KLTR VE MEDENYET

Samet ZENGNOLU
Aratrma nceleme Raporlar, No: 3 Etnik likiler ve Kltr

[2009]

Aratrma nceleme Raporlar, No: 3

KLTR VE MEDENYET

NSZ Bu almann amac kltr ve medeniyet kavramlarnn zihinlerde biraz daha netlemesini salamaktr. nk mphem tanmlamalar hi de beklenmeyen sonular dourmaktadr. Bu durumun sadece bizim iin geerli olmad da grlmektedir. Uluslararas alanda bu kavramlar ne kadar kullanlsa da pek de bilinli olarak kullanld ou kez sylenemez. almann hazrlanmas esnasnda mmkn olduu kadar farkl bak alarna yer vermeye altk. Elbette ki bu kadar geni bir konu ele alnd iin temel kitaplardan faydalanmaya altk. Birinci ksmda kltr ve medeniyet arasndaki farklar ele alnmtr. Daha sonraki blmlerde ise iki kavram zel olarak ele alnmtr. kinci ksmda kltr kavramna yer verilmitir. Bu balk altna kltrler aras etkileim ve kltr deimeleri gibi konulara da deinilmitir. nc ksmda ise medeniyet kavram ele alnmtr. Medeniyet atmas, umran kavram ve Trkiyenin Bat medeniyeti ile olan ilikileri nc ksmn alt balklar olarak yer almtr. Ksa ve net eylerin anlatlmak istendii bu makalenin bu amacna ulamas dileiyle

SAMET ZENGNOLU 2009

Aratrma nceleme Raporlar, No: 3

GR Son dnemlerde zerinde daha ok konuulmaya, daha ok ilgilenilmeye balanan iki kavram: kltr ve medeniyet. Her iki kavramn da politika ile dorudan ya da dolayl ilikili olduu bilinmektedir. Fakat bu ilikili durum hakknda akllara baz sorular gelmektedir: Politika, bu kavramlar bir ara olarak kullanmakta mdr, yoksa bunlar siyaset iin siyaseti ayakta tutan amalar mdr? Ara, ama tartmasnn yannda bir dier nemli nokta, bu kavramlara gn getike farkl ve bazen de ok yanl ya da eksik anlamlarn yklenmesidir. Yani, baz zamanlar bilinli bir ekilde bu kavramlar zerinde oynand grlmektedir. Bir kavramn anlalmasn istemiyorsanz o kavram zerinde ok oynamanz gerekir. medeniyet var, medeniyetler var. Birincisi btn insanla ait. kincisi zaman ve meknda dank. Medeniyet kelimesi lkeden lkeye geerken daima bir baka kelime ile beraber: kltr. Kltr, medeniyetin basit bir ikizi deil. Medeniyet ile medeniyetler olduu gibi kltr ve kltrler de var. Kltrel sfatna gelince nice zamandr, hizmetlerini ibzal ediyor Franszcaya, pheli hizmetler. Hem kltrn sfat, hem civilisationun. Ksacas karkla ok elverili bir zemindeyiz.1 Bu karkla elverili zemin, ayn zamanda ok da kaygan. Bu sebeple kavramlar ok dikkatli ve gerektiince kullanmak icap etmektedir. Biz de byle yapmaya alacaz.

Cemil Meri, Umrandan Uygarla, letiim Yaynlar, stanbul, 2008, s. 94

Aratrma nceleme Raporlar, No: 3

KLTR VE MEDENYET ARASINDAK FARKLAR Kltr ve medeniyet kavramlar ou kez birbirinin yerine kullanlmaktadr. Daha nce de belirtildii zere bu, ok farkl ve bir o kadar da yanl sonular dourmaktadr. Elbette ki bu iki kavramn itirak noktas vardr. Ancak, bizim daha ok gz nnde bulunduracamz ey iki kavram arasndaki farklar olacaktr. Cumhuriyet tarihimizde her iki kavram sistemli bir ekilde ele alan Ziya Gkalp olmutur. Trkiyede, daha sonraki dnemde bu konuyu kaleme alan fikir adamlarnn genel itibariyle Ziya Gkalpn sistemini kabul ve takip ettikleri grlmektedir. ncelikle unu belirtmemiz gerekir ki, medeniyetle kltr tarif etme, bunlar ayrma hususunda medeni milletler arasnda byk farklar vardr.2 Bu sebeple, burada farkllklar ele alnrken Trkiyeden bak alarna, ilerleyen zamanlarda ise Trkiye dndaki bak alarna yer verilecektir. Farklara geemeden nce itirak noktasndan ksaca bahsetmeliyiz. hars* ile medeniyet arasndaki itirak noktas, ikisinin de btn itimai hayatlarn cami olmasdr. timai hayatlar unlardr: dini hayat, ahlaki hayat, hukuki hayat, muakalevi (entelektel) hayat, bedii hayat, iktisadi hayat, lisan hayat, fenni hayat. Bu sekiz trl itimai hayatlarn mecmuuna hars ad verildii gibi medeniyet de denilir.3 Farklar u ekilde sralanabilir: (1) Hars, yalnz bir milletin dini, ahlaki, hukuki, muakalevi, bedii, iktisadi ve fenni hayatlarn ahenktar bir mecmuasdr. Medeniyetse, ayn mamureye dahil birok milletin itimai hayatlarnn mterek bir mecmuudur. Mesela Avrupa ve Amerika mamuresinde btn milletler arasnda mterek bir Garp medeniyeti vardr. Bu medeniyetin iinde birbirinden ayr ve mstakil olmak zere bir ngiliz hars, bir Fransz hars, bir Alman hars ilh. mevcuttur. 4

Prof. Dr. Mmtaz Turhan, Kltr Deimeleri, Sosyal Psikoloji Bakmndan Bir Tetkik, amlca Yaynlar, stanbul, 2006, s. 41 *Bizim iin kltr yakn zamanlara kadar harst. Bkz. Cemil Meri, Umrandan Uygarla, s.83 vd. 3 Ziya Gkalp, Trkln Esaslar, Elips Kitap, Ankara, 2006, s. 29 4 bid, s. 29

Aratrma nceleme Raporlar, No: 3

Esasen bu ayrm Trkiye iin XVIII. yzyln bandan beri nemli olagelmitir. nk Batllama srecinde Avrupa medeniyetinin seviyesine ulaabilme abas olmasna ramen, daha ok sahip olunan kltrn etkilendiini sylemek mmkndr. Bu konu ileride ele alnacaktr. (2) medeniyet usul vastasyla ve ferdi iradelerle vcuda gelen itimai hadiselerin mecmuudur. Harsa dahil olan eylerse usul ile, fertlerin iradesiyle vcuda gelmemilerdir, suni deillerdir.5 (3) Hars ile medeniyeti birbirinden ayran, harsn bilhassa duygulardan, medeniyetin bilhassa bilgilerden mrekkep olmasdr.6 (4) belirli bir toplulua ait sosyal davran ve teknik kurulular kltr meydana getirmektedir Medeniyet milletleraras ortak deerler seviyesine ykselen anlay, davran ve yaama vastalar btndr.7 (5) Evvela, hars (kltr) milli olduu halde, medeniyet beynelmileldir.8 (6) Kltr ve medeniyet arasndaki iliki son derece karmak olduu iin bu olay bir meselenin iki yan gibi anlamak doru olur. Burada bir basitletirme yapalm ve kltre bir retme biimi, medeniyete de bir tketme biimi diyelim.9 phesiz, bu maddeler oaltlabilir. Ancak genel itibariyle birbirine ok yakn tanmlamalar ortaya kaca iin bu fasln uzatlmamas gerektii kanaatindeyiz. KLTR Kltr ve medeniyet arasndaki farklar ele almann ardndan, her iki kavram zerinde de ayr ayr durulmas lazm gelmektedir. Bir cemiyetin kltr, bir arada yaayan insanlarn hayatn muhtelif problemlerine kar denedikleri zm yollarndan meydana gelmitir. Bu zm tarzlarnn bir ksm zamanla sabit hale gelerek cemiyetin btnne mal olur ve onun kltrn tekil eder. Mamafih, sosyal ilimlerde kltrden bahsedilirken bu mahhas alet ve usullerden ziyade

5 6

bid, s. 29, 30 bid, s. 36 7 Prof. Dr. brahim Kafesolu, Trk Milli Kltr, tken Neriyat, stanbul, 2005, s. 16 8 Turhan, a.g.e. , s. 39 9 smet zel, Talar Yemek Yasak, ule Yaynlar, stanbul, 2007, s. 36

Aratrma nceleme Raporlar, No: 3

onlarn arkasnda mevcut bulunduu farz edilen manevi unsurlar (inanlar, norm ve kymet sistemleri) anlalr. eitli cemiyetleri kltr bakmndan ayrt eden ey onlarn kullandklar alet ve vastalardan ziyade bu alet ve vastalarn gerisindeki zihniyet ve manevi kymetler btndr.10 Bir dier ifade ile kltr, bir cemiyetin sahip olduu maddi ve manevi kymetlerden teekkl eden yle bir btndr ki, cemiyet iinde mevcut her nevi bilgiyi, alakalar, itiyatlar, kymet llerini, umumi atitd, gr ve zihniyet ile her nevi davran ekillerini iine alr. Btn bunlar, birlikte, o cemiyet mensuplarnn ekserisinde mterek olan ve onu dier cemiyetlerden ayrt eden hususi bir hayat tarz temin eder. 11 Bu zel olan hayat tarz ile cemiyet, dier cemiyetlerden farkl zelliklere sahip olsa da etkileimin kanlmaz olduu aikrdr. Bu, kltrleraras etkileim ortaya kltr deimelerini karmaktadr. artlara gre, kltr deimeleri serbest ya da zorunlu olabilmektedir. Mmtaz Turhan, eitli sebeplerle bir yerden baka bir yere gitmek zorunda kalan ve orada geici olarak ikamet etmelerinin ardndan tekrar evlerine dnen kyllerde baz kltr deimelerinin olduunu gzlemlemi ve bunu serbest kltr deimesi olarak nitelendirmitir. Oysa zellikle Tanzimat sreci ile balayan deimeleri ise zorunlu kltr deimeleri olarak nitelendirmitir. Kltr deimelerinin12 duruma ve konuma gre avantajl ya da dezavantajl sonular dourabilmektedir. zelikle batl lkelerin, dier lkelerin yaad deimeleri kendi lehlerine kullanmak istedikleri grlmektedir. Baz zamanlar ise bizzat kltr deimelerinin msebbibi ve mmessili olmaktadrlar. Yani, sahip olduklar baz avantajlar artrmak iin kltr bir ara olarak kullanmaktadrlar. Bilindii zere, kltr hayatnda meydana gelen deiiklikler mhim sosyal hareketlerin balangc olduu gibi, byk aptaki siyasi ve iktisadi faaliyetler de kltre yeni istikametler izer.13 Bu demektir ki siyasi ve ekonomik hamlelerle kltre yeni istikametler izersiniz. Bylece, nemli sosyal hareketlerin istikametini de izebilme ve bunlar ynlendirebilme ansna sahip olursunuz. Bu ansn ele geirildii ve optimum dzeyde kullanld takdirde ise kltrel egemenlik gibi kavramlar ortaya kmaktadr.

10 11

Prof. Dr. Erol Gngr, Trk Kltr ve Milliyetilik, tken Neriyat, stanbul, 1990, s. 35 Turhan, a.g.e. , s. 48 12 Bu konu ile alakal bir dier nemli alma iin bkz. Prof. Dr. Orhan Trkdoan, Osmanldan Gnmze Trk Toplum Yaps, Tima Yaynlar, stanbul, 2008, s. 490 vd. 13 Prof. Dr. brahim Kafesolu, Trk Milliyetiliinin Meseleleri, Milli Eitim Basmevi, stanbul, 1970, s. 61

Aratrma nceleme Raporlar, No: 3

Son dnemlerde bu egemenlii Amerikann ele geirdii ve ynlendirme ansn kulland grlmektedir. Bu durum ne kadar eletirilebilirse de izlenen yntem ve programlar ve elde edilen sonu Amerika iin imdilik takdire ayandr. Kltrel egemenlik Amerikann kresel gcnn yeterince takdir edilmemi yzdr. Estetik deerleri hakknda ne dnlrse dnlsn, Amerikann kitlesel kltr, zellikle dnya genlii zerinde manyetik ekim gcne sahiptir. Cazibesi, yanstt hazza dayal yaam biimine dayandrlabilir, ama kresel cazibesi inkr edilemez.14 Kltrel egemenliin nde gelen arac dildir. Tarih iinde dnyada dillerin dalm dnyadaki iktidarn dalmn yanstmtr.15 Amerika rneinden devam edersek: internet dili ngilizcedir ve kresel bilgisayar sohbetlerinin ezici ounluu Amerika kaynakl olup kresel syleilerin ieriini etkilemektedir.16 Bylece Amerikan filmleri ve televizyon programlar dnya piyasasnn byk ksmn kaplamaktadr. nsanlarn grsel medya vastasyla ne dereceye kadar ynlendirilebildikleri bilinen bir gerektir. Elbette ki etkileim bunun sonucunda baz deiimlerin ortaya kmas kanlmazdr. Fakat nemli olan sahip olunan kltrn farkllndan minimum dzeyde taviz vermesini salamaktr. Aksi takdirde etkilenen tarafn bir fakll kalmaz ki buna da asimilasyon denir. MEDENYET Muhtevas, adan aa, lkeden lkeye, yazardan yazara deien kaypak ve karanlk kelime: civilisation.17 Belki de medeniyet meselesinin mphem kalmasnn bir sebebi de, medeniyetin bir trl olduunu zannetmektir. Hlbuki medeniyet de mteaddittir. 18 Ayrca, her medeniyet belli bir zaman mekn idraki zerinde ykselir19 prensibini fark ve kabul etmektir. Bylece zamann sreklilii ve mekann tutarll bizi daha sarih sonulara gtrecektir.

14 15

Brzezinski, Byk Satran Tahtas, ev. Yelda Tredi, nklp, stanbul, 2005, s. 45 Samuel P. Huntington, Medeniyetler atmas, ev. Mehmet Turhan, Y. Z. Cem Soydemir, Okuyan Us Yaynlar, stanbul, 2006, s. 80 16 Brzezinski, s. 45 17 Meri, a.g.e. , s. 81 18 Gkalp, a.g.e., s. 48 19 Ahmet Davutolu, Tarih draki Oluumunda Metodolojinin Rol: Medeniyetler aras Etkileim Asndan Dnya Tarihi ve Osmanl, Divan, 1999/2, s. 42 *bkz. Francis Fukuyama, Tarihin Sonu ve Son nsan, ev. Zlf Dicleli, Gn Yaynclk, stanbul, 1999

Aratrma nceleme Raporlar, No: 3

Yukarda medeniyet ve kltr arasndaki farklar belirtmitik. Burada bir ayrm daha belirtmek zorundayz: Tarihsel sistem ile medeniyet arasnda bir ayrm yaparak balyorum. Tarihsel bir sistem, ampirik bir gereklie atfta bulunmaktadr. indeki Tang hanedan veya Roma mparatorluu veya Mool mparatorluu tarihsel sistemler idiler. Bir medeniyet ise, miras, farkllk ve haklar hakl gstermede hali hazrdaki yarar bakmndan gemi hakknda ada (muasr) bir iddiaya atfta bulunmaktadr.20

MEDENYETLER ATIMASI MI / MEDENYETLERARASI ETKLEM M? Souk savan ardndan Fukuyama* ile birlikte tarih kitabnn sayfalar suni olarak kapatlmtr. Foreign Affairsin Yaz 1993 yaynnda ise Samuel P. Huntington kitab yeniden ama ve yeniden ben-merkezli bir tarih yazma abas ierisine girmitir. Huntingtona gre; kyleri, blgeler, etnik gruplar, milliyetler, dinsel gruplar hepsi farkl kltrel heterojenlik dzeylerinde belirgin kltrlere sahiptir. Gney talyadaki bir kyn kltr kuzeyinkinden farkl olabilir; ama her ikisi de Alman kylerinden kendini ayran ortak bir talyan kltrn paylarlar.21 Ona gre, medeniyet hem dil, tarih, din, gelenekler ve kurumlar gibi ortak nesnel elerle, hem de halkn znel olarak kendisini tanmlamasyla belirlenmektedir.22 Medeniyet ve kltr szcklerinin her ikisi de halklarn bir btn olarak yaam biimine atfta bulunmaktadr ve her bir medeniyet byk ltlerde bir kltrdr.23 Bu tanmlamalar belli bir noktaya kadar kabul edilebilir. Ancak tartlan esas husus Huntingtonn anlatmak istedikleridir. Medeniyetler atmas tezinde baz boluklar bulunmaktadr. bir kltr doar, dinamik bir durumdadr; eer bu kltr herhangi bir ekilde sadece kendini retebilecek formlara kapanr ve donarsa o artk medeniyet haline gelir. Ama Huntington byle bir medeniyet tanmna dayanarak gr gelitirmiyor; giderek hibir medeniyet tanm getirmiyor; medeniyetler birer kltrel var-eylerdir diyor; ngilizce cultural entity lafn kullanyor. Oysa medeniyetler sava olacan ileri sren gr kendine has bir tanm

20 21

Immanuel Wallerstein, Jeopolitik ve Jeokltr, ev. Mustafa zel, z Yaynclk, 1993 Huntington, a.g.e., s. 50 22 bid, s. 50 23 bid, s. 48

Aratrma nceleme Raporlar, No: 3

getirmek zorunda.24 Ayrca, Huntington tarih iindeki medeniyet atmalarn incelerken seici bir yaklamla medeniyetlerin atma alanlarn vurgularken medeniyetler aras kaynama, msamaha ve sentez alanlarn yok farz ediyor.25 Oysa unutulmamaldr ki, insan sz yaknlamak, almak, kaynamak manasna gelen ns kknden tretilmi, bazlarnn zannettii gibi nisyan (unutma) kknden tretilmemitir insann hassas yaknlamak ve bakalarna alp kaynamaktr Buinsann tabiat gerei medeni olmasnn bir gereidir.26 Yani medeni olmak medeniyeti kullanarak dman yaratmak deildir. Daha nce de belirtildii zere baz lkelerin kltrel egemenlik kurma amacyla kar taraf etkileme ve ynlendirmesi eer asimilasyonu salamazsa kltr atmalarna sebep olabilir. Fakat ayn durumun medeniyetler iin geerli olup olmayaca zerinde dnlmesi gereken bir sorudur. Bu sorunun cevaplandrlmas yine bir Amerikal fikir adamndan gelmektedir. Ralph Linton, tipik bir Amerikalnn bir gn ierisindeki yaantsnda gzden kaan ayrntlar ele alyor: Sabahleyin uyanan tipik bir Amerikalnn karyolas ilk defa Yakndouda icat edilen bir biime gre icat edilmi, sonra Kuzey Avrupada baz deiikliklere urayarak Amerikaya intikal etmitir. stndeki yorgan pamuktansa bu ilk olarak Hindistanda, ketendense Yakndouda yetitirilmi, eer ipektense ipein kullanlma tarz da inde kefedilmitir. Btn bu maddelerin iplik haline getirilme ve dokunmas usulleri de Yakndouda bulunmutur. Yatandan kalkt zaman ayana geirdii makosen terlikler Dou ormanlarnda yaayan Kzlderililerin icaddr. Girdii banyonun tehizat yakn zamanlara ait Avrupa ve Amerikan icatlarnn terkibidir. stnden kard pijama Hindistanda icat edilmi bir amardr. Ykand sabun da eski Gaullerin icaddr. Bu Amerikalnn giydii esvaplarn asl Asya bozkrlarnda yaayan gebelerin kullandklar deri elbiselerdir. Ayakkablar Eski Msrda icat edilen bir usule gre de balanan derilerden kan kalplara gre kesilip yaplmaktadr; boynuna balad parlak renkli bir kuma paras olan kravat da on yedinci yzyl Hrvatlarnn omuzlarna attklar bir aln bozulmu, klm bir kalntsdr. Kahvalt iin dar kmadan nce bakt pencerenin camlar Msrda icat edilmitir27 Bu etkileimli durumlarn gz nne serilmesi gnn sonuna kadar bu ekildedir. Bu kii gnn sonunda tekrar Yakndouda icat edilen karyolasnda uyuyacaktr.
24 25

smet zel, Kaln Trk, ule Yaynlar, stanbul, 2007, s. 22 Ahmet Davutolu, Fukuyamadan Huntingtona Bir Bunalm rtme abas ve Siyasi Teorinin Pragmatik Kullanm, zlenim, Say: 10, Ekim 1993 26 Aye Sdka Oktay, Knalzade Ali Efendi ve Ahlak Alai, Doktora Tezi, z Yaynclk, stanbul, 2005, s. 434 27 Gngr, a.g.e. , s. 97, 98

Aratrma nceleme Raporlar, No: 3

Etkileim alanlar Hindistandan Afrikaya, inden Habeistana uzanmaktadr. Elbette ki milletlerarasnda al veri konusu olan ortak medeniyet unsurlar her milletin kendi artlar iinde kendisine mahsus bir hviyete kavuur ve bylece her millet medeniyeti kendi tarznda benimser.28 Ancak, al verii yok sayp kar taraf tekiletirmek, kendi iinizde de bir tekilemenin olumasna sebep olmaktadr.

UMRAN VE MEDENYET Medeniyetten sz ederken Umrandan sz etmemek konunun eksik olarak ele alnmasna sebep olur. Umran kavram XIV. Yzyl slam ilim adamlarndan bn Haldun tarafndan ele alnmtr. Umran, herhangi bir sebeple, bir yerde ehir ve kasaba kurulur, buras canl, hareketli ve kesif itimai, iktisadi, idari, siyasi ve ilmi faaliyetlere sahne olursa, bu durum umrann kurulmas, ilerlemesi ve artmas eklinde ifade edilmekte, aksine bu tr faaliyetler geriler ve zamanla ortadan kalkarsa bu durum da umrann azalmas, gerilemesi ve yklmas eklinde ifade edilmektedir De Slane, Rosenthal ve Monteli tarafndan yaplan Mukaddime nin Franszca ve ngilizce tercmelerinde umran tabirine karlk olarak civilisation (medeniyet) kelimesi kullanlm(tr). Ancak, bn Haldunun umrana verdii mana, filozoflarn medeniyet tabirinden anladklar manadan ok daha mull, umumi ve ilmidir. Filozoflar bu tabirle siyaset ve idare ile ilgili bu takm hayali ve farazi manalar kastettikleri halde, bn Haldunun umran vaka ve hakikatlerden hareket etmekte ve onlarla ynlenmektedir. Filozoflar olmas lazm geleni (ideal), bn Haldun olan (reel) incelemitir.29 Umran, bir kavmin yaptklarnn ve yarattklarnn btn, itimai ve dini dzen, adetler ve inanlar. Umran tarihi ve insan btn olarak ifade eden bir kelime. Avrupann, hibir zaman ve hibir kelimesiyle kucaklayamad bir btn.30 Grld zere bu iki kavram arasnda da dikkat edilmesi gereken farkllklar vardr. Fakat daha nce de grld zere tercmelerde kelimenin tam karlnn olamamas ya da bulunamamas bu yanl anlamalarn ve anlalmalarn tetikleyicisi olmaktadr.
28 29

bid, s. 101 bn Haldun, Mukaddime I, haz. Sleyman Uluda, Dergah Yaynlar, stanbul, 2007, s. 113 30 Meri, a.g.e. , s. 86

10

Aratrma nceleme Raporlar, No: 3

BATI MEDENYET VE TRKYE Medeniyet kavram, son birka asrdr ele aldmz bir kavram. XVIII. yzyln balarna kadar gtrlebilecek adalama ve bir anlamda batllama srecinde esas gaye Garp Medeniyetinin ulat seviyeye ulaabilmektir. nceki blmlerde, kltrleraras etkileimin kanlmaz bir sre olduunu ve bu srete dikkatli olunmas gerektiini, sahip olunan kltr zgn yapan unsurlarn korunmas zaruretinden bahsetmitik. Fakat bu medeniyetler aras etkileimde farkldr. nk harsa ve dince birbirine yabanc bulunan cemiyetler, medeniyette mterek olabilirler Mesela Yahudilerle Japonlar, gerek hars, gerek din itibariyle Avrupallara yabanc olduklar halde, medeniyete Avrupa milletleriyle mterektirler.31 XVIII. yzyln balarndan itibaren sregelen Batllama sreci32, halen yaanan ve tartlan bir konudur. Tek dii kalm canavara ramen muasr medeniyetler seviyesine ulama ve daha da ileri gitme zarureti domutur. Cumhuriyetin ilanndan sonra yeni bir sentez Ziya Gkalp tarafndan kaleme alnmtr33: Trk milletindenim, slam

mmetindenim, Garp medeniyetindenim. Fakat yllardr devam eden srete pek de baarl olunduu sylenemez. Batllama srecinde Trkiye Japonya karlatrmas ok yaplr. Bylece hatalarn ve dorularn daha iyi grlmesi salanr. Trkiye, Avrupann yannda, Tanzimat ile eitli inklplara giriirken iptidai hayat ve hurafeleri iinde uykusuna devam eden Japonya daha kolay, fakat daha kkl bir inklba balyordu. Filhakika dnya ile temaslar bulunmayan Japonya bu srada (1868) Avrupallarn zoru ile limanlarn Garbin ticaretine ayor; dald uykudan, ilk defa uyanyor, yabanclarla ve Garp medeniyeti ile mnasebetler kuruyordu Japonyann fakir bir memleket olmas mstemlekeci devletleri dnyann daha zengin lkelerine ekiyor ve bu lke, bu sebeple, bir istilaya uramadan yeni terakki hamlelerinde bir glkle karlamyor; az bir mddet zarfnda, Japon mucizesini yaratyordu. Bylece Avrupa medeniyeti Trkiyede ve Japonyada birbirine zt neticeler dourmutur. Gerekten Trkler sathi taklitlere gre kendi kltrlerini, yksek mefkrelerini ve hayat nizamlarn sarsmaa alrken, Japonlar sadece iktisadi ve ilmi iktibaslara ynelmi;

31 32

Gkalp, s. 48 Bu sreci geni bir biimde ele alan alma iin bkz. Niyazi Berkes, Trkiyede adalama, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2009 33 Bkz. Ziya Gkalp, Trklemek, slamlamak, Muasrlamak, Aka Yaynlar

11

Aratrma nceleme Raporlar, No: 3

kendi hayat ve ananelerine asla dokunmamlard.34 Yani, Trkiye Bat medeniyetinden ziyade Bat kltrnden etkilenmitir. Bu da istenmeyen sonular dourmutur ki bu skntl sonular halen yaadmz sylenebilir. Bunlardan biri hi phesiz aydn halk ayrmnn ortaya kmasdr. Bizde mnevver kltrnn halk kltrnden ayr bir istikamette gelimesinin balca sebeplerinden biri, bat medeniyetinin iki zmre arasnda birbirine eit olmayan bir tesir yaratmasdr.35 Bu tesirin sebebi, istikametimizi belirmememizdir. Batllama srecimiz devam etmektedir. Bu sreci en iyi ekilde srdrebilmemiz ve istenen seviyeye ulaabilmemiz iin hatalardan ders alnmaldr ve ayrntlara daimi surette dikkat edilmelidir. Son yarm asrdan daha fazla bir sredir Avrupa ile btnleme srecinde yaananlar aikrdr. Konumuz ile alakal olarak belirtilmesi gereken bir husus vardr: Avrupa Birliine katlm, aday lkenin Avrupa mktesebat olarak bilinen tm hak ve ykmllklerinikabul etmesidir.36 Bu mktesebatn (Acquis Communautaire)

balklarndan birisi de Eitim ve Kltrdr. Bu nedenle dikkat edilmelidir ki, aday lkenin tm hak ve ykmllkleri kabul etmesi teknik uyum gerektirdii iin, mzakerelerde kimi politikalar bakmndan gei sreleri tannabilmektedir. Ancak bu kapsamdaki uygulamalarn hibir koulda Avrupa Birliinin temel politika ve kurallarnda deiiklik yapmamas gerekmektedir.37

KAYNAKA BERKES, Niyazi, Trkiyede adalama, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2008 Brzezinski, Byk Satran Tahtas, ev. Yelda Tredi, nklp, stanbul, 2005 DAVUTOLU, Ahmet, Tarih draki Oluumunda Metodolojinin Rol: Medeniyetler aras Etkileim Asndan Dnya Tarihi ve Osmanl, Divan, 1999/2
34 35

Prof. Dr. Osman Turan, Trk Cihan Hkimiyeti Mefkresi Tarihi, tken, stanbul, 2006, s. 495 Gngr, s. 36 36 Dr. rfan Kaya lger, Avrupa Birlii Rehberi, Umuttepe Yaynlar, 2008, s. 193 37 bid, s. 195

12

Aratrma nceleme Raporlar, No: 3

DAVUTOLU, Ahmet, Fukuyamadan Huntingtona Bir Bunalm rtme abas ve Siyasi Teorinin Pragmatik Kullanm, zlenim, Say: 10, Ekim 1993 FUKUYAMA, Francis, Tarihin Sonu ve Son nsan, ev. Zlf Dicleli, Gn Yaynclk, stanbul, 1999 GKALP, Ziya, Trkln Esaslar, Elips Kitap, Ankara, 2006

GKALP, Ziya, Trklemek, slamlamak, Muasrlamak, Aka Yaynlar GNGR, Erol, Trk Kltr ve Milliyetilik, tken Neriyat, stanbul, 1990 HUNTNGTON, Samuel P. , Medeniyetler atmas, ev. Mehmet Turhan, Y. Z. Cem Soydemir, Okuyan Us Yaynlar, stanbul, 2006 bn Haldun, Mukaddime I, haz. Sleyman Uluda, Dergah Yaynlar, stanbul, 2007 KAFESOLU, brahim, Trk Milli Kltr, tken Neriyat, stanbul, 2005

KAFESOLU, brahim, Trk Milliyetiliinin Meseleleri, Milli Eitim Basmevi, stanbul, 1970

MER, Cemil, Umrandan Uygarla, letiim Yaynlar, stanbul, 2008

OKTAY, Aye Sdka, Knalzade Ali Efendi ve Ahlak Alai, Doktora Tezi, z Yaynclk, stanbul, 2005

ZEL, smet, Talar Yemek Yasak, ule Yaynlar, stanbul, 2007

ZEL, smet, Kaln Trk, ule Yaynlar, stanbul, 2007 TURAN, Osman, Trk Cihan Hkimiyeti Mefkresi Tarihi, tken, stanbul, 2006 TURHAN, Mmtaz, Kltr Deimeleri, Sosyal Psikoloji Bakmndan Bir Tetkik, amlca Yaynlar, stanbul, 2006
13

Aratrma nceleme Raporlar, No: 3

TRKDOAN, Orhan, Osmanldan Gnmze Trk Toplum Yaps, Tima Yaynlar, stanbul, 2008

LGER, rfan Kaya, Avrupa Birlii Rehberi, Umuttepe Yaynlar, 2008 WALLERSTEIN, Immanuel, Jeopolitik ve Jeokltr, ev. Mustafa zel, z Yaynclk, 1993

14

Aratrma nceleme Raporlar, No: 3

15