767

VATANDALIK
BLGLER VE ANAYASA
BLM 1
HUKUK BLGLER VE ANAYASA
VATANDALIK
BLGLER VE ANAYASA
BLM 1
HUKUK BLGLER VE ANAYASA
TOPLUM HAYATI DZENLEYEN KURALLAR

Toplumda, bireyin hareketlerini denetleyen kural ve
yasaklar dizisi vardr. Bunlar yazl ve yazszdr. Bireyin,
bu kurallara uymamas, beraberinde cezalandrmay
getirir ki, buna meyyide (yaptrm) denilir.


A. TOPLUMSAL KURALLARIN ZELLKLER
Dokunulmaz (dogmatik) olmayp ihtiyaca gre
deiirler.
Bireyin iradesi zerinde olup yaptrm gcne
sahiptirler.
Toplumsal dzeni salamay amalarlar.


B. TOPLUMSAL HAYATI DZENLEYEN KURALLAR
Din kurallar: Yaptrm gc genelde madd deil
manevdir.
Ahlk kurallar: Yaptrm gc manevdir.
rf ve detler (gelenek-grenek): Yaptrm gc
manevdir. Zaman iinde en ok deiimi bu kurallar
gsterir.
Hukuk kurallar: Yazldr ve madd yaptrm gcne
sahiptir. Burada toplumun oto kontrol yoktur. Artk
devlet devreye girmitir.


II. DEVLET ve DEMOKRAS
Devlet, snrlar belli olan bir lkede rgtlenmi halk
demektir. Devlet gc zerinde g bulunamaz. Devletin
var olmasn salayan temel geler, bamsz ve snrlar
belli bir lke, egemen ve rgtl toplumdur.

Bir lkede yaayan, ortak tarih ve kltrel deerlere
sahip ve birlikte yaama amac tayan insan
topluluuna millet denilir.

Egemenlik, emretme ve ynetme gcn kullanarak
bamsz yaamay ifade eder. Egemenlik, lkelerin
gelimilik dzeyi ve kltrel zelliklerine gre,
toplumlarda, ulusa, krala, dni lider veya bir zmreye ait
olabilir. Trkiyede kabl edilmi egemenlik ekli olan
cumhuriyette, ynetim hakk millete aittir. Atatrkn,
Egemenlik kaytsz-artsz milletindir szyle
anlamlanmaktadr.


A. DEVLET EKLLER
Bir devlet, ayn anda birden fazla devlet eklini
bnyesinde barndrabilir;
niter Devlet: Devlet snrlar iinde ayn hukuk
kurallarnn geerli olduu, tek bir siyas otoritenin
egemenlii elinde tuttuu ynetim eklidir. Trkiye
Cumhuriyeti niter devlettir.
Federal Devlet: Devletlerin bir araya gelmesinden
oluan ve her bir devlette farkl hukuk kurallarnn
uyguland ynetim eklidir. Federal devletler, i
ilerinde serbest, d ilerinde merkez devlete
baldrlar.
Otokratik Devlet: Yasama yrtme yarg
yetkileri tek organda toplanr. Tek kiinin
egemenliine dayanyorsa Monari, zmrenin
egemenliine dayanyorsa Oligari adn alr.
Teokratik Devlet: Devlet ynetiminde din kurallar
etkindir. Devlet otoritesi, gcn din kaynaklardan
alr. Devlet, din inan ve ibdetlere dorudan
mdahildir.
Kapitalist Devlet: retim aralarnn halka ait olmas
benimsenmitir.
Sosyalist Devlet: retim aralarnda devlet
mlkiyeti benimsenmitir.
Lik Devlet: Din ve devlet ilerinin birbirinden ayr
olduu ynetim eklidir. Resm bir devlet dini yoktur.
Kiiye, istedii dine inanabilme ve vicdan zgrl
tannmtr.

B. DEMOKRAS
Demokrasi, toplumun kendi kendini ynetmesi anlamna
gelmektedir. Halk iradesi esas olup, halk, yneticilerini
seimle belirler. Ancak, demokrasi, sadece ynetenlerin
seimle belirlenmesiyle gereklemez; tam
demokrasilerde yeterli hak ve zgrlklerin tannm
olmas da gereklidir. Dolaysyla, demokrasi ve insan
haklar kavramlar birbirleriyle yakndan ilgilidir.

Demokratik hukuk devleti aadaki koullar
tamak zorundadr:
nsan haklarna saygl ve hrriyeti demokrasi
anlay olur (zgrlk).
Siyas sistemdeki temel siyas karar organlar, genel
oya dayanan serbest seimlerle oluur (mill
egemenlik).
ktidar yarmas eit artlarda yrtlr (oulculuk).
Btn vatandalarn temel hak ve hrriyetleri
tannarak, hukuk gvence altna alnr (eitlik).






768
HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Toplumsal Hayat Dzenleyen Kurallar

HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Toplumsal Hayat Dzenleyen Kurallar



Yrtme ve yasama ilemlerinde yarg denetimi
vardr.
Hi kimse kanunen tbi olduu mahkemeden baka
mahkeme nne kartlamaz (Kanun Hkim
Teminat).
Yarg bamszdr.
Kuvvetler Ayrl lkesi geerlidir.

Demokrasilerin dayand temel ilkeler unlardr:
Mill egemenlik: Devleti ynetme gcnn millete ait
olmas demektir.
zgrlk: Bireyin, bakalarna zarar vermeden
davranlarnda zgr olmasn ifade eden ve
doutan sahip olunan bir haktr.
Eitlik: Her bireyin yasalar nnde eit olmasn
ifade eder.
oulculuk: Farkl gr, anlay ve tutuma saygl
olmay anlatr. Demokrasilerde ok sesliliin olmas
arttr ve bu ancak ok partili siyas dzenle
mmkndr.

Demokrasi uygulama biimine gre e ayrlr:
Dorudan demokrasi: Halkn tamamnn, alnan
kararlara katlmas demektir. Nfusun az olduu lk
a Ege ehir (site) devletlerinde uygulanmtr.
Gnmzde uygulanamaz.
Yar dorudan demokrasi: Seimle i bana
gelmi meclis ve yneticiler varsa da, baz kararlar,
semenlerin dorudan katlmyla alnr. Anayasa
kabl veya deiiklii iin halk oyuna gidilmesi bir
lde yar dorudan demokrasi anlamna gelir.
Temsil demokrasi: Halkn setii temsilcilerin, halk
adna karar almas demektir.Trkiye Cumhuriyeti bu
sistemle ynetilir.

Demokrasinin uygulanmas
Demokrasinin dayand temel unsurlar vardr:

Millet egemenlii: Devletin, btn faaliyetlerini milletin
ald yetki ile millet adan yrtmesi demektir.
zgrlk ve Eitlik: insanlarn, birey ve topluma zarar
vermeden istediini yapmas, vatandalarn kanunlar
nnde hak ve devler asndan eit tutulmas
anlamna gelir.
zgrlkler kiye Ayrlr:
a) Kamu zgrl: Bireyin insanca yaamasna
olanak salayan zgrlklerdir. Kiilerin temel hak ve
zgrlkleri kamu zgrln oluturur. Kamu
zgrlklerini, dokunulmaz, vazgeilmez ve devredilmez.
b) Siyasi zgrlk: Vatandan devlet ynetimine
katlmasn salayan haklardr. Trk vatandal hakk,
seme ve seilme hakk, siyasi faaliyetlerde bulunma
hakk, kamu hizmetine grime hakk, vatan hizmeti en
nemli siyasi hak ve zgrlklerdendir.
Demokrasinin gerei olarak seme, seilme ve siyasi
faaliyetlerde bulunma hakknn kullanlmas bir takm
ilkelere dayanmaktadr.
Bunlar:
Genel Oy lkesi: Herkesin serbeste, rk, cins, dnce,
din ve mezhep ayrm gzetilmeksizin oyunu
kullanabilmesi ve ynetime katlmas demektir.
oulculuk lkesi. Seimlere birden ok siyasi parti ve
adayn katlmas demektir.
Meclis Hkmeti: Bakanlarn tek tek TBMM tarafndan
seilmesiyle oluturulan hkmet modelidir.
(I. TBMMde uygulanmtr).
Kabine Sistemi: Cumhurbakan tarafndan millet-
vekilleri arasndan atanan bir babakan tarafndan
oluturulan ve meclisten gvenoyu almasyla greve
balayan hkmet modelidir.
Aznlk Hkmeti: Milletvekili says bakmndan
mecliste ounluu salayamamasna ramen bir
partinin hkmeti kurmas ve meclisten gvenoyu
almasyla oluturulan hkmet biimidir.
ounluk lkesi: En ok milletvekillii kazanan siyasi
partinin iktidara gelmesi demektir.
ounluk sistemi, basit, salt ve nitelikli olmak zere
ekilde uygulanr.
Basit ounluk sistemi: Nisb ounluk da denilen bu
sistemde, seime katnla adaylar iinde en ok oyu alan
kii seilmi saylr.
Salt ounluk Sistemi: Mutlak ounluk da denilen bu
sistemde adayn seilebilmesi iin geerli oylarn en az
yarsndan bir fazlasn almas gerekir.
Nitelikli ounluk Sistemi: Bu sistemde seilebilmek
iin, geerli oylarn belli bir blmn alm olmak
gereklidir. (bete , te iki vb.). Bu sisteme genellikle
anayasa deiikliklerinde bavurulur.
Bir de Nisb Temsil Sistemi vardr ki, her siyasi partinin
al oy oranna gre mecliste temsil edilmesini salayan
sistemdir. Ancak, parlamento ok sayda partinin
bulunmasna yol atndan hkmetin kurulmas ve
ilemesini zorlatrmaktadr. Bu bakmdan tercih
edilmemektedir.







769
HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Trkiyede Anayasann Tarihi Geliimi

HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Trkiyede Anayasann Tarihi Geliimi

TRKYEDE ANAYASANIN TARH GELM

Osmanl mparatorluunun ynetim biimi mutlak
monari olup, Yavuz Sultan Selimin halfelii
almasndan sonra, teokratik yap da kazanmtr.
lk anayasal gelime, 1808 Sened-i ttifaktr
(II. Mahmut, Rumeli yanlar ile imzalamtr.
ngilteredeki Magna Carta ya benzer). Ancak, II.
Mahmut Hukukun stnl lkesini kabl etmi
deildir. Mutlak otorite yine kendisidir.
Anayasal geliimin ikinci adm, Abdlmecitin
Hariciye Nazr Mustafa Reit Paaya hazrlatp ilan
ettii 1839 Tanzimat Fermandr. Hukukun
stnl lkesi ilk kez kabl edilmitir.
ncs, 1856 Islahat Fermandr. Din fark
gzetilmeksizin btn vatandalar eit haklara sahip
olmulardr. Tanzimat Fermann pekitirici
niteliktedir. Aznlklarn il genel meclislerine ye
olabilmeleri ve aznlk okullar almas gibi hkmler
ierdii iin, Osmanl Devletinin dalmasn
hzlandrmtr. te yandan, Mslman halkn
memnuniyetsizliini arttrmtr.
1876da, Trk tarihindeki ilk anayasa uygulamaya
konulmu, Osmanl Devletinde Mertiyet Dnemi
balamtr. Anayasa, en temel yasadr. Ana ilevi,
halk ile devlet arasndaki ilikiyi dzenlemektir.
Anayasa, yasalarn kaynadr. Yasalar, anayasaya
aykr olamaz.
Anayasann, deitirilme veya kaldrlmas yasalara
gre daha zordur. Yasa, TBMMde kabl edilirken,
anayasann kabl edilmesi halk oylamas
(referandum) ile olur. Bu ekildeki anayasalara Sert
Anayasa denilir. Kabl edilmesi yasalarla ayn
prosedre sahip anayasaya da Yumuak Anayasa
denilmektedir.
Anayasa, konular genel hatlaryla dzenlerken, yasa
ayrntlar dzenler.
Zamanla ihtiyaca cevap vermeyen anayasalarda,
deiiklie gidilir veya yeni anayasa hazrlanr.
Trkiyede, 1876, 1921, 1924, 1961 ve 1982
yllarnda yeni anayasalar yrrle girmitir.

A. 1876 ANAYASASI (KANN-I ESS)
Hkmet Sistemi: Mert Monari (yasama ve
yrtme organlar, yrtmede toplanr)
Trk tarihindeki ilk anayasadr. I. Merutiyet
Dnemini balatmtr. Heyet-i Mebusan ve Heyet-i
yan ad verilen iki meclisten oluan Meclis-i Umm
kurulmutur. Fakat, mert monari tam olarak
olumamtr. Yasama grevi yan Meclisi ve
Meclis-i Mebusana verilmitir. yan Meclisinin
yeleri padiah tarafndan lnceye kadar tayin
edilebilecektir. Mebusan Meclisinin yeleri 4 ylda bir
yaplan seimle her elli bin Osmanl erkeinin
seecei milletvekillerinden oluacaktr. Yrtme
yetkisi, padiahn banda bulunduu Heyet-i
Vkelaya (Bakanlar Kurulu) braklmtr. Yasa
teklifini sadece Heyet-i Vkela yapabilecektir. Heyet-i
Vkelann bakan ve bakanlarn padiah seecek
ve azledecektir. Padiah, devlet gvenliini bozduu
gerekesiyle polis aratrmas yaptrabilecek ve sulu
grlen kiileri srgne gnderebilecektir.
18771878 OsmanlRus Savan bahane eden
II. Abdlhamit tarafndan 1878 de yrrlkten
kaldrlm, bylece, I. Mertyet Dnemi son
bularak stibdat Dnemi balamtr.
1908 Ylnda yeniden yrrle girmi (II.Merutiyet),
bu kez, gerek anlamda merut monari anayasas
hline getirilerek, Mebusan Meclisinin yetkileri
geniletilmitir.

B. 1921 ANAYASASI (TEKLT-I ESSYE)
Hkmet Sistemi: Meclis Hkmeti(yasama ve
yrtme organlar,yasamada toplanr)
Meclis Hkmeti sistemi benimsenmitir. Devlet
bakan yoktur. nk, henz devletin rejimi
kurulmamtr.
Mill egemenlik ilkesi kabul edilmitir.
Kuvvetler birlii ilkesi kabul edilmitir.
Tek yumuak anayasamzdr (kabl edilme veya
deitirilmesi yasalarla ayn prosedre tbi anayasa).

C. 1924 ANAYASASI
Hkmet Sistemi: Karma Sistem, Kabine Sistemi
(yasama ve yrtme organlar yasamada toplanr)
Karma Hkmet sistemi, Meclis Hkmeti
sisteminden Parlamenter Hkmet sistemine gei
arasndaki sre demektir.
ounluku demokrasi anlay benimsenmitir [oy
okluu ilkesinin geerli olmas (oulculuk la
kartrmayalm)].
1928de, Devletin dini slmdr hkm kartlmtr.
1930da kadnlar, yerel seimlerde seme, 1934de
genel seimlerde seme seilme hakkn
almlardr.
1931de semen ya 18den 22ye kartlmtr.
1937de, Alt lke Anayasaya girmitir; dolaysyla
Liklik de






770
HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Trkiyede Anayasann Tarihi Geliimi

HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Trkiyede Anayasann Tarihi Geliimi



1946dan itibren ok partili siys hayata geilmi
(ite bu oulculuk), tek dereceli seim sistemi
benimsenmitir.

D. 1961 ANAYASASI
Hkmet Sistemi: Parlamenter Sistem, Kabine
Sistemi (yasama ve yrtme organlar yasamada
toplanr)
Yasama yetkisi, Millet Meclisi ve Cumhuriyet
Senatosu tarafndan bllmtr.
Temel hak ve zgrlklerin en ayrntl biimde
dzenlendii anayasadr.
Sosyal Hukuk Devleti ilkesi ilk kez bu anayasada
yer almtr.
Anayasa Mahkemesi kurularak;
Anayasann stnl ilkesi,
Kanunlarn anayasaya uygunluunun yargsal
denetimi kabl edilmitir.
1971 ve 1973 yllarnda, u dzenlemeler yaplmtr:
Bakanlar Kuruluna Kanun Hkmnde Kararname
karma yetkisi verilmi,
niversite zerklii azaltlm,
TRTnin zerklii kaldrlm,
Askeri Yksek dare Mahkemesi ve Devlet
Gvenlik Mahkemesi kurularak yarg denetimine
snrlama getirilmitir. (DGM ler 2004 de
kaldrlm, yerlerini, Ar Ceza Mahkemeleri
almtr ).

E. 1982 ANAYASASI
Hkmet Sistemi: Parlamenter sistem, Kabine
Sistemi (yasama ve yrtme organlar yasamada
toplanr)
Kazuistik (her eyi kuralla zme yntemi, ayrntc)
bir anayasadr.
En sert anayasamzdr (deitirilmesi zel kurallara
bal).
Yrtme organ glendirilmitir.
Siys kararlar almadaki zorluklar giderici hkmler
getirmitir; unlardr:
Cumhurbakannn TBMM seimlerini yenileme
yetkisi vardr.
Cumhurbakan drdnc tur sonunda da
seilemezse genel seimler yenilenir.
Toplant yeter says, ye tamsaysnn en az
te biri; karar yeter says, katlanlarn salt
ounluudur (bu ounluk ye saysnn
1/4nden bir fazla olmak zorundadr).
Siyas parti gruplar en az 20 milletvekilinden
oluur.
1995 de Anayasada deiiklikler yaplmtr:
12 Eyll 1980 askeri darbesini ven cmleler
kartlmtr.
Seme ve siyas partilere ye olma ya 18 e
inmitir.
Sendikalarn siyaset yapma yasa kalkmtr.
Milletvekili says 550 ye kartlmtr.
Kamu alanlarnn sendika kurmalarna izin
verilmitir.


II. 1961 ve 1982 ANAYASALARININ
KARILATIRILMASI

A. BENZERLKLER
ki anayasa da, asker mdahale sonrasnda
hazrlanmtr.
ki anayasada da, bir kanad sivil, bir kanad asker
kesim oluturmutur:
Asker Kanat Sivil Kanat
1961: Mill Birlik Komitesi Temsilciler Meclisi
1982: Mill Gvenlik Konseyi Danma Meclisi
ki anayasa da halk oyuna sunularak kabl edilmitir
(1961: %61, 1982: %91 EVET oyuyla).
Sivil kanadn bakanlar kurulu kurma ve drme
yetkisi yoktur.
Sivil kanat, seim deil, atamayla gelmitir.

B. FARKLILIKLAR
1961 Anayasasnn aksine, 1982 Anayasasnn halk
oylamasnda anayasann kabl cumhurbakan
seimiyle birletirilmitir (Mill Gvenlik Konseyi
Bakan Kenan Evren 7. Cumhurbakan olmutur).
1982 Anayasas daha kazuistik ve daha serttir.
1961 Anayasas, 1982 Anayasasna kyasla, daha
fazla temel hak ve zgrlklere yer vermitir.
1982 Anayasasnda otorite (devlet) zgrlk
dengesinde otoritenin arl artmtr.


III. 1982 ANAYASASI ve DEMOKRAS
A. TEMEL HKMLER
Trkiye Devleti bir Cumhuriyettir (Madde 1).
Trkiye Cumhuriyeti, insan haklarna saygl, Atatrk
Milliyetiliine bal, demokratik, lik ve sosyal bir
hukuk devletidir (Madde 2).





771
HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Trkiyede Anayasann Tarihi Geliimi

HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Trkiyede Anayasann Tarihi Geliimi

Trkiye Devleti, lkesi ve milletiyle blnmez bir
btndr. Dili Trkedir. Bayra kanunda belirtilen
beyaz ay yldzl al bayraktr. Mill mar stikll
Mardr. Bakenti Ankaradr (Madde 3).
Bu maddeler deitirilemez ve deitirilmeleri teklif
edilemez (Madde 4).

B. DEVLETN TEMEL AMA ve GREVLER
Kiinin temel hak ve zgrlklerini, sosyal ve hukuk
devleti anlayna aykr olan her trl kstlamaya
kar korumak.
nsanlarn madd ve manev gelimesinin nn
amak.
Toplumun rahat, huzur ve sknunu salamak.
Trk Milletinin bamszln ve lkenin blnmez
btnln korumak.
Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, devletin
grevleri olarak Anayasann 5. Maddesinde yerini
bulmaktadr (Trk Milletinin bamszln ve
btnln, lkenin blnmezliini, Cumhuriyeti ve
demokrasiyi korumak, kiilerin ve toplumun refah,
huzur ve mutluluunu salamak, kiinin temel hak ve
hrriyetlerini snrlayan siyasal sosyal ve ekonomik
engelleri kaldrmaya, insann madd ve manev
varlnn gelimesi iin gerekli artlar hazrlamaya
almaktr).

C. K TEMEL HAK ve DEVLER
Herkes, kiiliine bal, dokunulmaz, devredilmez,
vazgeilmez temel hak ve hrriyetlere sahiptir. Temel
hak ve hrriyetler, kiinin topluma, ailesine ve dier
kiilere kar dev ve sorumluluklarn ihtiva eder.
Temel hak ve hrriyetler ancak ktye
kullanldnda ve olaanst durumlarda
snrlanabilir veya durdurulabilir (Madde 12).
Herkes yaama, maddi ve manevi varln koruma
ve gelitirme hakkna sahiptir. Kimseye ikence ve
eziyet yaplamaz (Madde 17).
Hi kimse zorla altrlamaz (Madde 18).
Herkes, kii hrriyeti ve gvenliine sahiptir (Madde
19).
Kimsenin zel ve aile hayatnn gizliliine, konutuna
dokunulamaz (Madde 2021).
Herkes, haberleme, yerleme ve seyahat
hrriyetine sahiptir (Madde 2223).
Herkes, vicdan, dini inan, dnce ve kanaat
hrriyetine sahiptir (Madde 2426).
Basn ve yayn yoluyla grler zgrce aklanabilir.
Basn zgrdr ve sansr edilemez. Herkes dernek
kurma, toplant ve gsteri yry dzenleme ve
mlkiyet edinme hakkna sahiptir ( Madde 2835 ).

D. DOKUNULAMAZ HAKLAR
Yaama hakk.
Karar verilmedike kimse sulu saylamaz.
Su ve cezalar gemie yrtlemez.
Kimse, din, vicdan, dnce aklamasna
zorlanamaz.
Kiinin maddi ve manevi btnlne dokunulamaz.

E. SOSYAL ve EKONOMK HAKLAR
Eitim ve retim hakk. lkretim btn vatandalar
iin zorunludur ve devlet okullarnda paraszdr.
Sosyal gvenlik hakk.
Ailenin korunmas.
alma ve szleme zgrl.
Sendika kurma ve grev hakk.

F. SYAS HAK ve DEVLER
Vatan hizmeti.
Trk vatandal.
Dileke hakk.
Seme ve seilme hakk.
Vergi devi.
Kamu hizmetlerine girme hakk.

G. SEMLERN BALI OLDUU LKELER
Btn vatandalar hi bir ayrm ve snrlama
olmadan oy hakkna sahiptir (genel oy).
Her semen tek oya sahiptir (eit oy).
Oy gizli kullanlr, dkm ak saym eklindedir.
Seimler yarg organlarnn ynetim ve denetiminde
yaplr (Yksek Seim Kurulu).






772
HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Yasama-Yrtme-Yarg Fonksiyonlar

HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Yasama-Yrtme-Yarg Fonksiyonlar



YASAMA-YRTME-YARGI FONKSYONLARI

T.C. Devletinin temel yetkisi vardr: Yasama,
Yrtme, Yarg. Bu kuvvet birbirinden bamszdr.
Gerek demokrasinin gerei de budur. zellikle yargnn
bamsz olmas zorunluluktur. Buna, Kuvvetler Ayrl,
tersi duruma, birlii ad verilir.
Yasama yetkisi: Dzeni salamak amacyla kanun
koyma gcdr. Bu yetkiyi, Trk milleti adna TBMM
kullanr. Baka hi bir kurum ve kiiye devredilemez.
Yrtme yetkisi: Yasalarla konulan hukuk
kurallarn uygulama makamdr. Dier ad daredir.
Ancak, kimi zaman hukuk kurallar koyan
faaliyetlerde de bulunur (Tzk, Ynetmelik, Kanun
Hkmnde Kararname). Yrtme yetkisi,
Cumhurbakan ve Bakanlar Kuruluna verilmitir.
Yarg yetkisi: Trk Milleti, dolaysyla TBMM adna
bamsz mahkemelere aittir.


A. YASAMA (TBMM)
TBMM, genel oyla seilen 550 milletvekilinden oluur.
Seimler, yarg organnn denetimindedir. Bu organ,
Yksek Seim Kuruludur. Kararlar kesindir, itiraz
edilemez. 7 asl 4 yedek yeden oluur (yeleri Yargtay
ve Dantay yeleri arasndan seilir). Seimler, 5 ylda
bir yaplr (sava durumunda TBMM seimleri 1 yl
erteleyebilir).

Bu sre dolmadan da genel seimler yenilenebilir;
yle ki:
TBMM, seimlerin yenilenmesine karar verebilir.
Cumhurbakannn, drdnc turda da seilememesi
durumunda meclis fesholur ve 3 ay iinde yeni seim
yaplr.
Cumhurbakan, TBMM Bakanna danarak
seimlerin yenilenmesine karar verebilir.
Cumhurbakannn bu karar alabilmesi iin:
Bakanlar Kurulunun gvenoyu alamamas (bkz.
1982 Anayasas Madde 110),
Bakanlar Kurulunun gensoru sonucu
drlmesinden sonra geen 45 gnlk srede
yeni Bakanlar Kurulu kurulamamas,
Yeni seilen TBMM de Bakanlk Divannn
seiminden sonra, 45 gn iinde Bakanlar
Kurulunun kurulamamas gereklidir.



TBMM yelerinin %5 i boalrsa ara seime gidilir; ara
seim:
Her seim dneminde bir kez yaplabilir.
Genel seimin zerinden 30 ay gemedike ve genel
seimlere 1 yl kala yaplamaz.
Bir ilde hi ye kalmamsa boalmay izleyen
doksan gnden sonraki ilk Pazar gn ara seim
yaplr(Siirt milletvekilleri istifa etmi, Recep Tayip
Erdoan milletvekili seilmitir).

1- Bakanlk Divan:
TBMMni Bakanlk Divan, Meclis yeleri arasndan
seilen Meclis Bakan, Bakan vekilleri, Ktip
yeler, ve dare amirlerinden oluur.
Siyas parti gruplar Bakanlk iin aday
gsteremezler.
Bakanlk Divan iin, bir yasama dneminde iki
seim yaplr. lk seilenlerin grev sresi iki, ikinci
devre iin seilenlerin yldr.
Bakan adaylar, meclis yeleri iinden, Meclisin
topland gnden itibaren be gn iinde, geici
Bakanlk Divanna bavurur. Bakan seimi gizli
oyla yaplr. lk iki oylamada ye tam saysnn te
iki ve nc oylamada ye tam saysnn salt
ounluu aranr. nc oylamada salt ounluk
salanamazsa, bu oylamada en ok oyu alan iki
aday iin drdnc oylama yaplr. Drdnc
oylamada en ok oyu alan ye Bakan seilir.
Bakan seimi, aday gsterme sresinin bitiminden
itibaren be gn iinde tamamlanr.
Bakan seilene kadar en yal ye geici bakanlk
yapar. Meclis Bakan vekilleri, Ktip yeler ve dare
amirlerinin seilme usulleri Meclis Tz ile
belirlenir.

2- Milletvekili seilme artlar:
Trk vatanda olmak.
30 yan doldurmak.
En az ilkokul mezunu olmak.
Askerlik yapm olmak.
Taksirli sular hari toplam 1 yldan fazla ar hapis
cezas almam olmak (taksirli su, kastl olmayan
fiildir; trafik kazas vb.)
Yz kzartc su ilememi olmak.
Kamu grevlileri iin grevlerinden istifa etmi olmak.









773
HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Yasama-Yrtme-Yarg Fonksiyonlar

HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Yasama-Yrtme-Yarg Fonksiyonlar

3- TBMMnin grev ve yetkileri:
Kanun koymak, deitirmek, kaldrmak.
Bakanlar Kuruluna, Kanun Hkmnde Kararname
karma yetkisi vermek.
Bte ve kesin hesap kanun tasarlarn grmek ve
kabl etmek (Cumhurbakan sadece bte
kanununu veto edemez. TBMM Bte Komisyonu 40
kiiden oluur. yelerin 25i iktidar, 15i muhalefete
mensuptur).
Para baslmasna karar vermek (paradan sfr
atlmasna da).
Sava hali ilan, sava ilan ve silahl kuvvet
kullanlmasna karar vermek (Cumhurbakan ile
birlikte).
Genel ve zel af ilanna karar vermek.
Cumhurbakan ve TBMM Bakanlk Divann
semek.
Tz hazrlamak veya deitirmek.
Milletleraras anlamalarn onaylanmasn uygun
bulmak (bu anlamalar kanun niteliindedir; itiraz
edilemez).

4- TBMMnin bilgi edinme ve denetim yollar:
Soru: TBMM yesinin, szl veya yazl olarak
cevaplandrlmak zere babakan veya bakanlardan
bilgi istemesidir.
Genel Grme: Toplumu ilgilendiren bir kanunun
TBMM genel kurulunda grlmesidir.
Meclis Soruturmas: Babakan veya Bakan-larn
cezai sorumluluklarnn aratrlmasdr. TBMM ye
tam saysnn en az 1/10unun Bakanlk Divanna
verecei nerge ile soruturma almas
istenebilir.Meclis bu istemi en ge bir ay iinde
grr ve gizli oyla karara balar. Soruturma
almasna karar verilmesi durumunda, Meclisteki
siyas partilerin, gleri orannda komisyona
verebilecekleri ye saysnn kat olarak
gsterecekleri adaylar arasndan her parti iin ayr
ayr ad ekme suretiyle kurulacak on be kiilik bir
komisyon tarafndan soruturma yaplr. Komisyon,
soruturma sonucunu belirten raporunu iki ay iinde
Meclise sunar. Soruturmann bu srede
bitirilememesi halinde, komisyona iki aylk yeni ve
kesin bir sre verilir. Bu sre iinde raporun meclis
Bakanlna sunulmas zorunludur. Rapor,
Bakanla verildii tarihten itibaren on gn iinde
yelere datlr. Datmdan itibaren on gn iinde
grlr. Bir bakan, bakanlar veya Bakanlar
Kurulunun Yce Divana sevk karar, ye tam
saysnn salt ounluunun gizli oyuyla alnabilir.
Babakann Yce Divan (Anayasa Mahkemesi) a
sevki durumunda hkmet istifa etmi saylr.
Cumhurbakannn atayaca bir babakan, 45 gn
iinde hkmeti kurmak ve ardndan gvenoyu
almak zorundadr.
Meclis Aratrmas: Belli bir konuda bilgi edinmek
iin yaplan incelemedir.
Gensoru: Hkmet veya bir bakann siyas
sorgulamasdr. Gensoru nergesi, bir siyas parti
grubu adna veya en az 20 milletvekili tarafndan
verilebilir. Bakanlar Kurulu veya bir bakann
drlebilmesi, ye tam saysnn salt ounluu ile
olur. Oylamada yalnz gvensizlik oylar saylr.

NOT:
TBMM, bir yasama ylnda en ok 3 ay tatil yapabilir.
TBMM, Ekim aynn ilk gn Cumhurbakannn a
konumasyla almalarna balar.
Kanun teklif etmeye, sadece Bakanlar Kurulu ve
Milletvekilleri yetkilidir ( Bakanlar Kurulu: Kanun
tasars. Milletvekilleri: Kanun teklif i).
TBMM tarafndan kabl edilen kanunlar
Cumhurbakan 15 gn ierisinde yaynlar.
Yaynlanasn uygun bulmad kanunlar tekrar
grlmek zere TBMMye iade eder (veto). TBMM
kanunu aynen gnderirse, Cumhurbakan
yaynlamak zorundadr.Ardndan 60 gn ierisinde
Anayasa Mahkemesine kanunun iptali iin bavuru
hakk vardr.
Kanun kabilmesi iin, ye tam saysnn en az 1/3
oturumda bulunmaldr (toplant yeter says).
Toplantya katlanlarn salt ounluu karar yeter
saysdr. Karar yeter says, ye tamsaysnn nn
bir fazlasndan az olamaz.
Milletvekili, meclis almalarna zrsz olarak bir
ay ierisinde toplam be gn katlmazsa yelii
der. Yasama dokunulmazl veya yelii kaldrlan
milletvekili, Meclis Genel Kurulu kararnn alnd
tarihten balayarak 7 gn iinde Anayasa
Mahkemesine bavurur. Anayasa Mahkemesi de 15
gn iinde kesin karara balar.
Anayasann deitirilmesi, TBMM ye tam saysnn
en az 1/3 tarafndan yazyla teklif edilir. Teklifin
kabl, Meclis ye tam saysnn 3/5 ounluu ile
gerekleir. Ayrnt iin bkz. Madde 175.











774
HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Yasama-Yrtme-Yarg Fonksiyonlar

HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Yasama-Yrtme-Yarg Fonksiyonlar



B. YRTME
(BAKANLAR KURULU CUMHURBAKANI )

1- Bakanlar Kurulu
Bakanlar Kurulu, Babakan ve bakanlardan oluur.
Bakanlklarn kurulmas, kaldrlmas, grevleri,
yetkileri ve rgtlenmesi kanunla olur.
TBMM yeleri arasndan ounluk lkesi gerei
TBMMye en fazla yeyi sokmu partinin genel
bakan Babakan olarak Cumhurbakannca atanr.
Ancak bu bir zorunluluk deildir. Aznlktaki bir parti
genel bakann da atayabilir. Babakan, 45 gn
iinde hkmeti kurmak zorundadr. Bakanlar
babakan tarafndan seilir, Cumhurbakannca
atanr. Liste TBMMye sunulur. Tatilde ise, toplantya
arlr. Hkmetin program, kuruluundan en ge
bir hafta iinde Babakan veya bir bakan tarafndan
TBMMde okunur ve gvenoyuna bavurulur.
Gvenoyu iin grmeler, programn okunmasndan
iki tam gn getikten sonra balar ve grmelerin
bitiminden bir tam gn getikten sonra oylama
yaplr. Gven istemi ancak, tam ye saysnn salt
ounluuyla reddedilebilir.
Bakanlar, milletvekilleri veya milletvekili seilme
artlarn tayanlar arasndan babakan tarafndan
seilir, Cumhurbakannca atanr (milletvekili
olmayanlar da bakan olabilir).
Cumhurbakan, babakann nerisi zerine
bakanlarn grevlerine son verebilir (ilk kez 1982
Anayasasnda yer almtr).
Bakanlar Kurulunun bakan Babakandr.
Olaanst dnemlerde Cumhurbakandr.
Babakan, bakanlarn hiyerarik miri deildir.
Boalan bir bakanla 15 gn iinde atama yaplmas
zorunludur. Bir bakan, birden fazla bakanla veklet
edemez.
TBMM genel seimlerinden nce, Adalet, leri ve
Ulatrma bakanlar grevlerinden ekilir. Seimin
balang tarihinden gn nce; seim dnemi
bitmeden seimin yenilenmesine karar verilmesi
halinde ise, bu karardan balayarak be gn iinde,
bu bakanlklara TBMM iinden veya dardan
bamszlar Babakan tarafndan atanr. Seimlerin
yenilenmesine karar verildiinde, Bakanlar Kurulu
ekilir ve Cumhurbakan geici Bakanlar Kurulunu
oluturmas iin bir Babakan atar. Geici Bakanlar
Kurulu, seimin yenilenme kararnn Resm
Gazetede ilanndan itibaren be gn iinde kurulur.
Geici Bakanlar Kurulu iin gvenoyuna
bavurulmaz. Geici Bakanlar Kurulu, seim
sresince ve yeni meclis toplanncaya kadar grev
yapar.

NOT:
Olaanst Hl ve Skynetim:
1982 Anayasasna gre, olaanst hl iln yetkisi,
Cumhurbakan bakanlnda toplanan Bakanlar
Kuruluna aittir. 1982 Anayasas tr olaanst hl
rejimine yer vermitir. ki durumda olaanst hl, dier
durumda skynetim iln edilir. Doal afet, tehlikeli
salgn hastalklar, ar ekonomik bunalm olaanst
hle birinci sebeptir. iddet olaylarnn yaygnlaarak
kamu dzenini ciddi ekilde bozmas olaanst hl
ilnna ikinci sebeptir. Skynetim, sava hli
durumunda iln edilir. Olaanst hli, Cumhurbakan
bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu iln eder.
Skynetimi, Cumhurbakan bakanlnda toplanan
Bakanlar Kurulu, Mil Gvenlik Kurulunun grn
aldktan sonra iln eder. Olaanst hl veya
skynetim iln edildikten sonra Resm Gazetede
yaynlanr ve TBMMye sunulur. Olaanst hl ve
skynetim 6 ay iin iln edilir. Gerekli artlar
olutuunda 4 ay uzatlabilir (TBMM uzatr).

Skynetim iln edildikten sonra:
Kolluk grev ve yetkileri asker makamlara geer.
Temel hak ve hrriyetler snrlanabilir veya
durdurulabilir.
Baz davlara Asker Mahkemelerde baklr.

Cumhurbakannn, Bakanlar Kurulu ile birlikte yapt
ilemlerden Babakan ve ilgili bakanlar sorumludur.
Buna, Kar mza Kural denilir.

Kavramlar
Kanun Hkmnde Kararnme (KHK):
Anayasamza 1971 ylnda girmitir.
Olaan dnemde Bakanlar Kurulu tarafndan
karlr.
Olaanst dnemde Cumhurbakan bakanlnda
toplanan Bakanlar Kurulu tarafndan karlr.
KHK karmak iin TBMM tarafndan Bakanlar
Kuruluna Yetki Kanunu ile izin verilmesi gerekir.
Olaanst dnemde karlan KHKde yetki
kanununa ihtiya yoktur.
KHKlerde, kii hak ve devleri ile ilgili dzenleme
yaplamaz.





775
HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Yasama-Yrtme-Yarg Fonksiyonlar

HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Yasama-Yrtme-Yarg Fonksiyonlar

KHKler, bir trih belirlenmemise, Resm Gazetede
yaynlandklar gn yrrle girer ve ayn gn
TBMMye sunulurlar.

Tzk: Kanunlarn uygulanmasn gstermek ve
emrettii ileri belirlemek amacyla Bakanlar Kurulu
tarafndan karlr ve Dantayn incelemesinden
geirilir.Tzkler Cumhurbakannca onaylanr ve
kanunlar gibi Resm Gazetede yaynlanr.

Ynetmelikler: Babakan, Bakanlklar ve kamu kurum
ve kurulularnn kendi i yaplarn ve alma
sistemlerini belirlemek amacyla karlr.

2- Cumhurbakan
Cumhurbakan TBMM tarafndan seilir. 1961
Anayasasndan farkl olarak 1982 Anayasas
Cumhurbakannn TBMM dndan da seilmesine izin
verir. Ancak, Cumhurbakannn TBMM dndan aday
gsterilmesi Meclis ye tam saysnn en az 1/5nin yazl
nerisiyle olur. Cumhurbakannn tarafszln salama
amacna dnk olarak da:
grev sresinin 7 yl olmas,
seimde nitelikli ounluk (oy birlii veya oy birliine
yakn sonu) aranmas,
iki kez seilememesi,
ye olduu siyas partiden istifa etmesi artlar
getirilmitir.
NOT:
Cumhurbakan, siys ve hukuk sorumsuzdur. TBMM
ye tam saysnn 4/3nn verecei kararla, sadece
vatana ihnetle sulanabilir.

a) Cumhurbakan seilme artlar:
Trk vatanda olmak.
40 yan doldurmak.
Yksek renim yapm olmak.
Milletvekili seilme yeterliliini tamak.

b) Cumhurbakan seimi drt turla yaplr :
1. tur ye tam saysnn te iki ounluu.
2. tur ye tam saysnn te iki ounluu.
3. tur ye tam saysnn salt ounluu (yardan
bir fazla).
4. tur nc oylamada en ok oyu alan iki aday
arasndan salt ounluk.
Drdnc oylamada seilemezse, Meclis seimleri
yenilenir (ilk kez 1982 Anayasasnda yer almtr).
Cumhurbakan seimi, Cumhurbakannn grev
sresinin dolmasndan 30 gn nce veya makamn
boalmasndan 10 gn sonra yaplr. Seim, balama
tarihinden itibaren 30 gn iinde sonulandrlmak
zorundadr. Bu sre ierisinde Cumhurbakan
grevini srdrr.

c) Cumhurbakannn grev ve yetkileri
Yasama ile ilgili olanlar:
Yasama ylnn ilk gnnde, TBMM al konumas
yapmak.
TBMM yi toplantya armak.
Kanunlar 15 gn iinde yaynlamak veya tekrar
grlmek zere TBMMye iade etmek.
Anayasa deiiklikleri ile ilgili kanunlar, gerekli
grd durumda halk oyuna sunmak (referandum).
TBMM seimlerinin yenilenmesine karar vermek.
Kanunlarn, Kanun Hkmnde Kararnamelerin ve
Tzklerin anayasaya aykrl iddias ile Anayasa
Mahkemesine 60 gn iinde iptal davas amak.

Yrtme ile ilgili olanlar:
Babakan atamak veya istifsn kabl etmek.
Babakann teklifi zerine bakanlar atamak veya
grevlerine son vermek.
Gerekli grdnde Bakanlar Kuruluna bakanlk
etmek (bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu
kararyla skynetim veya olaanst hl iln edilip
Kanun Hkmnde Kararnme karlr).
Yabanc devletlere temsilci gndermek, yabanc
temsilcileri kabul etmek.
Genel Kurmay Bakann atamak.
TBMM adna Trk Silhl Kuvvetlerinin Ba
Komutanln temsil etmek.
Milletler aras antlamalar onaylamak ve
yaynlamak.
Trk Silhl Kuvvetlerinin kullanlmasna karar
vermek (TBMM ile birlikte kullanr).
YK yeleri ve niversite rektrlerini semek.
Mill Gvenlik Kurulunu toplantya armak ve
bakanlk etmek.
Devlet Denetleme Kurulu yeleri ve bakann
atamak (Kurul, 1982 Anayasas ile kurulmutur.
Silhl Kuvvetler ve yarg organlar denetim alan
dndadr).
Srekli hastalk, sakatlk veya kocama sebebiyle
belirli kiilerin cezalarn hafifletmek veya kaldrmak.








776
HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Yasama-Yrtme-Yarg Fonksiyonlar

HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Yasama-Yrtme-Yarg Fonksiyonlar



Yarg ile ilgili olanlar:
Anayasa Mahkemesi yelerini semek.
Dantay yelerinin 1/4 n semek.
Yargtay Cumhuriyet Ba Savcs ve Yargtay
Cumhuriyet Ba Savc Vekilini semek.
Asker Yargtay yelerini semek.
Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu yelerini
semek (bu Kurul da, Yargtay yelerinin tamam,
Dantay yelerinin 3/4 n seer).
Asker Yksek dare Mahkemesi yelerini semek.

NOT:
Cumhurbakannn, Bakanlar Kurulu ile birlikte
yapt ilemlerden Babakan ve ilgili bakanlar
sorumludur. Buna, Kar mza Kural denilir.
Cumhurbakannn tek bana yapaca ilemlere
kar yarg organlarna bavurulamaz.
Cumhurbakanna TBMM bakan veklet eder.
Cumhurbakanl Genel Sekreterlii,
Cumhurbakanl Kararnamesi ile dzenlenmitir
(bu hakk ilk kez 1982 Anayasas vermitir).
Sekreterlik, Cumhurbakanl adna inceleme ve
aratrma yapar.

C. YARGI
Hkimlik Teminat: 1982 Anayasas bu teminatn
ierisine savclar da almtr. Buna gre, hkim ve
savclar azlolunamaz (su unsuru hari), kendileri
istemedike, anayasada gsterilen yatan ( 65 ) nce
emekliye ayrlamazlar (olumsuz salk koullar hari).

1- Yksek Mahkemeler
a) Anayasa Mahkemesi
11 asl 4 yedek yeden oluur.
yelerini Cumhurbakan seer.
Salt ounlukla karar verir (Anayasa deiiklii iptali
ve siyas parti kapatlmas kararlarnda ise, bete
oy okluu aranr).

Grevleri:
Kanunlar, Kanun Hkmnde Kararnameler ve TBMM
Tz nn Anayasaya ekil ve esas bakmndan
uygunluunu denetler. Olaanst hallerde,
skynetim ve sava hallerinde karlan kanun
Hkmnde Kararnamelerin iptali iin Anayasa
mahkemesine dava alamaz. ekil bakmndan
denetleme, Cumhurbakan veya TBMM yelerinin
bete biri tarafndan istenebilir. Kanunun yaynland
tarihten itibaren on gn getikten sonra ekil
bozukluuna dayal iptal davas alamaz.
Kanunlarn, Kanun Hkmnde Kararnamelerin ve
TBMM Tznn veya bunlarn belirli madde ve
hkmlerinin ekil ve esas bakmndan anayasaya
aykrl iddiasyla Anayasa Mahkemesine iptal
davas ama hakk, Cumhurbakan, ktidar ve ana
muhalefet partisi Meclis gruplar ile TBMM ye tam
saysnn en az bete biri tutarndaki yelere aittir.
ktidarda birden fazla siyas partinin bulunmas
halinde, dava ama hakkn en fazla yeye sahip
olan parti kullanr. ptal davas ama hakk, iptali
istenen kanunun Resm Gazetede
yaynlanmasndan balayarak altm gn sonra
der. Anayasa Mahkemesi, iin kendisine
geliinden balamak zere be ay iinde kararn
verir ve aklar. Bu sre iinde karara balamazsa,
yrrlkteki kanun hkmlerine gre sonulandrr.
Anayasa Mahkemesi kararlar kesindir. ptal
kararlar, gerekesi yazlmadan aklanamaz. Kanun,
Kanun Hkmnde Kararname ve Meclis Tz
veya bunlarn hkmleri, iptal kararnn Resm
Gazetede yaynland tarihte yrrlkten kalkar.
Gerekli grrse Anayasa Mahkemesi, iptal
hkmnn yrrle girecei tarihi ayrca
kararlatrabilir. Bu tarih, kararn Resm Gazetede
yaynland gnden balayarak bir yl geemez.
Anayasa Mahkemesinin, iin esasna girerek verdii
red kararnn Resm Gazetede yaynlanmasndan
sonra on yl gemedike ayn kanun hkmnn
Anayasaya aykrl iddiasyla tekrar bavuruda
bulunulamaz.
Cumhurbakan, Bakanlar Kurulu yeleri, Anayasa
Mahkemesi, Yargtay, Dantay, Asker Yargtay,
Asker Yksek dare Mahkemesi bakan ve yelerini,
basavclarn, Cumhuriyet Basavc vekilini,
Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu ve Saytay
Bakan ve yelerini grevleriyle ilgili sulardan dolay
Yce Divan sfatyla yarglar; kararlar kesindir.
Yasama dokunulmazlklarnn iptali davalarna bakar.
Siyas partilerin kapatlma davalarna bakar
(kapatmaya karar verilebilmesi iin bete oy
okluu arttr. Siyas partilerin mal denetimini
Anayasa Mahkemesi yapar. Ancak Anayasada,
Anayasa Mahkemesinin Grevleri bal altnda
deil, Siyasi Partilerle lgili Hkmlerin 69.
Maddesinde yer almakta ve Anayasa Mahkemesi
bu denetim grevini yerine getirirken Saytaydan





777
HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Yasama-Yrtme-Yarg Fonksiyonlar

HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Yasama-Yrtme-Yarg Fonksiyonlar

yardm salar. Anayasa Mahkemesinin bu denetim
sonunda verecei kararlar kesindir. denilmektedir).
Uyumazlk Mahkemesi yelerini, kendi yeleri
arasndan seer.

b) Yargtay
Adliye mahkemelerince verilen karar ve hkmlerin son
inceleme merciidir. Kanunla gsterilen belli davalara da
ilk ve son mahkeme olarak bakar. yeleri, Hakimler ve
Savclar Yksek Kurulu yeleri tarafndan seilir.

c) Dantay
dar mahkemelerce verilen karar ve hkmlerin son
inceleme merciidir. Kanunla gsterilen belli davalara da
ilk ve son mahkeme olarak bakar. yelerinin 3/4
Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu, 1/4
Cumhurbakan tarafndan seilir.

d) Asker Yargtay
Asker mahkemelerde verilen karar ve hkmlerin son
inceleme merciidir. Ayrca asker kiilerin kanunla
gsterilen belli davalarna ilk ve son mahkeme olarak
bakar. yeleri Cumhurbakan tarafndan seilir.

e) Asker Yksek dare Mahkemesi
Asker kiileri ilgilendiren ve asker hizmete ilikin idar
ilem ve eylemlerden doan uyumazlklarn yarg
denetimini yapan ilk ve son mahkemedir. Ancak, askerlik
ykmllnden doan uyumazlklarda, ilgilinin asker
kii olmas art aranmaz. yelerini Cumhurbakan
seer.

f) Uyumazlk Mahkemesi
Adl, idar ve asker yarg merciileri arasndaki grev ve
hkm uyumazlklarn kesin olarak zmeye yetkilidir.
Mahkeme bakanln, Anayasa Mahkemesi tarafndan
kendi yeleri arasndan grevlendirilen ye yapar. Dier
mahkemelerle Anayasa Mahkemesi arasndaki grev
uyumazlklarnda, Anayasa Mahkemesinin karar esas
alnr.

g) Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu
Adl ve idar hkim ve savclar meslee kabl etme,
atama, nakletme ve terf ilemlerini yapar. Bakan
Adalet Bakandr.

h) Saytay
Genel ve katma bteli dairelerin btn gelir ve
giderlerini inceleyen yksek hesap mahkemesidir.
Saytayn kesin hkmleri hakknda, ilgililer, yazl
bildirim tarihinden itibaren 15 gn iinde, bir kereye
mahsus olmak zere karar dzeltilmesi isteminde
bulunabilirler. Bu kararlar dolaysyla idr yarg yoluna
bavurulamaz. Vergi, benzeri ml ykmllk ve
devler hakknda Dantay ile Saytay kararlar
arasndaki uyumazlklarda, Dantay kararlar esas
alnr.

NOT:
Saytay ile Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu, Yksek
Mahkeme deildir; o statde saylrlar.

Mof AIini;






778




I. BLM: HUKUK BLGLER VE ANAYASA


1. Toplum ilikilerini dzenleyen aadaki
kurallardan hangisi kiileri balar ve karlkl
szleme esasna dayanr?

A) Hukuk kurallar B) Ahlk kurallar
C) Gelenekler D) Din kurallar
E) rf ve detler



2. Aadakilerden hangisi, toplumsal hayat
dzenleyen kurallarn ortaya kmasnda etkili
olmamtr?

A) Zayflarn gl olanlara kar korunmas
ihtiyc
B) Ticaret yapma gerei
C) Toplum ilikilerinin salkl yrtlmesi
zorunluluu
D) Toplumda i blm ve dayanma gibi
zorunluluklarn olmas
E) Toplumun ortak deerlerinin zamanla
deimesi gerektii inanc



3. Toplumsal hayat dzenleyen aadaki
kurallardan hangisine uyulmamas durumunda
devlet devreye girer?

A) Din kurallar B) Ahlk kurallar
C) Gelenekler D) Hukuk kurallar
E) rf ve detler

4. Trk toplumunun gnlk yaantsnda uymaya
alt;
Byklerin ellerini pmek,
Yemek yerken azn aprdatmamak,
Karlat kiilere selm vermek
gibi davranlar toplum ilikilerini dzenleyen
kurallardan hangisiyle ilgilidir?

A) Hukuk kurallar B) Din kurallar
C) rf-det D) Ahlk kurallar
E) Anayasa kurallar









5. Devlet, siyas bakmdan rgtlenmi millet veya
milletler topluluunun oluturduu hukuk bir
varlktr.
Buna gre, aadakilerden hangisi devletin
temel zellikleri arasnda saylamaz?

A) Devlette vatandalar arasndaki ilikileri
dzenleyen hukuk kurallarnn var olmas
B) Toplumun ayn dini inana sahip olmas
C) Milletin zerinde yaad belli bir toprak
parasnn olmas
D) Ynetimle ilgili kurallarn olmas
E) Bir arada yaama dncesine sahip belli bir
toplumun olmas









6. Aadaki devlet ekillerinin hangisinde
egemenlik bir zmreye aittir?

A) Mert devlet B) Oligarik devlet
C) Otokratik devlet D) Monarik devlet
E) Mutlakiyeti devlet






779
HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Yasama-Yrtme-Yarg Fonksiyonlar

HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Yasama-Yrtme-Yarg Fonksiyonlar

7. Toplumda zaman iinde kendiliinden oluan, iyi ve
kt kavramlarndan iyinin yaplmasn, ktnn
yaplmamasn emreden davran kurallarna ahlk
kurallar denilir.
Buna gre, aadaki davranlardan hangisi
ahlk kurallarna aykrdr?

A) Bor vermek
B) ilikilerini yazl szlemelere dayandrmak
C) Yntemini dikkate almadan baarl kiileri her
zaman rnek almak
D) Arkada seiminde zenli olmak
E) Birine sz vermek




8. Aadakilerden hangisi, demokrasilerin
dayand temel ilkelerden deildir?

A) oulculuk B) zgrlk
C) ounlukuluk D) Eitlik
E) Mill egemenlik





9. Devletlerin bir araya gelmesiyle oluan ve her
bir devlette farkl hukuk kurallarnn uyguland
devlet ekli hangisidir?

A) Kapitalist devlet B) Sosyalist devlet
C) niter devlet D) Teokratik devlet
E) Federal devlet






10. Devlet snrlar iinde ayn hukuk kurallarnn
geerli olduu, tek bir siys otoritenin
egemenlii elinde tuttuu devlet ekli
aadakilerden hangisidir?

A) Lik devlet B) Otokratik devlet
C) Kapitalist devlet D) Federal devlet
E) niter devlet

11. Ynetimde din kurallarnn etkin olduu devlet
ekli aadakilerden hangisidir?

A) Lik devlet B) Federal devlet
C) niter devlet D) Oligarik devlet
E) Teokratik devlet






12. Aadakilerden hangisi, devletin var olmasn
salayan unsurlar arasnda yer almaz?

A) rgtl toplum
B) Snrlar belli bir vatan
C) Bamsz bir lke
D) Ortak tarih ve kltrel deerler
E) Devletin gc zerinde g bulunmamas






13. Demokratik ynetimlerde birden fazla siyas
partinin bulunmas aadakilerden hangisinin
gereklemesi asndan nemlidir?

A) Seimlere katlm orannn artmas
B) Deiik dncedeki halkn temsilcilerinin
meclise girebilmesi
C) Koalisyonlarn kurulmas
D) Birlik ve dayanmann glenmesi
E) Temsilci seiminin kolaylamas





14. lkemizde aadaki demokrasi ynetimlerinden
hangisi uygulanmaktadr?

A) Mertiyet
B) Temsil demokrasi
C) Dorudan demokrasi
D) Yar dorudan demokrasi
E) Sosyal demokrasi







780


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Test 1 A E D C B B C C E E E D B B