Marks Engels Gotha Ve Erfurt Programlarinin Elestirisi

KARL MARKS-.
REDRCH ENGELS
GOTHA VE ER.URT PROGRAMLARININ ELETRS
ER YAYINLARI
Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi
GOTHA VE ER.URT PROGRAMLARININ ELETRS

KARL MARKS-.REDRCH ENGELS
Karl Marks, Gotha Programnn Eletirisi, Nisan ya da Mays 1875 balarnda Marx tarafndan yazlmtr. Ksaltlm metni Die Neue Zeit, Bd. 1, n 18, 1890-91de yaynlanmtr. [Trke evirisi, Marx-Engels, Seme Yaptlar, Cilt: III, s. 11-36, birinci bask, Aralk 1979, Ankara, Sol Yaynlar.] .riedrich Engels, 1891 Sosyal-Demokrat Program Tasarsnn Eletirisi [Erfurt Programnn Eletirisi], 18 ile 29 Haziran 1891de yazlmtr. nce (eksiz) Die Neue Zeit Bd. 1, n 1, 1901-02de yaynlanm ve tam olarak Marx ve Engelsin Seme Yaptlar, Vol XVI, Ksm II, 1936da ilk Rus basks yaplmtr. [Trkeye evirisi, Marks-Engels: Seme Yaptlar, Cilt: III, s: 521-533, Birinci Bask, Sol Yaynlar, Aralk 1979] Eri Yaynlar tarafndan dzenlenmitir, 2003. erisyay@kurtuluscephesi.com http://www.kurtuluscephesi.com http://www.kurtuluscephesi.net http://www.kurtuluscephesi.org
NDEKLER
7 9 11 14 14 24 26 28 34 34 38 44 44 46 50
GOTHA PROGRAMININ ELETRS, Karl Marks .riedrich Engelsin nsz W. Brackeye Mektup, Karl Marks Gotha Programnn Eletirisi, Alman i Partisi Programnn Kenar Notlar I II III IV 1891 SOSYAL-DEMOKRAT PROGRAM TASARISININ ELETRS, .riedrich Engels I. On Paragrafta Gdlerin Aklanmas II. Siyasal stemler III. ktisadi stemler Birinci Kesime Ek EK: Erfurt Program Aklayc Notlar
GOTHA PROGRAMININ ELETRS[1]

KARL MARKS
.REDRCH ENGELSN NSZ[2]
Burada yaynlanan elyazmas metnin Brackeye gnderilmesi dolaysyla yazlan mektup ve program taslann eletirisi, Geib, Auer, Bebel ve Liebknechte iletilmek ve sonra da Marxa geri gnderilmek zere, Gotha Birleme Kongresinden[3] az nce, 1875te, Brackeye gnderildi. Halle Kongresi,[4] Gotha programnn tartlmasn parti gndemine aldna gre, bu nemli belgeyi, belki de bu tartma ile ilgili belgelerin en nemlisi olan bu metni, kamuoyuna aklamay daha fazla geciktirirsem drstlkle badamayan bir davranta bulunmu olurum. Ama bu metnin ok daha nemli bir yan da var. Burada, Lassalle in harekete katlmasyla birlikte balatm olduu iktisadi ilkeler ve taktikle ilgili eilimler karsnda, Marxn benimsemi olduu tutumu aklkla ve salam olarak bulmak mmkndr.
Program tasarsnn amanszca tahlili, alnan sonularn incelenmesinde ve tasarnn zayf noktalarnn aa vurulmasnda gsterilen sertlik, btn bunlar, 15 yl getikten sonra, artk kimseyi gocundurmamaldr. zgl olarak lasalclk, artk, ancak yurt dnda, terkedilmi harabelerde yaamaktadr, ve Hallede, Gotha Program, onu kaleme alm olanlar tarafndan bile, tamamen yetersiz saylarak terkedilmitir. Bununla birlikte, [anlam] pek fark ettirmedii yerlerde, baz deyimleri ya da krc kiisel deerlendirmeleri sildim ve yerlerine noktalar koydum. Marx da eer elyazmasn bugn yaynlasayd ayn eyi yapard. Metinde kullanlan dilin yer yer ar sertlikte oluu, iki nedenden tr idi. Birincisi, Marx ve ben, Alman hareketine daha sk balarla bal bulunuyorduk, program tasarsnn ifade ettii gzle grlr gerileme bizi zellikle zmt. kincisi, o srada, Enternasyonalin Lahey Kongresinden[5] iki yl sonra, bizi, Almanyada olup biten hereyden sorumlu tutan Bakunin ve onun anaristleri ile tam sava halinde olmamzd, onun iin programn aka itiraf edilmeyen babalnn bize yklenmesini beklemeliydik. Bugn artk btn bunlar geerliini yitirmitir, ayn ekilde, szkonusu pasajlarn da gerei kalmamtr. Bundan baka, basn yasas bakmndan gerektii iin karlp yerine noktalar konan birka tmce daha var. Daha yumuak bir deyim kullanmam gerektii yerde, ben bu deyimi parantez arasna koydum. Bunlarn dnda, yaym, metnin aynsdr.
Londra, 6 Ocak 1891 Die Neite Zeit, Bd. 1, n 18, 1890-91de yaynlanmtr.
10
KARL MARX W. BRACKEYE MEKTUP
Londra, 5 Mays 1875
Azizim Bracke, Aadaki kenar notlar, Birlik Programnn eletirisidir, okuduktan sonra ltfen Geib ve Aueri, Bebel ve Liebknechti bunlardan haberdar edin. im bamdan akn ve doktorlarn izin verdiinden ok daha fazla almaktaym. Onun iin bu koca kd keyfim iin bo yere doldurmu deilim. Bunlar, bundan sonra gelitirmek zorunda kalabileceim hareketlerin, bu yazlarn muhatap olarak ald partinin dostlar tarafndan olumsuz ekilde yorumlanamamas iin de gerekliydi. Birleme Kongresinden sonra, Engels ve ben, ksa bir bildiri yaynlayarak, szkonusu ilke program ile ortak hi bir yanmz olmadna deineceiz.
11
Darda, partinin dmanlar tarafndan yaylan ve kesin olarak yanl olan, Eisenach Partisinin[6] eylemini buradan gizliden gizliye ynettiimiz laf dolatrld iin de, bu gereklidir. rnein Bakunin, yaknda yaynlanm olan bir Rusa kitabnda[7] beni, yalnzca bu partinin btn programlarndan vb. sorumlu tutmuyor, ayn zamanda, Liebknechtin ilk gnden beri Halk Parti[8] ile yapt ibirliinin tmnden sorumlu tutuyor. Bunlar olmasa da, mahkm edilmesi gereken ve partinin moralini bozan bir program, diplomatik bir suskunluk yoluyla olsa bile, tanmamak benim iin bir grevdir. leriye doru atlan her adm, her gerek ilerleme, bir dzine programdan daha nemlidir. Eer Eisenach Programn amak mmkn olmazsa ve koullar buna elverili olmazsa muhataplarmzla, ortak dmana kar bir hareket anlamas yapmakla yetinmeliyiz. Eer bunun tam tersine, (bunu uzun bir ortak almayla byle programlarn hazrlanabilecei bir zamana brakmak dururken) ilke programlar imal etmeye kalkrsak, o zaman, herkesin gz nnde, btn dnyaya, partinin hareket dzeyini gsteren nirengiler yerletirmi oluruz. Lasalc nderler, koullar onlar zorlad iin bize gelmekteydiler. Eer onlara, ilkeler zerinde pazarla giriilmeyecei daha bandan sylenmi olsayd, bir hareket program ya da ortak hareket iin bir rgtlenme plan ile yetinmek zorunda kalrlard. Bunun yerine, onlarn, tarafmzdan kabuln zorunlu saydmz yetkilerle karmza kmalarna izin veriliyor, ve bylece sana muhta olan kimselere snm oluyor. Ve btn bunlarn zerine tydikmek iin de, onlar, uzlama kongresinden nce yeni bir kongreye aryorlar, bizim partimizin kongresi ise post festum* toplanyor. Besbelli ki, kendi partimizin her trl eletirisi ve ayrlmas nlenmek istenmitir. Birleme olgusunun tek bana iileri mutlu kld bilinmektedir, ama pek ksa zaman iinde elde edilen bu sonucun bedelinin ok pahal olmad sans bir yanlgdr. stelik lasalc inan maddelerinin yasalamas hesaba katlmasa bile, program hibir deer tamamaktadr. Pek yaknda size Kapitalin .ranszca yaynnn son fasikllerini gndereceim. .ransz hkmeti yasaklad iin, yayn uzun
* Bayramdan sonra; i iten getikten sonra
12
zaman geciktirildi. Bu hafta ya da gelecek hafta banda kitabn yaynlanmas tamamlanm olacaktr. lk alt fasikl elinize geti mi? Bana Beckerin adresini bildirin ki, ona da bu son fasiklleri gnderebileyim. Volksstaat[9] kitapevinin kendine zg tuhaf davranlar var. rnein bana Kolonya Komnistleri Davasnn baslm nshalarndan henz tek bir tane bile gndermediler. Selamlar. KARL MARX
13
KARL MARKS GOTHA PROGRAMININ ELETRS [1]

ALMAN PARTS PROGRAMININ KENAR NOTLARI
I
1. Emek btn zenginliin ve btn kltrn kaynadr, ie yararl emek, ancak toplum iinde ve toplum tarafndan meydana getirildii iin, emein geliri, tmyle, eit hakla, toplumun btn yelerine aittir.
Paragrafn Birinci Ksm: Emek btn zenginliin ve btn kltrn kaynadr. Emek, btn zenginliin kayna deildir. Doa da, tpk, bir doa gcnn, insan emek-gcnn deyimlenmesinden baka bir ey olmayan emek gibi kullanm-deerlerinin (ve kukusuz maddi zenginlik de bu deerlerden meydana gelir!) kaynadr. Bu tmce, ocuklarn tm okuma kitaplarnda vardr ve emein ilgili nesnelerle ve aralarla ilev grdn kastetmesi lsnde dorudur. Ama bir sosyalist program, onlara anlam verebilecek koullar sessizce geitiren bu tr burjuva tmcelerine yer veremez. Ve insan, daha bandan, btn emek aralarnn ve konularnn birincil kayna olan doaya kar onun sahibi gibi hareket ettii, kendi malym gibi davrand ldedir ki, onun emei, kullanm-deerlerinin ve dolaysyla zenginliin kayna olur. Burjuvalar, yanl
14
olarak, emee doast yaratc g yklemeleri iin pek iyi temellere sahiptir; nk, salt emein doaya bal olmas olgusundan, emek-gcnden baka bir mlkiyete sahip olmayan insann, toplumun ve kltrn btn koullarnda, emein maddi koullarnn sahibi haline gelen baka insanlarn klesi olmak zorunda olduu sonucu kar. Bu insan, ancak onlarn izni ile alabilir, dolaysyla da ancak onlarn izni ile yaayabilir. imdi de, tmceyi olduu gibi, ya da daha dorusu bu topal haliyle brakalm. Bundan nasl bir sonu beklenebilir? Besbelli ki u. Emek btn zenginliin kayna olduuna gre, toplumda hi kimse, bir emek rn olmayan zenginlii kendine maledinemez. Demek ki, eer bir kimse almyorsa, bakasnn emeiyle yayordur; o, kltrn bile bakasnn emeinden elde etmektedir. Bunun yerine birinci nermeye, ...dii iin ekim eki ile bir ikinci nerme ekleniyor ve birincisinden deil, ikinci nermeden sonu karlyor. Paragrafn kinci Ksm: Yararl emek, ancak toplum iinde ve toplum tarafndan meydana getirilir. Birinci nermeye gre, emek, her zenginliin ve her kltrn kayna idi, demek ki, emek olmadan toplum da olamaz. Oysa imdi, tam tersine, yararl emein, toplum olmadan olanaksz olduunu reniyoruz. Ayn ekilde, yalnzca toplumda, yararsz, ve hatta toplumsal bakmdan zararl emein, kazanl bir geim dal haline gelebilecei, yalnzca toplumda aylaklk yaplarak yaanlabilecei vb., vb. sylenebilirdi ksaca btn Rousseau batan aa kopya edilebilirdi. Peki yararl emek nedir? Kukusuz, yalnzca niyetlenilen yararl sonucu reten emek. Tala bir hayvan ldren, meyve deviren vb. bir yabanl ve maymunluktan ktktan sonra insanolu bir yabanld yararl emek gerekletirir. nc olarak. Sonu: Ve yararl emek, ancak toplum iinde ve toplum tarafndan meydana getirildii iin, emein geliri, tmyle, eit hakla, toplumun btn yelerine aittir. Ne gzel sonu! Eer, yararl emek, ancak toplum iinde ve toplum tarafndan meydana getirilebiliyorsa, o halde, bu emein
15
geliri, topluma aittir birey olarak iiye ise, emein koulu olan toplumun varln srdrmesi iin gerekli olann dnda hibir ey yok. Gerekte, bu nerme, her ada, belli bir zamanda mevcut toplum durumunun savunucular tarafndan kullanlagelmitir. Birinci olarak onu izleyen btn vr-zvrla birlikte hkmetin hak istekleri gelir, nk hkmet, toplumsal dzenin korunmas iin toplumsal organdr; ardndan, eitli trden zel mlkiyetin hak istekleri gelir, nk eitli trde zel mlkiyet toplumun temelidir, vb.. Grlyor ki, bylesi bo tmceler istenildii gibi evrilip evrilebilir. Ancak yle kaleme alnd zaman, paragrafn birinci ksm ile ikinci ksm arasnda, bir mantk ba kurulabilir: Emek, ancak, toplumsal emek olarak, zenginliin ve kltrn kayna olur, ya da ayn anlama gelen: ancak toplum iinde ve toplum tarafndan. Bu nerme, tartma gtrmez ekilde dorudur, nk, yaltlm emek (bunun maddi koullarnn gereklemi olduunu varsayarsak), kullanm-deerleri yaratabilirse de, ne zenginlik, ne de kltr yaratabilir. u nerme de ayn ekilde tartma gtrmez: Emein toplumsal olarak gelimesi ve bylece zenginlik ile kltrn kayna olmas lsnde, iiler arasnda yoksulluk ve perianlk, ii olmayanlar arasnda zenginlik ve kltr geliir. Bu, gemiin tm tarihinin yasasdr. O halde emek ve toplum zerine genel szler sralayacak yerde, bugnk kapitalist toplumda iileri bu toplumsal beladan kurtulmada yetenekli klan ve onlar buna zorlayan maddi vb. koullarn, sonunda nasl yaratlm olduu, burada, somut bir biimde kantlanmalyd. Ama, gerekte, gerek biim, gerek ierik ynnden olsun, btn bu paragrafn buradaki varlk nedeni, partinin bayra zerine, en yukarya, lasalc emein tm geliri formlnn slogan olarak yazlabilmesi iindir. Emek geliri, eit hak vb. konularna ilerde dneceim, nk ilerde de, ayn ey biraz deiik biimde karmza kmaktadr.
2. Bugnn toplumunda emek aralar, kapitalist snfn tekelindedir; ii snf iin bundan
16
doan bamllk durumu, btn biimleriyle yoksulluun ve kleliin nedenidir.
Enternasyonalin tznden alnan bu tmce, dzeltilmi olan bu biimiyle yanltr. Bugnn toplumunda, emek aralar, toprak sahiplerinin ve kapitalistlerin tekelindedir (toprak mlkiyeti tekeli, sermaye tekelinin temelidir de). Enternasyonalin tz, szkonusu pasajda, tekelcilerin u ya da bu snfndan szetmez. Emek aralarn, yani yaamn kaynaklarn tekelletirenden szeder. Yaamn kaynaklar szcklerinin eklenmesi, topran emek aralar arasna katldn yeteri kadar aklkla gsterir. Bu dzeltmeye gidildi, nk, Lassalle, bugn bilinen nedenlerle, yalnzca, kapitalist snfa saldryordu ve toprak sahiplerini hedef almyordu. ngilterede, kapitalist, ounlukla, fabrikasnn kurulu bulunduu topran sahibi bile deildir.
3. Emein kurtuluu, emek aralarnn toplumun ortak mlkiyeti durumuna ykseltilmesini ve emek gelirinin adaletli biimde datlmas ile birlikte toplam emein topluluk tarafndan dzenlenmesini gerektirir.
Emek aralarnn ortak mlkiyet durumuna ykseltilmesi, bu, herhalde ortak mlkiyet haline dntrlmesi anlamna gelmektedir. Ama bunun zerinde fazla durmuyorum. Emein geliri nedir? Emein rn m, yoksa onun deeri mi? Ve, bu sonuncu durumda da, rnn tm deeri mi, ya da yalnzca, emein tketilen retim aralarnn deerine eklemi olduu yeni deer ksm mi? Emek geliri, Lassallein, belirli iktisadi kavramlarn yerine koyduu belirsiz bir kavramdr. Adaletli biimde datm ne demektir? Burjuvalar bugnk datmn adaletli olduunu iddia etmiyorlar m? Ve gerekten de bugnk retim biimi esasna gre bu datm, biricik adaletli datm deil midir? ktisadi ilikiler, hukuksal kavramlar tarafndan mi dzenlenmitir, yoksa, tersine, hukuksal ilikiler iktisadi kavramlardan mi doar? Sosyalist sekterlerin de bu adaletli datm hakknda son derece eitli grleri yok mudur?
17
Burada bu adaletli datm deyimi ile ne kastedildiini bilmek iin, birinci paragraf bu paragrafla birlikte ele almamz gerekir. Bu son paragraf emek aralarnn ortak mlkiyet olduu ve toplam emein topluluk tarafndan dzenlendii bir toplum varsayyor, birinci paragraftan da emein gelirinin, tmyle, eit hakla, toplumun btn yelerine ait olduunu reniyoruz. Toplumun btn yelerine mi? almayanlara da m? O zaman emein gelirinin tm ne oluyor? Toplumun yalnz alan yelerine mi gidiyor? O zaman toplumun btn yelerinin eit hakk ne olacak? Ama besbelli ki toplumun btn yeleri ve eit hak, geliigzel sylenmi eyler. Bunun z, bu komnist toplumda, her iinin, Lassallevari emein tm rnn almas gerektiidir. nce emek geliri szn, emek tarafndan yaratlan nesne anlamnda alrsak, topluluun emeinin geliri toplam toplumsal rndr. Bundan unlar karlmaldr: Birincisi, ypranan retim aralarnn yerine konmasnn karl. kincisi, retimin geniletilmesi iin ek ksm. ncs, doa olaylarnn vb. neden olduu skntlar ve aksaklklar iin yedek ya da sigorta fonlar. Emein tm gelirinden yaplacak olan bu karmalar, iktisadi bir zorunluktur, ve bunlarn bykl varolan aralara ve glere gre, ksmen de olaslk hesab ile belirlenebilir, ama hibir ynden adaletle hesaplanamazlar. Geriye toplam rnn tketim arac olarak i grmek zere teki ksm kalr. Bu da bireyler arasnda paylalmadan nce, gene u karmalar da yaplmaldr: Birincisi, retime ait olmayan genel ynetim giderleri. Bu ksm, ilk balarda bugnk topluma kyasla ok snrldr, ve yeni toplum gelitii lde azalr. kincisi, okullar, salk hizmetleri, vb. gibi, gereksinmelerin ortaklaa karlanmasna ayrlan ksm. Bu ksm da, ilk balarda bugnk topluma kyasla nemli lde artmaktadr, ve yeni toplum gelitii lde de artar. ncs, alamayanlarn vb. geimi iin gerekli fonlar,
18
yani bugn resmi olarak yoksullara yardm diye adlandrlan eyin kapsamna girenler. Ancak imdi programn lasalc etkinin altnda, tek bana dar bir grle ele ald datma, yani ortaklaa toplumun reticileri arasnda bireysel olarak paylalan tketim aralar ksmna varm oluruz. Her ne kadar zel bir birey nitelii ile reticinin elinden alnandan, toplumun bir yesi nitelii ile dolayl ya da dolaysz olarak yararlanmakta ise de, emein tm geliri zaten farkedilemez bir biimde azaltlm gelire dnm bulunmaktadr. Tpk emein tm geliri sznn gzden kaybolmas gibi, emein geliri sz de imdi tamamen gzden kaybolmaktadr. retim aralarnn ortak mlkiyeti zerine kurulu ortaklaa toplum iinde, reticiler rnlerini deimezler; ayn biimde, rnler iin kullanlm emek, burada, bu rnlerin deeri olarak, onlarn tad maddi bir nitelik olarak pek grnmez, nk imdi, kapitalist toplumun tersine, bireysel emek artk dolayl bir biimde deil, toplam emein bir ksm olarak dorudan vardr. Belirsizliinden dolay bugn bile yersiz bulunabilen emein geliri deyimi, bylelikle btn anlamn yitirmi olmaktadr. Burada ele almamz gereken, kendi temelleri zerinde gelimi olan deil, tersine, kapitalist toplumdan doduu ekliyle bir komnist toplumdur; dolaysyla, iktisadi, manevi, entelektel, btn bakmlardan, barndan kt eski toplumun damgasn hl tayan bir toplumdur. Bu bakmdan birey olarak retici (gerekli indirimler yapldktan sonra), topluma vermi olduunun tam karln alr. Onun topluma verdii ey, birey olarak, kendi emek miktardr. rnein, toplumsal ign, bireysel alma saatleri toplamndan oluur; her reticinin birey olarak emek-zaman, toplumsal ign olarak sunmu olduu ksmdr, onun bu bakmdan katksdr. O, toplumdan, u kadar emek verdiini saptayan bir belge alr (bunda kolektif fonlar iin sarfetmi olduu emein indirimi yaplmtr) ve, bu belge ile, toplumun tketim aralar stoklarndan, emeinin eit bir tutar kadar bir miktar alr. Topluma, bir biimde sunmu olduu ayn emek miktarn, ondan, baka bir biimde geri alr. Besbelli ki, burada uygulanan ilke, eit deerler deiimi olduu lde, meta deiimini dzenleyen ilkenin ayndr. erik ve biim deimitir, nk deimi koullar altnda hi kimse eme-
19
inden baka bir ey veremez ve te yandan da bireylerin mlkiyetine bireysel tketim aralarndan baka hibir ey geemez. Ama birey olarak ele alnan reticiler arasnda bunlarn datm konusunda egemen ilke, edeer metalarn deiimine hkmeden ilkeden farkszdr: bir biimdeki belli bir miktar emek, baka bir biimdeki eit miktar emekle deiilmektedir. Demek ki, meta deiiminde edeer deiimi yalnzca ortalama olarak varolduu, tek tek durumlarda olmad halde, ilke ile pratiin ortak ekime iersinde olmamasna karn, eit hak, burada, hl ilke olarak burjuva haktr. Ama bu ilerlemeye karn, eit hak, hl burjuva snrlar iersinde kalmaktadr. reticinin hakk, sunmu olduu emekle orantldr; buradaki eitlik, lmn eit bir lt ile, emek ile yaplmas olgusudur. Ama bir insan, bedensel ya da zihinsel olarak bir bakasndan stn olabilir, bylece ayn sre iersinde daha fazla emek salayabilir ya da daha uzun sre alabilir; ve emein bir l grevi yerine getirebilmesi iin, sresi ve younluu saptanlmaldr, yoksa bir l birimi olmaktan kar. Bu eit hak, eit olmayan bir emek iin eit olmayan bir haktr. Hibir snf fark tanmaz, nk herkes bir dieri gibi yalnzca bir iidir; ama eit olmayan bireysel yetenekleri ve bylece de retken kapasiteyi doal bir ayrcalk olarak zmnen kabul eder. Demek ki bu, znde, her hak gibi eitsizlie dayanan bir haktr. Nitelii gerei, hak, ancak ayn lt kullanldnda szkonusu olabilir; ama eit olmayan bireyler (ve bunlar eit olsalard ayr ayr bireyler olamazlard) yalnzca ayn adan deerlendirildiklerinde, yalnzca belirli bir ynden ele alndklarnda, rnein, bu durumda olduu gibi, geri kalan her eyden tecrit ederek yalnzca ii olarak hesaba katldklarnda, ayn bir ltle llebilirler. Ayrca, bir ii evlidir, teki deildir; birinin tekinden daha ok ocuu vardr, vb., vb.. Bu durumda eit emek sarfettikleri halde ve dolaysyla toplumsal tketim fonundan eit lde yararlanma olanana sahip bulunduklar halde, biri gerekten tekinden ok alacaktr, biri tekinden daha zengin olacaktr, vb.. Btn bu sakncalardan uzak durabilmek iin, hak, eit olacak yerde, eit olmamalyd. Ama bu gibi kusurlar, uzun ve sancl bir doumdan sonra kapitalist toplumdan kp geldii ekli ile komnist toplumun bi-
20
rinci evresinde kanlmaz eylerdir. Hukuk, hibir zaman, toplumun iktisadi yapsndan ve onun koullandrd kltrel gelimeden daha yksek olamaz. Komnist toplumun daha yksek bir evresinde, bireylerin iblmne klece boyun emesinin ve onunla birlikte de kafa emei ile kol emei arasndaki elikinin ortadan kalkmasndan sonra; emek, yalnzca yaam arac deil, yaamn birincil gereksinmesi haline gelmesinden sonra; bireylerin her ynyle gelimesiyle birlikte, retici glerin de artmas ve btn kolektif zenginlik kaynaklarnn grl grl fkrmasndan sonra ancak o zaman, burjuva hukukunun dar ufuklar tmyle alm olacak ve toplum, bayraklarnn zerine unu yazabilecektir: Herkesten yeteneine gre, herkese gereksinmesine gre! Bir yanda belli bir sre iin bir anlam olmu, ama imdi eskimi laf salatas haline gelmi grlerin partimize dogmalar olarak zorla kabul ettirilmek istenmesiyle, te yanda ise partiye binbir zahmetle kazandrlm ve artk onda kk salm gerek gr, ideolojik hukuk samalklar ve demokratlarla .ransz sosyalistleri iin ok geerli olan samalklar yoluyla tersine evirmekle nasl byk bir su ilendiini gstermek iin, bir yandan emein tm gelirini, bir yandan da eit hakk, adaletli datm uzun uzun ele aldm. Buraya kadar yaplm olan tahliller bir yana, gene de u datm diye adlandrlan ey zerinde bu kadar laf edilmesi ve bunun vurgulanmas bir hatadr. Tketim aralarnn datm, bizzat retim koullarnn datmnn bir sonucundan baka bir ey deildir. Ama bu datm, retim biiminin kendisinin zelliidir. rnein kapitalist retim biimi, maddi retim koullarnn sermaye mlkiyeti ve toprak mlkiyeti biiminde, almayan kiilere datlmasna, buna karlk ynn yalnzca kiisel retim koulunun, emek-gcnn sahibi olmas olgusuna dayanr. Eer retimin unsurlar bu biimde datlrsa, tketim aralarnn bugnk datm, bundan kendiliinden kar. retimin maddi koullar, iilerin kendilerinin kolektif mlkiyeti olunca, tketim aralarnn bugnknden deiik bir dalm, ayn biimde, bu yeni durumun sonucu olacaktr. Kaba sosyalizm (ve onun araclyla demokrasinin bir kesimi) burjuva iktisatlardan, datm retim biiminden bamsz bir ey sayma ve bu yzden
21
de sosyalizmin, znde datm evresinde dnp dolatn hayal etme detini almtr. Gerek ilikiler uzun zamandan beri akla kavuturulmu olduuna gre, bunlara bir kez daha geri dnmek neye yarar?
4. Emein kurtuluu, ii snfnn ii olmaldr, ii snfnn karsnda tm teki snflar yalnzca gerici bir yndr.
Birinci tmcecik, Enternasyonal tz nsznden alnmadr, ama burada dzeltilmitir. Bu nszde yle yazar:i snfnn kurtuluunun, ii snfnn kendi eseri olmas; * burada ise, tersine, ii snf neyi kurtarmaldr? Emei. Anlayabilen anlasn. Bu yetmiyormu gibi arkadan gelen tmcecik, su katlmam lasalci bir aktarmadr: i snfnn karsnda, tm teki snflar yalnzca gerici bir yndr. Komnist Manifestoda yle yazldr: Bugn burjuvazi ile kar karya gelen btn snflar iersinde yalnzca proletarya, gerekten devrimci bir snftr. teki snflar modern sanayi karsnda erirler ve ensonu yok olurlar, proletarya ise onun zel ve temel rndr.** Burjuvazi, burada, eskimi retim biiminin rn olan toplumsal durumlarn korumaya azimli feodaller ve orta snflara gre devrimci bir snf olarak byk sanayiin taycs olarak deerlendirilmektedir. Demek ki, feodaller ve orta snflar, burjuvazi ile birlikte yalnzca gerici bir yn oluturmuyorlar. te yandan, proletarya, kendisi de byk sanayiden domu bir snf olarak, retimi, burjuvazinin lmszletirmeye alt kapitalist nitelikten arndrmaya urat iin, burjuvazi karsnda, devrimci bir snftr. Ama Manifesto, alt orta snfn proletaryaya katlmak zere olduklarndan tr devrimcilemekte olduklarn da buna ekler. Bu bakmdan, orta snflarn, burjuvaziyle birlikte ve hele feodalleri de bunlara katarak, ii snfnn karsnda yalnzca gerici
* Bkz: Marx, Engels, Seme Yaptlar, Cilt: II, Sol Yaynlar, Ankara 1977. s. 21. -Ed ** Bkz: Marx, Engels, Seme Yaptlar, Cilt: I, Ankara 1976, s. 142-143. -Ed.
22
bir yn oluturduunu sylemek de samalktr. Son seimler srasnda, zanaatlara, kk sanayicilere vb. ve kyllere de siz, bizim karmzda, burjuvalar ve feodallerle birlikte yalnzca gerici bir yn oluturuyorsunuz diye haykrld m? Lassalle, kendi kaleme ald kutsal yazlarn mritleri nasl ezbere biliyorsa, Komnist Manifestoyu yle ezbere bilirdi. Onu bu lde kabaca tahrif etmesi, burjuvaziye kar, ancak, mutlakyeti ve feodal hasmlaryla ittifakn sslemek iindi. Yukarda aktarlan paragrafta Lassallen vecizesi, ylesine mantk silsilesi dnda kaleme alnmtr ki, Enternasyonalin tzndeki tahrif edilmi tmcecikle hibir iliii kalmamtr. Demek ki, burada, szkonusu olan, bir saygszlktr, ve dorusunu sylemek gerekirse, Bay Bismarck n indinde hi de tatsz saylmayacak bir saygszlk, Berlinli Maratnn* bol bol imal ettii kabalklardan biridir.
5. i snf, btn uygar lkelerin iilerinin ortak abasnn zorunlu sonucunun, halklarn uluslararas kardelii olacann bilincinde olarak, kurtuluu iin, ilknce, bugnk ulusal devlet erevesi iinde alr.
Komnist Manifestonun ve daha nceki sosyalizmin tmnn tersine, Lassalle, ii hareketini, en dar ulusal adan kavramtr. Program tasarsnda Lassallen bu yolu izlenmektedir ve bu, Enternasyonalin almasndan sonra yaplmaktadr! Besbelli ki, ii snf, savam verebilmek iin, snf olarak kendi lkesinde rgtlenmelidir ve her lke, ayr ayr bu snf savamnn dorudan alandr. te ii snfnn savam, bu anlamda ulusal nitelik tar, ierii bakmndan deil, ama Komnist Manifestonun da dedii gibi, biimi bakmndan ulusal. Ama bugnk ulusal devlet erevesinin, rnein Alman imparatorluunun kendisi de, iktisadi bakmdan, dnya pazarnn erevesi iine ve siyasal bakmdan da devletler sistemi erevesi iine girer. Her iadam bilir ki, Alman ticareti, ayn zamanda, di ticarettir ve Herr
* Berlinli Marat, besbelli ki, Neuer Social-Demokrat'in bayazar Hasselmann'a yaplan alayc bir atftr. -Ed.
23
Bismarckin bykl de, hi kuskusuz, salt izledii bir tr uluslararas politikadan gelmektedir. Peki Alman i Partisi, enternasyonalizmini neye indirgemektedir? abasnn sonucunun halklarn uluslararas kardelii olaca bilincine burjuva bir kurulu olan Bar ve zgrlk Ligasndan[10] aktarlm, ii snflarnn egemen snflara ve onlarn hkmetlerine kar ortak savamnda, uluslararas kardeliin bir edeeri gibi yutturulmak istenen parlak bir ifade. Onun iin Alman ii snfnn uluslararas ilevleri hakknda tek szck yok! i snf kendisine kar btn teki lkelerin burjuvazisiyle daha imdiden kardelik ba kurmu olan kendi burjuvazisine ve Bay Bismarckn uluslararas komplocu politikasna kar, ite byle meydan okuyacaktr! Gerekte, programn enternasyonalizmi, Serbest Ticaret Partisininkinden ok daha gerilerdedir. Bu parti de, hareketinin sonal sonucunun halklarn uluslararas kardelii olduunu iddia ediyor. Ama bu parti hi deilse, her halkn kendi lkesinde ticaret yapmasyla yetinmeyerek, deiime uluslararas bir nitelik kazandrmak iin bir eyler yapyor. i snflarnn uluslararas hareketi, hi de Uluslararas i Birliinin varlna bal deildir. Enternasyonal, bu harekete bir merkezi organ kazandracak bir ilk giriimdi; harekete katt hzdan tr uzun vadeli sonular vermi olan, ama Paris Komnnn dmesinden sonra birinci tarihsel biimiyle uzun sre varln srdrmesi olanakl olmayan bir giriim. Bismarckin Nourddeutschesi[11], efendisini honut klmak iin, Alman i Partisinin yeni programnda enternasyonalizmi lnetlediini iln ederken tamamen haklyd. II
Bu temel ilkelerden hareket eden Alman i Partisi btn legal yollardan yararlanarak, zgr devlet ve sosyalist toplum iin aba gsterir: cretlerin tun yasas ile birlikte cret sisteminin ve her trden smrnn ortadan kaldrlmas; her trl toplumsal ve siyasal eitsizliin giderilmesi.
24
zgr devlet konusuna ilerde dneceim. Demek ki, gelecekte, Alman i Partisinin, Lassallen cretlerin tun yasasna inanmas gerekecektir! Bu yasann tm ykma uramamas iin, cretlerin tun yasasyla birlikte cret sisteminin ortadan kaldrlmasndan (burada cretli emek sistemi denmeliydi) szetme delilii edilmektedir. Eer ben, cretli emei ortadan kaldryorsam, pek doaldr ki, ister tuntan olsun, ister sngerden, onun yasalarn da ortadan kaldryorum demektir. Ama Lassallen cretli emee kar savam, hemen hemen zellikle bu szde-yasa evresinde dner dolar. Onun iin Lassalle mezhebinin bu iten utkun ktn iyice gstermek iin, cret sistemi nin, cretlerin tun yasas ile birlikte ortadan kaldrlmas, ve onsuz kaldrlmamas gerekmektedir. ok iyi bilinmektedir ki, cretlerin tun yasasnda Goethenin byk, lmsz tun yasalarndan* aktarlm tun szc dnda hibir ey Lassallea ait deildir. Tun szc gerek mminlerin birbirini tanmalarna yarayan iarettir. Ama eer ben, bu yasay, Lassallen damgas ile kabul ediyorsam ve bunun sonucu olarak da bu yasaya onun ykledii anlam veriyorsam, onun gerekelerini de kabullenmem gerekir. Peki bu gereke nedir? Lassallen lmnden az sonra Langenin gsterdii gibi, bu, (Langenin kendisinin de savunduu) Malthusun nfus teorisinden baka bir ey deildir. Ama bu teori eer doruysa, cretli emei yz kez ortadan kaldrsam da, gene yasay ortadan kaldramam, nk yasa, yalnzca cretli emek sistemini deil, her toplumsal sistemi de ynetir. Dorudan, ite buna dayanarak, iktisatlar elli yldan, hatta daha uzun bir sreden beri, sosyalizmin, temelini doadan alan yoksulluu ortadan kaldramayacan, ancak yoksulluu genelletirebileceini, ayn anda da toplumun btn yzeyine yayabileceini tantlamaya kalkmlardr! Ama btn bunlar iin esas deil. Lassallen sunduu bu yasann yanl anlatm biimi bir yana, gerekten isyan ettirici gerileme udur: Lassalleln lmnden beri, partimizde, cretlerin, emein grnd gibi, yani deeri ya da fiyat deil de, yalnzca emek-gcnn deerinin ya da fiyatnn maskelenmi bir biimi olduu
* Goethenin Das Gttlichesinden alnmtr.
25
yolundaki bilimsel gr benimsenmitir. Bylece bugne dek gelen tm burjuva cret kavram olduu kadar, bu kavrama kar imdiye kadar yneltilmi btn eletiriler de, bir daha dnmemek zere atlm oluyordu, ve cretli iinin kendi geimini salamasna, baka bir deyile yaamasna, ancak kapitalistler iin (ve onlarla birlikte art-deerle yaayan bakalar iin) belli bir sre parasz alt lde izin verildii; btn kapitalist retim sisteminin ignnn uzatlmasyla ya da verimliliin gelitirilmesiyle, yani emek-gcnn younluunun artrlmasyla vb. bu parasz emein artrlmas, bunun sonucu olarak da cretli emek sisteminin bir klelik sistemi olduu, ve iinin ald cret az ya da ok olsun, emein toplumsal retken gleri gelitike, daha da ar bir klelik sistemi olduu, ak-seik hale getirilmiti. Bu grn partimizde her geen gn daha ok yerletii bir srada, Lassallen cret konusunda tam bilisiz olduunun ve tpk burjuva iktisatlar gibi, grn zle kartrdnn bilinmesi gerekirken, onun dogmalarna dnlmektedir. Bu, sanki, kleliin gizini ensonu kavram ve ayaklanm kleler arasnda, hl eskimi kavramlarn klesi bir kle, ayaklanma programna unlar yazm demektir: klelik ortadan kaldrlmaldr, nk klelik sisteminde kle bakm dk dzeydeki belli bir azamiyi aamaz! Partimiz temsilcilerinin, partinin yn arasnda yaylm olan kavrama kar byle korkun bir suikaste giriebilmi olmalar olgusu, tek bana, bu temsilcilerin uzlama programnn kaleme alnmasnda nasl bir canice hafiflikle ve vicdanszlkla altklarn aka kantlar! Her trl toplumsal ve siyasal eitsizliin giderilmesi eklindeki belirsiz biti tmcesi yerine, snf farklarnn ortadan kaldrlmasyla, bu farklardan doan her trl toplumsal ve siyasal eitsizlik kendiliinden ortadan kalkar, denmeliydi. III
Toplumsal sorunlarn zm yollarnn hazrlanmas iin, Alman i Partisi, devlet yardm ile, emeki halkn demokratik denetimi altnda retim kooperatifleri kurulmas isteminde bu-
26
lunur. retim kooperatifleri, sanayide ve tarmda yle geni lde kurulmaldr ki, toplam emein sosyalist rgtlenmesi bundan doabilsin.
Lassallen cretlerin tun yasasndan sonra, peygamberin bu her derde deva ilac. Bu yol ona yarar biimde hazrlanyor. Varolan snf savamnn yerine, kof bir gazeteci forml olan toplumsal sorun konuyor ve bunun zm iin yollar hazrlanyor. Toplam emein sosyalist rgtlenmesi, toplumun devrimci dnm srecinden doaca yerde, devlet yardmndan, yani devletin (emekilerin deil) kendisinin kurduu retim kooperatiflerinden douyor. Yeni bir toplumun, tpk yeni bir demiryolu yapm gibi, devlet borlaryla kurulabileceini sanmak, Lassallea yarar bir kuruntudur! Biraz olsun utanld iin, devlet yardm, emeki halkn demokratik denetimi altna konmaktadr. Her eyden nce, Almanyada emeki halkn ounluu, proleterlerden deil, kyllerden oluur. stelik, demokratik, Almancada volksherrschaftlich [halk egemenlii ile] demektir. O halde emeki halkn halk egemenlii ile denetimi ne demektir? Ve hem de bu, bu ekilde devlet yardm isteminde bulunarak, ne ynetimde olmadnn, ne de ynetebilecek olgunlua gelmediinin tam bilincinde bulunduunu aa vuran bir emeki halk adna syleniyorsa! Bucheznin Louis-Philippe zamannda, .ransz sosyalistlerine kar tledii ve sonradan Ateliernin[12] gerici iilerinin benimsedikleri bu reetenin eletirisine girimeyi gereksiz sayyorum. Ama gene de asl kusur, bu harika denecek lde zgl devann programda yer al deil, genel olarak, snf hareketi grnn terkedilerek mezhep hareketi grne doru atlm bir geri admdadr. ilerin kooperatifsel retim koullarn toplumsal lekte ve her eyden nce de kendi lkelerinde ulusal lekte kurma istekleri bugnk retim koullarnda devrim yapmak iin aba gstermelerinden baka bir anlama gelmez; ve bunun, devlet yardmyla kooperatif kurmakla hibir ilgisi yoktur. Ve bugnk kooperatifler de ancak iilerin elinde bamsz kurulular olduklar, ve ne hkmetler, ne de burjuvalar tarafndan korunmadklar l-
27
de bir deer tarlar. IV imdi demokratik blme geliyorum.

A. Devletin zgr temeli.
lknce, II. Blmde grld gibi, Alman i Partisi zgr devleti gerekletirmeyi ama edinmitir. zgr devlet bu nedir? zgr devleti kurmak, hi de boynubkk tbilerin dargrl zihniyetinden kendilerini kurtarm olan iilerin amac deildir. Alman imparatorluunda devlet, hemen hemen Rusyadaki kadar zgrdr. zgrlk, toplumun stne yerletirilmi bir organ olan devleti, topluma tamamen baml bir organ ekline sokabilmektir, ve bugn bile devlet biimleri devletin zgrlnn snrlandrlmas lsnde az ya da ok zgrdr, ya da deildir. Alman i Partisi hi deilse bu program kabul ederse sosyalist fikirleri pek yzeyde benimsemi olduunu gsterir; bugnk toplumu (ve gelecekteki herhangi bir toplum iin de ayn ey dorudur), bugnk devletin temeli olarak kabul edeceine (gelecekteki devletin temeli, gelecein toplumu olacaktr), tam tersine, devlet, kendi entelektel, manevi ve zgr temellerine sahip bamsz bir gereklik olarak ele alnmaktadr. Program, bugnk devlet, bugnk toplum gibi deyimleri nasl korkun ekilde ktye kullanyor, istemlerin yneltildii devlet konusunda ne korkun yanl anlamaya yolayor! Bugnk toplum, ortaa unsurlarndan azok arnm, her lkeye zg tarihsel evrim tarafndan azok deiiklie uratlm, azok gelimi btn uygar lkelerde var olan kapitalist toplumdur. Bugnk devlet ise, tersine, lkelerin snrlaryla deiir. Prusya-Almanya mparatorluunda devlet, svirede olduundan bakadr; ngilterede devlet, Amerika Birleik Devletlerinde olduundan bakadr. Demek ki, bugnk devlet, bir uydurmadr. Bununla birlikte, ayr ayr uygar lkelerin ayr ayr devletlerinin hepsinin, biimlerinin eitliliine karn, u ortak yanlar vardr: kapitalist anlamda azok gelimi ada burjuva toplumun temeli
28
zerinde kurulmutur. Bu yzden, bunlarn baz ortak temel nitelikleri de vardr. Bu anlamda, devletin bugnk kknn, burjuva toplumun lp gidecei gelecekle kartlk iinde bugnk devletten szedilebilir. Bu durumda u soruyla kar karya geliyoruz: komnist bir toplumda devlet, hangi deiiklie urayacaktr? Baka bir deyile, byle bir toplumda devletin bugnk ilevlerine benzer hangi toplumsal ilevler bulunacaktr? Bu soru, ancak bilimsel yoldan yantlanabilir ve halk szc devlet szcyle binbir biimde biletirilerek bu sorun bir arpa boyu ilerletilmi olmaz. Kapitalist toplum ile komnist toplum arasnda, birinden tekine devrimci dnm dnemi yer alr. Buna da bir siyasal gei dnemi tekabl eder ki, burada, devlet proletaryann devrimci diktatrlnden baka bir ey olamaz. Program, ne imdiki devleti, ne de komnist toplumdaki gelecein devletini ele almtr. Programn siyasal istemlerinde, herkesin bildii eski demokratik nakarattan fazla bir ey yok: evrensel oy hakk, dorudan yasama, halk hukuku, halk milisi vb.. Bunlar yalnzca burjuva Halk Partinin, Bar ve zgrlk Ligasnn yanklardrlar. Hayali zorlayan abartmalarla iirilmi kavramlar olarak sunulmadklar lde, bunlarn tm imdiden gereklemi istemlerdir. Ancak bunu gerekletirmi olan devlet, Alman mparatorluu snrlar iindeki devlet deildir, sviredeki, Amerika Birleik Devletlerindeki vb. devlettir. Bu cins gelecein devleti, Alman mparatorluunun erevesi dnda olsa bile, bugnk bir devlettir. Ama bir ey unutulmutur. Alman i Partisi, bugnk ulusal devlet iersinde, yani kendi devleti, Prusya-Almanya mparatorluu iersinde hareket ettiini aka beyan ettiine gre yoksa bu partinin istemlerinin byk bir ksm sama olurdu, nk insan ancak elde edilememi eyler iin istemde bulunur, partinin u en nemli noktay unutmamas gerekir: btn bu gzel kk eyler, halk egemenlii denen eyin tannmasnn kapsamna girer, ve bu bakmdan ancak demokratik bir cumhuriyette, bunlar yerinde saylabilir. .ransz iilerinin Louis-Philippe ve Louis-Napolon zamannda programlarna yazdklar demokratik cumhuriyet isteminin ileri srlmesine cesaret edilemiyorsa ve byle davranlmakla doru
29
hareket edilmektedir, nk durum ihtiyat gerektirmektedir, parlamenter biimlerle bezenmi, feodal unsurlarla kartrlm, burjuvazinin etkisi altnda bulunan ve brokratik bir biimde tezghlanm, polis bekiliindeki askeri despotluk ynetiminden baka bir ey olmayan bir devletten, ancak demokratik cumhuriyet koullarnda anlam tayabilecek eyler isteminde bulunmak gibi, onurlu * olmad kadar saygdeer de olmayan hilelere de bavurulmamalyd ve bu devlete, bu gibi istemlerin yasal yoldan kabul ettirilebilecei yksek sesle iln edilmemeliydi. Demokratik cumhuriyette bin yllk bir an geliini gren ve snf savamnn, burjuva toplumun tam da bu devlet biiminde kesin sonuca ulaacandan kukusu olmayan kaba demokrasi bile o bile, polisin izin verdii ve mantn kabul etmedii snrlar iine hapsedilmi bu cinsten demokrasicilikten yz arn daha yksektir. Devlet sznden, gerekte, hkmet mekanizmas, ya da iblm sonucu toplumdan ayr zel bir organizma anlald, Alman i Partisi devletin iktisadi temeli olarak tek bir artanoranl gelir vergisinin kabul edilmesi isteminde bulunur, vb. szckleriyle gsterilmitir. Vergiler, hkmet mekanizmasnn iktisadi temelidir, baka bir ey deil. Gelecein devletinde, svirede olduu gibi, bu istem, olduka karlanmtr. Gelir vergisi ayr ayr toplumsal snflarn deiik gelir kaynaklarn, dolaysyla kapitalist toplumu varsayar. Onun iin, Gladstoneun kardeinin ban ektii burjuvalarn, Liverpoollu mali reformcularn isteminin aynsn ileri srmelerinde alacak bir ey yoktur.
B. Alman i Partisi, devletin entelektel ve ahlksal temeli olarak u istemlerde bulunur. l. Devlet tarafndan salanan genel ve eit temel eitim. Genel eitim zorunluluu. Parasz retim.
Eit temel eitim? Bu szckler ne anlama gelir? Bugnk toplumda (ve bizim sorunumuz bugnn toplumudur), eitimin, btn snflar iin eit olabileceine mi inanlyor? Yoksa, yalnzca cretli iilerin deil, kyllerin de iktisadi durumlaryla badaabilen o biricik eitimden, ilkokul eitiminden tesi, yukar snflara zorla yasak m edilecek?
30
Genel eitim zorunluluu. Parasz retim. Birincisi Almanyada bile imdiden var, ikincisi svirede ve Amerika Birleik Devletlerinde ilkokullar iin uygulanmaktadr. Eer ABD nin baz eyaletlerinde yksek renim kurumlar da parasz ise, bu, yalnzca, bu eyaletlerin yukar snflarn okul masraflarn genel vergi gelirlerinden sakladklarn gsterir. Sras gelmiken belirtelim ki, bu, 5. maddenin A. bendinde istemde bulunulan adli ilemlerin parasz olmas iin de byledir. Hemen her yerde ceza hukuku paraszdr, medeni hukuk ise hemen hemen tamamen mlkiyet zerinde kan atmalarla ilgilenir, bu bakmdan hemen hemen her yerde mlk sahibi snflar ilgilendirir. Bunlarn atklar dava giderleri, hazineden mi karlanacaktr? Okullarla ilgili paragrafta, hi deilse ilkokullara, teknik okullarn (teorik ve pratik) eklenmesi istemi konmalyd. Devlet tarafndan salanan temel eitim, kesin olarak kabul edilmeyecek bir eydir. Genel bir yasayla, ilkokullarn harcamalarnn, retim kadrosunun niteliklerinin, retim dallarnn vb. saptanmas ve, Amerika Birleik Devletlerinde olduu gibi, bu yasann uygulanmasnn devlet mfettileri tarafndan gzetimi, devleti halkn eiticisi yapmaktan bambaka bir eydir! Tersine, burada yaplacak ey, okuldan, hkmetin ve kilisenin her trl etkisini uzak tutmaktr. Hem aslnda, Prusya-Almanya mparatorluunda, halk tarafndan ok sk bir eitime tbi tutulmas gereken, devlettir (ve burada, gelecein devleti gibi, aldatc bir kaamaa bavurulmasn; bunun ne anlama geldiini grdk). Zaten, btn program, btn demokratik lafazanlna karn, bir utan bir uca lasalc mezhebin devlete olan klece inancna, ya da daha kts, demokrasi mucizesi inancna bulanmtr; ya da daha, dorusu, ikisi de sosyalizmden eit derecede uzak bulunan mucizelere olan bu iki tr inan arasnda bir uzlamadr. Bilim zgrl diye yazyor Prusya Anayasasnn bir paragraf. O halde bunun burada yeri ne? nan zgrl! Eer Kulturkampfn[13] u annda liberalizme kendi eski sloganlar anmsatlmak isteniyorsa, bu, ancak yle yaplabilirdi: Herkes, polis burnunu sokmadan, dinsel ve bedensel gereksinmelerini yerine getirebilmelidir. Ama ii partisi, burada, burjuva inan zgrlnn, akla gelebilecek her trden dinsel inan zgrlnn hogryle karlanmasndan baka bir
31
ey olmadnn farknda bulunduunu, ve partinin kendi payna, inanc, dinin gzbaclndan kurtarma abasnda olduunu ifade edebilirdi. Ama ne are ki, burjuva dzeyini amama yolu seiliyor. Bylece sona varm bulunuyorum, nk programn ardndan gelen ek, onun karakteristik bir blmn oluturmamaktadr. Onun iin zerinde ok ksa duracam.
2. Normal ign.
Hibir baka lkede, ii partisi, bu kadar bellisiz bir istemle kendini snrlandrmam ve her zaman mevcut koullar altnda normal sayd ignnn sresini saptamtr.
3. Kadn emeinin snrlanmas ve ocuk emeinin yasaklanmas.
gnnn bir dzene balanmas, ign sreleri, dinlenme sreleri vb. ile ilgili olduuna gre, kadn emeinin snrlanmasn da iermelidir; yoksa, bu, zellikle kadnlarn salna zararl ya da cinsiyet bakmndan ahlka aykr olan sanayi kollarndan kadn emeinin dtalanmasndan baka bir anlama gelemez. Eer kastedilen bu idiyse, aka sylenmeliydi. ocuk emeinin yasaklanmas! Burada, ya haddi mutlaka belirtilmeliydi. ocuk emeinin genel olarak yasaklanmas, byk sanayiin varlyla badamamaktadr; ve dolaysyla, bo ve safa bir istektir. Gereklemesi eer mmkn olsayd gerici bir ey olurdu, nk alma zamannn farkl ya gruplarna gre sk bir ekilde dzenlenmesi ve ocuklarn korunmas iin teki gvenlik nlemleri, daha gen yata retken emein eitimle birletirilmesi, bugnk toplumun dnmn salayacak en gl aralardan biridir.
4. .abrikalarn, atlyelerin ve ev sanayiinin devlet gzetimi altnda tutulmas.
Prusya-Almanya devleti szkonusu olduuna gre, mfettilerin ancak mahkeme kararyla grevlerinden alnabilmeleri, her32
hangi bir iinin, grevlerini ihmalden tr bunlar hakknda dava aabilmeleri ve bunlarn hekimlik mesleinden kimseler arasndan seilmeleri de mutlaka istenmeliydi.
5. Hapishanelerde emein dzenlenmesi.
Genel bir ii programnda ufak bir istem. Her ne olursa olsun, rekabet korkusuyla sradan mahkmlarn hayvan muamelesi grmelerine izin verilmeyecei ve hele onlarn slah olmalarnn biricik arac olan retken almadan kendilerinin yoksun edilmesinin szkonusu olmad aka belirtilmeliydi. Sosyalistlerden beklenen en azndan budur.
6. Etkin bir ykmllk yasas.
ydi.
Etkin bir ykmllk yasasyla ne kastedildii sylenmeli-
Geerken belirtelim ki, normal ignnden szederken, fabrika ynetmeliklerinin, salk kurallarna ve gvenlik nlemlerine vb. ilikin ksm gzden karlmtr. Ykmllk yasas, ancak bu kurallar inendiinde uygulanabilir. Ksaca, bu ekin de kaleme aln ahmakadr. Dixi et salvavi animam meam *
Nisan ya da Mays 1875 balarnda Marx tarafndan yazlmtr. Ksaltlm metni Die Neue Zeit, Bd. 1, n 18, 1890-91de yaynlanmtr.
* Syledim ve ruhumu kurtardm. -.
33
.REDRCH ENGELS 1891 SOSYAL-DEMOKRAT PROGRAM TASARISININ ELETRS[269]
BU tasar, eski programla karlatrld zaman, ok daha iyi bir tasardr. zgl olarak lasalc nitelikte olsun, kabaca sosyalist nitelikte olsun, eskimi bir gelenein birok kalntlar yeni programda geni lde dta braklmtr; teorik bakmdan taslak, btnyle, ada bilim alannda yer almaktadr ve bu alanda durarak onu tartmak mmkndr. Taslak ksma ayrlmaktadr: I. gdlerin aklanmas; II. siyasal istemler; III. iilerin korunmasyla ilgili istemler. I. ON PARAGRA.TA GDLERN AIKLANMASI Genel olarak bu balang dnceleri, birbiriyle badamaz iki eyi birletirmeye alld iin zarara [sayfa 521] uramlardr: bu blm, hem bir program, hem de bir program yorumu haline getirilmek istenmitir. Ksa ve arpc formllerin seilmesi ile yeteri kadar ak olmamaktan korkulmaktadr; bu yzden de uzun uzadya yorumlar eklenmitir. Bence program olabildii kadar ksa ve,
34
snrlar belli, ak seik olmaldr. Programda raslant olarak bir yabanc szcn ya da ilk bakta kapsamnn kavranmas g olan bir tmcenin bulunup bulunmamas pek nemli deildir. Byle bir durumda toplantlarda programn okunup anlatlmas ve basnda yazl aklamalar, gerekli olan salar; ve o zaman, o ksa ve arpc tmce bir kez anlalnca, kafalarda yerleir ve bir slogan halini alr, uzun aklamalar iin ise bu byle deildir. Halk dilinde konuma eilimine fazla dn vermemek gerekir; iilerimizin entelektel yeteneklerini ve kltr derecesini kmsemeyelim. En zet ve en ksa bir programn kendilerine sunabilecei eylerden ok daha zor eyleri iilerimiz anlamlardr; her ne kadar sosyalistlere-kar yasa, saflarmza yeni katlan ynlarn bilincinin tam olarak gelimesini zorlatrd, hatta yer yer nlediyse de, propaganda yazlarmzn yeniden salanp okunabilecei u anda, eskilerin de ynetimi altnda bu alanda kaybedilenlerin telafisi kolay olacaktr. Bu pasajn tamamn daha ksa bir tarzda kaleme almaya alacam, ve eer yapabilirsem, bunu mektubumla birlikte gndereceim ya da daha ilerde sana ulatracam. imdi 1den 10uncuya kadar numaralanm maddeleri ele alyorum. Paragraf 1. Ayrm vb., ayn eyi ifade etmek iin, Bergwerke, Gruben, Minen gibi szck kullanlm, bunlardan ikisini atmak gerek. Bana kalrsa Bergwerkeyi brakrm, nk bu terim bizde en dz ovalarda bile kullanlr, ben hepsini allagelen deyimle ifade ederdim. Buna karlk demiryollar ve teki ulam aralar ibaresini eklerdim. Paragraf 2. Buraya elkoyucularn elinde (ya da sahiplerinin elinde), toplumun emek aralar ... eklini aldlar ibaresini koyardm; daha tede de ayn ekilde, emek aralarnn sahiplerine (ya da gasplarna) ... bamllk vb.. Bu baylarn bunlar kendi mlkiyetleri haline getirdikleri [sayfa 522] ifadesi zaten birinci maddede var, ve bu, burada bir yinelemeden baka bir ey deil, eer mutlaka gerekli ise tekelci szc buraya konabilir. Bu iki szckten ne biri, ne teki, anlama en kk bir katkda bulunmamaktadr. Oysa bir programda fazla eylerin bulunmas o program zayflatr. Toplumun varln srdrebilmesi iin gerekli emek aralar: bunlar, her dnemde, o belli anda mevcut olan aralardr. Buhar makinesinin kefinden nce onsuz yaplabilirdi; imdi artk ya-
35
plamaz. Bugn btn emek aralar teknik nitelikleriyle olsun, ya da toplumsal iblm sonucu olsun dorudan doruya ya da dolayl olarak toplumsal emek aralar olduklarna gre, bu son iki szck yeteri kadar ve hi bir kukuya yer brakmayacak tarzda her anda mevcut olan ifade etmektedir. Eer son ksm, Enternasyonalin tznn gdlerinin aklanmasna balanacaksa, bunun tam olarak yaplmasn yelerim: toplumsal sefalet (bu, n1dir), zihinsel k, ve siyasal bamllk. .iziki ryp yok olma toplumsal sefaletin kapsamna girer ve siyasal bamllk ise bir olgudur, ama siyasal haklardan yoksunluk, bir programda yer almamas gereken, greli deeri olan bir sylev ibaresidir. Paragraf 3. Bence birinci tmce deitirilmelidir. zel mlk sahiplerinin egemenlii altnda. lknce, bir iktisadi olguyu iktisadi adan aklamak gerekir. Oysa zel mlk sahiplerinin egemenlii deyimi, bunun, bu haydut etesinin siyasal egemenliinin bir sonucu olduu izlenimini, yanl olarak, uyandrabilir. kincisi, zel mlk sahipleri, yalnzca, kapitalistler ile byk toprak sahipleri deildir (burada, burjuvalarn yeri var mdr? bunlar da bir nc zel mlk sahipleri kategorisi olutururlar m? byk toprak sahipleri de burjuva mdrlar? onun iin byk toprak sahipleri raslansal olarak szkonusu olduu zaman, Almanyada, o btn siyasal kargaalmza zel bir gerici nitelik kazandran feodalitenin o koskoca kalntlarn susarak m geitireceiz?). Hi deilse henz bugn kyller ve kk-burjuvalar da zel mlk sahipleridirler; ama bunlardan programda hi szedilmemektedir; onun iin meram yle [sayfa 523] anlatlmaldr ki, bunlar, sz edilen zel mlk sahipleri kategorisine sokulmu olmasnlar. Smrlenlerin rettikleri emek aralar ve zenginliin birikimi. Zenginlik unlardan meydana gelir: 1. retim aralar; 2. tketim aralar. Onun iin ilknce zenginliin bir ksmndan szetmek ve sonra da teki ksmndan deil de zenginliin tmnden szetmek ve bu ikisini bir ve ile birletirmek gramere ve manta aykrdr. Durmadan artan bir hzla kapitalistlerin ellerinde. ... oalmaktadr. Ya byk toprak sahipleri, ya demin szn ettiimiz burjuvalar, onlar ne olacak? Eer kapitalistler terimi burada yeterli ise, yukarda da yeterli saylmalyd. Ama eer meram tam ve ayrntl
36
olarak ifade edilmek isteniyorsa, bu terim yeterli deildir. Proleterlerin says ve onlarn yoksulluu gittike artmaktadr. Bunu mutlak olarak ifade etmek geree aykr der. Emekilerin rgtlenmesinin, onlarn gittike glenen direniinin yoksulluun artmasna set ekmesi mmkndr. Ama durmadan arttnda kuku olmayan ey, yarnndan emin olmamadr. te ben bunu eklerdim. Paragraf 4. Temeli zel kapitalist retimin niteliinin kendisinde olan planszlk ibaresi mutlaka dzeltilmelidir. Ben toplum biimi olarak, iktisadi aama olarak, bir kapitalist retim tanrm, bir de bu aama sresinde u ya da bu biimde bir grng olarak ortaya kan bir zel kapitalist retim bilirim. Burada zel kapitalist retim hangi anlama gelmektedir? Tecrit edilmi zel iletmeci tarafndan retim mi? Byle bir retim her geen gn bir istisna haline gelmiyor mu? Anonim irketlerin kapitalist retimi, artk zel retimden kan ve ok saydaki ortaklar hesabna yaplan bir retimdir. Ve eer anonim irketlerden koca sanayi kollarn boyunduruklar altna alan ve tekeller kuran trstlere geersek, o zaman bu, yalnzca zel retimin sonu demek deildir, ayn zamanda planszln da sona ermesi demektir.[59] zel [szc] silinsin, o zaman tmce iyi kt ie yarar. Nfusun geni tabakalarnn iflasa srklenmesi. Sanki burjuvalarn ve kk-burjuvalarn iflasa srklenmelerinden tr zlyormuuz izlenimini veren bu tumturakl tmcenin yerine, ben, olay daha basit tarzda anlatrdm: [sayfa 524] kent ve kr orta snflarnn, kk-burjuvalarn ve kk kyllerin iflasa srklenmeleri, mlk sahipleriyle mlkszler arasndaki mevcut uurumu geniletiyor (ya da derinletiriyor). Son iki tmce ayn eyi iki kez sylemektedir. Ekte bir deiiklik tasars veriyorum. Paragraf 5. Nedenlerin yerine nedenlerinin demek gerekir, bu belki de dikkatten kamtr. Paragraf 6. Bergwerke, Minen, Gruben, yukarda n1e baknz. zel retim, yukarda n4e baknz. Ben yle ifade ederdim: bugnk zel kiiler hesabna ya da anonim irketler hesabna kapitalist retimin, nceden kararlatrlm bir plan gereince, btn toplum hesabna sosyalist retime dnm ... ancak retimin bu dnmyle ii snfnn kurtuluu ve dolaysyla toplu-
37
mun istisnasz btn yelerinin kurtuluu gerekleecektir. Paragraf 7. Ek Ideki ksm buraya koyardm. Paragraf 8. Bizim evremizde anlalmas kolay bir ksaltma olan snf bilinli (klassen bewusst) yerine, deyimin herkes tarafndan anlalabilmesi ve yabanc dillere kolayca evrilebilmesi iin yle derdim: snf konumlarnn bilincine varm iilerle, ya da buna benzer bir ey. Paragraf 9. Son tmce: ... koyar ... ve bylece iktisadi smr ve siyasal bask gc ayn ellerde younlar. paragraf 10. Snf egemenlii sznden sonra ve snflarn kendileri eklenmelidir. Snflarn ortadan kaldrlmas bizim temel istemimizdir, bu gereklemeden snf egemenliinin ortadan kaldrlmas iktisadi bakmdan anlamszdr. Herkesin eit hakk iin yerine herkesin eit haklar ve eit grevleri iini neriyorum vb.. Bizim iin eit grevler, burjuva demokratik eit haklarn zorunlu bir tamamlaycsdr, ve bu, onlarn zgr olarak burjuvaca anlamlarn ortadan kaldrr. Sonuncu tmceye gelince: Savalarnda ..., ben bu ifadeyi seve seve kaldrrdm. Mulak ieriiyle: genel olarak halkn koullarn iyiletirmeye yarayan ibaresi, (kastedilen nedir?), her eyi kapsayabilir, koruyucu gmrk [sayfa 525] vergilerini ve serbest deiimi, lonca rgtlenmesini ve meslek zgrln, tarm kredisini, kambiyo bankalarn, zorunlu alanmay, alkoliklii ve alkolizme kar savam, vb., vb.. Bu ibarede sylenmek istenen zaten bir nceki tmcede var; hepsini aldmz syledikten sonra, ayr ayr paralar da aldmz ifade etmenin gerei var m; benim anlayma gre, bu, etkiyi zayflatr. imdi eer bu tmce, zel istemlere geii salyorsa, aa yukar u sylenebilir: Sosyal-demokrasi, onu, bu amaca yaklatrabilecek olan btn istemleri savunur (nlemler ve kurumlar yinelendii iin karlmaldr.) Ya da daha iyisi, neyin szkonusu olduunu aka sylemektir, yani burjuvazi tarafndan kaybedilmi olan zamann kazanlmas gerektii. Ek Ide, bu anlamda bir kesin tmce ekledim, bundan sonraki blmde anlattm nedenlerle, bunu ok nemli saymaktaym. II. SYASAL STEMLER Tasarnn siyasal istemlerinin byk bir kusuru var. Asl sy-
38
lenmesi gereken konmam. Eer bu 10 istemin hepsi kabul edilse, hi kuku yok ki, ba siyasal istemi sonuca vardrmak iin birok aralara sahip olurduk. Ama bu ba siyasal istemin kendisine varm olmazdk. Reich anayasas, halka ve onun temsilcilerine tannan haklarn snrlandrlmas bakmndan 1850 Prusya Anayasasnn[245] kopyasndan baka bir ey deildir; bunda hkmet fiilen btn iktidara sahiptir ve meclislerin vergileri reddetme hakk bile yoktur. Bu anayasann atma dnemlerinde[230] hkmet tarafndan istendii gibi yorumlanp uygulanabilecei tantlanmtr. Reichstagn haklar, Prusya meclisininkilerden farkl deildir, Liebknecht in Reichstag mutlakyetin asma yapra diye adlandrmas bu yzdendir. Prusya ile Reuss-Greiz-Schleiz-Lobenstein[270] arasnda bir ittifak temeli zerinde, biri ne kadar kk alan kaplyorsa teki o kadar byk alan kaplayan bu devletler arasndaki ittifak temeli zerinde emek aralarnn ortak mlkiyet haline gelmesini gerekletirme isteminde bulunmak, besbelli ki samadr. Buna dokunmak tehlikelidir. Ama her eye karn ileri ileri gtrmek gerek. Tam bu sra sosyal-demokrat basnn [sayfa 526] byk bir ksmnda yaylmaya balayan oportnizm, bunun ne kadar gerekli olduunu gstermektedir. Sosyalistlere-kar yasann yenilenmesi korkusu ile ya da bu yasann yrrlkte olduu gnlerde ileri srlm baz grleri anmsayarak, imdi, partinin Almanyadaki bugnk hukuk dzeyinin, btn istemlerin bar yoluyla gereklemesine elverili olduunun kabul edilmesi istenmektedir. Bugnk toplumun gelierek yava yava sosyalizme geeceine, hem kendilerini, hem de partiyi inandrmak istiyorlar, ve kendilerine, toplumun sosyalizme geerken eski toplumsal yapy yar yolda brakmak zorunda kalp kalmayaca; bu eski kabuu, istakoz yavrusunun kendi kabuunu paralarken gsterdii kadar bir iddete bavurarak atp atmayaca sorusu sorulmadan yaplmaktadr; sanki Almanyada toplum, bundan baka henz yar-mutlakyet nitelii tayan ve stelik de son derece karmakark olan siyasal dzenin engellerini de krp amak zorunda deilmi gibi. Halk temsilcilerinin btn iktidar ellerinde topladklar lkelerde, anayasa gereince, ulusun ounluu seni destekledike, her eyi yapabilecein lkelerde, .ransa ve ABD gibi demokratik cumhuriyetlerde, hanedann geri alnmas sorununun her gn basnda tartld, ve bu hanedann halkn iradesi karsnda gsz bulunduu ngiltere
39
gibi krallklarda, eski toplumun yeni topluma doru bar yoluyla evrime urayabilecei dnlebilir. Ama hkmetin btn iktidar elinde bulundurduu, Reichstagn ve teki temsili organlarn fiilen hibir gce sahip bulunmadklar Almanyada, byle bir eyi, hem de gerei yokken, iddia etmek, mutlakyetin asma yapran kaldrp onun plakln kendi vcudunla rtmeye benzer. Byle bir politika, sonuta, ancak partiyi yanl bir yola yneltebilir. Genel, soyut siyasal sorunlar n plana getirilmekte ve bylelikle ivedilii olan ve ilk nemli olaylarda, ilk siyasal bunalmda kendiliinden gelip gndeme yazlan somut sorunlar gizlenmektedir. Bundan, partinin birdenbire, karar an ile karlanca aknla uramas ve en nemli noktalarda rgt iinde bu sorunlar hibir zaman tartlmad iin, fikir karklnn ve ayrln hkm srmesinden baka bir sonu verebilir mi? Ancak burjuvaziyi [sayfa 527] ilgilendirdii ve emekileri hibir biimde ilgilendirmedii ve bu yzden de herkesin istedii gibi oylayabileceinin ilan edildii, bugn ise tam kart kutba biroklarnn gidip koruyucu bir politikay benimsemi olan burjuvaziye muhalefet etmek iin, Cobdenin ve Bright n iktisadi samalklarn tazeleyerek en saf manisterciliin[271] sosyalizmin en saf gibi savunulduu gmrk vergileri sorununda olanlara bir kez daha tank m olacaz? Gnn geici sorunlar karsnda byk temel dncelerin bu unutuluu, geici baarlar uruna giriilen bu yar ve sonal sonular gznnde tutmadan evrede verilmekte olan savam, bugnn sonularna feda edilen hareketin gelecei, btn bunlarn belki de namuslu nedenleri vardr, ama bunlar oportnizmdir ve oportnizm olarak kalacaktr; ve namuslu oportnizm, belki de oportnizmlerin en tehlikelisidir! imdi, ince ama temel nitelikte olan bu noktalar nelerdir? Birincisi. Mutlak olarak kesin olan bir ey varsa, o da, partimizin ve ii snfnn, egemen duruma, ancak demokratik cumhuriyet ekli altnda gelebilecekleridir. Hatta, demokratik cumhuriyet, Byk .ransz Devrimi rneinin gsterdii gibi, proletarya diktatrlnn zgl biimidir de. rnein Miquelin yapt gibi, en iyi adamlarmzn bir imparatorun altnda bakan olmasnn akla sar bir ey olmad besbelli deil mi? Cumhuriyet istemini programa dorudan doruya koymak, hukuksal bakmdan olanaksz gibi grlmektedir, oysa bu, .ransada, Louis-Philippe zamannda
40
yaplabildi, ve bugn de talyada yaplmaktadr. Ama bugn Almanyada aka cumhuriyeti bir parti programnn kaleme alnmasnn olanaksz oluu, bu lkede bar yoluyla bir cumhuriyet kurulabilecei, ve yalnzca cumhuriyet deil, bir komnist toplum yaratlabilecei hayalinin ne byk bir gaflet olduunu tantlar. Bununla birlikte, zorunluluk karsnda gene de cumhuriyet sorunu, susarak geilebilir. Ama bence programda yer almas gereken ve yer almas mmkn olan ey, btn iktidarn halk temsilcilerinin elinde toplanmas istemidir. Eer daha ileri gidilmek istenmiyorsa, imdilik, bu kadar yeterli olabilir. kincisi. Almanyann ulusal birliinin gerekletirilmesi. [sayfa 528] Bir yandan kk devletlere blnmeye son verilmelidir; Bavyerann ve Wrtembergin zel haklar[262] devam ettii srece, rnein Thringenin haritas bugnk yrekler acs durumunu koruduu srece, varn Alman toplumunu devrim yoluyla deitirin! te yandan zgl olarak Prusyal zihniyetin Almanyay ezmesine son verilmesi iin, Prusya ortadan kalkmaldr ve zerk eyaletlere blnmelidir. Kk devletlere blnme, ve Prusya zihniyeti, ite Almanyann iine hapsedilmi bulunduu elikinin iki yn; bunlardan biri, tekini hakl gstermenin her zaman mazereti olacaktr. Bunun yerine ne konmal? Benim grme gre, proletarya, blnmez tek bir cumhuriyetten baka bir biimden yararlanamaz. Nitekim, Amerika Birleik Devletlerinin o muazzam topraklar zerinde federatif cumhuriyet, Douda imdiden bir engel tekil etmeye balamakla birlikte, bugn de bir zorunluluktur. Byle bir ey, iki adada drt ulusun yaad ve tek bir parlamentoya karn, bugn bile hl ayr yasann yanyana uygulanmakta bulunduu ngilterede bir ilerleme olurdu. Kk svirede federatif sistem, ancak bu lke, Avrupa devletler topluluu iinde tamamen pasif bir ye olmakla yetindii iin hogryle karlanabilir bir engel oluturmaktadr. Almanya iin, svireninkine benzer bir federalist rgtlenme, nemli bir gerileme olurdu. .ederal bir devleti, btn halindeki devletten, iki nokta ayrdeder; birincisi, federasyonun yesi olan her devletin, her kantonun kendi medeni hukukuna ve ceza yasasna sahip bulunmas, kendi adli rgtlenmesine sahip bulunmasdr; ikincisi, halkn meclisi yannda, her kantonun, byk olsun, kk olsun, oyunu kullanabildii bir devletler temsilcileri meclisinin bulunmasdr. Ne mutlu ki, biz, birinci noktay am bulunuyoruz
41
ve onu yeniden kabul ettirmek iin harekete geecek kadar safdil deiliz. kinci noktaya gelince, buna da federal konsey biiminde malik bulunmaktayz ve bu olmadan da yapabiliriz, stelik bizim federal devletimiz daha imdiden merkezi tek devlete doru geii ifade etmektedir. Ve 1866da ve 1870te yukardan yaplm olan devrimi geriletmek bize dmez; tam tersine, biz, buna aadan bir hareketle [sayfa 529] gerekli tamamlamay ve iyiletirmeyi salamalyz. (Demek ki, tek bir cumhuriyet. Ama, 1798de kurulmu olan imparatorluun imparatorsuz ekli olan bugnn .ransz Cumhuriyeti anlamnda deil.[272] 1792den 1798e kadar her .ransz ili, her belediye, Amerikan modeline uygun olarak kendi tam zerk ynetimine sahip bulundu, bize de byle bir ey gerek. Byle bir zerklik nasl rgtlendirilebilir ve brokrasisiz nasl edilebilir, Amerika ve Birinci .ransz Cumhuriyeti, bunun nasl olacan bize gsterdi; Avustralya, Kanada ve teki ngiliz kolonileri de bugn bize bunu gstermektedirler. Byle bir eyalet ve belediye zerklii, rnein kantonun konfederasyona gre pek bamsz bulunduu, ama bu bamszln, ileye (Bezirk) ve belediyeye kar da olabildii svire federalizminden ok daha zgrdr. Kanton hkmetleri, ile mlki amirlerini (Bezirkesstatthalter) ve valileri tayin ederler; oysa ngilizce konuulan lkelerde byle bir ey yoktur, ve biz de, gelecekte, bunlardan, Prusyal il ve hkmet mavirlerinden olduu gibi (Londrat ve Regierungsrat) kendimizi kurtarmalyz. Btn bunlardan, programa fazla bir ey aktarmak mmkn deildir. Eer bunun szn ediyorsak, bu, byle eylerin sylenmesine izin olmayan Almanyada durumun zelliini belirtmek iindir ve ayn zamanda byle bir durumu, komnist toplum biimine yasal yoldan sokmak isteyenlerin ne lde hayale kapldklarn gstermek iin. Bu, stelik, partinin ynetim komitesine, dorudan doruya halk tarafndan yasama ve parasz adaletin dnda, baka nemli siyasal sorunlarn olduunu anmsatmak iindir de; sonu olarak bu ikisi olmasa da biz ilerleriz. Genel gvensizlik sonucu, bu sorunlar bir gnden tekine birdenbire gnn en ivedi sorunlar haline gelebilir, eer biz, bunlar aramzda tartmadksa, biz bu konularda gr birliine varmadksa, o zaman ne hallere deriz? Ama programa, her eye karn sokulmas mmkn olan ve hi deilse dolayl olarak syleme olanana sahip bulunmad-
42
mz eyin ifade edilmesine yarayabilen u istemdir: lin, ilenin ve belediyenin, halkn genel oyu ile seilmi grevliler tarafndan tam zerk olarak ynetimi. Devlet tarafndan tayin olunan btn yerel yksek memurlarn [sayfa 530] ve il yksek memurlarnn (autorites) kaldrlmas. Bunun dnda, programda yukarda incelediim noktalarla ilgili baka istemlerin de formle edilip edilemeyeceini benim buradan kestirmem, sizin oradan tayin etmenizden daha zordur. Ama bu sorunlarn, parti iinde ok gecikilmi olmadan tartlmas iyi olur. 1. Seim hakk ile oy hakk, srasyla seimler ile oylar arasndaki ayrmn ne anlamda yapldn kavrayamadm. Eer byle bir ayrm zorunlu ise, bunu, herhalde aka ifade etmek ya da tasarya eklenecek bir yorumda aklamak gerekir. 2. Halkn neri ve veto hakk niin? unu eklemek gerekir: ulusal temsilin btn yasa ve kararlar iin. 5. Kilisenin ve devletin tamamen birbirinden ayrlmas. Btn dinsel topluluklar, istisnasz, devlet tarafndan zel topluluklar olarak nitelendirilecektir. Bunlar hazineden gelme mali desteklerden yoksun kalacaklar ve merkezi eitim bakanlna tabi okullar zerindeki etkilerini yitireceklerdir. (Ama buna karn, kendi olanaklaryla, bunlarn kendi zel okullarn amalarn ve orada samalklarn retmelerini yasaklayamayz!) 6. Bu durumda okulun laiklii karlmaldr, bunun yeri bir nceki paragraftadr. 8 ve 9. Burada dikkati u nokta zerine ekmek isterim: bu noktalar unlarn devletletirilmesini gerektirmektedir. 1. avukatlarn, 2. hekimlerin, 3. eczac, dii, ebe, hastabakclarn vb., vb.. stelik daha sonras iin ii sigortalarnn tam olarak devletletirilmesi istenmektedir. Peki bu i Bay De Capriviye teslim edilebilir mi, ve btn bunlar daha nce, her trl devlet sosyalizmine kar kan bildiri ile tam uygunluk halinde midir? 10. Burada ben yle derdim: Devlette, ile ve belediyelerde masraflar karlamak iin vergilerin, gerekli olduu lde artan oranl ... vergiler. Merkezi devletin olsun, yerel ynetimin olsun, koymu olduklar btn dolayl vergilerin, resimlerin vb. ortadan kaldrlmas. Geri kalan gereksizdir ve gdlerin yorumu ya da aklamasndan baka bir ey deildir; bunlar ancak metni za-
43
yflatabilir. [sayfa 531] III. KTSAD STEMLER Paragraf 2. Koalisyon hakk, Almanyadaki kadar hibir yerde, devlet karsnda, bir gvenceye gereksinme duymaz. Dzenlemek iin... ibaresiyle balayan son tmce 4. madde olarak eklenmeli ve bu bakmdan kaleme alnmaldr. Burada belirtilmelidir ki, yars iilerden, yars da patronlardan oluacak alma odalaryla biz okkann altna gideriz. Bu sistemle, uzun yllar boyunca, ounluk, patronlardan yana olacaktr, iiler arasnda bir kara koyunun bulunmas neye yarar. Eer, bir atma halinde, bu iki yar, fikirlerini ayr olarak ileri sreceklerdir diye bir kayt konmayacaksa, bir patronlar odas ve onun yannda da bir bamsz iiler odasnn olmas yelenir. Son karara varmadan nce, tasarnn, bir kez daha, .ransz program[273] ile karlatrlmasn isterdim; bana yle geliyor ki, zellikle n 3 iin bu programdan alnacak ok ey var. spanyol programna[274] gelince, ne yazk ki, zamanm olmad iin onu arayamayacam. Bu program da birok bakmlardan ok iyi bir program. BRNC KESME EK 1. Hendek, taoca [szckleri -.] kalkmal Demiryollar ve teki ulatrma aralar. 2 Elkoyucularnn (ya da sahiplerinin) ellerinde, emein toplumsal aralar smr aralar haline gelmilerdir inin emek aralarnn, yani bu yolla koullanan yaama aralarnn elkoyucusunun ekonomik boyunduruuna girmesi, btn biimleri iinde kleliin temelidir toplumsal sefalet, zihinsel k ve siyasal bamllk. 3. Smrlenin yaratt zenginliin bu smrs altnda, smrenin kapitalistler ve byk toprak sahiplerinin ellerinde giderek daha hzl bir biimde younlar; smrenle smrlen arasndaki emek rnnn dalm giderek daha eitsizlenir ve proletaryann says ve gvensizlii ok daha byr, vb.. 4 zel (retim) yerine ... kentsel ve krsal orta snflarn,
44
kk-burjuva ve kk kyllerin ykmyla ortaya kan gerileme, varlkllarla varlkszlar arasndaki yar geniletir (ya da derinletirir), genel gvensizlii [sayfa 532] toplumun olaan durumu haline getirir ve emein toplumsal aralarnn elkoyucular snfnn ekonomik ve siyasal nderlii grevini ve yeteneini yitirmilerdir. 5. Onun nedenleri. 6. ... ve bireyler ya da anonim irketler adna yaplan kapitalist retimin bir tm olarak toplum adna sosyalist retime dnmesi ve nceden kabul edilen plana uygun, kapitalist toplumun maddi ve manevi koullarn kendisinin yaratt ve ancak onunla ii snfnn kurtuluunun ve onunla birlikte top!umun istisnasz tm yelerinin kurtuluunun gerekletirildii bir dnme. 7. i snfnn kurtuluu yalnzca ii snfnn kendi ii olabilir. Besbelli ki, ii snf, kurtuluunu, ne kendi kart ve smrcs olan kapitalistlere, ne byk toprak sahiplerine, ne de byk smrclerden yana ileyen rekabetle boulan veya bunlarn ya da iilerin saflarna gemekten baka bir seenekleri olmayan kk-burjuvazi ve kk kylye terkedebilir. 8. ... snf konumlarnn bilincine varm iilerle, vb.. 9. ... koyar ... ve bylece iilerin iktisadi smrs ve siyasal basks ayn ellerde younlar. 10. ... snf egemenlii ve snflarn kendileri ve kkeni (sonu kalkmal) ... vb. olmakszn herkesin eit haklar ve eit grevleri iin. nsanlk ... iin savamnda, Almanyann geri siyasal durumuyla engellenmektedir. nce ve en nemlisi, hareket iin yer kazanmak, feodalizmin ve mutlakyetin youn kalntlarn ortadan kaldrmak, ksacas, Alman burjuva partilerinin pek korkaka yrtmek durumunda kald ve hl yrtt ii yerine getirmek zorundadr. Bylece, en azndan imdi, teki uygar lkelerde burjuvazinin gerekletirmi olduu bu tr istemleri de programna almaldr. [sayfa 533]
18 ile 29 Haziran 1891de yazlmtr. nce (eksiz) Die Neue Zeit Bd. 1, n 1, 1901-02de yaynlanm ve tam olarak Marx ve Engelsin Seme Yaptlar, Vol XVI, Ksm II, 1936da ilk Rus basks yaplmtr.
45
Erfurt Program *
Burjuva toplumunun ekonomik gelimesi, doa yasalarnn amazl ile, emekinin kendi retim aralarnn zel mlkiyetine sahip olmas temeline dayanan kk iletmeleri ke gtrmektedir. Bu gelime, emekiyi kendi retim aralarndan koparmakta ve onu mlksz proletere dntrmekte, retim aralar grece olarak az saydaki kapitalistlerin ve byk toprak sahiplerinin tekeli haline gelmektedir. retim aralarnn tekellemesi; paralanm kk iletmelerin dev iletmeler tarafndan saf d braklmasna, i aralarnn makineye dnmesine ve nihayet insan emeinin retkenliinin olaanst bymesine sk skya baldr. .akat bu deiimin tm avantajlar, kapitalistlerin ve byk toprak sahiplerinin tekeline gemektedir. Proletarya ve kk burjuva ve kyller gibi ara tabakalar iin bu, yaamsal gvensizliklerinin, yoksulluun, zulmn, klelemenin, aalanmann, smrnn giderek artmas anlamna gelmektedir. Proleterlerin saylar artt lde yedek ii ordusu da o lde bymekte, smren ile smrlenler arasndaki atma o lde derinlemekte, burjuvazi ile proletarya arasndaki snf mcadelesi, (yani) modem toplumu iki dman kampa blen ve tm sanayilemi lkelerin ortak karakteri* Deniz Kavukuolu., Karl Marxtan Gnmze Almanyada Sosyal Demokrasi, Ankara, mit Yaynclk, 1997.
46
stii olan bu mcadele o lde amansz bir hal almaktadr. Mlk sahipleri ile mlkszler arasndaki uurum, kayna kapitalist retim tarznn znde yatan krizler tarafndan daha da derinletirilmektedir; o krizler ki, her geen gn daha geni ve daha ykc olmakta, genel gvensizlii toplumun normal durumu haline getirmekte ve bu gnk toplumun retici glerinin bu toplum iin gereinden fazla bydnn, retim aralarnn rasyonel kullanm ve geliimiyle badamaz hale geldiinin kant olmaktadr. retim aralarnn zel mlkiyeti, bu gn, kyllerin zanaatkarlarn ve kk esnafn mlkszlemelerine ve alanlarn emek rnlerine almayanlarn kapitalistlerin, byk toprak sahiplerinin sahiplenmelerine yaramaktadr. Ancak, retim aralarnn topran, madenlerin, hammaddelerin, aletlerin, makinelerin, tatlarn kapitalist zel mlkiyetlerinin toplumsal mlkiyet haline getirilmesi ve meta retimin sosyalist retim biimine, (yani) toplum iin toplum tarafndan salanan retim biimine dntrlmesi, byk iletmelerin ve toplumsal emein srekli artan verimliliin imdiye kadar smrlm olan snflar iin bugnk gibi yoksulluk ve zulm kaynaklar olmaktan kmasn, refahn ve uyumlu evrensel bir mkemmellemeye doru gidiin kaynaklar haline gelmesini salayabilir. Bir toplumsal deime, sadece proletaryann deil, bugnk durumdan ac eken tm insanln kurtuluu demektir. .akat bu, ancak ii snfnn eseri olabilir, nk tm dier snflar, aralarndaki kar atmalarna ramen retim aralarnn zel mlkiyeti zeminine dayanmakta ve bugnk toplumun temellerinin korunmasn ortak amalar olarak grmektedirler. i snfnn kapitalist smrye kar mcadelesi, zorunlu olarak, siyasi bir mcadeledir. i snf, siyasi haklar olmakszn ekonomik mcadele veremez, ekonomik rgtlenmesini gelitiremez. Bu snf, siyasi iktidar ele geirmeden retim aralarnn toplum mlkiyetine geiini gerekletiremez. Sosyal Demokrat Partisinin grevi, ii snfnn bu mcadelesine bilin ve birlik kazandrmak ve onu zorunlu olduu hedefe yneltmektir. i snfnn karlar, kapitalist retim tarznn varolduu tm lkelerde ayndr. Uluslar aras ticaret geniledike ve dnya pazar iin retim gelitike, bir lkenin iilerinin durumu, giderek artan bir ekilde dier lkelerin iilerinin durumlarna balanmaktadr. Onun iin, ii snfnn kurtuluu tm uygar lkelerin iilerini eit olarak ilgilendiren bir amatr. Almanya Sosyal Demokrat Partisi bu gerein bilincinde
47
olarak, snf bilincine varm tm dier lkelerin iileri ile tam bir birlik halinde olduunu ilan eder. Demek ki, Almanya Sosyal Demokrat Partisinin mcadelesi yeni snf ayrcalklar iin deil, tam tersine, snf tahakkmnn ve bizatihi snflarn ortadan kaldrlmas ve cinsiyet ya da rk fark gzetmeksizin herkese eit hak ve grevler iin bir mcadeledir. Parti, bu dncelerden yola karak, yalnzca cretli iilerin smr ve ezilmelerine kar deil, bir snfa, bir partiye, bir cinsiyete ya da bir rka kar ynelik her trl smrye ve zulme kar mcadele etmektedir. Bu ilkelerden hareketle Almanya Sosyal Demokrat Partisi her eyden nce aadaki talepleri ileri srer: 1. mparatorluun 20 yan am olan tm yeleri iin, cinsiyet fark gzetmeksizin tm seim ve oylamalarda genel, eit, tek dereceli ve gizli oy hakk. Temsili seim sistemi ve bu gerekletirilerek, her saymdan sonra seim blgelerinin yasayla yeniden tespiti. ki yllk yasama sresi. Seimlerin yasal tatil gnlerinde yaplmas. Seilen temsilciler iin denek. Medeni haklardan yoksun tutulanlarn dnda her trl hak snrlamalarnn kaldrlmas. 2. Yasa nerileri ve veto hakk yoluyla halk tarafndan dorudan yasama. mparatorlukta, eyalet, vilayet ve belediyelerde zerk halk ynetimi. Memurlarn halk tarafndan seimi ve bunlar iin ceza meyyideli sorumluluk. Yllk vergi demesi. 3. Herkes iin askerlik ykmll. Mevcut ordu yerine halk milisi. Sava ve bar kararlarnn halk temsilcileri tarafndan verilmesi. Tm Uluslararas anlamazlklarn hakemlik yoluyla zme balanmas. 4. Dnce zgrln, rgtlenme ve toplant haklarn snrlayan ya da bastran tm yasalarn kaldrlmas. 5. Kamu hukuk ve zel hukuk asndan kadn erkekten daha aa bir duruma dren tm yasalarn kaldrlmas. 6. Dinin, kiiye zel bir ey olduunun ilan. Devlet hazinesinden kilise iin ve dini amalarla yaplan tm masraflara son verilmesi. Kilise cemaatlerinin ve dini cemaatlerin, kendi ilerini tamamen bamsz dzenleyen zel rgtlenmeler olarak kabul edilmesi. 7. Laik eitim. Kamuya ait halk okullarna devam zorunluluu. Bu okullarda bedava eitim, cretsiz okul ara ve gereleri. Yksek eitim grmeye liyakat kazanan yetenekli rencilere halk okullarnda ve ileri dzeydeki okullarda karlksz iae ve ibadet yardm. 8. Parasz adalet ve hukuki yardm. Adaletin halk tarafndan seilmi yarglar tarafndan salanmas. Ceza davalarnda temyiz hak-
48
k. Haksz yere haklarnda dava alan, tutuklanan ve mahkum edilen kiilere tazminat denmesi. lm cezasnn kaldrlmas . 9. Ebelik hizmeti ve ilalar dahil parasz salk hizmetleri. llerin parasz defnedilmesi. 10. Vergilerle karlanabildii lde, kamu harcamalarnn karlanabilmesi iin kademeli ykselen gelir ve servet vergisi. Servet beyan ykmll. Mirasn hacmine ve akrabalk derecesine gre kademeli ykselen veraset vergisi. Genelin karlarn ayrcalkl kk bir aznln karlarna kurban eden tm dolayl vergilerin, gmrklerin ve dier ekonomik nlemlerin kaldrlmas. i snfnn korunmas iin Almanya Sosyal Demokrat Partisi u acil talepleri ileri srer: 1. Aada gsterilen temellere dayanan etkili bir Ulusal ve Uluslararas i Koruma Yasas: a. En fazla sekiz saatlik normal ignnn belirlenmesi. b. On drt yandan kk ocuklara alma yasa. c. Doas gerei kamu yarar ya da teknik nedenlerle kanlmaz olan sanayi kollar dnda gece mesaisinin yasaklanmas. d. Her ii iin, haftada en az 36 saatlik kesintisiz dinlenme sresi. e. Ayni cret demelerinin yasaklanmas. 2. mparatorluk Kurumu, Blge Kurumlar ve Odalar tarafndan krda ve kentte tm ticari iyerlerinin denetimi, i koullarnn tespiti ve dzenlenmesi. yerlerindeki hijyenik koullara etkili mdahale. 3. Krsal kesimdeki ii ve hizmetlilere sanayi iileri ile eit yasal koullar salanmas; hizmet ii ynetmeliklerinin kaldrlmas. 4. rgtlenme hakknn salanmas. 5. ilerin etkili bir biimde ynetime katlmalaryla ii sigortasnn tmnn devlete (imparatorlua) devri.
49
AIKLAYICI NOTLAR
[1] Marx tarafndan 1875te yazlm olan Gotha Programnn Eletirisi, Almanya Birleik i Partisinin program taslana ilikin eletirel notlardr. Bu taslak ciddi yanllar ve lasalc ilkelere dnler ieriyordu. Marx ve Engels Almanyada birleik bir sosyalist parti kurulmas dncesini onaylamlar, ama lasalclarla ideolojik uzlamaya kar kmlar ve bunu acmaszca eletirmilerdir. Bu yaptnda, Marx, sosyalist devrim, proletarya diktatrl, kapitalizmden komnizme gei dnemi, komnist toplumun iki evresi, sosyalizmde toplumsal rnn retimi ve datm ve komnizmin bellibal zellikleri, proleter enternasyonalizmi ve ii snf partisi gibi, bilimsel komnizmin bellibal konularna ilikin birok dnceleri formle etmitir. Marx ayrca devlet ve proletarya diktatrlne ilikin teorisini de gelitirmektedir. Kapitalizmden komnizme geite zel bir aamann ve buna tekabl eden proletaryann devrimci diktatrlnn tarihsel zorunluluuna ilikin nemli bir nermede bulunmaktadr. Lenin, Gotha Programnn Eletirisine ilikin olarak yle yazyordu: Marxn aklamalarnn byk nemi u ki, burada da, o, tutarl bir biimde materyalist diyalektii, geliim teorisini uygulamakta, ve komnizmi kapitalizmden gelien bir ey olarak ele almaktadr. Bilgie kefedilmi, uydurma tanmlar ve (sosyalizm nedir?, komnizm nedir?) szler zerinde tartmalar yerine, Marx, komnizmin iktisadi olgunluunun aamalarna ne denebileceinin bir tahlilini vermektedir. (V. . Lenin, Devlet ve Devrim, Marx-Engels-Marksizm, Sol Yaynlar, Ankara 1976, s. 414.)
50
[2] Bu nsz, Marxn Gotha Programnn Eletirisinin 1891de yaynlanmasna ilikin olarak Engels tarafndan yazlmtr. Engels bu bellibal politika belgesinin yaynlanmas iine, Alman Sosyal-Demokrat Partisi iinde etkin hale gelmi olan oportnist unsurlara darbe indirmek amacyla girimitir. O sra byle bir ey zellikle nemliydi, nk parti, Erfurt Kongresinde Gotha Programnn yerini alacak yeni bir program grmek zereydi. Gotha Programnn Eletirisini basma hazrlarken Alman Sosyal-Demokrat Partisinin nderlerinden Die Neue Zeit yneticisi Dietzin ve yazkurulu yesi K. Kautskynin muhalefetiyle karlat. Bunlar metinde baz deiikliklerin yaplmasn ve baz yerlerinin de yer almamasn istiyorlard; Engels buna raz olmak zorunda kald. Alman Sosyal-Demokrat Partisinin tabandaki yeleri ve teki lkelerdeki sosyalistler, Marxn Gotha Programnn Eletirisini olumlu karladlar ve bunu uluslararas sosyalist hareket iin deerli bir politika belgesi olarak grdler. Engels, Gotha Programnn Eletirisi ile birlikte, bu yaptla dorudan balantl olan Marxn Brackeye yazd 5 Mays 1875 tarihli mektubu da yaynlad. Engelsin salnda Gotha Programnn Eletirisinin kendi nszn tayan bir tek basm yapld. Bu yaptn eksiksiz metni 1932de Sovyetler Birliinde yaynlanmtr. [3] 22-27 Mays 1875 tarihlerinde toplanan Gotha Kongresinde, Alman ii snf hareketi iersindeki iki eilim August Bebelin ve Wilhelm Liebknechtin ban da bulunduklar Sosyal-Demokrat i Partisi (ayzenahlar) ve lasalc Genel Alman iler Birlii Almanya Sosyalist i Partisini oluturmak zere birletiler. Bu, Alman ii snf hareketi iindeki blnmeye bir son verdi. Birleik partinin Marx ve Engelsin amanszca eletirdikleri program tasla, baz nemsiz dzeltmelerle Kongre tarafndan onayland. [4] Alman Sosyal-Demokrat Halle Kongresi, 12 ve 18 Ekim 1890 tarihlerinde topland. Yeni bir programn hazrlanmas ve bunun ilkin yerel parti organlarnda ve basnda tart1masn salamak zere, Erfurtta toplanacak parti kongresinden ay nce yaynlanmasn kararlatrd. [5] Uluslararas i Birliinin Lahey Kongresi 2-7 Eyll 1872 tarihleri arasnda yapld. Aralarnda kongrenin btn almalarn ynlendiren Marx ve Engelsin de bulunduu 15 ulusal rgtten 65 delege katld. Kongre, Marxn, Engelsin ve yandalarnn ii snf hareketi ierisindeki her trden kkburjuva sekterliine kar yllardr yrttkleri savamn doruuna ulamasna tank oldu. Anaristlerin sekter eylemleri suland ve nderleri Enternasyonalden atldlar. Lahey Kongresinin kararlar eitli lkelerde ii snfnn bamsz siyasal partilerinin kurulmasna giden yolu am oldu. [6] 7-9 Austos 1869da, Almanyadan, Avusturyadan ve, svireden gelen sosyal-demokratlarn Eisenachta toplanan bir Kongresinde kurulan Alman Sosyal-Demokrat i Partisi, ayzenahlar olarak tannyorlard. Kongrede kabul edilen program, esas olarak Birinci Enternasyonalin ortaya koyduu ilkelere tekabl etmekteydi. [7] Burada Bakuninin 1873te svirede yaynlanan Devlat ve Anari adl kitabna deiniliyor. [8] Halk Parti. 1865te kuruldu; kk-burjuvaziden gelme demo-
51
kratik unsurlardan ve ksmen de burjuvaziden oluuyordu. Parti, Almanyann merkezi bir demokratik cumhuriyet olarak Prusyann egemenlii altnda birletirilmesine kar km ve Prusya ve Avusturyay ieren Byk Almanya diye anlan federatif bir Alman devleti dncesini savunmutur. [9*] Burada Sosyal-Demokrat i Partisinin sosyal-demokrat yaznn yaynlayan yaynevine deiniliyor. Der Volksstaat. Alman Sosyal-Demokrat i Partisinin (ayzenahlar) merkez organ; 2 Ekim 1869dan 27 Eyll 1876ya kadar Leipzigde yaynlanmtr. Wilhelm Liebknecht gazeteye genel dorultusunu veriyor, August Bebel de, gazeteyi ynetiyordu. Marx ve Engels bu gazeteye yaz yazmlar ve kartlmasna yardmc olmulardr. 1869a kadar bu gazete Demokratisches Wochenblatt ad altnda kmtr. [10] Bar ve zgrlk Ligas. eitli kk-burjuva ve burjuva cumhuriyetileri ve liberalleri tarafndan 1867de svirede kurulmu burjuva-pasifist bir rgt. Bar ve zgrlk Ligas, Avrupa Birleik Devletlerinin kurulmasyla savalarn nne geilebileceini iddia ederek, ynlar arasnda yanl grler yayyor ve proletaryay snf savamndan saptryordu. [11] Nordeutsche Allgemeine Zeitung. 1861den 1918e kadar Berlinde yaynlanan gerici bir gnlk gazete. 1860lardan 1880Iere kadar Bismarck hkmetinin resmi organyd. Marx burada, bu gazetenin 30 Mart 1875 tarihli saysndaki bir makaleye deiniyor. [12] LAtelier. 1340tan 1850ye kadar Pariste yaynlanan aylk dergi. Hristiyan sosyalist dncelere yaknlk duyan zanaatlarn ve iilerin organyd. [13] Kulturkampf. 1870te Bismarck hkmetinin laik kltr kampanyas ad altnda uygulad nlemler sistemine burjuva liberallerinin verdikleri ad. Bu nlemler, byk toprak sahiplerinin, burjuvazinin ve Prusyann ve Gney-Bat Alman devletinin katolik blgelerindeki kylln baz kesimlerinin ayrlk ve anti-Prusya eilimlerini destekleyen katolik kilisesini ve Merkez Partisini hedefliyordu. Bismarck hkmeti, anti-katolik savam bahanesi ile, Prusyann egemenlii altna girmi olan Polonya topraklarndaki ulusal basky da iddetlendirdi. Bu politika da, ayn ekilde, dinsel arzular krkleyerek, iileri snf savamndan uzak tutmay amalyordu. Bismarck, gelimekte olan ii snf hareketini gznne alarak, 1880Ierin balarnda, gerici gleri pekitirmek iin, bu nlemlerin byk bir ksmn yrrlkten kaldrd.
[59] Kolonya Komnistlerinin Durumas (4 Ekim-12 Kasm 1852), dzmece belge ve tanklklar zerine yurt ihaneti ile sulanan onbir Komnistler Birlii yesine kar Prusya hkmeti tarafndan tezgahlanan kkrtma durumas; yelerden yedisi yldan alt yla dein giden hapis cezalarna arptrldlar. Uluslararas ii hareketine kar Prusya polis devleti tarafndan kullanlan yzkzartc yntemlerin iyz, Marx ve Engels tarafndan ortaya kondu (Engelsin Kolonyadaki Son Duruma makalesi ile Marxn Kolonya Komnistlerinin Durumas zerine Aklamalar brorne baknz).
52
[269] 1891 Sosyal-Demokrat Program Tasarsnn Eletirisi, Engelsin, oportnizme kar ve Alman sosyal-demokratlarn devrimci, marksist programlar uruna sarslmaz savamnn bir rneidir. Yazlmasnn dorudan nedeni, Parti Yrtme Kurulunun hazrlayp Engelse gnderdii Alman Sosyal-Demokrat Parti program tasla idi. Yeni programn Erfurt Kongresince onaylanmas ve 1875 Gotha Programnn yerini almas gerekiyordu. Engels, politik istemleri ieren kesime sert bir eletiri yneltti. Bu kesimde, kapitalizmin sosyalizme barl bir gelime olana bulunduu oportnist fikri ile uzlalmaya kalklyordu. Taslaktaki eksiklikleri eletirerek, Engels bu almasnda birok marksist ilke gelitirir: proleter hareketin ekonomik ve politik grevleri ve amalar zerine, devlet sisteminin demokratik bir dnm uruna savamn nemi zerine, kapitalizmden sosyalizme geiin farkl yollar zerine, proletaryann proleter devleti ve diktatrl zerine ilkeler. Engelsin eletirel dnceleri ve Engelsin sraryla Marksn o zaman yaymlanm Gotha Programnn Eletirisi, program taslann sonraki tartmalar ve ilenmesi srasnda byk bir etki yapt. Alman Sosyal-Demokrat Partinin 14-21 Ekim 1891de Erfurtta toplanan kongresinin program kabul etmesi, Gotha Programna gre ileri doru atlm byk bir admd; reformist lasalc dogmalardan kurtulundu ve ekonomik ve politik istemler daha aka formlletirildi. Program, kapitalizmin kanlmaz iflas ve onun yerine sosyalizmin gemesi ile ilgili nermeyi bilimsel olarak kantlad, ve toplumun sosyalist dnmn baarmak iin proletaryann politik iktidar ele geirmesi gerektiini gsterdi. [230] Prusya hkmeti ile Landtagtaki burjuva-liberal ounluk arasndaki anayasal atma denen atma, 1860 ubatnda, Landtag ounluu sava bakan van Roonun orduyu yeniden rgtlemekle ilgili olarak sunduu tasary onaylamaynca kt. 1862 Martnda, meclisteki ounluk askeri harcamalar onaylamay bir daha reddedince, hkmet Landtag datt ve yeni seimler yaplacan bildirdi. Bismarckn kar-devrimci bakanl 1862 Eyll sonunda kuruldu, ayn yln Ekiminde Landtag gene datt ve fonlarn Landtagn onay olmadan harcayarak bir askeri reform balatt. atma ancak 1866da, Prusyann Avusturyaya kar zaferinden sonra, Prusya burjuvazisinin Bismarcka teslim olmasndan sonra zld. [245] Kuzey Alman Konfederasyonu Anayasas, 17 Nisan 1867de, konfederasyonun yetkili Reichstagnca onanmt ve Prusyann konfederasyondaki fiili stnln salamlatryordu. Prusya kral, Konfederasyonun bakan ve federal silahl kuvvetlerin bakomutan ilan edildi; ayrca, d politikadan da o sorumlu idi. Konfederasyonun genel oyla seilen Reichstagnn yasama yetkisi ok snrl idi; onun kabul ettii yasalar, ancak, gerici .ederal Konseyden getikten ve bakan tarafndan imzalandktan sonra geerli oluyordu. .ederal anayasa, daha sonralar, Alman mparatorluu anayasasnn temeli oldu. 1850 anayasas ile, Prusya esas olarak toprak sahiplerinin temsilcilerinden oluan bir st meclise sahip olmaya devam etti. Landtagn yetkileri ise ok kstlanmt btn yasama inisiyatifi elinden alnmt. Bakanlar, kral tarafndan atanyor ve ona kar sorumlu oluyordu. Hkmet,ihanet olaylarnn yarglamas iin zel mahkemeler kurma hakkna sahipti. 1850 anayasas,
53
1872de Alman mparatorluunun kurulmasndan sonra bile, Prusyada yrrlkte kald. [262] Bu, Bavyera ile Wrtembergin Kuzey Alman Konfederasyonuyla birlemeleri (Kasm 1870) zerine imzalanan anlamalarda ve Alman mparatorluu anayasasnda yazl zel haklarna bir gndermedir. Bavyera ve Wrtemberg brand ve biradan zel bir vergi toplama ve posta ve telgraf bamsz olarak ynetme haklarn korudular. .ederal Mecliste, Bavyera, Wrttemberg ve Saksonya temsilcilerinden oluan, veto hakk olan, d politika sorunlaryla ilgili zel bir komisyon kuruldu. [270] Engels, 1871de Alman mparatorluu ile birlemi iki cce bamsz devleti, alay ederek bir tek altnda anyor: Reuss dklerinin eski ve yeni soylarna ait olan Reuss-Greiz ve Reuss-Schleiz-Lobenstein-Ebersdorf. [271] Manistercilik. Sanayi burjuvazisinin karlarn yanstan ekonomik dncede bir eilim. Bu eilimin nderleri serbest ticaretiler serbest ticaretten yana ktlar ve devletin ekonomiye her trl mdahalesine direndiler. Cobdenn ve Brightn bakanlndaki etkin yandalarnn merkezi Manchesterdeydi. Serbest ticaretiler, altmlarda, Liberal Partinin sol-kanadn oluturdular. [272] 18 Brumaire (9 Kasm) 1799 hkmet darbesinin bir sonucu olarak kendisini birinci konsul ilan eden Napolon Bonaparten diktatrlne bir gnderme. Bu rejim, .ransada 10 Austos 1792de kurulmu olan cumhuriyet sisteminin yerine geti. 1804te .ransa bir imparatorluk, Napolon da onun imparatoru ilan edildi. [273] Engels, .ransz i Partisinin 1880 Kasmnda Havre Kongresinde kabul edilen programna iaret ediyor. 1880 Maysnda, .ransz sosyalist liderlerden biri, J. Guesde, Londraya gitti ve orada Marks, Engels ve Lafargue ile birlikte taslak program hazrlad. Programn teorik giriini Guesdee Marks dikte ettirdi. [274] spanya Sosyalist i Partisinin program, 1888de, Barcelona Kongresinde kabul edildi.
54

Marks Engels Gotha Ve Erfurt Programlarinin Elestirisi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Marks Engels Gotha Ve Erfurt Programlarinin Elestirisi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KARL MARKS-.

GOTHA VE ER.URT PROGRAMLARININ ELETRS

GOTHA VE ER.URT PROGRAMLARININ ELETRS

GOTHA PROGRAMININ ELETRS[1]

.REDRCH ENGELSN NSZ[2]

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

KARL MARX W. BRACKEYE MEKTUP

Londra, 5 Mays 1875

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

KARL MARKS GOTHA PROGRAMININ ELETRS [1]

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

doan bamllk durumu, btn biimleriyle yoksulluun ve kleliin nedenidir.

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

de bir deer tarlar. IV imdi demokratik blme geliyorum.

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Etkin bir ykmllk yasasyla ne kastedildii sylenmeli-

* Syledim ve ruhumu kurtardm. -.

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

.REDRCH ENGELS 1891 SOSYAL-DEMOKRAT PROGRAM TASARISININ ELETRS[269]

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

Marks-Engels Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi

You might also like