Lugrs Freire, Manuel Gramtica do idioma galego / por M. Lugrs Freire ; [limiar, Ernesto Gonzlez Seoane]. ed. facs.

. Santiago de Compostela : Consello da Cultura Galega, 2006. 12, VIII, 198 p. ; 21 cm Reprod. facs. da ed.: Gramtica do idioma galego / por M. Lugrs Freire. 2 edicin correxida e aumentada. A Corua: Imprenta Moret, 1931. D.L. VG-436-2006 . ISBN 84-96530-14-0 1. Lingua galega-gramtica. I. Gonzlez Seoane, Ernesto. II. Consello da Cultura Galega.

EDITA: Consello da Cultura Galega Pazo de Raxoi, 2 andar Praza do Obradoiro s/n 15705 Santiago de Compostela Tel. 981 957202 Fax 981 957205 correo@consellodacultura.org REALIZACIN: Tktika Comunicacin Depsito legal: VG-436-2006 ISBN 84-96530-14-0

NDICE Presentacin Alfonso Zulueta de Haz ...................................................................... 7 Limiar Ernesto Gonzlez Seoane .................................................................... 9 Facsmile Gramtica do idioma galego por M. Lugrs Freire .................... 13

cinco

PRESENTACIN
O Consello e as letras galegas O Consello da Cultura Galega, un ano mis, quere adherirse celebracin do Da das Letras Galegas coa publicacin do facsmile da obra Gramtica do idioma galego, de Manuel Lugrs Freire, persoeiro conmemorado nesta ocasin. sumamente importante que, desde as mis diversas perspectivas culturais, se faga memoria da persoa escollida e do seu legado porque necesitamos lembrar as figuras que deixaron fortes pegadas na nosa historia e que deben servir de exemplo neste tempo noso. O Consello da Cultura Galega, que ten como norma fundamental a defensa e a promocin da cultura galega e, xa que logo, a defensa e a promocin dese importante signo distintivo que a nosa lingua, mantn desde a sa creacin o principio de colaboracin nesta importante efemride. Confiamos en que este facsmile resulte unha singular contribucin e agradecemos a Ernesto Gonzlez Seoane, decano da Facultade de Filoloxa da USC, a sa colaboracin, as como ao Instituto da Lingua Galega, sa directora, Rosario lvarez Blanco, e a Antn Santamarina a posta a disposicin do orixinal do autor a quen este ano dedicamos o Da das Letras Galegas.

Alfonso Zulueta de Haz Presidente do Consello da Cultura Galega

sete

LIMIAR
A nota con que en febreiro de 1922 A Nosa Terra daba conta da entrada no prelo da gramtica de Lugrs sinala acertadamente que unha obra destas caractersticas se via botando de menos en Galicia desde haba xa moito tempo. En efecto, se exceptuamos o Compendio de gramtica galega de Carr, publicado en 1919, haba mis de cinco dcadas que non se publicaba ningunha gramtica galega. De acordo coas informacins que nos proporciona o voceiro das Irmandades, a gramtica de Lugrs constituu un xito de vendas sen precedentes, de xeito que se esgotou ao pouco de sar do prelo. Estas afirmacins parece corroboralas o feito de que en 1931, coincidindo significativamente co proceso de discusin do Estatuto, a obra coecese unha segunda edicin, circunstancia esta pouco frecuente na historia da lingstica galega. Sexa como for, o que semella fra de toda dbida que a obra gozou en todo momento do apoio institucional das Irmandades, que, a travs do seu rgano de prensa, dirixe tanto ao autor coma obra afervoadas palabras de admiracin e gratitude e exhorta os seus lectores a adquirila. As e todo, houbo tamn algns sectores da intelectualidade galeguista que a recibiron sen grande entusiasmo ou mesmo con aberta hostilidade, sobre todo por causa do ton imperativo que en ocasins adopta o autor ou tamn por discrepancias no tocante ao tratamento de certos fenmenos lingsticos. En contraste coa acollida maioritariamente favorable que a obra tivo no seu tempo, a historiografa lingstica galega mis recente non lle dispensou un tratamento particularmente benvolo. En xeral, as crticas salientan a escasa orixinalidade da obra, que se presenta como unha especie de traducin-resumo da gramtica de Saco que, por parte, pouco ou nada achega ao modelo. Desde este punto de vista, a contribucin de Lugrs ao coecemento das estruturas gramaticais do galego sera mis ben modesta, cando non irrelevante. Estas afirmacins, anda sendo correctas e dificilmente rebatibles, encerran unha certa inxustiza na medida en que, ao colocaren o foco exclusivamente sobre o contido descritivo da obra, non

nove

toman en consideracin outros aspectos que, de seren tidos en conta, permitiran formular unha valoracin mis equilibrada. De feito, na mia opinin, a gramtica s cobra sentido se se analiza luz da funcin para a que foi concibida e do substrato ideolxico que a inspira. Lugrs non era evidentemente un gramtico 'profesional' senn un vello soldado da santa e nobre causa que concibe a sa obra como unha manifestacin do seu compromiso cvico-patritico e como un instrumento ao servizo do ideario das Irmandades da Fala. Xa desde a sa constitucin, as Irmandades vian levando a cabo unha intensa campaa de impugnacin da literatura tardorrenacentista, marcadamente caracterizada polo cultivo dunha temtica de ambientacin rural e folclrica e por unha sobrerrepresentacin dos estilos mis informais e conversacionais. Lugrs, que partilla esta opinin, non comparte o descritivismo de Saco e aposta decididamente por imprimirlle sa obra unha orientacin prescritiva. En consecuencia, na sa gramtica propugna un ideal lingstico que, sen deixar de estar alicerzado na lingua popular, avance un paso no proceso de urbanizacin da lingua. Parece evidente que nun modelo as non poden ter cabida o que el mesmo cualifica en diversas pasaxes da sa obra como barbarismos, ruralismos de mal gusto ou dialectalismos inaceptables. Por outra banda, de acordo con esta concepcin o principio de autoridade, que en Saco resida na lingua popular, trasldase en Lugrs lingua literaria e dunha maneira particular lingua dos autores consagrados, entre os que ocupan un lugar de privilexio Pondal e Curros, os mis citados ao longo da obra. Outro aspecto que singulariza a obra de Lugrs e que, por outra parte, a conecta co pensamento das Irmandades a circia vontade de superar a dependencia do espaol. Esta vocacin manifstase en primeiro lugar no feito de que a gramtica estea escrita en galego. Non se pode dicir que a de Lugrs sexa a primeira obra destas caractersticas en adoptar o galego, pois s tres anos antes Carr publicara o xa citado Compendio de gramtica galega. En calquera caso, esta obra non pasa de ser un sinxelo e breve opsculo de moita menos entidade que o traballo de Lugrs. Por outra banda, e anda que tampouco constite unha novidade, responde tamn intencin de liberarse da dependencia do espaol a adopcin

dez

dunha perspectiva purista, que conduce a condenar todos aqueles elementos etiquetados, acertadamente ou non, como castelanismos. O que xa non tan habitual que a defensa dun modelo purista vaia acompaada de advertencias contra os excesos diferencialistas que desde haba xa algn tempo proliferaran no galego escrito. De por parte, a gramtica de Lugrs supn unha ruptura coa prctica tradicional de considerar a gramtica do espaol como norma subsidiaria para o galego. Deste xeito, naquelas pasaxes da gramtica en que Lugrs ten que resumir ou obviar contidos, evtanse as referencias proximidade estrutural entre galego e espaol, que atopabamos en Saco e noutros gramticos do XIX, e que se trocan en apelacins s semellanzas de todal-as linguas hispnicas modernas ou, mis en xeral, de todas as falas neo-latinas. Esta mesma vontade de manter as distancias con respecto ao casteln evidnciase na omisin, sen dbida deliberada, de calquera referencia a textos gramaticais espaois no breve apartado bibliogrfico que remata a obra. Cmpre recoecer que esta independencia mis aparente que real, pois claro que Lugrs manexou obras como a gramtica da Real Academia Espaola. En calquera caso, a ausencia de referencias resulta ben reveladora acerca dos presupostos ideolxicos do autor. Por ltimo, Lugrs reivindica para o galego o dereito a modernizar o seu vocabulario botando man dos recursos que fornece o prstamo culto. Esta pretensin entronca co programa modernizador das Irmandades, que va na incorporacin deste tipo de voces un elemento imprescindible para que o galego puidese ampliar o seu abano funcional. En definitiva, poida que a gramtica de Lugrs non supoa un contributo relevante descricin do galego popular do seu tempo. Pero resultara inxusto considerar isto unha eiva, porque seguramente esta nunca foi a sa pretensin. Pola contra, penso que esta obra debe ser vista, antes que nada, como a proposta dun modelo para o galego culto e literario.

Ernesto Gonzlez Seoane USC

once