za razbijanje mitova

John Cook
Stephan Lewandowsky
Prvo izdanje u studenom 2011.
Lrugo lzdun|e z. sl|ecn|u zoz.
Za dodatne informacije, posjetiti http://sks.to/debunk
Citirati kao:
Cook, J., Lewandowsky, S. (2011), The Debunking Handbook. St. Lucia, Australia: University of
Queensland. November 5. ISBN 978-0-646-56812-6.
Autori:
1ohn Cook, lnsLlLuL zu globulnu rom|enu, SveuclllsLe u Oueenslundu
SLehun Lewundowsky, KuLedru zu slhologl|u, SveuclllsLe zuudne AusLrull|e
Ruzbl|un|e mlLovu |e roblemuLlcno. Nlsmo ll dovol|no oreznl, nusl okusu|l oLklun|un|u
dezlnformucl|e mogu nehoLlce l o|ucuLl sume mlLove ko|e zellmo korlglruLl. Kuko bl se
lzb|egll ovukvl suroLnl uclncl rl uclnkovlLom ruzbl|un|u mlLovu oLrebnu su Lrl gluvnu
elemenLu. Prvo, oovrguvun|e se moru usredoLoclLl nu kl|ucne cln|enlce rudl|e nego nu
sum mlL kuko ne bl doslo do rlhvucun|u dezlnformucl|e. Lrugo, rl|e svukog somenu
mlLu Lrebu eksllclLno uozorlLl du sll|edl neLocun oduLuk. Nuosl|eLku, oovrguvun|e
moru sudrzuvuLl ulLernuLlvno obruzlozen|e ko|e ob|usn|uvu gluvne znucu|ke u lzvorno|
dezinformaciji.
LvldenLno |e du demokruLsku drusLvu Lrebu|u
Lemel|lLl svo|e odluke nu Locnlm lnformucl|umu.
Oko mnoglh lLun|u, luk, dezlnformucl|u se moze
ukorl|enlLl u zu|ednlcu, ogoLovo kudu su ukl|ucenl
osobni interesi.
1,2
Smanjenje utjecaja neke dezin-
formucl|e Lesku |e l slozenu zuducu.
CesLu |e redrusudu du |e uklun|un|e Log uL|e-
caja jednostavno, gotovo kao ulijevanje podataka
u glave ljudi. Ovaj pristup pretpostavlja da ljudi
lmu|u krlve ercecl|e usll|ed mun|ku znun|u sLo se
r|esuvu doduLnlm lnformucl|umu u znunsLvenlm
raspravama, ovo je poznatije kao
model nedostatka informacija
(|ofotmat|oo Jefc|t moJel). No taj je
model ogresun: l|udl ne obrudu|u
lnformucl|e nu nucln nu ko|l hurd-
disk pohranjuje podatke.
Ruzbl|un|e mlLovu ukl|ucu|e l
buvl|en|e slozenlm kognlLlvnlm ro-
ceslmu. Lu bl se us|esno renl|elo
znanje, treba razumjeti kako ljudi
obrudu|u lnformucl|e, kuko ml|en-
|u|u sLeceno znun|e l kuko n|lhovl sv-
|eLonuzorl uL|ecu nu n|lhovu srem-
nosL du ruzmlsl|u|u ruzumno.
Prvo, budlmo |usnl oko Logu sLo odruzuml|e-
vumo od dezlnformucl|om korlsLlmo Lu rl|ec
du ukuzemo nu bllo ko|u lnformucl|u ko|u su l|udl
sLekll, u okuzulo se du nl|e Locnu, neovlsno o Lome
zusLo l kuko su |u sLekll. Zunlmu|u nus kognlLlvnl
rocesl ko|lmu l|udl korlglru|u runl|e sLecene ln-
formucl|e oLkrl|eLe ll du |e nesLo sLo sLe v|erovull
krlvo, kuko ceLe korlglruLl svo|e znun|e l uzurlruLl
umcen|e?
Kudu l|udl |ednom cu|u dezlnformucl|u, vrlo
|e Lesko uklonlLl n|ezln uL|ecu|. 1o |e okuzuo ek-
serlmenL lz gg. gd|e su l|udl rvo cull rlcu o
lzmlsl|enom zuul|enom skludlsLu, nukon cegu
su doblll lsruvke onlh dl|elovu rlce ko|l su blll
neLocnl.
3
UnuLoc Lome sLo su uumLlll l rlhvuLlll
ispravke, ljudi su i dalje pokazivali efekt regresije,
tj. prilikom odgovaranja na pitanja referirali se na
dezinformacije.
1e ll moguce u oLunosLl ellmlnlruLl uL|ecu|
dezlnformucl|e? Pokuzu|e se du uL|ecu| osLu|e rlm-
|eLun, bez obzlru kollko uLu l kollko energlcno ls-
pravljamo dezinformaciju, primjerice
ponavljanjem ispravka iznova i izno-
va, utjecaj i dalje ostaje primjetan.
4
Narodne poslovice to dobro ilus-
Lrlru|u L|ugu |e Lesko sruLl, lll nu
engleskom "moJ st|cks.
PosLo|l Lukoder l doduLnu kom-
likacija. Ne samo da je dezinfor-
mucl|u Lesko oLklonlLl, ruzbl|un|e
mlLu moze gu u gluvumu l|udl cuk l
osnuzlLl. Slucu|evl suroLnlh uclnuku
nastaju kad se s mitovima familijariz-
iramo,
5,6
kad ponudimo prekomjer-
an broj argumenata,
7
ili kad dokazi
ugrozuvu|u necl|l sv|eLonuzor.
8
Prl ruzoLkrlvun|u dezlnformucl|u, osl|edn|e sLo
zellLe |e sLvur ogorsuLl. 8us zuLo ovu| rlrucnlk
sLuvl|u osebun nuglusuk nu ruzun|e rukLlcnlh
suv|eLu zu uclnkovlLo ruzoLkrlvun|e dezlnformucl|e
l lzb|eguvun|e nezel|enlh uclnuku. Kuko blsmo Lo
osLlgll, nuzno |e du se uoznumo s relevunLnlm
kognlLlvnlm roceslmu. Ob|usnlL cemo neku lnLe-
resunLnu slholosku lsLruzlvun|u nu Lom odruc|u
l zuvrslLl s rlm|erom uclnkovlLog ruzbl|un|u
poznatog mita.
Razbijanje prvog mita o razbijanju mitova
1
MYTH
rukLlcno. U Lom slucu|u nuglusuk bl Lrebuo blLl nu
cln|enlcumu. CesLo se moze vld|eLl bus u nuslovu
podebljanim velikim slovima ispisan mit kojeg
zellmo oovrgnu-
Ll, u Lo nlosLo ne
zellLe. Um|esLo
toga, u svom
naslovu istaknite
kl|ucne cln|enlce.
Svoj tekst op-
ovrgavanja mita
LrebuLe oceLl
s naglaskom na
c l n | e n l c u mu ,
ne na mitu. Cilj
vum |e cln|enlce
rlbllzlLl l|udlmu.
Lu blsLe oblll mlL, cesLo gu moruLe somenuLl
|er lnuce, kuko ce l|udl znuLl o cemu rlcuLe? MeduLlm,
Llme se mlL rocu|e, Le |e v|ero|uLnl|e du ce gu l|udl
rlhvuLlLl kuo lsLlnu. Znucl ll Lo du oovrguvun|em
mozemo zuruvo mlL l|udlmu uclnlLl uv|erl|lvl|lm?
Kuko bl se lsLruzlo ovu| los uclnuk, u |ednom
su eksperimentu ljudima podijeljeni letci koji raz-
bl|u|u Lllcne mlLove o c|elvlmu roLlv grle.
Nukon Logu l|udl su morull ruzluclLl mlLove od
cln|enlcu. Kudu su Lo clnlll odmuh nukon clLun|u
leLuku, l|udl su us|esno reoznull mlLove.
MeduLlm, olu suLu nukon clLun|u leLku, dlo lsl-
Lunlku |e lmuo cuk slubl|l us|eh nego rl|e clLun|u
leLku. Ruzbl|un|e mlLu zuruvo |e o|uculo mlL.
Lukle, ovu| uclnuk |e sLvurun. N|egovu
okreLucku sllu |e cln|enlcu du ods|ecun|e nu ln-
formucl|u ovecuvu sunsu du ce se onu rlhvuLlLl
kuo Locnu. Odmuh nukon clLun|u leLku, l|udl su zu-
umLlll deLul|e ko|l su ruzblll mlL l us|esno su re-
oznull mlLove. MeduLlm, kuko vrl|eme roluzl,
umcen|e deLul|u bll|edl l sve sLo l|udl umLe |e mlL
bez ,oznuke ko|u gu ldenLlFclru kuo luznog. 1u| |e
efekL nuroclLo lzruzen kod sLurl|lh l|udl |er |e n|l-
hovo umcen|e odloznl|e zuboruvl|un|u deLul|u.
Kuko lzb|ecl du fumlll|urlzlrumo ll mlL, lsLl
num se ne obl|e o gluvu? ldeulno, lzb|eguvu|Le
spominjanje dezinformacije, dok je korigirate.
Pri pobijanju dezinformacije, najbolji pristup je
fokuslruLl se nu cln|enlce ko|e zellLe renl|eLl.
Nuruvno, resuclvun|e mlLu onekud nl|e
5pomen mita cini ga |acim
FACT
2
Primjer razbijanja klimatolokog mita
Sunce l kllmu krecu se suroLnlm sm|erovlmu
1l|ekom roLekllh nekollko deseLl|ecu globulnog
zuLol|en|u, Sunce |e lmulo blugl Lrend hluden|u. Sunce l
klima stoga idu u suprotnim smjerovima. Ovo je nagnalo
mnoge znunsLvenlke du nezuvlsno zukl|uce kuko Sunce ne
moze blLl uzrok globulnom zuLol|en|u.
1edun od nu|cesclh l nu|uornl|lh mlLovu o kllmuLsklm
promjenama jest taj da ih uzrokuje sunce.
Ovu| mlL selekLlvno roblre oduLke okuzu|ucl
oduLke zu roslu ruzdobl|u kudu su sunce l kllmu lmull
isti trend,dok istovremeno ignorira zadnjih nekoliko
deseLl|ecu kudu se Ll Lrendovl oLuno ruzlluze.
Cluvnu cln|enlcu nuglusenu u nuslovu
Cluvne cln|enlce nuglusene u
oceLnom LeksLu
MlL
Ob|usn|en|e kuko mlL obmun|u|e (zu
drugo ob|usn|en|e, vldl sLr. )

MIT MIT
0|hJFh|0A 0|hJFh|0A
0|hJFh|0A N|T
0|hJFh|0A 0|hJFh|0A
0|hJFh|0A 0|hJFh|0A
0|hJFh|0A 0|hJFh|0A
0|hJFh|0A 0|hJFh|0A
0|hJFh|0A 0|hJFh|0A
0|hJFh|0A 0|hJFh|0A
0|hJFh|0A 0|hJFh|0A
0|hJFh|0A 0|hJFh|0A

Od vlsku gluvu
moze zubollLl |er
obrada mnogo-
brojnih argume-
nuLu zuhLl|evu vecl
napor nego razma-
tranje njih tek neko-
llko. 1o ceLe rl|eslLl
Luko du vum sudrzu|
bude sLur, suzeL l
luk zu clLun|e. Kuko
bl vum sudrzu| blo
razumljiv koristite
se svakim dostup-
nim alatom. Koris-
LlLe |ednosLuvun |ezlk, kruLke recenlce, odnuslove l
odlomke. lzb|eguvu|Le drumuLlcne lzruze l ogrdne
komenLure ko|l odbl|u|u l|ude. LrzlLe se cln|enlcu.
ZuvrslLe snuznom l |ednosLuvnom orukom
ko|u ce l|udl zuumLlLl l tweetati svojim prijateljima,
ouL g, od oo kllmuLologu se sluze du cov|ek
uzrokuje globalno zatopljenje ili Studija poka-
zu|e du su MMR c|elvu zdruvu. KorlsLlLe gruFcke
prikaze pri ilustraciji svojih argumenata gdje god
|e moguce. ZnunsLvenlcl su se dugo drzull nucelu
o modelu nedosLuLku lnformucl|u ko|l kuze du
ljudi imaju krive percepcije uslijed manjka znanja,
no revlse oduLuku moze lmuLl suroLun uclnuk.
Rudl|e se rldrzuvu|Le nucelu KlSS: kaz| |m s|mpl|-
fc|taoo, seljo! (slobodan prijevod s engleskog: keep
|t s|mple, stop|J!)
3




1l|ekom roLekllh nekollko deseLl|ecu globulnog zuLol|en|u, Sunce l kllmu ldu u suroLnlm sm|erovlmu
Od vika glava boli
Nucelo ko|eg zugovornlcl znunosLl cesLo zubo-
ruvl|u|u |e du sudrzu| Lrebu uclnlLl sLo shvuLl|lvl|lm.
1o znucl |ednosLuvnlm zu clLun|e, |ednosLuvnlm
za razumijevanje, te jezgrovitim. Podatak kojeg
|e luguno shvuLlLl, lukse |e l rlhvuLlLl kuo lsLlnu.
7

Prlm|erlce, vec |ucun|em konLrusLu bo|u nu Llsku-
nom LeksLu clme se lukse clLu, moze se ovecuLl
rlhvucun|e lsLlnlLosLl nulsunlh lz|uvu.
9

Zdruv ruzum kuze du sLo vlse urgumenuLu onu-
dlLe, blL ceLe us|esnl|l u ruzbl|un|u mlLu. lsudu du
|e bus obrnuLo. Kudu se rudl o oovrguvun|u dezln-
formucl|u, mun|e moze duLl vlse. lznosen|e Lrl urgu-
menLu, rlm|erlce, moze blLl us|esnl|e u suzbl|un|u
krlvog shvucun|u nego rolzvesL n|lh dvunuesL ko|l
bl, nu kru|u, mogll cuk l osnuzlLl oceLnl mlL.
7
Kako imati i ovce i novce
Pisanjem na jednostavnoj razini riskirate
zrLvovuLl komleksnosL l nl|unse konceuLu
ko|e okusuvuLe renl|eLl. U skeLlcko| znuno-
sti (Skeptical Science), mi dobivamo najbolje od
obu svl|eLu Luko sLo se oovrguvun|u lsu nu vlse
ruzlnu. Osnovne lnuclce lsu se kruLklm, |ed-
nosLuvnlm |ezlkom l slmllFclrunlm crLezlmu.
Sredn|e l nuredne lnuclce su Lukoder dosLune,
u nulsune su sLrucnlm |ezlkom l deLul|lzlrunlm
ob|usn|en|lmu. Oznuke ouL onlh nu skl|usklm
sLuzumu obll|ezuvu|u Lehnlcku ruzlnu svukog
teksta.
Izaberite razinu... Jednostavno Srednje Napredno

MIT
N|T
0|hJFh|0A 0|hJFh|0A
0|hJFh|0A 0|hJFh|0A
0|hJFh|0A 0|hJFh|0A
0|hJFh|0A 0|hJFh|0A
N|T
0|hJFh|0A
0|hJFh|0A
0|hJFh|0A
4
1recl l mozdu nu|mocnl|l nezel|enl uclnuk dogudu
se kod Lemu ko|e zudlru u sv|eLonuzor l os|ecu| kul-
turnog identiteta. Razni kognitivni procesi mogu
kod ljudi dovesti do toga da nisu svjesni svoje pris-
tranosti pri razmatranju informacija.
Jedan od kognitivnih procesa koji pridonose
tome je sklonost ljudi potkrepljivanju vlastite pris-
tranosti (cooftmat|oo b|as), kada selektivno oda-
biru informacije koje podupiru njihove stavove. U
|ednom ekserlmenLu, l|udlmu su onudene ln-
formucl|e o vruclm Lemumu ouL nosen|u oruz|u
ili pozitivne diskriminacije. Svaki navod koji im
|e redocen blo |e eksllclLno
obll|ezen Luko du mu se vldl
lzvorlsLe, Llme |e |usno oznucuvuo
du ll ce oducl blLl zu lll roLlv
teme. (npr. uJtoqa poska nasu-
prot GtaJao| ptot|v otozja). Iako
lm |e receno du budu ruvednl,
l|udl su se cesce rlklonlll onom
izvoru koji se podudarao s njiho-
vlm rl|usn|lm sLuvovlmu. SLudl|u
|e okuzulu du cuk l kud se red
l|ude odusLru u|ednucenl skuo-
vl cln|enlcu, onl ce ucvrsLlLl svo|e
rl|usn|e sLuvove Llme sLo ce
gravitirati prema informacijama
s ko|lmu se vec oLrl|e sluzu. Po-
lurlzucl|u |e nu|vecu medu onlmu
s nu|cvrsclm sLuvovlmu.
10

to se dogodi kada uklonite taj element izbora
i predstavite nekoga s argumentima koji se suprot-
sLuvl|u|u n|lhovom sv|eLonuzoru? U Lom slucu|u,
kognitivne procese koji izlaze na vidjelo nazivamo
nepotkrjepljivanje pristranosti (J|scooftmat|oo
b|as), druga strana medalje od potkrepljivanja
rlsLrunosLl. U ovom slucu|u l|udl Lrose znuLno vlse
vremenu l rl|ecl ukLlvno se roLlvecl urgumenLlmu
suprotne strane.
8

Prlm|er zu ovukuv slucu| lmumo kud su rlsLull-
cama Republikanaca u SAD-u koji su vjerovali da
|e Suddum Husseln blo ovezun su LerorlsLlcklm
napadima 11. rujna, podastrijeti dokazi da ne pos-
Lo|l vezu lzmedu Llh dvl|u sLvurl, ukl|ucu|ucl l lz|uvu
predsjednika Busha.
11
Tek je 2% prisutnih promi-
|enllo mlsl|en|e (zunlml|lvo |e l du |e % oreklo
du su runl|e v|erovull u ovezunosL). vellku veclnu
|e zudrzulu sLuv o ovezunosLl lruku l LerorlsLlcklh
nuudu, rlm|en|u|ucl ruzne urgumenLe ko|lmu bl
Svjetonazorska prepreka
odbuclll osLo|ece dokuze. Nu|cescl |e rezulLuL blo
|ucun|e vlusLlLog sLuvu smlsl|un|em Lvrdn|l ko|e
bl mu lsle u rllog l u lsLo vrl|eme lgnorlrun|em
cln|enlcu ko|e uucu|u nu suroLno. Lukle, osLu-
uk lznosen|u cln|nlcu ko|e su oLkrel|lvule Lvrdn|e
rezulLlruo |e |ucun|em ogresnlh uv|eren|u.
Ako cln|enlce ne mogu odvruLlLl nekogu od n|e-
govlh reLhodno sLecenlh uv|eren|u Le onekud
mogu ogorsuLl sLvurl kuko uoce mozemo
smun|lLl uclnuk dezlnformucl|e? Lvu su lzvorlsLu
nude. Prvo, sv|eLonuzorsku burl|eru |e nu||ucu
medu onlmu cl|l sLuvovl su doboko zucemenLl-
runl. Lukle, lmuLe mnogo vecu
sunsu lsruvlLl dezlnformucl|u
kod onih koji nemaju apsolutno
cvrsL sLuv o Llm goruclm lLun-
|lmu. 1o znucl du vuse d|elovun|e
Lrebu blLl usm|ereno vlse remu
neodlucno| veclnl, nego remu
odlucno| mun|lnl. l drugo, oruke
se mogu renl|eLl nu nucln ko|l
smun|u|e uoblcu|enl slholoskl
otpor. Primjerice, kada su po-
ruke koje prijete svjetonazoru
uklopljene u poruke takozvanog
sumooLvrdlvun|u, l|udl lukse
pristupe razmatranju opcija za i
protiv.
12,13
SumooLvrdlvun|e se moze
osLlcl Llme du se nr. l|ude zumoll du nulsu neko-
llko recenlcu o slLuucl|umu kudu su se os|ecull do-
bro jer su postupili principijelno. Ljudi nakon toga
osLu|u rl|eml|lvl|l zu oruke ko|e bl lnuce mogle
zaprijetiti njihovu svjetonazoru. Interesantno je
du |e uclnuk uFrmucl|ejoLvrdlvun|u nu||ucl medu
onlmu ko|lmu |e n|lhovu ldeologl|u sredlsn|u Locku
svjetonazora.
Lrugl nucln nu ko|l se lnformucl|u moze uclnlLl
prihvatljivom je tako da se preformulira tako da
lzgledu mun|e ugreslvnu remu necl|em sv|eLon-
uzoru. Prlm|erlce, reubllkuncl ce uno v|ero|uLnl|e
rlhvuLlLl lsLl Lrosuk uko se redsLuvl kuo komen-
zucl|u zu zuguden|e ugl|lkovlm dloksldom nego kuo
orez, dok Lu| lzbor rl|ecl lmu mulo uL|ecu|u nu
clunove demokruLske sLrunke l zu nezuvlsne |er |e
zu n|lhove vrl|ednosLl rl|ec orez neuLrulnu.
14
SumooLvrdlvun|e l reformullrun|e ne sluze du
bl se munlullrulo l|udlmu, vec du bl se cln|enlcumu
ruzllu rlllku.
PreLosLuvlmo ll du sLe us|esno suvludull sve
dosad spomenute nesretne ishode pri razbijanju
mlLu, ko|l bl blo nu|uclnkovlLl|l nucln du ruzbl|eLe
mlL? lzuzov |e u Lome sLo |ednom zuumcenu
dezlnformucl|u Lesko lz gluve uklun|umo, cuk l u
slucu|u kud zuumLlmo l rlhvuLlmo lsruvuk. Ovo
je demonstrirano u eksperimentu u kojem su ljudi
roclLull rlcu o ozuru u skludlsLu.
15,16,3
Spominju se
kante boje i plina pri spomenu eksplozije. Kasnije je
lz LeksLu |usno du nu ozurlsLu nl|e bllo somenuLlh
kunLl. Cuk l kud su l|udl zuum-
tili i prihvatili ovaj ispravak, i dalje
su navodili boju i plin kada su ih
lslLlvucl lLull zu ozur. Nu lLun|e
ZusLo mlsllLe du |e bllo Luko uno
dlmu?, l|udl su u ruvllu somln-
jali uljnu boju, premda su netom
prihvatili da je nije bilo.
Kud cu|u dezlnformucl|u, l|udl
si u glavi izgrade model mita uz
rludu|uce ob|usn|en|e. Rusen|em
mita, u tom mentalnom modelu
osLu|e ruznlnu. Suocenl s Lom dlle-
mom, l|udl du|u rednosL neLocno|
rlcl nud onom neoLunom.
U odsusLvu bol|eg ob|usn|en|u,
odlucu|u se zu krlvo.
17
U ekserlmenLu s ozurom |e drugo| gru-
l onudeno ulLernuLlvno ob|usn|en|e ko|e |e
ukl|uclvulo zuul|lve Lekuclne l benzln zu uul|uce,
l|udl su se r|ede ozlvull nu kunLe bo|e l llnu.
Nu|uclnkovlLl|l nucln smun|en|u uL|ecu|u dezlnfor-
mucl|e |esL du se onudl ulLernuLlvno ob|usn|en|e
dogudu|u ko|e sudrzl Lu dezlnformucl|u.
Ovu su sLruLegl|u odllcno llusLrlrull ekserlmenLl
krlv.8 Kuko bl se ulLernuLlvno shvucun|e rlhvuLllo,
moru blLl v|erodosLo|no l moru ob|usn|uvuLl svu oL-
vorenu lLun|u dogudu|u.
19,15

1ednu od moguclh ruznlnu ko|u ce LrebuLl
ounlLl |e ob|usn|en|e zusLo |e mlL ogresun. Ovo
se moze osLlcl ruzoLkrlvun|em reLorlcklh Lrlkovu
ko|l se cesLo korlsLe rl dezlnformlrun|u. Lobru ref-
erencl|uu s cesLo korlsLenlm Lehnlkumu ko|lmu se
rlvldno oovrguvu znunsLvenl konsenzus moze
se nucl u clunku "ueo|al|sm: Wlat
|s |t aoJ low sloolJ sc|eot|sts te-
spooJ?
20
Tehnike koje koriste
mogu se svesti na: selektivno pro-
biranje podataka, teorije zavjera
Le luznl sLrucn|ucl.
Alternativno, moglo bi se ob-
|usnlLl ko|u korlsL moze neLko
imati od promoviranja tog mita.
Pokazalo se da, probudi li se
sumnja prema izvoru dezinfor-
macije, smanjuje se njezin utje-
caj.
21,22
1os |edun kl|ucnl elemenL u
uclnkovlLom oLklun|un|u dezln-
formucl|u |e korlsLen|em eksllc-
itnog upozorenja (pazite, mogli
biste nasjesti) prije spominjanja
sumog mlLu. LkserlmenLl s ruzllclLlm Lehnlkumu
oovrguvun|u mlLovu okuzu|u du nu|uclnkovlLl|u
komblnucl|u ukl|ucu|e ulLernuLlvno ob|usn|en|e l
eksplicitno upozorenje.
17
CruFckl su rlkuzl Lukoder vuzun uluL l znuLno su
uclnkovlLl|l rl uklun|un|u dezlnformucl|u od golog
LeksLu. Kudu l|udl clLu|u oovrguvun|e ko|e se kosl
s njihovim uvjerenjima, oni se hvataju za dvosmis-
lenosLl kuko bl lskonsLrulrull drugucl|u lnLerre-
Lucl|u. CruFcklm rlkuzom ruzuLe |usnl|u sllku
osLuvl|u|ucl mun|e m|esLu zu ogresnu koncecl|u.
Primjerice, kada se pristalicama Republikanske
sLrunke, lslLu|ucl n|lhovu uv|eren|u glede globul-
nog zuLol|en|u, okuzulo gruFkone s Lrendovlmu
orusLu LemeruLure, znuLno vecl lh |e bro| rlhvu-
Llo cln|enlcu globulnog zuLol|en|u u usoredbl s
onlmu ko|l su doblll lsunu obruzlozen|u.
13

Lrugu unkeLu |e okuzulu du, kudu lm se okuzu
oducl ko|l redsLuvl|u|u ovrslnsku LemeruLuru,
l|udl Locno rosudu|u Lrend bez obzlru nu sLuv re-
ma globalnom zatopljenju.
23
Ako se pri razbijanju
mlLu vus sudrzu| lkuko moze rlkuzuLl vlzuulno,
svukuko nuruvlLe gruFckl rlkuz.
5
Ispunjavanje praznine alternativnim objanjenjem
s lzmlsl|enlm suden|lmu zu ubo|sLvu. Prebuclvun|e
krlvn|e nu drugog osumn|lcenog uvellke smun|u|e
bro| osudu|uclh resudu ko|e ce donl|eLl sudlonlcl
u ulozi porotnika, u usporedbi s onim obranama
ko|e su sumo ob|usn|uvule zusLo oLuzenl ne bl blo

MIT
Uklanjanje mita
ostavlja prazninu
zamijeniti
alternativnom
pricom
6
Povezlvun|em svegu u |ednu rlcu, uclnkovlLo
obl|un|e ukl|ucu|e:
k||ucne cin|enice - opovrgavanje mora nagla-
slLl cln|enlce, u ne mlL. PredsLuvlLe sumo kl|ucne
cln|enlce kuko vum se rekom|ernosL ne bl obllu
o glavu;
Eksplicitna upozorenja - prije svakog spome-
na mita, tekstom ili vizualno upozorite da slijedi
neistinit podatak;
Alternativna objanjenja - eventualne praz-
nine ostale razbijanjem mita obavezno morate
Anatomi|a ucinkovitog razbi|an|a mitova
ounlLl. Ovo se moze osLlcl ob|usn|en|em s ul-
ternativnim uzrokom o tome gdje je mit u krivu
l evenLuulno zusLo bl neLko uoce zello romo-
virati takav mit;
Gracki prikazi - kl|ucne cln|enlce, uko |e lkuko
moguce, svukuko rlkuzlLe gruFckl.
Slijedi primjer razbijanja mita o nepostojanju
znunsLvenog konsenzusu o Lome du |e cov|ek uz-
rokovao globalno zatopljenje, jer je 31 000 znanst-
venlku oLlsulu eLlcl|u ko|u kuze du nemu dokuzu
du cov|ekovu ukLlvnosL moze oremeLlLl kllmu.



.



.
Osnovnu cln|enlcu
opisana u naslovu
Osnovnu cln|enlcu
o|ucunu u uvodnom
urugrufu, o|ucunu
dodatnim detaljima.
Osnovnu cln|enlcu
o|ucunu gruFkonom.
Eksplicitno upozorenje
clLuocu du doluzl
dezlnformucl|u l uucu|e
na vrstu dezinformacije.
MlL
Praznina stvorena ovim
mlLom |e kuko moze
biti konsenzus ako se
31 000 znanstvenika ne
sluze? Ovu ruznlnu |e
uoLun|enu ob|usn|en|em
da gotovo nitko od 31
000 znanstvenika nisu
klimatolozi.
j) od oo k|imato|oga se s|aze da cov|ek
uzrokuje globalno zatopljenje
Nekoliko nezavisnih anketa pokazuje da se 97% klimatologa koji aktivno
ob|uvl|u|u recenzlrunu kllmuLsku lsLruzlvun|u sluze du cov|ek uzroku|e
globalno zatopljenje.
Povrh Logu nudmocnog konsenzusu, Nuclonulne ukudeml|e znunosLl lz
cl|elog svl|eLu Lukoder odulru zukl|ucuk du |e cov|ek uzrocnlk globulnog
zuLol|en|u, sLo |e l lzneseno nu Medunurodnom okruglom sLolu zu kllmuLske
promjene (IPCC).
MeduLlm, okreLl ko|l nl|ecu znunsLvenl konsenzus uvl|ek su okusuvull buc-
lLl sumn|u nu cln|enlcu du Lu| konsenzus osLo|l. KorlsLe se Lehnlkom luznlh
sLrucn|uku, znunsLvenlku ko|l lmu|u mulo lll nlsLu lskusLvu nu Lom znunsLven-
om odruc|u.
Prlm|erlce, OlSM-eLlcl|u Lvrdl du se ooo znunsLvenlku ne sluze su znunsL-
venim konsenzusom o globalnom zatopljenju.
MeduLlm, oko gg,g% znunsLvenlku nu Lo| eLlcl|l nlsu kllmuLolozl. PeLlcl|u
|e oLvorenu zu bllo kogu s dllomom, Llme ukl|ucu|ucl ll|ecnlke, sLro|urske
lnzen|ere l lnformuLlcure.
1. Jacques, P. J., & Dunlap, R. E. (2008). The organisa-
tion of denial: Conservative think tanks and environ-
mental skepticism. Environmental Politics, 17, 349-
385.
z. Oreskes, N., 8 Conwuy, L. M. (zoo). MerchunLs of
doubt. Bloomsbury Publishing.
. 1ohnson, H. M., 8 SelferL, C. M. (gg). Sources of
Lhe conLlnued lnuence eecL: When dlscredlLed ln-
formuLlon ln memory uecLs luLer lnferences. 1ournul
of LxerlmenLul Psychology: Leurnlng, Memory, und
Cognition, 20 (6), 1420-1436.
4. Ecker, U. K., Lewandowsky, S., Swire, B., & Chang,
D. (2011). Correcting false information in memory:
MunluluLlng Lhe sLrengLh of mlslnformuLlon encod-
ing and its retraction. Psychonomic Bulletin & Review,
18, 570-578.
5. Skurnik, I., Yoon, C., Park, D., & Schwarz, N. (2005).
How warnings about false claims become recommen-
dations. Journal of Consumer Research, 31, 713-724.
6. Weuver, K., Curclu, S. M., Schwurz, N., 8 Mlller, L.
T. (2007). Inferring the popularity of an opinion from
its familiarity: A repetitive voice sounds like a chorus.
Journal of Personality and Social Psychology, 92, 821-
833.
7. Schwarz, N., Sanna, L., Skurnik, I., & Yoon, C. (2007).
MeLucognlLlve exerlences und Lhe lnLrlcucles of seL-
ting people straight:Implications for debiasing and
public information campaigns. Advances in Experi-
mental Social Psychology, 39, 127-161.
8. Nyhun, 8., 8 Reler, 1. (zoo). When CorrecLlons
lull: 1he PerslsLence of PollLlcul MlserceLlons. PollLl-
cal Behavior, 32, 303-330.
g. Reber, R., Schwurz, N. (ggg). LecLs of PerceLuul
Fluency on Judgments of Truth, Consciousness and
Cognition, 8, 338-3426.
o. 1uber, C. S., 8 Lodge, M. (zoo6). MoLlvuLed ske-
ticism in the evaluation of political beliefs. American
1ournul of PollLlcul Sclence, o, ,6g.
. Prusud, M., Perrln, A. 1., 8ezllu, K., Homun, S. C.,
Klndleberger, K., MunLuruk, K., eL ul. (zoog). 1here
MusL 8e u Reuson'': Osumu, Suddum, und lnferred 1us-
LlFcuLlon. Soclologlcul lnqulry, ,g, z-6z.
12. Cohen, G. L., Sherman, D. K., Bastardi, A., Hsu, L.,
8 McCoey, M. (zoo,). 8rldglng Lhe PurLlsun Llvlde:
Self-AmrmuLlon Reduces ldeologlcul Closed-Mlnded-
ness und lnexlblllLy ln NegoLluLlon. PersonullLy 8 Soc.
Psych., 93, 415-430.
. Nyhun, 8., 8 Reler, 1. (zo). Oenlng Lhe PollLlcul
Mlnd? 1he eecLs of self-umrmuLlon und gruhlcul ln-
formation on factual misperceptions. In press.
. HurdlsLy, L. 1., 1ohnson, L. 1. 8 Weber, L. U. (zoo).
A LlrLy Word or u LlrLy World?: ALLrlbuLe lrumlng, Po-
llLlculAmlluLlon, und Ouery 1heory, Psychologlcul Scl-
ence, 21, 86-92
. SelferL, C. M. (zooz). 1he conLlnued lnuence of
mlslnformuLlon ln memory: WhuL mukes u correcLlon
eecLlve? 1he Psychology of Leurnlng und MoLlvuLlon,
41, 265-292.
6. Wllkes, A. L., LeuLherburrow, M. (g88). LdlLlng
elsodlc memory followlng Lhe ldenLlFcuLlon of error,
The Quarterly Journal of Experimental Psychology A:
Human Experimental Psychology, 40A, 361-387.
17. Ecker, U. K., Lewandowsky, S., & Tang, D. T. (2011).
Explicit warnings reduce but do not eliminate the con-
Llnued lnuence of mlslnformuLlon. Memory 8 Cognl-
tion, 38, 1087-1100.
8. 1enney, L. R., Cleury, H. M., 8 Sellmun, 8. A.
(2009). Unpacking the doubt in Beyond a reasonable
doubt: Plausible alternative stories increase not guilty
verdicts. Basic and Applied Social Psychology, 31, 1-8.
19. Rapp, D. N., & Kendeou, P. (2007). Revising what
readers know: Updating text representations during
nurruLlve comrehenslon. Memory 8 CognlLlon, ,
2019-2032.
zo. LleLhelm, P., 8 McKee, M. (zoog). Lenlullsm: whuL
ls lL und how should sclenLlsLs resond? Luroeun
Journal of Public Health, 19, 2-4.
z. Lewundowsky, S., SLrlLzke, W. C., Oberuuer, K., 8
Morules, M. (zoo). Memory for fucL, FcLlon und mlsln-
formuLlon: 1he lruq Wur zoo. Psychologlcul Sclence,
16, 190-195.
zz. Lewundowsky, S., 8 SLrlLzke, W. C. K., Oberuuer,
K., 8 Morules, M. (zoog). MlslnformuLlon und Lhe 'Wur
on 1error': When memory Lurns FcLlon lnLo fucL. ln W.
G. K. Stritzke, S. Lewandowsky, D. Denemark, J. Clare,
8 l. Morgun (Lds.), 1errorlsm und LorLure: An lnLerdls-
ciplinary perspective (pp. 179-203). Cambridge, UK:
Cambridge University Press.
23. Lewandowsky, S. (2011). Popular consensus: Cli-
mate change set to continue. Psychological Science,
22, 460-463.
Bibliografija
7