dampvrije ruimten; - Bestemd voor het verven van steenachtige ondergronden; - De ondergrond moet schoon en droog zijn; - De hoeveelheid bindmiddel en de toevoeging van diverse grondstoffen bepaalt of de muurverf goed dekkend, afwasbaar, vochtregulerend of buitenduurzaam is;

10.2.5

Beitsen

- Onderscheid tussen transparante beits en dekkende beits. Bij een transparante beits blijft de structuur van het hout goed zichtbaar, terwijl deze bij een dekkende beits praktisch onzichtbaar wordt; - Binnenbeitsen zijn op basis van het waterverdunbare bindmiddel acryllaat, de buitenbeitsen zijn op basis van alkydhars en terpentine; - Beitsen zijn vochtregulerend en ademend. Het vocht kan dus uit het hout ontsnappen, maar kan niet van buitenaf in het hout dringen; - Beits zal niet snel bladderen of blazen en geeft daardoor een uitstekende bescherming tegen weersinvloeden; - Het verfproduct is snel aan te brengen, er is ook geen grondlaag nodig;

10.2.6

Polyurethaanverven

- Het bindmiddel bestaat deels uit polyurethaan; - Dit bestanddeel zorgt voor een harde en slijtvaste laklaag; - Polyurethaanverven zijn waterverdunbaar, reukarm, slijtvast, vergelen niet en hebben een korte droogtijd (ca. 4 uur);

10.2.7

Natuurverven

- Gemaakt van natuurlijke stoffen. Als oplosmiddel wordt vaak terpentijn uit pijnbomen gebruikt; - Voor het schilderen moet een speciale harder worden toegevoegd;

Afwerking

183

- Overschilderen van een natuurverf kan pas na enkele dagen. De nieuwe waterverdunbare natuurverven hebben een kortere droogtijd en zijn ook de milieuvriendelijkste optie;

10.2.8

High solid verf

High solids zijn verven die worden gemaakt met speciale lijnolie of alkydharsen, waarbij het percentage vaste stof wordt verhoogd en het percentage oplosmiddel wordt verlaagd (high solid = hoog vaste stof).

10.2.9

Lijnolieverf

Hierbij is het bindmiddel gemaakt van lijnolie. Lijnolie wordt gemaakt van vlaszaad, een onuitputtelijke natuurlijke bron. Lijnolie is de best drogende natuurlijke olie. Lijnolieverf werd tot na de Tweede Wereldoorlog algemeen gebruikt. Door de ontwikkeling van de chemische industrie is later sneller drogende alkydharsverf ontwikkeld. De toepassingen zijn divers: van muurverf tot beits en aflak. Lijnolieverf verwerkt heel soepel en door de kleine moleculen is de hechting met de ondergrond bijzonder goed. In ons streven naar mens- en milieuvriendelijkheid ontwikkelen we zoveel mogelijk watergedragen lijnolieverf.

10.2.10

VOS

VOS staat voor Vluchtige Organische Stoffen. Verven bevatten allerlei organische stoffen die bij droging verdampen. De meest voorkomende zijn de oplosmiddelen. Er zijn ook nog andere organische vluchtige stoffen, bijvoorbeeld weekmakers en sommige hulpstoffen. VOS wordt meestal uitgedrukt in gram per liter verf.

184

10.3 Uitvoering
10.3.1 Schilderwerk van hout

Aantasting van hout. De aantasting van hout kent verschillende oorzaken. De invloed van de ontwerpers, de uitvoerders en de gebruikers hebben invloed op de snelheid waarmee de aantasting voorkomt. Ook factoren van biologische, fysische of chemische aard spelen een belangrijke rol. De belangrijkste oorzaken zijn UV-straling en vocht. UV-straling is een onderdeel van zonlicht. De afbraak van hout als gevolg van UV-straling kan relatief eenvoudig worden beperkt door het aanbrengen van beschermende en dekkende verflagen. Omdat deze beschermende lagen na verloop van tijd ook op hun beurt worden aangetast, is de keuze van de juiste beschermlaag en de herhaling van de behandeling een prioriteit. Daarnaast is vocht een grote vijand van hout. Hoewel vocht van nature in hout voorkomt, zijn er kritische waarden waarboven de hoeveelheid vocht na verloop van tijd een schadelijke invloed kan hebben op het hout. Overschrijding van deze waarde en schommelingen in het vochtgehalte hebben een grote invloed op de duurzaamheid van het hout. Door het wisselend toetreden van vocht en het drogen ervan ontstaan dimensieveranderingen: het werken van het hout, met uitzetting en krimp als gevolg. Dit zal leiden tot het ontstaan van scheuren, barsten en het opentrekken van houtverbindingen. Het vocht kan hierdoor de houtstructuur binnendringen en schimmelvorming veroorzaken. Een hoog vochtgehalte een gunstige temperatuur vormen de ideale voedingsbodem voor de ontwikkeling van schimmels. Afhankelijk van de houtsoort gebeurt dit proces zeer vlug tot zeer langzaam. Hout moet dus zoveel mogelijk droog blijven of na het vochtig worden, snel kunnen drogen (ventilatie). Eigenschappen van duurzaamheid Elke houtsoort heeft zijn eigen specifieke duurzaamheidskenmerken wegens het verschil in samenstelling, groeiwijze, klimaat van herkomst, e.a. Uiteraard moeten de gebruikte houtsoorten het FSC-label dragen om een duurzame exploitatie van het hout te garanderen (Forest Stewardship Counsil). Houtsoorten worden op basis van hun natuurlijke duurzaamheid onderverdeeld in 5 klassen. Klasse I staat voor zeer duurzaam hout, klasse V voor hout dat niet duurzaam is. Naaldhoutsoorten zijn van nature onvoldoende duurzaam maar worden het wel door verduurzaming of hittebehandeling. Tropische houtsoorten beschikken van nature over een hoge(re) duurzaamheid.

Afwerking I zeer duurzaam levensduur langer dan 25 jaar Afzelia, Azob, Merbau, Teak, Weng,.. II duurzaam levensduur tss. 15 en 25 jaar Ceder, Meranti, Eur. Eik, Redwood, III matig duurzaam levensduur tss. 10 en 15 jaar Grenen, Oregon pine, IV weinig duurzaam levensduur tss. 5 en 10 jaar Dennen, Eur. grenen, Vuren, Iepen, V niet duurzaam levensduur minder dan 5 jaar Balsa, Berken, Beuken, Linden, Wilg, Klassering volgens NEN 3251

185

Afhankelijk van de omstandigheden waaronder het hout wordt uitgevoerd kan een verschillende levensduur verwacht worden. Deze klassering is een richtlijn. Onbehandelde houtsoorten. De houtsoorten onder klasse I en II worden ook toegepast zonder behandeling. Een bekend voorbeeld hiervan is Red Cedar. Deze houtsoort wordt toegepast als gevelbekleding, die na verloop van tijd vergrijst. Onder normale omstandigheden zal het hout niet rotten. Te behandelen houtsoorten. Verven hebben een tweeledige functie, mn. bescherming en verfraaiing. Als hout wordt beschermd door middel van een dekkende verf, dringt de UVstraling en vocht niet meer door tot het oppervlak van het hout en wordt de afbraak ervan (verwering) voorkomen. Bij transparante verfsoorten kan de UV-straling echter wel het houtoppervlak bereiken, waardoor deze soorten meer onderhoud vragen. Transparante verfsoorten Hierbij vermelden we blanke lakken (vernissen) en beitsen. Blanke lakken bevatten geen pigmenten, in tegenstelling tot beitsen, die wel een beperkte hoeveelheid aan pigmenten bevatten. Beitsen geven een doorschijnende kleur waardoor de tekening van het hout zichtbaar blijft. Deze verfsoorten worden tevens voorzien van UV-absorbers. Blanke lakken en beitsen worden vooral toegepast als verfraaiing van het hout. Ook buiten worden deze verven gebruikt, maar het

186

onderhoudsinterval is zeer kort. Blank gelakt hardhout moet theoretisch elk jaar onderhouden worden, afhankelijk van specifieke omstandigheden en orintatie. Dekkende verfsoorten Deze soort wordt doorgaans het meest gebruikt. Dekkende houtverven worden doorgaans om de 7 jaar overschilderd, afhankelijk van specifieke omstandigheden en orintatie. De meest gebruikte verven zijn watergedragen alkydverven en high-solid verven.

10.3.2

Schilderwerk van metaal.

Aluminium, staal, verzinkt staal zijn metalen die in de praktijk vaak geschilderd worden, om corrosie te voorkomen en tegelijk het geheel een kleur te geven. De inwerking van zuurstof op het metaal (= corrosie) veroorzaakt metaalverbindingen, met roest als gevolg. Enkel edele metalen zijn niet vatbaar voor corrosie omdat ze van nature zo voorkomen, vb: goud, zilver, platina. Onbehandelde metaaloppervlakken moeten zo snel mogelijk voorzien worden van een eerste verflaag. Deze eerste behandeling is afhankelijk van het toe te passen verfsysteem. Men kan een keuze maken tussen volgende primers (= grondlagen): Epoxy primer (2 componenten) Alkydharsprimer Watergedragen primer

Deze primers bevatten actief roestwerende pigmenten (vb. zinkfosfaat). Na de primer kan het oppervlak afgewerkt worden met een alkydhars-, polyurethaan- of een acrylaatverf.

10.3.3

Schilderwerk op steenachtige materialen

We behandelen hier verftypen voor steenachtige materialen in een binnenklimaat. Enkel watergedragen verven komen in aanmerking: Acrylaatverven: toepasbaar in natte ruimten, schimmelwerend, dampdoorlatend, elastisch. De ondergrond moet bij plaatsing droog zijn. Epoxyverven: toepasbaar in chemische en agressieve milieus.

In ruimten met een hoge relatieve vochtigheid (badkamers, keukens,) moeten ademende/ dampdoorlatende verven toegepast worden. Bij sommige ondergronden moet men extra rekening houden met de hechting van het gekozen verfsysteem. (cfr. gipsblokken, pleisters,) Wanneer de hechting onvoldoende is, moet het opppervlak behandeld worden met een voorstrijkmiddel. Ook bij poreuze/ vochtopnemende

Afwerking

187

ondergronden dient men gebruik te maken van een voorstrijkmiddel ter verbetering van de ondergrond.

10.3.4

Schilderwerk op kunststoffen

Het gebruik van kunststoffen als afwerking is de laatste decennia enorm toegenomen, mede omwille het beperkte onderhoud (enkel schoonmaakonderhoud). De belangrijkste redenen om kunststoffen te schilderen zijn het opfrissen van verkleurd kunststof of het wijzigen van de oorspronkelijke kleur. Niet alle kunststoffen kunnen worden geschilderd. Er zijn soorten waarop geen goede hechting te verkrijgen is. Er zijn ook soorten die een speciale voorbehandeling vergen. Het is niet evident om kunststoffen te identificeren en een goed verfsysteem toe te passen. Het kunststof moet schoon gemaakt worden met speciale reinigingsmiddelen alvorens te schilderen. Soms kan men de hechting verbeteren door het schuren, slijpen of aanstralen van de ondergrond. Na de voorbehandeling kan de primer of grondverf en vervolgens de afwerklaag worden aangebracht. Meestal zijn de afschilderverven, die bij hout worden toegepast ook van geschikt voor kunststof. Opmerkingen: Voor alle verfsystemen geldt dat in alle gevallen het resultaat staat of valt met de zorgvuldigheid waarmee het te schilderen oppervlak wordt voorbehandeld. Een goede voorbehandeling van de ondergrond (ontvetten, reinigen, schuren, ontroesten,) is essentieel voor elk goed verfsysteem. Verven kunnen in de meeste RAL-kleuren aangemaakt worden. Deze kleuren zijn nogthans duurder dan de ready-mixed kleuren, een basispallet van kleuren. Bij de kleurkeuze dient men rekening te houden met het warmteabsorberend vermogen van de kleur. Donkere kleuren kunnen bij een hoge zonnebelasting grote verschillen in uitzetting en krimp veroorzaken, met schade als gevolg. Een goede communicatie met het ontwerpteam (kleurkeuze, aantal schilderlagen,) is essentieel om het project tot een goed einde te brengen. De toepassing van verf brengt risicos met zich mee voor de verwerker en voor het milieu. Om deze risicos tot een minimum te beperken, geven de leveranciers van verfproducten voorlichting over het veilig gebruik van hun producten. Naast de leveranciers zelf zijn er gespecialiseerde organisaties betreffende voorlichting van verfverwerking en preventie. Men streeft ernaar zo weinig mogelijk giftige stoffen te gebruikten. Een schilder die verf verwerkt, werkt regelmatig met oplos- en verdunningsmiddelen om de verf de nodige viscositeit te geven. Deze producten hebben een nadelig effect op de gezondheid. Deze stoffen kunnen leiden tot neurotoxische aandoeningen (aantasting zenuwstelsel) door inademing en huidaandoeningen door aanraking. NEN-EN-ISO 3251

188

Speciale uitvoeringstechnieken: Sjabloneren: een sjabloon is een grafische vorm die voor herhaaldelijk gebruik is bedoeld. In de oorspronkelijke betekenis is een sjabloon een stuk vlak materiaal in een gewenste vorm dat op een onderlaag wordt gelegd. Als het geheel wordt bedekt met inkt, voorkomt de sjabloon dat de inkt op de onderlaag komt. Het woord sjabloon is afgeleid van het Franse chantillon (uitsnede, deel van een geheel, monster). Trompe loeil is een schildertechniek die bedrieglijk realistisch aandoet. Het woord is Frans en betekent letterlijk bedrieg het oog, of gezichtsbedrog. Marmer- en houtimitatie Bladgoud is goud dat tot een dikte van 0,0001 mm is geplet waarbij het hameren grotendeels nog steeds handmatig gebeurt. Bladgoud wordt gebruikt om allerhande voorwerpen van een gouden uiterlijk te voorzien, zoals meubilair, schilderijlijsten, beelden en ook deurposten, raamkozijnen, ornamenten en daken. Tegenwoordig mag de techniek zich weer in een groeiende populariteit verheugen.

Besluit
Het vak Afwerking kadert binnen de opleiding Bachelor in de Bouw. In de bouwsector zal je veel geconfronteerd worden met verschillende afwerkingvormen en materialen. Elk project is anders en producten evolueren constant. Het is dus van belang dat men steeds de meest geschikte en actuele materialen hanteert. Elk materiaal heeft zijn specifieke kenmerken en toepassingen. Vele factoren spelen mee in de keuze van een bepaald materiaal. Een goede communicatie tussen de verschillende bouwpartners (architect/ leverancier) is onontbeerlijk. Theoretische en praktische ervaring kunnen je in staat stellen creatief en deskundig om te gaan met dit belangrijk onderdeel van het bouwproces. De afwerking levert een esthetische en menselijke waarde aan het bouwproject. De klant en de gebruikers zullen het gebouw beoordelen op hun afwerkinggraad en gebruikscomfort. Een uitdaging voor het ganse bouwteam! Geel, 19 september 2011 Toon De Belder

Literatuurlijst
wwww.wtcb.be/publicaties Jellema, 2005, Bouwtechniek Afbouw, Utrecht/Zutphen: ThiemeMeulenhoff Prof.A.J.H.Haak & D.Leever-van der Burgh, 1994, De Menselijke Maat, Delft: Delftse Universitaire Pers Francis D.K. Ching, 1996, Architecture: Form, Space and Order, Toronto: John Wiley & Sons, Inc. Arch. Kris Mys, 2000, Constructie 2, Antwerpen: Hoger Instituut Henry van de Velde Ir. Arch. Lucien Denissen, 2001, Veiligheidstechnieken, Antwerpen: Hoger Instituut Henry van de Velde Dekvloeren: www.architectenweb.nl; www.seghers-setisol.be; www.bouwenwonen.net; www.btc-compakta.be; www.livios.be; www.spaansen.nl; www.seghers-setisol.be; www.chapevandevyvere.be; Epoxy: www.bolidt.com; www.vosschemie.be; www.weicon.de; www.lcint.be; www.abracor.com; www.vloeren-net.nl/gietvloeren; www.ideamarketers.com; www.javeco.be; www.stone-carpets.be; Scheidingswanden: www.gyproc.be Pleisterwerk: www.knauf.be Plafondconstructie: www.navos.nl/klimaatplafonds; www.opticlima.nl; www.livios.be; www.interalu.be; www.peutz.nl; www.architectenweb.nl; www.ecophonplafonds.nl; www.ecophon.nl; www.eurocoustic.nl; www.domestica.nl; www.armstrong.nl; www.rockfon.nl; www.amfgrafenau.de; TED CONFERENCES LLC (www.TED.com): Bjarke Ingels: 3 warp-speed architecture tales Danish architect Bjarke Ingels rockets through photo/video-mingled stories of his eco-flashy designs. His buildings not only look like nature -- they act like nature: blocking the wind, collecting solar energy -- and creating stunning views. Theory meets pragmatism meets optimism in Bjarke Ingels' architecture. His big-think approach is informed by a hands-on, ground-up understanding of the needs of a building's occupants and Philippe Starck thinks deep on design Designer Philippe Starck -- with no pretty slides to show -- spends 18 minutes reaching for the very roots of the question "Why design?" Listen carefully for one perfect mantra for all of us, genius or not. Philippe Starck designs deluxe objects and posh condos and hotels around the world. Always witty and engaged, he takes special delight in rethinking everyday objects.

Bijlagen