Rapor No: 36, Mart 2011

TUNUS HALK DEVRM VE SONRASI

ORSAM
Ortadou Stratejik Aratrmalar Merkezi
Ortadou Stratejik Aratrmalar Merkezi
Center for Mddle Eastern Strategc Studes

POPULARREVOLT IN TUNISIA
AND ITS AFTERMATH

TUNUS HALK DEVRM VE SONRASI

POPULAR REVOLT IN TUNISIA
AND ITS AFTERMATH

Rapor No: 36
Mart 2011
Ankara - TRKYE ORSAM 2011
Bu raporun ieriginin telif haklar ORSAMa ait olup, 5846 Sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarnca kaynak gsterilerek ksmen yaplacak
makul alntlar ve yararlanma dnda, hibir ekilde nceden izin alnmakszn kullanlamaz, yeniden yaymlanamaz. Bu raporda yer alan
degerlendirmeler yazarna aittir; ORSAMn kurumsal grn yanstmamaktadr.
257$'28675$7(-.$5$7,50$/$50(5.(=
Tarihe
Turlie'de elsillii hissedilmee bclccn Drtcdou crctirmclcri lonusundc lcmuounun
te di politilc etrelerinin ihticlcrinc cnit terebilmel cmccilc, : Dccl zoop tcrihinde Dr-
tcdou Strctejil Arctirmclcr Merlezi (DRSAM) lurulmutur. Kisc surede cpilcncn lurum,
climclcrini Drtcdou ozelinde ounlctirmitir.
2UWDGRX\D%DN
Drtcdou'nun i ie emi birol sorunu bcrindirdii bir ereltir. Anccl, ne Drtcdou ne de
hclllcri, olumsuzlullcrlc ozdeletirilmi bir imcjc mchlum edilmemelidir. Drtcdou ulleleri,
hclllcrindcn cldillcri ule te i dincmillerini sejerber ederel bcriil bir lcllinmc sejerber-
lii bclctcccl potcnsiele schiptir. ole hclllcrinin bir crcdc ccmc ircdesine, detletlerin
eemenlil hclllcrinc, birelerin temel hcl te hurrietlerine sci, erel ulleler crcsindc e-
rel uluscl olelte lclici bcriin te huzurun temin edilmesinin on crtidir. Drtcdou'dcli sorun-
lcrin lctrcnmcsindc cdil te ereli ozumler uzerinde durulmcsi, uzlcmcci inisictijeri ce-
scretlendireceltir Sozlonusu eretede, Turlie, clin etresinde bolesel istilrcr te rejchin
lol sclmcsi iin cpici lctlilcrini surdurmelidir. Cepheleen elsenlere dchil olmcdcn, tcrcjcr
crcsindc dicloun tesisini lolclctirmcc detcm etmesi, tutcrli te uzlctirici politilclcrilc
sclcdii uluslcrcrcsi destei en etlili biimde deerlendirebilmesi bole detletlerinin te hcll-
lcrinin ortcl menjcctidir.
%LU'QFH.XUXOXX2ODUDN256$0QdDOPDODU
DRSAM, Drtcdou clclimcsinc uun olcrcl, uluslcrcrcsi politilc lonulcrinin dchc sclil-
li lctrcnmcsi te uun pozisonlcrin clincbilmesi cmccilc, lcmuounu te lcrcr clmc me-
lcnizmclcrinc cdinlctici bililer suncr. Icrlli hcrelet seenelleri ieren jlirler uretir. Et-
lin ozum onerileri oluturcbilmel iin jcrlli disiplinlerden elen, clcnindc etlin crctirmc-
cilcrin te enteleltuellerin nitelilli climclcrini tetil eder. DRSAM, bolesel elimeleri te
trendleri titizlille irdeleerel ilililere ulctircbilen ulu bir cim lcpcsitesine schiptir. DR-
SAM, ueb sitesile, clil Drtcdou Ancliz te clti clil Drtcdou Etutleri derilerile, cnclizle-
rile, rcporlcrilc te litcplcrilc, uluscl te uluslcrcrcsi olelte Drtcdou litercturunun eli-
imini destellemeltedir. ole ullelerinden detlet cdcmlcrinin, burolrctlcrin, clcdemisen-
lerin, strctejistlerin, czetecilerin, icdcmlcrinin te STK temsilcilerinin Turlie'de lonul edil-
mesini lolclctircrcl bili te duuncelerin erel Turlie erel dunc lcmuoulc pclcil-
mcsini sclcmcltcdir.
STRATEJK BLG YNETM, ZGR DNCE RETM
ORSAM
ORTADOU STRATEJK ARATIRMALAR MERKEZ
www.orsam.org.tr
TUNUS HALK DEVRM VE SONRASI
indekiler
Takdim ....................................................................................................................................................... 5
zet ......................................................................................................................................................... 7
Tunus Halk Devrimi ve Sonras ........................................................................................................... 7
Burgiba Dnemi Tunus ......................................................................................................................... 8
Zeynel Abidin Bin Ali Dnemi ............................................................................................................ 9
Tunusta Halk syanlarnn Balamas ................................................................................................ 11
Tunusta Yeni Sre ................................................................................................................................. 12
4
ORSAM
Rapor No: 36, Mart 2011
ORSAM
Dr. MuhammedAdil
1unus`ta dogdu. \ksek ogrenimi lransa Lyon Uniersitesi`nde gazetecilik` alan:nda tamamlad:. Daha sonra ulus-
lararas: iliskiler konular:nda yksek lisans e doktora yapt:. 1unus Ll Ahbar Gazetesi yaz: isleri mdrlg goreinde
bulundu. 1992 y:l:nda 1rkiye`ye yerlesti e Kanal teleizyonun ilk Arapa haber spikeri oldu. (esitli Arap gazete
e teleizyon kanallar:n:n 1rkiye temsilciligi goreinde bulunan Dr. Adil halen Al Arab gazetesi e As Sabah gaze-
telerinde kose yazar:d:r. Ayn: zamanda 1unus Ll Manar Uniersitesi misar ogretim yesidir. 1rk-Arap iliskileri uz-
man: olarak ok say:da arast:rma e makalesi ard:r. Uzun sredir, Ankara merkezli 1rk-Arap Bilim Kltr e Sa-
nat Dernegi`nin ,1ASCA, baskanl:g:n: yrtmektedir.
ORSAM
Rapor No: 36, Mart 2011
5
ORSAM
7$.'0
1unus`taki halk hareketinin 1unus Lski Delet Baskan: Zeynel Abidin Bin Ali`nin 23 y:ll:k iktidar:n: sona erdirmesi
ile Ortadogu`nun e Kuzey Arika`n:n onemli baz: diger lkeleri de benzer hareketlerle sars:lmaya baslam:st:r. 1unus
ayaklanmas: bir anlamda milat olmustur. \:llard:r M:s:r yonetiminde hkimiyetini pekistirmis olan Isn Mbarek`in
goreini b:rakmas:nda, 1unus olaylar:n:n etkisinde kalan M:s:r halk:n:n bask:s: belirleyici olmustur. Iktidarlar: daha
once gorlmemis biimde sarsan hareketler simdi Bahreyn e \emen yonetimlerini zorlamaktad:r.
1unus`ta Aral:k 2010`da baslayan degisim sreci kendinden sadece isyanlar ile degil, isyan sonras: ortaya :kacak eko-
nomik, toplumsal e siyasi yap:larla da soz ettirecektir. Ialk hareketinin, yozlasm:s bir iktidar: degistirmede basar:l:
oldugu bir gerektir. lakat yeni donemde halk:n ozlemini duydugu ekonomik e siyasi dzenin ne sekilde, kimler ta-
ra:ndan, nas:l insa edilecegi hakk:nda yeterli eri yoktur. Ornegin, bir basar: oyks olan 1unus ayaklanmas:, halen
bir lider ya da gl liderler ortaya :karamam:st:r.
1unus`taki gelismeleri bas:ndan itibaren titizlikle izleyen e gelismeleri an: an:na yorumlayan ORSAM, bu lkeyle ilgili
yay:nlad:g: raporlara bir yenisi eklemenin gururunu yasamaktad:r. Raporumuzu kaleme alan e kendisi de bir 1unuslu
olan 1rk-Arap Bilim, Kltr e Sanat Dernegi ,1ASCA, Baskan: Muhammed Adil, olaylara yerli bir analist gozy-
le bakarak lkesindeki degisim srecinin detaylar:n: degerlendirmektedir. Say:n Adil`e al:smalar: iin tesekkrlerimi-
zi sunuyor, yeni raporumuzun 1unus`taki dinamiklerin daha iyi anlas:lmas:na katk:da bulunmas:n: temenni ediyoruz.
\eni raporlar:m:zda bulusmak dilegiyle,
Iasan Kanbolat
ORSAM Baskan:
ORSAM
Rapor No: 36, Mart 2011
7
TUNUS HALK DEVRM VE SONRASI
ORSAM
Rapor No: 36, Mart 2011
Hazrlayan: Dr. MuhammedAdil
TASCA Bakan
turkisharab@gmail.com
TUNUS HALK DEVRM VE SONRASI
zet
Zeynel Abidin bin Alinin younlaan halk isyanlarn bastramamas nedeniyle lkeden ayrl-
mas 23 yllk iktidarn sonlandrm ve Tunus iin yeni bir srecin balangc olmutur. Zey-
nel Abidin Bin Alinin lkeyi terk etmesinin ardndan Anayasann 57. Maddesi devreye girmi
ve daimi boluk durumunu teyit ederek Meclis Bakan geici Cumhurbakan olarak atanm-
tr. Kurulan geici hkmette yer alan isimlerin Zeynel Abidin Bin Alinin partisine ait olma-
s halk eylemlerinin devam etmesini de beraberinde getirmi, bu eylemler sonucunda ilk geici
hkmet istifa etmi ve rahatszlk yaratan isimlerin tavsiye edilmesi ile birlikte yeni bir gei-
ci hkmet kurulmutur. Ancak tm istifalar ve Demokratik Anayasal Birlik Partisinin feshe-
dilmesi Tunus halk iin yeterli olmam ve geici Babakan Gannui istifa etmek zorunda kal-
mtr. Grld gibi Tunusta siyasi deiimin yanls kitleler geen sre zarfnda kararllk-
larn kaybetmemilerdir.
Artk blgenin bir deiim ve dnm srecine girdii kabulnden yola karak hem lke-
de hem de blgede yeni siyasi aktrlerin ve etkinliklerinin balayaca tahmini yaplabilir.
Fransann ve kltrnn blge lkeler zerinde yaratt olumsuz etkilerin bu deiim srecin-
de ayrca rol olacaktr. Bu durum sadece Tunus iin deil, Senegal, Mali, Burkina, Fildii Sa-
hili, Gine gibi lkelerin bulunduu Bat Afrika ve Moritanya, Cezayir Fasn iinde bulunduu
Kuzey Afrika iin geerli olmaktadr. O nedenle bu deiim srecinde yeni ortaklklar olaca
ngrlmelidir. Bu bakmdan Tunus- Trkiye ilikileri hem blgesel deiimin salkl yaplan-
drlmas asndan hem de Trkiyenin blge lkeler ile daha yakndan iliki kurabilmesi a-
sndan nem tamaktadr.
ORSAM
ORTADOU STRATEJK ARATIRMALAR MERKEZ
8
ORSAM
Rapor No: 36, Mart 2011
ORTADOU STRATEJK ARATIRMALAR MERKEZ
ORSAM
Burgiba Dnemi Tunus
Tunus Cumhuriyeti, Habib Burgiba tara-
fndan 20 Mart 1956da kurulmutur. Pe-
ki 1956ya kadar Tunusun durumu nedir?
1881de balayan Fransa idaresi 1956ya kadar
devam etmitir. Tunus bu tarihe kadar Os-
manl Devletine bal bir Trk olan Beyin ik-
tidaryla ve beylik sistemiyle ynetilen bir Os-
manl Vilayetiydi ve Osmanldan ayrlan son
vilayetti. Osmanl bayran ve devletini 19
Mart 1956ya kadar devam ettirmitir. Tunus
bayra, 1956 tarihine kadar Osmanl bayra-
, bakent ise sembolik olarak stanbul ola-
rak kalmaya devam etmitir. te yandan, 19
Mart 1956ya kadar beylik sistemi devam et-
mitir. 1881 tarihinde Fransa tarafndan kral-
lk teklif edilmesine ramen Hseyin bin A-
li, vali olarak kalmay tercih etmi ve Fransz-
lar ile birlikte Hseyin bin Ali dnemi bala-
mtr. Hseyniler, 1956ya kadar lkenin ba-
nda kalmtr. Bu dnemde Fransa yneti-
mi ile halk arasnda bir diyalogdan bahsetmek
mmkn deildir. Bu durumun nedeni ise ge-
nel olarak yarg dhil tm i ynetimin tama-
men beye bal olmasdr. Ancak paralel ola-
rak Tunuslular bu dnemde Franszlara kar-
direni balatmtr. te yandan bu direni
Bey tarafndan da desteklenmitir.
Eitimini Fransada alan bir grubun balat-
t direnite El Hizbul tirak-i Dsturi (A-
nayasal Sosyal Dstur Partisi) nemli bir rol
oynam ve Habib Burgiba ve baz arkadala-
r ise n plana kmtr. Burgiba ise hareke-
tin bakanln yapmaktayd. Parti, imaj o-
larak hem Arap milliyeti, hem de sosyalizm
izgisine sahipti. Bu balamda Dstur hare-
ketinde 3 izgi mevcuttu: lk grup, slamclar
veya Mslmanlar (Zeytuna), Zeytuna cami-
si veya Zeytuna niversitesine bal bir grup-
tu. kinci olarak Arap milliyetileri ve n-
c olarak da laik liberal Fransz ekolnden ge-
lip Fransaya kar direnii balatanlar bulun-
maktayd. Bamszlk 20 Mart 1956da kaza-
nlm ve Fransa bu tarihten itibaren lkeyi
terk etmeye balamtr. 1956da laik cumhu-
riyetin kurulmasyla yeni bir sre balam-
tr. Bu srete Trkiye nemli bir rnek ola-
rak Tunusun nnde durmaktayd.
Burgiba kendisini II. Atatrk olarak gr-
mekteydi. stelik bayran yan sra anaya-
sa da Trkiyenin o dnemdeki anayasas-
na benzemektedir. Tunusun, Trkiyeden tek
fark resmi dinin slam olarak belirtilmesi-
dir. Habib Burgiba, devlet kurulduktan son-
ra 1956dan 1987ye kadar devlet bakan ola-
rak kalmtr. Halkn onu bir lider olarak gr-
mesinin bu srete etkisi vardr. Zeynel Abi-
din bin Aliden farkl olarak bir devlet projesi
yrtmtr. Zeynel Abidin bin Ali ise bu ba-
kmdan gelitirme abasna girmemitir. Ha-
bib Burgiba laik ama slamla atmayan bir
devlet projesi tasarlamtr. Ayrca masraar
ne srerek bir ordu kurulmasn da isteme-
mitir. Fakat iktidar ortaklar sembolik de ol-
sa bir ordu olmas gerektiinde srarcydlar,
bu nedenle Tunus ordusunun gc hem as-
keri hem de siyasi balamda snrldr. Habib
Burgiba entelektel bir kiilik olduu iin ei-
time zellikle nem vermitir. u anda Tunus
btesinden eitime ayrlan pay %8-10 dolay-
larndayken ordunun pay %3tr. Ek olarak
turizme de nem verilmitir.
O dnemin ekonomisi incelendiinde, yaban-
c yatrmlarn olmadn, az miktarda petro-
ln ve fosfatn nem arz ettiini grmekteyiz.
Trkiye u anda en nemli fosfat mterisi-
dir. Cezayir ve Libyadaki gibi petrol ve doal-
gaz zenginlii bulunmamaktadr. Tarm, fos-
fat ve turizm balca ekonomik kaynaklardr.
lke kendine yetecek kadar petrol karmak-
ta ayrca Tunus hurmasn ve zeytinya da ih-
ra etmektedir.
Burgiba dneminde yerel endstri bulunma-
maktayd. Endstri 1970-72 tarihleri arasn-
da yabanc yatrmclarn gelmesiyle gelimi-
tir. O dnem iin gerek bir sanayiden bahset-
mek olduka zordur. Hurma ve zeytini dar-
ya pazarlamak iin kk tesisler mevcuttuy-
sa da bu tesisler olduka kk ve kapasite an-
lamnda snrlyd. 1970den sonra Fransann
blgeye gelmesiyle tekstil nem kazand. U-
ORSAM
Rapor No: 36, Mart 2011
9
TUNUS HALK DEVRM VE SONRASI
ORSAM
cuz iilik iin Tunus tercih edilmekteydi ve o
dnemde ekonomiye byk katks olmutur.
Habib Burgiba dneminde d politika, Na-
sr dneminde Nasr ile rekabet iindeydi.
Burgibann Fransz ekolnden gelmesine kar-
lk Nasrn Arap milliyetisi olmas bu du-
rumu dourmutur. srail-Filistin meselesinin
savala zlemeyeceini, diyalog kurmak ge-
rektiini sylemitir. Bu sylem de Arap mil-
liyetilerinden iddetli tepkiler grmesine yol
amtr. ki devlet olmas gibi bir istei sebe-
biyle srailin Burgibaya kar tutumu olum-
luydu. Bu olaylar dnda d politika adna
ok nemli eyler sylenememektedir. Daha
ok Fransayla paralel ileyen ve kendi turizm
potansiyelini korumaya ynelik istikrarl poli-
tikalar benimsenmitir.
politikadaysa gelimeler ok daha farkl ve
deiime ak olmutur. O dnemde Zeytu-
na ile Burgibann arasnda problemler orta-
ya kmtr. Bu problemlerin en nemli ne-
deni Burgibann laik eilimleriydi. zellik-
le Ramazanda birka sene oru tutulmama-
s ve tm enerjinin almaya aktarlmas-
n istemesi tetikleyici rol oynam, Zeytuna
limleriyle arasnda kir ayrlna neden ol-
mutur. Bir baka nedense medeni hukukta,
evlilikte, mirasta laik bir sistem kurmaya a-
lmasyd, ancak bunu baarabildii sylene-
mez. Baarabildii tek ey Trkiyede olduu
gibi tek eliliin getirilmesi olmutur. Zeytu-
na grubu her daim devletin iinde bulunmaya
devam etmitirler. nemli deiimler 1974-
75 yllarnda balad. O dnemde Mslman
Kardeler, Msrda ve dier Arap lkelerinde
nemli bir grup haline gelmekteydi. Bu yllar-
da Tunusta Nahda grubu Rait Gannuinin
nderliinde slami bir hareket ortaya km-
tr. rann da etkisiyle atmalar balamtr.
Burgibann 82 yan doldurduu 1980 yln-
da atmalar iddetlenmi, ieride ve da-
rda, zellikle Fransada Burgiba iin halen
kim olaca tartmalar iddetlenmi ve s-
lami hareket de g kazanmtr. Demokra-
sinin hakim olduu Burgiba dneminde sivil
toplum rgtleri ve sendikalar kurulmu an-
cak partiler kurulamamtr. zellikle Latin
Amerika devletlerine eli olarak grevlendiri-
len General Zeynel Abidin bin Ali bu dnem-
de diplomasiye giri yapmtr. Bu giriin A-
merika ile balantl olduu dnlmektedir.
Baarl almalarndan sonra iki yl Emniyet
Mdrl ve iki yl da leri Bakanl son-
ras 1986da Babakan olmu, hemen ardn-
dan da kendisini Cumhurbakan ilan etmi-
tir. Zeynel Abidinin Emniyet Genel Mdr-
l ve leri Bakanl dneminde i den-
gelere bask uygulamas, ok fazla tutuklama
yapmas kendi gelecei iin yatrm olarak d-
nlebilir.
Zeynel Abidin Bin Ali Dnemi
1974ten 1987ye kadar sren, zellikle sen-
dikalar ve solcular zerindeki bask sebebiy-
le Burgibann gidii byk sevinle karlan-
mt. O dnemde solcularn ou yurt d-
na srlmtr. Solcularn etkinlikleri slam-
clarla dengelenmi ve bir nc e olarak
da Arap milliyetileri mcadeleye dhildiler.
Fakat bask ortamnda bir k olarak gr-
len Zeynel Abidinin politikasnn ne olaca
bilinmemekteydi.
1987 tarihinde Zeynel Abidin bin Ali Cum-
hurbakan oldu. Bu sreci kansz bir anayasal
darbe olarak deerlendirmek doru olacaktr.
Baskdan bir k olarak grlen Zeynel Abi-
din bin Ali ilk i olarak Raid Gannuiyi ser-
best braktrm ve bylece slami kesimi ya-
nna almtr. 1987-89 aras slamclar ve sol-
cular iin uygun bir dnem olmutur. slam-
clar iin olmasa da solcular iin birok par-
ti kurulmas ve gruplarn tamam iin gaze-
te, dergi baslmas gibi haklar sz konusuydu.
Srgnde olan birok kii de geri dnmtr.
Ancak durum slamclar iin iki yl iinde ter-
sine dnmtr. ddialar bu iki yllk srete
slamclarn taleplerinde art olduunu ya da
Zeynel Abidinin onlara ihtiyac kalmadn
ortaya koymaktadr. Kendisi, ismi ve iindeki
baz gruplar deien El Hizbul tirak-i Ds-
turi Partisine mensup sosyal demokratlarla it-
tifaka gemitir. Ayn dnemde radikal solcu-
10
ORSAM
Rapor No: 36, Mart 2011
ORTADOU STRATEJK ARATIRMALAR MERKEZ
ORSAM
larn da slamclarla, Zeynel Abidin bin Aliye
kar ittifak grlmektedir. 1989dan itiba-
ren radikal solculara ve slamclara kar olay-
lar balam, ayn zamanda sosyal demokrat-
larsa eitim ve Kltr Bakanln alarak ik-
tidar orta olmulardr. Fakat bu durum as-
lnda gstermelik olmaktan ileri gidememek-
tedir. Hem Burgiba, hem de Zeynel Abidin
bin Ali dnemlerinde kendi partileri dnda
bir partinin iktidar ansnn olmad grl-
mektedir. Buna karn Zeynel Abidin bin A-
li %98-99luk oranlarla seimi kazand halde
kendi istedii gruplara %20lik bir temsil ora-
n, yani her parti iin yaklak 5 sandalye sa-
lamaktadr. Bir nevi demokrasi gerei muha-
lefet unsuruna yer vermektedir ancak gerek-
ten muhalefet olan kesimlerin parlamentoya
girme anslar hi olmamtr. 1989da bu du-
ruma kar slamclarn ciddi olaylar olmu,
hatta bir darbe giriiminde bulunulmu fakat
baarsz olmutur.
Bu darbe giriiminde slamclara destek ve-
renler arasnda ordu ve emniyet mensubu s-
lamclar bulunmaktadr. Bunlardan bir Emek-
li Albay Muhammed Salih El Hadri n pla-
na kmtr. imdilerde tekrar ayn isimle,
Nahdadan ayrlarak Adalet ve Kalknma Par-
tisi ismiyle kurduu partiyi o dnemde de ku-
ran Emekli Albay Muhammed Salih El Hadri,
slamclarn lideri de darbeye destek verenle-
rin arasndadr. Nahdadan ok da farklar ol-
mayan liberal demokrat bir grupturlar.
1989da ciddi bir ayrma gzkmektedir. s-
lamclar ve solcular gerek manada muhale-
fete gemi olmalarna ramen ounluu ya
tutuklanmtr ya da kamak zorunda brakl-
mtr. Hapse atlan slamclarn saysnn 5-
7 bin aras olduu tahmin edilmektedir. Bu-
nun sebebiyse genel seimlerde elde ettikleri
%30-40 dolaylarndaki oy orandr. Bu oran-
dan dolay ortaya kan korkuyla, Zeynel A-
bidin bin Ali yerel seimlerden hemen sonra
bir tasye opreasyonuna girimitir. Tutukla-
malar iin ortaya atlan bahaneler kimin yap-
t bilinmemesine ramen meydana gelen ik-
tidar partisi binalarna yaplan bombal sald-
rlardr. lenen su slamclara mal edilmi,
bir ksm slamc hapsedilirken ilerinde Ra-
id Gannuinin de bulunduu bir ksm sr-
gn edilmitir. Daha sonra Gannui Cezayire
gitmi, FISn konuu olmu, son olarak da
Londrada bulunmutur.
Tunustaki slami hareket de dier tm Kuzey
Afrika slami hareketleri gibi nceleri Ms-
lman Kardelerle alakalyd. Bu Nahda ve
FIS iin de geerlidir. Daha sonra FIS, Ms-
lman Kardeler hareketinden ksmen ayr-
mtr. Benzer bir durum Nahda iin de sy-
lenebilir. Onlar da ayrlm, parti kurmak iin
yerellemilerdir. Fakat dnsel adan Ms-
lman Kardelere bal olan bu gruba Burgi-
ba dneminde parti kurma izni verilmemitir.
Halen de Mslman Kardelerin uluslarara-
s tekilat etkisi sebebiyle onlarla balar de-
vam etmektedir. Mslman Kardeler zerin-
deki Sele etkisinin Nahdada grnmemesi-
nin sebebi yerellemeden ve mezhep farkllk-
larndan ileri gelmektedir. Ayrca Tunusun e-
itim anlaynda Fransa etkisi ok fazlayken
Msrda bu anlay ok farkldr. Bu sebeple
Nahdann daha lml olmas makul olmakta-
dr. Dardan gelmesi olas bir ran etkisinin-
se mmkn grnmedii sylenebilir. Daha
nce de etkisi olmamtr. Zaten Raid Gan-
nui de randaki rejimi anti-demokratik bul-
duunu ifade eden yazlar kaleme almtr.
Siyasi mltecilerin ou Fransa ve ngilte-
reden dnmekteler. zellikle nemli lider-
ler ngilteredeydiler. Raid Gannui de bura-
dan dnenler arasndadr. lk ii parti kurmak
olmu fakat ne bakanla ne de cumhurba-
kanlna aday olmayacaklarn aklamtr.
Gerekten halk hareketi olduklar iin arkala-
rnda Arap milliyetileri ve solcular dahi bu-
lunabilir. Gerek manada hibir zaman halk
hareketi olamam olan solcular gene de en-
telektel bir ekole sahiptirler.
Tunusun en byk ticari orta Fransadr.
Fransa devletinin Bin Ali iktidarna verdi-
i destein yan sra blge devletlerinden
Libyann Zeynel Abidin bin Ali ile ilikilerinin
ORSAM
Rapor No: 36, Mart 2011
11
TUNUS HALK DEVRM VE SONRASI
ORSAM
de olduka iyi olduu grlebilir. Kaddanin,
,Zeynel Abidin bin Alinin lkeden ayrlma-
snn ardndan Tunuslularn acele davrand-
ynndeki aklamas da bunun yansma-
sdr. Bu aklamada ayrca Zeynel Abidinin
ei Leylann Libya asll olmasnn da bir et-
kisi bulunmaktadr. Ayrca, Kaddanin ikin-
ci olu El- Sadi, Leyla Trablusnin akrabasy-
la evlidir. Ayrca, Kadda Ailesinin, Tunusta
yatrmlar da mevcuttur. Zeynel Abidin bin
Ali ve ailesinin adnn getii yolsuzluklar
Tunusta byk rahatszlklara neden olmu-
tur. Zeynel Abidin bin Alinin ilk einden 3 ta-
ne kz ve ikinci einde ise evli bir kz ve bir
tane kk olu bulunmaktadr. uanda kz-
lar ve eleri yolsuzluklara kartklar gerek-
esiyle tutuklanm bulunmaktadrlar. 23 yl-
lk Zeynel Abidin bin Ali iktidarnda, devle-
tin imknlar ile zengin olmaya altklar ve
mafya benzeri bir organizasyona dntk-
leri grlmektedir. te yandan tm bu a-
lmalar yasalara uygun ve sistemli bir ekil-
de gerekletirilmitir. Nerde bir zelletir-
me olursa onlar almtr. Bunu gerekletir-
mek iin ise yasalar hazrlamlardr. Siyase-
tin iinde olduklar iin ihracat ve yatrmla-
r ynlendiriyorlard. Trkiyeden birka yat-
rmc gitmek istedi ama Trk yatrmc iste-
mediler. nk Trkler rvet vermek istemi-
yorlar. Zaten ortaa ihtiyacm yok kendi pa-
ramla gelmek istiyorum diyorlar. Kuveytten
Katardan Fransadan gelen yatrmclar para,
hara dyor. Fransadan gelenler o sistem-
le iyi alyor. O mafya iinde de rahat al-
yorlar. Trkiyeden birka irket gidiyor, ra-
hat olmuyorlar. Cezayire ya da Fasa gidiyor-
lar. Trkiyeden ok fazla yatrmc yoktur
Tunusta. Zannediyorsam 4 -5 irket, onlar da
gerek yatrmc deil, ihracat irketleri.
Zeynel Abidin bin Ali, Burgibadan miras al-
d ekonomi ve d politikas hazr bir sistemi
devam ettirmitir. Birlemi Milletlerle, Arap
Birliiyle, Afrika Birliiyle, Avrupa Birliiyle
ilikiler ayn ekilde devam etmitir. Tek fark-
llk ise i politikada ekonomik mafyalama-
dr.
Tunusta Halk syanlarnn Balamas
Olaylarn balangc esas itibari ile 2010dir.
2010 yl ierisinde 2010 Aralk aynda bala-
yan byk eylemlerin ncs olabilecek k-
k apta protesto gsterileri yaanmtr.
Ancak bu dnemde yaananlar iktidar tara-
fndan bastrlm, medyaya yansmasna i-
zin verilememitir. Son olaylar Tunus iin bir
ans m, kader mi onu bilmiyoruz. nk Si-
di Buzid, Tunusta fakir bir il. Orada bir gen
mhendis, i bulamyor, a kalmamak iin a-
rabayla muz elma satarak geimini salama-
ya alyor. Bu gencin arabasna el konulunca
tepki olarak kendisini yakyor. Sendikalar da
olay bytt. Kk gsteriler balad. An-
cak bu eylemlere Zeynel Abidin Bin Ali ikti-
dar pek nem vermemitir. Ancak eylemler,
baka illere yayld ve 23 yllk korku duvar y-
kldktan sonra iktidarn protestolar sindire-
bilme olana kalmamtr. Son olarak eylem-
ler bakente tand. Tabi bakente geldiinde
insanlardaki korku artk tarih sahnesine e-
kilmitir. Bu noktadan sonra olaylar, cumhur-
bakannn lkeden kamas ile sonuland.
Bu noktada ordunun oynad rol etkisi -
nemlidir. Polis devleti olan Tunusta Silah-
l Kuvvetleri en fazla 30 bin 40 bin persone-
le sahiptir. te yandan Polis Tekilatnn ise
140 130 bin alan mevcuttur. O nedenle or-
du, Tunus siyasetinde hep dekoratif kalm-
tr. Habib Burgiba ve Zeynel Abidin Bin Ali
dnemlerinde Silahl Kuvvetlere ok da g-
venilmedii grlmektedir. Son olaylarda Tu-
nus ordusu iktidar ile arasna bir mesafe koy-
mutur. Bu mesafe kararnda Polis Tekilat i-
le ararsndaki yllardr sren rekabetin nem-
li olduu da sylenebilir. Ama sonu itibari i-
le Tunusta yaanan protesto gsterilerini bas-
trmada Polis Tekilat yetersiz kalnca, Zey-
nel Abidin Bin Ali Tunus Silahl Kuvvetlerini
greve armtr. Ancak Ordu bu emiri ye-
rine getirmemi, Genelkurmay bakan istifa
ettirmi, yerine atanan II. Genelkurmay Ba-
kan da benzer ekilde emiri uygulamay ka-
bul etmemitir. En son ordu ikinci genelkur-
12
ORSAM
Rapor No: 36, Mart 2011
ORTADOU STRATEJK ARATIRMALAR MERKEZ
ORSAM
may bakan saraya gidip artk sizi korumayz
dedikten sonra Zeynel Abidin Bin Ali lkeyi
terk etme karar almtr. Ordu havaalan yo-
lunu gvenlie alp Zeynel Abidin Bin Aliye
kamas iin yardm etmitir. Ordu bu sre-
te isteseydi iktidar alrd, halkn destei ze-
likle son gelimelerde taknd tavr nedeniy-
le olumluydu. Ancak Tunus Silahl Kuvvetleri
bu noktada tarafsz kalmay ve siyasete dahil
olmamay semitir. Bylece Tunusta Anaya-
sal sre balamtr. Teknik olarak Zeynel A-
bidin Bin Ali iktidar halk tarafndan devrildi-
i iin bu dnemde hazrlanm ve uygulanan
bu anayasa zaten geerli kabul edilmemekte-
dir. Ancak Tunusta anayasal srece ve saygya
zarar vermemek adna bu sreci eski anayasa
bal olarak devam ettirme abas mevcuttur.
Tunusta Yeni Sre
Anayasann 56. Maddesine gre geici bo-
luk olursa Babakan, Cumhurbakan olarak
atanmakta, El Meclisl Dsturi, yani Ana-
yasa Mahkemesi cumhurbakann azlederek
yeni sreci balatmaktadr. Bylece 57. Mad-
de devreye girerek daimi boluk durumu teyit
edilmi olup Meclis Bakan geici Cumhur-
bakan olarak atanmaktadr. Bu balamda
Tunusta Meclis Bakan Geici Cumhurba-
kan olarak atanmtr. Bu erevede ilk gei-
ci hkmet kuruldu. Ancak tm kilit bakan-
lklarn Eski iktidar partisinde olmas halkn
byk tepkisini ekti. Sonu olarak, ikinci bir
geici hkmet kuruldu, eski bakanlarn hep-
si istifa etti ve geici hkmette iktidar par-
tisinden geici cumhurbakan dnda kimse
kalmad. Bundan sonraki srete ilk olarak,
geici Hkmetin en nemli grevi kurucu
meclis seimi hazrlayacak olmasdr. Ancak
kurucu meclisin almaya balamas ile ar-
dndan gelecek parlamentoda salkl bir si-
yasal dzen kabilir. Bu kurucu meclisin ise
Cumhurbakanl seimini ve yeni anayasay
hazrlamas beklenmektedir.
u anda seim yasasyla ilgili almalar de-
vam etmektedir. Bu yasa erevesinde, seim
barajlar, parti kurma ve seim zemini hazr-
lamak iin gerekli altyap hazrlanacaktr. u
anda 20e yakn parti onay beklemekte ve 30
onaylanm parti ise genel seimlere hazr-
lanmaktadr. Zeynel Abidin Bin Alinin ikti-
dar partisi feshe dilmi ve tm mal varlkla-
r hazineye devredilmitir. Siyasi srecin gi-
diine gre, bu partilerin tamamn onay ala-
rak seimlere katlaca kesin gibi grnmek-
tedir. Bu sre ile birlikte Tunusta demokra-
si kltr yerleecektir. Bu gelecek seimler
tm partiler iin nemli bir snav olacak. -
te yandan genel seimin Temmuz ay ierisin-
de yaplmas planlanmaktadr. nk srgn-
de bulunan muhalefet partilerinin liderleri ve
yelerinin lkeye geri dnmesi, siyasal srece
katlmalar, partilerini kurmalar ve onay al-
malar zaman alacaktr.
Tunusun yakn geleceinde en byk olaslk
bir koalisyon hkmetidir. nk Nahda Par-
tisi de dhil olmak zere hibir parti % 50 ve
60larda oy alamaz. te yandan Nahda Par-
tisi bu seimlere tam arln vermeyecek-
leri ynnde aklamalar yapmlardr. Nad-
ha Partisi imdilik Cumhurbakan iin aday
belirlemeyeceklerini, hkmette kurucu parti
olmak istemediklerini de aklamtr. Bu tav-
rn altnda Bat devletlerini ve i dinamikleri
korkutmamak istedii yatmaktadr. O neden-
le gelecek hkmetin dengeli bir hkmet o-
laca da sylenebilir. slamclar, solcular, A-
rap milliyetileri, nceki iktidarlar, Tunusun
geleceini birlikte ina edeceklerdir. Byle-
ce sivil toplum, siyasi partiler ve basnla ilgili
yaplmas gereken yasal dzenlemeleri ve re-
formlar toplumsal kutuplama olmadan ger-
ekletirebilirler.
Ayrca Tunusun geleceindeki deiiklikler
sadece siyasi olmayacaktr. Tunus artk Fran-
szlardan ekonomik ve siyasi olarak yava ya-
va kurtulmak istemektedir. rnein, Sarkozy
Iraktaki Fransz bykelisini Tunusa gn-
dermi, ancak bu atama Tunus hkmetin-
den herhangi bir onay alamdan gerekletii
iin byk bir tepki ile karlanmtr. Ancak
bu tavrn altnda Fransann Tunustan kendi-
sine hayr cevab gelmeyeceine dair olu-
ORSAM
Rapor No: 36, Mart 2011
13
TUNUS HALK DEVRM VE SONRASI
ORSAM
turduu gven bulunmaktadr. Fakat gelime-
ler bu durumun dnld gibi olmad-
n gstermitir. lk olarak atanan bykeli-
nin geri ekilmesi, ikinci olarak Fransa dev-
letinin Tunustan zr dilemesi ve son olarak
da 1881den 1956ya kadar smrgeci olduu
iin Fransadan Tunusa tazminat denmesi
protestolarda nemli talep olarak n plana
kmtr. Tm bu gelimeler Fransann eski
pozisyonunu kaybettiini gstermektedir. Bu
Tunusun un biraz daha renkli olacan gs-
teriyor. Bu i dengeler ve ekonomi iin de -
nemli bir durum olarak gelecei etkileyecek-
tir. Bu nokta da Trkiye de nemli bir aktr
olmal, seyirci kalmamal, ekonomik ve siya-
si aktr olmaldr.
Tunusta 1300 civarnda Fransz irketi var. %
80 ticaretimiz onlarla. Tunusa gelen turistle-
rin byk ounluu ounlukla Fransadan
gelmektedir. Hem Burgiba dneminde hem
de Zeynel Abidin bin Ali dneminde turizm
ok etkilenmedi. Ayn sistemin devam et-
tii grlmektedir. Tunus ekonomisi ise bu
bakmdan turizm zerine kuruludur. % 70i
Fransa talya ve Almanyadan, 8 milyon civa-
rnda turist gelmektedir.
Fransayla Bat Afrika ve Kuzey Afrikay Fran-
szca birletiriyor. Bu etkinin zaman zaman si-
yasi bir uzants olduu gibi, eitim sistemin-
de ve medya sisteminde Fransann gerek bir
mevcudiyeti vardr. Bu balamda Amerikann
yeni bir vizyon gelitirdiini gzlemlemek
mmkndr. Amerika, zellikle son on yldr
Kuzey Afrika ve Bat Afrikayla ilikilerini ge-
litirme abas iindedir. Bu yeni vizyon ieri-
sinde iki sylemin n plana ktn grmek-
teyiz. lk olarak demokrasi sylemi ABD tara-
fndan Afrika ktasnda fazlaca dile getirilme-
ye balanmtr. Bunun da temel nedeni ba-
ta Fransa olmak zere blge ile ilikileri iyi o-
lan Avrupa devletlerinin demokrasi konusun-
da herhangi bir d politikalarnn olmamas ve
bu konu zerinde alma yapmamalardr. -
kincisi ekonomi olarak yeni bir alm ve poli-
tika ile blge lkeleri ile ilikiler temellendiril-
meye alld. Blge ile yava yava ticari ili-
kiler gelitirilmeye alld. Sonuta bir reka-
bet balad. Ancak ABDnin Fransann yerini
alabilmesi ok kolay ve ksa bir srete gerek-
leecek bir olgu deildir. nk blgenin Fran-
sa ile ilikileri uzun bir tarihsel gemie dayan-
d gibi, Fransada yetien nesillerin varl da
bu durumu etkilemektedir. Bir Fransa kltr
ve dil etmeni bu bakmdan nemli bir engel o-
larak ABDnin nnde durmaktadr. Ama ar-
tk blgenin bir deiim ve dnm sreci-
ne girdii kabulden yola karak bu gibi etken-
lerinde ksmen etkisini yitirdiini syleyebilir.
Fransann ve kltrnn blge lkeler zerin-
de yaratt olumsuz etkilerin bu deiim s-
recinde ayrca rol olacaktr. Bu durum sadece
Tunus iin deil, Senegal, Mali, Burkina, Fildii
Sahili, Gine gibi lkelerin bulunduu Bat Afri-
ka ve Moritanya, Cezayir Fasn iinde bulun-
duu Kuzey Afrika iin geerli olmaktadr. O
nedenle bu deiim yeni ortaklklar yaratma-
l. Sadece Fransada olmamal. O nedenle Ame-
rika bir noktaya kadar yer alyor. u anda Ma-
li ve Moritanyada hareketliliin balad ve bu
lkelerin etkilendii gzlemlenmektedir. n-
k Tunusun Bat Afrikaya kltrel olarak etki-
si bulunmaktadr.
Blgesel anlamda yaanan bu gelimelerin
blge iinden ve dndan tahmin edilmedii-
ni grmekteyiz. Bu nedenle de blgede u an-
da yaanan yeni siyasi aktr patlamasnn yan
sra, bu aktrler ile youn bir temas sz konu-
su olmaktadr. Hem Tunusta hem de Msrda
gelecekte yeni aktrleri greceiz. Bu nedenle
Fransa, ngiltere, ABD gibi Batl lkelerin ya-
n sra Japonyann dahi bu maratona dhil ol-
duu gerei zellikle Trkiye iin nem ta-
maktadr. Trkiyenin Tunusta olaylarn ba-
langcnda taknd tavr ekimser kalmtr.
Ancak Trkiye Tunus ilikilerinin gelimesi
her iki lke asndan da faydal olacaktr. Bu
bakmdan Trkiyeye Sayn Babakan Recep
Tayyip Erdoann yapaca ziyaret bu bakm-
dan nemli olacaktr. Stratejik ortaklk geli-
tirmek iin bugn yaplacak her yatrmn -
nemi bulunmaktadr. Bu mesajlar erken ver-
mek ok nemlidir.
14
ORSAM
Rapor No: 36, Mart 2011
ORTADOU STRATEJK ARATIRMALAR MERKEZ
ORSAM
Bu noktada yeni gelimelerin ardndan
ABDnin politikasnn ok aktif olduu tespi-
ti yaplabilir. Tunus ile ilgili Bin Alinin ikti-
dar brakmas ynndeki ilk mesaj ABD gel-
mitir. Ayrca Bin Ali sonras Tunusa ilk dip-
lomatik ziyarette gene ABD tarafndan ger-
ekletirilmitir. Bu aklama ve ziyaretler,
ABDnin imaj asndan olumlu katk yap-
mtr. ABDden Tunusa yaplan ikinci ziya-
rette Trkiye tarafndan gerekletirilmi-
tir. Bu kapsamda TURSABdan bir grup ia-
dam Tunusa giderek ilikileri asnda katk
yapmlardr. Turizm Bakan ve TURSAB i
adamlar bir basn aklamas dzenlemitir.
te yandan Trkiye Dileri Bakan Ahmet
Davutolu, Avrupa Konseyi adna Tunusa
yapt ziyaret srasnda ok nemli mesaj-
lar vermi, Tunusta pek ok siyasi aktr ile
temasa gemitir. Bundan sonraki sreler-
de ise bu ziyaretlerin daha geni kapsaml ol-
mas ve sklkla yaplmas nem tamaktadr.
Trkiyenin zellikle Afrika Ktas ile ilikile-
ri balamnda Tunus bir kap olarak grlebi-
lir. te yandan Trkiye, Tunusun siyasi ve e-
konomik dnmne katkda bulunabilecek
yegne ve nemli lkelerden biridir.
ORSAM
Rapor No: 36, Mart 2011
15
TUNUS HALK DEVRM VE SONRASI
ORSAM
ORSAM AKADEMK KADROSU
Hasan Kanbolat Bakan
E. Tmg. Armagan Kuloglu Badanman
Habib Hrmzl Ortadogu Danman
Do. Dr. zlem Tr Ortadogu Danman, ODT
Do. Dr. Harun ztrkler Ortadogu Danman, Afyon Kocatepe niversitesi
Do. Dr. Veysel Ayhan Ortadogu Danman, Abant zzet Baysal niversitesi
Yrd. Do. Dr. Serhat Erkmen Ortadogu Danman, Ahi Evran niversitesi
Yrd. Do. Dr. Mehmet ahin Ortadogu Danman, Gazi niversitesi
Dr. Didem Dan Ortadogu Danman, Galatasaray niversitesi
Dr. Bayram Sinkaya Ortadogu Danman, ODT
Yrd. Do. Dr. Esra Pakin Albayrakoglu Ortadogu Danman, Namk Kemal niversitesi
Dr. lyas Kamalov Avrasya Danman
Dr. Sreyya Yigit Avrasya Danman
Ogn Duru Ynetici Editr
Bilgay Duman Ortadogu Uzman
Oytun Orhan Ortadogu Uzman
Sercan Dogan Uzman Yardmcs, Ortadogu
Selen Tonku Kareem Uzman Yardmcs, Ortadogu
Nebahat Tanriverdi.O Uzman Yardmcs, Ortadogu
Ugur il Uzman Yardmcs, Ortadogu
Nazl Ayhan Uzman Yardmcs, Ortadogu
ORSAM Su AratrmaIar Program
Dr. Tugba Evrim Maden Hidropolitik Uzman
Dr. Sey Kl Hidropolitik Uzman
Kamil Erdem Gler Uzman Yardmcs
aglayan Arslan Uzman Yardmcs
ORSAM DANIMA KURULU
Dr. smet Abdlmecid rak Dantay Eski Bakan
Prof. Dr. Muhamad Al Hamdani rakn Ankara Bykeliligi Kltr Mstear
Prof. Dr. Hayati Akta KT Uluslararas likiler Blm Bakan
Prof. Dr. Dorayd A. Noori rakn Ankara Bykeliligi Kltr Mstear Yardmcs
Yrd. Do. Dr. Esra Pakin Albayrakoglu ORSAM Ortadogu Danman, Namk Kemal niversitesi
Hasan Alsancak BP & BTC Trkiye, Enerji Gvenligi Direktr
Prof. Dr. Meliha Benli Altunk ODT Sosyal Bilimler Enstits Mdr
Prof. Dr. Ahat Andican Devlet Eski Bakan, stanbul niversitesi
Prof. Dr. Tayyar Ar Uludag niversitesi U..B. Bakan
Prof. Dr. Mustafa Aydn Kadir Has niversitesi Rektr
Prof. Dr. Ali Arslan stanbul niversitesi
Do. Dr. Ersel Aydnl Bilkent niversitesi Fulbright Genel Sekreteri
Baar Ay Trkiye Tekstil Sanayii veren Sendikas Genel Sekreteri
Do. Dr. Veysel Ayhan ORSAM Ortadogu Danman, Abant zzet Baysal niversitesi
Prof. Dr. Hseyin Bagc ODT U..B. Bakan
tr Bagdadi zmir Ekonomi niversitesi
Yrd. Do. Dr. Ersan Baar KT Deniz Ulatrma ve letme Mhendisligi Blm Bakan
Prof. Dr. dris Bal Polis Akademisi ve Turgut zal niversitesi
Kemal Beyatl rak Trkmen Basn Konseyi Bakan
Barbaros Binicioglu Ortadogu Danman
Prof. Dr. Ali Birinci Trk Tarih Kurumu Bakan
Do. Dr. Mustafa Budak Babakanlk Devlet Arivleri Gen. Md. Yrd.
E. Hava Orgeneral Ergin Celasin 23. Hava Kuvvetleri Komutan
Do. Dr. Mitat elikpala Kadir Has niversitesi U..B. Bakan
Prof. Dr. Gkhan etinsaya stanbul ehir niversitesi Rektr
Dr. Didem Dan ORSAM Ortadogu Danman, Galatasaray niversitesi
Prof. Dr. Volkan Ediger zmir Ekonomi niversitesi
Prof. Dr. Cezmi Eraslan Babakanlk Atatrk Aratrma Merkezi Bakan
Prof. Dr. agr Erhan Ankara niversitesi, ATAUM Mdr
Yrd. Do. Dr. Serhat Erkmen ORSAM OrtadDanman, Ahi Evren niv. U..B. Bakan
Dr. Amer Hasan Fayyadh Bagdat niv. Siyaset Bilimi Fakltesi Dekan
Osman Gksel BTC ve NABUCCO Koordinatr
16
ORSAM
Rapor No: 36, Mart 2011
ORTADOU STRATEJK ARATIRMALAR MERKEZ
ORSAM
Timur Gksel Beyrut Amerikan niversitesi gretim yesi
Numan Hazar Emekli Bykeli
Habib Hrmzl ORSAM Ortadogu Danman
Do. Dr. Pnar pek Bilkent niversitesi
Dr. lyas Kamalov ORSAM Avrasya Danman
Do. Dr. Hasan Ali Karasar Bilkent niversitesi
Seluk Karaay Vodafone Genel Mdr Yardmcs
Do. Dr. Z. Nilfer Karacasulu Dokuz Eyll niversitesi U..B.
Arslan Kaya KPMG, Yeminli Mali Mavir
Do. Dr. enol Kantarc Krkkale niversitesi
Dr. Hicran Kazanc TC Trkiye Temsilcisi
zzettin Kerkkl Kerkk Vakf Bakan
Do. Dr. Mustafa Kibaroglu Bilkent niversitesi
Musa Kulaklkaya Trkiye Cumhuriyeti Nouakchott Bykelisi (Moritanya slam Cumhuriyeti)
E. Tmgeneral Armagan Kuloglu Badanman
Do. Dr. Erol Kuruba Krkkale niversitesi U..B. Bakan
Prof. Dr. Mosa Aziz Al-Mosawa Bagdat niversitesi Rektr
Prof. Dr. Aleksandr Knyazev Rus Slav niversitesi (Bikek)
Prof. Dr. Mahir Nakip Ahmet Yesevi niversitesi Rektr Vekili
Do. Dr. Tark Oguzlu Bilkent niversitesi
Murat zelik Trkiye Cumhuriyeti Bagdat Bykelisi
Do. Dr. Harun ztrkler ORSAM Ortadogu Danman, Afyon Kocatepe niversitesi
Prof. Dr. nar zen Ankara niversitesi S.B. Enstits Mdr
Dr. Bahadr Pehlivantrk TOBB ET
Prof. Dr. Suphi Saati Kerkk Vakf Genel Sekreteri
Ersan Sarkaya Trkmeneli TV-Kerkk Haber Ajans Trkiye Temsilcisi
Prof. Dr. Viktor Panin Pyatigorsk niversitesi
Yrd. Do. Dr. Mehmet ahin ORSAM Ortadogu Danman, Gazi niversitesi
Do. Dr. brahim Sirkeci Regents College, Londra, Birleik Krallk
Bayram Sinkaya ORSAM Ortadogu Danman, ODT
Mehmet kroglu Enerji Uzman
Dr. rina Svistunova Moskova U.. Devlet niversitesi
Dr. Aleksandr Sotnichenko St. Petersburg niversitesi
Do. Dr. Oktay Tanrsever ODT
Prof. Dr. Erol Taymaz ODT Kuzey Kbrs Kamps Rektr Yrd.
Prof. Dr. Sabri Tekir zmir niversitesi ..B.F. Dekan
Dr. Gnl Tol ME Trkiye Direktr
Do. Dr. zlem Tr ORSAM Ortadogu Danman, ODT
M. Ragp Vural 2023 Dergisi Yayn Koordinatr
Prof. Dr. Trel Ylmaz ahin Gazi niversitesi
Prof. Dr. Vatanyar Yagya St. Petersburg ehir Parlamentosu Milletvekili, St. Petersburg ni.
Dr. Sreyya Yigit ORSAM Avrasya Danman
ORTADOGU ETTLER YAYIN KURULU
Meliha Benli Altunk ODT
Blent Aras D leri Bakanlg SAM Bakan
Tayyar Ar Uludag niversitesi
lker Aytrk Bilkent niversitesi
Recep Boztemur ODT
Katerina Dalacoura Londra Ekonomi niversitesi
F. Gregory Gause Vermont niversitesi, ABD
Fawaz Gerges Londra Ekonomi niversitesi
Ahmet K. Han stanbul niversitesi
Raymond Hinnebusch St. Andrews niversitesi, Birleik Krallk
Rosemary Hollis City niversitesi, Birleik Krallk
Bahgat Korany Durham niversitesi, Birleik Krallk
Peter Mandaville George Mason niversitesi, ABD
Emma Murphy Durham niversitesi, Birleik Krallk
ORTADOGU ANALZ YAYIN KURULU
Prof. Dr. Meliha Benli Altunk ODT Sosyal Bilimler Enstits Mdr
Hasan Kanbolat ORSAM Bakan
Do. Dr. Hasan Ali Karasar Bilkent niversitesi U..B.
Yrd. Do. Dr. Serhat Erkmen ORSAM Danman, Ahi Evran niv. U..B. Bakan
Mithatpaa Caddesi 46/4 Kzlay/Ankara
Tel: 0(312) 430 26 09 Fax: 0 (312) 430 39 48
www.orsam.org.tr, orsam@orsam.org.tr
ORSAM
Ortadou Stratejik Aratrmalar Merkezi