AIR METALLERN SUDAK TOKSK ETKLER Elementlerin Fonksiyonlar Kltr suyunun iyonik yaps su hayvanlarnn metabolizma prosesleri zerinde

hayati bir rol oynar. Elementlerin elektrokimyasal, katalitik Ve yapsal olmak zere fonksiyonu vardr. Elementler, metabolik enerji kayna olarak kullanldklarnda, elektrokimyasal olarak rol oynarlar. Btn temel elementler enzim aktivatrleri olarak davranrlar ve biyokimyasal reaksiyonlar ayarlamaya yardm ederler, ite o zaman katalitik olarak rol oynarlar. Protein ve aminoasitler gibi maddelerin sentezinde pek ok element gereklidir. Bu ise elementlerin yapsal fonksiyonudur ve element son rnn vazgeilmez bileenidir. Bilinen elementlerin ou tabii sularda bulunurlar. Pek ounun llebilir etkileri yoktur ve muhtemelen ok nemli deildirler. Verilen bir X elementinin sudaki canllar iin nemi u faktrlere baldr: a) Eer X elementi yoksa organizma byyemez ya da hayat evrimi-ni tamamlayamaz. b) Baka bir element X in yerini alamaz , c) X organizmann metabolik fonksiyonlarn direkt olarak etkiler Elementler hayvanlara iki mekanizma ile girer: basit difzyon ve aktif olarak alma. Difzyon olaynda bir iyon sudaki yksek konsantrasyonlu blgeden hareket ederek daha seyreltik olan hcre svsna geer. Aktif olarak alnmada ise, organizmada bir elementin konsantrasyonu dnce o element sudan seimli olarak ekstrakte edilir. Bu olay, temperatre sk skya baldr ve 10 C lik bir scaklk art absorpsiyonu %100 azaltr. Aktif olarak alma, mevcut oksijene de baldr. Solunma engellendiinde ortadan iyonlar aktif olarak alnr. Elementlerin Toksik Etkileri Pek az dnda, saf tuz zeltileri su hayvanlar iin toksikr. Deniz suyundaki elementler, ancak iyonlar aras rekabetin tek bir iyonun zehirli etkisini ortadan kaldrd dengeli kombinasyonlarda besleyici ve hayat devam ettirici zelliktedirler. ok deerli iyonlar iki veya tek deerli iyonlardan daha kolay alnrlar. Bu hem katyon hem de anyonlar iin gerektir. Bir hcre iindeki adsorpsiyon rekabeti ayn zellikteki iyonlar arasnda grlr. rnein gerek bir rekabet K+ ve Rb+, Ca+2 ve Sr+2 gibi iyonlarda grlr. Bu gibi durumlarda ortamdaki bir iyonun fazlal dier iyonun alnmasn azaltr. Ar Metallerin Toksik Etkileri Pb, Hg, Cu, Zn gibi ar metaller suda ok az miktarlarda bulunurlar. Bunlarn hepsi su hayvanlar iin toksiktir. ou 1 ppm snrnda ldrcdr. inko normal miktarlarda baz enzimatik fonksiyonlar iin gereklidir ve birok proteinlerde yap elementi olarak bulunur. Bakr baz enzimlerde bulunur ve pek ok omurgaszn kan proteininde solunum pigmenti halinde mevcuttur. inko ve bakr zellikle deniz balklarndaki protozonlardan meydana gelen hastalklarn tedavisinde kullanlr. Burada metalin toksik etkileri bir sre sonra CaCO3 ile kelmeyle giderilir. inko ve bakr balklarda ar salglanmaya neden olur ve balklara zararl olan baz organizmalar ldrrler. Kelatlama bakrn balklara kar zehirliliini azaltr. rnein sitrik asitle kelatlaan CuS04 daha az toksiktir. pH = 6-8.5 arasnda kelatla-ma bakrn %90 nn suda zlm kalmasn salar. Kelatlam bakr, bakrn uzun sre zlm miktarlarda kalmas istendiinde denizde uygulanr. Fakat birok bakteriler, hastalktan koruyucu dzeylerde bakra diren gsterdiklerinden organik kelatlar tedricen bozundururlar. Bylece Cu+2 iyonlar karbonat iyonlaryla birleerek ker. Balklarda grlen ar metal zehirlenmelerinde bakr, solunga yzeylerinde znmeyen organometalik bileikler oluturur. Baka bir gre gre solungalar iindeki proteinler kimyasal bozunmaya urar. Ayrca bakrn, deniz balklarnn kan ve dokularnda topland gzlenmitir. Pb(NO3)2, ZnSO4 ve HgCl2 zeltilerine konmu baz tatl su balklarnda soluma hznn artt grlmtr. Bu esnada oksijen harcama hznda dme olur. Artan soluma hz bakrla muamele edilmi sulardaki balklarda gzlenir. Ar metaller solunga zerine kerler ve salgy phtlatrrlar. Bylece Oksijen alnma zorlar. Metal Zehirlenmesine Etki Eden Faktrler Ar metallerin toksisitesi pH, znm oksijen, temperatr, baln byklne oranla zeltinin hacmi, zeltinin yenilenme frekans, zeltideki dier maddeler ve sinerjetik etki gibi faktrlere baldr.

Suyun pH en nemli faktr olabilir. Tatl sular deniz suyundan biraz daha zayfa tmaponlanmtr ve bu ilem grm tatl su sistemlerinde ar metal toksisitesinin etkileri grlr. Ar metallerin destille ve yumuak sularda sert ve bazik sulara gre daha toksik olduu sanlmaktadr. Yksek miktarda znm oksijen bakrn toksik etkilerim bir dereceye kadar azaltarak solunumu kolaylatrr. Su yzeyinin kuvvetli bir ekilde kartrlmas suyun pH ini drecek ve bakn znr halde tutacak olan serbest CO2 birikimini nler. Scaklk art ar metallerin balklara kar olan toksikliini oaltr. Kurun tuzlarnn toksisitesi su miktar azaldka ve baln bykl arttka azalr. Ayrca kurun salgyla balk zerinde ktrlerek zehirlilii giderilir. leme sokulan suyun sk sk deitirilmesi de toksisiteye etki eden bir faktrdr. Eer su deitirilmezse balklar salg salarak metal iyonlarm ktrerek ksmen toksisiteyi azaltrlar. ki ar metal ya da bir ar metalle baka bir madde arasndaki sinerjik etkiye gelince rnein bakr inko kombinasyonlar bazen tek bana inko veya bakrdan daha zehirlidir. Baka bir rnek ise bakr ile amonyaktr. Bakr-2- iyonlarnn amonyaa kar affinitesi byktr. Bu iyonlar NH3 ile birleerek [Cu (NH3)4]+2 bakr tetramin kompleksi verir. Cu+2+4NH3 [Cu (NH3)4]+2 Bu kompleks toksisite olarak bakra edeerdir. Kaynak: Su kimyas, Do Dr Harun Mutluay - Uzman Ahmet Demirak, sayfa 83- 84, Beta basm yaym datm A, 1996, stanbul,