You are on page 1of 295

iv

T.C. GEBZE YKSEK TEKNOLOJ ENSTTS SOSYAL BLMLER ENSTTS

TRKYE, YUNANSTAN VE ARNAVUTLUKUN BALKAN LKELER VE ETNK YAPISI ZERNE STRATEJK HEDEFLER

Halil AKMAN YKSEK LSANS TEZ STRATEJ BLM ANABLM DALI

GEBZE 2006

T.C. GEBZE YKSEK TEKNOLOJ ENSTTS SOSYAL BLMLER ENSTTS

TRKYE, YUNANSTAN VE ARNAVUTLUKUN BALKAN LKELER VE ETNK YAPISI ZERNE STRATEJK HEDEFLER

Halil AKMAN YKSEK LSANS TEZ STRATEJ BLM ANABLM DALI

TEZ DANIMANI Prof.Dr. Abdlkadir AKN

GEBZE 2006

iv

ZET
TEZ BALII: Trkiye, Yunanistan Ve Arnavutlukun Balkan lkeleri ve Etnik Yaps zerine Stratejik Hedefleri YAZAR ADI: Halil AKMAN Balkanlar, Avrupaya alan kap ve Avrupa ile kuzey Afrika, Ortadou ve Asya arasnda stratejik neme sahip bir blgedir. Bu zelliindendir ki tarihin her devrinde birok kez istilalara uram, birok millet blgeye damgasn vurmu, eserlerini, kltrlerini ve medeniyetlerini brakmlardr. Byk semavi dinin mevcut olduu, 19 rkn yaad, 16 dilin konuulduu, medeniyetler mozaii olan bu topraklarda huzuru korumak, her zaman ok zor olmutur. Blge insanlar hibir zaman kendi kaderlerine braklmamlar, byk devletlerin, blge devletlerinin ve stratejik taktiklerin arasnda kalmlardr. Bu sebeple blgeyi iyi anlayabilmek, dnyay, stratejik gleri, hedefleri ve taktikleri iyi analiz etmeyi getirir. Bu almada, Balkan Tarihi ve lkeleri genel olarak incelendikten sonra, zelde, etkili blge gleri olan Yunanistan, Trkiye ve Arnavutluun Balkan politikalar incelenmitir. Souk sava sonrasnda, Sovyetler sonrasnda oluan yeni dengelere bu devlet asndan baklmtr. Yunanistan, zellikle Avrupa Birliine girdikten sonra, blgede aktif rol oynamaya balamtr. Avrupa Birliinin de imknlarn ardna alan Yunanistan, tm Balkan lkelerine yatrmlar yaparak ekonomi-politik anlayla nfuzunu arttrma amacndadr. Trkiyenin blgeye ilgisi, zellikle komnist blok daldktan sonra artmtr. Tarihi balar bulunan, Arnavutluk ve Bosna Hersekle ilikilerini gelitirmi, Makedonyay desteklemitir. Bir baka nemli Balkan lkesi olan Arnavutluk iin dier lkelerde yaayan Arnavutlarn durumu nemlidir. 6 milyon Arnavuttan sadece 3,4 milyonunu Arnavutlukta yaamakta ve geri kalannn komu lkelerde, zellikle de sorunlu Makedonya ve Kosovada olduu dnlrse, durumun hassasiyeti daha iyi anlalr. Bu balamda bu tez, etkili blge glerinin balkan politikalarn, hassasiyetlerini ve hedeflerini anlatma yoluna gitmitir. Anahtar Szckler: Balkanlar, Trkiye, Arnavutluk, Yunanistan, Gneydou Avrupa

SUMMARY
TITLE OF THE THESIS: Stratejcal Ams Of Turkey, Greece And Albana On Balkan States And Ther Etncal Structure AUTHOR: Halil AKMAN

Balkans is a door to Europe and a strategically important place between Europe and north Africa, Middle East and Asia. For this reason, it has been invaded for many times throughout the history, several nations have stamped the place by leaving their work of arts cultures and civilizations. It has always been very dificult to keep the peace in the place, the harmony of civilizations, where three great sacred religion and 19 races have lived and 16 languages have been spoken. People of this lands has never been left to their own fate but have always been between the great states, the states of the land and the strategic tactics. So to underestand the region better, it takes a very good analysis of the world, strategic powers, goals and tactics. In this work, after having examined the Balkan History and countries in general, the Balkan politics of particularliy effective powers of the land; Greece, Turkey and Albania. After the cold war, it has been looked to the new balances which came out after Soviet Union from the point of these three countries. Greece, especially after having been accepted to the EU, started to play an active role in the land, and looked for ways of increasing its power there economically and politically by making investment in Balkan Countries. Turkey, had its interest to the land after the communist block has split, developed its relations with Albania and Bosnia Herzegovina and supported Makedonia. For Albenia, which is another important Balkan country, it is is important the well being of the Albanians living in other countries. It would be better of us to understand the sensisitivity of the situation if we think only 3.4 of the 6 million of Albanians live in Albania and the rest live in neighbour countries, especially problematic Kosova and Makedonia. In this aspect this thesis is on telling the Balkan politics of the effective countries in particular, their sensitiveness and goals. Key Words: Balkans, Turkey, Albenia, Greece, South Europe

vi

TEEKKR

renim hayatmda nemli yeri olan, ODT Tarih blmnn deerli hocalarna; her zaman yanmda olan Ankara niversitesi SBF, Kamu Ynetimi ve Siyaset Biliminde doktora yapan deerli arkadam Serkan NALa; deerli meslektam Selman YILMAZa; bir ev scaklnda alma ortam salayan deerli SAM Ktphanesi personeline, teekkrlerimi sunarm. almann hazrlanrken deerli vakitlerini ayrp, engin bilgilerini paylaan ve yol aan Prof. Dr. Abdulkadir AKN hocama, beni ilk bu konuya ynlendiren alma metotlarn gsteren ve ilgili kaynaklara ynlendiren Yrd. Do. Dr. Mesut H. CAN hocama, younluu iinde deerli vakitlerini ayrp yreklendiren Prof. Dr. Zekai KTEye zellikle kranlarm borluyum. Ayrca, manevi desteklerini eksik etmeyen aileme sonsuz teekkrlerimi sunarm

vii

NDEKLER DZN
Sayfa ZET .......................................................................................................................... iv SUMMARY ................................................................................................................. v TEEKKR................................................................................................................ vi NDEKLER DZN .............................................................................................vii KISALTMALAR ...................................................................................................... xvi 1.GR ........................................................................................................................ 1 2. BALKAN CORAFYASI ...................................................................................... 5 3. BALKANLARIN ETNK YAPISI ........................................................................ 10 3.1. Arnavutlar ....................................................................................................... 11 3.2. Yunanllar........................................................................................................ 12 3.3. Rumenler ......................................................................................................... 12 3.4. Slavlar ............................................................................................................. 13 3.5. Trkler 3.7. Balkan Yahudileri 13 14 3.6. Bulgarlar.......................................................................................................... 13 3.8. Balkan ingeneleri.......................................................................................... 14 4. TARHTE BALKANLAR ..................................................................................... 15 4.1. Eski Uygarlklar .............................................................................................. 15 4.2. Roma Dnemi ................................................................................................. 17 4.3. Bizans Dnemi ................................................................................................ 17 4.4. Osmanl mparatorluu Dnemi ..................................................................... 19 4.4.1. Osmanl ncesi Balkanlara Gelen Trkler .............................................. 19 4.4.2. Osmanl Balkan Fethi............................................................................... 20 4.4.3. Osmanl Fetih Politikas........................................................................... 24 4.4.4. Osmanl Ynetim Politikas ..................................................................... 25 4.4.5. Osmanl mparatorluunun zl..................................................... 30 4.4.5.1. 18.YY. Osmanl mparatorluu'nun Durumu 31 4.4.5.2. Srp syan ......................................................................................... 33 4.4.5.2.1. Birinci Ayaklanma ..................................................................... 34 4.4.5.2.2. kinci Ayaklanma ....................................................................... 35 4.4.5.3.Yunan syan ...................................................................................... 35

viii 4.4.5.3.1.Yunanllarn Durumu .................................................................. 35 4.4.5.3.2.Yunanistann Bamszl......................................................... 36 4.4.5.4. Romanyann (Eflak-Bodan) Bamszl ..................................... 39 4.5. 19.yy. Balkanlara ve Byk Devletlere Genel Bak...................................... 41 4.5.1. Rusya........................................................................................................ 42 4.5.2. ngiltere .................................................................................................... 44 4.5.3. Fransa ....................................................................................................... 44 4.5.4. Avusturya ................................................................................................. 45 4.5.5. Prusya....................................................................................................... 46 4.5.6 talya.......................................................................................................... 46 4.5.7. Osmanl mparatorluu ............................................................................ 46 4.5.7. Makedonya Sorunu .................................................................................. 48 4.5.8. Avusturyann Bosna Herseki gal Etmesi ............................................ 50 4.6. Balkan Savalar.............................................................................................. 52 4.6.1. Sava ncesi Balkanlarn Durumu .......................................................... 52 4.6.2. Birinci Balkan Sava......................................................................... 56 4.6.3. kinci Balkan Sava................................................................................. 58 4.7. Birinci Dnya Sava....................................................................................... 60 4.7.1 Savaa Doru ............................................................................................ 60 4.7.2. Balkanlarda Durum .................................................................................. 62 4.7.3. Birinci Dnya Savann Sonular......................................................... 63 4.8. ki Dnya Sava Aras Dnemde Balkanlar .................................................. 64 4.8.1. 19191930 Aras Dnem Balkanlar....................................................... 66 4.8.2. 19301939 Aras Dnem Balkanlar....................................................... 66 4.8.3. Balkan Pakt ............................................................................................ 67 4.9. kinci Dnya Sava ve Balkanlar ................................................................... 69 4.9.1. kinci Dnya Sava ................................................................................. 69 4.9.2. kinci Dnya Savanda Balkanlar ........................................................... 70 4.10. kinci Dnya Sava Sonras Balkanlar......................................................... 72 4.11. Souk Sava Sonras Balkanlar..................................................................... 72 5. BALKAN LKELERNN DN BUGN..................................................... 75 5.1. Bulgaristan ...................................................................................................... 75 5.1.1. Fiziki zellikler ....................................................................................... 75 5.1.1.1. Konum............................................................................................... 75

ix 5.1.1.2. Snrlar............................................................................................... 75 5.1.1.3. Bakent ve nemli ehirler 75 5.1.1.4. Dalar................................................................................................ 75 5.1.1.5. Akarsular ........................................................................................... 76 5.1.1.6. Gller ................................................................................................ 76 5.1.1.7. klim ve Bitki rts ........................................................................ 76 5.1.1.8. Nfus ve Sosyal zellikler ............................................................... 77 5.1.1.8.1. Nfus .......................................................................................... 77 5.1.1.8.2. Dil............................................................................................... 77 5.1.1.8.3. Din.............................................................................................. 77 5.1.2. Bulgaristann Tarihi ................................................................................ 77 5.1.2.1. Bulgarlarn Kkeni............................................................................ 77 5.1.2.2. Birinci Bulgar Devleti ....................................................................... 78 5.1.2.3. kinci Bulgar Devleti......................................................................... 80 5.1.2.4. Osmanl Hkimiyetinde Bulgaristan ................................................. 82 5.1.2.5. Bulgaristann Bamszl.............................................................. 84 5.1.2.6. Krallk Dnemi.................................................................................. 87 5.1.2.7. kinci Dnya Sava Yllar ............................................................ 89 5.2. Romanya ......................................................................................................... 91 5.2.1. Genel Bilgiler .......................................................................................... 91 5.2.1.1. Corafi Konumu ve zellikleri ...................................................... 91 5.2.1.2.Snrlar................................................................................................ 91 5.2.1.3. Din..................................................................................................... 91 5.2.1.4. Nfus ve Etnik Guruplar ................................................................... 92 5.2.1.5. Balca ehirleri ................................................................................ 92 5.2.1.6. klim .................................................................................................. 92 5.2.2.Tarihi ............................................................................................................. 93 5.2.2.1. Osmanl ncesi Romanya................................................................. 93 5.2.2.2. Osmanl Dnemi ............................................................................... 93 5.2.2.3. Bamszlk ve Sonras...................................................................... 94 5.3. Yunanistan ...................................................................................................... 98 5.3.1. Genel zellikler ....................................................................................... 98 5.3.1.1. Konum............................................................................................... 98 5.3.1.2. Dalar................................................................................................ 99

x 5.3.1.3. Nehirler ............................................................................................. 99 5.3.1.4. Gller .............................................................................................. 100 5.3.1.5. klim ................................................................................................ 100 5.3.1.6. Nfus ve ehirler............................................................................. 100 5.3.1.7.Din.................................................................................................... 101 5.3.2. Yunanistan'n Tarihi 5.3.2.1. Eski Yunanistan 101 101

5.3.2.2. Trk Devri....................................................................................... 102 5.3.2.3. Yunanistann Bamszl............................................................. 104 5.3.2.4. Bamszlk Sonras Dnem............................................................ 105 5.3.2.5. kinci Dnya Sava Sonras Yunanistan ........................................ 108 5.4. Arnavutluk .................................................................................................... 110 5.4.1. Genel zellikler ..................................................................................... 110 5.4.1.1. Konum............................................................................................. 110 5.4.1.2. Snrlar............................................................................................. 110 5.4.1.3. nemli ehirler................................................................................ 110 5.4.1.4. Dalar.............................................................................................. 110 5.4.1.5. Akarsular ......................................................................................... 111 5.4.1.6. Gller .............................................................................................. 111 5.4.1.7. klim Ve Bitki rts ..................................................................... 111 5.4.1.8. Nfus Ve Sosyal zellikler............................................................. 111 5.4.1.8.1. Nfus ........................................................................................ 111 5.4.1.8.2. Dil............................................................................................. 112 5.4.1.8.3. Din............................................................................................ 112 5.4.2. Arnavutluk Tarihi................................................................................... 112 5.4.2.1. Eski Dnemler................................................................................. 112 5.4.2.2. Osmanl Hkimiyetinde Arnavutluk ............................................... 113 5.4.2.3. Arnavutlukun Bamszl............................................................ 115 5.4.2.4. kinci Dnya Sava Sonras Dnem .............................................. 117 5.4.2.4.1. Sosyalist Dnem ...................................................................... 117 5.4.2.4.2. Komnizmin k ............................................................... 120 5.5. Eski Yugoslavya ........................................................................................... 121 5.5.1. Genel Bilgiler......................................................................................... 121 5.5.1.1. Konumu 121

xi 5.5.1.2. Nfus ............................................................................................... 121 5.5.1.3. nemli ehirleri .............................................................................. 121 5.5.1.4. Federasyonun Yaps....................................................................... 122 5.5.2. Yugoslavyann Tarihi ........................................................................... 122 5.5.2.1. Eski alar....................................................................................... 122 5.5.2.2. Roma ve Bizans dnemi ................................................................. 123 5.5.2.3. Kk Slav devletleri...................................................................... 123 5.5.2.4. Osmanl Dnemi ............................................................................. 123 5.5.2.5. Birinci Dnya Sava Dnemi......................................................... 125 5.5.2.6. Srp, Hrvat, Sloven Krall ........................................................... 126 5.5.2.7. kinci dnya Sava ve Tito Yllar ................................................. 127 5.5.2.8. Yeni Yugoslavya ve dalma .......................................................... 128 5.5.3. Yugoslavyadan Kopan Devletler .......................................................... 131 5.5.3.1. Slovenya.......................................................................................... 131 5.5.3.1.1. Koordinatlar ............................................................................. 131 4.5.3.1.2. Yzlm ............................................................................... 131 5.5.3.1.3. Snr komular ......................................................................... 132 5.5.3.1.4. Bakent..................................................................................... 132 5.5.3.1.5. klim ......................................................................................... 132 5.5.3.1.6. Not............................................................................................ 133 5.5.2. Hrvatistan.............................................................................................. 133 5.5.2.1. Koordinatlar .................................................................................... 133 5.5.2.2. Yzlm ...................................................................................... 133 5.5.2.3. Snr komular ................................................................................ 133 5.5.2.4. Bakenti ve nemli ehirler ........................................................... 134 5.5.2.5. Nfus ve Etnik Gruplar ................................................................... 134 5.5.2.5.1. Nfus ........................................................................................ 134 5.5.2.5.2. Etnik Gruplar............................................................................ 134 5.5.2.6. klim ................................................................................................ 134 5.5.2.7. Din................................................................................................... 135 5.5.3. Makedonya............................................................................................. 135 5.5.3.1. Koordinatlar .................................................................................... 135 5.5.3.2. Yzlm ...................................................................................... 135 5.5.3.3. Snr komular ................................................................................ 135

xii 5.5.3.4. Bakent ve nemli ehirler ............................................................ 135 5.5.3.5. Nfus ve Etnik Gruplar ................................................................... 136 5.5.3.5.1. Nfus ........................................................................................ 136 5.5.3.5.2. Etnik Gruplar............................................................................ 136 5.5.3.6. klim ................................................................................................ 136 5.5.3.7. Dinler .............................................................................................. 136 5.5.4. Bosna Hersek ......................................................................................... 136 5.5.4.1. Koordinatlar .................................................................................... 136 5.5.4.2. Yzlm ...................................................................................... 137 5.5.4.3. Snr komular ................................................................................ 137 5.5.4.4. Bakent ve nemli ehirleri ........................................................... 137 5.5.4.5. dari yap ......................................................................................... 137 5.5.4.6. klim ................................................................................................ 138 5.5.4.7. Nfus ve Etnik Gruplar ................................................................... 138 5.5.4.7.1. Nfus ........................................................................................ 138 5.5.4.7.2. Etnik Gruplar............................................................................ 138 5.5.4.8. Din................................................................................................... 139 5.5.5. Karada .................................................................................................. 139 5.5.5.1. Yzlm ...................................................................................... 139 5.5.5.2. Snrlar............................................................................................. 139 5.5.5.3. Bakenti........................................................................................... 139 5.5.5.4. Nfus ............................................................................................... 139 5.5.5.5. Din................................................................................................... 139 5.5.5.6. Not................................................................................................... 140 5.5.6. Srbistan ................................................................................................. 140 5.5.6.1. Yzlm ...................................................................................... 140 5.5.6.2. Snrlar............................................................................................. 140 5.5.6.3. Nfus ............................................................................................... 140 5.5.6.4. Din................................................................................................... 141 5.5.6.5. zerk Devletler ............................................................................... 141 5.5.6.5.1. Kosova ..................................................................................... 141 5.5.6.5.2. Voyvodina ................................................................................ 141 6. YUNANSTAN VE BALKANLAR.................................................................... 142 6.1. Yunanistann Etnik Yaps ........................................................................... 142

xiii 6.2. Yunanistanda Dil Gruplar........................................................................... 142 6.3. Yunanistann Balkan Politikas.................................................................... 144 6.4. Yunanistann Balkanlardaki Ekonomik Politikas....................................... 146 6.4.1. Balkanlarn Ekonomik Yaps............................................................... 146 6.4.2. Yunanistann Ekonomik Yaps ............................................................ 147 6.4.3. Yunanistann Balkanlar zerine Ekonomik Politikas ......................... 148 6.5. Yunanistan-Srbistan likileri ...................................................................... 150 6.6. Yunanistan-Makedonya likileri.................................................................. 152 6.7. Yunanistan- Bulgaristan likileri ................................................................. 155 6.8. Yunanistan Romanya likileri...................................................................... 158 6.9. Yunanistan Arnavutluk likileri................................................................... 159 6.9.1. Gney Arnavutluk (Epir) Meselesi ........................................................ 159 6.9.2. 19131991 Aras Dnem ....................................................................... 161 6.9.3. Komnizm Sonras Dnem .................................................................... 163 7. ARNAVUTLUK VE BALKANLAR .................................................................. 170 7.1. Arnavutlukun Ksa Tarihesi ....................................................................... 170 7.2. Arnavutlukta Yaayan Aznlklar.................................................................. 171 7.2.1. Yunan Aznlk ........................................................................................ 172 7.2.2. Dierler Aznlklar ................................................................................. 172 7.3. Arnavutluk D Politikas Ve Balkan Devletleriyle likileri ....................... 173 7.4. Yeni Dnemde Arnavutluk D Politikas .................................................... 174 7.5. Arnavutlarn Youn Olduu lkeler ............................................................ 175 7.5.1. Kosova ................................................................................................... 175 7.5.1.1. Kosova Cumhuriyeti lan ............................................................... 179 7.5.1.2. Kosova Sorununun Uluslararas Sahneye k Ve NATO Harekt ...................................................................................................................... 180 7.5.1.3. Kosova Sorunu Ve Arnavutluk- Yugoslavya likileri ................... 181 7.5.2. Makedonya............................................................................................. 183 7.5.2.1. Makedonyann Bamszlk lan................................................... 185 7.5.2.2. Makedonyann Bamszlna Yunanistann Tepkisi ................. 186 7.5.2.3. Mekedonyadaki Aznlklar Ve Arnavutluk Makedonya likileri .. 188 8. TRKYE VE BALKANLAR ............................................................................ 190 8.1. Balkan Jeopolitii Ve Trkiye ...................................................................... 191 8.2. Trk Balkan Politikas .................................................................................. 194

xiv 8.2.1. 19231945 Aras Balkan Politikas........................................................ 194 8.2.2. Souk Sava Yllar Trk Balkan Politikas........................................... 196 8.2.3. 1990 Sonras Trk- Balkan Politikas .................................................... 198 8.3. Trkiye Bulgaristan likileri ........................................................................ 203 8.3.1. Bulgaristann Bamszl ................................................................... 203 8.3.2. Balkan Savalar..................................................................................... 203 8.3.3. Birinci Dnya Sava Ve Trk Kurtulu Sava Srasnda likiler ....... 204 8.3.4. 19231944 Aras Dnem ....................................................................... 204 8.3.5. Bulgaristanda Komnist Dnem, Trkiye-Bulgaristan likileri.......... 205 8.3.6. 80li Yllar ki lke Aras Kriz Dnemi Ve Aznlk Sorunu................. 206 8.3.7. Jivkov Dnemi Sonras Trk-Bulgar likileri....................................... 208 8.4. Trk-Yunan likileri .................................................................................... 209 8.4.1. Yunanistann Bamszln Kazanmas Ve Trkiye Aleyhine Bymesi .......................................................................................................................... 210 8.4.2. 19301960 Aras Dnem likileri......................................................... 211 8.4.3. 1960lardan 90lara likiler (196396 Aras Dnem)........................... 213 8.4.4. 1996 Sonras Dnem likileri ............................................................... 215 8.4.5. Yunanistann Trkiye Politikasnn Deimesi .................................... 216 8.5. Arnavutluk-Trkiye likileri ........................................................................ 218 8.5.1. Osmanl Dnemi likiler....................................................................... 218 8.5.2. Arnavutlukun bamszl ve Bamszlk Sonras likiler................ 220 8.5.3. kinci Dnya sava ve Enver Hoca Dnemi likileri........................... 223 8.5.4. Komnizm Sonras Trk-Arnavutluk likileri...................................... 224 8.5.5. Trk D Politikas Ve Arnavutluk ........................................................ 228 8.6 Dier Balkan lkeleriyle likiler.................................................................. 230 8.6.1. Trkiye-Romanya likileri.................................................................... 230 8.6.2. Trkiye-Bosna-Hersek likileri............................................................. 231 8.6.3. Trkiye-Srbistan likileri ..................................................................... 232 8.6.4. Trkiye-Hrvatistan likileri ................................................................. 233 8.6.5. Trkiye -Slovenya likileri ................................................................... 233 8.6.6. Trkiye-Makedonya ilikileri................................................................. 234 9. BALKAN JEPOLT VE TRKYE N SENARYOLAR ......................... 235 9.1. Jeopolitik ve Strateji...................................................................................... 235 9.2. Trkiyenin Balkanlar Stratejileri ve Senaryolar .......................................... 237

xv 9.2.1. yimser Senaryolar ................................................................................. 238 9.2.1.1.Ksa Vadede yimser Senaryolar (2008) .......................................... 238 9.2.1.2. Orta Vadede yimser Senaryolar (20015) ....................................... 239 9.2.1.3. Uzun Vadede yimser Senaryolar (2030)........................................ 240 9.2.2. Ktmser Senaryolar.............................................................................. 242 9.2.2.1. Ksa Vadede Ktmser Senaryolar (2008) ..................................... 242 9.2.2.2.Orta Vade Ktmser Senaryolar (2015) .......................................... 243 9.2.2.3. Uzun Vade Ktmser Senaryolar (2030)........................................ 244 10. SONU .............................................................................................................. 246 KAYNAKLAR ........................................................................................................ 248 ZGEM 271 EKLER..................................................................................................................... 272 EK 1 Balkanlar-G Yollar..................................................................................... 272 EK 2 Balkanlardan Gler ....................................................................................... 273 EK 3 Atatrk Dnemi,nde Trkiye ile Balkan lkeleri Arasnda mzalanm Olan Balca Anlamalar (1923-111938) ....................................................................... 274 EK 4 Balkanlara Al Dnemi 1352-1450 aras Balkanlarda na Edilen Osmanl Eserleri ..................................................................................................................... 276 EK-5: Balkanlar 279

xvi

KISALTMALAR

ABD AET AGT ASELSAN A.T BAB BH BTC BM COMECON COMINFORM DOS ENOSIS FYROM GDA GKRY GSMH HH IFOR IMF IMRO KE NATO OMONA

Amerika Birleik Devletleri Avrupa Ekonomik Topluluu Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat Askeri Elektronik Sanayi irketi Avrupa Topluluu Bat Avrupa Birlii Bosna Hersek Bulgarian Telecomminication Company (Bulgar Telekominikasyon Kurumu) Birlemi Milletler The Council for Mutual Economic Assistance (Ekonomik Yardmlama Konseyi) Communist Information Bureau (Komnist Enformasyon Brosu) Srbistan Demokratik Muhalefeti Kbrs ve Yunanistann Birlemesi Fikri. Former Yugoslav Republic of Macedonia ( Eski Yugoslavya Makedonya Cumhuriyeti) Gneydou Avrupa lkeleri Gney Kbrs Rum Kesimi Gayr Safi Milli Hsla Hak ve zgrlkler Hareketi Implementation Force (ok Uluslu Uygulama Gc) International Monetary Fund (Uluslar aras Para Fonu) The Internal Macedonian Revolutionary Organization ( Makedonya Devrimci rgt) Karadeniz Ekonomik birlii North Atlantic Treaty Organization (Kuzey Atlantik Antlamas rgtne ) Arnavutluk Yunan Aznln Siyasi rgt (Birlik/Dayanma)

xvii OTE PASOK PKK ROMTELECOM SFOR SSCB TBMM TSK TKA UK UNPROFOR VP YFC Hellenic Telecommunication Organization (Yunan Telekom irketi) Panhellenic Socialist Movement (Panhelinik Sosyalist Hareket) Partiya Karkern Kurdistan (Terr rgt) Romanya Telekomikasyon Kuruluu Stabilization Force (Bar stikrar Kuvveti) Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii Trkiye Byk Millet Meclisi Trk Silahl Kuvvetleri Trk birlii ve Kalknma daresi Kosova Kurtulu Ordusu The United Nations Protection Force (BM Bar Koruma gc) Varova Pakt Yugoslavya Federal Cumhuriyeti

1. GR
Balkanlar Avrupa ve Asya arasnda gei alan, milletler mozaii, insanlar karm ve bu karm iinde de kargaalklar meydan olmu bir corafyadr. Balkan corafyasndan geen insanlar uzun gemiin saysz iaretleriyle selamlanr, Mslman camilerinin yannda Bizans kiliseleri ve Yunan tapnaklar yer alr. Balkanlar, Roma hamamlarnn, Frank kalelerinin, Osmanl kylerinin i ie yaad bir medeniyetler mzesi halindedir. Ancak Yalnzca Avrupa ve Asyay deil tm dnyay ilgilendiren ateleyen, gnmzde tm dnyann karklklarla and blge, ilgiyi her zaman zerine ekebilmi; kimi zaman ate meydan, kimi zaman da barut fs1 durumunda olmutur. Bu ilginin ve kan karklklarn, Avrupa byk devletlerinin; Asyann, Dou Akdenizin, Afrikann, gneydeki scak denizlerin zenginliklerine ulaabilmek ve kendi gvenliklerini gvence altnda alabilmek rekabetinden doduu grlmektedir. Balkanlar hkimiyeti, Karadeniz, Akdeniz, Kzldeniz, Hint okyanusu gzerghlarndaki ticaret yollar hkimiyetinin tamamlaycsdr. Balkan gvenliini tehdit eden gcn, Akdeniz ve Avrupann da gvenliini tehdit edecei aktr. Hatta Balkanlarn dnda Balkanlar yneten, batda Avrupay, douda Rusyay tehdit edecek gce sahiptir2 stratejik anlay blgeye bak asndan nemlidir. Gnmzde ise enerji yollar nem kazanmtr. Bu yollarn hkimiyetinde de Balkanlar nemlidir. Ayrca Balkan topraklarndaki zenginlikler, blgenin nemini arttrmaktadr. Balkanlar, Avrupa, Asya ve Afrika arasnda gei yollar zerinde olduu iin tarihte saysz istilalara uramtr. Byk skender Dnya mparatorluunu kurarken Balkanlardan, Anadoluya, oradan Afrika ve Asyaya almtr. Romallar, Balkanlardan ve Akdenizden, Anadoluya gemi ve Asya ktasna almlardr. Daha sonraki dnemlerde Hristiyanlk, Boazlar ve Balkanlar zerinden Avrupaya yaylmtr. slamiyet ise Anadolu ve Boazlardan, Balkanlara yaylmtr.

hsan, Grkan, Trkiye Asndan Balkan Konusunun eitli Boyutlar, Balkanlar Ortadou ve Balkan ncelemeleri Vakf, stanbul, 1993 s. 259 2 Oral Sander, Trkiyenin D Politikas, mge Kitabevi, Ankara, 1989, s.189

2 Roma ve Bizans hakimiyetleri ardndan Balkanlara Anadoludan gelen Osmanl Trkleri, ksa srede blgede otoritelerini kurmulardr. Blgenin Trkler tarafndan ele geirilmesi ok ksa zamanda olmutur. Albert Grenier'in: ancak fethedilmek isteyen toplumlar fethedilebilirler."3 eklindeki dncesi, Osmanl Balkan fethinin ok ksa srede olmasnn sebeplerini anlamada bize yol gstermektedir. ok iyi sistemli bir bir fetih politikalar olan Osmanl, blge halklarna her trl gvence vermi, birlik ve dzeni tam olarak salamtr. Bu sayede blge halk, Osmanly hkmran olarak kabul etmitir. Hatta, Osmanlnn dalma tehlikesi geirdii, Ankara savandan sonra da ayn davranlar devam ettirmilerdir.4 Osmanl Devleti, kendisine kar isyan giriiminin aksine, siyasal birliin yeniden tesisi iin blgeden destek grmtr.5 Bu istek kendini, Papann tacndan ise Sultann sar6 deiine varacak derecede bir tercih meselesi olmutur. Osmanl Devletinin gten dmesi ile Balkanlar tam bir karklk merkezi olmutur. Blge, koskoca Dnya savana yol aacak bir fitil grevi stlenmi ve kvlcm buradan aklmtr. kinci dnya savanda da igallere maruz kalmtr. Souk sava dneminin konjektr gerei gerilimle ayakta duran blge, souk sava sonras, Bosna ve Kosova olaylar ile ayn zamanda mevcut Epir, Makedonya, Transilvanya ve Dobruca ihtilaflaryla hala ciddi problemlere ve genel savalara yol aabilecek potansiyele sahip olduunu ortaya koymaktadr. Souk sava sonras dnemde Balkanlar, kaynayan kazan olma zelliini tekrar aa karmtr. Sovyetler Birliinin 1989da dalmasyla birlikte Dou Blounun yklma aamas, sosyalist rejimlerin kmesiyle sonulanmtr. Balkanlar, Souk sava sonras Sovyetler Birliinin dalmas ile, otorite boluu yaanan bir blge haline gelmitir. Balkanlarda souk sava sonras dnemde etnik aznlklar sorunu ve milliyetilik dalgalar blge gvenlii iin byk tehdit oluturmutur. Etnik yapnn
3 4

Fernand Braudel, Akdeniz c.2, mge Kitabevi, Ankara: 1993 s.219. Nazm Tekta, Osmanl 1, adrdan Saraya, Burak yaynevi, stanbul, 1999, s.103 5 Mustafa Kahramanyol, Balkanlar ve Trkiye, Trkiyenin Varolma artlar Yeni Trkiye Cumhuriyeti zel Says, cilt 4, no:23-24, s.1427 6 B.Jelavch, History of the Balkans, N.York, 1983, vol.1, p.53

3 homojen dalmamas sonucunda, her lkede dier etnik yaplarn varl ve bu varln kkrtlmaya msait olmas, blge bar iin en nemli engellerden biridir. Nitekim blge zerine politika yapan devletler ve karkl kendi karlar iin kullanmak isteyen gler iin ok msait bir yap mevcuttur. Blge lkelerinin ounun komu devlet topraklarnda hak iddialar vardr ve her lkenin aznlklarla ilgili problemleri vardr. Yaanlan ekonomik sorunlar bu lkelerin gvenlik sorunlarn daha da derinletirmitir.7 Bir Balkan lkesi olan Trkiye iin blge byk nem tamaktadr. Trkiyenin, blge ile tarihi, kltrel, akrabalk balar vardr. Balkanlarda hala nemli miktarda Trk ve Mslman toplum bulunmaktadr. Hem gemi itibariyle hem de Anadoluya yerleen gmen Trklerin akrabalar olmas itibariyle blgeyi terk etmeyen Evlad- Fatihanlar arasnda akrabalk ve sk duygusal balar vardr. Trkiyenin, Avrupaya alan kaps olan Balkanlarda meydana gelebilecek deiiklere kaytsz kalmas dnlemez. Oluan deiikliklerin Trkiye zerine etkisi, mevcut tarihi, kltrel, akrabalk ve stratejik balardan kaynaklanmaktadr. Blgede 1990 sonras yaanan gelimelere baklrsa Trkiyenin aktif rol oynad gze arpmaktadr. Trkiye, Bosna-Hersek ve Kosova krizlerinde direkt mdahil olarak blgeye ilgisini gstermitir. Blge zerine aktif politikalar uygulamtr. Arnavutluk, Bosna-Hersek ve Makedonya ile yaknlaan Trkiyenin politikalar, Yunanistan tarafndan tehdit olarak grlmtr. Balkanlar gelecekte de Trkiye iin nemini devam ettirecektir. Arnavutluk, Balkanlarn her yerine dalan Arnavut etnik nfusuyla dikkat ekmektedir. Arnavut nfusunun en youn yaad yerler arasnda, Balkanlarn en problemli blgeleri vardr. lke nfusunun %90n Arnavutlarn oluturduu Kosova, %25i Arnavutlardan oluan Makedonya, daha az miktarda bulunulan, Karada ve Yunanistan gibi lkelerde yaayan Arnavutlar, ilgili lkeler iin potansiyel problem olarak grlmektedirler.

mer E. Ltem.- Birgl Demirta Cokun, Balkan Diplomasisi, ASAM yaynlar, Ankara, 2001. s.19

4 Souk sava sonras yeni yaplanmaya gidilen Balkanlarda, Yunanistan; gelitirdii tehdit grme politikasyla, zellikle Makedonya ve Arnavutluku ciddi tehdit olarak alglanp bu devletlerle ok souk ilikilere gitmitir. Fakat Avrupa birliiyle entegrasyon abalarnn d politikada da etkisini gstermesiyle, 1995 ylndan sonra Yunanistann Balkanlarda uygulad politika deimitir. Tehdit grme anlay, yerini ibirlii ve dostlua dayanan yeni anlaya brakmtr.8 ABnin imkanlarn arkasna alan Yunanistan, bu zelliini kullanarak blge lkelerine byk yatrmlar yapm, ekonomi-politik anlala bu lkeler zerinde nfuzunu arttrmaya balamtr. Bu almamzda, Balkanlar, Balkanlar zerindeki nfuz mcadelelerini daha iyi anlamak iin, blge gleri olarak Trkiyenin yan sra Arnavutluk ve Yunanistan incelenmitir.

Joseph Nye, Yunanistan ve Balkanlar: Bir Frsat An, Yunan Paradoksu, ev. Blent Tanatar, Doan Kitaplk, stanbul, 1999, s.180.

2. BALKAN CORAFYASI
Avrupann zerinde durduu byk yarmadadan biri olan Balkan yarmadas, Avrupadan Asyaya kara gei yolu zerindedir.9 Balkanlar bir yarmada konumundadr. Yarmadann genilii kuzeyden, gneye doru azalr. Fiume ile Tuna az arasndaki uzaklk 1200, Drina nehri az ile Karadeniz arasndaki uzaklk 700 km. olup, Yunanistanda iki ky aras ortalama 200 km.den biraz fazladr.10 Corafi olarak yarmadada, dalar ve nehirler dikkat eker. Yarmada, Tuna nehrinden balayarak Karpat dalar, Bulgaristanda Balkan ve Rodop dalar ile Karadenize; Transilvanya Alpleri, Pindus, Dinarik Alp silsilesi, Arnavutluk ile Adriyatik Denizi, Ege ve Akdenize alr.11 Belirtildii gibi yarmadann taraf denizlerle evrilidir. Batda Adriyatik, gneyde Akdeniz, douda Karadeniz ve Ege denizi vardr. Aslnda drt taraf da suyla evrilidir de diyebiliriz, nk bir gre gre kuzey snr da Tuna nehridir. Bir gre gre diyoruz, nk yarmadann dou, bat ve gney snrlar herkese kabul edilmesine ramen kuzey snr tartmaldr. Baz corafyaclar blgenin kuzey snrn Tuna ve Drava nehirleri olarak kabul etmelerine ramen, Romen lkelerinin, Rus blgelerinin ve ayn zamanda Yugoslavyann topraklarnn Tuna tesinde de bulnmasndan, snrlara bu blgeleri katanlar da vardr. Yani Balkanlarn kapsamna giren lkelerin hangileri olduu tartma konusudur. En dar gre gre Balkanlar lkeden oluur. Bu lkeler; Yugoslavya, Bulgaristan ve Arnavutluktur.12 Dier baz uzmanlar da Romanyay
13

ve Yunanistan

14

blge lkeleri olarak eklemilerdir.

Baz uzmanlar da Trkiyenin Avrupada kalan topraklarndan dolay, Trkiyeyi de eklemilerdir. nk Balkan tarihi Trklerle ok sk balantldr ve bu etki devam etmektedir.15 Bu ekilde siyasi corafya asndan deerlendirildiinde blge; Arnavutluk, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Hrvatistan, Karada, Romanya, Srbistan,
9

David A. Norris, In the Wake of the Balkan Myth, St. Martins process INC., New York, 1999 p.4 Balkan Harbi (19121913), 1. cilt, Genelkurmay Basmevi, Ankara,1993. s.15 11 Charles, JELAVICH: Barbara, JELAVICH, The Balkans, Egnle Wood Cliffs, p.3, Prentice-Hall, New Jersey, 1965; Robert J. KERNEY, Yugoslavia, p.8, Berkeley, Uni. Of California Pres, 1949. 12 George W. Hoffman, The Balkans in Transition, Princeton, Van Nostrand, 1963, p.124 13 Dragos D. Ksich, The Land and people of the Balkans: Albania, Bulgaria, Romania, Yugoslavia, Philadelphia: Lippincott, 1962. p. 160 14 L.S. Stavrianos, The Balkans since 1453, New York: Holt, Rinehard and Winston, 1958, Charles and Barbara Jelavich, The Balkans, Englewood Cliffs: Prentice-Hall, 1965
10

6 Slovenya, Trkiye (Avrupadaki topraklar) ve Yunanistan (anakaras) devletlerini kapsar. Balkan ismi Trke bir kelimedir kapl sradalar
18 16

ve srada-dalk

17

, sk ormanlarla

anlamndadr. Baz uzmanlar Balkanlar blge ad olarak

kullanmaya devam ederken, bazlar Gneydou Avrupa terimini kullanmay tercih etmektedir.19 Bu tabir de art niyet olduunu belirtenler; dilde tek kelimeyle karlanacak isimler tercih edildiini ve Balkans (Balkanlar) yerine South East Europe Gney Dou Avrupa), yani kelimelik ismin kullanlmasnda srar edilmesinin, blge d glerin blgenin siyasi corafyasn geniletmeyi amaladklarn savunurlar.20 sminden de belli olduu gibi Balkanlar dalk bir blgedir. Dalar blge fiziksel karakterinin en belirgin zelliini olutururlar. Yarmadadaki balca sradalar, Rodop dalar, Balkan dalar, Karpatlar ve Dinar Alpleridir. Rumeli ovasn Balkan dalarndan ayran Rodop dalar, Trakyann kuzeyinden geip Trkiyede Karadenize doru uzanr. Yarmadaya ismini veren Balkan dalar, Yugoslavyann dou snrndan balayp Bulgaristann gneybatsna uzanr. Yumrukcal (2371 m.) gibi yksek zirveleri olan Balkan dalarnn zerinde ipka geidi 21, Baba konak geidi, sker vadisi geidi gibi pek ok geitler vardr. Balkan dalar kuzeyden gelen ordulara kar iyi bir askeri engel oluturur.22 Yol vermez dalar ve engeller, yolcular geciktirip, ordular da yeni yollar kefetmeye zorunlu klar. Makro Strateji dzeyinde Balkanlar, boazlardan, Svey blgesine ana petrol

Charles and Barbara Jelavich, eds. The Balkans in Transition: Essays on the Development of Balkan Life and Politics, since eighteenth Century, Berkeley and Los Angeles: Universy of California Pres, 1963. p.451 16 Francis, W,Carter, An Historical Geography of the Balkans, London: Academic Pres, s.1 Halil nalck: Trkler ve Balkanlar, Balkanlar Semineri, Ortadou ve Balkan incelemeleri Vakf, , stanbul, 1993, s..9 17 Halil nalck: Trkler ve Balkanlar , s.9 18 T.Stoianovich, A study in Balkan Civilization,(Bonzoi Studies in History), New York,1967, s.3; Redhouse Yeni Trke-ngilizce Szlk, stanbul, 1968 s.128 19 R.R Bets, Central and South East Europe, 194548 (London and New York, Royal Insttute of International Affairs, 1950) p. 227 20 Ortayl, lber, Balkanlar ve Trkiyenin blgeye Ynelik Politikalar Sempozyumu, Aralk 1998, s.100. 21 John Foster Fraser, Pictures from the Balkans, Cassell and Company Ltd., London, New York, Toronto and Melbourne, 1912. p. 77 22 Ferdinand Schevill, A History of Balkans, From the earliest times to the Present Day, Dorset Pres; New York; pp.1415

15

7 alanlarn hedef alan askeri operasyonlarn s ve destek blgesi olma zelliini de tamaktadr.23 Balkan ve Rodop dalarnn batsnda Srp ve Makedon dalk blgeleri vardr. Bu blgedeki ulam ok zordur. Karpatlar, ters yazlm S gibi Romanyann kuzeyinden gneye indikten sonra, Tunaya yaklanca batya kvrlp Transilvanya (Erdel) Alpleriyle birlikte verimli Eflak ve Bodan ovalarn, verimsiz Erdel yaylasndan ayrr. Bu dalarn en yksek noktas Negoiu zirvesidir (1544 m). Dinar Alpleri, Alp dalarnn devamdr. Dinar Alpleri, Slovenyada Dou Alplerinden balayp Hrvatistana iner. Oradan, Adriyatik kylar boyunca uzanp gneye, Yunanistana inmektedir. Burada Pindus dalar olarak adlandrlr. Pindus dalarnn ykseklii 1800 m. yi bulur. Dinar Alplerinin ykseklii 1200 ile 2400 m. arasnda deiir ve Karadada Dormitor zirvesinde 2522 m. ye ular. Balkanlar birok doal yaplarla corafi blmlere ayrlr. Bu yaplarn en nemlisi phesiz dalardr. Bu Blgenin dalk olmas, yerleimi etkileyen en nemli faktrdr. Bu dalar blgeyi kk paralara ayrrlar,24 bylece bir etnik grup, doal olarak korunakl bir ekilde barnabilir. Fakat ayn zamanda tm blgede ortak homojen ekonomik, politik veya kltrel gelimenin olmasn engelleyen en nemli faktr de yine bu dalk yapdr. Dalk yapnn blgeye bir dier etkisi ise; dalarn blgeyi farkl bitki rts ve ekolojik alanlara blmesidir. Verimli topraklar zerine her zaman iktidar mcadeleleri olmu, kazananlar buralar ellerinde tutmu, dierleri ise daha yksek dalk alanlarda, daha verimsiz topraklarda yaamaya mecbur olmulardr. Buna gre de geim kaynaklar da farkllaarak, iftiler, ormanclar, hayvan yetitiricileri, tccarlar gibi ekillenmitir. Blgenin dalk olmas, geit vermez grnm her zaman istilalara uramasna engel olamam, tarih boyunca dardan aknlara maruz kalmtr. Blge dalar Himalayalar gibi geilmez deillerdir ancak ulam olumsuz ynde etkilerler. Bu dalar sebebiyle blgede gei gzerghlar deimemitir.25 AvrupaAsya yolu kuzey batdan, gneydouya; Belgrattan, stanbula uzanr. Belgrattan
lber Ortayl, Balkanlar ve Trkiyenin blgeye ., s.11 Stephen D. Kertesz, The United States and Eastern Europe , New Jersey : Prentice-Hall,inc., Englewood Cliffs, s.6
24 23

8 balayan yol Morava vadisinden, Nie, oradan Sofyadan getikten sonra Meri vadisini geip Edirneye; Edirneden de Trakya platolarn geip stanbula ular. stanbul-Edirne zerinden Meri vadisini kesen ana yol, Balkan yarmadasn aprazlama kesen yoldur. Bu yol Dou-Roma dneminde mparatorluk Ordu Yolu olarak adlandrlrd.26 Romallar dneminde bu yol Roma lejyonlar tarafndan orta douya ulamak iin kullanlmtr. Osmanllar tam tersi Anadoludan batya gidite bu yolu kullanmlardr. Dier bir yol Belgrat-Selanik yoludur. Kuzey-Gney ynndedir. Bu yol da Belgrattan balar. Niten gneye inip Morova ve Vardar arasndan geip Vardar vadisinden Selanike ular. Durazzo-Selanik-stanbul yolu da dier bir yoldur. Durazzodan balayp Arnavutluka, Manastra; oradan Selanike ular. Buradan da deniz yoluyla stanbula ulalr.
27

Morova-Meri yolu

Tunay Bizansa balar. Morova-Belgrat yolu, Belgrat Selanike balar. Egnatis yolu Dra (Dyrrachium) Selanike balar. Bu yol, Fiume kaps ile de Triyeste ve Rijekay Avusturya Macaristann liman yapmtr.28 Yani genel olarak BelgratNi-Filibe-Edirnestanbul yolu ve Belgrat-Ni-Selanik-Kavala-Kean-stanbul yollar iki ana gzerghtr. Bu yollar sadece ordu menzilleri deildir. Ayn zamanda ticari bir rol de stlenmilerdir.29 Gnmzde de ana karayolu ve demiryolu gzergh olarak bunlar kullanlmaktadr. Dalarn uzan ayn zamanda nehirlerin ak ynlerini de etkiler. Genel olarak blgenin nehirleri kk nehirlerdir. Kk olduklarndan tamaclkta da kullanlamazlar. Fakat Tuna bu rnein dndadr. Gneydeki nehirler Ege denizine, kuzeydekiler ise Tunaya dklrler. Balkanlarda ok nemli etkisi olan Tuna nehri, blgenin en byk nehridir. Gney Almanyadan kar, dou Alplerdeki sular alr, Belgrata ular, burada Sava ile birleir, Belgrattan douya Karadenize dner ve bu uzun yolculuunu Karadenizle bitirir.30 Sava, Drava, Drina, Morova, Prut, Olt, Tiza nehirleri de Tuna'ya eklenerek Tunann sularn arttrrlar. Gneyde ise Ege denizine dklen nehirlerin nemlileri; Vardar, Meri, Struma ve Mestadr. Meri Bulgaristann byk nehridir. Balkan ve Rodop dalar arasndaki verimli
25 26

Georges Castellan, History of the Balkans; New York: Colombia Universty Press; 1992 s.2 Halil nalck; Trkler ve Balkanlar. s.17 27 Ferdinand Schevill, A History of Balkans, From the earliest times to the Present Day, Dorset Pres; New York;1991; s.18 28 Castellan, Georges, Balkanlarn Tarihi, Milliyet yaynlar, stanbul;1993 s.19 29 Jacque Ancel, Balkan Kavimleri ve Milletleri, stanbul, 1932. s. 39 30 Schevill; A History of Balkans, s.16

9 vadilerden akp, Edirnede Tunca ve Ardann sularn aldktan sonra gneye dnp Egeye dklr. Mesta ve Struma, Rodoplarn gney ksmndadr. Ayn zamanda Adriyatike dklen Drin nehri gibi birok nehir mevcuttur. Tuna nehri dndaki nehirler, insan veya yk tamas iin uygun deildir. Morova, Meri, Vardar gibi dier baz rmaklarn, baz blgeleri kk botlar iin uygun olabilir, fakat hibiri ulam iin uygun deildir. Bunun uygunsuzluun; nehirlerin yazlar kurumalar, ok tehlikeli akntlarnn olmas, yataklarnn ykseklerden gelen amurlarla kapl olmas gibi sebepleri vardr. Balkanlarn en nemli limanlar stanbul, Selanik ve Atinadr. Tunann tamaclkta kullanlmasndan dolay limanlar da nemli niteliktedir. inde birok farkllklar barndran Balkanlarn iklimi-bitki rts de farkl farkldr. ki ana iklim tipi grlr; Akdeniz iklimi ve Karasal iklim. stanbuldan Adriyatikte Triesteye uzanan ky eridinde Akdeniz iklimi grlr. Bu blmde yazlar scak ve kurak, klar ise yal ve serindir. Bu iklim blmnde, zeytin, zm, incir, turungiller yetiir. klimin etkisi hayvanclk zerine de olur. Geni otlaklar ve ormanlar daha ok i blmlerde olduundan, i blmlerde inek, domuz gibi hayvanlarn; Akdeniz iklimi blmlerinde ise koyun ve keinin besicilii yaplr. Gneydeki Akdeniz iklimi kuzeye gidildike, Rus ovalarndan gelen souk rzgrlarn etkisiyle yerini karasal iklime brakr.31 Bu gei ykseltiye ve dalarn konumuna gre de etkilenir. Bu iklim geii farkl iklim blgelerini oluturur, farkl iklim blgelerinde de zengin bitki rts ve tarm imknlar olumutur. Kara iklimi blgelerinde ya miktar fazladr. Bylece geni ormanlk alanlar olumutur. yi sulanlmayan blgelerde ise, buday, avdar, yulaf, msr gibi rnler yetitirilir.32 Blgede ayn zamanda zengin yeralt kaynaklar da mevcuttur.

31 32

Esther Singleton; Turkey and the Balkan States; New York: Dodd, Mean and Company; 1908, s.2 L.S.Stavrianos; The Balkans 1815-1914; New York: Holt, Rinehart and Wiston, Inc., 1958, s.4

10

3. BALKANLARIN ETNK YAPISI


Konumu itibariyle Balkanlar, Avrupa, Asya ve Afrika arasnda gei yollarnn birletii yerdedir.33 Yzyllar boyunca kavimlerin gei alan olduundan dolay bu blgede birok milletten insanlar grmek mmkndr. Bin yldan daha nce Vizigotlar Tunay amlar; Germen kabileleri, Slavlarla ekimi; Orta Asyadan Hunlar, Avarlar, Bulgarlar blgeyi ele geirmiler; Roma imparatorluu, Bizans imparatorluklar kurulmu; Ruslar blgeye girmi; talyanlarn ve Franszlarn iinde bulunduklar Hallar gemi ve Osmanllarn kesin hkimiyetinden bugne kadar blge, ok eitli milletlere ev sahiplii yapmtr. Osmanllardan sonra kinci Dnya sava srasnda Alman ve talyan igali yaayan blgede, 1944ten 1989a kadar da Ruslar son derece etkili olmulardr.34 Kuzeybatdaki ovalar Orta Avrupadan; Kuzey doudaki Bodan koridoru, Ukrayna bozkrlarndan ve stanbul Boaz da Anadoludan balkanlara girii salar. Ayrca Akdeniz ve Adriyatik denizine bakan Yunanistan ve Dalmaya kylar da Balkanlara girmeyi kolaylatrr. Yzyllardr bu ynlerden gelen insanlar geldikleri blgelerin kltr ve etnik yaplarn da blgeye tamlar, blge bylece milletler, kltrler mozaii durumuna gelmitir. Konumu itibariyle milletleri cezbeden Balkan Corafyas ayn zamanda bu topraklarda yaayan kavimlerin dank yerlemesi ile kltrel kaynamalarn, ortak kltr ve uurunu engellemitir. Bu nemli olgu, Arnavuta, Bulgarca, Trke, Yunanca, Srpa-Hrvata ve Slovencenin resmi dil olmasnn yan sra, Almanca, Macarca, talyancann ise aznlklar tarafndan konuulmasna yol amtr35 Balkanlarda teolojik yap kltrlere ekil verip, siyasi ve ekonomik yapy nemli lde etkilemitir. Hristiyanlk, Roma mparatorluu ile yaylmasna karlk, 1054te stanbulda Dou Ortodoks Kilisesinin, Vatikandan ayrlmasyla sonulanan tarihi karar ile Yunan, Bulgar ve Srplar bu tarafta yer almlardr.36 Bu blnme yle etin olmutur ki 1204 Hal Seferinde, Latinlerin (Katolikler) stanbul
33

Huey Louis Kostanick, Balkan Demographic trends and population heartlands, , Aspects of the Balkans, ed.by Henrik Birnbaum and Sperus Urgonis, Mouton, 1972. p.424 34 F.A.K.Yasemee, Nationality in the Balkans: The Case of Macedonians, Balkans, A Mirror of the New International Order, ed. Gney Gksu Edoan, Kemal Saybal, stanbul, 1995, s. 122 35 Aleksa, Djlas: , The Conquested Country, Harvard Uni. Pres, Cambridge, 1991, p.3; Jelavich and Jelavich, The Balkans, Englewood Cliffs: Prentice-Hall, 1965, p.2

11 igalleri ve bu igal esnasndaki zulmleri, Ortodokslar Trk ve slam hogrsne yaklatrm ve Papann tacndan ise Sultann sar deyiine sebep olan tercihi getirmitir.37 Trklerin Balkanlarda hzla yaylmas, beraberinde slamiyetin yaylmasyla yeni bir inan dalgas getirmitir. Oluan inan grubuna bakldnda, Yunanllar, Srplar, Makedonlar, Karadallar, Bulgarlar ve Rumenler arlkl olarak Ortodoksturlar. Arnavutlarn geneli Mslman, yzde yirmisi Ortodoks, yzde 10u Katoliktir.38 Balkan yarmadasndaki bu inan farkll, blgeyi nfuzuna almak isteyen gler iin daima siyasi bir malzeme olabilecek bir unsur oluturmutur. byk semavi dinin mevcut olduu, 19 rkn yaad, 16 dilin konuulduu, 10 bamsz lkeden oluan Balkan yarmadasnda balca etnik gruplar; Arnavutlar, Yunanllar, Bulgarlar, Gney Slavlar, (Srplar, Hrvatlar, Slovenler, Karadallar) ve Trklerdir. Etnik yap ve corafi artlarn da etkisiyle srekli savunma ve egemenlik drts getirmitir. Bu etnik gruplarda grlen ar milliyetilik ve byk devlet olma zlemi, bu topraklarda yaayan toplumlarn ortak zellikleri haline gelmitir. Tarihte Roma ve Osmanl haricinde blgeye hkmranln geirmi byk devlet olmamas, Byk Srbistan, Byk Makedonya,Byk Arnavutluk, Byk Hrvatistan, Byk Bulgaristan, Byk Karada, Byk Yunanistan, Byk Yugoslavya sylemlerini getirmi ve milliyetiliin ar basmasna yol amtr. 39

3.1. Arnavutlar
llirya kkenli olduu kabul edilen Arnavutlar Balkanlarn en eski toplumlarndandr.40 Milattan nce 1200 yllarnda Balkan yarmadasnda yaamlardr. Kendi kaytlar olmayan lliryallar Yunan kaynaklarnda, kuzey ve batdaki Yunan olmayan insanlar olarak nitelendirilmilerdir. Bu verilere gre tarihiler bu insanlarn gnmzdeki Arnavutluk civarnda olduklarn sylerler.
36 37

Wayne S. Vucunich, Conteporary Yugoslavia, Berkeley, op. 3282, Uni. Of California Pres, 1969 B.Jelavch, History of the Balkans, N.York, 1983,, vol.1, p.53 38 Kertesz,The United States and Eastern Europe.., s.8 39 William, PFAFF, The Absence of Empire, The New Yorker, p. 5969, August 10, 1992; B. Jelavich, History , Vol. 1. p. 347348 40 Esther Singleton, Turkey and the Balkan States, New York: Dodd, Mead and Company, 1908, s.3

12 Tarihilerin, lliryallarn Arnavutlarn atas olduuna ilikin dier bir delili ise, bu blgede yaplan kazlardan elde edilen bilgilere, toplanan materyallere gre, blgenin baka topluluklarn istilasna fazla uramam olmasdr. Yksek dalk blgelerde yaadklar iin, Helenizm tehdidinde, Roma tehdidinde, Slav gnde ve Trk otoritesinde, hibir zaman tam esarete alnamamlardr. Gnmzde Arnavutlarn nemli bir blm Arnavutluk dnda

yaamaktadrlar. Arnavutlar, Slavlardan dil, din ve kltr ynyle farkldrlar. Arnavuta; Trakya, Latin, Slav ve Trk dillerinin karmdr. 15. yzylda slam kabul etmeleriyle dini ve kltrel farkllklar belirginlemitir.

3.2. Yunanllar
Yunanllar yarmadann ilk yerlileri deillerdir fakat yle dnlrler. nk kendileri ve komular hakknda yazl kaynak brakan ilk toplumdur.41 Yunan topraklar, dier Balkan devletlerinde olduu gibi farkl corafi blgelere yaylmtr. Bunun sonucunda da dier balkan devletlerinde olduu gibi, farkl etnik yaplar barndrrlar. Arnavuta konuulan blgeler, Romen obanlarnn yaad yaylalar vardr. Yunanllar, genel olarak Ortodoks Hristiyanlarndandr ve stanbul Fener patrikliine baldrlar.

3.3. Rumenler
Rumenlerin kkenleri klasik alara dayanr. Fakat Romanya veya Rumen ismi yenidir ve 1862ye dayanr. Bu topluluk, daha nce Ulahlar olarak bilinmekteydi. Osmanllar bu halka Slavca yabanc anlamna gelen bir szckten treterek Ulah

41

Ferdinand Schevill, A History of Balkans, s. 3.

13 adn vermilerdir. Latince kkenli dil konuan Rumenler, Romanya Ortodoks kilisesine baldrlar.

3.4. Slavlar
Slavlar Balkanlara Roma imparatorluunun sonlarna doru, barbar istilas adn verdikleri gler srasnda gelmilerdir. Oder ve Dinyeper ovalarndan Karpatlar ve Mora koridorundan gneye gemilerdir. Justinian hkmdarlnda Dalmaya kylarna ulamlardr.42 Gney Slavlar denen bu grup Srplar, Hrvatlar, Slovenler, Makedon ve Bulgarlardan oluur. Aralarnda dil ve kltr birlii bulunan gney Slavlar dini bakmdan farkl zellikler gsterirler. Hrvat ve Slovenler Katolik, Srp ve Karadallar ise arlkl olarak Ortodoksturlar. Bosnallar Srplar ve Hrvatlar ayn kkenden gelirler ve ayn zellikleri tarlar. Fakat Srplar gibi Ortodoks deil Mslmandrlar.

3.5. Trkler
Balkanlarda Trkler aznlk olarak yaamaktadrlar. Bu corafyada yzyllarca hkim olan Osmanl kkenlidirler. Trk nfusu gnmzde Bulgaristan, Yunanistan ve (eski Yugoslavya-Kosova) blgelerindedirler. Bunlarn yan sra farkl kkenden gelip Mslmanl ve Trkl benimsemi topluluklar da mevcuttur.

3.6. Bulgarlar
Bulgarlar, Slavlardan sonra Balkan yarmadasna gelmilerdir. Kaan Asparuh 679da Tunay geerek gnmz Bulgaristanna girmi, Burgaz yaknlarnda Dou Roma ordusunu yenip blgenin kaplarn amtr.43 Asl kkenleri Trk olmakla birlikte Balkanlara girince Slav ounluk arasnda asimle olmu, dil ve dinlerini
42

Georges Castellan, History of thes.5

14 deitirip, gnmze yalnzca isimlerini getirebilmilerdir.44 Bulgarlar, Slavca konuup Ortodoksluu semilerdir.

3.7. Balkan Yahudileri


Balkanlarda bir Yahudi devleti olmam ancak II. Dnya Savana kadar youn nfuslar olmutur. Balkanlarda Yahudilerin varlklar Roma mparatorluu zamanna dayanr. Ancak 1492de spanyol basksyla srlen 200.000 Yahudinin Osmanl mparatorluu tarafndan kabul edilmesi, Balkan Yahudileri iin ok nemli bir gelimedir. Dier nemli bir gelime ise II. Dnya Sava yllarndadr. Hitler Almanyasnn etkisiyle, II. Dnya Sava sonrasnda Yahudi nfusu nemli miktarda azalmtr.45 Balkan Yahudileri genellikle bulunduklar lkenin dilini konuurlar, ancak bir ksm da spanyolcann bir biimi olan Ladino dilini konumaktadrlar.

3.8. Balkan ingeneleri


Gebe olarak bilinen ingeneler, milattan nce 1300de Hindistandan Balkanlara ve Avrupaya, Anadolu yoluyla gemilerdir. Gnmzde ise Avrupada en kalabalk ingene topluluu Balkanlardadr. ingeneler Sanskrit temelli bir Hint dili konuurlar. Gebe hayat devam ettirenler varsa da ou, bulunduklar blge halklaryla kaynaarak yerleik hayata gemilerdir.

43 44

Yusuf Kpeli, Tarihin zinde Balkanlar ve ABD, Ankara: nc Kitap, 2000. s.12 L.S. Stavrianos, The Balkans, s.7 45 Stephen D.Kertesz, The United States , s.8

15

4. TARHTE BALKANLAR
4.1. Eski Uygarlklar

Balkanlar, eski Avrupa uygarlnn (M.. 70003500) beii olarak kabul edilir.46 Makedonya ve Romen Oltenyasnda, Yontma Ta devrinin kltrnn izlerini grmek mmkndr. M. 8000lerde n Asyada balayan Yontma Ta devrinin son dnemlerindeki gelimelerin etkisiyle Balkanlarda, birka bin yllk gecikme ile ilk ehirlerin douu, tarmla uraan kylerin oluumu, mlekilik gibi nemli deiimler ortaya kmtr. Bu deiim Yontma Ta Devri sonunda kurulan uygarlklarn yayld Kuzey Yunanistandan balayp; nce yarmaday boydan boya geen, sonra da tm Avrupay kapsayan ve 7000lerin sonuna kadar sren bir gelimeydi. 47

M. 6000lerde bakr kullanmaya balayan eski Avrupallar kk yerleik topluluklar oluturarak zamanla zanaatlarnda uzmanlatlar. Dou Balkanlarda ilk neolitik yerleimler M. 6000 dolaylarnda Meri vadisinde ortaya kmtr. Bu, metal eya yapmnn, ticaretin ve zanaatlarda i blmnn ilerledii bir dnem olmutur.

Grek airetleri Balkanlara, Pelopennes yarmadasna M.. 3000 yllarnda kuzeyden gelmeye balamlardr. Grekler M. 1400lerde Giriti ele geirmi ve Minos (Minoan) uygarln ykmlardr. M. 2000lerin sonlarnda Akalar balkanlarn gneyinden gelmiler Giritten balayp, Sicilyaya kadar uzanan Miken uygarln oluturmulardr.

Trkiye Stratejik Aratrmalar ve Eitim Merkezleri (TRKSAM), Trk Tarihi Dergisi, Trk Tarihi Dergisi (TTD), say 38, Mart, 2000. s.111. 47 Georges Castellan, Balkanlarn Tarihi, Milliyet yaynlar; stanbul, 1992. s.19

46

16 M. 1100lere doru demir kll savalar olarak tannan Dorlar, gl bir krallk kurmulardr. Bulgar ve Makedonya blgelerinden Trakya ve lliryallarca kovulduktan sonra Epire, Akarnan ve btn Trakyaya yerlemilerdir. zellikle ky blgelerinde Yunan ehir devletleri kurulmutur. Almanlarn atalar olarak kabul edilen Ostragotlar ve Vizigotlar Avrupada geni bir corafyaya yaylmlard. Vizigotlarn bir ksm 300lerde Hun basksyla Tunay geip Balkanlara, Roma imparatorluunun snrlar iine yerlemilerdir. Tm orta ve bat Avrupa, rlanda, ngiltereye yaylm Keltler M.. 300lerde kuzeybatdan Balkanlara girip, lliryallar gneye itmi ve Anadoluya kadar uzanmlardr. Aslnda nceden Morova vadisinin batsndan, Adriyatike uzanan alanda yaayan lliryallar ve Morova rmann dousundan, Tunann kuzeyine dek uzanan Traklar, Balkanlara ilk yerleen kavimlerdendir. Bu iki kavim de demir ann gebe kavimleridir.48 Romallar, Adriyatikin dou kysn, gnmz Arnavutluundan ok daha geni bir blgeyi llirya olarak adlandryorlard. llirya M. 358de Makedonya kral Philippe ve daha sonra Byk skender tarafndan igal edilmitir. Romallar ise blgeyi 168de igal etmilerdir.49 II. Philippe tarafndan kurulan ve olu Byk skender tarafndan douya doru gelitirilip bir dnya imparatorluu haline getirilen Makedonya Krall, eski Yugoslavya blgesi ve Arnavutluk hari Balkanlarn byk ksmn snrlar iine almaktayd.50 Klasik Yunan ehirleri eski nemini yitirmi, artk Msrdaki skenderiye, Antakya ve Korint nem kazanmtr. Tarihte ilk defa skender tm Balkan yarmadasn tek at altnda toplayabilmitir. Byk skender (M. 336 323) Hint blgelerine kadar, Msr ve i Asyay ele geirmi, ancak bu byk imparatorluk pek uzun sreli olmam ve generalleri tarafndan paylalmtr.

48 49

Barbara Jelavich, History of the Balkans, eighteenth and, p. 4 Yusuf Kpeli, Tarihin zinde Balkanlar ve ABD, Ankara: nc Kitap, 2000. s.8-9 50 slam Ansiklopedisi, Trkiye Diyanet Vakf, stanbul, 1988, .s.28

17

4.2. Roma Dnemi


skenderden sonra halefleri arasnda meydana gelen kavgalar, Roma senatosu iin Balkan yarmadasna mdahale ans oluturmu ve bu kavgalar zme kavuturmulardr. Romallar, M. 201de Kartacay yenerek bat Akdenizi ele geirdikten sonra, M.. 167de dou Akdenizi de hkimiyetine almlardr. skenderden sonra Roma, ikinci kez tm yarmaday hkimiyeti altna alabilmi ve hkimiyeti 400 yl gibi uzunca bir mddet devam etmitir. Balkanlarda Egnatia yolu gibi yollar ap ulam, sevkyat kolaylatrp ticareti canlandrmlardr. Romallar, Balkanlarda byk doal yollar zerinde yerleim yerleri kurmulardr. Bu dnemdeki nemli yerleim yerleri, Belgrat, Edirne, Ni ve Sofya olmutur.51 Ayn zamanda Dalmaya, Pannonia, yukar Moesia ve Makedonya gibi byk eyaletler kurmulardr. Temel kuvveti orduya dayanmasna ramen, gl bir medeniyet kurulmutur. Balkanlar, madencilik asndan da ayrca nemliydi. Devlet kontrolnde kleler bu madenlerde alrlard. Hun istilalarnn zayflatt imparatorluk, ynetim glkleri sonucunda mparator Theodore tarafndan 395 ylnda blnm ve 476 ylnda ise son imparator tahttan indirilmitir.

4.3. Bizans Dnemi


mparator Konstantin 323te Edirne zaferiyle tek imparator haline geldikten sonra, 330da Konstantinopolisi alp bakent yapnca Roma dnyasnn merkezi talyadan Balkanlara kaym oldu. Bizansn Hristiyanlk inanc, Romal yaps ve Helen kltr, medeniyetini kuvvetlendirmi ve Balkanlarda derin etki brakmtr. Levtchenko ise Bizans uygarln 3 temele oturtmutur. 1. Antik gelenekten ve Helenizmden gelen temel. 2. 4. yy.da devlet dini olmak zaferini kazanm bulunan Hristiyanlktan gelen temel.

51

Barbara Jelavich, History of the Balkans, eighteenth and . s.9

18 3. Bizansn yakn ve sk balarla bal bulunduu Asyal ve dounun etkisinden gelen temeldir. Bizans bu unsurun, temelin birbirine gemesinin bilekesidir.52 Bu dnemde Slavlar Balkanlara yerlemilerdir. Hun mparatoru Atillann (434453) Hunlarn banda douya ynelmesi, Got ve Roma hkimiyetini paralamtr. Bunun zerine yolu alan Slavlarn 400lerin sonuna doru balayan gleri, 600l yllara kadar srmtr. Tunay aan Slavlar, kitleler halinde Balkanlara yerlemilerdir. Slavlar kimi zaman nlerindeki halk asimle etmi, kimi zaman da asimle edilmilerdir. Kltrel olarak imparatorluun Yunanlamas, Heracliusun ynetim dilini Latinceden Yunancaya evirmesiyle salanmtr. Bylece Balkanlar, Yunan-Slav bir yap iinde kalmt. Gebe Avarlar 550575 yllar arasnda Macar ovalarna yerleip gl bir imparatorluk kurup, Bizans, Fransa, talya ynne aknlar yapmlardr. Ancak 800lerin banda Franklara yenilmilerdir. Avarlardan sonra blgeye Magyarlar (Macarlar) gelmilerdir. Slavlarn gelmesiyle Balkanlardaki Bizans varl, Slav tehdidiyle
53

snrlanmtr. 9. ve 10 yy.da Bulgar gc Bizans iin temel tehditlerden biriydi

Bu sava toplum krallk kurup Bizans ok megul etmitir. 9. yy.dan itibaren Slavlaan Bulgarlar, Hristiyan olmulardr. Bunun sonucunda Bulgar dininin, Bizans dininden tek fark Slav dilleri oldu. Sonunda, 1018de Bizans imparatorunun saldrsyla, Bulgar imparatorluu yklmtr.54 Balkanlarda Bizansa kar dier Slav tehdidi ise Srplard. 9. yzyln ikinci yarsnda Hristiyanl seen Srplar, 8. yzyldan 12. yzyla kadar, Bulgar ve Bizans egemenliinde yaamlardr. 1018de Bizans mparatorluu, Bulgarlar yenince, Srplar serbest kalm ve iyi organize olup

M.V. Letvtchenko, Bizans, Milliyet Yaynlar, 1979 s.122 Hugh Seton Watson, Eastern Europe Between The Wars 1918-194, Cambridge: At the University Pres, 1946. s.13 54 E.C.Helmreich, Eastern Europe in the World History, Man, State and Society in East European History, Stephen Fischer- Galati, New York: Praeger Publishers
53

52

19 gl bir devlet kurmulardr.55 Srplar kendi bamsz devletlerini kurunca, Bizansa kar daha sert bir direni gstermilerdir. Balkan uluslarnn direnlerini krp, boyundurua almak iin Bizanslatrma gerekliydi. Bizansllar, bunu din yoluyla yapmlardr. 11. yy. da Romann dini adan devam eden etkisi sayesinde; Papa ile Patriklik arasnda rekabet ve yetki tartmalar alevlenmitir. Bu ekimelerden kazanl olan Konstantinopolis Patriklii olmu ve Balkanlarn byk ksm Ortodoks Patrikliine balanmtr. Katolik kilisesinin kat kurallarna karn, Srp ve Bulgar gibi zerk kiliselerin oluturulmasna ve ibadetin Yunancadan baka dillerde de yaplmasna izin veren Ortodoks kilisesi, Balkan milletleri tarafndan daha cazip grlmtr. Balkanlar, 11. yy.da Volga zerinden gelen Peenekler ve Kumanlarn istilasna uramtr. Batdan Avarlarn, Slavlarn, Bulgarlarn, Doudan da ranllarn ve Araplarn srekli bask, akn ve istilalarna maruz kalan imparatorluk zayflamtr. 13. yy. balarnda 4. Hal seferiyle batanbaa inenen ve en feci gnlerini yaayan Konstantinopolis ile Balkanlarn gneyi (Epir dnda) Latinlerin egemenliine gemitir. Bu Hal seferinden sonra Bizans srekli klmtr. Osmanlnn bir g olarak sahneye kndan nce srekli toprak kaybeden Bizans, zayflayp gten dmeye balamtr. Her kaybettii atma sonucunda kayplar telafi iin Bizans mparatoru, halktan toplad vergileri iyice arttrp, halk bezdirmiti. Bu dnemde bir kurtarc g beklenmekteydi.

4.4. Osmanl mparatorluu Dnemi


4.4.1. Osmanl ncesi Balkanlara Gelen Trkler
Balkanlar 6. yy.dan itibaren srekli Trk kavimlerinin gelip, yerletii bir mekn olmutur. Kuzey tarafndan gelen bu kavimler, genellikle yerel halk olan Slav, Dak ve Traklarlara karm ve asimle olmu, bazlar ise egemen hale
55

Barbara Jelavich, History of the Balkans, eighteenth and , p.18

20 gelebilmitir. Bunlar arasnda en nemlisi devlet kurmu olan Bulgarlardr.56 Yine Hristiyan dinine gemi Kpak/Kumanlar da 14. yy.da beylik kurmulardr. Kuzeyden gelen gruplar asimle olup, yerel halka adapte olmalarna ramen Anadolu tarafndan gelen Trkler kendi kltr ve dinini kaybetmemilerdir. Bu ynden Balkanlara ilk yerleme, 1261de Moollardan kap Bizansa ve Kuzey Dobrucaya snan Sar Saltuk Trkmenleri olmutur. Rumeli Trklerinin byk destan Saltuknamede Sar Saltuk; Balkanlar slamiyete ve Trklere aan byk veligazi olarak anlatlr.57 Bu tarihten Osmanllarn geiine kadar olan dnemde Trk geileri, genellikle kk aknlar ve taht kavgalarna davetler yoluyla olmutur. Osmanllar, 1352de Cinbi (Tsympe) de bir kprba kuruncaya kadar pek ok Trk akncs Rumeliye gemitir. Aydnolu Umur Bey, Bizans Taht iin Rumelide arpan Cantecuzenus ile ittifak kurarak, 1340larda 300 paralk bir donanma ile zmirden Balkanlara aknlar dzenlemi, Dobruca ve Arnavutluka kadar hareket alann geniletilmitir.

4.4.2. Osmanl Balkan Fethi


Osmanl Devletini kuran Kay boyu, Anadolu Seluklu Devleti Sultan I. Alaettin Keykubat dneminde, Seluklular ve Bizans arasnda bir u blgesi olan St ve civarna yerletirilmilerdi.58 slam dnyasnda Hristiyan devletlerle temas eden snr blgesine U Blgesi denirdi. U blgesine yerleen Mslman beyliin yapmas gereken de gaza, cihat, yani din iin savat. 400 adrlk bu kk topluluk, u blgesinde olmann salad dini avantajlarnn yannda, khnelemi, birlii ve beraberlii bulunmayan Bizansa yaplan aknlardan alnan ganimetlerle ekonomik avantaj da salamaya balad. Anadolu Seluklu Devleti yklnca,

Francis,W,Carter, An Historical Geography of the Balkans, London : Academic Pres,1977 s.3 P. Wittek: Yazdji Oghlu on Christian Turks Bulletin of the School of Oriental African Studies, Saltukname Metni. Fahir Z: Saltukname I-VII. Harvard Uni. Pres. Printed Office, 1976. Zikreden Kaynak Halil nalck: Trkler ve Balkanlar Balkanlar Semineri, Ortadou ve Balkan ncelemeleri Vakf, stanbul, 1993.,, sf. 10 58 Ycel Aktar, Osmanl Devletinin ksa srede kuruluu ve balkanlara ksa srede egemen olutaki baarsnn nedenleri, Silahl Kuvvetler Dergisi, say 263, 1977, Genelkurmay Bakanl Basmevi, Ankara. s.89
57

56

21 salanan serbestlikle yzn Bizansa ve Balkanlara dnen Osmanllar, ksa srede saladklar sava gc ile bir devlete dnebilmilerdir. Osmanllar Bizansn i kavgalarna karp, lkenin yollarn, zenginliklerini renip, Balkan lkelerinin durumunu, zaaflarn anlayp, gelecek fetihler iin bilgi birikimi oluturmulardr.59 Orhan Gazi, Bizans mparatorlarnn talebiyle nce 1345te, sonra 1346, 1347, 1349, 1353te olmak zere Rumeliye defalarca gemitir.60 Cantacuzenusun mttefiki olarak defalarca yardma giden Orhan Gazinin olu Sleyman Paaya, 1352 de verilen Cinbi kalesi, Balkanlara al iin nemli bir st oldu. lgintir ki o yllar Gelibolu, Tekirda civarlar depremler sebebiyle tamamen boaltlm, halk kuzeye Bulgaristan tarafna g etmiti. Blge Trk iskn iin msait haldeydi. 1354te Gelibolu kalesi de ele geirilince, artk Anadoludan geirilen Trkmenlerle Balkanlarn fethine giriilebilirdi. Osmanllar, Gelibolu yarmadasna gemelerinden sonra Meri boyu, Edirneden Eneze kadar ilk yayl gzerghyd. Osmanllar, Balkanlarda ok hzl yaylmlardr. Sleyman Paann atndan dp ld 1359 ylna kadar geen be yllk srede, btn Gelibolu yarmadas, Malkara, Kean, orlu ve Tekirdaa kadar btn Marmara sahilleri ele geirilmitir. I. Murat dneminde asl Balkan fetihleri balamtr. Bizans taht kavgalarndan yararlanan Osmanllar, Trakyada nlerinde ciddi bir engel grmeden hzla yaylp, 1363te Edirneyi ele geirmilerdir.61 1365te de Edirne Bakent yaplmtr. 1364te Lala ahin Paa komutasndaki ordu Filibeyi alnca, I. Murat, Paay Rumeli Beylerbeyi yapmtr. Osmanl kuvvetleri, 1371de Srp ordusunu bir basknda yok edince, Osmanlya kar Balkanlarda diren krlyordu.

erif Batav, Osmanl mparatorluunun Yeniden Kuruluunda Rumelinin Katks, 9. Trk Tarih Kongresi, (Ankara 59 Eyll 1990) Kongreye Sunulan Bildiriler, Cilt 3, Ankara: Trk Tarih Kurumu Basmevi 1994. s. 829 60 Mnir Aktepe, Osmanllarn Rumelide lk fethettikleri impe Kalas, EF Tarih Dergisi, Say:2 (1950), s.284 61 Edward A. Freeman, The Otoman Turks; Ester Singleton, Turkey and the Balkan States (As described by great writers), New York: Dodd, Mead Company, 1908. s.7

59

22 I. Murat, Lala ahin Paa komutasndaki 20.000 kiilik ordusunu Bosna zerine yollam, ancak Kral, Tvrtko, Plonik mevkiinde Trkleri bozguna uratmtr. Bu olay balangta Trklere kar ittifak mitlendirmitir. Ancak Sultan Murat I, 1389da byk bir ordu ile Kosova ovasnda, Srp, Bonak, Ulah, Arnavutlardan oluan orduyu yenince, Balkanlarda Trklere kar koyabilecek son kuvvetler de yok edilmitir. Sonucunda, Bizans, Makedonya ve Bulgaristandaki hanedanlar Osmanl stnln kabul etmek ve hara verip, Osmanl ordusunu takviye iin bir kuvvet gndermeyi kabul etmek zorunda kalmlardr. Trk aknc birlikleri, Bosna yaknlarndaki baz ufak kaleleri62 fethedip, skp sancak beyi ile Bosna ve Hrvatistan istikametindeki seferlerine devam etmilerdir.63 Balkanlardaki Osmanl ilerlemesi Yldrm Bayezid dneminde de srmtr. Bulgar kral van iman, Sultan iin tehdit oluturmaktayd. Macar kral, Eflak prensiyle her an birlik yapp Sultana saldrabilirdi. Bu tehdit zerine Yldrm Bayezid, Bulgar devleti zerine gitmitir. Bu ynde, 1393te Tirnovo kuatlmtr. Sefer sonucunda Bulgar devleti tarihe karmtr. Yldrmn Balkanlarda ilerleyiini kesmek iin, Papa tarafndan desteklenen, Sigismondun ynettii bir hal ordusu 1396da Niboluyu kuatm, fakat 25 Eyll 1396da Yldrm Bayezidin hzla yardma gelmesiyle Hallar datlmtr. Nibolu Hal seferi, Bizansn ve Balkanlarn tamamyla Trklerin kucana dmesi sonucunu dourmutur. Niboludan sonra Trkler Srbistan ve Bulgaristann ilhakn tamamlayp, Morova Irmann batsna gemilerdir. Balkanlarda Osmanl ilerleyiini Hallar durduramamlardr. Ancak, doudan gelen Mool hkmdar Timurun, 28 Temmuz 1402 de Ankara savanda Yldrm yenmesiyle, Osmanl ordusu dalm, can ekimekte olan Bizans

. Zeki Doma, 19651966 renim Yl Lisans Tezi, stanbul Edebiyat Fakltesi Tarih Blm, s.5 63 Hazm, abanovi, Bosanski Paaluk. sf.38

62

23 dirilmi, Osmanl Balkan ilerleyii bir mddet durmu,64 Anadolu Trk birliinin kurulmas bir asra yakn gecikmi ve Osmanl Devleti karklk iine girmitir. 65 Anadolunun paralanml Balkanlara tesir etmemi, oluan dumanl havadan balkan milletleri yararlanp isyan etmemilerdir. Devletin gl halindeki tavrlar neyse, Ankara savandan sonra da ayn davranlar devam ettirmilerdir.66 syan giriiminin aksine, siyasal birliin yeniden tesisi iin blgeden destek grlmtr.67 elebi Mehmetle tekrar toplanan Osmanl devleti, II. Murat devrinde ilerleyiine devam etmitir. Bu arada Arnavutlukta Kosova zaferleri (1389,1448) ile Balkan egemenlii pekitirilmitir. 1444de Sultan II. Murat, hal ordusunu Varnada yenerek nemli bir zafer daha kazanmtr. Bu arada Arnavutlukta ayaklanan skender Bey, 1448den 1468e kadar isyann devam ettirip, Osmanly g duruma sokmutur. II. Mehmet daha byk bir i yapmtr. Sultan, Konstantinopolisi alp stanbul yaparken; Bizans imparatorluuna da son vermi oluyordu. stanbulu almasyla Fatih unvann da alan II. Mehmet, slam peygamberinin mjdeledii bir komutan olarak, slam leminde prestijini en st seviyeye kartmtr. Bizans mparatorluunu tarihe gmen Fatih, Bizansn mirasn da stlenerek Osmanl devletini gerek bir imparatorluk haline getirmitir. Fatih Sultan Mehmet ayn zamanda Bosnann alnp Venedik ve Macarlara kar ileri harekt ss haline getirilmesini amalamtr.68 Bu hedefte ilerleyen Fatih, Bosna Herseki fethederek, tm blge topraklarna Bosna Sanca adn vermitir.69

64

Ankara Meydan Muharebesi (1402), Ankara, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etd Bakanl Yaynlar, 1995, s.106 65 erif Batav, Osmanl mparatorluunun Yeniden Kuruluunda Rumelinin Katks, 9. Trk Tarih Kongresi, (Ankara 5-9 Eyll 1990) Kongreye Sunulan Bildiriler, Cilt 3, Ankara: Trk Tarih Kurumu Basmevi 1994. s. 835 66 Nazm Tekta, Osmanl 1, adrdan Saraya, Burak yaynevi, stanbul, 1999, s.103 67 Mustafa Kahramanyol, Balkanlar ve Trkiye, Trkiyenin Varolma artlar Yeni Trkiye Cumhuriyeti zel Says,, cilt 4, no:23-24, s.1427 68 Mufassal Osmanl Tarihi: Fatihin Bosna Seferi, ,ehir Matbaas, 1957, C. 1, s. 494 69 a.g.e., sf.14

24

Muhteem olarak tannan Kanuni Sultan Sleyman ise 1526da Mohata Macar ordusunu hezimete uratm ve 1529da Viyanay kuattnda prestij ve gcnn en st seviyesindedir.70 Fakat Viyana kuatmas baarsz olmutur.

4.4.3. Osmanl Fetih Politikas


Osmanlnn ksa srede egemenliini kabul ettirebilmesi sistemli bir politika sayesinde olmutur. Snr boylarndaki u beyleri, alnmak istenen yerler zerinde srekli bask yaparlar, Osmanl gcn gstererek idareci ve halkn direnme gcn krarlard. Daha sonra Osmanl Sultannn ahidnemesi idarecilere, kiliselere, blge liderlerine bildirilirdi. Bu ahidnamelerde Sultan; can, mal, din hrriyetinin salanacana sz verirdi. Bu szler aynen yerine getirilir ve halk zerinde etkili olanlar halka gven verirdi. Bu imtiyazlar ve gvenceler yalnzca sivillere deil, askerlere de verilirdi. Askeri birlikler datlmaz, Sultana bal olduklar mddete varlklarnn devam taahht edilirdi. Bylece hem Osmanl askeri yaps geniletilmi, hem de daha fethedilmemi blge askerlerinin Osmanlya sempatiyle bakmas salanlm oluyordu. Osmanllar fethettikleri blgelerde halka hogryle yaklap, dinlerine dokunmamlardr. Mcadelede muhatap halk deil, krallar, dkalar ve Bizans mparatoru idi. Bu sebeple barla alnan yerlerin halklarna dokunmamlardr. Savala fethedilen yerlerin halk ise, genellikle emniyet dncesi ile Anadolu tarafna nakledilip, Anadoludaki ova blgelerine yerletirilmilerdir. Boaltlan yerlere de Anadoludaki Trkmen Yrkler getirtilip, yerletirmilerdir.71 Osmanl fetih politikas uzun mddetlidir. Vasal hale getirilmi blgelerin yneticilerinin, senyrlerinin sadakatini salamak iin, ocuklar rehin olarak tutulur; bylece blge yneticileri, hayatlar mddetince sadk kalmaya mecbur kalrlard.

70

D.E.Pitcher, An Historical Geography of the Otoman Empire, (From earliest times to the end of sixteenth century), Lieden, 1972 s.171 71 Sezai Sevim, Trklerin Rumeliye lk Geileri ve skn Faaliyetleri, Balkanlarda Trk Kltrnn Dn-Bugn-Yarn, Yayna Hazrlayan Dr. Hasan Basri calan, Bursa, 2002,s.46

25 Osmanl kltrnde eitilmi ocuklar ise zaman gelince, babalarnn yerlerine gnderilirdi. Sonuta Osmanlya, sempatinin ok ilerisinde bal olan prenslerle blge gvence altna alnm oluyordu. Balkanlarda rakip hanedanlar arasnda meydana gelen kavgalar da sistemli ekilde kullanlm; nce yardm, sonra ballk ve daha sonra topraklara katma eklinde iletilmitir. Albert Grenier'in dncesine dikkat ekmek isterim. Diyor ki: ancak fethedilmek isteyen toplumlar fethedilebilirler." 72 Balkanlardaki Osmanlnn ok hzl yayln anlamak iin o dnemdeki balkanlarn durumunu incelemek gerekir. Bizans, taht kavgalaryla megul ve gsz, Bulgar devleti ise paraya ayrlm, gl Srp ar Stephan Duan lm ve kurduu imparatorluk kk devletlerce paralanm vaziyetteydi. Bu kk devletler ve hanedanlar rakiplerine kar dardan gl kim varsa yardma arma peindeydiler. phesiz en gl kuvvet de Osmanl olduuna gre Osmanldan medet umuluyordu. Osmanl yardm ve himayesi sonunda Oamanl egemenlii ile perinleniyordu. Bu diplomasi, fetihlerde nemli rol oynamtr. Salanan toplumsal ve dini hogr yannda Osmanl Sultanlarnn, blgenin Hristiyan prensesleriyle evlenmesi ve evlenirken de din deiiminin zorunlu tutulmamas, dier nemli bir politikadr. Bu politikaya birka rnek olarak; Orhan Bey, Bizans mparatoru Cantacuzenenin kzyla evlenmitir. I. Murat, Rum ve Bulgar Prensesleriyle, I. Beyazt da, Srp prensesiyle evlenmitir.

4.4.4. Osmanl Ynetim Politikas


Osmanlnn bir devlet iin alacak hzda yaylmasnn sebebini, sadece savama kabiliyetiyle aklamak doru olmaz. Osmanl aknlarnn balad dnemlerde Balkanlarda Mslman varlnn bulunduundan sz edemeyiz. Bu varlk, yalnzca Constantinoplede mevcuttu. Fakat iki yzyl sonra 15201530 arasnda yaplan vergilendirilebilen tebaann nfus saymnda, 194,958 vergilendirilebilir Mslman tebaa, 832,707 vergilendirilebilen Hristiyan tebaa ve
72

Fernand Braudel, Akdeniz c.2, mge Kitabevi, Ankara: 1993 s.219.

26 4,134 Yahudi tebaa olarak belirlenmitir.73 Bu hzl yaylma ve Balkanlarn ksa srede yeni gelen topluluun karakterine brnmesinin izahn; Osmanl yerleme politikasnda ve Osmanl dzeniyle, o gnk Balkan ve Avrupa dzeninin siyasal, sosyal, dinsel ve ekonomik olarak karlatrlmasnda aramak gerekir. Osmanl sisteminde, Mslman olmayanlar zmmi olarak adlandrlrd. Osmanllar, ba vergisi olan cizye demeleri artyla, tebaasnn mallarn, canlarn korumay zerlerine ilahi bor olarak gryorlard. Balkanlarda arlkl olarak zmmilerin bulunmas sebebiyle millet sistemi zellikle bu blgede uygulamtr. Bu sistem ile blnen topluluk yasalara aykr hareket etmeden kendi kendisini ynetebiliyordu. Mesela stanbul fethinden sonra bir Rum milleti oluturulmutur. Bu millet sistem oluturulurken kstas, rk veya etnik deil, Yunan kilisesi idi. Patriklie, kendine tabii ksmlarda yetkili konum verilmitir. Patrik resmi nitelie sahip olup, kendisine tulu Paa rtbesi verilmitir. Ancak Patrik seimlerinde padiah onay artt. Patriin yetkileri, Bizans geleneklerine uygun ekilde devam ettirilmitir. Buna gre Rum milleti Piskoposlarca ynetiliyor, yarglanyor hatta vergilendirilebiliyordu. Rum, Ermeni ve Yahudi toplumlar Osmanl devletinde resmi nitelii olan milletti. Katolikler de Rum millet sistemine tabiiydiler (Galata Katolikleri dnda). Osmanl bu sistemde, din ve mezhep hogrsn ve zgrln garanti etmiti. Balkanllarn ounluu Osmanl idaresinde dinlerini deitirmemilerdir. slam ncesi dnemlerindeki inan ve alkanlklarn devam ettirmilerdir.74 Oysa batda kat bir mezhep banazlnn egemen olduu feodal rejimde derebeyi, alt yapnn mezhep zgrln kendi isteklerine ve inanlarna gre saptard. Derebeylerinin Katolik veya Ortodoks olduu toplumda alt yap da ayn mezhebi kabule zorunluydu.75 Osmanllarn Balkanlarda hkim inan olan Ortodokslua kar tutumu da, halk ve kitleleri yanna ekmesi asndan nemliydi. Ortodoks kilisesinin tm imtiyazlar tannm, Ortodoksluu koruyucu, kollayc politika izlenmi, patrik
O. Barkan, Tarihi demografi aratrmalar ve Osmanl Tarihi, Trkiyat Mecmuas, (1952-1953). ss. 1-26. 74 Speros Uryonis, Religious Changes and patterns in the Balkans, 14th- 16th centuries, Aspects of the Balkans, ed.by Henrik Birnbaum and Sperus Urgonis, Mouton, 1972. p.176 75 Ycel Aktar, Osmanl Devletinin Ksa Srede Kuruluu ve Balkanlara Ksa Srede Egemen Olutaki Baarsnn Nedenleri, Silahl Kuvvetler Dergisi, say 263, 1977, Genelkurmay Bakanl Basmevi, Ankara. s.93
73

27 seimi ve hiyerarisi Osmanl ncesinde olduu gibi kabul edilip, resmi bir kurum olarak tannmtr. Hafzalarda yer eden Hallarn ve dier Katoliklerin tutumu, Katoliklii hkim klp, Ortodoks kilisesi ve dini vakflarna el koyma ynnde olmutu. Osmanlnn koyu Ortodoks olan Rumeli halk zerindeki Katolik basky engellemesi, Trk idaresinin bir kurtarc olarak alglanmasna sebep olmutur.76 Bu sebeple, Katolik Roma kilisesinin nclnde Trklere kar direni iin oluturulan Hal seferlerine, Ortodoks kilisesi iltifat etmemekteydi.77 Merkezi devlet, kk ifti ve kyly, toprak aalarna ve feodal beylere kar srekli koruyan, tm topraklar sultana aittir prensibini uygulamtr. Uygulanan tmar sistemiyle kyl ve ifti emei devlet kontrolne, devlet gvencesine gemitir. Yerel feodal beyleri bertaraf edip, devlet grevlisi olarak yalnzca kendilerine bal kiileri kullanan Osmanl Sultanlar, kusursuza yakn bir mutlak monari oluturmulardr.78 Batdaki feodal rejimde sosyal yapnn asln oluturan snflar ve arasndaki sosyal, ekonomik ve dinsel eitsizlik Osmanl sisteminde yoktu. Kyl bat sisteminde olduu gibi serf durumunda kalmamtr. Gerek reaya, gerekse eski soylulara tannan dini ve ekonomik haklar, keyfi bir deerlendirmenin sonucu deildi. Sistemli fermanlara, defterlere bal ve devlete sadakat devam ettii srece geri alnmayan nitelikteydiler. Tarihler bir iki yzyl nce bir sultandan alnm ferman ileri srerek imtiyazn koruyan, ky, kilise ve benzeri kurumlardan pek ok rnek kaydetmektedir.79 Bunun yannda halkn sadece kilise rgtlerini deil, ayn zamanda fetih ncesi adetlerini, vergilerini ve yerel kurumlarn da korumalarna imkn salanmtr.80 Hatta fetihte ibirlii yapan Rum, Srp, Bulgar ve Arnavut askerlerinin, fetihten sonra da imtiyazlar korunup Hristiyan tmar sahipleri olarak Osmanl askeri sistemine girmesi salanmtr.81

H.A Gibbons, Osmanl mparatorluunun Kuruluu s.112 Stephen Fischer-Galati, Man, State and Society in East European History, New York: Praeger Publishers, 1970, s. 2 78 Halil nalck, Mirasn anlam: Osmanl rnei, Derleyen Carl Brown, mparatorluk Miras Balkanlarda ve Ortadouda Osmanl Damgas, stanbul, 2000 s.37 79 Orhan Kololu, Osmanl Dneminde Balkanlar (1391-1918), Balkanlar, OBIV Yaynlar, stanbul, 1993, s. 66 80 Halil nalck, Otoman Methods of Conquest, Stadia Islamica 3,1954, s. 103129 81 Halil nalck,Stefan Duandan Osmanl mparatorluuna: 15. Asrda Rumelide Hristiyan Sipahiler ve Meeleri, Melanges, Fuad Kprl, stanbul, 1953, s.207248
77

76

28 Bizansn son dnemlerinde ve balkanlarda feodal rejimler altnda ynetilen kyllerin durumu, Osmanllarn geliinden sonraki durumundan iyi olduunu sylemek mmkn deildir. 82 Kyl iin dier nemli bir olgu da vergilendirmeydi. Osmanl vergileri, daha nceki dier Hristiyan devletlerin vergilerinden daha dkt. Osmanl ncesi feodal beyliklerce alnan ar keyfi vergilerin yerine, merkezi vergi sisteminin gelmesi, kyly rahatlatm ve Osmanl varlnn kabullenilmesi iin nemli bir etken olmutur. Byk toprak sahiplerini ortadan kaldrp, kk iftiye byk imknlar veren yeni sistemle topraa kavuan halk, Trk idaresini kabul edip, bu idareye memnuniyetle balanmtr. Bu nedenledir ki 1402 Ankara yenilgisinden sonra Osmanl Devleti dalmann eiine geldii halde, balkanlardaki Hristiyan halk Osmanlya kar kendiliinden harekete gemedikleri gibi, papann ve Katolik devletlerin de tahriklerine gelmeyerek, ballklarn devam ettirmilerdir.83 Milletler mozaii olan Balkanlarda Arnavut, Romen, Yunan, Bulgar ve Srplar gibi milletler Osmanl ncesinde olduu gibi, Osmanl sonras da varlklarn koruyabilmilerdir. Bu arada Osmanllar tarafndan yeni topluluklar da Balkanlara getirilmilerdir. Trkmen, erkez, Tatar, Ermeni, ingene, Yahudi gibi topluluklar Balkanlara yerletirmilerdir. Osmanl Devleti zellikle gebeleri ve isteyenleri Balkanlara geirmi ve bunlar, Rumelideki stratejik yollar boyunca nemli yerlere yerletirmilerdir. zelikle 14. yzylda Mool tehdidinden kaan Trkmenler, Balkanlara g etmi ve blgenin zengin topraklarna yerletirilmilerdir. Ayn zamanda Anadoluda huzursuzluk karan gebeler de Rumeli snr boylarna gnderilmitir. Balkanlar, Osmanl tarafndan bilinli ve planl ekilde yerletirilmekteydi. 84. Fakat Balkanlarda Trk nfusunun en youn olduu dnemde bile, btn blgelerde gayrimslimler, Mslmanlara oranla byk bir saysal stnle sahiptiler.85

H.nalck, The Otoman decline and its effects upon the Reaya, Aspects of the Balkans, ed.by Henrik Birnbaum and Sperus Urgonis, Mouton, 1972. p. 338 83 Sleyman Kocaba, Balkanlarda Panislavizm, Vatan Yaynlar, stanbul, 1986, s. 29 84 mer Ltf Barkan, Rumelinin iskn iin yaplan srgnler, stanbul niversitesi ktisat Fakltesi Mecmuas 13, 1950 85 mer Ltf Barkan, Osmanl mparatorluunda Bir skan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Srgnler, stanbul niversitesi ktisat Fakltesi Mecmuas, 11.13.16 (19491951).

82

29 Osmanllarn devirme yntemi, ok tartlan konularn biridir. Bu sistem I. Murat dneminde kurum haline gelmitir. Devirmeler Sultann kleleri hkmndeydi ve devlet idaresinde etkili olan Trkmen aileleri bertaraf etmek iin Sultann kozuydu. Kapkullarnn saylar ve etkileri arttka, Sultann da etkisi artm ve ynetimde serbest kalabilmitir. 1300lerin ortalarnda kurulan bu sistemle zeki Hristiyan ocuklar alnp, Mslman yaplyor ve kabiliyetleri orannda hukuk, yabanc dil, bilim, ynetim teknikleri, spor alanlarnda ok iyi eitilip, yalnzca orduda deil devletin eitli kademelerinde de grev veriliyordu. Daha az kabiliyetli olanlar da orduya yenieri askerleri olarak alnyordu. Osmanl ordusunda yerli Hristiyan askerlerin says o kadar fazladr ki, Mool hkmdar Timur, Osmanl Sultan Yldrm Bayezidi sulamak iin Sen Mslmanlara kar kfir askerleriyle kar kyorsun diyebilmitir.86 Stavrianosun belirttiine gre 1453 ile 1623 yllar arasndaki 47 Sadrazamdan 37si Hristiyan kkenliydi ve byk ihtimalle devirmeydi. Bunlardan 17si Arnavut, 11i gney Slavl, 6s Yunanl, 1i erkez, 1i Ermeni, 1i Grc ve 1i talyandr.87 Genel olarak Osmanl Sadrazamlarna baklnca da, 215 Osmanl sadrazamndan 62si, yani % 30u Balkan ve byk olaslkla Hristiyan kkenliydi. Bu durumu milletlere gre snflandrrsak yle bir tablo ortaya kar: 88

OSMANLI SADRAZAMLARI'NIN Milliyeti Adedi Milliyeti Adedi


Arnavut Bonak Hersekli Dalmayal Rum 33 12 1 1 7 Hrvat Bulgar Pomak Srp TOPLAM 5 1 1 1 62

1. Murat dneminde balayan devirme sistemi 1637ye kadar asra yakn sre devam etmitir.

Halil nalck, Osmanl Dneminde Balkanlar Tarihi zerinde Yeni Aratrmalar, Tarihte GneyDou Avrupa: Balkanolojinin Dn, Bugn ve Sorunlar, Ankara: Ankara niversitesi DTCF Yaynlar, 1999 s.15 87 Stavrianos, L.S., The Balkans s. 85 88 Orhan Kololu, Osmanl Dneminde s.66

86

30 Ynetim birimi olarak Balkanlar, nce Sancaklara ayrlm, sonra Rumeli beylerbeylii olarak rgtlenmitir. lke daha sonra beylerbeyliklerine blndnde de Rumeli, Bosna, Ege takmadalar, Budin ve Temevar, Avrupa ksmndaki beylerbeyliklerindendi. 1590dan sonra bu beylerbeylikleri yerlerine eyalet sistemi getirilmitir. Balkanlarda ehirleme ve yollar byk lde Osmanl dneminde ekillenmitir. Osmanl ncesi ehirler, Osmanl dneminde ok daha bym; Sofya, Belgrat, skp, Yeniehir, lbasan, Manastr, Rusuk, Kstence, Filibe gibi nceden kk olan merkezler, Osmanl dneminde byk ehirlere dnmtr.89 16. yy. balarnda Balkanlarda nfusu 25.000i aan ehirler olarak, Edirne ve Selanik gze arpmaktadr. Atina 100.000 nfusa sahipti, ardndan da 100.000 den az olan Nibolu ve Vidin ehirleri, nfus younluunu oluturmaktayd. Osmanl ynetimi altndaki Hristiyanlar ve Mslmanlar birbirlerinden etkilenmiler, Ortak kutsal saydklar azizler iin dua etmilerdir. Yiyecek ve halk elenceleri alannda da Trk gelenekleri, klasik slam ve Bizansnkiler zerinde etkili olmulardr.90 Sanat ve zanaat alannda hem yerlemi olan Hristiyanlarn, hem de n Asyadan gelen Mslmanlarn sahip olduklar ileri derecede gelimi ve uzun bir gemie sahip gelenekleri, Osmanl ynetimi altnda birbirleriyle kararak ve zenginleerek yan yana yaamaya devam etmilerdir.91

4.4.5. Osmanl mparatorluunun zl


1550 sonras Osmanl mparatorluu, doal snrlarna ulamt. Merkezi ordu sistemi bu kadar geni corafyay kaldramaz duruma geldi. Merkezi ordu stanbuldan ktnda, k gelmeden geri dnebilmesi iin 90100 gn kalyordu. Mesela 1529da Viyana kuatmasna giden ordu, kuatmay ancak 27 Eyllde yapabildi. Bu uzun yolu, k olmadan dnebilmeleri iin kuatma sreleri snrlyd. Fetihlerin ve zaferlerin bitmesi hazineyi olumsuz etkiledi. Ordu iin srekli para
89 90

Bak. N.Todorov, The Balkan City, 14001900, Seattle, 1983 S. Vryonis, The decline of medieval Hellenism in Asia Minor and the process of Islamization from the eleventh through the fifteenth century, Berkeley, California, 1971 91 S.Vryonis, The Byzantine Legacy and Otoman Forms, Dumbarton Oaks Papers, No: 23-24, Washington DC., 1969. p.280

31 gerekliydi ve sonucunda vergiler arlatrld, tmar sistemi bozuldu, adalette rvet balad. Askeri bilimlerin ilerlemesiyle Avrupa ordularnn modernlemesine karn, Yenieriler bozuldu. Yenieriler, huzuru bozar ve tm yeniliklere direnir hale geldiler. Rnesans ve Reform hareketleri Osmanl milletlerini etkilemi, ancak Osmanl devleti bunlara gereken nlemi alamamtr. Portekizli denizcilerin, Hindistana giden yeni yollar kefetmeleriyle Osmanl zerinden yaplan ticaretler bu yollara kaym; Avrupa ve Asya arasnda Osmanl ticareti durmu ve sonucunda ehir endstrisi bitmitir. Avrupadan ucuza getirilen mamuller, i retimi bitirmitir. Ayn zamanda enflasyon da artmtr. Avrupa sanayi mallar Osmanl mparatorluunu doldurmu ve daha ilkel olan yerli sanayiyi ldrmtr. Bir Tanzimat tarihisi yle yazmaktadr: Bu koullar altnda Bursa, Manchesterden getirilmi Bursa havlularyla dolmutu.92 Kapitlasyonlar, Osmanl Devleti ticaretine byk zarar vermitir.

Kapitlasyonlar elde eden devletlerin, ayn zamanda gayrimslim Osmanl halklarnn korumaclna da girimeleri, Osmanl Devleti idaresinde byk sorun oluturmutur. 93

4.4.5.1. 18. yy. Osmanl mparatorluunun Durumu Yaplan srekli savalar sonucunda Osmanl, hazinesini tketmiti. Artk zaferler sonucu ganimetler kesildii gibi, kaybedilen yerlerden alnan vergilerden olunmas hazineyi ciddi etkilemitir. Bu olumsuz durumu bertaraf iin yeni ve ar vergiler konulmutur. Mesela Mslman olmayanlardan alnan cizye, 16. yzylda 45 ake, 17. yzyl banda 305 ake, yarm yzyl sonra ise 789 akeye
92 93

Roderic H. Davidson, Reform in the Ottoman Empire,18561876,Princeton, NJ,1963 s.110 Yusuf Akura, Osmanl Devletinin Dalma Devri ( 18. ve 19. asrlarda), TTK Yaynlar, Maarif matbaas, stanbul, 1940 s. 67

32 ykselmitir.94 Bu vergiler de huzursuzluun artmasna sebep olmutur. Ayn zamanda devlet, maalar deyemeyince ciddi ballk ve disiplin problemleri kmaktayd. Osmanl dzeninin temel ta tmar sisteminin bozulmasyla, topraklarn ynetimi sipahiler ve yerel liderlere gemitir. Bunun sonucunda Osmanly, toprak sisteminden ve kyly korumasndan dolay rahata tercih eden kylnn durumu bozulmu, angaryas artmtr. Keyfi vergilendirmeler, rveti liderler, askeri kurumlarn kmesi, tmarlarn iftlie dntrlmesi, devletin sonunu hazrlyordu. Yerel liderlerin (Ayan) gelimesiyle mparatorluk iin merkezi otoriteyi tehdit eden bir unsur olumutur.95 Bu arada Avrupa daha zenginlemi, Amerika altnlar Avrupaya tanm, sanayisi gelimiti. Osmanl ise bu gelime karsnda sadece pazard ve Avrupaya ekonomik baml hale gelmiti. Sarayn durumu da hi i ac deildi. Ynetime hkim olmak iin karde katli uygulamas mevcuttu. Kardeler arasndaki rekabetten galip kan Sultan, gvenlii iin geride kalanlar halletmesi ihtiyac duyuyordu. Mesela, III. Mehmet (1595 1603), 19 kardeini ve 20nin zerinde kz kardeini ldrtmt.96 Ancak karde katli uygulamas, bu konuda entrikalar nleyememitir. Entrikalar, sarayda gruplar oluturmutur. Bu gruplar aras ekimelere, padiah eleri, bunlarn etrafndaki sadrazam veya sultann lalalarnn etkiledii haremaalar ve yenieri aalar da eklenince, ciddi karklklar ba gstermitir. Bu sebeple pek ok sadrazam hayatlarndan olmu, hatta daha sonra II. Osman ve III. Selim gibi padiahlar dahi ayn akbeti paylamlardr. Bataki disiplinsizlik alta da yansmtr. Yenieriler baa buyruk hareket etmeye balamlar, istedikleri zaman bakaldrp, stanbulu basar hale gelmilerdir. Bu balarna buyruk hareketleriyle yalnzca ynetimi deil, halk da bezdirmilerdir.
Kristo Frasheri, The History of Albania, Tirana:1964 s.95 Sina Akin, Factors Put Forward to Explain Independence Movements In The Balkans, Tarihte Gney-Dou Avrupa: Balkanolojinin Dn, Bugn ve Sorunlar, Ankara Universitesi Dil TarihCorafya Fakltesi Yaynlar, Ankara, 1999, s.41
95 94

33 Evlenme aile kurma izni aldktan sonra, zanaatla urama iznini de kopartmlar, cretlerini de ykselttirmilerdir. Osmanl ordusunun disiplinsiz oluu ve varolu amac dndaki hareketlerine ahit olunulan yllarda, Avrupadaki rakip devletler yeni sistemle gl ordular kurmulardr. Osmanl saray ynetimindeki bu karklklar ve blgedeki savalar Balkan halklarn olumsuz olarak etkilemitir. zellikle de savalarda kaybetmeye balayan Osmanl Devletinin prestiji zedelenince, blgedeki otoriteyi salamak daha da g bir hale gelmitir. Balkanlarn birok blgelerinde, yol kesip hara alan ekyalar tremitir. Avrupa devletleriyle yaplan uzun savalar sonucunda hazine boalm, tmar sistemi bozulmu, haydutlarla birlik olan sipahiler ciddi problemler oluturmulardr. Bu artlara bir de yabanc devletlerin kkrtmalar eklenince isyanlar balam, durumdan honutsuz olan halk da bu isyanlara katlmtr.

4.4.5.2. Srp syan 14. yzyln ortalarnda, Srp ar Duan, "Byk Srbistan" kurmay baarmt. Osmanllarn 1346'da Balkanlara ulamalarndan nce Srbistan, Bizans' da tehdit eden gl bir Balkan lkesiydi. ar Duan'n lm ile birlikte imparatorluk dalmaya yz tutmu, Osmanllar da bu ykl tamamlamlard. Osmanl nlerinden kaan bir kitle ise, Macaristan ovasna yerlemiti. 400 yl Osmanl hkimiyetinde yaayan Srplar, Osmanl hogrs altnda dinlerini, kltrlerini deitirmeden yaayabilmilerdi. 400 yl sonra ise iler deimiti. 1804te 386.000 civar nfusa sahip olan Belgrat Paal, baarl ilk milli Balkan isyannn merkezi oldu.97 syanda Avusturyann da etkisi olmutur. Avusturya; Macaristan tekrar ele geirince, Srp topraklarna komu olmutur. Bu komuluk ise Srplar iin ticaret hayatn gelitirip, iyi kazan elde etmelerine sebep olmutur. Avusturya yoluyla ticaret, eitim ve dier sebeplerle seyahat eden Srplar, Avrupa gerekliini, fikirlerini, felsefelerini,
96

Stanford J. Shaw and Ezel Kural Shaw, History of The Otoman Empire and Modern Turkey, vol 1. Cambridge: Cambridge Universty Pres, 1976,1977, s. 184

34 politikalarn yakndan renmilerdir. Bu etkilerle Rusya rnei, modern bir Ortodoks Srp devleti kurma dnceleri filizlenmitir. Bu arada Rusya da etkinlik kazanma ansn karmak istememi ve ajanlarn blgeye sokmutur. Kltrel eserler, Srp milli kimliinin olumasn salamtr. Dimitrije Obradovic, modern Srp dili gramer kitaplar ve szlkleri yazmtr. Vuk Karadzic (17871864) ise Srp milli bilincinin olumasna alm, etmilerdir.
98

milli bilin oluturmak

iin destans iirler toplamtr. Dier Srp entelektelleri de bu yoldan devam

4.4.5.2.1. Birinci Ayaklanma Srp ayaklanmalar mahalli yenierilere ve ayanlara kar bir direni olarak balam, hatta Bab- Alinin de desteini grm olmasna ramen, sonrasnda liderleri Kara Yorginin ahsnda milli bir isyana dnmtr.99 Avusturya ile olan uzun savalar, blgede huzursuzluk oluturmaktayd. Bu huzursuzluun dier bir boyutu da, sava srasnda blgeye gelen yenierilerin, sava sonrasnda da blgede kalp topraklara yerlemesi, halkn srtndan kazan salamasyd. Bu yenierilere kar balayan ilk isyan, Kara Yorgi liderliinde hzla yaylmtr. Fransa ile ittifak yapan Osmanllara kar Rusya, Srp isyann desteklemitir. Rus destei arkasna alan Kara Yorgi karsnda, III. Selim tarafndan gnderilen gler daha fazla ilerleyememi ve Srp ordular 1807de Belgrata girmilerdir. Fakat 1807de Rus ar Alexandre, Napolyon ile anlanca, Srbistana desteini kesmitir. Yalnz kalan Srplar iin bu bir diplomasi dersi olmutur. Osmanl Ordular Belgrata tekrar geri dndklerinde ilk Srp ayaklanmas bitmi demekti. Osmanl ordular Hurit Paa nderliinde ilerleyerek Karayorgi birliklerini datp, Belgrat almlardr. 100
Vladimir Dedijer et al., History of Yugoslavia, Trans. Kordija Kueder, New York. Mc Graw Hill, 1975. s.263 98 Ivo Banac, Nationalism in Serbia, F., Balkans, A Mirror of the New International Order, ed. Gney Gksu Edoan, Kemal Saybal, stanbul, 1995, p.134 99 K. Beydilli, Kk Kaynarcadan Ykla, ed. Ekmeleddin hsanolu, Osmanl Devleti Tarihi, C.1, stanbul, 1999, s.83 100 Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi, C.5, Ankara, Trk Tarih Kurumu Basmevi, 1988, s.106
97

35 4.4.5.2.2. kinci Ayaklanma Birinci ayaklanmadan sonra Osmanl ynetimi genel af ilan etmitir. Bu aftan yararlananlardan biri de Rudnik blgesi Knezi olarak atanan Milo Obronovi idi. Milo, Srp bamszl iin nemli bir isimdir. Okuma yazma bilmeyen, eitimsiz bir kii olmasna ramen, ok zekiydi ve politik kabiliyeti yksekti.101 Bir mddet sonra Trklerle gerilim gene ykselmitir. Silahlarn gmen Srplarn gizli silahlarn aranmas ve vergilerin ykseklii, Srplar rahatsz etmitir. III. Selimim halefi II. Mahmut (18081839), Srp direniinin krlm olduuna inanarak 1814te ordusunun byk ksmn paalktan ekmitir.102 Bundan yararlanan ve bir isyan giriiminin Osmanl kuvvetlerinin iddetli ekilde bastrmasndan dolay kendi geleceklerinden endielenen Srp liderler, 1815te yeniden ayakland ve baa Milo getirildi. Ksa srede Knezler paaln byk ksmn denetimleri altna aldlar. Bu sefer d dengeler daha uygundu. Rusya, Osmanlya kar Srplara tekrar yardm ediyordu. Bundan ekinen Osmanl, Srbistana zerklik verdi. Buna gre; tm yenieriler blgeden kartlm, genel af ilan edilmi, silahlar korunmu, vergi toplama Srplara verilmi, Srp tccarlarna serbest dolam hakk tannm, bir Srp ynetimi oluturulup baa Milo getirilmitir. Milo, Rusyann desteinde Karayorginin tekrar ayaklanma fikrine kar karak kafasn kestirip stanbula yollamtr. (1816) Milo ayn zamanda, Rusyann, Srp haklarnn savunuculuu roln de reddetmitir. 1830da Osmanl Sultan, Srbistann zerkliini kabul ediinden sonra zerk Srp Kilisesi, Sultann fermanyla kurulmutur. 103 4.4.5.3.Yunan syan 4.4.5.3.1.Yunanllarn Durumu Yunanllar, Osmanl ynetimi altndaki en rahat halklardan biriydi. Dier topluluklarla karlatrldnda haklar, ncelikleri, standartlar bakmndan bariz stnlkleri vard. Osmanl ynetiminde, zerk ynetime sahip olmulardr. Tm
101 102

Barbara Jelavich, History of the Balkans, eighteenth S.239 Misha Glenny, Balkanlar 18041999, ev. Mehmet Harmanc, stanbul: 2001. s. 38 103 Orhan Kololu, Osmanl Dneminde , s.84

36 Hristiyanlar temsil eden Ortodoks patrikhanesine sahip olup, bu ayrcaln avantajlarn kullanmlardr. Dini ayinler Yunanca yaplmaktayd ve Patrik tulu paa rtbesindeydi. Kilisenin yetkileri geniti ve kilise byk zenginlie sahipti. Sadece Balkanlarda deil, stanbul ve Anadolu'nun birok yresinde yaayan Rumlar, devlet ynetiminde nemli grevler almlard ve byk bir ekonomik gc ellerinde bulundurmaktalard. Fenerli Rumlar, zellikle tercmanlkta ve dilerinde grev almlardr. Hatta Eflak ve Bodan Voyvodalklar da 18. yy. sonrasnda Fenerli Rumlar arasndan seilirdi.104 Ticaret yaptklar iin Avrupa ile yakn iliki iindeydiler. Deniz ticaretinde iyi durumdalard. Rum aileler, zel filolar kurmu ve byk servetler kazanmlardr. Rum tccarlar, Kafkasyadan, gney Rusyann Karadeniz kylarna ve dier yandan Venedik topraklarndan bat Anadoluya kadar uzanan etki alanlarndan byk kazanlar salamaktaydlar. Selanikte deniz ticaretini ellerinde bulunduran Yunan tccarlar, ayn zamanda stanbul ve zmirde de ok etkiliydiler. 1816 ylnda 600a yakn ticaret gemisi vard ve bu gemiler Kuzey Afrikadaki korsanlar dolaysyla iyi ekilde silahlanmlard.105 Adalarda yaayanlar ok daha rahatt. Osmanl filolarna lojistik destek yapmalar karlnda, vergiden muaf olup, kendi ynetimlerini belirleme haklar vard. 18.yy. sonrasnda zellikle edebiyat ve kltr alanndaki gelimeler, bamszla giden yolda etkili olmutur. Denizciliklerinden ve tccarlklarndan dolay Avrupaya ak olan Yunanllar, orada gelien akmlardan da etkilenmilerdir. Avrupallarn Rnesans ve hmanizm akmlarnda, Eski Yunan hayranlklarn ve Yunanllara sempatilerini renmilerdi.106 Ayn zamanda Fransz ihtilalinin getirdii fikirleri renme frsatlar da olmutur. Bunun yannda Rusyann Balkanlara ilgisi ve isyana kkrtc rol de Yunan ayaklanmasnn sebeplerindendir. 4.4.5.3.2.Yunanistann Bamszl Balkanlarda Ortodoks Hristiyanlarnn olduu her yerde olduu gibi Yunanllarn oturduklar blgelerde de I. Petrodan itibaren Rus ajanlar ve

104 105

K. Beydilli, Kk Kaynarcadan Ykla s.84 Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi C.5, s.107 106 a.g.e. s.109

37 propagandaclar ilerini yapmaktalard.107 Rumlar, Srp isyanndan 30 yl nce ilk ayaklanma giriiminde bulunmulard. 1770'de Rus donanmasnn Mora aklarnda grnmesi zerine ayaklanmlar, fakat bir sonu elde edememilerdi. Ancak artk durum farklyd. Yunanistana scak bakan bir Avrupa, zellikle de Rusya ve Avusturya destei, Yunanllar iin byk bir gt. Geri Yunan bamszlk hareketi yalnzca Osmanly deil, Avrupa byk kuvvetlerini de zor duruma sokmutu. nk byk devletlerin aldklar karar, mdahale sistemi zerineydi. Statko korunacakt ancak, dier yandan da Mslman Osmanllara kar, Hristiyan Yunanllar korumak ve desteklemek zorunluluunu hissetmektelerdi.108 Bamszlk iin ilk hareket, 1814te Odesada ikisi Rum biri Bulgar kiiyle, gizli Etniki Eterya rgtnn kuruluu kabul edilir.109 Etniki Eteryann (Dostluk dernei) tek politik hedefi anayurdu kurtarmak t.110 rgtn bana Rusyayla ilikileri iyi olan ve arn desteini alan Aleksandr psilanti getirilmitir. psilanti nce Bodanda ayaklanma kartmaya alt. Ancak halk fenerli yneticilere kar tutumu ve nefreti yznden isyana rabet etmedi. 1788'den beri Yanya Valilii'nde bulunan Tepedelenli Ali Paann otoriter tutumu, blgedeki ayrlk Rum faaliyetleri iin ciddi bir engeldi. Hatta Rumlarn blc faaliyetler iinde olduklarn Sultana bildiriyordu. Bu sebepten de Rumlarn durumlarn kontrol altnda tutuyordu. Fakat kkrtmalar zerine Tepedelenli Ali Paann grevden alnmas zerine, Paa, isyan etmi ve bu isyan 18201822 yllar arasnda srmtr. syan srasnda ve sonrasnda rahat hareket eden Rumlar iin ciddi bir otorite sorunu kalmamtr. Hatta bir tarihi u yorumu getirmitir: Yunan isyannn balama sebebi, Osmanllarn, bu isyan engelleyebilecek tek kiiyi, Ali paay, kmsemi olmalardr.111 Bodandan sonra yeni isyan Morada patlak verdi. syan ksa srede btn Mora ve adalara yayld. Rumlar, 1 Ocak 1822de bamszlklarn ilan edip siyasi bir nitelik kazandlar. syan haberi ve Rum zulm, Osmanl mparatorluunu
Yusuf Akura, Osmanl Devletinin Dalma Devri, (18.-19. asrda) stanbul: Maarif matbaas, 1940. s. 17 108 Suphi Nuri leri, Siyasi Tarih, stanbul: Gne Matbaas, 1940. s. 132 109 Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi , Cilt 5,. s.190 110 Richard Clogg, A Short History of Modern Greece, 2nd edition, Cambridge: 1986. s.97 111 Dennis N. Skiotis Ali Pashas last gamble, Hellenism and the Grek war of liberation, (1881 1830): Continuity and Change, Diamandouros, Selanik: 1976. s.97
107

38 kartrd. Halk Rumlara saldrd. Patrik Grigorius, isyan destekledii gerekesiyle Fener Patrikhanesinin nne asld. Ayn zamanda Rumlar on binlerce Mslman ldrdler.112 stanbuldaki Rum Ortodoks Patrii, bizzat bu iin iindeydi. Stats farkl olmakla birlikte Osmanl vatanda olan bu kii vatana ihanet sulamasyla, her devletin hi duraksamadan yapaca gibi 1821de idam edildi.113 (O gnden beri bu papazn asld Patrikhanenin orta kaps Rumlar tarafndan kapal tutulmakta, ieriye kapnn iinden deil, yanndan dolalarak girilmektedir.) Osmanl isyan bastrmakta zorlannca aresiz, Msr valisi Mehmet Ali Paadan, yardm istemek zorunda kald. Mehmet Ali Paa, olu brahim Paay Moraya gnderince disiplinli, iyi eitilmi bir ordu karsnda isyanclar fazla dayanamad ve isyan bastrld. Blgeyi Mehmet Ali Paa gibi gl bir lidere brakmak istemeyen Rusya, Trk dman yeni ar I. Nikolann isteiyle, soruna byk devletlerin karmalarn salad. Byk devletler de Msr ve Yunanistanda gl bir ynetim istemezlerdi. ngiltere, eninde sonunda Yunanistann kurulaca dncesiyle, blgede etkinlii Rusyaya brakmama kararndayd. Ruslar ve ngilizler, mesele zerinde grmeler sonucunda 4 Nisan 1826'da "Petersburg Protokol" n imzaladlar. Daha sonra Fransann da kabul edecei bu protokolle, Yunanllarn Osmanlya bal zerk bir devlet olacaklar ve Trklerin blgeden karlmas karar alnd. 6 Temmuz 1827'de Londra'da imzalanan Londra protokolnde de ayn gr teyit edildi ve Osmanl Devletinin direnmesi durumunda bask karar alnd. Karar, bildirilince, Osmanl Devletinin tepkisiyle ve reddiyle cevap buldu. Bunun zerine Rus, ngiliz ve Fransz gemileri 20 Ekim 1827'de, Navarinde demirlemi olan Osmanl-Msr donanmasn yakt ve Osmanl devleti donanmasz hale geldi. Navarin olay, Yunan bamszlk hareketi iin nemli bir hadisedir. ngiliz, Fransz ve Rus donanmalarnn Yunanllar desteklemesi, 1827 Londra antlamasna aykryd. byk devlet bu olayla, Yunan bamszlnn garantr haline gelmitir.

112 113

Misha Glenny, . s. 45 Mehmet Maksudolu, Kuruluunun 700. Ylnda Osmanl Tarihi 12991922, stanbul, 1999

39 Navarin olay, Osmanl-Rus sava kmasna sebep olmutur. (18281829). Ruslar, batdan ve doudan, Tuna ve Kafkas cepheleri olarak iki cephe amlardr. Douda Erzurumun alnmas, batda ise Edirne'nin Ruslarn eline gemesi zerine, Osmanl Devleti bar istemek zorunda kalmtr. 14 Eyll 1829'da Edirne Antlamas imzalanmtr. Bu antlamaya gre Osmanl devleti Yunanistann muhtariyetini kabul ediyordu.114 3 ubat 1830de ngiltere, Fransa ve Rusya yeni bir "Londra Protokol" imzalayarak bamsz Yunanistan Devleti'nin kurulduu ilan etmiler ve Osmanl Devleti de 24 Nisan 1830'da Yunanistan'n bamszln kabul etmitir. Ancak bunun karlnda 13 milyon Frenk altn tazminat istemitir. Kurulan Yunan Krall'na da Bavyera Kral Louis'in olu Otto seilmitir. Yunanistan, Osmanl Devleti idaresindeki Balkanlarda ilk bamsz olan devlettir. Ardndan dier Balkan devletlerinin bamszl takip edecektir. 4.4.5.4. Romanyann (Eflak-Bodan) Bamszl

Osmanllar 1391 ylnda Eflk, 1461de Bodan almlardr. Bu lkeler voyvodalarca ynetiliyordu. nceleri blge kendi prensleri tarafndan ynetilmekteydi. Ancak 1711de prens Rusya ile ibirliine girince ve ayn zamanda prenslik iin yaplan kavgalar ve karklklar engellemek iin, Osmanl ynetimi Eflak ve Bodan yneticilerini Fenerli Rumlardan semeye balad. Blge halk bu yneticilerden memnun deildi. Blgenin toprak zenginleri ise, ynetimin blgede domu, yerli kiilerce ynetilmesi arzusundayd. Rus askerleri Osmanl-Rus savanda, 17691774 arasnda blgeyi igal altnda tuttu. Ortodoks olan bu byk g 1774te Kk Kaynarca antlamas ile blge halknn garantrln elde edince blgede Rus etkisi iyice artt. 22 ubat 1821de Etnik-i Eterya bakan Alexandre psilanti ayaklanma karmak iin Bodana girdi. Fakat bu giri, bekledii sonucu getiremedi ve daha sonra Rus Devleti desteini de ekince, ayaklanma Osmanl Devletince bastrld.

114

Suphi Nuri leri, Siyasi Tarih, stanbul: Gne Matbaas, 1940. s.139

40 psilanti hareketi Fenerli Rumlarnn blge ynetimindeki etkisinin sonunu getirdi. Fenerli Rumlar atama politikasn Babli terk etti115 ve yerli prenslerin atanmas imkn dodu. Rus devleti bask yaparak Ekim 1826 da, Osmanl ve Rus tasdikiyle 7 yllna blge halkndan prens semeyi getiren Akkerman Antlamasn, Osmanl Devletine imzalatt. Ancak Navarin olay sonrasnda kan Osmanl-Rus sava ile Rus igaline urayan blge, Eyll 1829 Edirne Antlamas ile zerklie kavumu oldu. Buna gre prensler hayat boyu grev yapabileceklerdi. Ynetim yaplanmas ve sistem Rus yntemiyle olmutur. Osmanllar Eflak ve Bodanllara ULAH derlerdi. Ulahlarn bir ksm, imdiki Transilvanyada idiler. Eflak ve Bodan Ulahlar Ortodoks olmalarna ramen, Transilvanya Ulahlar Katoliktiler. Katoliklerden, papaz olmak isteyenler Romaya gidiyorlar, orada papalk propagandas altnda kendilerini yksek rkl Roma mparatorluunun torunlar olarak gryorlar ve milliyetilik duygular ateleniyordu. Eflak genleri eitim iin Avrupaya, zellikle de Fransaya gidiyorlard. Buralarda Avrupa hayat artlarn, felsefesini ve milliyetilik fikirlerini elde ediyorlard. Ayrca birok Romen renci 1848 Pariste devrim gsterilerine katlmlar, daha sonra lkelerinde de bunu uygulama yoluna gitmilerdi. Eyll 1848de ayn gsteriler Bodanda da gzkmeye balad. stekler, vatandalk haklar, sosyal ve ekonomik reformlar, politik dzenlemeler ve bamszlk konusunda younlamaktayd. Byk devletler, dier isteklere scak bakmaktayd, ancak bamszlk konusunda farkllard. Eflak ve Bodann birleip, bamsz olmas isteklerine kar Osmanl ve Rus ordusu mdahaleye hazrd. Krm sava (18531856) Romanya iin nemli bir olayd. Haziran 1853te ar birlikleri Bodana girince, olay diplomasiyle zemeyen Osmanl devleti, Rusyaya sava at. ngiltere ve Fransann da Osmanl yannda yer almasyla ar birlikleri, snr gerisine ekilmek zorunda kald. 30 Mart 1856da Paris antlamasyla Eflak ve Bodan zerindeki Rus garantrl kalkt. Eflak ve Bodan ayr olarak kalmtr.

115

Orhan Kololu, Osmanl Dneminde S.85

41 Austos 1857deki seimleri Eflak ve Bodann birleme yanllar kazanmtr. III. Napolyonun giriimleriyle, 1858 Maysnda yedi byk devletin temsilcileri Pariste konferansa katldlar. Sonuta Eflak ve Bodann birlemesi onaylanmtr. Paris Antlamas artlar dorultusunda, 6 Aralk 1861de Eflak ve Moldavyada Osmanl himayesinde, Prens Cuza tarafndan hkmet kurma yetkisi tannd.116 Romanyann Osmanl himayesinde, i ilerinde serbestiyeti tannmtr. Romanya Meclisi, Belika Kralnn kardei Leopodu Romanya Prensi olarak seti.117 Fakat o kabul etmeyince Fransann basksyla arl bu makama seilmitir.118 arl 1866da stanbula gelip Sultana sadakatini sundu. Sultan da onu Osmanl idaresini tanmas ve ordu mevcudunun 30.000 askeri gememesi artyla tanmtr.119

4.5. 19.yy. Balkanlara ve Byk Devletlere Genel Bak


Yeni oluturulan siyasal, sosyal ve ekonomik artlara alma, Osmanl devletinin ekildii topraklar paylama ve paylatrma, ynetim krizleri gibi birok i sorunlarla uramak zorunda kalan Balkan milletleri, kendi kaderlerini tayin konusunda Avrupa glerinin verecei kararlara balydlar. Byk kuvvetler arasndaki rekabet her geen gn art gstermekte, bu rekabetlerin nemli bir blgesini de Balkanlar oluturmaktayd. Dou sorunu rakip devletler iin bir ekime alandr. Osmanl Devleti sonrasnda yeni ekillenmede tm byk kuvvetler en fazla kazanla kma, aslan payn kapma arzusundadrlar.120 Bu sebeple Balkanlarda kan tm hareketler yanda bulabilmi, ancak sonu itibariyle genellikle rakiplerin alacaklar kazanlar gz nnde bulundurulup eski durumun korunmas ynnde kararlar alnmtr. Byk glerin Dou Sorununa ilgilerinin artmas aslnda 1774 Kk Kaynarca antlamasndan sonra olmutur. Rusyann Kk Kaynarca antlamas ile Eflak, Bodan ve Ortodoks Hristiyanlarnn
116 117

Mehmet Maksudolu, Kuruluunun 700. ,s.273 Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi, C.VII, s.10 118 Mehmet Maksudolu, Kuruluunun 700. , s.274 119 Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi, C.5,, s.1113 120 Philip Emerson, The Geography of Current Events- The Balkan War, Journal of Geography, 11, 1912/1913, s.132

42 koruyuculuu hakk; Karadenize inme ve Rus ticaret gemilerinin Osmanl topraklarnda ticaret hakk almas, dier byk devletler iin tehdit oluturuyordu. Gsz kalm Osmanl topraklarna doru byyen Rusya tehdidine kar, dier byk devletler de her hamleyi gzlemi ve oyun alanna direkt girme gerei duymulardr. Rusyann Balkanlarda rahata at koturmasna raz olmayan byk devletlerin zorlamasyla Berlin antlamas imzalanarak, Balkanlara getirilen Rus sistemi deitirilmitir. Byk Bulgaristan; zerk Bulgaristan Prenslii, zerk Dou Rumeli vilayeti ve Osmanl Devletine verilen Makedonya olarak e blnmtr. Bylece, evre devletlerin etecilik faaliyetleriyle kartrd Makedonya sorunu da ortaya km oldu. Berlin antlamasnda Karada, Srbistan ve Romanyann tam bamszlklar Ayastefanosta kararlatrld gibi kabul edilmitir.121 Balkanlar, Berlin antlamas sonrasnda byk devletlerin atmalarnn odak noktas haline gelmitir. nk her zaman grlmtr ki, dardan Balkanlara hkim olan devlet, Batda Avrupay, Douda ise Rusyay tehdit etme gcne sahiptir. Dnemin byk gleri Rusya, ngiltere, Fransa, Almanya, AvusturyaMacaristan, talya ve Osmanl mparatorluu idi. Her birinin politikalar farkl zellik arz etmekteydi. Balkanlarla en ok ilgilenen Rusyann amac, Akdenize inmekti. Bu amacn gerekletirmek iin Balkanlar himayesi altna almak istiyordu. Ayn amac paylaan Avusturya ile bu blgede atma durumuna gelmitir. ngilterenin ilgisi, geleneksel mparatorluk yolunu korumak iindi. Fransa, talya ve Prusya ise, kendi smrge imparatorluunu kurmak iin Balkanlar kullanmak istemitir.

4.5.1. Rusya
Rusya ciddi bir g olarak devletler arenasna ktktan sonra ana politikasn Osmanl topraklar zerine kurmu, geni Osmanl corafyasndan pay alp scak denizlere inmeyi planlamtr. Rusya; Balkanlarda etkili olmak, blgenin politik, ekonomik, kltrel ve tm alanlarnda nemli bir aktr olmak ve aktif rol almak isteinde olmutur. Ayn zamanda Ruslar ile Balkanllarn etnik ve dini balarn da
121

Dr. Kemal Beydilli, Balkanlarda dnm noktas 93 bozgunu ve sonras, Berlin Antlamasndan

43 gz nne almak gerektir.122 Bu politika ile Petro yzn Osmanl topraklarna dnmesinden sonra asl uygulayc, Petrodan sonra ynetimi alan II. Katharinadr. II. Katharina, Rus d politikas iin nemli bir alm oluturmutur. Rusya, XVIII. yzyln balarndan itibaren nce Karadenizin kuzeyini ele geirmi, sonra da Kafkaslara, Boazlara ve Balkanlara inme politikas gtmeye balamtr. Bu, Rusyann Akdenize alma isteinin doal bir sonucudur. Rus yneticileri teki Avrupa devletleri ile yarabilecek duruma gelmek iin scak denizlere almann kanlmaz olduunu dnmektelerdi. 17681774 Osmanl-Rus Sava sonunda imzalanan Kk Kaynarca antlamas Rusyann Akdenize ynelme politikas iin nemli bir kilometre tadr. Bu antlama ile Rusya, Karadenize alma hakk elde etmi, daha da nemlisi, Ortodoks mezhebinden Hristiyanlar himaye hakkn elde ederek; Osmanlnn iilerine mdahale frsatn yakalamtr. Rusya, bundan sonra her frsatta Balkanlarda, Osmanl himayesindeki topluluklar ayaklanmaya tevik etmitir. zellikle Bulgar milliyetilii, Osmanlya kar giriilen Rusyann Panslavizm politikasnn en nemli malzemesi haline gelmitir.123 Balkan halklarnn kkeninin Slav olmas, Rusyann bir Slav Birlii politikalar iin byk abalara girimesini kolaylatrmtr.124 Rusya bu politikasyla Balkan corafyasn srekli kkrtp, ajanlar vastasyla ayaklanmaya tevik etmesi sonucu, XIX. yzyldaki Osmanl-Rus savalarnn hemen hepsi Balkanlardan kaynaklanmtr. Aslnda Balkanlar huzursuzluk meknna getiren ve Byk devletleri blgeye ekip yeni yaplanmalar oluturulmasna sebep olan Rusyann balkanlara bu ilgisi olmutur.

Gnmze Balkanlar, ed. Mustafa Bereketli, stanbul: Rumeli Vakf Kltr Yaynlar, 1999. s. 31 122 Albert S. Chernishev, Balkans and Russia, ed. Gnay Gksu zdoan, Kemali Saybal, Balkans a Mirror of the New International Order, Marmara Universty Department of International Relations, stanbul, 1996, s.243 123 Mahir Aydn, Osmanl Eyaletinden nc Bulgar arlna, stanbul: 1996. s.50-56

44

4.5.2. ngiltere
Avrupann en endstrilemi devleti olan ngilizler iin, ekonomik deerler ok nemliydi. D politikas da ekonomik kazanlar elde ettii smrge corafyasyla ekillenmekteydi. Smrgelerine giden yollar Osmanl corafyasndan getiinden, ngiltere bu yollar zerinde gsz Osmanly, dier gl devletlere tercih ediyor ve toprak btnln savunuyordu. Ancak yer yer elikili hareketlerde de bulunuyordu. Buna bir rnek, Yunan ayaklanmasnda Yunanllara destek vermeleridir. 19. yzyln balarna kadar ngiltere, Osmanl Devleti topraklaryla ve durumuyla yakndan ilgili deildi. nk Osmanllar gl olduklar srece bu yolun bekiliini yapyorlard. Ayn zamanda gsz Osmanl, ngiltere iin bir tehdit deildi. Fakat II. Katharina ve Avusturya Kral II. Jozef, 1781 ylnda Osmanl lkesini blecek Grek Projesini kararlatrmalar akabinde Rusyann, Krma girmesi ile 1787 ylnda Osmanl-Rus sava balamt. ngiltere, her Osmanl-Rus savanda kazanl kann Rusya olduunu ve srekli gneye inen, ngiliz smrge yollarna nemli tehdit oluturan Rusyann, kendisi iin kuvvetli bir rakip olacan ngrerek, Osmanlnn gelecei ile yakndan ilgilenmitir. 1798 ylnda Napolyonun Msra kmas da ngiltere politikasn etkilemitir. Msr, Hindistan yollar zerinde tehditti. Gerek Rus, gerek Fransz ve dier byk devletlere kar ngilterenin Osmanl devletinin toprak btnln savunma politikas, 1878 Berlin Konferansna kadar devam etmitir.

4.5.3. Fransa
Fransann politikas da ngiltere politikas gibi olmu, politik kararlarna ekonomik etkenler ncelik etmitir. Fransa, Atlantik tesindeki smrgelerini 18. yzylda ngiltereye kaptrdktan sonra Akdenizde, Kuzey Afrikay ve Orta Douyu iine alan bir smrge imparatorluu kurma niyetindeydi. Bu niyetle
zzet Aka, Balkanlardaki Gelimelerin Trkiyenin Dnya Dengesindeki Yerine Etkileri, 5. Askeri Tarih Semineri Bildirirleri -2, Deien Dnya Dengeleri inde Askeri ve Stratejik Adan
124

45 ngiltereyi dengelemek iin smrge yollar zerinde stratejik neme sahip Msra asker kartmtr. Msra asker karlmasndan sonra, ngiltere-Osmanl-Rusya, Fransaya cephe almlardr. III. Napolyon dneminde Fransa, Balkanlarda milliyetilik hareketlerini destekleyen pozisyondadr. Bunun bir sebebi de Fransada eitim gren ve hissi balar olan Romen liderlerin varldr. Hlbuki Yunan isyan srasnda Fransa, isyana scak bakmyordu.

4.5.4. Avusturya
18. yzylda Balkanlarda, Rusyayla beraber Osmanl Devleti iin nemli bir tehdit oluturan Avusturya, 19. yzyla gelindiinde Osmanl devletinin toprak btnlnn korunmas ynnde politika izlemitir. nk Rusyann daha fazla kuvvetlenmesi, Osmanl Slavlarn Rus nfuzu altna girmesi; Osmanl ile ayn yapya sahip olan Avusturyann da Rusya karsnda zayflamas demekti. Avusturya, iinde Osmanl gibi eitli milletleri barndryordu. Ayaklanp Osmanl Devletinden bamszlk isteyen Slavlar, Avusturyann birlii ve btnl iin de tehdit oluturuyordu. Bu politikann bir gstergesi ise Osmanl ile Avusturyann 1791 Zitov Barndan, Birinci Dnya Savana her ikisi de paralanana kadar birbirleriyle sava yapmamalardr. Avusturya-Macaristan mparatorluu, statkonun korunmas taraftar olmasna ramen faaliyetlerini Balkanlara yneltmi ve bu blgede genileme yoluna gitmitir. Avusturya kara devleti olmasnn skntlarn ekmekte ve bu skntlarn Balkanlar zerinden denize almakla zmek istiyordu.125 Bylece blgede Avusturya ve Rusya atma haline geliyordu. Stratejik sebeplerle 1878de Bosna- Herseki igal etmi ve 30 yl sonra kendine balamtr. Balkanlarda yeni devletler olan Romanya ve Srbistann ortaya kmasyla, Avusturya bu devletlerle ibirliine girmitir. Rus igalinden korkan Romanya,
Trkiye, Genelkurmay Basmevi, Ankara, 1997, s.369 125 Dr.Mahir Aydn, Prenslikten Kralla Byk Bulgaristan, Berlin Antlamasndan Gnmze Balkanlar, ed. Mustafa Bereketli, stanbul: Rumeli Vakf Kltr Yaynlar, 1999. s. 36-37

46 Avusturya ile ibirliine girmi, Srbistanda ise kendisine yakn hanedan desteklemitir.

4.5.5. Prusya
Prusya, Bykler sahnesine yeni gelenlerdendi. 1871de paralanm Alman devletlerini birletirip, Alman birliini kurmas ile Avrupann ciddi gleri arasnda yerini almtr. 1866 Kniggraetz savanda Avusturyay yenmesiyle byk devletler, Prusyann askeri potansiyelinin farkna varmlardr. 1870de Paris savunmasn kolayca yarmalarndaki baarlaryla, ngilterenin karsna yeni bir askeri gcn kt anlalmt. Birliini kurmas sonrasnda Prusya, Balkanlarla fazla ilgilenmemitir. Fakat Dou Sorununu zmek iin 1878 Berlin konferans dzenlenmesinde ve arabuluculu rol stlenen Bismarkn etkisiyle Rusya, Avusturya, ngiltere ve Fransann yannda Almanya, byk bir g olarak Balkan politikasnda rol almaya balamtr. 1878de Balkanlarda dengelerin deimesi ve Rusyann bymesine kar, 1890dan itibaren Avusturya ile ittifak iine girmitir. Daha sonra ngiltereyi de karsna almtr.

4.5.6 talya
talyada Almanya gibi birliini ge tamamlayan Avrupa gcyd. Avusturyaya kar 1859 ve 1866 savalarn kazanarak bir g haline gelmitir. Bu yeni g iin en kolay etki alan Osmanl topraklaryd. Doal etki alanlar olan Arnavutluku almak, ayn zamanda Dalmaya kylarn ele geirmek isteindeydiler. Tabii bu politikasyla yalnzca Osmanl devleti iin deil, Avusturya, Srbistan, Karada ve Yunanistan iin de tehditti.

4.5.7. Osmanl mparatorluu


Berlin antlamas, Osmanl Devletinin Avrupann arlkl glerinden biri olmasn sona erdirmi ve elinde sadece Balkan dalarnn gneyinde, Karadenizden Adriyatike Makedonya, Trakya, Selanik ve Arnavutluk kalmtr. Milyonlarca

47 Mslman mlteci her eylerini brakp Osmanl topraklarna g etmitir.126 Osmanl Devletinin Balkanlarda politikas, daha fazla toprak kaybetmeme zerine kurulmutu. Gerekte zayfln, byk devletlerin topraklarnn korumas politikasyla dengeleme abas iinde olmutur. Topraklarn korumak ve birliini devam ettirmek iin Osmanl devleti birok alanda reform yapma ihtiyac hissetmitir. Fakat bu reformlar geleneksel olarak kalm, ktye gidi devam etmitir. Reformlara kar geleneksel sistem yanllar, ulema ve askerler diren gstermilerdir. Hatta yenieriler Osmanl ordusunda reform yapmak isteyen II. Osman ve III. Selimi ldrebilecek gce ulamlardr. Geleneksel reformlardan sonra, modern inklplara giriilmi, Fransz danmanlar tavsiyesiyle modern topu oca ve modern yeni ordu iin allmtr. 1727de Osmanlda ilk Trke basmevinin almas, nemli bir gelime kabul edilmitir. Bunun yan sra orduda, mimaride, eitimde, silah sanayinde batllama hamleleri yaplmtr. III. Selim tahttan indirilince, II. Mahmut gerek bir reformcu olmutur. rencileri Avrupaya, zellikle Fransaya gndermi, askeri akademi kurmu, askerlerin Avrupai ekilde giyinmelerini salam, sosyal alanda, eitim alannda birok reformlar yapmtr. zellikle 18001850 yada 1875 yllar arasnda ciddi gelimeler ve reformlar yaplmtr.127 II. Mahmuttan sonra yerine gelen I. Abdlmecit, reformlar devam ettirmitir 1839da Glhane Hatt- Hmayunu ile Tanzimat ilan edilmitir. Buna gre, devlet mal, can ve haysiyet gvencesi vermi; eski vergi sistemi yerine dzenli yeni vergilendirme kurulmu; askerlik hizmeti ve sresi yeniden dzenlenmi, Hristiyanlar da buna dhil edilmi; devlet tm tebaasna dini, milli ayrm yapmadan eit haklar taahht etmitir. Devletin slami zelliklerini devam ettirirken, Mslman olmayan unsurlarn, birden Mslmanlarla ayn seviyeye getirilmeleri eliki oluturmutur.

Stanford J. Shaw and Ezel Kural Shaw, History of The Otoman Empire and Modern Turkey, vol 2. Cambridge: Cambridge Universty Pres, 1976,1977 s. 195 127 Sina Akin, Factors Put Forward to Explain Independence Movements In The Balkans, Tarihte Gney-Dou Avrupa: Balkanolojinin Dn, Bugn ve Sorunlar, Ankara Universitesi Dil TarihCorafya Fakltesi Yaynlar, Ankara, 1999, s.41

126

48 ok iyi niyetli hazrlanan ve yrtlen bu yenilik hareketlerinin halk tarafndan kabul kolay olmamtr. nk bu istekler halktan gelmemiti ve yzyllardr allan sistem geleneklerinin, ok ksa srede deitirilmesi, tek kanunla yeniliklerin uygulamaya konmasnn kabul, elbette halk asndan zordu. Zaten bu yeniliki grup ta snrl, kk bir elit kadrodan olumaktayd. Yenilikleri anlatacak ve uygulayacak kadronun geni olmas, tm vatana dalmas ve uygulanmas iin belki birka neslin gemesi gerekliydi.

4.5.7. Makedonya Sorunu


Makedonya, Yunanistan, Bulgaristan ve Srbistan arasnda bir blgedir. Stratejik konumu itibariyle evresindeki lkelerin hepsinin, topraklarndan hak alabilme giriimlerine maruz kalmtr. Tuna nehrini, Ege denizine balayan Vardar ovas ve Sofyay Ege denizine balayan Struma ovas bu blgededir. Bunun yannda Adriyatiki Ege denizine balayan Egnitia yolu da blgenin konumunu kuvvetlendirir. Selanik ise, tm yollarn birletii ok nemli bir limandr. Makedonya, Balkan yarmadasnn kava hkmndedir. Orta Avrupadan Selanik limanna veya Adriyatikten stanbula gitmek iin bir tccar balkan dalarn amaktan kurtulmak iin, hep Makedonyadan geerdi.128 Bismarck bile blgenin stratejik nemi hakknda Vardar nehri vadisini kontrol altnda tutan Balkanlarn efendisidir129 yorumunu yapmtr. Srbistan, Yunanistan ve Bulgaristan bu sebeplerle blgeyi almak istiyorlard. Osmanl Devleti Makedonya ismini hibir zaman kullanmam ve blgeyi Vilayeti Selase ( vilayet) olarak adlandrmtr. Blgenin, Mslman ve gayr Mslimlerden oluan nfusu, geni bir din, mezhep ve rk yelpazesi oluturur. Yalnz evresindeki devletler deil, konumu ve durumu itibariyle byk devletler de blgeyle ilgilidirler.130 dareciler daha sonra ortaya kabilecek tehlikeleri engellemek iin blgeyi tek bir isim altnda adlandrmaktan kanarak, Manastr, Kosova ve Selanik vilayetleri, Drama ve Serez Sanca olarak idari blgelere ayrmlardr.131

128 129

Misha Glenny, Balkanlar . s. 145 A. Michael Radin, IMRO and Macedonian Question, skps.19 130 Y.H Bayur, Trk nkilab Tarihi, Ankara, 1940, I/1, S. 164 131 Gl Tokay, Makedonya Sorunu, Berlinden Bkree 18781913, Berlin Antlamasndan Gnmze Balkanlar, ed. Mustafa Bereketli, , stanbul: Rumeli Vakf Kltr Yaynlar, 1999. s. 52

49 1877 Osmanl-Rus sava sonrasnda yaplan Ayestafanos antlamas ile oluturulan Byk ve Otonom Bulgaristan Devleti, iine Makedonyay da alyordu. Ancak 1878 Berlin antlamas ile Kk ve Otonom Bulgaristan kabul edilmi, Makedonya da Osmanlya braklmt. Ancak evre lkelerin Makedonya hayali devam etmekteydi. Bulgarlar, blge iftilerinin Bulgar olduunu iddia etmekteydi. nk Bulgarcaya yakn bir Slav dili konuuyorlard. Srbistan, bunlarn Srp olduunu iddia etmekteydi, nk kltrleri Srp kltr zelliklerini tayordu. Yunanllar ise Byk skenderden kalma olduklarn savunup, hak iddia etmektelerdi. Blge Bulgar, Yunan ve Srp etelerinin atma alan haline gelmiti.132 te yandan 20. yzyln banda byk devletler, Avusturya ve Rusyann nclnde, blgedeki durumun daha ktye gitmesini engellemek iin reform bahanesi altnda mdahalelerin imknn aramaktalard. Byk devletlerin, Makedonya meselesini Osmanl devletini denetim altnda tutmak, ekonomik smr altnda bulundurarak istismar etme yolunda koz olarak kullanma politikas devam etmitir.
133

Makedonya halk da kkrtlabilecek eitli milletlerden olumaktayd.

1904te buralarn banda bulunan Hseyin Hilmi Paann istatistiine gre nfus: 1.508.507 Mslman (ou Trk, az Arnavut) 894,497 Bulgar 307,000 Rum 100,717 Rum 99,000 Valak Yani toplam 2.911.700 kiiden ibaretti.134 1899da Makedonya Hristiyanlar bir taraftan kendi fakir ve geri kalmlklarnn bilincine varp komu devletlerdeki rktalarnn refahlarn arttrdklarn grmeleri, dier taraftan da byk devletlerin ard arkas kesilmeyen para, propaganda ve teviklerine, Orta ve Bat Avrupann, Rusyann kltrel ve entelektel tesirleri135 de eklenince, blgedeki huzursuzluk iyice artmtr. zellikle
Mahir Aydn, Ariv Belgeleriyle Makedonyada Bulgar ete Faaliyetleri, Osmanl Aratrmalar, IX, 1989,S. 209234 133 K. Beydilli, Makedonya, s.82 134 Yusuf Hikmet Bayur, Trk nkilab Tarihi, ksm 1, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, TTK Basmevi, Ankara, 1983, cilt 1, s.166 135 F.A.K.Yasemee, Nationality in the Balkans: The Case of Macedonians, Balkans, A Mirror of the New International Order, ed. Gney Gksu Edoan, Kemal Saybal, stanbul, 1995,S.126
132

50 Makedonya Bulgar komitesi, hazrlklarn epey ilerletmi ve aktan ayaklanmaya cesaret edecek hale gelmitir. Ayn zamanda Osmanl-Yunan sava, Balkanlarda bir cokunluk oluturmutu. Yunanllarn, savata ezilmi olmasna ramen Giritlilerin istediklerine ulam olmalar, Makedonyallara ayn yolda yrmek iin kuvvetli bir tevik olmutur. Osmanlnn zayfl, Bulgar, Srp ve Yunanllar azami gayretle almaya, yani kargaalk karmaya ve Makedonyada nfuz alanlarnn geni olduunu gstermeye gtrecekti. Bunun iin de eteler vastasyla halk tehdit edip, byk kitleleri kendi taraflarna, gerekirse zorla ekmeye, yani boumaya gidilecekti. Bu sebeple byk huzursuzluklar kartlm, birok kii ldrlmtr. 21.9.1902 de Makedonyada iki byk ayaklanma olur. Bastrlmas bir ay kadar srer. Siyasal durum nedeniyle bu ie zellikle ngiliz, Fransz ve talyan basn nem vermektedir. 1.12.1902de Abdlhamit, Hseyin Hilmi Paay Vilayet-i Selase (Selanik, Manastr, Kosova) Mfetti-i Umumisi yapar.136 Paa ekonomik, adli ve eitim alannda yenilikler yapar. Fakat, Osmanl Devletinin yapt reformlar yetersiz kalmtr.

4.5.8. Avusturyann Bosna Herseki gal Etmesi


Bosna Hersek, Osmanl hkimiyetinde uzun mddet kalm ve halkn byk ksm Mslman olmutur. Avusturya, zellikle 1870den sonra bu corafya ile yakndan ilgilenmeye balam, Rus ve Srplarn oluturduu Slav tehdidi zerine, siyasetini orta Avrupadan Balkanlara kaydrmtr. Berlin tartmalar srasnda, Avusturyann Bosna Herseke girmesi, buralar yeniden dzenleyip, modern hale getirmesi kararlatrlmtr. Ancak paalk, Osmanl hkimiyeti altnda kalacakt. Avusturya bu karar uygulamakta gecikmedi ve Ekim 1878de, birliklerin yerletirilmesi tamamlad. Rusya, Avusturyann Balkanlardaki rakibiydi. Rusya Balkanlarda zellikle Srbistan destekleyerek, Avusturyann nn kapatp, blgede kendi hkimiyetini kurma dncesindeydi.137 Rusyann destekledii Srbistan ise kk bir lkeydi, ancak Byk Srbistan olma hayallerindeydi. Byk Srbistan hayallerinde Karada, Bosna-Hersek, Makedonyann yan sra Avusturya ierisindeki Srp,
136

Mehmet Maksudolu, Kuruluunun 700. Ylnda , s.115

51 Hrvat ve Slovenlerin de Srbistan hkimiyetine girmesi planlanyordu. Bu ise Avusturya iin bitiin balangc olurdu. nk Avusturya kozmopolit bir imparatorluktu. Bir kvlcm, iindeki tm milletlerin ayaklanmas iin yetebilirdi. Almanya ve talyann birliklerini tamamlamas ve byk devletler olarak Avrupa devler arenasna kmalarndan sonra ekonomik ve siyasi sebepler, byk devletleri, ihtilaf ve bu ihtilaflar dengeleyecek ittifaklara mecbur etti. Bylece byk devletler ikiye blnmtr. Bir tarafta Almanya, Avusturya ve talya dier tarafta ise ngiltere, Fransa ve Rusya yer almlardr. 1890dan sonra Avusturyann ekonomisi gelimi, retimi artmt. Bu sebepten Avusturya, pazar ihtiyac hissetmekteydi. Balkanlar hem pazar, hem de Ortadouya almak iin bir yol olacakt. Bu sebepten Selanik liman, Avusturya iin ok nem kazand. Avusturyann Selanike kmas, Almanyann kmas demekti. Bylece ngilterenin smrgelerine giden Hindistan, Msr yollar Alman tehdidine girecekti. Bu durumdan ngiltere hayli rahatszd. 1904te Rusyann Uzakdouda Japonyayla savandan malup kmas zerine yreklenen Avusturya, bir hamle yapt. Osmanl Devleti Merutiyetle urarken Ekim 1908de Avusturya, Bosna-Herseki ilhak ettiini duyurdu. Bir nota ile Osmanl Devletine duyurulan bu ilhaktan bir gn sonra, Bulgaristan bamszln duyurdu. Zaten Bulgar Kilisesinin 11 Mart 1870 tarihinde Rum kilisesinden resmen ayrlmas,
138

ruhani snrlar olan ancak siyasi snrlar henz

mevcut olmayan bir Bulgaristan oluturmutu. Artk siyasi bir varlk haline de gelinmiti. Prens Ferdinand, ar unvann ald. Bunda da Osmanl protestosu yetersiz kald. Ayn zamanda Giritin, Yunanistanla birleme sorunu kt. Giritliler Yunanistanla birlemek iin ayakland. Ancak byk devletler buna scak bakmaynca Girit isyan, 18 Austosta byk devletlerin adaya asker kartmasyla sona ermi oldu. Dier olaylar da pe pee gelirken Avusturyann Bosna Hersek ilhakna Osmanl devleti direnmeye alm, ancak artlarn ar olmas sebebiyle bir oldubittiye maruz kalmtr. Yaplan en byk tepki ise Osmanl halknn Avusturya mallarna yapt boykot olmutur.
137 138

Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi, . S.105106 Babakanlk Osmanl Arivi (BOA), Mhime Defteri, nr. 961. nr. 111-113

52

4.6. Balkan Savalar


4.6.1. Sava ncesi Balkanlarn Durumu
Yunanistan, Srbistan, Karada, Romanya ve Bulgaristann bamszlklarn kazanmalar, bu devletler asndan sorunlarn bitirmemi aksine yeni balatmtr. Balkanlarn kozmopolitik durumu sebebiyle hemen her devletin milletinden olan unsurlar, dier devletlerin de ierisinde kalmt. Ayn zamanda hzla geri ekilen Osmanl Devletinin boaltt veya boaltaca beklenen blgeler hepsinin de hlyalarn sslyordu. Bamszlklarn kazanmalarndan itibaren Balkan devletleri ok hzl bir ekilde silahlanmaya girimilerdir. Bulgar hkmeti, Avrupa silah retiminin en byk rakipleri olan Fransz Schneider-Creusot ve Almanyann Krupps irketlerinden byk miktarlarda top satn almaya balad. Bulgaristan yllk btesinin te birinden fazlasn orduya ayryordu.139 Bulgaristanda en yksek cret alanlar arasnda subaylar nemli noktaya gelmiler ve halk arasnda orduya ilgi artmt. Srbistan da ayn yolu izliyordu. Fransz Scheider Creusot firmasndan ciddi miktarlarda top alyordu. Yunanistan ise askeri alanda dierleri kadar hzl deildi, ancak Balkan savana ksa sre kala o da ayn izgiye geldi. Bu devletlerin planlar yledir: Bulgaristan: Ayestafanos antlamasndaki snrlarn elde etmek istiyor, geni topraklar kazanp, byk bir Bulgaristan devleti haline gelmeyi planlyordu. Ege denizine almak ise dier bir istekti. Dier Balkan devletlerinin de gz zerinde olan Makedonya, Bulgar ihtiraslarn sslemekteydi.140 Bu blgeyi ele geirmek iin Makedonyada en fazla karklk karan unsur Bulgarlar olmutur. Dnemin Bulgar babakan Stoyan Danev, O dnemde halkn grne gre Bulgar d politikas yalnz bir sorun etrafnda dnyordu. O da Makedonyayd demektedir.141

139 140

Handbook of Bulgarian Army, 1909, Armies of Balkan States, War Office, London,1915 s.3 Falls Cyrill, The Balkan Wars, 1912-1913, History Today, 13: 9( 1963: Sept.) s. 607 141 St. Danev Kabinett D-r. St Danev 1901-1903 godina, Rodina III 4, 194. p. 70

53 Srbistan: Srbistann niyeti de Byk Srbistan kurmaktr. Bosna Hersekin Avusturya tarafndan ilhak edilmesiyle, Srbistan skm, Adriyatik denizine alma ihtimali kapannca, tek yol Makedonya zerinden Ege denizine almak olmutur. Fakat Avusturya da ayn niyettedir. Makedonyada Srp gizli rgtleri birleip Kara el adyla rgtlenmiler, blgeyi Srbistan kontrolne almak iin daha sistemli almaya balamlardr. Yunanistan: Yunanistan da mevcut durumdan fazlaca yararlanmak peindedir. Makedonya zerinde tarihi hak iddia ediyor, Makedonyadaki huzursuzluu arttrmada rol oynuyordu. Megalo Idea peinde olan Yunanistan iin Makedonya yannda, Girit ve tm Ege adalar da alnmas gereken topraklardand. Grld gibi Balkan devletleri arasndaki ihtilaflarn ve savaa gtren sebeplerin en nemli ksmn Makedonya meselesi oluturuyordu.142 Bunun yannda kiliseler meselesi de bu ihtilaflardan biriydi. Bulgar kilisesinin, Rum Ortodoks kilisesinden ayrlmasndan sonra, Makedonyada bulunan kiliselerin ve okullarn kime ait olduu tartmas ve kavgalar kmtr.143 II. Abdlhamit, Balkan devletleri arasndaki bu ihtilaf, Osmanl Devletine kar birleememeleri iin ok iyi kullanm ve srekli gndemde tutmutur. Ancak II. Abdlhamitten sonra yerine gelen ttihat ve Terakki ynetimi, Srp, Bulgar ve Yunanlarla ibirlii yapp sorunu, 3 Temmuz 1910da karlan Kiliseler ve okullar kanunu ile zme kavuturarak, bu kozu kaybetmilerdir.144 1905teki Japonya yenilgisi ve 1909da Avusturyaya kar diplomatik yenilgisi zerine Rusya, Balkanlarda daha aktif rol oynama yollar aramaya balad.145 Balkan devletlerinin ihtilaflarnn zmn en ok isteyen Rusya idi. Zaten Rusyann siyaseti Slavlar birletirip, tm Balkan topraklarn aralarnda paylatrmak ve zerlerinde Rus hkimiyeti kurmaktr. Balkanlar Slavlara verdikten sonra Osmanl elinde kalan stanbul ve boazlar ele geirmek niyetindeydiler. Balkan devletleri ise, Rusyann Balkanlarda daha aktif politika yapmas konusunda
Jacop Gould Schurman, The Balkan Wars 19121913, Princeton: Princeton Universty Pres, 1914. p.30 143 Cevdet Kk, Balkan Savalar, slam Ansiklopedisi, stanbul, Trkiye Diyanet Vakf, stanbul, 1992., cilt 5, s. 25 144 Stefanos Yerasimos, Milliyetler ve Snrlar, stanbul, 1995, s. 100
142

54 blnmlerdi.146 Balkan Devletleri, Rusyann nclnde ve diplomatik yardmlar ile zellikle Makedonyann paylalmas konusunda anlamaya varmlardr. Bylece, 13 Mart 1912de Srplar ve Bulgarlar anlamaya varmlardr.147 29 Mays 1912de BulgarYunan, Mays 1912 Karada-Yunanistan ve Austos 1912de Bulgaristan-Karada ittifak antlamas imzalanmtr. Bylece Balkan ittifak kurulmutur. 148 Balkan ordular birok ynden birbirlerine ok benzemekteydi. Eitim lojistik, iletiim ve salk konularnda hepsi Avrupa modelini uyguluyorlard. Bulgar, Yunan veya Srp eitimi alm askerler ilgili lkenin ortaan anl sayfalaryla dolu milliyetilik ideolojisiyle dolduruluyorlard. Bulgar ordusu iyi eitilmiti. Hem piyade hem de topusu, yabanc gzlemcilerden vg almt. 1910 ylnda Paristeki Amerikan askeri ataesi Binba T. Bentley Mott, yapt blge gezisinden sonra Bulgar ordusu Avrupa askeri evrelerinde olaanst deere sahip bir kurulu olarak grlmektedir. Kk, iyi eitilmi, sahiplerdi. Balkan devletleri, ittifaklarn kurduklar srada Osmanl devleti zor durumdayd. 1911 ylnda balayan Trablusgarp sava devam etmekteydi. talya, Trablusgarptaki direnii krmak iin 12 adaya yerletikten sonra anakkale nlerine gelip stanbulu tehdit altnda tutmaktayd. Mays 1912, de Arnavutlukta kan ayaklanmay, Balkan devletleri desteklemi ve kkrtmlardr. Bu da, Osmanl devletine glk oluturmutur. 1908den beri devam eden ayaklanmalar, karklklar, Trablusgarp sava, Arnavutluk ayaklanmalar ve siyasi etkiler ordunun zayflamasnda etkili olmutur. Avrupann en iyi imalatlarndan seilmi modern silahlarla donatlmtr....149 Yunan ve Srp Subaylar da benzer eitim ve deneyimlere

Richard C Hall, The Balkan Wars, 1912-1913, London and New York, 2000. pp. 10-11 Edward Thaden, Russia and the Balkan allience of 1912, Univerty Park, Pennsylvania, 1965. pp. 38-57 147 Anlama maddeleri iin, George Young, Nationalism and War in the Near East, Oxford, 1915. p. 387-89 148 Katrin Beckh, Von den Balkankriegon zum Ersten Weltkrieg, Munich,1996. p. 29
146

145

55 Osmanl devletinin srekli karklklarla uramas gerekiyordu ve tabii ki ok geni olan snrlarnda asker ve askeri malzemenin srekli yer deitirmesi gerekiyordu. Abdullah Paa hatratnda 1 numaral cetvelinde ark ordusunun 12 tmeninden yalnzca ikisinin yerinde bulunduunu, 10 tmenin ve 3 nianc alaynn btnnn veya bir ksmnn baka yerlerde olduunu bazen de gelemeyecekleri ok uzak yerlerde bulunduklarn gsterir.150 Askeri kuvvet an kapatmak iin, bulunan kiilerin rasgele silhaltna alnmas uygulamas balatlmtr. Bu da byk olumsuzluklar getirmitir. 20 yandaki bir genle 40 yanda insanlar, ok iyi silah kullananlar ile silah kullanmasn hi bilmeyenlerin bir arada olmas, daha nce svari olanlar piyade, piyadeyi svariye ve topuya evrilmesi ordu asndan olumsuzluktu. Orduda disiplinsizlik mevcuttu
151

ve ordunun komutanlar arasnda

ekime de byk ldeydi. Bu durum, hem zamann komutanlarnn yazlarndan, hatralarndan (Abdullah, Zeki, Mahmut Muhtar ve Pertev paalar) hem de bu olaylar ok sonra ve bu sebepten daha tarafsz olarak incelemi olan Yarbay Nihatn eserinden anlalmaktadr.152 Ordunun bu durumuna ek olarak, ierde Sait paa kabinesi dm fakat ittihatlarn nefesleri ynetimin ensesindeydi. Byle bir durum da Balkan devletleri iin, Osmanldan toprak almak iin en uygun frsatt. Rusya ve AvusturyaMacaristan, Balkanllar destekliyorlar, ngiltere ve Almanya ise byk sonular verebileceini dnp diplomatik zm yanls gzkyorlard. Sava ncesinde byk devletler sava nlemeye almlardr. nk Osmanl ve Balkan devletleri arasnda yaplan savata, Trklerin galip gelecei, urayaca gr hkimdi. 154
153

Balkan devletlerini hezimete

National Archives, Washington DC, War Collage Division, General Correspondence, 1912 1920, Records Group 165-5964-3, Binba T. Bentley Mottun raporu, 28 Temmuz 1910. 150 Yusuf Hikmet Bayur, Trk nklb s. 8 151 Avni Mutlu, Balkan Savandan karlan Dersler, Askeri Tarih Blteni, yl 10, Say 18, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etd Bakanl, Ankara: Genelkurmay Basmevi, 1985. s.7980 152 a.g.e. s.12 153 Lt. Colonel Sir Reginald Rankin Bt.The Iner History of the Balkan War, Vol. 2, London: John Lane the Bodley head Ltd., 1930. p 354 154 Fahir Armaolu, 19. yy Siyasi Tarihi, Trk Tarih Kurumu, Basmevi, Ankara, 1997. s. 667

149

56

4.6.2. Birinci Balkan Sava


Beklenen atma, 8 Ekim 1912de Karadan Osmanl Devletine sava ilanyla balam oldu. Bu ilan dier Balkan devletleri Srbistan, Bulgaristan ve Yunanistann, Osmanl Devletine sava ilanlar izledi. Yunanistan ve Srbistan, Makedonyadaki Trk birliklerine zarar verip datrken, Bulgaristana da Osmanl ana ordusu dmt. Osmanl Kuvvetleri iki ksma ayrlmlard. Dou cephesinde Bulgarlarla, Bat cephesi ise Srplarla savayorlard. Osmanl ordusu zellikle lojistik sorunlar yayordu. Geri ikmal ok g oluyor, askerin yiyecek, beslenme ihtiyac karlanamyordu. Lleburgaz bozgununda Osmanl lojistik sistemi tamamen kmt. Tamak iin at bulmak dahi zordu.155 Bu durumu anlatan 1. kolordu komutan mer Yaver Paa ile 2. ordu komutan Osman Paa arasnda (Lleburgaz ile Babaeski arasnda) yaplan telgraf grmesini rnek olarak verebiliriz. Osman Paadan, Yaver Paaya: Ben ve Prens Aziz paa ve maiyetimiz zabitan peksimet bile bulamadk. Efradn haline Allah acsn. Yaver Paadan Osman Paadan : Paa biraderler. Gerek ben gerekse refakatimde bulunanlar bugn bir ey yemediimiz gibi Lleburgazda bir dilim ekmek bile bulamadk. Efrat burada da byledir. nallah iyi olur Osman Paadan Yaver Paaya: inallah 156 Bu ordu Bulgar ordusu karsnda direnemedi ve atalcaya kadar geriledi. Burada bir savunma hatt kuruldu. Bat ordusu ise 2324 Ekim 1912de Komanovada Srplara yenildi. Yunanllar da saldrya geti ve 8 Kasm 1912de Yunan ordusu Selanike girdi. Geri Bulgaristan, Selaniki istemekteydi ve birliklerini gndermiti ama daha erken davranan Yunanistan, Selanike yerlemiti. Mevcudu 11.000in zerinde olan Tuamiral Puul Kundouriotisin komutanlndaki Yunan donanmas Ege denizine hkimdi157 ve bu sebepten Osmanllar denizden,

155 156

Colin Ross, Im Balkan krieg, Munich, 1913. p. 83. Yusuf Hikmet Bayur, Trk nklab s. 6 157 D.J. Cassavetti, Hellas and The Balkan Wars, London, 1914. s. 31

57 Anadoludan Avrupaya asker geiremediler.158 Yunanllar ayn zamanda Bozcaada, Limni Samotraki ve Taoz adalarn alp Makedonya ile stanbulun deniz balantsn kesmiler, merkezden Makedonya kuvvetlerine yardm gnderilmesini engellemilerdir. Karadallar da kodray kuatmlardr. Bu gelimeler zerine 29 Ekim 1912de Osmanl hkmeti, Gazi Ahmet Muhtar Paa kabinesi, istifa etti. Rusya telaa kapld. nk Rusyann gz olduu stanbul ve boazlar Bulgaristan tehdidindeydi. Ayn zamanda Yunanistan donanmas da stanbulu tehdit etmekteydi.159 Rusya, Bulgaristann daha ileri gitmesini istememekteydi. Krkkilise ve Komanova bozgunlar duyulunca, Almanya ve Avusturyada byk huzursuzluk olumutur. Trk ordusunun yetitirilmesinde Alman ordusunun pay vardr ve sonucunda kan baarszlklardan bir pay da kendilerine kartlacakt. Avusturya asndan baklacak olursa, Avusturyann Balkanlarda ilerleme, Selanike doru uzanma planlar bitme noktasndadr. Ayn zamanda Bu imparatorlukta yaayan Slavlarn, dier rkdalarnn galibiyetinden rnek alp huzursuzluk karacaklar tehdidi kuvvetlenmitir. Fakat RusyaBulgaristan ihtilaf ilerine gelirdi. nk Rusya-Bulgaristan atmas faydal olacak ve Bulgaristana yardm edip kendi saflarna ekebileceklerdi. ngiltere, Fransa, Almanya asndan Osmanl galibiyeti, Balkan galibiyetine tercih edilmitir. nk zayf olan Osmanl Devletlerinden daha sonra uygun frsatta istenilen yerler alnabilirdi. Ancak Balkanllar galip gelirse ellerindeki topraklar brakmak istemeyecekler ve Rusya da bunlara arka kacakt. Avusturyann tela, Srbistan ilerlemesinden dolay olmutur. Srbistan, Arnavutluka girip, Durazza limann alarak Adriyatike kt. Srbistann Adriyatike kmas, Avusturya tarafndan protesto edilmi ve derhal kmas istenmitir. talyada, bamsz Arnavutluku istemekteydi. Bylece kolayca etki alanna alacakt ve Adriyatik, kendi kontrolnde olacakt.160 Avusturya-Macaristan ile Srbistan arasndaki ilikiler iyice gerilmi, atma tehlikesi domutu. Almanyann da Avusturya- Macaristan isteklerini desteklemesi sonucu, bu sorundan genel sava kmasn istemeyen ngiltere, Fransa ve Rusya, Srbistandan ekilmesini isteyince, Srbistan ekilmek zorunda kald. Bu
158 159

Ivan Fichev, Balkanskata voina 19121913, Preshivelitsi, Blezzhki i dokumenti, Sofia, 1941. p.

69

The War in the Balkan Peninsula, Royal United Service Institution, Joyrnal, 57 part 1, (1913: Jan/June) s. 140

58 da gsteriyor ki en kk bir kvlcm, byk savalar douracak potansiyel oluturuyordu. Bulgarlar tekrar saldrlarla atalca hattn yarmaya almlard ve Edirne de kuatma altndayd. 13 Aralk 1912de Londrada bar grmeleri balad. Ancak sonu alnamad. Osmanl iinde de, 23 Ocak 1912de ttihat ve Terakki grubu stanbulda, Bab Ali baskn yapp, Kamil Paay istifa ettirip, Mahmut evket Paaya hkmet kurdurmulardr.161 3 ubatta sava yeniden balamtr. 6 Martta Yunanllar Yanyay, Bulgarlar ise 26 Martta Osmanl Devletinin Rumelideki ilk bakenti olan Edirneyi ele geirmiler, Karadallar ise 23 Nisanda kodray igal etmilerdir. Bu baarszlklar nedeniyle Osmanl devleti byk devletlerin aracln kabul edeceini bildirince Londra konferans tekrar toplanm, 30 Mays 1913te Osmanl Devletiyle, Balkan devletleri arasnda anlamaya varlmtr. Midye-Enez hatt Osmanl-Bulgar snr olmu, Edirne, Dedeaa, Trakya Bulgaristana verilmi; Yunanistana Gney Makedonya ve Girit, Selanik; Srbistana kuzey ve orta Makedonya; Romanyaya ise Silistre verilmitir.

4.6.3. kinci Balkan Sava


I. Balkan sava sonucunda tm devletle toprak kazanmalarna karn, toprak dalmlar hibirisini memnun etmemitir. 1912 Aralndan 1913 Ocana kadar geen dnem, Balkan ligi yeleri iin hayal krkl dnemidir. Hibirisi tam olarak hedeflerine ulaamamtr. Bu dnemde ayn zamanda Bulgaristann izolasyonu sz konusudur. Bulgaristan; Yunanistan ve Srbistanla Makedonya konusunda anlamazla dmtr.162 Makedonyann byk ksmnn Bulgaristanda kalmasna, Srbistan ve Yunanistan itiraz etmitir. zellikle Bulgaristan ile Yunanistan arasndaki durum gergindir. Bulgaristan, her frsatta Selanikin Yunanistana braklamayacan yinelemektedir. Yunanistan, Bulgaristann Dedeaa ve Kavalay almasndan rahatszd. Srbistan ise hem Bulgarlarn durumu, hem de Bulgaristann Manastra yaylp, Yunanistanla arasna girmesinden ekinmektedir. Bu hadiseler ok gemeden Srbistanla Yunanistan, Bulgaristana
160

Philip Emerson, The Geography of Current Events- The Balkan War, Journal of Geography, 11, 1912/1913, s.132 161 Philip Emerson, The Geography of Current Events- s. 257

59 kar birletirecektir. Bulgaristan ile Romanya arasnda da gerginlik vardr. Savaa girmeyen Romanya, Bulgaristandan snr dzeltmesi yapmasn ve kendisine toprak vermesini ister. Bu durumda Osmanlya kar, Bulgaristana asker yardm yapacan da bildirir. Ancak Bulgaristan buna raz deildir. Osmanlyla savarken geride Romanyaya kar savunmaszdr. Daha sonra Romanya Mays 1913te, Silistreyi elde etti fakat bu da Romanya iin tatmin edici deildi. Srbistan ve Yunanistan 1 Haziran 1913te ittifak antlamas imzaladlar. Bulgaristan ordularnn, 2930 Haziran gecesi Srp-Yunan birliklerine saldrmasyla II. Balkan sava balam oldu. Fakat Bulgar ordusu pskrtlmtr. Yunanllar Kavalay ele geirip stanbula yaklamlard. 10 Temmuzda altn frsat karmak istemeyen Romanya, Bulgaristana sava ilan etmi, Bulgar Dobrucasn igal edip Bulgaristan ierlerine doru ilerlemeye balamtr. Osmanl Devleti de durumdan yararlanp 20 Temmuzda Edirneyi geri almtr. 163 Balkanlarn kaps konumundaki Edirne, John Keegann ifadesiyle, Osmanl hkm altnda yaad uzun bar dnemine ramen, dnyann en fazla kuatlan ehri olarak dikkat ekmektedir. (15 defa) 164 Bulgaristan iin II. Balkan sava, tam bir hezimet olmutur. 10 Austosta Bulgaristan, Srbistan, Yunanistan ve Karada arasnda Bkre antlamas imzalanmtr. Osmanl Devleti ile Bulgaristan arasnda 29 Eyllde stanbul Antlamas imzalanm, Meri nehri iki devlet arasnda snr kabul edilmitir. Anlamada, Bat Trakya Bulgaristanda kald. Yunanistan ve Osmanl arasnda, 14 Kasm Atina antlamas imzaland. Adalar konusunda ise anlalamad. Byk devletlerin araclyla mroz, Gkeada ve Meis Osmanl Devletine braklmtr. Osmanl Devleti gvenlik sorunu oluturan adalar konusunda verilen adalar alm, ancak dier adalar konusunda hakkndan vazgemediini bildirmitir. 13 Martta Srbistan ve Osmanl Devleti arasnda stanbul antlamas imzalanmtr. Osmanl Devleti Balkan devletleriyle yapt antlamalarda, ilgili lkelerde kalan Trklerin durumunu tespit ettirmi, onlarn durumlarn ve gvence altnda olacaklarn, antlama maddelerine koydurmutur. Balkan devletlerinde Mslmanlar, mftlerini kendileri seecek, ilk ve ortaokul alabilecek, eitim
162 163

Richard C Hall, The Balkan Wars, 19121913, London and New York, 2000. p.79 Falls, Cyrill, The Balkan Wars, 19121913, History Today, 13: 9( 1963: Sept.) s. 612 164 John Keagan, Sava Sanat, Sabah Yaynlar, stanbul, 1998

60 Trke yaplacak, vakflar ve eitim kurumlar slam cemaat meclisleri tarafndan ynetilecekti.165 Bulgaristan, Balkan savalar ncesinde nfus bakmndan en gls idi. Fakat savatan sonra Srbistan, Yunanistan, Romanya da ciddi oranda bymtr. Bu devletler Bulgaristandan ok yer almlardr. Savatan sonra da tek tek yakalanmamak iin badaklklarn devam ettirmek, tetikte beklemek durumundaydlar. Bulgaristan ise kendisini embere alan bu devletin basks altnda yaayacaktr. Bu baskdan kurtulma ve intikam alma dncesi, Bulgaristan Avusturya-Macaristan ve Osmanl tarafna yaklatracaktr. Dier Balkan devletleri de rakip bloa kaymaktayd. Bloklar arasnda da krgnlklar olmu, Srbistann fazla bymesine mdahale etmeyen Almanyaya, Avusturya krlmtr. Ayn zamanda, Srbistann Adriyatik limanndan, Almanya ve Avusturya tehdidiyle geri ekilmek zorunda kalmas, Srbistan ve Rusyann, ngiltere ve Fransaya krlmasna yol amtr. Bu krgnlklarn giderilmesi iin uygun zaman gerekiyordu. Balkan Savalarnn en nemli sonularndan biri de, bamsz Arnavutluk devletinin kurulmasdr. 29 Temmuzda byk glerin garantrlnde bamsz Arnavutlukun kurulmas kararlatrlmtr.166 Grlyor ki Balkan savalar sonucunda yeni kutuplamann, yeni savan artlar olumutur ve bu kutuplama yine blgeden balayan bir kvlcmla bir dnya savana yol aacaktr.

4.7. Birinci Dnya Sava


4.7.1 Savaa Doru
I. Dnya sava diken zerinde duran, patlamaya hazr halde kvlcm bekleyen Balkan topraklarnda atelendi. Srbistanda zellikle ordu, Byk Srbistan istiyordu. Bu amalarna ulamak iin gizli rgtler kurulmutu. Bu hareketin en nemli noktas Yzba Dragutin Dririyeviin banda bulunduu kara el
165 166

Cevdet Kk, Balkan Savalar, slam Ansiklopedisi cilt 5, s. 25 Richard C Hall, The Balkan Wars, 19121913, London and New York, 2000. p.130

61 rgtyd. Cihan savann balamasna sebep olan suikastta barol oynayan Gavrilo Princip, bu tekilatn bir ajanyd. Gavrilo Principin suikastnda sorumluluk aray polemie dnt. Viyana, sorumluluu Srp hkmetine ykledi ve savaa karar verdi. Belgrat ile Rus ve Fransz koruyucular bu olay Viyanann kurnaz bir manevras olarak nitelendirdiler. Her ey Avusturyal devlet adamlarn sular gibiydi diye yazyordu Emile Haumant. 167 28 Haziran 1814te Bosna bakenti Sarayevoda, Avusturya-Macaristan imparatoru Francis Ferdinand ve ei bir Srp milliyetisi tarafndan ldrlnce, 36 devlet, 1,5 milyar insan ve 10 milyondan fazla kiinin lmne sebep olan bir Dnya Sava patlak verdi. Siyasal cinayetlerin bakenti olarak nitelendirilebilecek Balkanlarda 8 baarl cinayette iki babakan ve Osmanl ordusunun bakumandan ldrlmtr.168 Ancak tarihte hibir cinayet bu kadar byk sonular dourmamtr. Tabii asl sebep bir Srpn giriiminin yanks deildi. Dnya sanayilemi birka lke tarafndan smrlnce, birliklerini yeni tamamlayan Almanya ve talya gibi lkeler bu paylamn yeniden, kendilerinin de pay olacak ekilde yaplmasn istemektelerdi. Bu istekler byk devletleri kutuplamaya yneltti. 1882'de Almanya, Avusturya-Macaristan mparatorluu ve talya arasnda l ttifak' oluturuldu. Bu ittifakla, Avrupa'da stnlk kurmaya alan Almanya karsnda, 1894'te, Fransz-Rus, 1904'te Fransz-ngiliz ve 1907'de ngiliz-Rus anlamalaryla, l tilaf oluturuldu. Bu bloklamalardan sonraki srtmeler, zellikle brakmas, Balkanlar zerinde younlat. Haziran 1908'de iine yaplan gelmedi. "Reval Amac Bulumas"ndan sonra, ngiltere'nin Ruslar Ortadou'da ve Balkanlar'da serbest Avusturya-Macaristan mparatorluu'nun Balkanlar'daki Slav topluluklarn nfuzu altna almak olan Rusya, bu imparatorluk iindeki Slavlar da etkiledii iin, tehlike unsuru haline gelmiti. Rusya'nn Balkan siyasetinin aleti olan Srbistan; Avusturya-Macaristan mparatorluu'ndaki Slavlarn yaad yerleri kendi topraklarna katmak istiyordu. Almanya, Srbistan eliyle Balkanlar'a egemen olmak isteyen Rusya'ya kar, Avusturya- Macaristan' daha fazla desteklemek zorunda kald. Alman desteini arkasna alan Avusturya-Macaristan da
167 168

Emile Haumant, Yugoslavyann oluumu, Paris, 1930. s. 683 Misha Glenny, Balkanlar . s. 257

62 Balkan sava sonrasnda Srbistann fazlaca bymesinden ok rahatszd ve saldrmak iin bahane bekliyordu. Bahane de ortaya knca cezalandrmak iin Srbistana saldrd. Almanya; 1 Austos'ta Rusya'ya, 3 Austos'ta da Fransa'ya, 4 Austos'ta ise Belika'ya sava ilan etti. Almanya'nn Belika'ya sava ilan etmesi zerine, 4 Austos 1914'te, ngiltere de Almanya'ya sava ilan etti. 6 Austos'ta da Avusturya, Rusya'ya; 23 Austosta Japonya, Almanyaya sava ilan ettiini aklad. Bylece Avusturya-Srbistan sava bir genel sava haline dnt. 1915 Maysnda da talya savaa girdi.

4.7.2. Balkanlarda Durum


Almanya, Osmanl Devletini hem itilaf devletleri safnda savaa girecek Balkan devletlerini dengelemek, hem de ngilizleri Avrupa dnda oyalamak iin kendi safnda istemekteydi. Romanya hem itilaf devletleriyle, hem de ittifak devletleriyle ilikiliydi. nk istedii topraklar her iki blokta da vard. Rusyada Basarabya, AvusturyaMacaristanda ise Bodan, Bokovina ve Banat Romanyann hayallerini sslyordu. Her iki blok ta yanlarnda savaa girmeleri karlnda dier blok elindeki topraklar nermekteydi. Srbistan, Avusturya-Macaristan igali altnda olduundan, bu durumda mecburen tek kurtarc ans itilaf devletleri yannda olmakt. Yunanistan ikiye blnm haldeydi. Yakn ilikilerinden dolay Kral Konstantin, Almanlar safnda yer almak istemekteydi, ancak babakan Venizelos, bu durum olursa Yunanistan iin kendilerinin hayallerini ssleyen stanbulu ele geirme ansn kaybedeceklerdi. Bulgaristan, II. Balkan sava sonunda kaybettii topraklar yeniden alma ve Ege denizine alma dncesindeydi. tilaf devletleri, Dou Trakyadaki Osmanl topraklar ve Makedonyann Srbistandaki blmn nerebilirlerdi. Hlbuki ittifak

63 kuvvetleri, Yunanistan zerinden hak verince bu, Bulgaristann daha fazla iine geliyordu. Sonunda 6 Eyll 1915te Bulgaristan, ttifak Kuvvetlerine katld. Yunanistan ve Srbistan 1912de bir ittifak anlamas imzalamlard. Fakat Srbistann yardm isteklerine Yunanistan cevap vermeyince, 21 Eyll 1915te tilaf kuvvetleri Yunanistana girip kendilerini destekleyen Venizelosun, gc eline almasna yardmc oldular. Bulgaristan, Balkanlarda etkili olmaya balad ve Makedonyann byk ksmn ele geirdi. Balkanlarda Bulgaristann etkisi arttka, blge zerinde beklentileri olan dier ittifak gc Osmanl Devletiyle karlar atmaktayd. Almanya bu durumu grdnden Osmanl Devletini Balkanlardan uzak tutmak iin hedef olarak Msr, Kafkasyay, gsterdi. Hlbuki Osmanl Devletinin sava sonunda beklentilerinden biri Balkanlarda kaybettii topraklar geri almakt. tilaf devletleri anakkaleye geldiklerinde, anakkaleyi kolayca geip, stanbulu igal etmeyi, oradan da Rusyaya yardma gitmeyi planlyorlard. Ancak deniz muharebelerinde 18 geminin 5i batrlm ve daha sonra da kara sava balam, sekiz ay iddetli muharebelerle sren Gelibolu kartmas da sonu vermemiti. Viyana nlerinden balayan, Balkan savalarndan sonra bozguna dnen Trklerin geri ekilmesi anakkalede durmutur. 19 ubat 1915te balayan saldrlar, sonrasnda kara kartmalar sonu vermemitir. Sonucunda ittifak kuvvetlerinin morali artm ve Rusya, ngiliz yardmn alamaynca iyice izole olmutur. Yunanistan, savaa son dnemlerde girdi. nk tilaf devletleri Yunanistana pek bir ey vaat edememilerdi. stanbula ise ngilterenin ilgisi vard. Yunanistan babakan Parise gelip zmirin igali konusunu gndeme getirince, ngilterenin de desteini alabilmitir.

4.7.3. Birinci Dnya Savann Sonular


1916da Almanlar savan galibi gibi grnyorlard. ngiltere, Fransa ve talyan gemileri anakkaleyi geip Ruslarla birleememiti. Ancak 1917den

64 itibaren Almanlar kaybetmeye balad. 28 Haziran 1918de Versay Antlamas ile Almanyann yapabilecek bir hareketi kalmad. ki byk imparatorluk I. Dnya Sava sonunda dald. AvusturyaMacaristan tarihe kart (Saint German antlamas 16 Temmuz 1920). Macaristan bamsz bir devlet oldu. Osmanl mparatorluu 10 Austos 1920 Sevr antlamas ile ykld ve itilaf devletlerince paylald. Ancak Trk kurtulu sava sonucunda, Osmanlnn bnyesinden kan Trkiye Cumhuriyeti 24 Temmuz 1923 Lozan antlamas ile kuruldu. Balkanlarda savan en nemli sonularndan biri, Slovenya ve Hrvatistann Srbistana katlp Yugoslavya devletini oluturmas oldu. Yeni kurulan bu devletin bana Georgovi slalesinden bir kral getirilip, bakent Belgrat yapld. Karada, Makedonya, Bosna-Hersekin de devlete katlmasyla Srbistan, Balkanlarda arlkl bir g oldu. Romanya, savan galipleri yannda yer aldndan, Bukovina, Bodan ve Basarabyann eklenmesiyle topraklar iki kat artt. Bulgaristann 27 Kasm 1920 Neuilly antlamas ile bat blgelerini Yugoslavyaya, Rodop dalarndan Ege kylarna kadar olan blgesi ise Yunanistana verildi. Bulgaristana ise Edirnenin kuzeyi brakld. 4 Ocak 1919da Paris (Versay) Bar Konferansnda ngiltere, Fransa ve Yunanistan; Arnavutlukun talyan, Srbistan ve Yunanistan arasnda paylalmasna karar verdiler. Arnavutlar, 1920de talyan kuvvetlerini attlar ve 1921de byk devletler Arnavutluku 1913 snrlarn kabul ederek tandlar.

4.8. ki Dnya Sava Aras Dnemde Balkanlar


Srekli ekillendirilmelere maruz kalan Balkanlar, byk sava sonras galiplerin istei dorultusunda yeniden ekillendirildi. Balkanlar zerinde dorudan etkili olmu, Avusturya-Macaristan, Osmanl mparatorluu ve Rusyann yklmas sonucunda dnya savanda galip kan devletlerin lehine, Balkan topraklar yeniden

65 ekillendi. Fakat bu ekillendirmelerde Winstonun milletlerin kendi kaderini tayini haklar dorultusunda adaletli bir snr belirleme olmadndan, toprak sorunlar ve aznlklar sorunlar bu dnemde nemli problemler arasndadr. Yeni belirlenen snrlar ile Balkanlarda hemen hemen her devlet, dierleri zerinde hak talep edebilir duruma gelmitir. Romanyann; Macaristan ile Transilvanya, Sovyetler Birlii ile Baserabya, Yugoslavya ile Banat, Bulgaristan ile Dobruca; Arnavutlukun; Yugoslavya ile Kosova, Yunanistan ile Gney Arnavutluk; Bulgaristan, Yunanistan, Yugoslavya arasnda Makedonya sorunlar olumutur. Birinci Dnya Sava sonrasnda Balkan devletlerinin nemli problemleri olarak unlar sayabiliriz: - Politik kltr eksiklii. Kitlelerin ynetime katksn ve etkisini

dndmz parlamenter sistem iin, Balkanlarda sosyal yap uygun deildi. Orta snf ok gszd ve geleneksel bak as yenilikler iin nemli engellemeler oluturuyordu.169 - Milli ve blgesel bilincin eksiklii. inde farkl birok etnik ve kltr barndran devletler iin bu farkllklar birletirmek ciddi problem oluturmutur. Bu sorunun en ciddi yaand lke Yugoslavya olmutur.170 Bu durum, Yugoslavya dnda dier Balkan lkeleri iin nemli bir sorun tekil etmitir. - Ekonomik yetersizlik. - Dardan gelen etki ve basklar. Byk glerin Versay sonras blgeye ilgileri.171 Bu problemler, 19191930 yllar arasnda kendini youn olarak

hissettirmitir. ki sava arasnda Balkanlar deerlendirirken, bu periyodu ikiye ayrmak gerekir. Birincisi 19191930 aras dnemdir. Bu dnemde, demokrasi denemeleri yaplmtr. Birinci Dnya Savan kazanan lkelerin parlamenter demokrasi ile
G.M Luebbert, Social Foundations of Political Order in nterwar Europe World Politics (vol. 39, 1986), pp 449-478 170 Ivo Banac, The National Question, London, 1984, pp.214225
169

66 ynetilmeleri, Balkan devletleri zerinde etkili olmutur. Bylece demokrasi denemeleri ve gerekli kurumlarn oluturulmasna balanmtr. 19301939 dneminde ise faist diktatrlkler grlr.

4.8.1. 19191930 Aras Dnem Balkanlar


Birinci Dnya Savan bitiren galiplerin antlamalar, Balkanlara huzur getirememitir. Yukarda belirttiimiz gibi hemen her devletin dieriyle sorunu vard. Bu da ciddi siyasal problemlere yol amaktayd. Bu problemlerin zm iin en byk engel ise, blge lkelerinin ekonomik gelimiliklerinin az olmasyd. Almanyann sava sonras harap duruma gelmesi sonrasnda kendi iine dnmesi ve Sovyetler Birliinin Almanya ile ilgilenmesi sonucunda blgede etkili olmamas zerine, blgede etkili g olarak bir tek Fransa kalmt. Fransa, Balkanlarda etkili olmasyla, henz glerini toplayamam Balkan devletleri iin iyi bir model olarak grlm ve parlamenter sistem, Balkan devletlerince benimsenmitir. Sanayilemeyi salayamayan Balkan lkelerinin mevcut yaps tarm zerine kuruluydu. Kyl nfusun arlkl olduu Balkanlarda, ifti partileri iktidara gelmeye balad. Gelime tarmla, kyller zerinden yaplacakt. Bu amala toprak reformlar yapld. Fakat yaplan bu reformlar kyllerin hayat artlarn ykseltemedi. Bunda 1929 ekonomik bunalm da etkili oldu. Kylnn durumu iyilemenin aksine daha da ktleti, yeni vergiler kyl zerine salnd. Durum byle olunca, siyasal rejim aleyhine honutsuzluk artp, faist rgtlerin destekledii gsteriler sonucunda liberal-demokratik oluumlar daha fazla direnemedi.

4.8.2. 19301939 Aras Dnem Balkanlar


1929 ekonomik bunalmnn da etkisiyle Balkanlarda ekonomik alanda ktye gidi vard. Parlamenter sistemin halkn durumunu rahatlatmas mmkn olamaynca, huzursuzluk, gsteriler ve iddet olaylar bu sistemin sonunu getirdi.

Volfgang Hpken, Political Culture in the Balkan States During the nterwar Period, Balkans, A Mirror of the New nternational Order, ed.by Gney Gksu zdoan- Kemal Saybal, stanbul,

171

67 D koullarda da deiimi yaanmt. Fransann tartlmaz modelliinin yerini artk Almanya ve Sovyetler Birlii almaya balad. Sovyetler Birlii de etkili bir d politika izlemeye balad. Almanya ise Nasyonal Sosyalist Partisi ile yeni bir canlanmaya girmi, i dinamiklerini tamamladktan sonra da dnmeye balamtr. Gsz olan Balkan devletleri yeni model olarak Alman anlayna yneldiler ve faist diktatrlkler kurulmaya balad.

4.8.3. Balkan Pakt


I. Dnya sava sonunda Kurulan Milletler Cemiyetinin savalar ne kadar engelleyebilecei tartmalyd. Devletler ise gvenliklerini blgesel ittifaklarla salama yoluna gitmilerdir. I. Dnya Sava sonrasnda iki blok ortaya kmt. Byk sava sonucu oluturulan dzenle huzursuz olan revizyonist grubu Almanya, talya ve Bulgaristan oluturuyordu. Yeni sistemden memnun olan anti-revizyonist grubu da Fransa bata olmak zere Yugoslavya, Romanya, ekoslovakya, Yunanistan oluturmaktayd. Dzenini yeniden kuran Almanya da alma isteindeydi. lkenin bat snrlar 1925 Locarno antlamas ile gvence altna alnmt ancak dou snr akt. Douya ynelmek bekleniyordu. talyann ise Balkanlara ilgisi her zaman mevcuttu. Bu endieler iinde Balkan devletleri bir savunma ve ibirliine ihtiya duymulardr. Trkiye, talyan tehdidi dururken, Balkanlarda istikrarn korunmas ve en azndan yeni bir tehdidin kmamasn arzulamaktayd.172 Trkiyenin Balkanlarda ibirlii ve istikrar abalarna karn talya ve Almanya, Balkan Paktnn kurulmamas ynnde faaliyetlerini arttrmaktalard.173 Trkiye ile Balkan devletleri arasndaki ilikilerin artmas ve iyi ilikiler kurulmas, Trkiyenin blgeye ynelik iyi niyetini ortaya koyduu gibi, varln ve gvenliini salamaya ynelik abalarnn da baarsn ifade etmektedir.174

ss.8687 172 Mehmet Gnlbol, A.kr Esmer, vd., Olaylarla Trk D Politikas, Geniletilmi 7. Bask, Alkm Kitabevi, stanbul, 1989, s. 103 173 Mehmet Gnlbol, A.kr Esmer, vd., Olaylarla., s. 105

68 Balkan Antant dncesinin ilk giriimi, Milletleraras Bar Brosunun 1929 Ekimi'nde Atina'da yapt toplantda yaplmtr. Kongre bakan ve eski Yunan babakanlarndan Aleksandr Papanastasiu, devaml bir Balkan birlii kurulmas fikrini ortaya atm175 ve btn Balkanl delegasyonlar bu fikri kabul ederek, gayr resmi konferanslar yaplmas kararn almlardr. Bu dorultuda 5 Ekim 1930da Atina'da, Birinci Balkan Konferans yaplmtr. Konferansa Trkiye, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Arnavutluk ve Yugoslavya katlmtr. Daha sonra bu konferanslar Atina, stanbul, Bkre ve Selanik'te olmak zere her yl tekrarlanarak, Balkan milletleri arasnda bir ibirlii kurulmutur. Bu konferanslar sonunda, Balkan Ticaret ve Sanayi Odas, Balkan Denizcilik Brosu, Balkan Ziraat Odas, Balkan Tp Federasyonu, Balkan Turist Federasyonu, Balkan Hukukular Komisyonu gibi kurulular oluturulmutur. Fakat askeri ve siyasi alanda bir ibirlii tesisi mmkn olamamtr. Bulgaristan ise 3. Balkan Konferansnda aznlklarla ilgili bir konuda anlama salanamamas zerine toplanty terk etmitir. talyan basksndaki Arnavutluk da birlie giremezdi. Bylece bir Balkan birliinin tm Balkan devletlerini kapsayamayaca grlm oldu. Buna ramen Trkiye, Yunanistan, Yugoslavya, Romanya dileri bakanlar ubat 1934te, Belgratta bir araya gelip Balkan Antant Pakt tasarsn hazrladlar. Bu fikir 9 ubat 1934te Atinada imzalanarak hayat bulmu oldu.176 Balkan Antant ile taraflar, snrlarn karlkl olarak garanti altna almakla beraber, birbirlerine danmadan herhangi bir Balkan devletiyle bir siyasal harekette bulunmamay veya bir siyasal anlama yapmamay da taahht ediyorlard.177 Balkan pakt maddeden olumaktadr. Giri blmnde, Balkanlarda mevcut toprak dzeninin srdrlmesi konusunda kararl olunduu bildirilmektedir. 1. maddesinde taraflar, kendine ait tm Balkan snrlarn gvence altna aldklar belirtilmitir. 2. madde ise Paktn amac konusundadr. Balkanlarda, bir Balkan devleti saldrsna kar paktn ileyecei aklanmaktadr. Dolaysyla Pakt, Bulgaristan tehlikesine
Abdulkadir Bahariek, Souk Sava Sonras Dnemde Trkiyenin Balkanlar Politikas,19802003 Trkiyenin D, Ekonomik, Sosyal ve dari Politikalar, ed. Turgut Gksu, H.Hseyin evik, vd. stanbul,2003, s. 9-10 175 M. Gnlbol, Cem Sar, Olaylarla Trk D Politikas, (1919-1973), SBF Yayn, Ankara, 1974, s.99 176 Mehmet Gnlbol, A.kr Esmer, vd.,Olaylarla s. 102 177 Sibel Turan, Trk D Politikasna Yn Veren Etkenlerin Inda Trk-Bulgar likilerinin Yeri ve nemi zerine Bir nceleme 1923-2004, Osmanl ve Cumhuriyet Dnemi Trk-Bulgar likileri Bildiriler, Osmangzi niversitesi, stanbul, 2005, s.301
174

69 kardr. Byk devletlerden veya Balkan d bir devletin saldrmas durumunda, bu Pakt etkisiz bir birlikti. Pakt, br Balkan devletlerine (Bulgaristan, Arnavutluk) de ak tutulmutu, ancak byle bir katlma istei olmayacakt. II. Dnya sava ncesine kadar ileyen Pakt, byk devletlerin Balkan politikalar ve blgeye ilgileri sonucu, II. Dnya sava ncesi yetersiz klnd ve ikili antlamalara gidilmek zorunda kalnd. Balkan Pakt, 1941de Balkanlarn tmnn Almanya denetimi altna girmesinden dolay fiili ilevini yitirmitir. Drt devlet Avrupadaki siyasal gelimeler karsnda genellikle ortak bir tutum izlemilerdir. rnein talya 1935 Ekiminde Habeistana saldrnca, Milletler cemiyeti karar gereince yaptrm nlemlerine birlikte katlmlardr. 1936da Montreux Konferansnda, Boazlar
178

rejimi

deitirilirken

Trkiyeyi

desteklemilerdir. 1936 spanya i savanda ortak davran iinde Fransa ve ngiltere ile ibirlii iinde olmulardr. Paktn yedi yllk mr boyunca Bulgaristann herhangi bir saldrs ve byk bir devlete alet olmas engellenmitir. 179 Son toplant ubat 1940da, II. Dnya Sava iinde yapld. Bundan sonra konsey bir daha toplanamad.

4.9. kinci Dnya Sava ve Balkanlar


4.9.1. kinci Dnya Sava
I. Dnya sava ile zlemeyen sorunlar veya bu savan brakt sorunlar, devletleri dier bir Dnya Savana srklemitir. Zaten, Versailles bar antlamasyla oluan yeni duruma kar, belirgin tepkiler olumutu. Versailles antlamasndan en fazla rahatsz olan Almanyann, artlar kendi lehine dzeltmek iin 1 Eyll 1939 sabah sava ilan etmeksizin Polonyaya saldrmas zerine, ngiliz ve Franszlar 3 Eyll 1939da Almanyaya sava anca, II. Dnya Sava balam oldu. Almanlarn hzla ilerleyip, 14 Eyllde Varovaya gelmeleri zerine Sovyet Rusya da harekete geti ve 28 Eyllde aralarnda anlaarak
smail Soysal, 1934 ve 1954 Balkan Paktlar, Berlin Antlamasndan Gnmze Balkanlar, ed. Mustafa Bereketli, stanbul, 1999. s. 94
178

70 Polonyay paylatlar.180 Verdikleri garantiye ramen ngiltere ve Fransa, Polonyaya yardma gidemediler, nk savaa hazr deillerdi. Sovyetler Birlii, daha sonra tehditle Estonya (28 Eyll), Letonya (5 Ekim) ve Litvanya (10 Ekim 19389) ile antlama imzalayp stlerini ele geirdi. Ayn antlamay Finlandiya ile yapmak isteyince Finlandiya direndi ve sava sonunda baz stler vermek zorunda kald. (12 Mart 1940) Buna ramen lke, bamszln korumutur. Almanya Polonyay igalinden sonra, 9 Nisan 1940ta Danimarka ve Norvei alarak, Dou ve Kuzey snrlarn gvence altna almtr. Ardndan, Fransaya giren Alman ordular, 14 Haziran 1940ta Parise girdiler. Fransay susturduktan sonra da Hitler, ynn ngiltereye dnmtr.

4.9.2. kinci Dnya Savanda Balkanlar


Almanya, 27 Eyll 1940ta, talya ve Japonya ile l pakt imzaladktan sonra Sovyetler Birlii, spanya, Fransa Romanya, Yugoslavya ve Bulgaristan da bu paktn iine almaya gayret etti. Ancak 1940ta Almanya ile Sovyet Rusya arasndaki mttefiklik, Balkanlardaki kar atmas yznden sona ermitir. Almanya bunun zerine Balkan devletlerine daha fazla nem vermitir. Sovyet Rusyaya saldrma planlar yapan Almanya, nce Balkanlarn gvenliini salamaya giriti. 23 Kasm 1940ta Romanyann ardndan, nce kar koyan Bulgaristan, 1 Mart 1941de l Pakta katlmak zorunda kald. Yugoslavya ise 25 Mart 1941de l Pakta katlmasna ramen, 27 Martta lkede Alman aleyhtar bir darbe yapldktan sonra Sovyet Rusya ile yaknlaarak, 6 Mart 1941de dostluk antlamas imzalamtr. Bunun zerine Hitler yzn Yugoslavyaya dnmtr. 6 Nisanda balayan igal, 17 Nisanda Yugoslavyann teslim olmasyla amacna ulat. Hitler Yugoslavyay paralad. Makedonyay Bulgaristana, Banat Macaristana, Slovenyay ise talyaya verdi.

179 180

Soysal, age., s. 97 William L Shirer, Nazi mparatorluu, ev. Rasim Gran Aaolu, stanbul, 1968. c.2, s. 977

71 Yunanistana talya 28 Ekim 1940 ta saldrm ancak baarl olamamtr. Almanya ise Bulgaristanda toplanm kuvvetleriyle, 6 Nisanda Yunanistana girmeye balam, 25 Nisanda Atinay ele geirdikten sonra, 20 Maysta balayan Alman parat harekt ve iddetli bombardman sonucunda 31 Mays 1941de Giriti igal etmitir. Almanya bu igallerle, Balkanlara, Ege Denizine ve Dou Akdenize hkim duruma gelmilerdir. Balkan hkimiyetini kuran Almanya, 22 Haziran 1941de Sovyet Rusyaya saldrd, ancak sonucunda baarl olamad. II. Dnya savann kaderini nemli derecede etkileyen dier bir olay, Japonyann 7 Aralk 1941 Pearl Harbour baskn sonucunda, 8 Aralkta ABDnin savaa girmesi olmutur. 1942den sonra sava Mttefiklerin lehine dnd. Mttefikler, Austos 1943te talyay igal ederek Mussoliniyi iktidardan ettiler. talyann tesliminden sonra ngiltere ile Birleik Devletler arasnda, Balkanlarn olas igali hakknda anlamazlk kt. ngiltere, Nazileri Alplerin gerisine itme amacyla, hzla bat Balkanlara girmek istiyordu. Tevik edici istihbarat raporlarna ramen Amerikallar, Gney ve Bat Fransaya denizden saldr amacn gden Dragoon operasyonuna hazrlk olarak, engebeli talyan topraklarn amakta srar ediyorlard. Wehrmachtn Titoya kar mcadelesini koordine eden General Renduli, Mttefiklerin, Austosta (1943) Sicilyay almalarndan sonra neden Balkanlara girmekten vazgetiklerini anlamyorum diye yazyordu. Bunun yerine talyann dar yollarnda ilerleyip, Bat Fransa kylarna varana kadar, aylar boyunca ok kayp vermeyi tercih ettiler. Bence Mttefikler, 1943te Balkanlara saldrdan vazgemekle, savan sonunu bir yl ertelediler 181 6 Nisan 1944te Normandiya kartmas ile ikinci cepheyi aan mttefikler, 24 Austosta Parise, 3 Eyllde Brksel ve Amsterdama, Eyll sonunda Almanyaya ulatlar. Dier taraftan Balkan harekt da devam etti. Mttefikler Romanyadan Sovyetler Birliine kar saldrlarn durdurulmasn, Almanyaya sava ilan edilmesini ve Sovyet ordularna gei izni verilmesini istediler. Romanya bu istekleri

181

Janusz Piekalkiewicz, Krieg auf dem Balkan, 19401945, Mnih, 1984 s. 228

72 reddedince Sovyetler birlii, Balkan igaline Mays aynda Romanyadan balad. gal sonucunda Romanya, bar antlamas imzalamak zorunda kald (12 Eyll 1944). Bu arada Balkanlar, Ekim 1944de Moskovada buluan Stalin ve Churrchill arasnda paylalmt. Bulumada Churchill, yarm sayfalk bir kt paras zerine Balkan lkelerinin adlarn, bu lkeler zerindeki ngiliz ve Rus nfus alanlarnn oran yazmaktayd. 182 Romanyadan sonra, Sovyet Kzl ordusunun igal ettii ikinci Balkan lkesi Bulgaristan olmutur. lkeye giren Sovyetler, 28 Ekim 1944te Bulgaristana mtareke imzalatt. Sovyet kuvvetleri daha sonra Macaristan ve Yugoslavyaya girdiler. Bylece Balkanlar, Rus igali altna girdi. Bunu gren ngiltere, Yunanistan Sovyetlere kaptrmamak iin Eyll 1944te lkeye asker kartt. Arnavutlukta ise Eyll 1944te komnist idaresi kuruldu. 2 Maysta Berlinin dmesi zerine Almanya 7 Mays 1945te teslim antlamas imzalayarak savaamayacak duruma gelmitir.

4.10. kinci Dnya Sava Sonras Balkanlar


kinci Dnya sava sonrasnda, Trkiye ve Yunanistan dnda Balkanlarda komnist rejimler kurulmu ve blge Sovyetler Birliinin etkisi altna girmitir.

4.11. Souk Sava Sonras Balkanlar


Souk sava sonras dnemde Balkanlar, kaynayan kazan olma zelliini tekrar aa karmtr. Sovyetler Birliinin 1989da dalmasyla birlikte Dou Blounun yklma aamas, kapallk ve uygulad sistemle etnik ayrmcl bastran sosyalist rejimlerin kmesiyle sonulanmtr. Balkanlar, Souk sava sonras Sovyetler

182

Nureddin Trsan, Yunan Sorunu, Ankara, 987, s.57

73 Birliinin dalmas ile, otorite boluu yaanan bir blge haline gelmitir. Blgedeki ekimeler aslnda Dou-Bat arasndaki ekimelerin sonucuydu.183 Souk sava sonrasnda Dou Avrupa lkelerinde olduu gibi, Balkanlarda da Souk sava dneminin artlar nedeniyle var olan siyasal rejimler hemen kmtr.184 Balkanlarda buna ek olarak, souk sava dneminde bastrlan problemler de gn yzne kmtr. Dou Blounun yklma sreci de sancl olmutur ve blgede ciddi siyasi deiimler yaanmtr. Bulgaristan 35 yl yneten Todor Jivkov, iktidardan ayrlmak zorunda kalm, yerine daha liberaller gelmitir. Romanyada ise bu gei biraz daha sert olmutur. 25 yl iktidar olan Ceausescu, kendisine kar toplu ayaklanmadan kaarken, yakalanp idam edilmitir. 1990 seimlerinde ise lisku liderliinde lml parti olan, Ulusal Selamet Cephesi iktidara gelmitir.185 Yugoslavyada ise barndrd etnik farkllklarn eitli olmas sebebiyle sadece rejim deiiklii deil snr, yap ve dengelerin deimesini getirecek yeni durum olumutur. Balkanlarda souk sava sonras dnemde etnik aznlklar sorunu ve milliyetilik dalgalar, blge gvenlii iin byk tehdit oluturmutur. Etnik yapnn homojen dalmamas sonucunda her lkede dier etnik yaplarn varl ve bu varln kkrtlmaya msait olmas, blge bar iin en nemli engellerden biridir. Nitekim blge zerine politika yapan devletler ve karkl kendi karlar iin kullanmak isteyen gler iin ok msait bir yap mevcuttur. Blge lkelerinin ounun komu devlet topraklarnda hak iddialar vardr ve her lkenin aznlklarla ilgili problemleri vardr. Yaanlan ekonomik sorunlar bu lkelerin gvenlik sorunlarn daha da derinletirmitir.186

rfan Kaya lger, Balkan Gelimeleri ve Trkiye: 1990l yllar, Trk D Politikas, (ed.) dris Bal, Noel Yaynlar, Ankara, 2004, s.229 184 Hasan nal, Balkanlarda Son Askeri ve Siyasi Durum-1 Yeni Trkiye D Politika zel Says, cilt 1, No.3 s. 272 185 lhan Uzgel, Balkanlarla likiler, Baskn ORAN (ed.), Trk D Politikas, Kurtulu Savandan Bu gne Olaylar, Blgeler, Yorumlar, Cilt.II, stanbul, letiim Yaynlar, 2001, s. 481

183

74 Blgede 1990 sonras dnemde siyasi yaplarn deitiren Balkan lkeleri ayn zamanda buna paralel olarak ekonomik yapsn da deitirmek zorunda kalmlardr. Bu deiimin gerei ciddi ekonomik skntlarla karlaan devletler, bunu amak iin d finansman ve lke kaplarn d sermayeye ama yoluna gitmilerdir. Yunanistann da aralarnda bulunduu birok Avrupa lkesi iin, ekonomik deiim srecindeki bu lkeler, yatrm yaplmas iin uygun birer pazar olarak dnlmtr. 187

186 186

mer E. Ltem.- Birgl Demirta Cokun, Balkan Diplomasisi, ASAM yaynlar, Ankara, 2001. s.19

75

5. BALKAN LKELERNN DN BUGN


5.1. Bulgaristan
5.1.1. Fiziki zellikler
5.1.1.1. Konum Bulgaristan, Avrupann gneydou, Balkan yarmadasnn kuzeydousunda 41 14- 28 36 boylamlar arasndadr. 5.1.1.2. Snrlar Bulgaristan, corafi olarak yarmadann ortasnda yanlzca Balkan devletleriyle evrili tam bir Balkan lkesidir.188 Yaklaik yzlm 110.994 km olan Bulgaristan, kuzeyde Romanya, batda Makedonya ve Srbistan, gneyde Yunanistan, gney douda Trkiye ile snrlara sahiptir. Toplam snrlar 1.808 km.dir. Snrda lkeler: Yunanistan 494 km, (Eskiden Yugoslavya'ya bal olan) Makedonya 148 km, Romanya 608 km, Srbistan 318 km. Trkiye 240 km.dir. Ky eridi uzunluu ise 354 km.dir.189 5.1.1.3. Bakent ve nemli ehirler Bakent Sofyadr. nemli ehirleri, Filibe, Varna, Rusuk, Burgaz, Plevnedir. 5.1.1.4. Dalar eitli yzey ekilleri mevcut olan Bulgaristann arazisi engebeli yapda olup, 2/3 600 m. yksekliin altndadr. zellikle kuzeyinde ve gneydousunda alak alanlar mevcuttur. Bulgaristan, doudan batya uzanan Balkan Dalar ve Rodoplarn ayrd drt blgeden meydana gelir. Bunlardan birincisi Tuna Nehri ile sra dalar
Charalambos Tsardanidis, Evangelos Karafokatis, Greeces Economic Diplomacy Towards the Balkan Countries, Perceptions, cilt V, No. 3 September- November 2002, s. 2. 188 Ekaterina Nikova, Changing Bulgaria In The Changing Balkans, Balkans, A Mirror of The New International Order, ed.by Gnay Gksu zdoan, Kemali Saybal, stanbul, 1995, p.189 189 http://www.balkantimes.com/html2/turkish/country_info_bulgaria.htm#geography#geography
187

76 arasndaki ovalardr. kinci blge, lkeyi batanbaa kesen Balkan Sradalardr. En nemli geidi pka Geididir. nc blge de gneyde bulunan Trakya Ovasdr. Drdnc blge, Rila ve Pirin ve esas olarak Rodoplar iine alr. Bu blgede yalnz Bulgaristann deil, Balkanlarn en yksek tepesi bulunur. En yksek tepe, daha sonra Stalin olarak bilinen 2925 metrelik Musuladr. Balkan dalar lkenin merkezinden dou ve batya uzanr. Rodop dalar batdan douya doru, lkenin gney blmnde uzanr. Pirin, gneybat; Rila, orta batdadr. 5.1.1.5. Akarsular lke akarsular bakmndan zengindir. lkenin en nemli akarsuyu, kuzey snrnn byk blmn izen Tunadr. teki akarsular kktr. Tuna, Meri, skar, Kamya, Tunca, Arda, Yantra, Provadiya, utruma, Mesta bu akarsulardan bazlardr. Bu rmaklardan kuzeydekiler ilkbaharda, gneydekiler de kn maksimum debiye ular. 5.1.1.6. Gller Bulgaristan da ok sayda gl vardr. Bunun yannda be yz civarnda yeralt su kaynaklarnn yars, lk yda scaktr. 5.1.1.7. klim ve Bitki rts Bulgaristanda, Dalar sebebiyle karasal iklimden, Akdeniz iklime deiik iklim eitleri grlr. lkeyi, lml kara iklimi, geici kara iklimi, geici Akdeniz iklimi, Karadeniz iklimi ve da iklimi olarak be eit iklim blgesine ayrabiliriz. Karasal iklim zellikle Tuna ovalarnda, Akdeniz iklimi ise arlkl olarak Balkan Dalarnn gney ksmnda grlr. Yllk ortalama scaklk 13 C, Ocak ortalamas 0 C, Temmuz 22 Cdir. Kuzey ksmlar gneye nazaran daha souktur. Bulgaristan Avrasyann byk biyolojik ve corafi blgelerin birkann birletii noktalarda olmas sebebiyle ok sayda bitki ve hayvan trne ev sahiplii yapar. Bozkr trlerine daha ok kuzey, kuzeydou ve gneydou blgelerinde rastlanr. Gneyde ise, Ege yresine uygun trler grlr.

77

5.1.1.8. Nfus ve Sosyal zellikler 5.1.1.8.1. Nfus 7.707.495 nfusa sahip (2001) olan Bulgaristann etnik yaps, 1.14dir. (2001). Bulgaristanda en byk aznlk genellikle Rodop blgesinin kuzey ve dou ksmlarnda yaayan Trklerdir. Bulgar hkmeti Makedonlar etnik bir aznlk olarak grmemekte, onlar etnik olarak Bulgar kkenli saymaktadr. 5.1.1.8.2. Dil Resmi dil Bulgarcadr. Trke ise en ok konuulan ikinci dildir. 5.1.1.8.3. Din Bulgaristann dini yapsna baklnca lkede, Ortodoks %83,5, Mslman %13, Roma Katolikleri %1,5, Dier Katolikler %0,2, Musevi %0,8, Protestan, Ermeni Grigoriyanlar ve dier %1 gibi bir dalm mevcuttur. (1998) Bulgaristanda kilise ve devlet ayrdr, fakat anayasasnda Ortodoksluk geleneksel din olarak belirtilmitir. Dalarda birok manastr vard. Bularn en nls Sofyann gneybatsndaki Rila Manastrdr.190 Bulgar:

%83,6, Trk: %9,5, Roman: %4,6, Dier: %1,5 eklindedir. Byme oran ise %

5.1.2. Bulgaristann Tarihi


5.1.2.1. Bulgarlarn Kkeni Bulgarlarn Trk soyundan geldikleri kabul edilmektedir. Bu konuyu ilk olarak A. Vambery meydana karmtr.191 Bulgar isminin Trke manas ise karmak, karm anlamndadr. 192 630da Gktrk devleti yklnca Trk birlii dalp, lke, inin etkisi altna girmiti. Avarlar ise lkenin bat blgelerinde hkimiyetini kurduktan sonra,
190 191

Temel Britannica, stanbul, 1992, c.VI. S. 54 A.Vambery, Der Ursprung der Mayyaren, Leipzig, 1982, p. 555 192 A. Caferolu, Eski Uygur Szl, stanbul, 1968 s. 52

78 stanbulu kuatrlarken (626) liderleri lnce Bulgar isimli ilk devletin kurulmasna imkan olumutur.. Bugnk Bulgaristan topraklarnda insan yerleimin izleri Paleolotik, ilk tarmsal topluluklarn ortaya k ise Neolitik alara kadar gider. Blgenin ilk sakinlerinden olan Traklarn gemii, M. 2500 yllarna kadar gider. Bilinen ilk Trak krall M.. 5. yy da kurulmutur. Bulgarlar M.S. 370lerde Hunlarla birlikte Volga rmann batsndaki bozkrlara yerlemilerdir. Sonrasnda yine Hunlarla birlikte geri ekilerek yaklak 460ta, Azak denizinin dou ve kuzey kesimlerini bir yay gibi evreleyen topraklara yerlemilerdir. Kendi balarna ve zaman zaman Slavlarla da birleerek, 6. yy boyunca Bizans imparatorluuna srekli aknlar dzenlediler. Bulgar saldrlar, Avarlarn 560larda Asyadan Avrupaya doru ilerleyileri sonucunda bir tehdit unsuru haline gelmesine kadar srd. Avarlar, sonuta, batdaki Bulgar kabilesi olan Kutugurlar yok ettiler. Dou ksmnda kalan Uturgur kabilesi ise Asyadan yeni gelen Trk aknclarna boyun emek zorunda kald. Bulgar devleti, ancak bu Trk aknclarnn geri ekilmesinden sonra kurulabilmitir. 5.1.2.2. Birinci Bulgar Devleti Bulgarlar ilk byk devletlerini 635te Kuzey Kafkaslarda kurmulardr.193 Kurtun kurduu Byk Bulgar Devletinde, On ouzlarn ounluu oluturduu bilinmektedir. Kurucusunun hayatyla gc snrl olan Bulgar Devleti, prensler aras taht kavgalar ve Hazarlarn basks ile dalmtr.. Yalnz en byk ocuk olan Bayan, Kazan civarnda til (Volga) Bulgar devletini kurdu. nc ocuk olan Asparuh ise kararn bat ynne verip, emrindekilerle Tuna Balkan Devletini kurdu. Kurtun kurduu devlet beylik sistemindeydi. Asparuh ta bey olarak tannmtr. (681)194 Tuna Bulgar Devleti ncesinde beylik il (devlet)in bir alt rtbesiydi.
195

Asparuh adamlaryla Tunaya ilerleyince Bizans mparatoru 4. Constantine (668 685) ile karlat fakat mcadelelerden sonra Bizansllar, Bulgar Devletini tanyp,
193

brahim Kafesolu, Origins of Bulgars, Ankara, 1986, Institute for The Study of Turkish Culture, pp. 1-3 194 Bahareddin el, Trk Kltrnn Gelime alar, stanbul, 1988, s. 230-235

79 yllk vergi demeyi kabul etmilerdir.


196

Bulgarlar, disiplinsiz gruplar halinde

yaayan Slav nfusuyla tanmalarndan sonra, kltrlerinden etkilendiler. Slavlar disipline edip Bizans imparatorluuna kar savunma konumunda kullandlar.197 Bu dnemde Bulgar devleti ile Bizans mparatorluu arasnda sk iliki vard. Bizans mparatoru II. Justinian, Bulgar Han Tervelin yardmyla yeniden tahta gelmitir. (705)198. Bizans mparatorluunda anarinin olduu dnemlerde, stanbula kadar gelen Bulgar ordularnn tehdidiyle, imparator Philippicos tahttan indirilmitir. gelmilerdir. (717718)
200 199

likilerin iyi olduu dnemde Bulgarlar, Bizans kuatan Araplara kar yardma Fakat daha sonra Karm (737754) ve Sever Han dneminde, Bulgar-Bizans ilikileri ktlemi ve savalar olmutur. Bizans mparatoru Nicephoros I, Bulgar tehdidine kar Trakyaya asker kaydrm, fakat Bulgar han Kurumun saldrsnda (809) Bizans kuvvetleri yenilmitir. Ardndan, Bulgarlar Balkan topraklarnda para ve ganimet toplayp ilerlemiledir. Nicephoros I ise, Kurumla yapt savata ldrlmtr. (26 Temmuz 811) 201 Boris Han dneminde, Bulgar tarihi iin ok nemli bir olay oldu. Bu nemli olay Borisin din deitirmesiydi. Balangta Boris, Bizansn etkisinden kurtulabilmek iin Romadaki dini liderlii kabullenmeyi istiyordu. Ama Papann, Bulgaristanda bamsz bir patrikliin kurulmasna raz olmamas ve Borisin stanbulu almay kolaylatraca dncesi sonucunda, stanbuldaki patriklie balanld. 870 ylnda lkeye bir bapiskopos atanmas sonucunda, milli kilise kuruldu. Bu milli kilisenin resmi dili Slavca idi. 864te Bulgarlar Ortodoks Hristiyanl seince, Slav-Bizans kltrnn bir paras haline geldiler ve zamanla Slavlatlar.202 Dinlerini, kltrlerini, geleneklerini deitirip, Yunan alfabesine geip, kendi kltrlerini kaybetmeye baladlar. Daha nce gk tanr inancna sahip olan Bulgarlar 203, bamsz Ortodoks Bulgar Patrikliini kurdular.

. Kafesolu, Trk Milli Kltr, Chapter Social Structure, stanbul 198. A.A. Vasilev. Bizans mparatorluu Tarihi 1,stanbul: 1943, s. 227 197 G. Feher, Turko-Bulgar, Macar ve bunlara akraba milletlerin kltr, (Culture of Turco-Bulgar, Magyar and related nations, Minutes of IInd Congress of Turkish History, 1937, 1943, p.290 198 C.Head,On the Date of Justinian IIs Restoration, Byzantion, XXXXIX, 1970. pp.106 and passim. 199 A.A. Vasilev. Bizans mparatorluu pp.202 and passim 200 V. Bahevliev, Die Protobulgarischen,pp.55-56 201 A.A. Vasilev. Bizans s.352 202 Mehmet Maksudolu, Kuruluunun 700. Ylnda , s.5 203 .K afesolu, Eski Trk Dini, Ankara 1980
196

195

80 Kuzeyden gelen istilalara maruz kalnan drt yz yl sonrasnda, Peenekler, Kumanlar ve Kpaklarn eklenmesi ile Bulgar unsurundaki Trk etkisi glendi. Fakat Hristiyanla bal kalmalar, daha sonralar Mslman Trklerle kaynamalarn engelledi. Ayn zamanda Slav diline bal kalmalar da Osmanllarn resmen tand Rum Ortodoks kilisesine hkim olan Rumlarn etkilerinden korunmalarn salad. Borisin ortanca olu Simeonun (893927) hkmdarl dneminde, Byk Bulgaristan yolunda en nemli iler yapld. Simeon, Srp topraklarn, Belgrat, Bat Makedonya ve Arnavutluka kadar ald. lkesinin snrlarn gneybatda Adriyatik kylarndan, Sava ve Drina rmaklarna kadar geniletti. Simeon Edirneyi iki kere (914 ve 923) ele geirdi. stanbulu kuatt. Onun dneminde Bulgar uygarl byk bir gelime gsterdi, edebiyat geliti ve Bakent Preslav, byk saraylar ve kiliseleriyle Konstantinopolise rakip olarak grld. Simeonun lmnden sonra Bulgar devleti zayflamaya balamtr. Hanedanlk iin i kavgalar, Bizans kkrtmalar, Srplarn dmanl sonucunda iyice zayflayan lkeden, Srbistan 933te bamszln kazand. Yklma, ar II. Boris dneminde oldu. lkeyi nce Kiewli Ruslar, (967972 istilas) sonra da Bizans mparatoru oannes Tmiskes ynetimindeki Bizansllar igal etti. Sonrasnda, II. Boris tahttan indirildi. Bizans, ayn zamanda patriklii de kaldrd. Yalnz Bat Bulgaristan bamszln koruyabildi. Bizans basksnn sertlii, iddeti milli bir ayaklanma dourdu. (980) Samuel, (9801014) Bulgaristann kuzey kesimlerini ve Srbistan ele geirerek yeniden bir Bulgar devleti kurabildi. Fakat 1014te Bizans imparatoru II. Basileios, Bulgar ordusunu yenince devletin sonu da geldi. Basileios, bu sava sonrasnda esir ald 15 bin askerin gzlerini oydurarak Bulgar celld olarak ad yapmtr. Samuel bu olayn zntsyle ld ve lke Bizans hkimiyetine gemi oldu. 5.1.2.3. kinci Bulgar Devleti Bizans hkimiyeti 10181186 yllar arasnda srmtr. 11. yy.n ikinci yarsndan itibaren Bulgaristanda igal aknlar yapan Peenekler ve zellikle Kumanlar, lkede Bizansa kar ayaklanmalar desteklediler. Trnova beyleri olan

81 van ve Petr Asen kardelerin Bizansn Anadoluda, Seluklu Trkleriyle mcadelesini frsat bilerek kardklar ayaklanma sonucunda, Bulgaristann kuzey kesimi 1185te yeniden bamszlk kazand. Bulgaristann eski bakenti Preslav alnnca Bizans kendileriyle bara zorland. Asen slalesi Kuman kkenli olduundan, Kumanlardan byk yardm grmtr. Asenin ikinci kardei Kaloyan, Macaristanla da savaarak lke snrlarn, Gneyde Filibeyi, Makedonyann byk ksmn ve batda da Ni ve Sofyay iine alacak ekilde geniletti. Kaloyan, Bulgar kilisesinin Roma kilisesi ile birlemesini kabul ederek Papa nnocentiustan krallk tac almtr. (1204) Papaln bu tanmas sonucunda kinci Bulgar Devleti, Avrupa tarafndan da tannm oldu. Bulgar Devleti, en parlak an II. Asen (12181241) dneminde yaamtr. II. Asen, Edirne ve Dimetoka dhil Trakyay, Makedonyay, Arnavutluku ve Banat snrlarna katmtr. Ayn zamanda, znik Rum imparatorluu ile anlaarak Bulgar kilisesini Patriklik haline getirmitir. II. Asen dneminde lke zenginli artm, ticaret, edebiyat ve sanat alanlarnda gelimeler olmutur. Bulgar devletinin Balkanlarn en gl devleti olduu yllarda, byk bir tehlike kaplarna yaklamtr. Dnyay kasp kavuran Mool istilas sonunda, Bulgaristan kmeye balamtr. Hkmdarlar da gl bir hkimiyet kurma baarsn gsterememilerdir. Bulgarlar Altnordu devrinde, (12831452) biraz toparlanp varlklarn devam ettirmilerse de Altnordu Han Pulat, Timurun saldrsna uramtr. 1391de ise Timurlenkin Altnordu han Toktama kar giritii seferde Altnordu ehirleriyle birlikte, dil Bulgarlarnn ehirleri de yklmtr Bundan sonra Bulgarlar Kazan Hanlna tabi olarak yaamlardr.204 Balkanlara giren yeni ve ok kuvvetli bir g, Bulgar devletinin asl sonunu getirmitir. Osmanllar, 1362de Plovdivi, 1382de de Sofyay ele geirdiler. Balkanlarda hkimiyetleri iin nemli bir atlama ta olan Kosovada (1389) Srp,

204

Mehmet Maksudolu, Kuruluunun 700. Ylnd , s.6

82 Hrvat ve Bosna glerini bozguna uratan Osmanllar, van imann zerine ynelmilerdir. Bakent Trnova, 1393te Osmanl hkimiyetine gemitir. Bylece II. Bulgar Devletinin de sonu gelmitir. 5.1.2.4. Osmanl Hkimiyetinde Bulgaristan Trk ordusu, I. Murat dneminde (13601389) Gney Bulgaristan fethetmesine karn, 3 byk ehrin hkimiyet altna alnmas Yldrm Bayezid dneminde olmutur.205 Yldrm Bayezit, 1392de Bulgaristana bir ordu gndererek bakenti Trnovay, sonra Nibolu, Silistre ve Vidini ele geirerek buralara Trkleri yerletirmitir. Bu ehirlerin ayn zamanda kalelerini takviye edip, Trk garnizonlar haline getirmitir. Bylece Dou Bulgaristan 1393ten itibaren Osmanl vilayeti haline gelmitir.206 Bu tarihe kadar Karadenizin kuzeyinden gelip Bulgaristana yerleen Trk boylar, bundan sonra Anadoludan g etmeye balamlardr.207 Osmanl hkimiyeti 13961878 arasnda, 500 yllk bir uzunca bir sre Bulgaristana hkim olmutur. Yeni gle birlikte, Bulgaristana birlik ve merkezi idare gelmitir. Osmanl iskn projesi ile Anadoludan gelen Trklerin yerletirildii Bulgaristan, Sofyada oturan Rumeli Beylerbeyi ynetirdi. lke, Silistre, Nibolu, Sofya ve irmen sancaklarna ayrlmt. ehirlere yerleen Trkler, Trk-Mslman kardeliini gstermilerdir. Osmanllar, tarada ise genellikle yeni kyler oluturmulardr. Tekkeler, zaviyeler gibi dini kurumlar, yerleim hayatnn merkezini oluturmutur.208 Gelilerinden ok ksa sre sonra Osmanllar, Bulgaristan dier blgeler gibi gelitirmek iin, kprler, hamamlar, camiler, vakflar ve dier sosyal kurumlar oluturmulardr.209 Osmanllar zamannda lke, merkeze yaknl ve sefer yollar zerinde olmas sebebiyle byk lde gelimitir. Osmanllar, Bulgar tccarlarna byk haklar vermilerdir. Hristiyan
205 206

mer Turan, The Turkish Minority in Bulgaria, Ankara, Trk Tarih Kurumu Basmevi, 1998, s.

18

Mustafa Cezar, Mithat Sertolu, Mufassal Osmanl Tarihi, C. 1, stanbul, ehir Matbaas, 1957,s.157 207 Refik Korkud, Bulgar Ynetimi ve Tarihi Yalan, Ankara, Trkiye Fikir Ajans,1986, s. 4 208 Yaar Ycel, Balkanlarda Trk Yerlemesi ve Sonular Bulgaristanda Trk Varl I, Ankara, 1987, s.6975 209 A. Taha zaydn Bulgaristanda Trk-slam Eserleri, Vakflar Dergisi, S. 17, Ankara, 1983, s.112

83 halka askerlik zorunluluu yoktu. Dinleri ve dilleri bakmndan bir zorlama ve asimile abas yaanmamtr. Mslmanlardan fazla olarak sadece, cizye vergisi dyorlard. Bulgar halk iilerini, dini yetkileri yannda idari yetkileri de olan knez adl yneticilerce ynetilmekteydi. Bulgaristanda, Osmanl idaresine kar 17. yzyln sonuna dein yalnzca bir ciddi ayaklanma giriimi grlmtr. Gl dnemlerinde blgede sorunla karlamayan Osmanl idaresi, 1683'teki baarsz II. Viyana Kuatmas'ndan sonra zayflamasyla birlikte Balkanlar'da anari yaylmtr. Toprak sisteminin bozulmas, halkn honutsuzluunu getirmitir. Sistem bozulunca, babadan oula geen yeni bir snf domutur. Ayanlar, aalar, beyler gurubu devletle halkn arasna girdi. Bu gruplar, devletin maln kendi ellerine almlardr.210 Osmanl ynetimine meydan okuyan asker kaaklarnn, haydutlarn basklar, 18. yzyln sonlarna doru durumu daha da ktletirmitir. Vidin'de Pazvandolu Osman (17581807) adl bir feodal bey 1794'te bamszln ilan etmitir.211 Rusya'nn, Balkanlardaki Ortodoks Hristiyanlarn koruyucusu olduu iddias, 1774'te imzalanan Kk Kaynarca Antlamasnda resmen yer almtr. 18. yy da Bulgarlar, dier Balkan milletlerinin uyan hareketlerine katlmadlar. Avrupa'da da Bulgar halknn varl pek bilinmiyordu; nk Bulgarlar, corafi konumlarndan dolay Hristiyanlktan soyutlanm hiimde yayorlard. ehirlerde yerlemi, ticaretle uraan, ekonomik gc elinde bulunduran Rumlar, Bulgarlar Rumlatrmaya alyorlard. Rumlatrma abalarna ilk tepki Bulgar rahiplerince verildi. Bulgaristan'daki ulusal hareket, Bulgar arlar ve azizleri zerine Bulgar milletinin arlarnn ve Azizlerinin Tarihi adl bir kitap (1762) yazan kei Paisiy ve daha sonra Piskopos Sofroniy tarafndan kaleme alnan yazlarla balatld. Paisi, Bulgarlarn kendi milli

210 211

Halil nalck, Tanzimat ve Bulgar Meselesi, Ankara, 1943, s. 83-90 Ycel Ozankaya, Osmanl mparatorluunda Dal syanlar, Ankara, 1983, s.79-84

84 karakterlerini ve dillerini gururla dile getirmelerini istemekteydi.212 1824'ten sonra ada Bulgar diliyle yazlm baz yaptlar ortaya kt. 1835'te Gabrovo'da ilk Bulgar Okulu ald. On yl iinde 50 kadar Bulgar Okulu ve be Bulgar basmevi etkinlik gstermeye balad. Bu kltrel gelime, Rum- Yunan din adamlarnn etki ve otoritesine kar bir hareketin domasn salad. Bunda Ruslarn da destei byktr. 182829 Trk-Rus harbinde, Rusya yannda savaan Bulgarlar sava sonrasnda Eflaka, Bodana ve Osmanlnn da kabul etmesiyle, yeniden memleketlerine dndler. Bunlar iyi kullanan Ruslar Bulgaristanda faaliyet alan bulup, Bulgar milliyetiliini desteklemilerdir. 1828'den sonra grlen askeri ayaklanmalarn nderleri atasnda Georgi Mamarev, Georgi Rakovski, Panayot Hitov, Hac Dimitr ve Stefan Karaca bulunuyordu. Krk yl boyunca Bulgar milliyetiliinin ncleri Yunan etkisinden bamsz, zerk bir kiliseye sahip olmak iin mcadele vermilerdir. Patrikhane ve Rum rahiplerine kar mcadele veren Bulgarlar, tm Rum rahiplerini Bulgar ehirlerinden kovdular. (1825) Osmanl Sultan, 28 ubat 1870te bir ferman yaynlayarak aralarnda Ni, Pirot ve Veles de (bugn Titov Veles) bulunan 15 blge zerinde Bulgaristan piskoposluunun yetki sahibi olduunu aklad.213 Buna gre ilk piskopos, ubat 1872'de seildi. Rumlarn ruhani meclisi de Bulgarlarn dinden sapm olduklarn ilan etmesiyle, iki kilise birbirinden tamamen ayrlm oldu. 5.1.2.5. Bulgaristann Bamszl Bulgar milli hareketi, Osmanl Devleti hkimiyetindeki dier gney Avrupa lkelerininkinden daha ge olumutur. Bunun sebeplerine baklrsa; Bulgarlar, dier milletler kadar milli bilince henz sahip deillerdi. Osmanlya sadk olarak bilinirlerdi. Corafi olarak ta merkez stanbula yaknlklar, blgenin kontroln daha kolay klyordu. Ayn zamanda yksek orandaki Mslman nfusu da bu durumda dier nemli etkendir.214

212

J.F Clarke, Father Paisii and Bulgarian History Teachers of History, (ed.)H.S Hughes, Cornell Universty Press, 1954, pp.258283 213 mer Turan, The Turkish Minority in , 1998, s. 43 214 mer Turan, The Turkish Minority in , 1998, s. 38

85 1835ten itibaren Ruslarn desteiyle Bulgar milliyetileri, bir takm isyan hareketleri sonunda byk devletlerin ilgilerini blgeye ekip, bamszlklarn kazanmak iin karklk karmaya baladlar. zellikle 1860lardan sonra ayaklanma hareketleri hzland. 1869da Bkrete kurulan Bulgar Merkezi htilal Komitesi, byk bir isyan hareketi planlad. 1875te balatlan byk isyan, iddetle bastrlmtr. Aralk 1876da stanbulda toplanan byk devletler, iki muhtar blge oluturulmasn teklif ettiler. Fakat Osmanl, bu teklifi reddetti. Bunun zerine 24 Nisan 1877de, Osmanl Devletine kar sava ilan edildi. Bulgarlar da savata Ruslara katlp destek verdiler. Rus kuvvetlerinin atalca'ya kadar ilerlemesi zerine, Osmanl ynetimi Bulgarlarn hemen btn isteklerini karlayan Ayastafanos (Yeilky) Antlamas'n kabul etmek zorunda kald. Pirot, skp, Ohri, Dibar (Debre), Kastoria (Kesriye) ve Vranje'yi (Vranya) iine alan ve Balkan Yarmadasnn bete n kapsayan, yaklak 4 milyon nfuslu bir Bulgar Prenslii kurulmutur. Avusturya, ngiltere ve Osmanl devletleri, Bulgaristann Rusyann etkisi altnda olmasndan honutsuzlar sebebiyle duruma mdahale ettiler. Berlin Kongresi sonrasnda imzalanan 13 Temmuz 1878 tarihli Berlin Antlamas'yla, Bulgaristan Prenslii'nin snrlar daraltlmtr. Makedonya'nn hemen hemen tamam Osmanllara geri verilmitir. Samokov, Pirot, Kstendil, Vranje ve Ni de Srbistan'a brakld. Antlamaya gre Bulgaristan Prenslii zerk, ama Osmanllara bal olacakt. Halkn setii bir prens, Bab- Ali tarafndan da tasdik edilecek ve bakenti Sofya olacakt. Benzer biimde, Balkan ve Rodop dalar arasndaki blgede gene zerk, ama Osmanllara bal Rumeli-i arki Vilayeti ad altnda Dou Rumeli Vilayeti kuruldu. Bu vilayet, Bab- Alinin setii Hristiyan bir vali tarafndan idare edilecek ve Bakenti Filibe olacakt. Bulgar kurucu meclisi 22 ubat 1879'da Trnova'da topland. yeler ounlukla kyllerden ve liberallerden olumaktayd. Bu meclis, bir demokratik anayasa hazrlamtr. 29 Nisan 1879'da toplanan ilk parlamento, Rus arnn 22 yandaki yeeni Aleksandr Battenbergi Bulgar prensi seildi. I. Aleksandr, bir Bulgar prensinden ok Rusya'nn d ve i politikadaki temsilcisi gibi hareket etti. Bulgaristan Rusyadan beraberinde getirdii generallerle idare etmeye balad. Bu uygulamalar ile ksa srede Bulgar liberallerini karsna ald. Byk

86 devletler Bulgaristanda Rus nfuzunu istemediklerinden, ierden ve dardan bir nfuz mcadelesi balad. Bulgar prensi Rus ar ile bozuunca hkmeti Karavelova devretti. nce muhafazakr bir hkmet, sonra da halkn basksyla, Aleksandr Tsankov bakanlnda liberal bir hkmet kuruldu. Dou Rumeli'de farkl siyasi dnceleri olan Muhafazakr ve Liberal partiler vard. Rus yanls bir politika izleyen Muhafazakrlar, Bulgaristan Prensliiyle birlemek iin zamann gelmediini savunuyordu. Fakat Liberal Komitaclar, 18 Eyll 1885te yaptklar darbede valiyi tutuklayarak, arki Rumeli vilayetini Bulgaristanla birletirdiler. Prens I. Aleksandr Plovdv'e giderek hkmeti devrald. Kendi nfuz alan iinde, kendisine danlmadan yaplan bu hareketten Rusya rahatszd ve Dou Rumeli'de yeniden Osmanl otoriterinin kurulmasn istedi. Bulgaristann kuvvetlenecei iin duruma kar olan, byk devletler ise bu duruma onay verdi ve destekledi. Osmanl devleti de durumu kabul etmek zorunda kald. Bu karklklardan yararlanmak isteyen Srbistan, Bulgaristana saldrd (14 Kasm 1885). Fakat Srp kuvvetleri, Bulgar ordusuna yenildi. Bulgaristan, Bkre Antlamas (3 Mart 1886) ve Tophane Konferansyla (5 Nisan 1886) durumunu kuvvetlendirdi. Rus desteini yitiren Aleksandr, Ruslarn basksyla tahtn kesin olarak brakt. (7 Eyll 1886). Byk Meclis 7 Temmuz 1887'de Saksonya-Coburg-Gotha slalesinden, Louis-Philippe'nin torunu Ferdinand' prens seti.215 Hkmetin bana da Stefan Stambulov geldi. Rusya buna kar karak Osmanl ynetiminden seimi onaylatmasn istedi. Byk devletler Ferdinandn meruluunu kabul etmediklerinden ve Rus desteinin ekilmesi lkeyi byk glklere ittiinden, Bulgaristann hi dostu kalmamt.216 Babakanla getirilen, Osmanllarla dostluk kurmaya alan Stambulov, 1894'te Prens Ferdinand'n Ruslarn desteini kazanmaya ynelik bir politika izlemesi nedeniyle grevinden istifa etti. Yerini alan Konslantin Stoilov'un babakanl srasnda Bulgar hkmeti,
215 216

mer Turan, The Turkish Minority in , , s. 69 Misha Glenny, Balkanlar: s.171

87 Rusya yanls bir izgi benimsedi. Ferdinand, 14 ubat l896'da byk olu Prens Boris'i (sonra III. Boris) Ortodoks Kilisesinde vaftiz ettirdi ve vaftiz babalm Rus ar II. Nikolay yapt. Rusya'yla uzlamay gvence altna alan bu davran Avusturya-Macaristan'n honutsuzluuna yol at. Byk devletlerin onay zerine Osmanllar, 14 Mart 1896'da Ferdinand', Bulgaristan prensi ve Dou Rumeli genel valisi olarak atad. Bylece, Bulgaristan'da Rus etkisi artmaya balad. Rusya ve Avusturya nfuz mcadelesi sonucunda Bulgaristan, Makedonya meselesini milletleraras bir mesele haline getirdi. 1903te balayan ayaklanma, Osmanl Devleti ile Bulgaristann arasn iyice at. Avusturyaya ile dostluk kuran Ferdinand, Avusturya'nn Bosna-Hersek'i ilhakndan bir gn nce, 5 Ekim 1908'de Dou Rumeli'yi de kapsayarak biimde Bulgaristan'n bamszln ilan ederek, ar unvan ald.217 Zor durumda kalan Osmanl Devleti 100 milyon mark karlnda Rumeli-i arki eyaletini Bulgaristana brakt. (Nisan 1909). 5.1.2.6. Krallk Dnemi Rusyann kkrtmasyla Osmanllara kar bir Balkan ittifak aray balad. Bulgaristan, Yunanistan, Srbistan ve Karada arasnda gizli ittifak antlamalar imzaland. 8 Ekim 1912de, Karadan Osmanl Devletine sava ilann, 13 Ekim 1912de Yunanistan devam ettirdi. Bulgarlar bu savata daha aktifti. Bulgar ordular hzl bir ilerleyie getiler. Krkkilise ve Lleburgaz savalarn kazanmalarnn ardndan atekes ilan edildi. (3 Aralk 1912). Bar grmeleri Londrada yapld. Ancak Edirne zerinde anlamaya varlamaynca tekrar balayan savata (3 ubat 1913) Bulgaristan stn kt ve yeniden atekes ilan edildi (16 Nisan 1913). Londra Konferansnda taraflar bir araya gelip, Osmanl Devletine Enez-Midya hattnn dousuna ekilmeyi kabul ettirdiler. Ayrca Arnavutluun bamszln da kabul ettirdiler. Savatan galip kan Balkan devletlerinin kendi arasnda anlamaya varmas gt. zellikle Makedonyann paylalmas konusu problem oldu. Sonucunda Bulgaristann; Srp ve Yunanllara kar sava amasyla II. Balkan sava balam oldu. Durumdan faydalanmak isteyen Osmanl Devleti ise, snr kabul edilen Enez-Midya hattn ap Edirneyi

217

mer Turan, The Turkish Minority in Bulgaria, 1998, s. 76

88 ve Meri nehrine kadar olan topraklar geri ald. Sava sonunda yenilen Bulgaristan imzalanan Bkre Antlamas (10 Austos 1913) ile Makedonyay brakt ve Dobrucay Romanyaya verdi. Makedonya, Srbistan ve Yunanistan tarafndan paylald. Edirne ve Dedeaa yolu da stanbul Antlamasyla ( 29 Eyll 1913) Osmanl devletine brakld. I. Dnya Savanda, balarda sren tarafszlk dncesi yerini Almanya yannda olma kararna brakmtr. 6 Eyll 1914te ittifak devletleri ile antlama imzalayan Bulgaristan, savata safn belirlemi oldu. 14 Ekim 1915te Srbistana saldrmasyla da fiilen savaa katlm oldu. Balangta kazanlan baarlardan sonra, lkede skntlarn olmas, sava kartlarnn glenmesi ve cephedeki baarszlklar, Bulgaristan zor duruma soktu. Bulgaristann savaa girmesinde halkn ancak yarsnn desteini alnmt. Savan, 1012. aynda Almanya ile ittifaka duyulan heyecan tmyle tkenmiti. Bunun iin pek ok sebep varsa da ilki ve en nemlisi verilen kayplard. Resmi istatistiklere gre Bulgarlar 101.224 l ve 144.026 yaral vermilerdi. Bu, savaan lkelerde nfus bana verilen en byk kaypt. Kyllerinin askere alnmas ve iki yl st ste yaanan kuraklk sonucunda, lke ekonomisinin temeli olan tarm tmyle kmt. Rejimin el koymas nedeniyle, 1918 Hazirannda lkede at ve sr kalmamt. Yal ve sakatlarn, arabalarn kendilerinin ektii grlyordu.
218

Honutsuzluklardan

dolay Kral Ferdinand tahttan ekilerek, yerine olu III. Borisi brakt. (3 Ekim). Neuilly Antlamasna gre silahszlandrlan Bulgaristan, (ordusunu 33.000 kiiye indirdi ve hava kuvvetlerini datt) ar bir tazminat demeyi kabul etti. Bunun yannda Dobrucann gneyi Romanyaya; aribrod, Strumitsa Yugoslavyaya; Makedonyada kazanlan topraklar da Yunanistana brakld. Neuilly Antlamas eski Bulgar ynetiminin hatas olmasna ramen antlamay imzalamak, 1919da babakan olacak Stabboliyskiye kalacaktr.219 Sava sonrasnda ifti Partisi lideri Aleksandr Stamboliyskinin

etkinliinde bir Bulgaristan grnmeye balad. 28 Ekim 1920 seimlerinde ciddi baar kazanan Stamboliyski, babakan olduktan sonra kyl demokrasisi kurmak
218 219

Richard Crampton, Bulgaria 18781918: A History, Boulder, Col, 1983. s.480 Sibel Turan, Trk D Politikasna Yn Veren Etkenlerin ., s.299

89 istiyordu. Bu amala, toprak reformu ve zorunlu hizmet uygulamasn getirdi. Fakat zellikle d politika anlay lke milliyetileri tarafndan tasvip edilmedi. Dobruca, Trakya ve Makedonyada rgtlenmi Bulgar milliyetilerinin saldrlar, d politikada sorun oluturmaktayd. Staboliyski, bunlar engelleme alyordu. Sonunda Milliyetiler ve subaylar darbe yaptlar. ( 89 Haziran 1923 gecesi) Darbe srasnda da Stanbuliyski ldrlmtr. Darbenin ardndan oluturulan yeni hkmette, liberaller, iftiler ve komnist partiler yoktu. Babakanla Aleksandr Tsankov getirildi. Bu tarihten sonra yine olaylar balad. lke, i savan eiine geldi. Sonunda bastrlan isyanlarn ardndan Tsankon istifa ederek, ( 2 Ocak 1926) yerine Andrei Lyapev getirildi. Lyapev dneminde dzenin tekrar salanmas ve ortamn durulmas iin siyasi af ilan edildi. Trkiyeyle dostluk antlamas imzaland. (18 Ekim 1925) Lyapev hkmetinin grevi, 21 Haziran 1931de son buldu. 12 Ekim 1931de kurulan Ulusal Blok hkmetinde liberal, demokratik, ifti ve radikal partiler yer almaktayd ve bakan Nikola Muanovdu. 1932den sonra Bulgaristan da etkileyen Byk Bunalmla, dier Balkan lkelerinde olduu gibi baskc ve otoriter rejimler grlmeye baland. zellikle 1935te Kral III. Boris, lkeyi totaliter bir rejimle ynetmek iin tm yetkileri elinde toplad.

5.1.2.7. kinci Dnya Sava Yllar Bulgaristan, yeniden ordu kurabilme hakkna, imzalad Balkan Antant (31 Temmuz 1938) ile kavutu. Kurulan Bogdan Filov hkmeti, (15 ubat 1940) Alman yanls politika izlemeye balad. SSCB, Romanyadan Basarabyay alnca, Almanyann basksyla, Bulgaristan da gney Dobrucay ald. (7 Eyll 1940) Almanyaya yaklaan Bulgaristann Anti-Komitern Pakta katlmasyla (Mart 1941) lke, Alman kuvvetleri iin stratejik bir s haline geldi. Hitler, Bulgar kuvvetlerinin, Yunan ve Srp Makedonyalarna girmelerine izin verdi. 1941de Hitler SSCBye saldrdnda, Bulgar birlikleri sava amamt. Almanya tarafndan, ABD ve ngiltereye sava amaya srklendilerse de SSCByle ilikilerini kesmemilerdir. Sofya, sava srasnda hem Alman hem de Sovyet askeri ataelerinin bulunduu tek bakent oldu. 1944te Sovyet Ordular

90 Bulgar snrna ylarak, Bulgaristana sava ilan etti. lkeyi igal eden SSCB, Bulgaristan kendi safna ekerek, kendi savat cephelerde Bulgarlar da kullanmaya balamtr. 9 Eyll 1944te balayan Vatan cephesinin nderliindeki ayaklanmalardan sonra, hkmet binalar ele geirildi ve Kimon Georgiev bakanlnda yeni bir hkmet kuruldu. ttifak devletleriyle barn (Moskova Mtarekesi, 28 Ekim 1944) ardndan, eski ideolojiden siyasi ve askeri yneticiler yarglanarak idam edildiler. Toplam 2680 kiiye idam cezas verildi. ( 3 Kral naibi, 22 bakan, 68 meclis yesi, kral III. Borisin 8 danman) 8 Eyll 1946 referandumunda, halkn yzde 92sinin Bulgaristann bir Cumhuriyet olmas ynnde oy kullanmasnn ardndan, Kral III. Simeon ve ana kralie, lkeyi terk etmilerdir. (16 Eyll 1946) 27 Ekim 1946 seimleri sonucunda Vatan Cephesince kurulan hkmete, Dimitrov babakan oldu. 4 Aralk 1947de, Rus ve Yugoslav anayasalar rnek alnarak yaplan anayasa yrrle girdi. Ayn yln sonunda ise Sovyet igal birlikleri lkeyi terk etmitir Sovyet Birlikleri lkeyi terk etmesine ramen, Bulgaristan ve SSCB arasndaki ilikiler kuvvetlenmeye balamtr. Bulgar ordusu Sovyet yardm ve ynetimi altnda yeniden kuruldu. Toplum yaps, sosyalist modele gre yeniden yaplandrlmaya alld. Bu gelimeler zerine ABD, 1950de Bulgaristanla diplomatik ilikilerini kesti. Stalinin 1953te lmnden sonra, Bulgaristan d siyasetinde deiiklikler olmutur. Aralk 1955te Bulgaristan, Birlemi Milletlere ye oldu. Mart 1959da ise, ABD ile ilikiler yeniden normale dnd. 27 Mart 1966 seimlerini Vatan cephesi kazand. Todor Jivkov, 11 Mart 1966da tekrar seildi. ktisadi kalknmay ngren plannda (196670 aras) milli gelirde sanayinin paynn arttrlmas ngrlmekteydi. 1980 ortalarndan itibaren, merkezi planlamann daha esnek yaplmas ynnde uygulamalar yapld. Bulgaristann Yugoslavya ile ilikilerinde Makedonyallarn haklar sorunu problem olarak kalmtr.

91 Bulgaristann Trkiye ile ilikileri ise, 1985 bandan itibaren Trk aznla kar uygulanlan, Trk adlarnn Slavlatrlmas, Trke eitim ve dini ibadet alanlarnda baskc davranlmas ve dayatmalar ile gerilmitir.

5.2. Romanya
5.2.1. Genel Bilgiler
5.2.1.1. Corafi Konumu ve zellikleri Romanya orta Avrupada, Balkan yarmadasnn kuzeyinde, Tunann alt ksmnda Karadenize snr olan bir lkedir. 43 37 07 ile 48 15 06 kuzey meridyenleri ve 20 15 44 ile 29 4124 kuzey paralelleri arasndadr. nemli bir corafi konuma sahip olan Romanya, Karadeniz ve Tuna balantlarnn yan sra kmr, doalgaz, petrol gibi nemli yeralt zenginliklerine sahiptir. Ayn zamanda Romanyada ekilebilir tarm arazileri ok genitir. 5.2.1.2.Snrlar 238,391 km yzlm olan Romanyann 735 km. si batdan douya, 530 km. si kuzeyden gneye uzanr. Gneydouda Karadenizde 190 km.lik kys vardr. Romanyann komular, Kuzey-Dou tarafnda Moldova Cumhuriyeti, Kuzey ve Kuzey-Dou'da Ukrayna, Kuzey-Bat'da Macaristan, Gney-Bat'da Srbistan, Gney'de Bulgaristan ve Gney-Dou'da Karadeniz'dir. Karpat dalar, kuzeybat snrndan girer ve lke merkezinde geni bir yay izerek Tuna rmana ular. Karpat dalarnn kuzey ve bat yamalaryla evrelenen blgeye Transilvanya denir. Karpat dalar ile SSCB arasnda kalan blgeye ise Moldovya (eski Bodan) denir. Gney yamalar ile Tuna rma arasndaki ova Eflak adn alr.220 5.2.1.3. Din Romenlerin % 86,8'i Ortodoks, % 5,1'i Romano-Katolik, % 3,5'i Reformat, 1'i, Yunan-Katolik, % 1'i Baptist ve dierleri Adventist, Unitariyen, Mslman ve Musevi'dir. Romanya Anayasasna gre din serbesttir.
220

Temel Britannica, ., c.14 s.277

92 5.2.1.4. Nfus ve Etnik Guruplar Romanya nfusu 2000 saymlarna gre 21.700.000dir. Etnik Gruplar (%) Romen Macar ingene Alman Ukraynal Trk+Tatar Srp Slovak Dierleri : 89,5 : 7,1 : 1,8 : 0,5 : 0,3 : 0,2 : 0,1 : 0,1 : 0,3 221

Rus-Lippovan : 0,2

5.2.1.5. Balca ehirleri Bkre, Braov, Timioara, Ya, Kstence, Cluj-Napoa, Galati, Braila, Ploeti, Craiova, Oradea, Sibiu, Tirgi, Mure, Baia Mare 5.2.1.6. klim klim Avrupann ktasal zelliklerini yanstr. Yazlar scak ve klar souktur. zellikle dalarda kar ya younken lkenin gney kesimleri nispeten lktr. En scak ay Temmuz (ortalama 1630 derece), en souk ay ise Ocaktr (ortalama eksi 71 derece). Buna karlk en az ya alan ay ubat, en fazla ya alan ay ise Haziran aydr.222

221 222

http://www.tika.gov.tr/Dosyalar/Romanya.doc http://www.tika.gov.tr/Dosyalar/Romanya.doc

93

5.2.2.Tarihi
5.2.2.1. Osmanl ncesi Romanya Paleolitik alardan beri, bugnk Romanya topraklar zerinde insanlarn yaad yaplan arkeolojik kazlardan anlalmtr.223 Bronz anda blgeye Traklar yerlemitir. Traklar ilk demir anda iki kola blnm ve Rumenlerin atalar olan Dalar (Dachians) olumutur. Roma hkimiyetine giren Dalar asimile edilmi, Latince dilini konuur hale gelmitir. Bugnk Romanyallar, dilleriyle birlikte Dou Roma dnyasnn torunlarndandr.224 Dalar, M.. 100 ve 275 yllar arasnda Roma hkimiyetinde kalmlardr. Romann blgeden ekilmesiyle, dou ve kuzeyden gelen aknlara maruz kalmlardr. Ancak 13.yy.dan sonra Erdel olduka bamsz bir prenslik durumuna geldi. 14. yy.da blgede iki Rumen devleti domutur. Bunlar; Gneyde Eflak (1330) ve douda Bodan (1359)dr. Her iki devlette, bir voyvoda ya da hospodar tarafndan ynetilmekteydi. 16. yy.da her iki devlet Eflak ve Bodan eyaletleri olarak Osmanl ynetimine gemitir. 5.2.2.2. Osmanl Dnemi Osmanl ordular her ynden gneydou Avrupaya girince, Rumenler de Trk hkimiyetini kabul etmek zorunda kalmlardr. 15. yy.da Eflak (Wallacia), 16. yy da Moldovya Trk hkimiyetine gemitir. Trkler, Rumen tebaalarnn dinlerine, dillerine ve geleneklerine sayg gstermi, geni bir otonomi vermilerdir. Rumenler kendi prenslerini serbest seimle seebilmektelerdi. Prenslerin i ilerine ve voyvodalarn ayrcalklarna karlmyordu. Sadece Osmanl hkimiyetinin kabul ve vergi denmesi istenmekteydi. Osmanl dndaki Rumenlerin durumu daha ktyd.225 Fakat Osmanl devleti g yitirdike, komu gl devletler devreye girmeye balad. 1699 Karlofa antlamasyla Transilvanya, 1718 Pasorofa Antlamas ile Banat ve 1775 de Bukovina Avusturya hkimiyetine gemitir. Osmanl hkimiyeti zayfladka Ruslar da devreye girmi, 1774 Kk Kaynarca Antlamasyla blgedeki Hristiyan tebaann koruyuculuunu kazanmlardr. Avusturya, 18. yy da Erdel blgesini topraklarna katt. Ardndan da
223 224

Constantin C. Giurescu, Chronollogical History of Romania, , Bucharest, 1972. s. 11 Romania, Directory 1997, Bucharest, 1997, s.20

94 Bukavina'y ald. (1775). Rusya da Basarabya'y ele geirdi. Osmanl zayfladka bir yandan Rumen milli hareketi artarken, bir taraftan da blgede koruyuculuk grevini Rusya stlenmeye balad. 1822de Osmanllarn uyguladklar, Fener Rum ynetimine son verildi. Edirne Antlamasndan (1829) sonra ar'n basksyla yaplan rejim deiiklii ile yeni yneticiler yaam boyu seilmeye balamasna ramen, 1849 Baltaliman antlamasyla bu sre 7 yla indirildi. Krm sava (185356) srasnda Rusya, sonra da Avusturya ordularnca blge igale uram, sonrasnda imzalanan Paris Antlamasyla (1856) zerk prensliklere dntrlm ve prenslikler byk devletlerin gvencesi altna girmitir. Bu prenslikler, 1859da Romanya adyla birlemi ve bana bir Alman prens olan I. Carol getirilmitir. 5.2.2.3. Bamszlk ve Sonras Rumen milliyetilii ge, fakat hzl geliti. Romanya, 9 Mays 1877'de bamszln ilan etmitir. 187778 savanda Rusya'nn yannda savaa katlan Rumenler, Plevne kuatmasnda Rus ordusuna kritik yardmlarda bulunmulardr.226 1878de yaplan Berlin Antlamas ile Romanya tam bamszlna kavutu ve I. Carol ta giyerek kral oldu. Antlama gerei Basarabya Rusyaya verildi. Karadeniz kysndaki Trk ve Bulgar nfusun youn olduu Dobruca, Romanya topraklarna katld.227 1878de bamsz prenslik ve 1881 de krallk olan Romanya 127.584 km2 idi. Nfusu 5.376.000 olmasna ramen o srada kk Balkan devletleri olan Yunanistan, Srbistan ve Karada ile mukayese edilemez bir stnlk tamaktayd.228 I.Balkan savana katlmayan Romanya, II. Balkan savana katlm ve 1913 Bkre bar ile Gney Dobrucay topraklarna katmtr.

225 226

L.S. Stavrianos ,The Balkans Since.... s.340 Stavrianos, a.g.e, s.484 227 Byk Ansiklopedi, Istanbul 1990, c. XIII, s 4731

95 Dnyada sava anlar alarken Romanyann yeri, mttefiklerin yanndayd. Savata Rusya desteini yitirince lke, Alman, Osmanl ve Bulgar ordularnca igal edilmi, Erdel ve evresi de, Avusturya-Macaristan tarafndan topraklarna katlmt. Ancak savan bitiminde durum tersine dnd. Sava mttefikler kazannca Avusturya-Macaristann Macaristan krallna ait byk topraklar, Romanyaya geti. Ayn zamanda Komnist ihtilal olan Rusyadan da topraklar alnd. Macaristan'dan Transilvanya ve Banat, Avusturya'dan Bukovina, Rusyadan Basarabya alnarak, 19191940 yllar arasnda Byk Romanyaolumu oldu. Bu durum Saint Germain (1919) ve Trianon (1920) antlamalaryla tescil edildi. Bu yeni durumda nfusun drtte biri Macarlar, Almanlar, Bulgarlar ve Ukraynallardan olumaktayd. Romanya, byk toprak sahipliine dayal feodal yapl bir tarm toplumu grnmndeydi. Sava sonrasnda, savan ekonomik arl hayat standardn iyice drrken, siyasi istikrar iin de byk sorun tekil etmekteydi. Halktan srekli ikyetler ykseliyordu. Kzlordunun igalinde kalm olan Baserabyada, halk sosyalizm etkisi altndayd. Romanyaya katlan Macar aznln durumu, katlmdan sonra iyice ktlemi ve huzursuzluk artmt.229 1920de Kraln greve getirdii General Averescu, halk desteinden yoksundu fazla dayanamayarak Aralk 1921de istifa etmek zorunda kald. Yerine gene tam halk destei bulunmayan fakat rgtl bir muhalefetle de karlamayan Liberal parti geti. Ynetimde siyasi iktidar salayabilen parti iin, 192627 yllar zor yllar oldu. 1928 ylna kadar liberaller Rumen politikasnda arlkta olmular,230 fakat baskya daha fazla dayanamayarak, 1928de iktidardan ayrlmlardr. Liberal partinin yerine Iuliu Maniu nderliindeki Ulusal ifti Partisi gemitir. 1929 ekonomik bunalm, Romen ekonomisini altst etti. lkede isizlik artm, vergiler ykselmi, cretler azalmtr.231 lkede, Kredit Anstalt bankasnn iflas ile Romanyaya kredi ak durdu.
Trk Ansiklopedisi, 1978 Ankara. c.27, s.415 Sina Akin, Melek Frat, ki Sava Aras Dnemde Balkanlar, Balkanlar, OBV yaynlar, stanbul, 1993, s.106 230 L.S. Stavrianos, The Balkans ...,. s.692 231 Sina Akin, Melek Frat, ki Sava Aras Dnemde Balkanlar, Balkanlar, , s.107
229 228

96 Dnyada faist hareketlenmenin artmas, Romanyay da etkilemitir. Krala kar Faist bir darbe beklentisinin olduu gnlerde, bu durumdan ekinen Kral Karol diktatrln ilan etti. ki sava arasndaki dnem, Byk Romanyann ulusal kimliini glendirme ve ekonomisini kalkndrma abalaryla gemitir. Romanya, II. Dnya Savann ilk ylnda tarafszln korumutu. 1940 Kasmnda Rus-Fin sava balad. Almanya Bkree ok ak bir mesaj gndererek ngiltere ve Fransann petrol ticaretine mdahalesine direnmedii takdirde, Romanyann tarafszln ihlal etmi olduunu kabul edeceini bildirdi. Romanya, 1940 Martnda Almanyaya dnya fiyatlarnn altnda ayda 200.000 ton petrol satmaya raz oldu. Buna karlk Almanya da kendisine Polonya ordusundan ele geirdii silahlar verecekti. Alman silahlar ok daha stn olduu iin Almanya, Romanya ordusunun Wehrmachta bir tehdit oluturamayaca fikrindeydi. Bu petrol anlamas, ngiltereyi Reiche kar ekonomik savanda en etkili silahlarn birinden yoksun brakmt.232 Sava sonrasnda Romanya, Ruslara Beserabya ve kuzey Bukovina'y, Bulgaristan'a Dobrucay ve 1940 Viyana ahdi ile Macaristan'a Transilvanya'nn kuzeyini brakmak zorunda kalmtr. Bu olaylarn getirdii honutsuzlukla, lkede antifaist ve antiemperyalist hareketler ykselie gemi, Romanya Komnist Partisi kurulmutur. 1944'te Romanyada demokratik gler, Alman yanls Ron Antenescunun diktatrlne (194044) son vermilerdir. Diktatrle kar ayaklanp ynetimi devirdikten sonra Almanya'ya kar sava ald. Sava sonunda mttefikler Romanyann eski topraklarndan, Transilvanyann alnmasna izin verdiler. 6 Mart 1945te devrimci hkmet kurulmu, 30 Aralk 1947 de ise Romanya Halk Cumhuriyeti ilan edilmitir. 9 Arilik 1967de avuesku devlet konseyi bakan, 28 Mart 1974'te de Romanya Sosyalist Cumhuriyeti Cumhurbakan olmutur. Bu tarihten sonra Romanya milli politikas avuesku tarafndan belirlenmeye balanmtr. avueskunun diktatrl, sava sonras Avrupa'nn en baskc rejimlerinden biri oldu.233 avuesku milli bir politika izlemeye alyordu. Halk demokrasileri,
232 233

Dov B. Lungu, Romania and The Great Powers, 19331940, Durham, 1989. s.220 Romania directory..., S21

97 maden kaynaklar ve zellikle petrol iin Sovyet Rusyaya bamlydlar. Ama Romanyann kendi petrol vard. Ayrca doal gaz, kerestesi, boksiti, manganezi, kmr, bakr, kurunu, inkosu ve uranyumu da vard. Eer iyi ynetilirse gerek bir tahl lkesiydi. Kruev, Romanyann sanayilemesini kabullenmeyeceinden, destek iin COMECONun tesine, sosyalist in, Yugoslavya ve Arnavutluk ile AETdeki lkelere ynelindi. Romanyann Sovyetler Birlii ile ticareti 1964ten sonraki yl iinde %42den, %27ye derken, COMECON lkeleri de 1967de ticaret hacminin yarsndan azn oluturuyordu.234 avuesku, SSCB den daha bamsz davranmaya balam, Avrupa ve azgelimi lkelerle ilikilerini arttrmtr. in Halk Cumhuriyeti ile de yakn ilikilere girilmitir. 1968de ekoslovakya'ya yaplan mdahaleye aka kar kan avuesku ile SSCB ve dier Varova Pakt yeleri ile ilikiler iyice gerginlemitir avuesku, halk zerinde ciddi bask yapmtr. Yaam standartlar ok kt seviyelerdeydi. Uluslararas Para fonu 1982de Romanyadan, o srada 13,2 milyar dolara km olan borcunu ertelemek iin yeni kemer skma nlemleri almasn istedi. Batl ekonomik kurumlar avueskuya gvenmiyorlard. Ancak avuesku, d baskya boyun emek zorunda kalmasna kzarak, 1980lerin sonunda sadece faizleri deil, anaparay da demeye karar verdi. (1989 Martnda, lmnden 6 ay nce bunu yapt da). lkede gda maddesi ktl hkm srerken avuesku, Romenlerin ok yemek yediklerini iddia ederek Rasyonel yemek program n ilan etti. 198285 dnemi iin kii bana snrlar getirildi. Program gnlk kalori almn % 915 ksyordu. 1984 programnda ise limitler, bilimsel plandan bile aaya ekilmiti.235 1987 knda Bkrete gaz tketimi 2 saate indirildi ve genellikle o da verilmedi. 1980lerde artan muhalefetin yan sra, SSCB ve dier Dou Avrupa lkelerindeki reform hareketlerinin getirdii havaya kar sert tedbirler alan, bask ile yldrma politikas daha fazla srdrlememitir. avuesku, 1989 ylnda balayan halk hareketlerini iddetle bastrm, ancak ordunun da ayaklanmaclar desteklemeye
234 235

Misha Glenny, Balkanlar 1804-... s. 476 Vlad Georgescu, The Romanians, A History, Colombus, Ohio,1991 s.260

98 balamasyla hkmranln yitirmitir. Kamaya alrken yakalanm ve kuruna dizilmitir. 1989da halk ayaklanmasyla diktatrlk rejimi yklarak demokrasinin yolu alm, ok partili hayat, serbest ekonomi gibi unsurlarla Avrupa kltrel ve politik hayatyla yeniden entegrasyon salanmtr.236 20 Mays 1990da ise ilk serbest seimler yaplmtr.

5.3. Yunanistan
5.3.1. Genel zellikler
5.3.1.1. Konum Avrupa'nn gneydouya uzanan ksmnda yer alan Yunanistan, drt devletle komudur. Bunlar: Makedonya, Arnavutluk, Bulgaristan ve Trkiye'dir. Yunanistann batsnda yon denizi, gneyinde Akdeniz ve dousunda Ege Denizi yer alr. Toplam snr uzunluu 1228 km. olan Yunanistann, Arnavutlukla 282 km, Makedonya'yla 228 km, Bulgaristan'la 494 km ve Trkiye'yle 206 km. snr vardr. Yaklak 131.944 kmlik bir lke olan Yunanistan yzlmnn, 106.788 km2sini Kta Yunanistan, 25.166km2sini ise adalar oluturur. Yunanistan, yaklak 400 km uzunluunda derin koy ve krfezlerle oyulmu girintili kntl bir ky eridine sahiptir. Yunan denizi ve Ege denizinde, en by Girit adas olan yaklak 1400 adas vardr. Bu adalarn 149u meskn vaziyettedir. Asl Yunanistan, Balkan yarmadasnn gneye doru uzanan bir yarmadasdr ve bu yarmadann gneyine, Mora yarmadas eklenmitir. Ana Yunanistan, Attika

236

Romania directory...s.21

99 yarmadas ile ona yapk gibi bulunan Arboz adas ve Arboz adasnn gney douya doru uzantlar olan Kiklad adalardr.237 Gney ve Gneydousunda Ege, gneyde Akdeniz ve batsnda Yunan denizi olan kk bir lke grmnde olan Yunanistann konumu kritik bir yerdedir. lke, Avrupa ve Afrika ktalarnn birbirlerine en ok yaklat yerlerin birinde bulunur. Avrupa-Kbrs-Ortadou, Avrupa-Svey-Hint Okyanusu ve Rusya-BoazlarEge denizi-Akdeniz suyollarn kontrol edebilecek corafi zellie sahiptir.238 Genel olarak be blme ayrlr. Makedonya, Trakya, Epirus, Teselya ve Mora. 5.3.1.2. Dalar Yunanistann drtte dalktr, Yunan mitolojisinde tanrlarn da olarak kutsal bir yer tutan Olimpos da 2917 m. ve Parnassos Da ise 2457 m. yksekle lkenin en yksek dalardr. lkenin byk ksm srada zincirleriyle kapldr. Bu dalardan balcalar Makedonya Dalar, Siklat Dalar ve Pindos Dalardr. Makedonya dalarnn bir ksm Bulgaristanda, bir ksm da Eski Yugoslavyada kalr. Yunanistana geen ksm Rodoplarn gney ucu ile Halkidikya yarm adas zerindeki dalardr. Burada Athos da (1935 m.) en yksek dadr. Daha batda Yunanistann en yksek da Olimpos vardr. Siklat dalar blmnde, bu sradalarn denizdeki blm, Ege denizine serpili adalar oluturur. Pindos Da blm ise, Srbistandan ve Arnavutluktan gelen kireli dalarn bir ucundan oluur. En yksek tepesi 2574 m. ye varr.239 5.3.1.3. Nehirler Yunanistan nehirleri, dalardan kprerek sel halinde akan dzensiz nehirlerdir. Bu nehirler, karlardan ve srekli yamurlardan sonra kabarr, yaz aylarnda sularnn ou azalr.
Yeni Trk Ansiklopedisi, Ba Redaktor Ayvaz Gkdemir, otoken yayinlar,1985, stanbul, c.12 s.4806 238 Yeni Rehber ans., stanbul,1994, c.20 s.265 239 Yeni Hayat Ansiklopedisi, doan Karde Yayinlari, 6. Cild s. 3374
237

100

Meri, bat ve dou Trakyay Trkiye ile Yunanistandan ayrarak Ege denizine dklr. Karasu, Trakyay Makedonyadan ayrp, Egeye dklr. Struma, Makedonyada Orfani krfezine, Vardar ise Selanik krfezine dklr. Makedonyay gneyde Tselyadan ayran Aiakmon ay da, Vardarn gneyinde Selanik krfezine akar. Pintos rma Tselayay ortadan bler. Archeloos ise Yunan denizine dklr.240 5.3.1.4. Gller Presba (denizden 853m.) ve Doyran Yunanistann nemli gllerindendir. 5.3.1.5. klim lkenin tamamna yaknnda Akdeniz iklimi grlr. Yazlar scak ve kurudur. Scaklk ortalama 26 29 C arasnda deiir. Klar ise yumuaktr. 5.3.1.6. Nfus ve ehirler Yunanistann resmi nfusu 10.665.989dur.241 Nfusun yars ehirlerde yaar. En byk ehirler: Atina, Selanik, Pire, Patras, Larisa ve Girit adasndaki Irakliondur. lke nfusunun younluu, Atina-Pire metropoliten alannda toplanmtr. Dier kalabalk blgeler Makedonya, Tselya ve Moradr. 242 Nfusun byk blmn Yunanllar oluturur. Aznlklar arasnda

Makedonlar, Trkler, Arnavutlar, Bulgarlar ve ingeneler vardr. Makedonyada Slavlar, (Bulgar ve Srp) Epir ve Orta Yunanistan da Arnavutlar, Pindos dalarnn iki yannda ve aslen Romanyal olan Ulahlar, Bat Trakyada da Trkler yaar.243 Resmi dil Yunanca olmakla birlikte ok farkl milletten ve kltrden insan olduundan, Arnavuta, Trke, Makedonca gibi diller ve leheler de konuulmaktadr.
240 241

Yeni Trk ans......s.4806 CIA- The World Factbook Greece, 01 Austos 2004 242 Trk Ansiklopedisi, .c.33 s.462

101 5.3.1.7.Din Yunanllarn geneli Ortodokstur. ok sayda Katolik ve Protestan da vardr. Bizansllar zamanndan beri Rum Ortodoks kilisesinin merkezi stanbulda bulunmaktadr. Lozan antlamas ile stanbulda braklan patrikhanenin bandaki patrik Trk kanunlarna bal ve Trk uyrukludur.

5.3.2. Yunanistann Tarihi


5.3.2.1. Eski Yunanistan Ege uygarlnn tarihi M..3000 yllarna kadar gider. Ege Uygarl ad verilen bu uygarln merkezi Girit adas idi. Uygarln kurucular Hititler, Lidyallar ve Friklerdi. M.. 2000 yllarndan itibaren Yunanistan ve adalar, kuzeyden gelen kavimlerin istilasna uradlar. Bu kavimler Akalar, Dorlar, onlar, Traklar ve lliryalilard. Bu saldr ve istilalarla birlikte Ege medeniyeti zamanla Yunanistan yarmadasna kayarak, buralarda tarihin en byk uygarlklarndan birini meydana getirmilerdir. Grekler, aslen bugnk Yunanistan in kuzeyinden, Balkanlardan, dou Avrupa ve Rusyadan gelmilerdir. Akalar ve onlar, ilk gelenler grubunu oluturmu ve M.. 2000in ilk yarsnda kuzeyden Yunanistana girmilerdir. Akalar aslen Orta Asyal olmakla birlikte, onlarla beraber Yunanistan a geldikleri kabul edilir. Akalara Egeliler adi da verilir. yonlar Attik blgesinde, Ege adalarnda ve Anadolu kylarna yerletiler. En nl medeniyet merkezleri imdiki zmir, Efes ve Miletosdur. Blgeye daha sonra Dorlar g etti. Bunlar Doris ehrine ve Pelopenese (Mora) yerleip, burada Messenya ehrini kurdular. Bu glerden sonra Yunanistann yaps tamamen deiti. lkede ehir devletleri kuruldu. Ege, Akdeniz, Karadeniz kylar bu devletlerin saldrlarna maruz kald. ehir devletlerinden en nl olanlar, Atina ve Isparta ehir devletleri oldu. Bu ehir devletlerinin kurduu birliklere, dier ehir devletleri de katlmtr.
243

Yeni Hayat ans.., . s.3374

102

Glerle birlikte nfusun artmas, lkenin dalk olmas sonucunda tarma, yaamaya elverili yeni topraklar ve smrgeler aramaya girien Yunanllar smrge ehirleri kurdular. Smrge alndktan sonra Yunanllar oraya g eder, fakat ana vatanlaryla balarn hibir zaman koparmazlard. Yunanlln yaylmasnda, milli duygunun olumasnda ve artmasnda bu Yunan smrgelerinin yeri byktr. Bu arada siyasi yap da gelimeye balad. Halk arasnda eitlik fikri ortaya kt. nce zenginlerin ynetimi, daha sonra herkes iin eitlik istendi. Yunan uygarl M.. 6. yy.dan itibaren ok geliti. Byk filozoflar, edebiyatlar, bilim adamlar, hukukular yetiti. Devrin en byk medeniyet merkezi Atina oldu. Bu dnemde Yunanllarn en byk rakibi ve dman Persler idi. Persler Yunanllara kar yaptklar Salamiste yaptklar deniz savan kaybedince Yunanistandan ekilmek zorunda kaldlar. M.. 43te Atina ve Sparta arasnda yaplan sava kazanan Spartallar, Grek devletlerinin liderliini ele geirdiler. M. 338de Makedonyallar, Yunanistan igale baladlar. Byk skender ayni zamanda Pers imparatorluunu da ykt. Fakat Romallar, M.. 146 da Yunan yarmadasn igal ederek Makedonyaya son vermilerdir. Roma imparatorluu Dou ve Bat olarak ikiye blnnce Yunanistan, Dou Roma imparatorluunda kald. I. Constantinus, M.. 7. yy.da Romallarca kurulmu olan Byzantion kentine Konstantinopolis (stanbul) adn vererek bakent ilan etti. Bu tarihten itibaren bu ehir bir Hristiyan bakenti oldu. Bizans imparatorluu Grekleti, imparatorluu ynetenlerin ou Yunanlyd. 5.3.2.2. Trk Devri Yunanistan tarihinde Trk hkimiyeti dnemi 500 yl gibi uzun bir zaman kapsad iin nemli bir yer tutmaktadr. Osmanl ncesinde de Trklerin bu blge zerinde etkileri olmutur. Anadolu Trk beylikleri zamannda, beylikler blgeye aknlar yapm ve ilikiye girmitir. Yunan adalaryla ilk temasa geen beylikler Mentee, Aydn oullar, Saruhan oullar beylikleridir. Kurduklar deniz gcyle

103 hem askeri aknlar ve planlar, hem de Anadoluyla ticareti kontrollerine almlardr. Aydn oullar bu iliki anda nemli bir yer tutmaktadr. Gazi Umur Bey, adalar hkimiyeti iin etin mcadeleler vermitir. Mentee beylii Rodos ve Girit adalaryla sk ilikiye girmi ve blge deniz gleriyle atmtr. Saruhan Beylii sakz adasn ellerinde bulunduran Cenova Cumhuriyetiyle ilikiye girmitir. Bu ilikiler ve mcadeleler Trk Denizciliinin temellerini atm, Osmanllarn hkimiyet kurduktan sonra, bu kltr ve potansiyelin topluca Osmanl devletine gemesiyle kuvvetli bir deniz kuvveti olumasna zemin hazrlamtr. Deniz seferlerinin ardndan Osmanl dneminde karada da fetihler hzlanm, 1383te Serez, 1387de Selanik ele geirilmi, 1394te Tselya alnarak Mora zerine aknlar kolaylamtr. 1397 de Atina ele geirilip Mora yarmadas alnmt. Ancak 1402 Ankara savanda Yldrm Bayezidin Timur nnde yenik dmesinden sonra sren 11 yllk fetret dneminde Atina, Mora, Selanik ve Tselyada, eski derebeyleri ynetimine gemitir. Tekrar toparlanan Osmanl Devleti, II. Murat dneminde eski alnan yerleri tekrar ele geirmi ve 1446da Turhan Bey komutasndaki aknclar Korent ve Patras alarak, Morann nemli blmn ele geirmilerdir. 1453te Osmanllarn stanbulu fethetmesiyle Bizans mparatorluu ykld. Bundan sonra Yunanistan, yaklak 400 yl Osmanllarca ynetildi. Atina 1458 sonbaharnda Osmanl topraklarna katldi. Fatih Sultan Mehmet hemen Atinaya geldi ve 4 gn kald.244 Trkler, ele geirdikleri ehirleri ciddi ekilde imar etmilerdir. Trk ve Yunan arivlerine gre Atinada Trk idaresi zamannda tekke, kk kervansaray, eme ve sebillerin dnda 9 cami ve tam teekkll bir medrese yaplmt.245 Osmanllar yerli Ortodoks halk, Katolik olan Venediklilerin basklarndan kurtarmay hedeflemiler, topladklar vergiler ve limanda uyguladklar kanunlar, halkn deme gcn amamtr.

244 245

Yeni Rehber ans. C.20, s.264 Yeni Rehber, ... s. 264

104 Osmanllar arpmlardr. Kanuni Sultan Sleyman dneminde glendirilen donanma, 1522de Rodos adasn valyelerin elinden ald. 1566da Piyale Paa sakz adasn ele geirdi. 1699da ise Girit adas Trkler tarafndan ele geirildi. Yunanllar Osmanl ynetimine kar zaman zaman ayaklandlarsa da fazla direnmediler. Bunun sebebi Osmanllarn Rum Ortodoks kilisesine ayrcalk tanmas,246 Hristiyanlara ticarette serbestlik tannmas ve Yunanca eitime izin vermesiydi. Osmanllar, Rumeli eyaleti iinde kalan Yunanistan eitli sancaklara ayrmlardr. Ege ve Akdenizde ileyen gemilerde ounlukla Yunanl denizciler altrdklar iin, Akdenizde konuulan denizcilik dilinde Yunanistann byk etkisi olmutur. Bu etki tek tarafl kalmam, Trkenin de bu dile byk katks olmutur. Dou kkenli kelimeler de Trk ynetimi zamannda Yunancaya gemitir.247 1650 de Mora eyaleti zerk ynetim birimi oldu. Avrupa devletleri Osmanllarla savalar srasnda sk sk Yunanistana mdahale ederek halk kkrtmlar, ancak 1769daki ayaklanmadan bir sonu elde edememilerdir. 5.3.2.3. Yunanistann Bamszl 18. yy. sonlarna doru Fransz devriminin ardndan bu ihtilalin kamlad milliyetilik fikirleri devrin byk devletleri tarafndan, Yunanistan zerinde de kullanlmtr. Panhellen hareketi desteklenmi, Rusya ve ngilterenin desteinde Morada 1821de balayan isyanlar teki blgelere de yaylmtr. Osmanlnn Moraya asker karp durumu kontrol altna almasndan sonra tekrar Fransz ve ngilizlerin desteini alan Yunan birlikleri isyana devam etmi, sonunda Rusyann da basksyla Osmanl Devleti 1829da Yunanistann bamszln tanmtr.
246 247

Ege

adalar

hkimiyeti

iin

uzun

yllar

Venediklilerle

Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi C.5, s.107 Trk Ans S.464

105 Yunanistanda nce geici hkmet kuruldu, ardndan 1832de Londrada yaplan anlama sonucunda Bavyera Prensi Otto, I. Otho adyla Yunan tahtna geti.248 O yllarda Yunanistan, olduka kk bir lkeydi. Epir, Trakya, Makedonya, Tselyann byk blm ve adalar lke snrlarnn dndayd.249 Kurulan Kk Yunanistan n, Byk Yunanistan olmas abalar her zaman en byk gndemi oluturmutur. Bu amala, kurulduu tarihten itibaren Megali dea olarak adlandrlan bu felsefeyle ynetilen Yunanistanda, hangi grten yneticiler gelirse gelsin; byk devletler, dnya artlar ve blge dengelerini kullanarak Megali dae nn gerektirdii Byk Yunanistan kurma hedefi iin aba sarf etmilerdir. Byk Yunanistan n kurulmas iin safha safha Enosis (birleme) yoluyla yaylma politikas izlenmi ve Enosis Yunanllarn toprak kazanma ynteminin ad olmutur.250 5.3.2.4. Bamszlk Sonras Dnem Bamszlk tarihten sonra snrlarn geniletmek isteyen Yunanistan, nfus ounluunu bahane ederek daha kuzeye ve adalara ynelip isyanlar kartmtr. Trk donanmasnn yeterince gl olamamas ve Avrupal devletlerin desteiyle Yunanistan, topraklarn hzla geniletmitir. Avrupa byk devletlerinin desteiyle kurulan Yunanistann, iindeki siyasi yaplanma da bu devletlerin etkisindeydi. Bamsz kral olan Bavyera kral Louisin olu Ottonun, 1932de Yunan krallna getirilmesi de kendi kar atmalar sonucundadr.251 ktidar belirleyen byk gler muhalefeti de belirlemektelerdi. Rusya, Balkanlarda Ortodoks birlii kurma ve Yunanistana Ortodoks bir kral getirme amacyla Morada popler olan Napiste Partisini desteklemekteydi. Fransa, orta Yunanistanda daha popler olan Celetti partisini, ngiltere ise daha ok adalarda popler olan Mavrokadarto Partisini desteklemekteydi. Bu partiler zerinde byk devletlerin destei o kadar belirgindi ki partiler, Rus Partisi, Fransz Partisi ve ngiliz
248 249 250

Temel Britannica.., c.19.s.209

Temel Britannica. c.19. s. 209 Ltem .E.,Cokun B. Demirta, Balkan S. 35 251 Karal Enver Z., Osmanl Tarihi Islahat Ferman Devri,Cilt IV, Ankara, TTK Yay. 4. Bask, 1998, s. 79

106 Partisi olarak adlandrlyorlard.252 1844 ylnda yaplan ilk seime giren bu partiler arasndan seimi bakanln oannis Kolettisin (17881847) yapt Fransz Partisi kazanmtr. ngilizler 1815ten beri ellerinde igalde olan, fakat aslen Osmanl topraklarnda bulunan 2260 km. olan Yedi Ada y 1864te Yunanistana verdiler. 1877 Osmanl- Rus harbinden sonra toplanan Berlin Kongresi ne Rusyann istei zerine Yunanistan da davet edilmi, kongre kararlar sonucunda 1881 ylnda Girit adas dnda, 13.500 km Osmanl topra verilmitir. 1897de balayan TrkYunan sava sonucunda ar yenilgiye urayan Yunanistan, bu kez de Rusya tarafndan korunmu, ar II. Nikolann (18681918) basklar sonucunda II. Abdlhamit, (18421918) sava durdurmak zorunda kalarak Yunanistan karlar dorultusunda snr dzeltmesi yaplmtr. Yunan politikas daha ok byk devletlerin politikasna gre ekillenmekteydi. Bir Yunan tarihisi 1940ta yle yazmtr: Yunan politikas bir yzyl boyunca millet iindeki glerin birlemesi veya atmasndan ok, d politikadaki zorunlulukla belirlenmiti. Monari aleyhtar hareket de d politika zerindeki bir atmadan kmtr.253 Rusyann kkrtmalar sonucu alevlenen Yunan yaylmacl, Srp, Karada ve Bulgar devletleriyle beraber yrtlen 19121913 Balkan savann ardndan Yunanistan, yzlm 55.000 km2 olan, Bat Trakyann byk blmn Giriti Ege adalarnn ounu ve Makedonyann gneyini topraklarna katt. I. Dnya Sava srasnda da Yunanistann genileme dncesi devam etmekteydi. Bat Anadoluyu ele geirmeyi planlayan Yunanistan kendilerine ok ey vaat eden itilaf devletleri yannda savaa girdi. ngiltere Dileri bakan yle diyordu: Yunanistann yakn douda byk imknlar vardr ve bunlardan yararlanmak iin askeri bakmdan mmkn olduunca gl olmalsnz. Biz Amerikaya stanbul Mandaterliini yklemeye alyoruz, onun oradaki varl stanbulun zaman gelince Yunan egemenliine gemesini nleyemeyecektir. Bakan Wilson bu fikre kar deildir. Ama Amerikan kamuoyunun ve de Senatonun

252 253

Clogg, Richard, Modern Yunanistan Tarihi, letiim Yaynlar, 1997. s. 70 N.Kaltchas, Introduction to the Constitutional History of Greece, New York,1940, s.137

107 onay konusunda baz kukular vardr. Eer onlar kabul etmezlerse ngilterenin stanbul iin kabul edecei tek zm kentin Yunanistana verilmesidir254 1918de Venizelos, Yunan birliklerini Makedonyaya yollayarak savaa resmen katld. Ardndan Paris Bar Konferansnda nemli kazanmlar elde ettiler. Sava sonrasnda Yunanistan, dier Balkan lkeleri gibi ekonomik anlamda zor seneler geirmitir. Bu yllarda lke topraklarnn ancak %25inde tarm yaplabilmekte ve gda ihtiyacnn %50sini ithal etmek zorundayd.255 Yunanistan iin dier nemli bir sorun mlteci meselesiydi. Yaklak 1,4 milyon mltecinin olmas, zaten zor durumda olan lke ekonomisi iin ciddi problem oluturmutur.256 Sava sonrasnda galip devletlerin paylam planlarnn yapld Paris Bar Konferansnda Venizelos, ngilterenin desteiyle Anadoludan hak iddia etti.
257

Bat Anadolu plann gerekletirmek isteyen Yunan ordusunun 1919 ylnda zmiri igal etmesi, Yunanistan iin ok olumsuz sonuland. Anadoludaki Trk direniini kramayan Yunanistan, yl sren Anadolu maceras sonucunda byk bir yenilgiye urad ve geri dnmek zorunda kald Temmuz 1923te imzalanan Lozan Bar antlamasyla Yunanistan ve Trkiye arasndaki sava, resmen sona erdi. Anadolu hsranndan II. Dnya savana kadar geen sre boyunca Yunanistan, Krallk ve Cumhuriyet rejimleri arasnda gidip geldi. Monari yanls gler ile Cumhuriyet yanls gler arasnda ciddi rekabet mevcuttu. Byk bozgun, kamplama ve Trkiyeden gelen gmen akn Yunanistann sosyal ve ekonomik yapsn etkilemitir.258 Mevcut huzursuzlar sebebiyle, Venizelos yanls askerlerin yapt darbe ile I. Konstantin tahttan indirildikten sonra, yerine II. Georgios getirildi. Ardndan, 1924te halkoyuyla Cumhuriyet kuruldu. Cumhuriyet ynetimi 1935 ylnda yaplan
Michael Llewellyn, Smith, Ionian Vision: Greece in Asia Minor 19191922, Londra, 1923 s. 80 Charles-Barbara Jelavich, The Balkans, Aspectrum, New Jersey, 1965,s.93-94 256 Barbara Jelavich, History of The Balkans, V.2, Cambridge Universy Press, Cambridge 1991. s. 209-212 257 Haluk Alkan, Trkiye-Yunanistan, Eski Sorunlar, Yeni Araylar, ASAM Yay. , Ankara, 2002. s. 64 258 Haluk Alkan, Trkiye-Yunanistan .. s. 69
255 254

108 bir askeri darbe ile son buldu. Krallk rejimi kurularak II. Yorgi kral oldu. Bu arada bir sre de General Metaksas Yunanistan dikta rejimi ile ynetti.259 Bu diktatrlk Almanlarn Yunanistan igal yl olan 1941e kadar devam etmitir.260 Birinci Dnya Savanda talyan birlikleri Arnavutluk ve sonrasnda da Yunanistan igal ettiler. Ama pskrtlen saldrlardan sonra talyaya yardma gelen Alman birlikleri btn lkeyi igal ettiler. Fakat 1944 ylnda igalciler ngilizlerin de yardmyla lke dna atldlar. Bu mcadelede Komnist Partisinin de pay byk olmutur. lke iinde mcadele rgtleri kuran Komnist Partisi savatan sonra lke ynetimini ele geirip, kralla ve faist ynetime son vermeyi planlamaktayd.261 5.3.2.5. kinci Dnya Sava Sonras Yunanistan Sava sonrasnda Churchill ve Stalin Moskovada bulutular ve yaptklar anlama ile ngilterenin Yunanistan zerindeki otoritesi daha belirgin hale geldi. Bu anlama gerei blgede Sovyet politikas deimi, blgedeki Komnistler Rus desteinden yoksun kalmlardr. Yunanistandakilerin de yaplan anlamadan haberi yoktu.262 Tabii her seferinde olduu gibi byklerin kararlarndan habersiz ufak oyuncular kendilerine biilmi kadere doru oyunlarn oynamaktalard. ubat 1946da, Yunan Komnist Partisinin savaa balama karar almasndan sonra Yunanistan, 1944ten 1949a kadar komnistler ve milliyetiler arasnda yaplan savaa sahne oldu. Sonunda Amerikann yardmyla komnist eteciler yenildiler ve 1952de lkede yeni seimler yapld. sava sonrasnda Yunanistan, yaralarn abuk sard. zellikle kendilerine sempati duyan ve stratejik nem dnceleriyle batllarn ekonomik ve askeri yardmlaryla lke toparland. Amerikann desteini alan hkmet, 1952 ylnda Kuzey Atlantik Antlamas rgtne (NATO) ye oldu. 1967ye kadar bir krallk olan Yunanistanda, 21 Nisan 1967 de Albaylar sivil hkmeti devirdiler. Bakanlar Panayotis Kanelopulos idi. Potansiyel bir komnist mdahalesini bahane eden askeri ynetim, olduka sert ve baskc bir ynetim kurdu.
259 260

Yeni Hayat ans. S.3379 Nurettin Trsan, Yunan ., s. 249 261 age., s. 252-253

109 1952 anayasas kaldrld. II. Konstantin lkeden ayrlmak zorunda kald. Birok siyaseti hapsedildi. 1973te ordu ynetimden ekildi. 1 Haziran 1973te Yunan babakan Papadopulous krall tamamen kaldrarak devlet rejimi olarak halk oylamas sonucunda Cumhuriyeti getirdi. Skynetim kaldrlarak normal hayata dnld. 26 Kasm 1973te ordu yeniden ynetime el koydu. Babakan Papadopulous devrilerek gzaltna alnd. ok sk bir cunta (askeri idare) rejimi kuruldu. Ordu sarslan konumunu glendirmek amacyla 1974te Kbrsta Yunanistanla Kbrsn birlemesini (enosis) amalayan bir darbe giriiminde bulundu. Kbrstaki darbeyle Cumhurbakan Makeryos devrildi. Kbrsn Yunanistanla birlemesi hareketlerinin hzlanmas sonucu adada garantr olan Trkiye Cumhuriyeti, adaya silahl mdahale karar ald. 3 gnde Trk ordusunun Lefkoaya kadar gelmesi zerine hem Kbrstaki, hem de Yunanistandaki cunta devrildi. Cuntann devrilmesi zerine Konstantin Karamanlisin kurduu Yeni Demokrasi Partisi, 1974 seimlerini kazand. Daha sonra gcn yitiren bu hareket yerini, Andreas Papandreunun kurduu Panhelinik Sosyalist Hareket (PASOK)e brakt. 1981de seimleri kazanan Papandreu babakan oldu. Yunanistan 1981de Avrupa Topluluuna ye oldu. Avrupa para birimine dhil olduu 1 Ocak 2001den sonra Avrupa ile ilikilerini daha da arttran Yunanistan, komularyla ilikilerini daha iyi seviyeye getirmek zorunluluunu hisseden bir durumda kalmtr.

262

Clogg, Richard, Modern Yunanistan .., s. 163

110

5.4. Arnavutluk
5.4.1. Genel zellikler
5.4.1.1. Konum Balkan yarmadasnn en kk devleti olan Arnavutluk kuzeyinde Karada, doudan Srbistan ve Makedonya, gneydousunda Yunanistan, batsnda on ve Adriya denizi ile evrilidir. Adriya Denizi'ne bakan kysnn uzunluu 316 km.dir. 4239'-3938' kuzey enlemleri ile 1916'-2104' dou boylamlar arasnda yer alr. Toplam alan 28750 km2 olan Arnavutlukun kara alan 27400 km2 dir. Kuzeyden gneye 340 km, dou-bat dorultusunda ise en geni yeri 155 kilometredir. 5.4.1.2. Snrlar Arnavutluk; kuzeyden Karada, doudan Srbistan ve Makedonya,

gneydoudan Yunanistan, batdan Adriya Denizi'yle evrilidir. Adriya Denizi'ne bakan kysnn uzunluu 316 km.dir. Yunanistanla 282 km., Makedonya ile 151 km., Srbistanla 114 km., Karadala 173 km. snr olan Arnavutlukun toplam 720 km. kara snr vardr. Sahil alanlar ise 362 kilometredir. 5.4.1.3. nemli ehirler Arnavutlukun nemli ehirleri olarak; Tiran, kodra, Elbasan, Dra, Kre, Avlonyay sayabiliriz. 5.4.1.4. Dalar Arnavutluk byk oranda dalk bir lke olup, topraklarnn te ikisi dalar ve tepelerden oluur. Yardan fazla blgesinin ykseklii, 1000 metreyi gemektedir. Alplerin uzants olan, Adriyatik denizine paralel uzanan Dinar Alpleri, blgede Arnavutluk Alpleri olarak adlandrlr ve Arnavutlukta nemli bir yer kaplar. En yksek yerleri, 2751 metre olan Korab tepesi ve 2694 metre olan Yezertsa

111 Zirvesidir. tarafta dalar arasnda vadiler bulunur. Batya doru gittike dalar yksekliklerini kaybederler. Arnavutlukun kenar dalar kalkerlerden meydana gelmitir. Dalarn en yksek yeri Korab olup 2750 metredir. 5.4.1.5. Akarsular En nemli akarsular Drina, Mat, Erzen, kumbi, Semen ve Viyosadr. En byk rma 282 km. uzunluunda olan Drinadr. Lim rma Tunaya dklr, bunun dndaki tm rmaklar sularn Akdenize ulatrrlar. Nehir seviyelerinde en yksek su seviyesi Kasm-Nisan aylar arasnda grlrken, yazn su seviyesi olduka der, bazlar da kurur. 5.4.1.6. Gller Snrlar iinde baz kk glleri de barndran Arnavutlukun en byk glleri, kodra, hri ve Prespadr. Bu gllerden kodra kuzeybatda, Ohri gl ve onun gneydousunda kalan Prespa gl lkenin dousundadr. 5.4.1.7. klim Ve Bitki rts Arnavutluk farkl arazi yaps ve konumu itibariyle farkl iklim blgelerine sahiptir. Ky kesimlerinde lk, i ve dalk kesimlerinde ise souk ve sert iklim grlr. Ky kesimlerinde grlen Akdeniz ikliminin zellii, yazlarn kuru scak ve gneli, klarn ise bol yamurlu ve yumuak gemesidir. Topraklarnn % 36's ormanlk, % 17'si tarm alan, % 14' otlaktr. Ky kesimlerinde Akdeniz bitki rts bitkisi olan makiler, yksee doru gidince yerlerini mee, kayn ve am trlerine brakr. 5.4.1.8. Nfus Ve Sosyal zellikler 5.4.1.8.1. Nfus Nfusu 3,510,484 (2001 Temmuz ay tahmini) olan Arnavutlukun halk Geg ve Tosk olarak iki gruba ayrlr. Gegler genel olarak, kumbi nehrinin kuzeyinde, Tosklar ise gneyindedirler.263 Halk, % 95,3 Arnavut, % 2,5 ingene, % 1,8 Yunan,
263

Raymond Zickel, Walter R. Iwaskiw, Albania: A Country Study, Washington, 1994. p. 66

112 % 0.14 Makedon, kalan dier etnik unsurlardan (Eflkl, ingene, Srp, Karadal, Bulgar) olumutur. Arnavutlar, Makedonya ve Kosova bata olmak zere eski Yugoslavya cumhuriyetlerine ve dnyann birok lkesine yaylmlardr. 5.4.1.8.2. Dil Resmi dil Arnavutadr. Arnavuta Gega ve Toksa olarak iki leheye ayrlr. Resmi Arnavutada Toksa lehesi kullanlr. Arnavutluk dili, Hint-Avrupa dil ailesine mensuptur. Birok milletle beraber yaam, ayn zamanda hkimiyeti altna girmi olan Arnavutlarn dilleri de bu etkilerle zenginlemitir Arnavutay etkileyen diller arasnda Yunanca, Latince, Trke, Slav ve Roma dillerini sayabiliriz. 5.4.1.8.3. Din Arnavutlukun % 70i Mslman, % 20si Ortodoks Hristiyan, % 10 da Katolik Hristiyanlardan olumaktadr. 732de stanbulda bulunan Fener Ortodoks Patrikhanesine balanan Arnavutluk, 1054te Roma ve Bizans arasnda bllnce Kuzey Arnavutluk, Roma egemenliinde Katolik etkisinde kalmtr. Osmanllarn blgeyi hkimiyetlerine almalarndan sonra, halka olan msamaha politikalaryla Arnavutlar, Mslmanl kabul etmeye balamlardr. lk kabul edenler Tmar sahibi beylerdi. Bektai olan Tepedelenli Ali Paa dneminde Bektailik lkede yaylmtr. Osmanl sonrasnda 1944te Enver Hocann iktidara gelmesiyle dine kar olan tutum grld. 1976da yeni anayasa ile devlet hibir dini tanmad ve yasaklad.

5.4.2. Arnavutluk Tarihi


5.4.2.1. Eski Dnemler Bu gnk Arnavutlarn kkenine ait en yaygn gr, soy olarak llirlere dayandklardr.264 llirler M. 425de kodra evresinde llirya Devletini kurmulardr. 385de Kral Bardhylli 30 yllk krall srasnda snrlarn
264

Ramadan Marmallaku, Albania and the Albanians, London: 1975. s.6

113 Dalmayadan Makedonyaya ve Kuzey Epirde Visoya rmana kadar geniletti. Kraln 358de lmesi zerine devlet, Kuzey ve Gney llirya olarak ikiye blnmtr. Byk skender llirya kraln ldrp, lkenin bir ksmn kendi topraklarna katt. Romallar uratran llirler, M. 3. yzylda deniz ticareti sebebiyle birok kere savalar yaptktan sonra, 167de Roma hkimiyeti altna girmilerdir. Romallar Drin rmann kuzey ksmnda kalan topraklar llirya eyaleti olarak tekilatlandrmlardr. Blge daha sonra, eitli uluslar tarafndan srekli barbar aknlarna urad. llirya kabilelerinin siyasal birliklerini tamamlayamamas, MS. 1. yzyldan itibaren yabanc devlet igallerini kolaylatrmtr.265 224246 da Gotlar, 374de Germen asll Guedeler ve Sermatlar, 396da Vizigotlar, 434-447de Hunlar, 449da Crabatesler, 460da Ostragotlar, 548de Slavlar, 619da Avarlar, 687746da Srplar, 917de Bulgarlar, 980de Nomandesler vs. lliryay ksmen veya tamamen igal etmilerdir. Etnik olarak Slav nfusu blgeye hzla yerleerek, lliryal nfus ile byk lde karmtr.266 Daha sonra blgede byk toprak sahibi gl aileler kmtr.
267

Bu aileler hem kendi aralarnda, hem de blgeye

yerlemi yabanc toprak sahipleri arasnda srekli atmalar olmutur. Bu atmalar 14. yzyln ilk yarsnda Arnavutluk blgesini ele geiren Stefan Duan (Dushan) dneminde de devam etmitir.
268

Osmanl egemenlii altna girmeden

nce blgede, kuzeyde Srp, Gneyde Bizans etkisi vard. 5.4.2.2. Osmanl Hkimiyetinde Arnavutluk Arnavutlar tarafndan Arnavutlua, Arbanya veya Arberya denilmesinden dolay, Orada oturanlara Osmanllar Arnavut demilerdir. Arnavutlar kendilerine ikiptar derler.269 14. yzyln ikinci yarsndan itibaren Osmanllar blgeyi hkimiyetleri altna almaya balamlardr. Blgeye giren Osmanl ordular, Arnavutlukta gl feodal

Nuray Bozbora, Osmanl Ynetiminde Arnavutluk ve Arnavut Ulusuluunun geliimi, Boyut Matbaaclk, stanbul: 1997. s.24 266 Arben Puto and Stefanaq Polo, The History of Albania, from its origin to the present day, London: Boston and Henley, 1981. s.2732 267 Kristo Frasheri, The History of Albania, Tirana, 1964. s.48 268 George Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, ev. Fikret Iktan, Ankara: Trk Tarih Basmevi, 1999 s. 469 269 Sleyman Kle, Osmanl Tarihinde Arnavutlar ve Arnavutluk, zmir, 1944. s. 9

265

114 beylerle karlamlardr.270 En gls olan II. Bala (Balsha)nn gc krldktan sonra Osmanlya balln kabul eden feodal beyler, vasal yneticiler olarak tannmtr.271 Osmanlya kar giriilen blge glerinin mcadelesine, Arnavut aileler de katlm ve Kosova Savanda yenilince direnleri nemli oranda krlmtr. Ankara sava sonrasnda Osmanl hkimiyetinin sekteye uramas ile Venedik, blgedeki etkinliini arttrarak birok Arnavut aileyi hkimiyeti altna almtr. 1404te Osmanl birliini yeniden kuran I. Mehmet, Arnavutluku igal edip, vasallk konumuna son vererek, blgeyi dorudan Osmanl kontrol altna almtr. skender Bey, Arnavutluk tarihi asndan nemli bir isimdir. Devirme olarak alnan skender Beyin Hristiyan ad Gjergj Kastrioti idi. Sultan II. Murat dneminde saraya alnan bu kii askeri sahada iyi yetitirilmi, 20 yl sonrasnda iyi bir asker ve stratejist haline gelmitir.272 Osmanl saraylarnda yetitikten sonra, 1438de Bey unvan verilerek Akahisar olarak bilinen Kruja vilayeti snrlar iindeki Misia blgesine vali olarak atanmtr.
273

Hedefi byk olan skender Bey,

ayaklanma balatm ve ayaklanan dier beylerle 1444te Lezha toplantsn dzenleyerek bakan seilmitir. Bylece bir Arnavut birlii kurulmu oldu. skender Beyin ordular Osmanly uratrmlar ve pe pee zaferler kazanmlardr. Osmanllarn blgeye hkim olmas, skender Beyin hastalanarak 1468 ylnda lmesi sonucunda salanmtr. Arnavutlar 16301650 yllar arasnda yar yarya slam dinine girmilerdir. Bylece reaya saylmaktan kurtulup devletin hkim unsuru olarak sayldlar ve Osmanl idari, askeri, sosyal ve kltrel yaamnn her safhasnda devlet hizmetine girdiler. Osmanl sadrazamlklarna, vezirliklerine, eyalet paalklarna getirildiler.274

Halil nalck, Arnavutlukta Osmanl Hkimiyetinin yerlemesi ve skender Bey syannn Menei, Fatih ve stanbul, c.1 say 2, stanbul, 1953. s. 158 271 Arben Puto and Stefanaq Polo, The History of Albania.1. s.55 272 Ramadan Marmullaku, Albania and ., s.12 273 Arben Puto and Stefanaq Polo, The History of Albania.s.70 274 Necip Alpan, Tarihin nda Arnavutlukun Bamszl, Ankara: 1982. s.16

270

115 Kapkulu askerlerinin ounluu her zaman Arnavutlardan oluturulmutur. Osmanl sadrazamlarndan otuz tanesinin Arnavut kkenlidir. 275 Osmanl devletini yeniden toparlamak iin giriilen Tanzimat uygulamalarna kar, Arnavutluk blgesi diren gstermitir. Tanzimat ayaklanmalar, yerel ayaklanmalar patlak vermitir. Osmanl toprak sistemi bozulunca geni malikneler ve zengin toprak aalar ortaya kmtr. 5.4.2.3. Arnavutlukun Bamszl Balkan sava srasnda Arnavutluk, Srplar, Karadallar, Yunanllar ve Bulgarlarn igaline uramtr. Arnavutluk milliyetileri smail Kemal, nderliinde harekete getiler. gal altnda, lkenin eitli yerlerinden gelen 83 delege, 28 Kasm 1912de Arnavutlukun bamszln ilan etmitir.276 Arnavutlukun douu 28 Kasm 1912de smail Kemalin organize ettii hareketle salanmtr.277 Arnavutluk bamszlnn ardndan i karklklar ve d tehditlerle uramak zorunda kalmtr. Kuzeyli Arnavutlar, gneyde Avlonyada kurulan hkmeti tanmamlar ve smail Kemal hkmetini geersiz klmlardr. Esat Topani Paa, Drata bir hkmet kurup, Arnavut kral olmaya alm ancak o da baarl olamamtr. Arnavutluk iinde, Gegler ve Tosklar, farkl partiler, airetler birbirleriyle mcadeleye girmi ve kapmlardr. smail Kemal 22 Ocak 1914te bakanlktan ekilip, lke idaresini Ekim 1913te faaliyete geen Uluslar aras Denetleme ve Himaye Komisyonuna brakt. Avrupa glerinin setii Avusturyal prens Wilhelm zu Wied, devlet bakanlna getirildi. Mart 1914te Arnavutluka gelen Wied, Durazzo limann bakent yapt.278 Wiedin idaresi uzun srmedi. Birinci Dnya Sava knca 3 Eyll 1914te Arnavutluku terk etti. Arnavutluk sava sresince Yunan, Srp, Avusturya, talya, Fransz gibi birok devletin igaline uramtr.
Orhan Kololu, Osmanl Dneminde S.66 Anton Logoreci, The Albanians, London, Victor Gollancz Ltd.,1977 s.47 277 Constantine A. Chekrezi, Albania Past and Present, Mc. Millan, New York, 1919, reissued Arno Pres,, New York,1971,, pp. 7779 278 Anton Logoreci, The Albanians... s. 49
276 275

116 Birinci Dnya sava sonunda igal altnda paralanm lkeyi kurtarmak iin, Arnavutluk liderleri 21 Ocak 1920de Lushnje ehrinde bir kongre toparlamlar ve bu kongrede Arnavutlukun bamszln istemilerdir. Sleyman Delvina bakanlnda yeni hkmet oluturuldu. Yeni hkmetin en byk sorunu talyan kuvvetlerini lkeden karmakt.279 Arnavutlukun her yannda gsteriler yapld ve yer yer silahl mcadelelere girildi. Oluturulan milislerle talyanlar, Avlonyadan kartldlar. talya sonunda, 3 Austos 1920 Tiran Antlamas ile Arnavutluk bamszln kabul etti. 17 Eyll 1920de ise bamsz Arnavutluk, Milletler Cemiyetine ye kabul edilmitir. 19211924 yllar arasnda bir ayaklanma ile toprak reformu taraftarlarnn, bir Geg olan Fan Noli liderliinde iktidara gelmesiyle, siyasal iktidarszlk dnemi balamtr. Daha sonra ngiliz desteini de alan Geg beyinin olu Ahmet Zogu, Noliyi devirip iktidara gelmitir.280 Ahmet Zogu, 31 Ocak 1925te cumhurbakan seilmesinin ardndan, 1 Eyll 1928de kendisini Kral ilan etti. Zogu dneminde lke, faist talyann himayesi altna girmitir. O yllarda Arnavutluk ok zor durumdayd. 1927de kii bana milli gelir sadece 40 dolard ki, bu da dier Balkan lkelerininkinin ortalamasnn yarsyd. Bir Arnavutluk tarihisi yle diyor: Balkan ltlerine gre bile Arnavutluk halknn yaam standard ok dkt: kt salk koullar ve koruyucu ila olmamas salgn hastalklara, zellikle de bataklk arazide stmaya yol ayordu. Sosyal sigorta diye bir ey yoktu. 192732 arasnda Kamu Sal Genel Mdrl btesi ylda 510.000 ila 592.000 altn frank arasnda deiiyordu. Tp fakltesi yoktu ve sadece nde modern ara gere olan on bir hastanede, birka doktor, 44 di hekimi, 29 eczac ve 29 ebe vard. Geim standard acnacak kadar dkt.
281

Sanayilemede dnyann en geri

lkelerinden biri durumunda olan Arnavutlukta GSMHda sanayi rnlerinin pay ancak %9,8di. Bu orann byk ksm da talyan sermayesine aitti.282
Sina Akin, Melek Frat, ki Sava Aras Dnemde Balkanlar.., s.110 Nicholas C. Pano, Albania,1992, pp.20 281 Ramadan Marmullaku, Albania and . s. 38 282 V. Alexandrov, A Contemporary World History 19171945, Progress, Moscova, 1986, p.304 305
280 279

117

Arnavutluk, 19211939 yllar arasnda, giderek artan Yunan ve Yugoslav tehditlerine kar, srekli artan miktarlarda talyan yardmlaryla ekonomisini ayakta tutabilmitir.283 Durumdan faydalanan talyanlar, 6 Nisan 1939da Arnavutluku igal etmilerdir. Oluturulan meclis, talya kralna Arnavut tahtn nermitir.284 Arnavutlukun igali zerine talya, Gney Arnavutlukta, Epirden Yunanistana saldrm fakat pskrtlmlerdir. Bunun zerine Yunanllar, Gney Arnavutluktan lkeye girip, igale balamlardr. Daha sonra ise Almanlar, Arnavutluu ele geirmilerdir. Enver Hoca tarafndan kurulan Arnavutluk i Partisi ynetiminde Ulusal Kurtulu Cephesi oluturan Arnavutlar, igale kar direnie gemilerdir. Oluturulan cephede Arnavutlarn politik fikrine, dinine, snfna baklmakszn igale kar direni rgtlenmitir.285 Arnavutlukun, igalden kurtulu 29 Kasm 1944 tr. Bu tarih ayn zamanda bugnk Arnavutluun kurulu tarihidir. 5.4.2.4. kinci Dnya Sava Sonras Dnem ngiltere, Amerika ve Sovyetler Birlii Arnavutluun bamszlna destek vermilerdir. 1944te Komnistler kontrol ele geirmilerdir. Daha nce Zogunun diktatrln yaayan Arnavutluk, imdi Enver Hocann diktatrln yayordu. lke resmi olarak 1946da Arnavutluk Halk Cumhuriyeti, 1976da ise Arnavutluk Sosyalist Halk Cumhuriyeti adn almtr. 5.4.2.4.1. Sosyalist Dnem Enver Hoca hkmeti, Stalinist stilde ekillendi. 1946da Stalinist stilde merkezi planl ekonomiyi balatt. Tm fabrikalar milliletirildi, d ticaret devlet tekeline alnd, i ticaret de devlet kontrolne alnd, toprak satm yasakland.
Ersin Kalaycolu, Balkanlarda Milliyetilik ve Siyasi Yaam:1918-1939, ki Dnya Arasnda Avrupa ve Balkanlar: deolojiler ve Uluslaras Politika, Aybay yaynlar, stanbul, 1994, s.54 284 Krystyna Marek, Identity and Continuity of States in International law, Geneva, 1954, p.330 285 Ndrei Plasari, Strategy and Tactics of the Albanian Party of Labour in the National Liberation War, Naim Frasheri, Tirane, 1966, pp.20-5
283

118 Toprak reformu yaplarak, gl toprak aalar datld. Arnavutluk, modernizasyon iin ekonomik yardm alabilmek ve gvenlii iin askeri ve politik destek salamak amacyla yzn komnist dnyaya dnd. 194448 yllar arasnda Yugoslavya ile 194861 arasnda Sovyetler Birlii ile 19611978 arasnda ise in ile yaknlat286. in ile yaknlamas Stalinin lmnden sonra olmutur. Arnavutluun sanayilemesi artcyd ama bu Balkanlarn dier yerlerindeki gibi tarm ve kyllerin dedii ar bedelle oldu. Nfusunun yzde doksannn 1940larn sonlarnda geimlerini tarmdan salamalarna ramen Arnavutluk, komular gibi gda maddeleri retiminde kendi kendine yeterli deildi. lkenin drtte dalarla kapl olduundan, dier Balkan lkelerine kyasla Arnavutlukta kii bana yzde elli ile yzde yz daha az ekilebilir arazi dmekteydi. Avrupa lkelerinden ylda 5060.000 ton tahl ithal etmekteydi. Sava sonrasnda Arnavutluk Yugoslav hegemonyas altna girmitir. Balangta iyi olan ilikiler, Yugoslavyann Arnavutluk kaynaklarn smrd anlalnca, soumaya balamtr. Arnavutluk, yeni mttefik peindeydi. Yugoslavya ile ittifak halinde olan Sovyetler ise Yugoslavyann yanndayd. Ancak, Yugoslavya-Sovyetler Birlii anlamazl sonucunda Yugoslavyann 1948de COMINFORMdan karlmas ve ilikilerin kesilmesinden sonra, Sovyetler ve Arnavutluk ilikileri geliti. Arnavutluk, Yugoslavya ile ilikilerini kesmesinden sonra Sovyet yardmlarna bal hale gelmitir. ubat 1949da Arnavutluk COMECONa katlp, sonrasnda Polonya, ekoslovakya, Macaristan, Romanya ve Sovyetler Birlii ile ticaret anlamalar imzalamtr.288 Sovyet ekonomik yardm Arnavutluk ekonomisini rahatlatmtr. 1960a kadar sk olan ilikiler, 1960tan sonra bozulmutur. Arnavutluk tekrar yeni bir mttefik arama yoluna girmitir. in, Arnavutluka destek vereceini bildirmesiyle, Arnavutlukin ilikileri gelimitir. ini Akdenize tayan Arnavutlukla, Sovyetlerin ilikileri gerginlemi hatta Arnavutluk, Sovyetlere verdii Valona denizalt ssn de geri almtr.
287

Arnavutluk 1950lerde ihtiyalarn karlamak iin Sovyetler Birlii ve dier Dou

Charles Sudetic, Albania, A Country Study, ed.Raymond Zickel, Walter R Iwaskiw, 1992, pp.38 Peter R. Prifti, Socialist Albania since 1944: Domestic and Foreign Developments, Cambridge,1978. s. 64
287

286

119 Bu yaknlamalardan ve ittifaklardan Arnavutluk, para, kredi, teknik ve uzman yardmlar alarak byk yarar grd. Modern endstri ve tarmda makineleme yolunda byk yol kat etti. Rejim gerei, muhalifleri yldrmak iin de sistemli temizlik yoluna gidilmitir. Eletirenler ilerinden atld, alma kamplarna gnderildi veya ldrld. Yurtdna k yasakland. 1967de dini kurumlar resmi olarak yasakland ve tm Mslman ve Hristiyan ibadethaneler kapatlp, mal varlklarna el konuldu. Arnavutluk, komnizm sistemine yaklanca Amerika Birleik Devletle ve ngiltere ile ilikileri bozulmutur. Hoca, Arnavut Birlii vizyonunu mthi bir yabanc korkusuyla destekliyordu. ngilizlere, Yugoslavlara, Ruslara ve inlilere yaklam, sonra savunucu milliyetiliin olanca gcyle kendilerine srt evirmitir. stila korkusu lke dndakilerin, inanmazlkla seyrettikleri garip politikalara dnmt. lkenin tecrit edilmi durumu bir tr lgnln ortaya kmasna neden olmutur. Snr boylarnda birka metrede bir korugan inaat, zel araba mlkiyeti yasa, zorunlu sakal tra ve hepsinin de stnde Stalin ve Enver Hocann ilahlatrlmas gibi uygulamalar yaplmtr. Hocann ans, 1990da yarm yzyllk bastrlm bir fkenin patlamasyla, Arnavutluk paralanncaya kadar kutsal kalmt.289 Arnavutluk, 1955te kurucu yelerden biri olarak Varova Paktna (VP) girmitir. Pakta girmek sonucunda snrlarn komnist devletler gvencesine almakla birlikte, Arnavutlar kendilerini Yugoslav tehdidinden uzak grememilerdir. 1961 ylna kadar Sovyetler Birlii ile scak mnasebetlerde bulundular. Ancak, 1961'de Sovyetler Birlii ile ballklarn keserek in ile anlatlar. Bylece in ile ittifak kuran ilk Avrupa devleti oldular. Arnavutluk konusu, Sovyetlerle in arasnda ilikilerin gerilmesine sebep oldu. Arnavutluk-Sovyetler arasnda gerilen tansiyon, Sovyetler Birlii kuvvetlerinin, ekoslavakyay igaliyle en kt seviyeye indi ve 1968de Arnavutluk, Varova Paktndan ekildi. Maonun 1976 ylnda lmnden sonra, Enver Hoca yeni ynetimi ABD ve batya yaknlatklar gerekesiyle sulad. inle ktleen ilikiler, 1978te koparld. in tm yardmn ekip, uzmanlarn

288 289

Charles Sudetic, Albania, A Country Studypp.44 Misha Glenny, Balkanlar :1804- s.449

120 geri ard. in desteini kaybeden Arnavutluk; ABD, Sovyetler Birlii ve batl devletlerle ilikilerini normalletirme abalarna girmiir. 5.4.2.4.2. Komnizmin k 1985'te Enver Hoca'nn lm zerine Emek Partisi genel sekreterliine getirilen Ramiz Alia ayn zamanda Devlet Bakan da oldu. Hocann yerine gelen, Alia, lke ynetiminde bir farklln olmayacan aklad. (23 Austos 1985) 1980lerin sonlarna kadar yabanc televizyonlar, radyo programlar, zel otomobiller, Coca Cola gibi bat rnleri ve yabanc dilde kitaplar yasakt. Komnist sistemi devam ettirmek dncesinde olan Aliann ii zordu. nk nceki gibi komnist devletlerden ciddi yardmlar alamyordu. Sonunda baz yabanc firmalarn Arnavutlukta yatrm yapmasna izin verildi ve batyla ilikiler gelitirildi. 1990larn banda Arnavutluk ekonomisi kt ve lke sosyal ve ekonomik problemlerle kar karya kald. Binlerce Arnavut, botlarla veya baka aralarla lkeden kat.290 Komnizmin dou Avrupada 1989 ylnda k, Arnavutluktada da heyecan oluturdu. Entellekteller ve halk, zerlerindeki kstlamalardan kurtulmak iin seslerini ykseltmeye baladlar. Temmuz 1990'da meydana gelen olaylar, halkn rejimden rahatsz olduunu ortaya kard ve lke ok hzl bir deiim srecine girdi. Ramiz Alia, bu hzl deiim sreci iinde koltuunu koruyabilmek iin birden radikal reformlara giriti. Bunun yannda, Arnavutluk vatandalarna yurtd seyehati, dini zgrlk, ekonomide serbestlik sz verdi. Halkn tepkisini yattrmak iin ok partili sisteme geme karar ald. 1990da bamsz siyasi partilerin kurulmasna izin verince, komnistlerin mutlak gc krlm oluyordu. 1992 Martnda yaplan seimleri anti-komnistler kazannca Aliann ve komnistlerin sonu gelmi oldu. Yeni bakan Sali Beria oldu. Yeni demokratik ynetimle Arnavutluk izolasyonuna son verdi ve dnyaya almaya balad.

Yasemin Dobra-Mano, Albanian Democracy takes root amidst controversy, Regional Conflict and uncertainties, Turkish Review of Balkan Studies, annual 1916/97 3. ISIS, stanbul, 1997. p. 12

290

121

5.5. Eski Yugoslavya


5.5.1. Genel Bilgiler
Gney Slavlarnn lkesi olarak ad konan lke (Yugun manas gney demektir291) Avrupann gney dousundayd. Federal devletler topluluu olarak niteleyeceimiz bu lke tarihi boyunca farkl etnik gruplar barndrdndan problemlerle uramtr. Gnmzde bnyesinden kan Srbistan, Hrvatistan, BosnaHersek, Karada, Slovenya lkelerine ev sahiplii yapmas bakmndan nemlidir. deolojik olarak tekerleme gibi sylenen sz, lke hakknda genel bir bilgi vermektedir. Yugoslavya, yedi komusu, alt cumhuriyeti, be milleti, drt dili, dini, iki alfabesi ve bir amac, birlik ve kardelik iinde yaamak, olan lkedir.292 5.5.1.1. Konumu Yugoslavya, Balkan yarmadasnn kuzey bat kesiminde bulunmaktayd. lkenin kuzeyinde Avusturya ve Macaristan, Kuzeydouda Romanya, douda Bulgaristan gneyde Yunanistan, batda Arnavutluk, Adriyatik denizi ve talya ile evrili olan 224.804 km karelik bir lkeydi. 5.5.1.2. Nfus Yugoslavya halknn byk ksm Srp, Hrvat ve Slovenlerden olumaktayd. Dier nemli etnik gruplar; Arnavutlar, Makedonyallar, Karadallar ve Macarlard.293 5.5.1.3. nemli ehirleri Bakent Belgrat ayn zamanda Srbistann da merkezidir. Toplam 11 tane eyalete sahip olan lkenin ayn zamanda eyalet merkezleri olan nemli ehirleri,

291 292

Mihailo Crnobrnja, The Yugoslav Drama, London, 1994, p.15 age. p.15 293 Cevat R. Grsoy, Yugoslavya, Trk Ansiklopedisi, Cilt 32,Ankara, Meb Basmevi, 1984, s.455.

122 Hrvatistann merkezi olan Zagrep, Bosna-Hersekin merkezi Saraybosna, Slovenyann merkezi Ljubljana, Voyvadinann merkezi Novisad ve Maribordu. 5.5.1.4. Federasyonun Yaps Yugoslavyay oluturan federasyon yapsnda 6 Cumhuriyet ve Srbistana bal 2 otonom blge mevcuttu. Bu 6 federasyon unlardr; 1. Srbistan; bakenti Belgrattr. Kendisine bal 2 otonom blge ise, merkezi Novi sad olan Voyvadina ve merkezi Pritine olan Kosovayd. 2. Hrvatistan; merkezi Zagreb 3. Bosna-Hersek, merkezi Saraybosna 4. Slovenya, merkezi Ljublana 5. Makedonya, merkezi skp 6. Karada, merkezi Titograd294 idi.

5.5.2. Yugoslavyann Tarihi


5.5.2.1. Eski alar Blge topraklarnda insan yerleiminin alt Paleolitik alara (M. 200100 bin) kadar indiini, blgede yaplan arkeolojik kazlar ortaya koymaktadr. M.. 3500 yllarnda Rusya bozkrlarndan gelen ve Hint-Avrupa dillerini konuan kavimler blgeye g etmilerdir. Bu glerden sonra meydana gelen halklar llyriallar, Makedonlar ve Traklardr. Arnavutlarn atalar kabul edilen llyriallar, M.. 7. yy.larda Yunan kolonileriyle ticaret yaparak blgede etkileimi salad. Sava kabileler olan Dayallar ve Traklar zaman zaman blge halklarn egemenlii altnda tutmulardr. Srekli olarak kuzeyden ve doudan istilalara urayan blgede gl bir devlet kurulamamtr. M. 3. yy.da Keltler, yerel kabileler zerinde bask kurabilmilerdir.

294

Tuna Baltacolu, Bilinmeyen Yollar ve Ynleri ile Yugoslavya, stanbul, 1970, s.13

123 5.5.2.2. Roma ve Bizans dnemi M.. 3. yy. sonlarnda Roma tehdidine urayan blgede, Romallarn hkimiyete girmemek iin bir dizi savalar yapld. zellikle corafi artlarndan dolay llyriadaki mcadeleler M.S. 9. yy. a kadar srd. Roma, blgeyi tamamen ele geirdikten sonra Romallatrma faaliyetine giriti. 3. yy.da Got aknlar, Romay g durumda brakt ve sonrasnda Hun, Bulgar ve Avar aknlar, Romallarn blge denetimini iyice zayflatt. Romann 476da yklmasndan sonra Balkanlar, Bizans etkisi altna girdi. Bizans imparatoru Herakleos, Slav kkenli Srp ve Hrvat kabilelerini Dalmaya kylarna yerletirdi. 5.5.2.3. Kk Slav devletleri Blgede, ilk Slav halklardan olan Slovenler 8. yy.da Franklarn ynetimine girmiler, Hrvat kabileleri ise 10.yy.da bir krallk kurabilmilerdir. Dank olarak geni alanlara yerlemi Srplar ise merkezi bir devlet kuramam, kabileler halinde yaamlardr. nemli ilk Srp devleti Vlastimir tarafndan, Srplar Bulgar yaylmasna kar koymak iin kurulmutur. Vlastimirden sonra Srbistan, Bulgar imparatorluklarna baland. 1018de Bizans blgeye yeniden hkim olmutur. Blgede Nemanja hanedan, papadan kral nvan alarak, ayr bir kilise rgt kurup Srbistan bamsz bir g haline getirmitir.(1219) 5.5.2.4. Osmanl Dnemi Osmanl Devleti kuruluundan ksa sre sonra Balkanlara doru yaylmaya balad. Yaplan etkili aknlar dneminde Stafen Duan lmt. (1255) Duann lmnden sonra dalma srecine giren Srbistan, bu aknlarn nnde duramad. Srekli ilerleyen Osmanl gc karsnda Slav despotlar Osmanl safna geerek despotluklarn devam ettirme gayretine girmeye balamlardr. Srp Lazar komutasndaki Slav birliklerinin 1389da I.Kosova savanda yenilmeleri zerine, Osmanl ilerleyiinin n iyice ald. Osmanl hkmdar Yldrm Bayezit, Kosova zaferinden sonra (1398) Srplar bu yenilgilerinden dolay

124 tamamen aresiz ve ezik durumda brakmamak iin hogrl bir anlama yaparak, Srp unsurlarnn sadakatini kazanmaya gayret etmitir. Sonuta Srplar, Anadolu beyliklerinin lke topraklarna katlmas, Hallara kar kazanlan Nibolu sava ve Ankara savanda, ordular ile tam sadakatle Osmanl ordusu iinde beraber savamlardr.295 Blgenin tamamen fethi hem corafi yaps, hem de zaman zaman Osmanlnn doudaki tehditlere ynelmesi sebebiyle gecikmitir. 1463 ylnda, stanbulun fethinden 10 yl sonra, Bosna ve Hersekin fetihleri tamamlanmtr.296 Bosnada skender Beyin ayaklanmas 1478 ylnda bastrlabilmitir. Dalk olan Karada ise Osmanllara vergi verme artyla bamszln devam ettirmitir. Daha nceleri stanbulda bulunan Ortodoks kilisesine bal olan Balkan milletlerine, verilen ulusal temelli kilise kurma izni ile yeni yaplanmaya gidildi. Bu yolla 1557de Srplar, bamsz bir patriklik kurdular. Bu patrikliin kurulmas, Srp milli bilincinin gelimesine byk katk salamtr. Dzen, asayi ve vergi toplama ilerini sk tutan Osmanl, i ilerinde blge halkna serbestlik vermiti. Eitim, vergi, yarg gibi birok alanda Srp patrii yetkiliydi. Fakat Kanuni Sultan Sleyman (1520-66) dan sonra blgede Osmanl otoritesi zayflamaya balamtr. Tmarlar, babadan ola gemeye, vergiler de artmaya balamtr.297 Fransz devriminden sonra gelien milliyetilik dalgas Balkanlar da vurdu. Bu hareketlenmeleri Rusya, zellikle kullanmtr. Osmanlya kar tavr alan Karada, Rusyann korumasnda bamszln pekitirmitir. Rusya, Osmanlya kar Slavlar kkrtma politikalarn uygulamaktayd. Nitekim 178791 yllarndaki Osmanl-Rus sava srasnda Srp ayaklanmas rgtlenmesi baarl oldu. Biten savan anlama maddelerinde, Srplar koruma adna baz maddeler konmutur. 1804de Rusyann desteinde, domuz tccar olan Kara Yorgi adndaki bir tccarn nderliinde balayan ayaklanmalar, Osmanl Devletini ok

smail Hamdi Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, c.1, stanbul, Trkiye Yaynevi, 1971, s.85 296 John R.Lampe, Yugoslavia as History, Cambridge Universty Pres, Cambridge, 1996, p.20 297 age, p.21

295

125 uratrmtr.298 1815te ise Milo Obrenovi nderliinde kan yeni ayaklanma sonucunda Osmanl Devleti Srbistana dnler verdi.1830 da ise Srbistana tam zerklik verilmitir. 1875te durumdan etkilenen Bosna-Hersekliler ayaklanmaya gittiler ve Temmuz 1876da Karadallarla beraber Osmanl ynetime kar sava atlar. Osmanl-Srp sava, Srplarn aleyhine devam ederken, Rusyann 1877 de Osmanlya saldrmas sonucu durum deimitir. 1878 Berlin antlamas ile Srbistan, yeni topraklar kazanm, Karadan bamszl resmen tannm, Bosna ve Hersek grnte Osmanl ynetiminde kalmasna ramen Avusturyann ynetimine braklmtr. Srbistann, Hrvatistan, Karada ve Bosna-Herseki de iine alan daha byk bir Srbistan kurma hayallerinden endie eden Avusturya,1908de Bosna-Herseki igal etmitir.299 Srbistan, Karada, Bulgaristan ve Yunanistann, Osmanlya kar ittifaka girip sava amalar ile Balkan savalar yaanmtr. I. Balkan savandaki blge paylam, ilgili gleri tatmin etmediinden II. Balkan sava kmtr. Bu savan sonunda, Srbistan, Makedonyann orta ve kuzey kesimi ile gneye doru byk toprak kazanmlar elde etti. Karada ise topraklarn geniletti. Fakat yeni snrlar geerli bir bar oluturmad, aksine Balkanlar barut fs haline getirdi. Bu barut fs, I. Dnya Sava ile patlamtr. 5.5.2.5. Birinci Dnya Sava Dnemi Barut fs haline gelen Balkanlar iin kvlcm, Avusturya veliahd Franz Ferdinandn bir Srp milliyetisi tarafndan ldrlmesiyle aklm oldu. (28 Haziran 1914) Avusturya-Macaristan, suikast yapan kiinin Srbistan tarafndan desteklendiini savunup sava iin frsat buldu.300 Hemen ilan edilen savala, saflar, ittifaklar, kurulup, kavga, topyekn bir dnya savana ekilmitir. Avusturya

Jasminka Udovicki, The Rise and Fall of the Balkan Idea, ed. Jasminka Udovicki, James Ridgeway, Yugoslavyas Ethnic Nightmare, Lawrance Hill Boks, Chicago, 1995,s.24 299 Temel Britannica, , . c.19, s.199 300 Branka Prpa-Jovanovic,The Making of Yugoslavia (18301945), ed. Jasminka Udovicki, James Ridgeway, Yugoslavyas Ethnic Nightmare, Lawrance Hill Boks, Chicago, 1995,s.43

298

126 kuvvetleri Srbistann byk blmn igal ettikten sonra Karada da igal etmilerdir. Sava sonunda Avusturyada Habsburg monarisinin kyle Hrvatistanda ayaklanmalar km ve Hrvatlar, Ekim 1918de Macaristandan bamsz olduklarn ilan etmilerdir. 5.5.2.6. Srp, Hrvat, Sloven Krall I. Dnya Savanda Srbistan ordular, Avusturya ve Bulgaristan ordular tarafndan yenilgiye uratld. Fakat Avusturya-Macaristan mparatorluunun 1918 ylnda yenilmesi ile Srp, Hrvat ve Sloven Krall meydana gelmitir. Yeni kurulan Srp-Hrvat ve Sloven Krall 1920 Kasmnda kurucu meclisi toplama karar ald. Dnemin, siyasi akm mevcuttu. 1. Srp radikaller. Pasi liderliinde bu hareketin amac merkezi byk Srbistan kurmaktr. 2. Srp Demokratlar. Radikallere gre daha lmllardr. 3. Hrvat ifti Partisi. Radik liderliinde bu hareket federasyondan yana olmalaryla birlikte uygun artlarda bamsz bir Hrvatistan oluumunu arzu etmekteydi.301 Gruplarn istekleri ok farklyd ve demokrasiye gei o kadar kolay olamad. lke arlkl olarak Srp askeri gcyle ayakta durmaktayd. Bask, ayrmclk ve yolsuzluk sebebiyle lkede karklk kt. Hrvat milletvekilleri parlamentodan ekilip, Zagrepte ayr bir parlamento kurdular. Bu gelimeler zerine 1921 ylnda tahta km olan I. Aleksander, 1929un Ocak aynda parlamentoyu datarak diktatrln kurdu. Babakanla ise muhafz alaynn sert bir generali olan Peter Zhivkovichi getirdi. Ekim 1929da lkenin adn Yugoslavya Krall olarak deitiren Aleksander, lkeyi yeniden rgtledi. Siyasal esneklikten yoksun olan Kral Alexander, lke iindeki aznlklarn ancak krala ballklaryla bir arada

301

Sina Akin, Melek Frat, ki Sava Aras Dnemde .., s.102

127 yaayabileceine inanmaktayd.302 Alexanderin diktatrlnde Yugoslavyann tek at altnda toplanmas ve birlii devlet politikas olmutur.303 Alexander, dini ve etnik kimlii olan tm siyasi partileri kapatt ve baskc bir ynetim kurdu. Kral Alexanderin basks ve yeni politik anlay, muhalefetin sesini kesemedi. Andre Pavelic nderliinde Hrvat Ustasha hareketi ve Makedonya Devrimci rgt (IMRO) iddet hareketlerine giriti. Fakat bu hareketler iddet yoluyla yapldndan kitlelerin, ynetime kar durmasn salayamadlar.304 5.5.2.7. kinci dnya Sava ve Tito Yllar kinci dnya sava srasnda 1941de Almanya, Yugoslavyay Alman ve talyanlarn yannda savaa girmeye zorlad, fakat Yugoslavlar bunu reddetmitir. Bunun zerine Alman ve talyan birlikleri Yugoslavyay igal ettiler. Sava srasnda Srplar, Hrvatlar ve Mslmanlar, Alman ve talyan glerinin yannda farkl anlayta birbirleriyle de mcadele etmektelerdi. Sava srasnda en etkili direni hareketlerinden birini, Josip Bronz Tito nderliinde Yugoslavya Komnist Partisi tarafndan 1941 ylnda balatlan askeri mcadele oluturmutur. Titoya, 29 Kasm 1943te Mareallik rtbesi verildi ve ayn zamanda Yugoslavya Kurtulu Ulusal Komitesinin bakan seildi.305 Alman ve talyan tehlikesi bertaraf edildikten sonra Kasm 1945teki seimleri Komnistlerin nderliindeki Halk Cephesi kazanmtr. Sonrasnda lkede, Ocak 1946da Titonun nderliinde sosyalist bir sistem kurmaya ynelinmitir. Titonun Sovyet etkisinden uzak bir anlaya girmek istemesi Stalinle arasn amtr. 1948te Kominformdan karlan Yugoslavya, yeni ynetim, yeni idare ve ekonomi anlayna ynelmitir. Sovyet etkisinden uzaklamasndan sonra d politikada da yeni anlaya giren Tito ynetimi, 1953te Balkan Pakt, 1955te Bandung Konferans sonras giritii balantszlar hareketi ile bu yeni anlay
302 303

Sina Akin, Melek Frat, ki Sava Aras Dnemde s.103 Ivo Banac, Nationalism in Serbia, Balkans, A Mirror of the New International Order, ed. Gney Gksu Edoan, Kemal Saybal, stanbul, 1995, p.142 304 V. Alexandrov, A Contemporary World , p. 300

128 ynnde d politika hamleleri uygulamtr. Tito, tarafszlk politikas ve bloklar aras anlamazlklarn ortadan kaldrlmas fikrindedir.306 1960larda giriilen reformlarla hzl bir ekonomik byme yakalayan Yugoslavya, 1965te devletin fiyat kontroln kaldrp, Pazar ekonomisine gemeyi benimsedi.307 lkede geni ekonomik reformlar yapld. Fakat 1970lerde ekonomik adan zor yllar yaad. sizlik ve enflasyon artt. 1980 ylnda Titonun lm ile durum daha da ktye gitti. Ekonomik bunalm lkeyi ke srkledi. Titonun ardndan inie geen Yugoslav ekonomisi, ok zor dnemler geirdi. lkede enflasyon %2.700lere kt ve fiyatlar her ay ikiye katlanarak artt.308 Buna bal olarak da milliyeti akmlar tm cumhuriyetlerde ykseldi. 1981de Kosovada sk sk kan ayaklanmalar, daha sonra cumhuriyetler aras gerilimleri getirdi. zellikle Srbistan ile Hrvatistan ve Slovenya arasnda ekimeler oldu. 5.5.2.8. Yeni Yugoslavya ve dalma 1990n Ocak aynda lkede politik kargaay sona erdirme, reformlar yapp lkedeki birlii yeniden salama amacyla Yugoslav Komnist partisi topland. Fakat Sloven delegeler kongreyi terk ettiler, toplant kaosla bitti. Kaos sonucunda, karklar ve ayaklanmalar balad. Yugoslavya federal ynetimi 1990larda ayaklanmalar ve federasyondan ayrlma talepleri ile uramak zorunda kald. Slovenya, anayasasnda deiiklik yaparak, Sloven halknn geleceini Sloven Meclisinin vereceini, gerekirse federasyondan ayrlabilecekleri kararn ald. Buna, Srplarn tepkisi sert oldu. Belgratta gsteriler yapld. Slovenyaya kar boykot ilan edildi.309 Ayn yl Hrvatistan da ok partilili seime gitme karar ald. Hrvatistandaki Srp aznlk ve Kosovadaki Arnavut aznlklar ayaklanma karnca, alt federasyon devlet bakanlar arasnda grmeler yapld. Ancak bu grmelerden de bir sonu alnamad.
Der. Beyto Nobirdali, Bedri Selim, ada Bir nder Tito, ada Bir lke Yugoslavya, stanbul, 1977, s.37 306 Dr. Vladimir Bakari, Gerei gren ve Geliim Yolunu Gsteren nder, Der. Beyto Nobirdali, Bedri Selim, ada Bir nder Tito, ada Bir lke Yugoslavya, stanbul, 1977, s.30 307 Mikro Tepavac, Titos Yugoslavia, ed. Jasminka Udovicki, James Ridgeway, Yugoslavyas Ethnic Nightmare, Lawrance Hill Boks, Chicago, 1995,s.43 308 Yusuf Kpeli, Tarihin izinde., s.90 309 Slavko Curuvija, Ivan Torov, The March to War (19801990) ed. Jasminka Udovicki, James Ridgeway, Yugoslavyas Ethnic Nightmare, Lawrance Hill Boks, Chicago, 1995,s.43
305

129 1991 Temmuzunda nce Hrvatistan, sonra da Slovenya bamszlklarn ilan ettiler. Ardnda Yugoslav ordusu Slovenyaya ve Hrvatistana kar harekta giriti. Avrupa Topluluu lkeleri araclyla atekes saland. lk olarak Slovenya, Federasyondan ayrlarak bamszln ilan etti. Almanya ve Avrupa Birliinin desteini arkasna alan Slovenyann ayrl byk atmalara sahne olmad.310 Fakat atmalar tam olarak durmad. nk Almanya ve Vatikan, Hrvatlarn arkasndayd. Almanyann Balkanlarda fazla glenmesinden rahatszlk duyan Fransa ve ngiltere ise belli llerde Srplara yardmc oluyorlard.311 Sonuta her iki tarafta d yardm aldklarndan atmalar uzad. Bu arada Hrvatistan, Slovenya, Bosna-Hersek ve Makedonya bamsz devlet olmak iin A.T.ye bavurdular. A.T.de bamszlk isteyen devletlerin, bamszlklarnn tannmas anlayndayd. Belgrat, 27 Nisan 1992de kabul ettii bir anayasa ile Srbistan ve Karadadan oluan Yugoslavya Federal Cumhuriyetinin kurulduunu ilan etti. 1 Mart 1992 gn Bosna-Hersekte yaplan halk oylamasnda ounluk bamszlk ynnde oy kullanld. Sonuta Bosna-Hersek, 7 Nisan 1992de Yugoslav federasyonundan ayrldn ilan etti. Avrupa lkelerinin ounluu ve ABD, bamszl tand. Aliya zzet Begovi liderliinde hkmet kuruldu. Fakat hkmetin ii zordu. Mart 1992de Bosna Hersekte Srp milisler, Bosna ve Hersek Srp Cumhuriyetinin kurulduunu ilan edip Mslmanlara kar bir etnik kyma baladlar. Hrvatistan ve Srbistan, Mslman halka kar birletiler. Katliama urayan Mslmanlar toplama kamplarnda ve Srp basks altnda sindirilmeye alldlar. Bu bir i sava deil, iyi hazrlanm silahl gruplarn ve ordu mensuplarnn, silahszlar zerine katliama varan saldrmalaryd.312 BM gvenlik konseyi, Mays 1992de Srbistan ve Karada saldrganlkla sulad ve yaptrmlar yaplmas ynnde karar ald. Eyll 1992de ise BM genel kurulu Yeni Yugoslavyay rgtten kartt. BM ve ABnin diplomatik yollarla sava bitirme abalar sonusuz kald. 1992 baharndan 1995 sonuna kadar Bosna-Hersek i savanda, ounluu Bonak 300.000 kii hayatn kaybetmitir. Bir milyonun
310 311

Edward Mortimer, Continent of Conflict Financial Times, 29 Temmuz 1992, s.19 Yusuf Kpeli, Tarihin izinde , s.91 312 Smail Balic, Bosnian Muslims: Historical Background and Present Conflicts, Balkans, A Mirror of the New International Order, ed. Gney Gksu Edoan, Kemal Saybal, stanbul, 1995, p.155

130 zerinde mlteci de bata Almanya olmak zere deiik lkelere g etmilerdir.313 Yz binlerce kii evlerini terk etti. Sonuta ABDnin desteiyle Kasm 1995te Ohioda bir hava ss olan Daytonda, Amerikal diplomat Richard Halbrooken bakanlnda taraflar mzakere masasna geldiler. Bu anlamayla yeni BosnaHersek ekilleniyordu. Dayton barnn ardndan, nce IFOR, sonra SFOR adn tayan Bar Koruma Gc Bosna-Hersekte greve balad. Bu gce Trkiyede destek vermitir. BM ambargosu, Ekim 1996da resmen kalkt. Akabinde Srbistan ve BosnaHersek arasnda diplomatik ilikiler kuruldu. Milosevi Temmuz 1997de federal cumhurbakan olarak seildi. Slobodan Milosevi, Yugoslav tarihinde derin etkiler brakmtr.314 Srbistan parlamento seimlerinde milliyeti adaylarn nemli baarlar elde etmesine karn, Srbistan Sosyalist partisinin iktidardaki arl devam etti. Bu arada Karadadaki parlamento seimlerini ise Milosevie kar tavr alan aday kazanmasna ramen Milosevi yanls Momir Blatoviin federal bakanla getirilmesi, Karadan federal hkmetle ilikilerini gerginletirdi. Srp polisinin Mart 1998de Kosova Kurtulu Ordusunun eylemlerini gereke gsterip top yekn Kosova zerine harekt, lkeyi tekrar uluslararas alanda istenmeyen lke durumuna drd. 1999 Martnda ABD nclnde, Yugoslavyadaki stratejik hedeflere ynelik NATO hava harekt dzenlendi. Hava harekt sonrasnda artan Srp basks sonucunda katliamdan korkan 780 bin kii bata Arnavutluk olmak zere komu devletlere kat.1999 Temmuzunda Rusyann arabuluculuuyla blgeden ekilen Srp kuvvetlerinin yerine NATO birlikleri girerek BM gzetiminde bir ynetim oluturuldu. Milosevie kar honutsuzluu artan Srplar, 5 Ekimde Srbistan Demokratik Muhalefeti (DOS)un hakszla urad gerekesiyle parlamentoyu basmalarnn ardndan, 6 Ekim gn Milosevi grevi brakt. 23 Aralkta yaplan seimlerde oylarn % 64n DOS kazand. Yeni hkmet, grevi ktye kullanmak ve zimmetine mal geirmek suundan Mart 2001de Milosevii tutuklad. Bata
313 314

rfan Kaya lger, Balkan Gelimeleri ve Trkiye: , s.223 Misha Glenny, The Fall of Yugoslavia, Penguin Books, New York,1994,p.31

131 Yugoslav hkmeti, Milosevii yarglanmak zere Uluslararas Sava Sular Mahkemesine vermeyi reddetmesine karn artan uluslararas basklara dayanamayarak, haziran aynda mahkemeye teslim etti. Sava sulusu olarak yarglanan Milosevi, etnik temizlik yapmak politikasyla, gerek gnll, gerekse de sava yoluyla homojen topraklar oluturma hedefi ile iddet ve tecavzlere bavurmutur.315 2002 ylnda Srbistan ve Karada arasnda varlan mutabakatla yeni anayasa hazrlanarak 2003te yrrle girdi. lkenin ad da Srbistan-Karada olarak deitirildi.

5.5.3. Yugoslavyadan Kopan Devletler


5.5.3.1. Slovenya 1919 ylnda katld Yugoslavyann dalmasyla 1991 ylnda bamszla kavumutur. 5.5.3.1.1. Koordinatlar 46 07 K, 14 49 D 4.5.3.1.2. Yzlm Toplam: 20,273 km2 deniz: 122 km2 kara: 20,151 km 2 Kara Snrlar: Toplam: 1,334 km Deniz Snrlar: 46,6 km.dir

315

Ivo Banac, Nationalism in Serbia, .,p.152

132 5.5.3.1.3. Snr komular Batda talya, Kuzeyde Avusturya, kuzeydouda Macaristan, gney,

gneydou ve douda Hrvatistanla evrilidir. Snr uzunluklar; Avustralya ile 330 km, Hrvatistan ile 670 km, talya ile 232 km, Macaristan ile 102 km.dir. 5.5.3.1.4. Bakent Slovenyann bakenti Ljubljanadr. 5.5.3.1.5. klim Sahil kesimlerinde Akdeniz iklimi hkimdir. Douya yaklaldka, vadilerde ve platolarda ktaya zg iklimin etkisiyle souk klar ve scak yazlar yaanr. 5.5.3.1.5. Nfus Slovenyann nfusu, 1.932.917dir. (Temmuz 2002 tahmini) Yaa Gre Nfus Dalm: Slovenyada nfusun yaa gre dalm; 014 ya: 15,7% (erkek 155,989; kadn 147,707) 1564 ya: 69,8% (erkek 684,354; kadn 663,884) 65 ya ve st: 14,5% (erkek 103,790; kadn 177,193) (2002 tahmini) olarak belirlenmitir. Nfus oran; Slovenyal 88%, Hrvat 3%, Srp 2%, Bonak 1%, Yugoslav 0,6%, Macar 0,4%, dierleri 5% (1991) olarak ekillenmitir. Nfusun %90a yakn ksm Slovenlerden olumaktadr. Yugoslavyann dalmasndan sonra blgeye gelen, Bonak, Srp ve Hrvat gmenlerin oran % 6 civarndadr. Istria blgesinde talyanlar, Prekmurce yresinde Macarlardan baka Arnavut ve ingeneler dier aznlklar oluturur.

133 5.5.3.1.6. Not Aralk 1992de Avrupa devletleri Slovenyay resmen tand. talya ile eski anlamazlklarn giderilmesinden sonra lke, Haziran 1996da Avrupa Birlii ile aday yelik anlamas imzalad. Slovenya, 2004 ylnda AB ve NATOya ye olmutur.

5.5.2. Hrvatistan
Hrvatistan, Balkan yarmadasnn kuzeybatsndadr. 5.5.2.1. Koordinatlar 45 10 K, 15 30 D 5.5.2.2. Yzlm Toplam: 56,542 km2 deniz: 128 km2 kara: 56,414 km 2 Kara Snrlar: Toplam: 2,185 km. Deniz Snrlar: 5,835 km.dir 5.5.2.3. Snr komular Hrvatistann, Bosna Hersekle 932 km, Macaristanla 329 km, Srbistanla 254 km, Slovenya ile 670 km. snr vardr. Kuzeybatda Slovenya, kuzeyde Macaristan, Douda Srbistan, Gneyde Bosna-Hersek, Batda da Adriyatik denizi ile evrilidir. Yzlm 56.538 km2.dr.

134 5.5.2.4. Bakenti ve nemli ehirler Hrvatistann Bakenti Zagrep, nemli ehirleri, Rijeka, split, Osijek, Zadar, Cakovec, Dubrovniktir. 5.5.2.5. Nfus ve Etnik Gruplar 5.5.2.5.1. Nfus Hrvatistan nfusu 4.494.749 ( Temmuz 2006 tahmini) edilmektedir. Ya Dalm ise; 014 ya: 18,3% (erkek 411,847; kadn 390,797) 1564 ya: 66,3% (erkek 1.461.305; kadn 1.448.973) 65 ya ve st: 15,4% (erkek 252,970; kadn 424,859) (2002 tahmini)olarak belirlenmitir. 5.5.2.5.2. Etnik Gruplar Hrvatistanda etnik yap; Hrvat 89,6%, Srp 4,5%, dier 5,9% (Bonak,
316

olarak tahmin

Macar, Slovak, ek ve ingene) (2001 nfusuna gre)317 olarak ekillenmitir. Bamszlk sonras izilen snrlarda Hrvatlarn yaklak bete biri lke dnda kalmtr. Bunlarn byk ksm Bosna Hersektedir. 5.5.2.6. klim Yazlar scak, klar souk; sahil kesiminde ise klar daha lman, yazlar daha yaszdr.

316 317

http://lgi.osi.hu/country_datasheet.php?id=42 http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/hr.html

135 5.5.2.7. Din Hrvatlar, Srplardan ayran en nemli zellik, Katolik mezhebine bal olmalardr. Din oran, Roman Katolik 76,5%, Ortodoks 11,1%, Mslman 1,2%, Protestan 0,4%, dierleri ve bilinmeyenler 10,8% (1991)

5.5.3. Makedonya
5.5.3.1. Koordinatlar Makedonya, 41 50 K, 22 00 D koordinatlarndadr. 5.5.3.2. Yzlm Toplam: 25,333 km2 deniz: 477 km2 kara: 24,856 km 2 Kara Snrlar: Toplam: 766 km.dir. 5.5.3.3. Snr komular Makedonyann Arnavutlukla 151 km, Bulgaristanla 148 km, Yunanistanla 246 km, Srbistan 221 km snr vardr. Makedonya; Kuzeyde Srbistan, Douda Bulgaristan, Gneyde Yunanistan, batda Arnavutlukla evrilidir. 5.5.3.4. Bakent ve nemli ehirler Makedonyann, bakenti skp, nemli ehirleri, Tetovo, Prilep, Kumanovo ve Bitoladr.

136

5.5.3.5. Nfus ve Etnik Gruplar 5.5.3.5.1. Nfus Makedonya nfusu, 2.054.800 ( 2002 tahmini) olarak tahmin edilmektedir. Ya Dalm ise; 014 ya: 22,4% (erkek 239,638; kadn 221,446) 1564 ya: 67,2% (erkek 694,368; kadn 686,450) 65 ya ve st: 10,4% (erkek 94,214; kadn 118,684) (2002 tahmini) olarak ekillenmitir. 5.5.3.5.2. Etnik Gruplar Makedonyada etnik yap; Makedonyal 66,6%, Arnavut 22,7%, Trk 4%, Roma 2,2%, Srp 2,1%, dierleri 2,4% (1994) olarak dalmtr. 5.5.3.6. klim Makedonyada yazlar scak ve kuru, klar ise olduka souk ve kar yaldr. 5.5.3.7. Dinler Genellikle, Makedonlar ve Srplar Ortodoks Hristiyan, Trk ve Arnavutlar Snni Mslmanlardrlar. Makedonyal Ortodoks % 67, Mslman % 30, dierleri % 3 orannda dalmaktadr.

5.5.4. Bosna Hersek


5.5.4.1. Koordinatlar Bosna Hersek 44 00 K, 18 00 D koordinatlarndadr.

137 5.5.4.2. Yzlm Toplam: 51,129 km2 deniz: 0 km2 kara: 51,129 km 2 Kara Snrlar toplam: 1,459 km.dir. 5.5.4.3. Snr komular Kuzey, Bat ve bat ve gneyde Hrvatistan, Dou ve Gneydouda Srbistan ve Karadala evrilidir. Yzlm 51.129 km2.dr. 5.5.4.4. Bakent ve nemli ehirleri Bosna-Hersekin bakenti Saraybosna, nemli ehirleri, Tuzla, Zenitza, Mostar, Biyelina, Doboy, Priyedor, Biha. Banya Lukadr. 5.5.4.5. dari yap Federasyon iindeki 10 kanton nfus yaplarna gre Hrvat youn, Bonak youn veya etnik olarak kark kantonlar olarak ayrlmlardr. Buna gre Federasyon bnyesinde 5 Bonak youn, 3 Hrvat youn ve 2 kark kanton bulunmaktadr. Her kantonun kendi semenlerince dorudan seilen bir Bakan ve Meclisi bulunmaktadr BH Federasyonundaki Kantonlar unlardr: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Una-Sana Kantonu (B) Posavina Kantonu (H) Tuzla Kantonu (B) Zenica-Doboj Kantonu (B) Bosna-Podrinje Kantonu (B) Merkez Bosna Kantonu (K)

138 7. 8. 9. 10. Hersek-Neretva Kantonu (K) Bat Hersek Kantonu (H) Saraybosna Kantonu (B) Livno Kantonu (H)

(B): Bonak youn; (H): Hrvat youn; (K): Kark318 5.5.4.6. klim Bosna Hersekde yazlar scak ve klar souk geer. Deniz seviyesine oranla daha yksek olan blgelerde yazlar ksa, klar uzun ve sert; sahil kesiminde ise klar yumuak ve yamurlu geer. 5.5.4.7. Nfus ve Etnik Gruplar 5.5.4.7.1. Nfus Bosna-Hersek nfusu, 3.964.388 ( 2002 tahmini) olarak tahmin edilmektedir. 5.5.4.7.2. Etnik Gruplar Bosna-Hersek etnik olarak, Srp 31%, Bonak 44%, Hrvat 17%, Srp 5,5%, dierleri 2,5% (1991) olarak ekillenmitir. Ya Dalmna baklrsa: 014 ya: 19,8% (kadn 403,391; erkek 382,037) 1564 ya: 70,6% (kadn 1.432.559; erkek 1.366.224) 65 ya ve st: 9,6% (kadn 161,659; erkek 218,518) (2002 tahmini) olarak ayrlmtr.

318

http://www.tika.gov.tr/Dosyalar/Bosna%20Hersek.doc,

139 5.5.4.8. Din Bonaklar Mslman, Srplar Ortodoks, Hrvatlar ise Katoliktir. Buna gre, Roman Katolik 15%, Ortodoks 31%, Mslman 40%, Protestan 4%, dierleri 10% oranndadrlar.

5.5.5. Karada
5.5.5.1. Yzlm Karadan yzlm, 13.812 km.2dir. 5.5.5.2. Snrlar Dousunda Arnavutluk ve Kosova, kuzeyinde Srbistan, batsnda BosnaHersek, gneyinde Adriyatik denizi yer alr. 5.5.5.3. Bakenti Podgorica'dr (eskiden Titograd) 5.5.5.4. Nfus Karadan nfusu 620,145 (2003) olarak tahmin edilmektedir. Dalk olduundan nfus younluu dk olan Karadada arlkl olarak Karadallar mevcuttur. Bunun yannda Mslman, Arnavut aznlklar yaamaktadr. 5.5.5.5. Din Karadallar Hristiyan Ortodoksturlar.

140

5.5.5.6. Not Yugoslavya'nn paralanmasndan sonra, Srbistan ve Karada, yeni

Yugoslavya'y oluturdular. Bu iki lke, 2003 ylnda Srbistan-Karada olarak daha esnek bir federasyon ats altnda birleti. Karada, 21 Mays 2006 Pazar gn yaplan referandumda kan %55.5 lik evet oyu ile ise bamsz olma karar ald. 3 Haziran 2006'da ise Karada Parlamentosu, referandumda kan sonuca dayanarak Karada'n bamszln ilan etti.

5.5.6. Srbistan
5.5.6.1. Yzlm Yzlm tek Srbistan olarak, 55.968 km2; kuzeydeki Vojvodina ve Gneydeki Kosova ile 88.361 km.2 dir. 5.5.6.2. Snrlar Srbistan, Kuzeybatda Hrvatistan, Batda Bosna-Hersek, Gneybatda Karada ve Arnavutluk, Gneyde Makedonya, Douda Bulgaristan ve Romanya, Kuzeyde Macaristanla evrilidir. 5.5.6.3. Nfus Kosova ve Vojvadina dnda nfusun % 80i Srplardan olumaktadr. Srp nfusundan baka nemli oranda Srp olmayan nfus mevcuttur. Bunlar arasnda en kalabalk grup Kosova Arnavutlar daha sonra da Voyvodina blgesindeki Macarlardr. Ayrca nfusu 400.000e varan Bonak Mslman grup da Sancak blgesindedir.319

319

Bosna Dayanma Grubu; Sancak ve Kosova Raporu, stanbul, 1993, s.38

141 5.5.6.4. Din Srplar Ortodoks, Hrvatlar Katolik, Bonaklar ise Mslmandr. 5.5.6.5. zerk Devletler Srbistan snrlarnda kalan iki zerk devlet mevcuttur. 5.5.6.5.1. Kosova Bakenti Pritinadr. Srbistan devleti snrlar iinde kalan ve denize k olmayan, 1999 ylndan bu yana fiilen Birlemi Milletler idaresinde olan bir blgedir. Blgedeki Arnavut says 2 milyondur. 1999 sonras Srplarn blgeden akn akn kamas sonrasnda ise hala burada kalan 80 bin kiilik bir Srp toplumu vardr. Ayrca, blgede 30.000 civarnda Trk aznlk da yaamaktadr. (zellikle Prizren, Mamua, Pritine, Gilan ve Mitrovia'da) 320 5.5.6.5.2. Voyvodina Voyvodinann bakenti Novi Saddr. Yzlm ise 21.506 km2dir

320

http://tr.wikipedia.org/wiki/Kosova

142

6. YUNANSTAN VE BALKANLAR 6.1. Yunanistann Etnik Yaps


Farkl etnik yaplarn bulunduu Yunanistan, tarihi itibariyle konumundan dolay farkl medeniyetlerin ve halklarn etkisinde kalmtr. Bu etkilerin en by imparatorluk kuran Roma, Bizans ve Osmanl Devletlerinin etkileridir. Daha sonralar lkeyi etkileyen, hkimiyetlerini kuran dier unsurlar, yerel yapy etkilemitir. Bunlar; Yakn dounun tccarlar, Fransa, Venedik, talyann yan sra bir dnem lkeye egemen olan, Makedon, Slav, Arnavut, Trk, talyan ve ngilizlerdir. Nfusun yaklak %95i Greklerden oluan Yunanistanda ayn zamanda Trkler, Ulahlar, Gagavuzlar, Pomaklar, ingeneler, Arnavutlar, Makedonlar, Bulgarlar, Ermeniler, Srplar, Hrvatlar, Karamanllar, Masedler (Rumanian Macedo), Meglenler (Rumanian Megleno) gibi ok eitli etnik halk vardr. Resmi yapda homojen olarak kabul edilen Helenletirilmi kabul edilen aznlklardr. Yunan nfusunun yaklak % 4 aznlklardan olumaktadr.321 Yunan hkmeti etnik yada kltrel deil, yalnzca dini yapya dayal aznlklar kabul etmitir. Yunanistanda bulunan aznlklar arasnda Trkler dikkat ekmektedirler. Daha ok Bat Trakyada yerleen Trklerin says yaklak 130.000 kiidir.322 Arnavutluk ve Makedonlar genellikle anavatan snrlarna yakn mcavir alanlarda younlam ekilde bulunmaktadrlar. Ulahlar da Trklerden sonra varlklarn en iyi koruyabilen ve Yunan basksna dayanan gruplardandr.323

6.2. Yunanistanda Dil Gruplar


Yunanistanda asl unsur Yunanllarn konutuu Yunancadan baka, 14 ayr dil konuulduu tespit edilmitir. 1992 aratrmalarna gre toplam 15 dil
321

Stefanos Yerasimus, Milliyetler ve Snrlar, ec. irin Tekeli, stanbul: letiim Yaynlar,, 1995, s.38 322 kr Sina Grel, Tarihsel Boyut inde Trk Yunan likileri, Ankara: mit Yaynclk, 1993, s.84 323 rfan Kaya lger, Balkan Gelimeleri ve Trkiye: ,s.234

143 konuulmaktadr. ada Yunanca 3 ayr biimden olumaktadr. Bunlardan ilki Pelopennosus Lehesi, Kuzey Leheleri, Eski Atina Lehesi, Girit Lehesi ve Gneydou Lehelerinden oluan biimdir. kincisi Demotikos, ncs Katharevusadr. Ethnologue Database verilerine gre Yunanistanda Yunanca dnda konuulan dillerden bazlar ve konuan etnik gruplar hakkndaki bilgileri alfabetik srayla alyoruz. 1. Arnavuta: Attika, Bokatia, Gney Euboia ve Salamis Adas Atina ve Epir blgesinin ky ve krsalnda 50.000 ila 150.000 kii konumaktadr. Arnavuta konuan bu insanlar Hristiyandr. 2. Ermenice: Yunanistanda 20.000 Ermeni, Ermenice konumaktadr ve bunlar Hristiyandr. 3. Bulgarca: 30.000 dolaynda Pomak tarafndan konuulmaktadr. Bunlar Mslmandrlar. 4. Makedonca: Yunan nfusunun % 1.8 ini oluturan 180.180 (1986) Makedon aznlk tarafndan konuulur. 5. Pontik: 1920-30larda Trkiyenin Kuzey Karadeniz blgesinden gelen gmenlerce konuulur. 6. Balkan Romancas: Bir ingene dilidir. 40.000 Mslman ingene tarafndan konuulmaktadr. 7. Mased Yunancas: Kuzeybat Selanik, kuzey Yunanistan ile Pindus dalar ve Trikala etrafnda 50.000 kii tarafndan konuulmaktadr.

144 8. Trke: Trakya ve Ege blgesinde 128.380 kiilik nfusa sahip Mslman Trkler tarafndan konuulmaktadr.324

6.3. Yunanistann Balkan Politikas


Sovyetler birliinin paralanmasnn ardndan, Yugoslavyann da

paralanmasnn Balkanlarda etkisi byk olmutur. Zaten politik istikrarszln ve karmaann kayna olarak tanmlanan Balkanlar325 yine bekleneni vermitir. 1989da Sovyetler Birliinin kyle balayan Dou Blounun yklma sreci, blgede etnik blnml bir ekilde dengeleyen sosyalist sistemlerin kmesiyle sonulanmtr. Bu k ve etnik problemlerin yeniden ortaya kmasyla, byk glerin blgeyi bir satran tahtasna evirmesi ve nfuz mcadeleleri yaanmas yeniden gzlemlenmitir. Almanya blgede Hrvatistan ve Slovenya zerinde nfuz salamakla, Rusya; kurulan yeni Yugoslavya ve Yunanistan balantlaryla; ABD ise askeri alanda etkin olma yoluna gitmilerdir. Eski Yugoslavyann paralanmas sonrasnda blgede, Srbistan, Karada, Makedonya, Arnavutluk, Bulgaristan, Romanya, Yunanistan ve Trkiyeden oluan yeni bir yaplanma ortaya kmtr. Bu yapda baskn devletler Yugoslavya, Yunanistan ve Trkiye olarak ortaya ksa da, Yugoslavya ekonomik ve siyasi adan etkin bir g olamam sonucunda da dalmtr. Yunanistan, 1990lara kadar souk sava dneminde dahi tehdit olarak kuzeyden ok douyu alglayan politikalar uygulamtr. Souk sava sonrasnda Balkanlarn kark durumu sebebiyle bu blgeye odaklanm olan Yunanistan, dalan Dou Blou lkelerinden yarm milyon kadar kaak iinin lkeye girmesi, gerek ekonomik ve gerekse toplumsal yap olarak zor duruma sokmutur.326

Ethnologue Database: Greece http://nic2.hawaii.net/ethnolog/eth.cgi/Greece Bu internet sayfas General Publications Catalog of the Summer Institute of Linguistics tarafndan: Ethnologue: Languages of the World, Twelfth edition, Barbara F. Grimes ed. 1992x, 938 pp. ISBN: 0-88312-815-2 knyeli esere dayandrlarak hazrlanmtr. 325 Ian Lesser, F. Stephen Larrabee, Mihele Zaninni, Katia Vlachos, Greeces New Geopolitics, www.rand.org 326 Thanos Veremis, A Greek View of Balkan Developments, Kevin Featherstone, Kostas Ifantis (Der.), Greece in a Changing Europe, Manchester University, Manchester-New York, 1996, s. 135

324

145 Souk sava sonras yeni yaplanmaya gidilen Balkanlarda, Yunanistandan zellikle AB tarafndan eski sosyalist devletlerin serbest piyasa ekonomisine ve demokrasiye geilerinde, hem model hem de aktif rol oynamas beklenmitir. Fakat Yunanistann gelitirdii tehdit grme politikasyla, zellikle Makedonya ve Arnavutluk, nemli tehdit olarak alglanp bu devletlerle ok souk ilikilere gidilmitir. Bu anlayla hem kendisinin etkinliini arttrma, hem de ABnin blge iin ngrd politikalar uygulama konusunda baar salanamamtr. Avrupa Birlii lkeleri, Trkiyeye yaplan yardmlar engelleyen, Srbistan ile yakn ilikiler kuran ve Makedonyay istikrarszla srkleyecek kararlar alan Yunanistann, birliin Akdeniz Politikasna zarar verdiini dnmekteydi. 327 Dou Blounun dalmas aamasnda Trkiye ve Yunanistan dnda, blgede siyasi deiimler yaanmtr. Milliyetilik dalgalar, yeni snrlar, yan banda kurulan Makedonya Cumhuriyeti, Trkiyenin Balkanlar zerine ilgisi, Makedonyay bamszlndan ksa sre sonra tanm olmas ve Sofya, skp, Tiran ile ikili askeri ibirlii anlamalar yapmas, Arnavutlarn snrlar dndaki Arnavutlarla daha ilgili olmas ile Yunanistan kedini tehdit altnda grm ve d politikasn ekillendirmitir. Bu yeni tehdit alglay ile Yugoslavyann dalmasnn ardndan ba gsteren atma ortamnda Srbistan desteklemi, Makedonya ve Arnavutluk zerine sert ve kat politikalar uygulanmtr. Avrupa birliiyle entegrasyon abalarnn d politikada da etkisini gstermesiyle, 1995 ylndan sonra Yunanistann Balkanlar zerine gelitirdii politika deimitir. Bu tarihten itibaren Makedonya ve Arnavutluk zerine uygulad sert ve dlayc politikann blgeye istikrar getirmekten ok atmalar daha da alevlendirecei, ABnin blge politikalarna ters dt, bu politikann Yunan ekonomisini olumsuz ynde etkileyecei gerekleri grlm, yerini ibirlii ve dostlua dayanan yeni anlaya brakmtr.328 Avrupa Birlii yesi olmann avantajlarn olduka iyi kullanan Simitis hkmeti, sorunlarn kendi sorunlar olmaktan kartma iin yeni stratejiye gitmi; Avrupa birlii iine tayarak, sorunlar Avrupa Birliinin problemleri olarak gstermi ve byk bir baskdan kurtulmutur.
Melek, Frat, Souk Sava Sonras Yunan D Politikasnn Yeniden Biimleni Sreci, Mustafa Trke ve lhan Uzgel (Der.), Trkiyenin Komular, mge, Ankara, 2002, s.48
327

146 Blgede dostluk ve ibirlii ile itilaflar giderilmeye allm, ayn zamanda bu dostluk havasnn gerei ilgili lkeleri d politikalarnda yalnz brakmayp, destekleme yoluna gidilmitir. Blgede ABnin temsilcisi rolyle, AB ye girmek isteyen blge lkelerine destek ve yardmc olarak ilgili lkelerle sorunlarn zp, blgede etkinlik kazanma yoluna gitmitir.329 Tabi ki bu yardm ilgi ve dostluk ilikilerinin karlnda, ilgili lkeler zerinde bir nfuz alan oluturma, ekonomik alanda ilikileri gelitirip her alanda karl kma amacndalardr. Yunanistan, bir yandan Balkanlarda etkisini arttrmak ve devam ettirmek, dier yandan da blgedeki istikrarszlklardan kaynaklanacak atmalarn etkilerinden korunmak amacyla, Balkanlarda kar olan talya ve Avusturya gibi AB yesi lkelerle ortak ve uyumlu politikalar oluturmaya almaktadr. Ayn zamanda da Balkan lkeleriyle hemen her alanda ilikilerini kuvvetlendirme abasndadr. 330

6.4. Yunanistann Balkanlardaki Ekonomik Politikas


6.4.1. Balkanlarn Ekonomik Yaps
Souk sava ncesinde sosyalist devletin tamamen hkim olduu ekonomi anlaynda olan Balkan lkeleri, souk savan bitmesiyle birlikte dnyada hkim serbest piyasa ekonomisine geip, liberal ekonomi politikalarn uygulama karar aldklarnda, ok zayf ekonomileri yznden ok ciddi problemlerle karlamlardr. Zayf ekonomi ve teebbs problemlerini amak iin d yatrm arayan Balkan lkeleri, ayn zamanda birok Avrupa lkesi iin de rekabet alan haline gelmitir. Yabanc firmalar blge lkelerine girdiklerinde, rekabetsiz bir ortamda en yksek karllk oranyla, bu lkeleri sadece bir Pazar olarak grmekteydiler. Ama zellikle haberleme, ulatrma, bankaclk gibi alanlarda gereken uzun vadeli yatrmlarla
Joseph Nye, Yunanistan ve Balkanlar: Bir Frsat An, Yunan Paradoksu, ev. Blent Tanatar, Doan Kitaplk, stanbul, 1999, s.180. 329 Glden Ayman, Neo Realist Bir Perspektiften Souk Sava Sonras Yunan D Politikas: G, Tehdit ve ttifaklar, SAEMK, Ankara, 2001, s. 92 330 Yannos Kranidiotis, Greece and Co-operation Among The South-East European Countries, Thesis, Cilt 1., No:3 (Sonbahar 1997), s.9
328

147 blgeye giren devletler, hem blgede yatrm yapp ciddi kar elde etmiler, hem ilgili lkelerde yeni i alanlarnn almasna n ayak olmular, hem de lkeleri iin ayrcalklar verilmesinde etkili olmulardr. Balkanlarda en ciddi yatrm faaliyeti olan lkeler olan ABD, Almanya, talya ve Rusyann yannda, Yunanistan da son yllarda nemli yatrmlar yapmtr.

6.4.2. Yunanistann Ekonomik Yaps


kinci Dnya Sava sonrasnda Yunanistan, hzl bir ekonomik ve sosyal deiim srecinden geti. Bu dnemde lke ekonomisinin balca kaynaklar turizm ve gemicilikti.331 Yunan ekonomisi 19581974 yllar arasnda Avrupa Topluluu yelerine kyasla nemli bir gelime kaydetmitir. 195874 yllar arasnda Gayr Safi Milli Hsla srekli bir gelime gstermitir.332 Bu yllarda sanayi sektr hzl bir gelime gstererek GSMHdeki payn arttrmtr. Yunan ekonomisi 1973ten itibaren enflasyonun ykselmesi sebebiyle nemli sorunlarla karlamtr. Yunanistan, 1970lerden 1980lere kadar olan dnemde tekstil, yiyecek, iecek, yap malzemeleri gibi alanlarda yatrm yapm, an gerektirdii ileri teknoloji gerektiren karl alanlara yatrm yapmamtr. 1980li yllar Yunan ekonomisi iin duraklama ve gerileme yllar olmutur. Bu yllarda uluslararas ekonomik sistemin de etkisiyle yatrmlar azalm, kalknma hz dm, ihracat azalm ve ithalat artmtr. 1981de AETye tam ye olan Yunanistan tarm ve sanayi alannda dier lkelerle rekabet edecek durumda olmamasna ramen AETnin yardmlaryla ekonomisini dzene koyma adna nemli mesafe almtr. 19811999 yllar arasnda ABden toplam 57.851 milyar dolar yardm alan Yunanistann, dier AB lkelerinde grlen ekonomik gelime ve yapsal deiiklii tam salayamasa da ekonomisinde belirgin bir iyileme gzlemlenmitir.333

331 332

http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2004 /01/040109_yunanistan_rehber.shtml Mustafa Yksel, Trkiye, Yunanistan ve Avrupa Topluluu, stanbul, 1988, s.15 333 Atilla Eralp, Trkiye ve AB, mge Yaynlar, 1997, s.99

148 Ynn Avrupaya dnen ve tm ekonomik politikalarn Avrupa Birlii politikalaryla revize eden Yunanistan, 01 Ocak 2002den itibaren fiili olarak Avrupa Birlii ortak para birimi Euro ya gemitir. Euroya gei sonrasnda dier Avrupa Birlii lkeleri ekonomik seviyesine ulamas iin 20002006 yllar arasnda Yunanistana nc AB destekleme fonu olarak yaklak 30 milyar ABD dolar yardmda bulunulmas ngrlmtr. Avrupa Birliinin yardmlar ile Yunan ekonomisi belli dzene kavumutur. lke ekonomisinin daha da iyiye gidecei ngrlmektedir.

6.4.3. Yunanistann Balkanlar zerine Ekonomik Politikas


Balkanlar iin yeni bir milat olan souk sava sonras dnemde, AB Balkanlar zerine ciddi ekonomik politikalar izlemitir. 19992001 aras AB, Balkanlara eitli isimler altnda 6,1 milyar Euronun zerinde yardmda bulunmutur. Yardmlarn yaklak 2 milyar 300 milyon dolar Bosna-Hersek, 367 milyon dolar Hrvatistan, yaklak 1 milyar dolar Arnavutluk, 452 milyon dolar Makedonya ve 1,9 milyar dolar ise Yugoslav Federal Cumhuriyetine verilmitir. 334 ABnin Balkanlarda ekonomik alm elbette ki AB politikalarn izleyen Yunanistann politikalarn etkilemitir. Souk sava sonras Arnavutluk ve Makedonyaya kar sert bir politika izleyen lke, yeni anlaya getikten sonra iyi ilikilerin hkim olduu, ekonomi-politika arlkl bir anlaya ynelmitir. Balarda mal satp kar elde etmek amacnda olan Yunanistan, Balkanlarda sz sahibi bir aktr olmak amacyla, uzun vadeli yatrmlara ynelmitir. Bu amala bankaclk, telekomnikasyon, ulatrma gibi alanlara yatrm yapmakla birlikte, blgenin yeniden inasnda mevcut pastadan pay kapmaya alp, inaat ve gda gibi alanlarda da yatrma ynelmitir. Souk sava sonrasnda Balkan devletlerinin sisteme uymas iin blge devletleri NATOnun Bar in Ortaklk programna katlm, bunlarn bir ksm da
334

http://europa.eu.int/comm/external_relations/

149 ABden ciddi yardmlar almaya balamtr. Bu noktada hem NATO, hem de ABye ye olmakla blge politikalar uygulamalarnda ok avantajl bir pozisyona geen Yunanistan, ekonomik alanda da bu avantajn kullanabilmitir. Blge lkelerinin zelletirme kapsamnda stratejik altyap tesisleri satn alnm, AB ile ortak projeler yrtlm, ekonomi-politik anlay ile sahip olduu konumu blge politikasnda kullanmtr.335 Yunanistann Balkanlara ynelik ekonomik Politikalar arasnda 1999 ylnda hazrlanan Balkanlarn Yeniden Ekonomik Yaplanmas in Helen Plan aktif politikann bir rndr. Be yllk hazrlanan planda Srbistan, Kosova, Romanya, Bulgaristan, Arnavutluk ve Makedonyaya ekonomik yardmlar yaplmas kararlatrlmtr. Bu yardm, toplam 235 milyon dolardr. Bu plan Yunanistann Balkanlar zerinde ekonomi-politika anlayn rn olarak, ekonomik gelimeyle nfuz oluturma ve etkisini arttrma anlaynn bir rndr. Yunanistann ekonomik almna bir rnek vermek gerekirse; Yunan telekom devi OTE, Romanyann sabit hat devlet telekom kuruluu Romtelecom ile 243 milyon dolarlk bir anlama yapm, bu anlamayla Romtelecomdaki hissesini yzde 54e karm ve bylece Romtelecomun kontroln eline geirmitir. Bir Yunan devlet kuruluu olan OTE, yllardr Balkan telekomlar ile ilgilenmekte, uygun artlar olduunda bunlar eitli ekillerde satn almaktadr. Nitekim OTE, bugn sadece Romanyada deil, baka Balkan lkelerinde de olduka faal, sz ve hisse sahibi durumdadr. OTEnin Srbistan telekomu Telekom Srbijada da hissesi mevcuttur. Ayrca, Makedonya, Bulgaristan ve Arnavutluk GSM irketlerinde de lisans sahibidir. OTE ayn zamanda Bulgar BTC kuruluunun sabit hatlar blmnde de hisse sahibi durumundadr. Yunanistan sadece Balkan telekomlarnda deil, Balkan enerji sektrnde de olduka faaldir. Birok rafineride ve hatlarda Yunan yatrmlar vardr. Ksacas, Yunanistan, komnizm sonras Balkanlar ekonomik bakmdan ok iyi

Van Coufoudakis, Greek Foreign Policy in the Post Cold War Era; Issues and Challenges, Mediterranean Quarterly, Cilt VII, No.3 ( Sonbahar 1996) s.92.

335

150 deerlendirmi, bu blgede ok byk nfuz ve ekonomik avantaj kazanm bulunmaktadr.

6.5. Yunanistan-Srbistan likileri


Yugoslavya, dalma aamasna geldiinde, Yunanistan, Yugoslavyann btnlnn korunmas politikasn savunmutur. Hrvatistan ve Slovenyann Yugoslav birliinden aylma isteklerine kar tutum izlemitir. Yunanistann, Avrupa Birlii lkelerinin sergiledii tutumlardan farkl olarak, Yugoslavya birliini desteklemesi ve Srbistan her koulda desteklemesinin arkasnda, blgede meydana gelecek snr deiikliklerinin kendisini de etkileyebilecei fikri yatmaktadr. Srbistan zellikle desteklemesinin arkasnda da tarihten gelen Srplarla dostluun ve iyi ilikilerin yatt gzlenmektedir. Yunanistan kamuoyu da Bosnadaki veya Srbistandaki Ortodoks Srp dindalarn aka desteklemitir.336 zellikle Bosna savanda Yunanistan, AT tarafndan alnan 8 Kasm 1991 tarihli Srbistana kar uygulanan ambargoya uymam ve bu lkeye kar yaplan ambargonun yetersiz kalmasnda nemli rol oynamtr. Bu uygulamalaryla da, AT tarafndan tepki grmtr. Yunanistann ambargo ve dnya kamuoyunu karsna alma pahasna Srbistana destek vermesinin arka plannda yatan unsur, gvenlik endiesidir. lke iin, Trkiye ve Balkanlardaki Mslman yaplanma nemli bir tehdittir. Yunanistan, kendisiyle sorunlu olan Makedonya, Bosna ve Arnavutlukla ilikilerini gelitiren ve bunda da ABDnin desteini alan Trkiyenin oluturabilecei slam Eksenine kar, Rusya ve Srbistann yer ald bir Ortodoks Ekseni oluturma gayretindedir.337 Yunanistann Yugoslavya Federal Cumhuriyeti (YFC)ni her koulda destekleme gayretinin karlnda da YFCde Yunanistana her ortamda destek verme kararnda olmutur. Ancak zaman zaman beklenmeyen durumlar kmaktadr. Yunanistann ok nem verdii, i ve d politika malzemesi yapt Makedonya
336

Richard, Clogg, Greece 1981-1989: The Populist Decade, New York, St. Martins 1993, s. 263

151 meselesinde, YFCnin, Makedonyay Makedonya Cumhuriyeti ismiyle tanmas ciddi bir hayal krkl oluturmutur. Ayn ekilde dier bir rnek ise YFCnin Selanik Limanlarn kullanma talebine Yunanistann olumlu cevap vermemesidir. D Politika anlayn 1995ten sonra deitiren Yunanistan, Makedonya ve Arnavutlua kar uygulad sert yaklam gevetmi, buna karn da Yugoslavyaya kar uygulad scak ilikilerde mesafeli bir tutuma dnmtr. Ancak 1999 ylnda NATOnun Kosova operasyonu zamannda Yugoslavya yanls bir politika izlemitir.338 Yunanistann uygulad politikalarn arka plannda gvenlik endiesi ve balkanlarda istikrar anlay yatmaktayd. Her ne kadar Milosevi bakanlndaki Srbistana ynelik destek verilse de, Miloseviin uygulad iddet politikas, Yunanistann zellikle 1995ten sonraki ekonomi-politik uzlamac Yunan d politikas iin ciddi engel tekil etmekteydi. Bu sertlik politikas da Miloseviin 20 Eyll 2000 tarihinde iktidardan uzaklamas ile bertaraf edilmitir. Bylece Balkanlarda istikrar adna nemli bir engel kalkm, Yunanistan Yugoslavyaya rahata yatrm yapabilme imkn bulmu, Avrupa birliinden de rahata destek almtr. Yugoslavyann istikrara kavuturulmas, ekonomik yatrmlar ve

demokratikletirilmesi abalarnda Yunanistan, n planda yer almak istemektedir. Ancak Yugoslavya, hassas durumu itibariyle tam bir istikrar vaat edememitir. Srbistan iin, Kosova ve Karadan yakn ve uzak gelecekteki durumu net deildi. ki blgede de ayrlk, bamszlk yanllar etkindir. Karadan bamsz olmasndan sonra, Kosovada bu yolda srarc olabilir. Bu durumda, tekrar iddetin domas ve dier blgelere de abucak sramas, yeni bamszlk araylarna gidilmesi kanlmazdr. Milosevi sonras dnemde rahata Yugoslavyaya giren Yunan yatrmlar lke ekonomisinde nemli yekn tutmaktadr. Yunanistan, Yugoslavyann
337 338

Melek, Frat, Souk Sava Sonras Yunan ., s.33 Lesser, Ian, Larrabee, F. Stehen, Zanini, Michele, Vlachos, Katia, Greeces New Geopollitics, RAND,2001. s.100

152 ekonomik geliimi, demokratiklemesi ve Avrupa Birliiyle entegrasyonu

konularnda nclk etmektedir.

6.6. Yunanistan-Makedonya likileri


Makedonya balkanlarda hassas bir konuma sahiptir. Tarihi gemi itibariyle eski Makedonya olarak bilinen blge blmden olumaktayd. Birincisi, imdiki Makedonya Cumhuriyetinin bulunduu Vardar Makedonyas, ikincisi, Yunanistann snrlar iinde olan Ege Makedonyas, ncs ise Bulgaristann snrlar iinde olan Pirin Makedonyasdr. Bu sebeple Makedonya Cumhuriyeti, Yunanistan ve Bulgaristan gibi komu lkelerdeki Makedon aznlkla elbette ki alakaldr. 25 Ocak 1991de Egemenlik Bildirisini kabul eden Makedonya parlamentosu, 5 Maysta Hrvatistan ve Slovenyann bamszln ilan etmeleri halinde, kendilerinin de bamsz bir devlet olacaklarn ilan etmitir. Bu ilanattan sonra da Yunanistan sorunuyla uramak zorunda kalmtr. Yunanistan, Makedonya devletinin kurulmasna iddetle kar kmaktayd. Devletin adnn Makedonya olmasna kar kan Yunanistan, bu isimle, bu devleti tanmayacan aklamtr. Makedonya isminin ve Byk skenderin Yunan olduu savunan Yunanistan, kendilerinin bu miras tadklarn ve Yunan olmayan bir devletin bu ismi kullanamayacan belirtmitir. Aksi durumun Yunanistann toprak btnlne bir tehdit olduunu aklamtr.
339

Yunanistan, ayn zamanda

Makedonya anayasasndaki topraklar dnda kalan Makedonlarla ilgilenilmesi maddesinin kendi toprak btnlne tehdit olduunu savunmutur. Dier bir anlamazlk konusu ise Makedon Bayra konusudur. Makedonyal Philipin mezarnda bulunan on alt ulu Vergina Yldz nn Makedonya Bayranda kullanlmasna, Yunanistandan tepki gelmitir. Makedonya Cumhuriyeti 17 Eyll 1991de bamszln ilanyla, hibir komusunun topranda gz olmadn belirtmesine ramen, Yunanistann sert

153 muhalefeti devam etmitir. Ayn zamanda Makedonyann bamszlnn tannmamas adna uluslararas giriimlerde bulunmutur. Yunanistan hem ierde gerilimi scak tutmu, milliyeti mitingler dzenlenmi, hem de uluslararas alanda uygulama gayret ettii Makedonyaya kar siyasi ve askeri bask ile kendi isteklerini kabul ettirmeye almtr. 340 Yunanistann basky arttrp Makedonyann adn, bayran ve anayasasn deitirmeye altrmas, uluslaras huzursuzluk dourmutur. Dnya kamuoyunda Yunanistan, Ege Makedonyasnn Makedonya Cumhuriyetinin mstakbel hedeflerinde olabilmesine karn,
341

Makedonya

Yunanndr

propagandasn

karmtr. Makedonyann uluslaras rgtlere girmesini vetolarla engellemitir ve ekonomik yaptrm uygulamtr.

Makedonya 8 Nisan 1993te, Eski Yugoslavya Makedonya Cumhuriyeti (FYROM- Former Yugoslav Republic of Macedonia) adyla tannmtr. Avrupa devletleri Aralk 1993te, ABD ise 09 ubat 1994te Makedonya Cumhuriyetini tanmtr. ABDnin Makedonyay tanmasyla keye skan Yunanistan, 16 ubat 1994 tarihinden itibaren Makedonyaya ambargo koyduunu ilan ederek, Makedonya iin byk nem tayan Selanik limann ilgili lkeye kapatmtr. Bu tarihten itibaren Makedonyaya ambargo uygulayan Yunanistan, uluslaras alanda antipati ve tepki ekmitir. Avrupa birliiyle hareket eden, srekli gelien, ekonomik ve siyasi bir g olarak baklan bu lkenin, yeni kurulan, fakir ve askeri gc olmayan bir lkeyle bu kadar uramas, Avrupa birlii lkeleri tarafndan da tepki ekmi ve Yunanistan 23 Nisan 1974te Adalet Divanna verilmitir. ABDde uygulanan Yunan politikasna tepki gstermi ve ABD kongresi, Makedonyaya uygulad ambargo yznden Yunanistana yaplan yardmn %25 azaltlmasn teklif etmitir.342

Virginia Tsouderos, Greek Policy and the Yugoslav Turmoil, Mediterranean Quarterly, Cilt IV, No: 2 ( Bahar 1993), s.3 340 Nickolaos Zachariadis, Is the Former Yugoslavia Republic of Macenonia a Security Threat to Greece , Mediterranian Quarterly, Cilt VI, No: 1, (K 1994),s. 103 341 Cameron Graham, Jennifer Khor, National Notations: Former Yugoslavia, Peace Keeping and International Relations, Cilt: XXIV, No: 5, (Sept/Oct 1995), s.20 342 lhan Uzgel, Doksanlarda Trkiye iin Rekabet ve Bir birlii Alan Olarak Balkanlar, Gencel zkan ve ule Kut (Der.), En Uzun On Yl, stanbul, Bke,2000, s.147

339

154 ABD ve Birlemi milletlerin basks ve arabuluculuu ile sonunda 15 Eyll 1995 tarihinde New Yorkta, Yunanistan ve Makedonya taraflar masa bana gelmiler ve geici anlamaya varabilmilerdir. Buna gre Makedonya, anayasasnda Yunanistann istedii deiiklii ve bayrandaki istenilen deiiklikleri yapacan taahhd etmi, Yunanistan ise ambargo vetolar kaldrp, lkeyi halihazrdaki ismiyle Eski Yugoslav Cumhuriyeti Makedonya olarak tanmay kabul etmitir.343 Yaplan anlamann fiiliyata geirilmesi ise 5 Ekim 1995te Makedonya Parlamentosunun bayraklarnda bulunan 16 nl Vergina yldzn 8 nl hale getirmesi, Yunanistann tamamlanmtr. Yunanistan, Makedonyaya ambargoyu kaldrmasndan sonra, yeni bir stratejiyle kuruluunu engelleyemedii komusunu, ekonomik ve siyasi nfusu altna almak yolunda giriimlere balamtr. Yeni kurulan, ekonomik bakmdan zayf, denize k olmayan Makedonyay kolayca etkisi altna almak iin ekonomik ve askeri alanda ilikiler kuvvetlendirilmi, zellikle ticaret ve yatrm olarak Yunan irketlerinin Makedonyada yatrmlar tevik edilmi, zelletirmelerden pay almas salanmtr. Yunanistan-Makedonya arasndaki ticari ilikiler, ciddi oranda artm ve Yunanistan, Almanyadan sonra Makedonyann ikinci ticari orta konumuna ulamtr. Devlet destekli olan Yunan irketleri nemli yatrmlarda bulunmutur. Makedonyada zarar eden Yunan irketlerinin zararlarnn karlanaca gvencesi verilmitir. Ayn zamanda Makedonyaya ekonomik yardmlar yaplmtr. Ekonomik ilikilerin yannda zellikle 2000 ylndan sonra askeri ilikiler de gelimitir. Makedonya ile savunma anlamas imzalanmtr. Makedonya-Yunanistan ilikilerindeki son yllarda yumama, ekonomik ve askeri ilikilerin artmasna ramen, kltrel ve tarih anlamazl devam ettii srece tam bir bar havasndan sz etmek mmkn deildir. Yunanistandaki Makedon aznln durumu, Makedon ve Yunan tarihi anlamazl ve paylalamamas nemli bir problem olarak durmaktadr. Ayn zamanda Makedonya ismini tanmann, ise 14 Ekim 1995te uygald ambargoyu kaldrmasyla

343

lhan Uzgel, Balkanlarda Yeni Gelimeler ve Makedonya Sorunu, Nisan 1992, s. 142

155 Yunanistan iin tarihsel ve kltrel miras olan Antik Yunan Tarihi nin mirasln tehlikeye sokmas ve lkesindeki Makedon aznl tanyaca anlamna geldiine inanan Yunanistan, bu konularda taviz vermek istememektedir. Bu nedenle lkesinde Makedon aznlk olmadn dile getirmektedir. Yunanistann gvenlii asndan Makedonyann istikrar nemlidir. Nitekim Makedonyada 2001 bahar ve yaz aylarnda Makedon ve Arnavutlar arasndaki atmalar, bnyesinde Makedon aznlk bulunan ve lkesine de srama ihtimali bulunan Yunanistan telalandrmtr. Makedonyada muhtemel atmalarn Kosovaya srayaca, oradan Arnavutluk ve Yunanistan gerecei ve ilikileri karmaklatraca ihtimali ile Yunanistan, blgede istikrar ynnde inisiyatif kullanmaya gayret gstermektedir. Balkanlarda istikrarn salanmas ynnde Yunanistan, gerek blge lkeleri, gereksede uluslaras alanda youn bir gayret iinde, Balkanlarda Snrlarn deimezlii ilkesi ni savunmaktadr. Denize alma bakmndan Yunanistan, Makedonya iin vazgeilmez bir lkedir. Ayn zamanda da huzur iinde bir Mekedonya, kuzeyden gelecek kuatma ihtimalini kaldrmak isteyen, lkesinde ve Balkanlarda istikrar arayan Yunanistan iin vazgeilmezdir.

6.7. Yunanistan- Bulgaristan likileri


Yunanistan ve Bulgaristan komu iki devlet olarak uzun mddet Osmanl devleti hkimiyetinde yaadktan sonra bamszlklarna kavumulardr. Bamszlklar sonras aralarnda inili kl bir iliki grafii izlenmitir. Dnya savalarndan sonra kar kutuplarda yer alan lkeler arasndaki mesafeli iliki, 1960larda balayan kutuplar aras yumuama sonucunda yerini yaknlamaya brakmtr. Yunanistann Balkan komularyla iyi ilikiler kurma politikas ile iki lke aras ilikiler artmtr. Yunanistan ve Bulgaristan arasndaki ilikinin artmasnn bir baka sebebi de ortak sorun alglamalardr. Her iki lkede de Makedon ve Mslman Trk aznln durumunun rahatszlk oluturmas, yaklam getirmitir. zellikle Titonun

156 nderliinde Yugoslavyada bir Makedonya Cumhuriyetinin kurulmas her iki lkeyi de rahatsz etmitir. Yugoslavyann dalmasndan sonra ise Makedon Cumhuriyetinin kurulmasndan dolay iki lke de ortak tavr alarak, yaknlamtr.. Makedonya Cumhuriyetine kar ayn fikirleri paylaan iki lkenin dier bir tehdit anlay da Trkiye ve Trk aznlk konusudur. Bu iki lke arasndaki ilikiler zellikle 1980li yllarda gelimitir. Todor Jivkovun iktidarndaki Bulgaristanda Trk aznla kar giriilen bask ve zorla isim deitirme politikalarna kar uluslararas platformda zor durumda kalan lkeye, Yunanistan destek vermitir. ki lke arasnda yaknlamann bir rnei, kart bloklarda olmalarna ramen, Eyll 1986da Yunanistan babakan Andreas Papandreu ve Bulgaristan devlet Bakan Todor Jivkov arasnda Dostluk, iyi komuluk ve birlii Deklarasyonu imzalanmasdr. Bulgaristanda bulunan Trk aznla kar girilen bask ve isim deitirme hareketinin iyice artp 1989da Trklerin zorla toplu ge maruz braklmas ile Trkiye ve Bulgaristan ilikileri iyice gerilmitir. Ayn kutupta olmalarna ramen Trkiye ile birok anlamazl bulunan Yunanistan, doal olarak Bulgaristana yaknlamtr. Ayn zamanda, Bat Trakyada Mslman Trk aznln bulunmasndan dolay ve tehdit oluturma potansiyeline kar tedirgin olan Yunanistan, Bulgaristann politikalarn desteklemitir. ift Kutuplu dnyann sona ermesinden sonra dier Dou Blou lkeleri gibi Bulgaristan da, sosyalist yapsn deitirerek ynn batya evirmitir. zellikle de AB ve NATO gibi ortaklklara girme konusunda gayret gstermitir. Bu yolda d politika anlay deitirilerek, AB ve NATO yelii yolunu amak amalanmtr.344 Bu kurumlara ye olan Yunanistan prestiji ve Balkan lkelerine uygulad nc olma siyasetiyle, Bulgaristan destekleme gayretindedir. Bulgaristann, lkesindeki Trk aznla kar baskc muamelesinin bitirmesiyle birlikte Trkiyeyle olan en byk sorunu bitmi ve ilikilerin gelimesinde nemli bir unsur olmutur. 1990larda Trkiyeyle iyi ilikiler kuran
344

Birgl Demirta Cokun, Souk Sava Sonras Dnemde Bulgaristann D Politikas, Balkan Diplomasisi, ASAM, Ankara, 200. s.233

157 Bulgaristan, Yunanistan da arkasna almak iin bu iki lke arasnda bir denge politikas izlemitir. Bulgaristann zellikle Yunanistanla iyi ilikilerini kullanarak, Avrupa Topluluu yolunda Yunan desteini alma abas gzlenmektedir. Fakat Ocak 1992de Makedonyay tanyan ilk Balkan lkesi olmas Yunanistanla ilikilerini olumsuz ynde etkilemitir. Yunanistan ve Bulgaristan arasnda 1991 ylnda imzalanan iyi komuluk ve ibirlii anlamasndan sonra karlkl ilikiler artmtr. Daha sonra ekonomik adan ilikiler daha da artm, 18 Nisan 1995 tarihinde ekonomik ibirlii protokol imzalanmtr. Gnmzde zellikle ekonomik adan artan ilikilerle birok Yunan firmas Bulgaristanda yatrm yapmaktadr. ki lke ilikileri asndan nemli bir unsur da ina edilmesi planlanan boru hatt ve otoyol projeleridir. Balkanlarda birbirine rakip iki boru hattnn gemesi ngrlmektedir. Bu iki hattn da balang noktas Bulgaristann Burgaz limandr. Bu rakip iki boru hatt projesinin biri, Burgazdan Yunanistann Dedeaa limanna ulamaktadr. Dier hat ise Burgazdan balayp Makedonya zerinden geip Arnavutlukun Avlonya kentinde son bulmaktadr. Yunanistan, zellikle BurgazDedeaa hattnn inas ynnde gayret gstermektedir. Bu uygulama gelecek petroln, Novorossisk ve Supsa limanlarndan tankerlerle Burgaz limanna getirilmesi ve buradan da boru hattyla Dedeaaa ulatrlmas planlanmaktadr. Bu projenin hayata geirilmesi ile Yunanistann, Kafkaslardaki petroln Avrupadaki kontrol noktas olma konumuna kavumasn amalad deerlendirilmektedir.345 Yunanistan ile Bulgaristan arasnda 2000 ylnda yaplan bir anlama ile Egnatia otoyolu ile paralel olarak Sofya-Selanik arasnda Struma otoyolunun yapmna karar verilmitir. Bu projenin finansmannn da ABden salanaca belirtilmitir. Yunanistan ve Bulgaristan arasndaki ilikiler her ynde artmtr. Siyasi ilikilerin yannda ekonomik, ticari, askeri ve kltrel ibirliine de gidilmitir. lerde daha da artmas beklenen ilikiler iin birka potansiyel prz konusu mevcuttur.
Lesser, Ian, Larrabee, F. Stehen, Zann, Michele, Vlachos, Katia, Greeces New Geopolitics, RAND,2001, s.100
345

158 Nostos Nehri meselesi bunlardan biridir. Bulgaristandan doan nehir Yunanistan topraklarnda denize dklmektedir. Nehrin sularndan daha fazla yararlanmak isteyen Yunanistan, Bulgaristann kurmu olduu barajlardan daha fazla su istemektedir. zellikle kurak mevsimlerde bu sorun gndeme gelmektedir. Dier bir sorun ise Bulgaristann, uluslararas anlamalardan doan Yunanistandan Ege denizine k talepleridir.

6.8. Yunanistan Romanya likileri


1944ten sonra ak bir Sovyet uydusu haline gelen Romanyada Komnist Sovyet anlay, temel etkin anlay haline gelmitir. Nicolae Ceausescunun sert ynetiminde Romanya, komnist temelli bir aile monarisi haline gelmitir.346 Ayn zamanda SSCB yrngesi dnda zerk bir d politika izlenmitir. Bu balamda ilgili dnemde Federal Almanya tannm, Varova Pakt askeri tatbikatlarna katlma reddedilmi, ABD ile yakn temaslar kurmu, 1972de dnya bankas ve IMFye ye olmutur.347 Ayn zamanda Yunanistann uluslararas alanda dland Albaylar Cuntas dneminde, 1973te Ceausescu lkeyi ziyaret ederek bu rejim dneminde Atinay resmi ziyaret eden ilk Avrupal lider olmutur. 348 Farkl bir dou blou lkesi olan Romanya, elbette ki dou blou lkelerindeki kkl deiimden etkilenmitir. Bu etkilenmeler ile halk ayaklanm ve Ceausescu ynetimine son vermitir. Bu dnem sonrasnda ynn batya dnen Romanyada bat kurumlaryla entegrasyon adna hamleler yaplmtr. Bat kurumlaryla entegrasyon iin AB ve NATOya ye bir Yunanistann desteinin nemini bilen Romanya, Yunanistanla iyi ilikiler iinde olmutur. Daha nce 1991de imzalanan dostluk, ibirlii ve iyi komuluk anamasnn getirdii iyi ilikiler, Romanyada meydana gelen rejim deiikliinden sonra daha da artmtr.

Mary Allen Fischer, Niholae Ceausescu: A Study in Political Leadership, Boulder, 1989; Mark Almond, The Rise and Fall of Nicholae and Elena Ceausescu , London,1992 347 Mihai Manea, Souk Savatan Gnmze Romanya Diplomasisi, Balkan Diplomasisi, ASAM, Ankara 2001, s.258 348 Richard Clogg, Greece and The Balkans in 1990s Harry Psomiades, Stavros Thomadakis (Ed.), Greece The New Europe and The Changing International Order, New York, Pella, 1993, s. 426

346

159 ki lke arasnda 16 ubat 1995 tarihinde imzalanan askeri ibirlii anlamas ile karlkl ibirlii, bilgi ve tecrbe paylam, ortak tatbikatler yaplmas, askeri rencilerin eitilmesi konularnda mterek kararlar alnmtr. Dier Balkan lkeleriyle ilikilerinde grlen Yunan d politikas, Romanya ilikilerinde de grlmektedir. AB ve NATO yelii avantajlarn kullanan lke, zellikle elindeki ekonomik gle Romanyaya ekonomik yardm ve yatrm yapma yoluyla, ilikilerin salamlatrlmasn amalanmaktadr. zellikle 1995 ylndaki Yunanistan-Romanya ve Bulgaristan arasndaki l ekonomik ibirlii anlamasyla, karlkl ekonomik ilikiler artm, Yunanistann Romanyaya ihracat artm, lkede altyap, telekomnikasyon, enerji ve ulam alanlarnda ciddi yatrmlar yapmtr. Yunan telekom devi OTE, Romanyann sabit hat devlet telekom kuruluu Romtelecom ile 243 milyon dolarlk bir anlama yapm, bu anlamayla Romtelecomdaki hissesini yzde 54e karm ve bylece Romtelecomun kontroln eline geirmitir. Romanyada bankaclk sektrnde de etkili olan Yunanistan, Alpha Credit Bankn Romanyadaki alt kuruluu olan Banca Bucresti nin yan sra Yunan Milli Bankas ve Yunan Ticaret Bankas, lkede faaliyet gsteren dier Yunan bankalardr. Temelde pek problemleri olmayan iki lkenin ilikilerinin daha da geliecei beklenmektedir.

6.9. Yunanistan Arnavutluk likileri


6.9.1. Gney Arnavutluk (Epir) Meselesi
ki lkenin ilikilerini etkileyen en nemli kstaslar, aznlklar ve gmenler sorunudur. Yunanistan, Kuzey Epir (Vorio Epirus) olarak adlandrd Arnavutluun gneyinde yaayan Yunan aznln durumuyla yakndan ilgilidir.

160 Yunanllar, blgede yaayan Yunan aznln blgenin en eski yaayan unsuru olarak dile getirip, tarihi adan blgenin Yunan olduu grndedirler. Arnavut kaynaklarnda ise buna karlk, tarihi adan blgenin yerlileri Arnavutlar olarak gsterilmi ve buradaki Yunanllarn Osmanl dneminde almak iin getirilen Yunanllardan ibaret olduu savunulmaktadr.349 Arnavutlukta yaayan Yunanllarn says da ayr bir polemik konusudur. Arnavutlukta dier aznlklarla karlatrldna Yunan aznlk en kalabalk aznlk grubudur. Fakat politik boyuta ekilen nfus oran farkl farkl ekilde kabul edilmektedir. Arnavutluk hkmeti 35.000, 40.000 aras bir Yunan aznlk olduunu belirtirken, Yunan hkmeti 100.000 Yunanlnn yaadn belirtmektedir. Hatta baz Yunan kurumlar bu sayy 250.000 e kadar kartmaktadrlar. 1989daki nfus saymnda ise yaklak 60 bin Yunanl aznln mevcut bulunduu aklanmtr. Politik nfus verilerinin deiiklilii ayn zamanda baz alnan verilerden de kaynaklanmaktadr. Arnavutluk, Yunan aznlk olarak sadece Ortodoks olanlar deil, Yunanca konumasn da ele almaktadr. Hlbuki Yunanistan, Ortodoks olan unsurlar da bu nfusa eklemektedir. Etnik gruplar iki lke ilikilerinde belirleyici roldedirler. Yunanistan, Arnavutluun, Yunan aznln haklarn gzetmedii konusunda srekli ikyetidir. Buna karn Arnavutlukta Yunanistan, Yunan aznl kkrtp, ayrlk rgtler oluturmamas konusunda uyarmaktadr. Blge 1914 Maysnda imzalanan Korfu anlamasyla Yunanistana verilmi ve Ekim 1914te Yunan ordusunca igal edilmitir. Fakat bu igal fazla uzun mrl olamam, Haziran 1917de Kuzey Epir, talyan korumas altnda Arnavutluka verilmitir Komnist ynetim altnda Yunan aznlk dini, eitim, vatandalk ve insan haklar bakmndan ihlallere uramtr. Bunun yannda Komnist dnemde, son
349

Derek Hall, Albanian Identity and Balkan Roles, Derek Hall, Darrick Danta (der.), Reconstructing the Balkans: A Geography of the New Southeast Europe, New York, John Wiley & Sons, 1996, s. 128.

161 komnist savunma bakan Simon Stefani, Arnavutluk i Partisi Merkez Komite yesi Spiro Koleka gibi birok Yunan orijinli kiinin de nemli mevkilere geldiini belirtmekte yarar vardr. Toplam 3,4 milyon nfusa sahip Arnavutlukta bu aznlk sorunu zellikle Komnizm sonrasnda odak nokta haline gelmitir. Bu dnemde OMONIA Yunan aznln haklarn savunmak iin 1990da kurulmutur. ki OMONIA yesi Mart 1992de yaplan genel seimle Arnavutluk Parlamentosuna girmilerdir. Demokrasinin gelimesiyle, komnist dnemde engellenen birok haklar Yunan aznla verilmeye balanmtr. Dini zgrlk iin Kiliseler yeniden alm, okullarda Yunancaya izin verilmitir. 198990 artlarnda insan haklarndan kaynaklanan sebeplerle Yunan haklarn korumak iin kurulan OMONIA, Arnavutlukta komnizm bitip birok haklar temin edildikten sonra, Yunan ar kanad olan ve birlemeyi amalayan ENOSIS grubunun etkisine girmitir.

6.9.2. 19131991 Aras Dnem


Yunanistan ve Arnavutluk ilikilerinin gemiine bakacak olursak ok iyi ilikilere sahip iki devletten bahsedemeyiz. Genellikle anlamazlklar ve uzlamazlklar gze arpmaktadr. Bu anlamazlklarn en byk sebebi ise iki lke unsurlarnn dier lkede aznlk konumda bulunmas ve buna dayal olarak ilgili her an birbirlerini tehdit sebebi olarak grmeleridir. 28 Kasm 1912de bamszln ilan edip 1913te uluslararas topluluk tarafndan tannan lke, 1914te Birinci Dnya Sava srasnda igale uramtr. Bu igalde mttefikleriyle birlikte hareket eden Yunanistan Arnavutluun gneyini igal etmi ve Nisan 1916da alnan bir kararla Arnavutluun gneyi, Yunanistann bir paras olarak ilan edilmitir.350 Bu giriimle aa kan, Yunanistann Kuzey Epir blgesi olarak adlandrd Arnavutlukun gneyini kendisine balamas ile ilgili tarihteki pln, her zaman Arnavutluk ve

350

Barbara Jelavich, History of , s. 177.

162 Yunanistan arasnda problem olmu ve Arnavut yneticilerinin genel olarak Yunanl aznla phe ile yaklamasna neden olmutur. I. Dnya savandan sonra, Dnyay kavuran dier bir sava anaforu olan II. Dnya Savanda, her iki lke de talyan tehdidi altnda bulunmaktayd. Arnavutlar ve talyanlarn bu byk tehdide kar ortak hareket edememelerinin de balca sebebi Yunanistann Arnavutluun Gneyi hakkndaki grleri olmutur. II. Dnya sava bitiminden sonra sava durumunda olan iki devlet sava bitiren anlama yapmadklarndan sava durumu uzun sre devam etmitir. Yunanistan, Arnavutluka kar 1940ta iln ettii sava durumuna, ancak Austos 1987de son verme karar almtr. Fakat Arnavutluktan beklenen herhangi bir karlk alnamamaktan ikyetle, iki lke aras ilikiler olumsuzluunu devam ettirmitir. Sava durumuna son verilmi olsa da, Yunanistan parlmentosunda halen, Sava Durumu Kanununun kaldrlmas kararyla bir oylama yaplmamtr. Bu sebeple, teknik olarak, Yunanistann Arnavutluka kar iln ettii sava durumunun, halen bile devam etmekte olduunu syleyebiliriz. Yunan kaynaklar kapal rejim olan Enver Hoca dneminde Arnavutluktaki Yunan aznla asimilasyon politikas uygulandn belirtmektedir.351 Fakat bu uygulamalar kapallkla yaplmtr nk aa ktnda yada Yunanistana zorla g ettirilmesi durumunda, blgeyi dikkatli izleyen Yunanistan iin, sava sebebi saylacakt.352 Enver Hocann 1967de lkede dini yasak etmesinin ardndan, Tm Arnavutlar gibi Yunanl aznlk da din zgrln yitirmitir. Gergin olan diplomatik ilikiler ancak, Mays 1971de imzalanan bir ticaret anlamas ile yeniden kurulduktan sonra 1985te, 45 yllk bir aradan sonra iki lke arasndaki snr kaplar alabilmitir.

Basil Kondis, The Greek Minority in Albania, Lawrence A. Tritle (der.), Balkan Currents: Studies in the History, Culture and Society of a Divided Land, Los Angeles, Loyola Marymount University, 1998, s. 79.
351

163

6.9.3. Komnizm Sonras Dnem


Sosyalist rejimin sona ermesinden sonra, Yunanistan- Arnavutluk ilikilerinde iyileme beklenmekteydi. Yunan aznln dini haklar elde etmesine, Yunanistan ziyaretlerine, Omonia adnda Yunan aznlk haklarn savunan birliin seime girmesine ve parlamentoya 5 yesini sokmasna izin verilmitir. Fakat Yunanistann Epir blgesindeki Yunanllar zerinde etkili olmaya balamas ve ayrlk fikirler empoze ettii ynndeki iddialarla ilikiler yeniden gerilmeye balad. lgili dnemin Yunanistan Babakan Konstantinos Mitsotakis 1993

Temmuzunda, Gney Arnavutluktaki Yunan aznln, Kosovadaki Arnavutlarla eit durumda deerlendirilmesi gerektii ynndeki talepleri Arnavutluk hkmetini rahatsz etmitir. Cumhurbakan Sali Beria bu deerlendirmenin ardndan lkedeki Yunan aznlk iin gelecek bir zerklik isteinin kacan bilmekteydi. Yine ayn dnemde Omonia liderleri de zerklik ile ilgili taleplerini ak bir ekilde gndeme getirmilerdir.353 Arnavutlukta yaayan Yunan aznlna ayrlk fikirler enjekte etmek ve Gney Arnavutluku Yunanistana balamak amacnda olduu iddia edilen ve lkenin nemli ksmn Yunanistan snrlar iinde gsteren haritalar datan Yunanl din adam Chrysostomos Maidonisun tutuklanmas, gerilimi iyice arttrmtr. Haziran 1993 tarihinden itibaren artan gerilimle, Yunanl bu din adamnn snr d edilmi,354 Yunanistanda misilleme olarak 30.000 Arnavut gmeni lkeden snr d etmitir.355 Nisan 1994te ise bu gerilimde ilk defa bir silahl atma olmutur. Kuzey Epir zgrlk Cephesi olarak bilinen ar milliyeti Yunan militanlar, bir Arnavut askeri klasna saldrp iki askeri ldrmlerdir. Bu olayn ardndan lkedeki Yunan

Thanasis Kandas, Greek Security Concerns, Kosta Tsipis (der.), Common Security Regimes in the Balkans, New York, East European Monographs, Boulder, 1996, s. 81 353 Lulzim Lika, Albanias Ethnic Greeks Want Self-Rule, Reuters, 28 Ekim 1993; Helena Smith, Old Tensions Rekindled in Albania, The Guardian, 29 Ekim 1993, s. 11. 354 Sullivan M. Mending Relations with Greece in Transition, 25 August 1995, vol. 1, no 15, pp. 11-16, p.11. 355 Elez Biberaj, Albania in Transition: The Rocky Road to Democracy, Westview Pres, US, 1999, s.242

352

164 aznln haklarn korumak zere kurulan OMONIA grubuna ye be kii saldrlara yardm ettikleri gerekesiyle tutuklanmtr. Kuzey Epir zgrlk cephesi adl Yunan rgtnn saldry stlenmesinin ardndan babakan Beria, olaydan Yunan hkmetini sorumlu tutmutur.356 Beria, Yunanistan Arnavutluka kar souk sava balatmakla sulamtr.357 Omonia yneticilerinden beinin Austos 1994te blcl tevik etme ve casusluk yapma suundan tutuklanmasna tepki olarak,358 Yunanistan tekrar kar ataa gemitir ve o yln sonuna kadar, lkede barnan Arnavutluk gmenlerinden yaklak 70 binini snr d ettii tahmin edilmektedir.359 Aznlk sorununda bir baka yn ise amerya Arnavutlarnn durumudur. Aslen Yunanistanda yaayan fakat 19461949 yllar arasndaki lkede yaanan i sava dneminde snr d edilmelerinin ardndan Arnavutlua yerleen bu topluluk 1990larn bandan itibaren Yunanistanda kalan mallar iin tazminat istemeye balamlardr. Uzun sre bu yndeki isteklere kaytsz kalan Yunanistan, Enver Hoca dneminde mallar elinden alnan Yunan aznla tazminat denmesi artyla bu durumla ilgileneceini bildirmitir.360 Bu mesele hala zme kavuturulmu deildir. Arnavutluk ve Yunanistan arasndaki ilikilerin ciddi oranda gerilmesinin ardndan, Yunanistann uluslararas alanda Beria kart propaganda yapt bilinmektedir. Ayn zamanda Yunanistan, Avrupa Birliinin Arnavutluka ynelik yardmlarn bloke etme tehdidini, bir koz olarak srekli Beriaya kar kullanmtr.361 Sonunda ABD, Yunan lobisinin etkisiyle Arnavutluk-Amerikan Giriim Fonuna verecei 30 milyon dolar askya alm, AB de yapaca 40 milyon dolarlk yardm geici olarak bloke etmitir.362

Sullivan M. Mending, ,pp. 1116, p.11. East ve Pontin Albania, Revolution and Change in Central and Eastern Europe, Eastern Europe, East and Pontin (der.), s. 221 358 Elez Biberaj, Ablania in Transition,: The Rocky Road to Democracy, US: West View Pres, 1999, s.242-244 359 Terence Duffy, Albania: Beyond the Hoxha Legacy, Kostecki, Zukrowska, Goralczyk (der), Transformations of Post-Communist States, Londra, Macmillan Press Ltd, 2000, s. 80. 360 Danopoulos ve Chopani, Albanian Nationalism and Prospects for Greeter Albania s.186 361 Remzi Lani, Fabian Schmidt, Albanian Foreign Policy Between Geography and History, The International Spectator, Cilt 33, Say 2, Nisan-Haziran 1998. 362 Elez Biberaj, Albania in Transition: .., s.244
357

356

165 Yunanistann uluslar aras alanda tutumu ve Arnavutluu zor durumda brakmasnn ardndan, 1995 ylnn ilk aynda Omonia yesi kiiler serbest braklarak tansiyon drlmeye allmtr. Buna cevap olarak da 1416 Mart tarihinde Yunan Dileri Bakannn Arnavutluk ziyareti ortam yumuatma adna nemli bir giriim olmu, karlkl siyasi ve ekonomik ibirliinin arttrlmasnn yan sra Arnavutlukun Yunan aznln durumunun daha iyi hale getirilmesi iin teminat verdii aklanmtr.363 Haziran 1995te ise Arnavutluk Meclisi kabul ettii yasa ile yabanc dilde retim yapacak okullara izin vermi, bylece Yunan aznlk iin kendi dillerinde okul kurma imkn domutur. Arnavutluun verdii bu taviz sonrasnda, ilikiler dzelme yoluna girmitir. ki lke ilikilerinin iyiye gitmesinin ardnda Yunanistan tarafna bakldnda, 1995 sonrasnda uygulamaya konulan yeni Balkan politikasnn etkisi nemlidir. 1995 ylna kadar Arnavutluk ve Makedonyaya kar sert ve dlayc politikalar gden Yunanistan, Balkanlarda ibirliine dayanan ekonomi-politik anlayyla iyi ilikilere dayal siyaseti benimsemitir. Arnavutluk asndan baklrsa da, Arnavutluun uluslararas alanda zor durumda kalmas ve Srbistan ve Yunanistan arasnda kalnmas ile oluacak olumsuz durumdan syrlma istei vardr. Arnavutluk, uluslararas kurumlarda zor durumda kalnmadan, zellikle AB ve NATO yelii durumunda Yunanistan engeline taklmadan, hatta desteini alarak bu kurumlara girebilme yolunun, iyi ilikiyle salanabilecei dncesindedir. Bu yolda da Trkiye gibi dier nemli blge lkesiyle ilikiler kurup uygun dengeler kurmak dncesi mevcuttur.364 1996 ylndan sonra Yunanistann Arnavutluk politikalarndaki iyilemenin ardnda, Trkiye faktrn de iyi deerlendirmek gerektir. Yunanistann komularyla izledii sert ve gerginlik politikas sonucunda, Arnavutluk, Makedonya ve Trkiye birbirine yaklamtr. Sali Beriaya kar Yunanistann tutumu ve Arnavutluk politikalarnn sertlii karsnda Arnavutluk, Trkiyeyle yaknlama gerei duymutur. Makedonyann bamszln tanmayan Yunanistana kar da Makedonya, Trkiyeyle yaknlama ihtiyac duymutur. Trkiye iin de bu durum Yunanistanla Balkanlardaki etkinlik mcadelesi iin bir koz olmu durumdayd.
363 364

Birlik Gazetesi, skp, 14 Mart 1995, s.5 Marisol, Touraine, Altst olan Dnya, Ankara, mit Yaynclk, 1997, s. 185

166 Trkiyenin Balkanlara ilgisi ve nfusunun %70i Mslman bir lke olan Arnavutlukla daha da yaknlamasnn ardndan dile getirilen d politikada slam unsurunu kullanma eletirisine Trkiye, halknn ounluu Ortodoks olan Makedonya ile yakn ilikiye girerek bir cevap vermitir. Trkiyenin Balkanlarda girdii yaknlama ve aktif siyaset, Yunanistan zor durumda brakm, uygulad sert ve tavizsiz politikalar, komularyla ilikilerini yeniden gzden geirme ihtiyacn dourmutur. Yeniden dostlua ve yaknlamaya dayal politikalar reten Yunanistan, Arnavutlukla yaknlam, Makedonya ile yakn ilikiye girmitir. Bu ilikiler neticesinde Trkiyenin bu lkelere ilgisi azalm ve ayn zamanda Balkanlara yakn ilgi greceli olarak azalmaya balamtr.365 Yunanistan Cumhurbakan Konstaninos Stefanopulos, 1996 Martnda Arnavutluu ziyaret etmi ve ardndan Dostluk, birlii ve yi Komuluk anlamas imzalanmtr. Bununla beraber Arnavutluktaki Yunan halklarnn durumunda daha ok haklar verilecei bildirilmitir. Bu ziyaret sonrasnda Arnavutluk savunma ve Dileri bakanlar da Yunanistana ziyarette bulunmulardr. Bu ziyaret sonucunda Yunanistandaki Arnavutlarn durumunun grlmesinin yan sra, savunma ve askeri alanda da anlamalar yaplmtr. Her alanda Arnavutluun NATO ve ABye girmesinin desteklenecei aklanmtr. Arnavutluk, 26 Mart 1996da iki yeni snr kapsnn almasn kabul ettiini aklamtr. Arnavutlukta Beria hkmeti d politikada ak ve dengeli politikalarndaki baarsn, i politikada yakalayamamtr. Ekonomik problemlerin halk tarafndan iyice hissedilmesi, muhaliflerine ynelik sert politikalar, anti-demokratik tutumlar sonucunda oluan memnuniyetsizlik ayaklanmaya kadar gitmitir. zellikle Bankerler Krizi olarak adlandrlan silahl ayaklanma iin ciddi boyuta geldiinin gstergesi oldu. Bu ayaklanma Arnavutluun Gney kesimine sraynca iin boyutu da deimeye balamtr. Buradaki isyanclarn Yunanistan destekli olduklar ve Yunanistandan yardm aldklar iddias, Beria hkmetle Yunan hkmetinin arasn amtr.

365

ule Kut, Trkiyenin Balkanlar Politikas, Trkiyenin Yeni Dnyas: Trk D Politikasnn Deien Dinamikleri, Alan Makovsky, Sabri Sayar (der.), Bursa, Alfa Yaynlar, 2002, s. 119

167 Yaanan karklklar sonucunda AB giriimleri ile lkeye ok uluslu bir g gnderilmitir. 29 Haziran 1997de AGT gzleminde yaplan seimin galibi sosyalist parti olmutur. Beria hkmetiyle sorun yaayan Yunanistan iin Fatos Nanonun iktidar tercih edilmekteydi. Seimlerden nce Sosyalist Parti bakan Fatos Nanonun Yunanistanda seim kampanyas dzenlemesi ve lkedeki Arnavut iilerin otobslerle tanp oy vermesi desteklenmitir. ktidara gelmeden nce Yunanistan ve Srbistanla iyi ilikiler kuraca sinyallerini veren Fatos Nano hkmeti, Berisa hkmeti dneminde uygulanan dengeli d politikadan ayrlp, Yunanistan ve Srbistana yakn bir d politika izledii gzlenmektedir. Yunanistanla birok alanda ikili anlamalar yaplmtr. 8 Eyll 1998de iki lke arasnda, Arnavutlukun AB ve NATOya girme hususunda Yunanistandan yardm ve destek greceini bildiren bir protokol imzalanmtr. Bu anlama Arnavutlukun AB yesi bir lkeyle imzalad ilk anlamadr.366 Nano hkmetiyle iyi ilikiler kuran Yunan hkmeti, Arnavutluk

anayasasnn hazrlanmas, eitim, gvenlik ve askeri alanlarda ve dier birok alanda Arnavutlukla yakn ilikilere balamtr. Ekonomik alanda yardm ve yatrmlarla lkeye giren Yunanistanla, Arnavutluk ordusunun eitilmesi ynnde anlamaya varlm, Arnavut subaylar Yunan askeri akademisinde eitilmeye balanmtr. Sosyalist Partinin izledii d politikalarla Yunanistana fazla baml olmakla sulanmtr.367 Arnavutluk asndan ilikilerin iyi tutulmasnn nemli bir sebebi de Yunanistandaki Arnavut iilerin durumudur. 19901993 yllar arasnda, toplam nfusu 3,3 milyon civarnda olan Arnavutluktan yaklak 300 bin Arnavut g etmi ve arlkl olarak Yunanistan ve talyaya yerlemitir. u anda 400 binin zerinde Arnavutun yasal veya yasal olmayan bir ekilde Yunanistanda alt tahmin edilmektedir.368 Yunanistanda alan Arnavutlar hem lkenin i istihdam ynnde durumu kolaylatrrken ayn zamanda da Arnavutlua para akn salamaktadrlar.

366 367

Hasan nal, Balkanlarda Arnavur Sorunu, Avrasya Dosyas, lkbahar-Yaz, 1998. say:1-2, s.143 Hasan nal, Arnavutluk yice Yunanistana Kayyor, Zaman, 9 Ocak 1998 368 Albania: State of the Nation, ICG, Balkans Report No. 111, s. 9.

168 Fakat ne zaman iki lke arasndaki ilikiler gerilince Yunanistan, yasad alan Arnavut iileri snr d etmektedir. Aslen Yunanistanda bulunan Arnavut aznlk sadece iilerden ibaret deildir. Arnavutlar Ortodoks Arnavutlar (Arvanidesler), amerya Arnavutlar ve alma amacyla Yunanistanda barnan gmen Arnavutlar olarak e ayrlmaktadr. Ortodoks Arnavutlarn 19. yzylda Atina evresinde youn bir olarak yaadklar bilinmektedir. 19. yzyln balarnda, Atina nfusunun yzde 24nn Arnavut olduu ifade edilmektedir.
369

Fakat ilerleyen tarihlerde Yunanistann, ayn

mezhepten olduklar, Ortodoks Arnavutlar ciddi oranda Helenletirdiine deinilmektedir.370 nemli ksm Mslman olan amerya Arnavutlar ise daha ok snr d edilme yoluyla eritilme yoluna gidilmitir. Bunlardan ilk dalga olarak, 85.000inin, 1923te Trkiye ve Yunanistan arasnda yaplan nfus mbadelesi sonucunda Anadoluya yerletirildii tahmin edilmektedir. kinci dalga ise 1945ten sonra yaklak 30 bin ameryal Arnavutu snr d edilmesiyle gereklemitir.371 Gnmzde amerya blgesinde yaklak 100.000 Arnavutun yaad tahmin edilmektedir. Bunun yannda lkede 400.000in zerinde Arnavutun gmen olarak barnd belirtilmektedir. Aznlk saysn minimum tutmak isteyen Yunanistann lkede i arayan baz Arnavutluk vatandalarnn, Yunan vatandalna geirmek iin isimlerini Yunanca isimlerle deitirdiklerini bildirenler vardr.372 Ekonomik ilikilerde Yunanistan, yardm, kredi ve hibe yoluyla Arnavutluk zerinde etkili olma politikasyla hareket etmektedir. 12 Eyll 1997 tarihinde iki lke arasnda Ekonomik birlii Protokol imzalanm, bu protokol ile Yunanistan, Arnavutluka 7 milyon dolar hibe, 693 milyon dolar kredi eklinde bir yardm paketi onaylamtr. Nanonun istifasndan sonra da Yunanistanla ilikiler gelimeye devam etmitir. zellikle ekonomik alanda Arnavutlukta faaliyet gsteren Yunan firmalar ciddi yatrmlar ve giriimlerde bulunmaktadrlar. Arnavutlukun Yunanistanla olan
369

John Shea, Macedonia and Greece: The Struggle to Define a New Balkan Nation, North Carolina, McFarland & Company, 1997, s. 88. 370 Hugh Poulton, The Balkans: Minorities and States in Conflict, Londra, Minority Rights Publications, 1994, s. 189. 371 Elez Biberaj, Albania in Transition: .., s. 15.

169 d ticaret hacmi 2000 ylnda %12den fazla bir byme gstererek, 361.760.000 dolara ulamtr.373 Arnavutlukun ithalini yapt gda maddelerinin %20si, ithal edilen ime suyunun %63, birann %59u Yunanistan kaynakldr. Yunanistan, Arnavutlukun en nemli 2. ticaret orta haline gelmitir. lkenin ihracatnda Yunanistann pay %12, ithalatnda %29a ulamtr.374 Yunanistan Arnavutluku ayrca Be Yllk Kalknma birlii Program sayesinde, Balkanlarn Yeniden Yaplanmas ile ilgili Yunan Plnna da dhil etmitir.375 Yunanistan irketleri, son on ylda 220 Yunan irketi ile iletiim, petrol, bankaclk, inaat gibi sektrlerde Arnavutlukta faaliyete balam ve 300 milyon Euroyu aan miktarda dolaysz yabanc yatrmda bulunmutur. 2002 yl itibariyle bu rakam Arnavutluktaki dolaysz yabanc yatrm toplamnn yzde 27sine karlk gelmekte ve Yunanistan bu konuda birinci sraya tamaktadr. 376 Sonu olarak, Yunanistan asndan Arnavutluk ilikileri olduka nemlidir. Karlkl ilikiler her ne kadar iyi gitse de, gerek Gney Arnavutluktaki Yunan aznlk, gerekse de Yunanistandaki Arnavutlarn durumu bu ilikilerin devam iin nemli etkenlerdir. Arnavutluk iin de Yunanistanla iyi ilikiler gereklidir. Arnavut iiler iin i mekn olmasnn yannda Yunanistan, vetosuyla AB fonlarnn Arnavutluka gelmesine ve AB yeliine engel olabilmektedir.

John Shea, Macedonia and Greece: The Struggle to Define a New Balkan Nation,, s. 339. Yunanistan Beyaz Kitab 2000, blm 3,2 374 CIA, The World Factbook, Albania, www.cia.gov/publications/factbook/geos/al.html 375 Agreement on a Five Year Development Cooperation Programme 20022006, Between the Government of the Hellenic Republic and the Government of the Republic of Albania, http://www.mfa.grl 376 Bilateral Relations Between Greece and Albania, Hellenic Republic, Ministry of Foreign Affairs, http://www.mfa.grl
373

372

170

7. ARNAVUTLUK VE BALKANLAR
7.1. Arnavutlukun Ksa Tarihesi
Balkanlarn, iinde tezatlar barndran, kk, fakir, basit grnml lkesi olan Arnavutluk, potansiyel itibariyle Balkanlar huzur veya ate topu blgesi haline getirebilecek neme sahiptir. Bu nemli pozisyonunu elbette ki Balkan lkelerine dalm Arnavutlarn mevcudiyetinden almaktadr. Osmanl Devletinden ayrlp batl devletler tarafndan bamszlnn tannd 10 Temmuz 1913 tarihindeki durumu, lkenin srekli problemlerle uraaca sinyallerini vermekteydi. Balkanlarda yaayan 1,5 milyon Arnavuttan ancak 800.000i kurulan bu Arnavut devletin snrlar iindeydi. Kuruluundan itibaren sancl yllar geiren lke, bamszlnn daha birinci ylnda Yunan, talyan ve Srp gler tarafndan igale urad. Arnavutluk siyasi tarihine baklnca nemli dnem gzlenmektedir. Birincisi Kral Zogo ile ynetilen Krallk Dnemi, ikincisi Enver Hoca Dnemindeki Komnizm Dnemi, ncs ise Komnizm sonras Ramiz Alia ve Sali Berisha ile devam eden Demokratik dnemdir. Ahmet Zagonun 1 Eyll 1928 tarihinde kendisini Kral Zog I olarak ilan edip ta giymesiyle377 balayan bu dnem 19281939 tarihleri arasn kapsar. Kral Zog, gcn jandarma kuvvetleri ile ordudan alan geleneksel bir diktatrlk kurmutur.378 Uzun sren talya ile scak ilikiler bu dnemde yerini mesafeli ve gergin bir duruma brakt. Almanyann desteini alan talya 7 Nisan 1939da Arnavutluku igal etti. Bu igalle Kral Zogo, nce Yunanistana oradan da ngiltereye kamak zorunda kald.379

Sina Akin, Melek Frat, ki Sava Aras ., s.112 Makro Milivojevic, Wounded Eagle, Albanias Fight for Survival, Isnstitute for European Defence and Strategic Studies, London, 1992, p.10 379 hsan Grkan, II. Dnya Sava Sonras Balkanlar, Balkanlar, OBV Yaynlar, 1993, stanbul, s.135
378

377

171 26 Mays 1944te kurulan geici hkmetin bakanlna getirilen Enver Hoca, 11 Ocak 1946da Arnavutluk Halk Cumhuriyetinin ilanyla Devlet bakan oldu. Tek adam halinde Marksist-Leninist anlayta lkeyi yneten Enver Hoca, 11 Nisan 1985 tarihinde lene kadar devlet bakanln yrtmtr. Uygulad rejim sonucunda Arnavutluk, kaplarn tm dnyaya kapatmtr.380 Enver Hocann 11 Nisan 1985 tarihinde lmnden sonra yerine Ramiz Alia getirilmitir. Enver Hocaya gre daha yumuak bir rejime ynelen Alia, sosyalist rejimin devamn esas almaktayd. Fakat tm Balkanlarda grlen Sosyalist rejimlerin yklmas ve halkn demokratikleme isteklerine kar demokratikleme hareketlerine balamak zorunda kalmtr. 22 Mart 1992de yaplan seimler balca 2 parti arasnda gemitir. Sosyalizmi temsil eden i Partisi ve Sali Berisha liderliinde Demokratik Parti arasndaki mcadeleyi Demokratik Parti kazanmtr. Demokrasiye gei abalarnda Komnizm izlerini silmek iin, 16.7.1992de Arnavutluk Parlamentosu Komnist Partiyi yasaklad. Demokratiklemeye geince d politikada yalnzlk politikasna son

verilmitir. Arnavutluk ynetimi, Avrupa ile btnlemek istediklerini ve d yardmlara ak olduklarn bildirdi. Ekonomik Reformlar gerekletiremeyen Komnist ynetim kendi sonunu hazrlam oldu. Seimlerden sonra Avrupadan yardm gelmeye balamtr. Demokratik Parti iktidara geldiinde Arnavutluk ekonomisi iflasn eiindeydi. %500 enflasyon ve % 4580 aras isizlik vard. lke iindeki ekonomik olumsuzluk ve istikrarszla, bir de blgenin istikrarszl da eklenince d yatrmlarda ciddi azalmalar meydana gelmitir. Hkmetler bu problemi zmek iin daha fazla da alma, dnyayla entegre olma ve demokratikleme yolunda mesafeler almlardr.

7.2. Arnavutlukta Yaayan Aznlklar


lke iindeki farkl aznlklarn mevcudiyeti, d ilikilerinde, politikalarnda nemli bir unsur olarak karmza kmaktadr. Arnavutluk, aznlk eitlilii olarak
380

Fahir Armaolu, 20.yyn Siyasi..s.245

172 Balkanlarn en ansl lkesidir. Dier Balkan lkelerinin tersine etnik olarak genel oranda homojen yapya sahiptir.381 lke nfusunun %98i Arnavut kkenli vatandalarndan olumaktadr.

7.2.1. Yunan Aznlk


Arnavutluk iindeki en nemli aznlk grubu olarak belirtilen aznlk grubu Yunanllardr. Politik olarak farkl saylar verilmekle birlikte resmi olarak nfusun % 2 sini oluturduklar belirtilmektedir. Yunan kaynaklar ise bu oran kabul etmemekle birlikte orann daha fazla olduu iddiasndadrlar. Yunan aznlk Arnavutluun gney kesiminde, Yunanistann Kuzey Epir olarak adlandrd blgede yaamaktadrlar. Blgede yaayan etnik Yunanllarn durumu iki lke arasndaki ilikilerde srekli gerilim meselesi halinde kalmtr. Arnavutluk makamlarnn, Yunanistann yaylmac politikasndan ikyetleri ve blgede gz olduu sylemleri; Yunan kral Konstantinin Arnavutluk snrnda, zerinde Yunan snr burada bitmez: Kuzey Epir yazl antn aln yapmas382; 11 Eyll 1994de Yunanistan Babakan A. Papandreunun, Arnavutluk Cumhurbakan Sali Berishann Yunan aznl yok etme niyetinde olduu eklindeki sulamalar, blgede artan gerilimin birka rnek aklamalardr. Gnmzde iki lke ilikilerinin iyi gitmesi sebebiyle bu aznlk zerine politikalarda lmllk gzlemlenmektedir.

7.2.2. Dierler Aznlklar


Arnavutluk snrlar iinde ikinci nemli aznlk grubu Makedonyal aznlktr. Saylar 20.000 olarak tahmin edilmektedir. Arnavutlukta bulunan Makedonlar, Bulgarlar, ingeneler, Yahudiler, Karadallar, Srplar, Ulahlar ve Trklerin oluturduu toplam aznlk lke genel nfusunun ancak % 2sine ulamaktadr. Makedon ve Bulgar kkenli nfus genel olarak Yunanistan ve Makedonya
381

Miranda Vickers, James Pettifer, From Anarchy to a Balkan Identity, Albania, London, 1997, s. 186 382 Stefanos Yerasimos, Milliyetler ve Snrlar, ..s. 42

173 snrndaki Prespa gl evresinde bulunmaktadr. Ulahlar, Pindus dalar, Fier blgesi, Kore ve Vlorede Yahudiler Tiran, Vlore ve Korede, ingeneler ise tm lkeye yaylm ekilde yaamaktadrlar.383

7.3. Arnavutluk D Politikas Ve Balkan Devletleriyle likileri


Komnizm rejiminde, baskc kapal, ie dnk politikalarla lkeyi 41 yl yneten Enver Hoca dneminde lkenin dnyayla balar neredeyse tamamen kesilmi durumdayd. Kendi kendine yetebilecek bir g olma azminde olan Enver Hoca ynetiminde zaman zaman farkl lkelerle ilikileri olduka iyi olmutur. lkede Sosyalist rejimin kurulduu ilk yllardan 1948e kadar Yugoslavya etkisinde Kalan Arnavutluk, 1948-1961 yllar arasnda Sovyetler Birliinin etkisi altndadr. 1961de Sovyetler Birlii ve in arasndaki anlamazlkta in tarafna yakn tutumuyla, Sovyet etkisinden in etkisine kayan lke 1978e kadar in etkisi altnda kalmtr. Enver Hoca inin etkisinden rahatsz olunca 1978 ylnda in ile ilikiler kesilip, lkeyi kapal bir kutu haline gelmitir.384 Enver Hocann bu kapall 1995te lmne kadar devam ettirmitir. Enver Hoca sonrasnda iktidara gelen Ramiz Alia, lkenin durumuna ve dardan gelen basklara fazla dayanamam sonuta, daha yumuak bir d politika izleme yoluna gitmitir. lkede meydana gelen ekonomik problemler, komnizm devrinden kalan ar ekonomik tablolar, isizlik oran ve yksek enflasyon karsnda zm arayan Alia ierde basky azaltmaya ynelmitir. D etki olarak ta, Sovyetler Birliinde yeniden yaplanma, yumuama ve aklk politikalar tm komnist devletleri etkiledii gibi, Arnavutluu da etkilemitir. Bir yandan eski anlay brakmayan Alia, dier yandan da d ilikilerinde aktiflik getirip, dier devletlerle iyi ilikiler kurmaya mecbur hissetmitir. 1960 ve 70lerde blge ibirlii projelerine ve almalarna katlmay reddeden Arnavutluk, 1998 ubatnda da alm olarak, Belgratta yaplan Balkan Dileri Bakanlar toplantsna katlmak ve 1989da
383

Raymond Zickel and Walter R. Iwaskiw, Albania, A Country Study, Washington, 1992, s. 69

174 Balkan dileri Bakan yardmclarnn Toplantsna ev sahiplii yapmakla yeni aklk politikasnn ipularn vermitir. 385 Bu i ve d almda halkn rol de unutulmamaldr. 1990larn banda binlerce gsterici rejimi eletirmek iin gsteriler yapmlardr. stedikleri dini yeniden meru hale getirme, dini kurumlarn ve grevlilerin serbest alabilmesi talepleri karlk bulmutur. Halkn d lkelerde yaayan Arnavutlarla daha ilgili olmas ynetimi de bu ilgiye mecbur hale getirmitir. Arnavutluk halknn d lkede yaayan Arnavutlara ilgisini incelerken lkedeki Arnavutlarn yapsna deinmek gerekir. ki nemli Arnavut grubunca oluturulan lkede, Gegler Kuzeyde dalk blgede yaarlar. Dier grup olan Tosklar ise lkenin gney blmnde yaamaktadrlar. Corafi farklln yannda, farkl leheler konumalar, kltr farkllklar ve kendilerini farkl etnik yapda grmeleri ayn zamanda siyasi bir farkll da getirmektedir. ki grup arasndaki siyasi farkllk, baa gelindiinde kendisini gsterdii gzlemlenmektedir. 1925-1939 yllar arasnda Geg ler iktidarken, Gegler etkindi ve Tosk lar iktidardayken de lkede Tosklar etkindi. Enver Hoca, Tosk grubundand. Enver Hocadan sonra gelen Sali Berisha ise Geg idi. Bu durumun d politikaya etkisini ise dardaki Arnavutlarn etnik yapsyla deerlendirmek gerekir. Kosova, Makedonya ve Karadada bulunan Arnavutlar, Geg grubundan Arnavutlardr. lkede iktidar olan grubun, lkeyi yneten grubun Geg grubundan olmas durumunda, dardaki kardeleriyle daha yakn ilgilendikleri sonucuna varabiliriz.

7.4. Yeni Dnemde Arnavutluk D Politikas


Komnizm sonrasnda dnya konjektrne uyan Arnavutluk, ie kapankln ap, da alma yntemini benimsedi. zellikle 1992 sonrasnda bu al politikasyla ilikilerine yn veren Arnavutluk iin batl kurumlara ortak olup, lkenin gvenliini garantiye alp, ekonomisini dzeltmek esas ama olmutur. NATO ve ABye tam yelik yollarnda kesin anlayn belirtmitir. Bu yolda
Barbara Jelavich, History of The Balkans, 20th Century, c.2, Cmbridge University Press, ngiltere, 1999, s. 382383 385 Raymond Zickel and Walter R. Iwaskiw, Albania,.., s. 195
384

175 mesafeler alm olan lke halen IMF, Dnya Bankas, Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat, Dnya Ticaret rgt yesi olup, NATOnun Bar iin ortaklk programna katlmaktadr. Arnavutluk D Politikas belirlenmesinde ve Balkan lkeleriyle ilikilerinde en nemli unsur Arnavut aznlklarn durumudur. Ciddi oranda Arnavutun, Arnavut snrlar dnda yayor olmas politika belirlerken nemli bir etkendir. 6 milyon Arnavuttan sadece 3,4 milyonunu Arnavutlukta yaamakta ve geri kalan komu lkelerde bulunmaktadr. Arnavut nfusunun en youn yaad yerler arasnda, lke nfusunun %90n Arnavutlarn oluturduu Kosova gelmektedir. Kosovada yaklak 2 milyon Arnavutun yaad bildirilmektedir. kinci en youn Arnavut nfusunu barndran lke Makedonyadr. 500600.000 civar Arnavutun yaad belirtilen lkenin, %25i Arnavutlardan olumaktadr. Dier nemli bir blge de Karadadr. Karadada da 60.000 Arnavut yaamaktadr.386 Komnizm dneminde lke dnda yaayan Arnavutlarla ilgilenmeyen Arnavutluk ynetimi, iki kutuplu dnyann sona ermesiyle birlikte yeni almyla ve halktan gelen tepkilerin de etkisiyle darda yaayan soydalarna kaytsz kalamam ve bu durumu d ilikilerinde nemli bir lt yapmaya balamtr.

7.5. Arnavutlarn Youn Olduu lkeler


7.5.1. Kosova
Kosova, Srbistann gneybatsnda, iki milyondan fazla Arnavutun, nfusun %90n oluturduu, 10.887 km2lik alanyla (% 12,3ne tekabl etmektedir387) Balkanlarn kk ama gemite olduu gibi gelecekte de sadece balkanlar iin deil tm komu corafya iin de byk krizlere sebep olacak nemli bir blgedir.388

Leo Tindemans (Bkn), Bara ar, Uluslaras Komisyonun Balkanlar Hakkndaki Raporu, (ev.) zden Arkan, Sabah Kitaplar, stanbul, 1998, s.150 387 Miranda Vickers, Between Serb and .. s. Preface XV 388 Muhammet Kullashi, The Kosovo Problem and The Disintegration of Yugoslavia, Balkans, A Mirror of The New International Order, ed.by Gnay Gksu zdoan, Kemali Saybal, stanbul, 1995, p.167168

386

176 Kosova ismi (Srpa Kosovodur) ilk defa 12. yy.da duyulmutur. Slavcada bir eit Ku Ovas (Karatavuk) anlamna gelmektedir.389 Yeralt kaynaklar bakmndan da dikkat eken blgede 12 milyon ton linyit kmr vardr. Bu miktar tm Yugoslavyann %68,8ini ierir. Bu blgede Yugoslavyann %30 enerji rezervleri yatar. rnein, %22,3 nikel, %52 kurun, inko %51,8 magnezyum ve bunun yannda baka birok madenler mevcuttur.390 Srplar ve Arnavutlar arasnda srekli atma mekn olan blge, her iki unsur iin ok nemlidir. Nfusun ezici arl Arnavut olmasna ramen, Srplar blgeyi kendileri iin kutsal saymaktadrlar. Srp akademisyen Predrag Simice gre Yahudiler iin Kuds neyse, Srplar iin de Kosova o dur.
391

Srp tarihileri

adan blgenin kendilerine ait olduunu savunmaktadrlar. Bunlar: 1. 2. 3. Kosovadaki Srp manastr ve kiliseleri. 1389da Kosovada Srplar ve Osmanllar arasnda geen Kosova sava. Arsenie III Carnojevic tarafndan giriilen Byk Srp Hareketi 392dir.

Surplar, bu delillerle, blgenin kendilerine ait olduunu belirtmektedirler. Srplara gre Kosova sorunu Srplarn bir i meselesidir. Kosovada, Arnavutlar iin hibir ekilde kendi kaderlerini tayin hakkndan sz etmek mmkn deildir.393 Arnavutlarn ise Kosovaya 16831699 Avusturya-Osmanl sava sonrasnda geldikleri iddia edilmektedir.394 Arnavutlar iin de Kosova, Arnavutluk milli bilincinin olumasnda nemli olan, Pirinzen Birliinin burada balamas asndan nemlidir.

Osman Karatay, Kosova, Kanl Ova, stanbui 1998, s. 36 Prof. Kristaq Prifti, Marenglen Verli Aspects of the economic situation of Kosova (1980-1989), The Truth on Kosova, ed. Kristaq Prifti, Lefter Nasi, Luan Omari vd., Tirana, 1993, s. 242 391 Miranda Vickers, Between Serb and, s. Preface XII 392 Prof. Dr. Skender Rizaj, Kosova ans Albanians Yesterday, Today and Tomorrow, Prishtina, 1992, s. 102 393 rfan Kaya lger, Srplara Gre Kosova Sorunu Avrasya Dosyas, cilt 3, Sonbahar1996, ss. 178192 394 Prof. Selami Pulaha, The Albanians in Kosova in the 12th-18th centuries, The Truth on Kosova, ed. Kristaq Prifti, Lefter Nasi, Luan Omari vd., Tirana, 1993, s. 43
390

389

177 Srp ve yerel Arnavutlar arasndaki srtmeler, 19121913 Balkan Sava sonrasnda blgenin Srp hkimiyetine gemesiyle balamtr. II. Dnya Sava srasnda talyan igali ile Arnavutluk ynetimine braklan blgede huzursuzluk devam etmekteydi. Sava sonrasnda blge, yeniden yaplanan Yugoslavya topraklar iinde kald. Arnavutlarn artan tepkileri ve iyiletirme istemelerine cevap veren Yugoslav hkmeti, 1974de blgeyi zerk blge statsne getirmi ve iyiletirmeler yapmtr. zerk blge Arnavutlar iin bir admd fakat kalplerinde Bamsz Arnavutluk hayali yatmaktayd. 19701980 yllar arasnda Kosovann ekonomik durumunun bozulmas huzursuzluklar iin bir kap oldu. sizlik oran 1971de % 18,6 iken 1981de % 27,5e ykselmitir. Ba gsteren huzursuzluk protestolarn engellemek iin, Yugoslav hkmeti tutuklamalar yoluna bavurmutur. Arnavut yazar Adam Demai ve 18 Arnavut, devlete kar rgt kurmak ve toprak btnln tehdit etmek sularndan mahkm edildiler. Blgede tansiyon ykselirken Srp ve Karadallar, blgeyi terk etmeye baladlar. Arnavutlarn doum oranlarnn yksek olmasna bir de Srplarn blgeyi terk etmeleri de eklenince, etnik dengelerde Arnavutlar lehine bir durum olumutur. Arnavutluk etnik saysnn artmas ve milliyetilik faaliyetlerine cevap olarak Yugoslav hkmeti basky arttrma yoluna gitmitir. Zaten gergin olan durumda 11 Mart 1981de Piritine niversitesindeki rencilerin niversite koullarn protestosu kvlcm yerine gemitir. Gsteriler, Kosovann dier blgelerine de srad. Arnavut renci ve iilerinin birok politik, ekonomik ve sosyal istekleri vard.
395

Nihai istek bamsz bir Kosovayd. Hemen mdahale eden Yugoslav

gleri blgede olaanst hal ilan etti. kan olaylarda 11 kii ld, yzlerce kii yaraland, 2000e yakn gsterici de tutukland. Kosovada organize olan Arnavut gruplar, gsteri ve eylemlerini arttrdlar. Buna karn Yugoslav hkmeti de sertliini arttrd. Artan sertlikle 1986 ve 1989da ayaklanmalar kt. 1986da kan olaylarda 2si polis 23 kii ld, 80 kii yaraland.

395

Muhammet Kullashi, The Kosovo Problem and , p.164

178 1989 sonlarna doru Dou Avrupa komnist devletlerinde balayan zlmeler tm Balkanlarda olduu gibi Kosovay da etkilemitir. Daha geni haklar ve zerklik iin gsteriler dzenleyen gruplarla gvenlik kuvvetleri arasnda atmalar meydana gelmi ve bu atmalarda 25 Arnavut ldrlmtr. Dnemin iileri blge sekreteri olan Rahman Morinann aklad resmi verilere gre 1981den Mart 1988e kadar Kosovada 75.000 insan ceza yasalarndan, 95.000 insan kk ihlallerden mahkm edilmitir. Toplam 314.000 insanla da dier yollarla, gvenlik blmlerince uralmtr. Sonuta 7 ylda 584.000 insanla (Bu rakam blge yetikin nfusunun yarsna tekabl eder) Kosova Mahkemeleri ve gvenlik organlarnca uralmtr.396 19891990 eitim retim dneminde, okul andaki ilkretimi tamamlayan 11.000 Arnavut renci orta retime gidememitir. 198889 eitim retim dneminde 32.145 renci Arnavutluk dilinde renim grrken, takip eden yl yalnzca 21.050 renci renimine devam edebilmitir.397 1991de 100.000den fazla Arnavut, kurumlardan ve ynetimden atlmtr. Ortaretim kurumlar ve Pritina niversitesinde dersler kesilmi, Tarih Enstits, Arnavuta Enstits profesr, bilim adam ve aratrmaclar grevden uzaklatrlmlardr.398 1990 ylnn ubat sonlarnda gsteriler tekrar Kosovaya yaylmtr. Yugoslav hkmetinin sert mdahalesi, Kosovadaki muhalif gruplar bir araya getirdi. 30 Haziran 1990da birleen gruplar Demokratik Forumu kurdular. Forum aklamasnda Kosova halknn kendi geleceini belirleme hakkn vurgulamtr.399

Luan Omari, The Constitutional Changes and The Authonomy of Kosova, The Truth on Kosova, ed. Kristaq Prifti, Lefter Nasi, Luan Omari vd. Tirana, 1993, s. 294 397 Omari, , age, s. 294 398 Omari, ,age, s. 294 399 Fahir Armaolu, 20.yy.n Siyasi Tarihi, . c.2, s.237-238

396

179 7.5.1.1. Kosova Cumhuriyeti lan Kosova muhalif gruplarnn tek at altnda toplanp forum oluturmas ile Arnavut gruplar ok nemli bir adm atm oldular. Bu admn bir sonraki merhalesi bamszlk ilanyd. 12 Temmuz 1990da, Srbistanda yaplacak referandum sebebiyle kapal olan parlamento nnde buluan 114 milletvekili ounluu salayp bamszlk ilan ettiler. Bamszlk ilannda Yugoslavya dnda farkl bir lke oluumu deil, yine Yugoslavya iinde fakat dier cumhuriyetlerle eit haklar talebi dile getirilmekteydi. Meclisin bu karar Yugoslavya ynetimince kabul grmeyerek, blgeye ok sayda gvenlik kuvvetleri gnderilmitir. Komnist blokta meydana gelen zlmenin etkileri farkl etnik yaplardan oluan Yugoslavyay 1991 ylnda iyice etkilemeye balamtr. 25 Haziran 1991de Hrvatistan ve Slovenya bamszlklarn ilan ettiler. Bu durumu tanmayan Yugoslav ynetimi, Srp ordu birliklerini blgeye gnderince sert arpmalar meydana geldi. Hrvatistann ardndan Bosna Hersek ve Makedonyann da ayrlma karar almasyla eski federal yapy oluturan 6 cumhuriyetten yalnzca Srbistan ve Karada kalmtr. Bu iki devlet ise Yugoslav Federal Cumhuriyeti (YFC)ni kurdular. Yugoslavya iinde meydana gelen bu kopmalara, Kosova kaytsz kalamad. Zaten istenilen Cumhuriyet fikri iyice sesli bir ekilde dile getirilmeye baland. Bu sebeple parlamento, 24 Mays 1992de Cumhurbakanl seimlerini yapacan aklad. Srbistan ynetimi ise yaplacak seimlerin geersiz olduunu aklad. Seime tek aday olarak giren Dr. brahim Rugova beklenildii gibi oylarn %97sini alrken, bakan olduu Demokratik Birlik Partisi mecliste bulunan 100 koltuktan 78ini elde etti. Kosova bakanl iin yaplan seimleri tanmayacaklarn bildirmesine ramen yaplan seim ve alnan kararlara tepki olarak, Srp ynetimi basky daha da arttrmtr. Zaten yksek olan tansiyona bir de Arnavutann tm okullarda yasaklanmas karar eklenince, Ekim 1992de Arnavutlar protesto gsterilerinde bulunmulardr.

180

7.5.1.2. Kosova Sorununun Uluslararas Sahneye k Ve NATO Harekt Srplarn sertlik yanls baskc tutumuna kar 1997de yeni bir rgt ismini duyurmaya balad. Kosova Bamszlk rgtnn balca hedefi ordu ve polis gleriydi. Ve bu yolla silahlanmaya baladlar. Srp birlikler UK direniini yok etmek iin 1998 yl sonlarnda ciddi operasyonlar yaptlar. Fakat bu operasyonlardaki sertlikleri, dier Arnavutlar UK yannda mcadeleye itmitir. 1999 ylnda rgtn asker says 30 bin kiiye ulamt.400 Srekli ykselen gerilimde, Kosovay baskyla ve kuvvetle terbiye edecekleri fikrinde olan Srp ynetimi Arnavutluk ve Kosova snrna ynak yapp blgeye ek kuvvetler gndermeye baladlar. Cumhurbakan brahim Rugova da blgeye bar gc gnderilmesini arsnda bulundu. NATOnun hava saldrs tehditlerine karn bask ve sindirme

uygulamalarndan vazgemeyen Srp ynetimi Arnavut halka kar imha hareketine giriti. 1999 ubatnda Fransann Rambouillet kasabasnda Arnavutlar ve Srplar aralarnda, UKnn da katld grmeler yapld. 18 Mart 1999da varlan anlamaya gre Kosovaya geni bir zerklik verilecek, buna karn Arnavutlar silahszlandrlacakt. Fakat Srplarn durumu denetlemek amacyla 28.000 NATO askerinin blgeye gelmesi talebini kabul etmeyerek grmeleri terk etmesi zerine yaplacak tek ey NATO hava saldrsyd. Nitekim 23 Martta hava saldrs karar alnd. 24 Mart 1999da balayan asl hava taarruzunda, talyann Aviano Hava ssnden kalkan NATO uaklarna, Srbistandaki stratejik hedefleri vurdurularak, direncin kesilmesi hedeflendi. Yaplan hava taarruzlara BMde veto yetkisi olan iki nemli g, Rusya ve in kar gelmi ve protesto etmilerdir.

400

Yusuf Kpeli, Tarihin zinde, s.102

181 Srp gvenlik kuvvetleri NATO hava saldrlarnn ardndan Kosova zerinde uyguladklar iddeti iyice arttrmlardr. Katliamdan ekinen birok insan Arnavutluk, Trkiye ve Makedonyaya kamak zorumda kalmtr. Srbistann orta Karada da Miloseviin politikalarn lgnca bulmu ve bu ynde aklamalarda bulunmutur. Bunun zerine Milosevi Karadada bulunan YFCnin 2. ordu komutann grevden alarak yerine yakn adam Milorad Obranovii getirmitir. Yugoslavya 6 Nisan 1999da tek tarafl olarak atekes ilan etmi, fakat NATO yetkilileri YFC birliklerinin geri ekilmesi, mltecilerinin geri dnlerinin salanmas ve Kosovann gvenliinin temin edilecek bir plan uygulanmasnn kabul durumunda harekta son vereceklerini duyurmulardr. Hava harektndan sonra imha edilemeyen hedefler ve kara harektna hazrlk iin NATO, 24 Apachi tipi helikopter ve 2000 Askeri konulandrma balamtr. Fakat NATO glerinin harekt devam ederken, YFC ye yakn blgelerde grev yapan Rus birliklerinin bir ksmnn Kosovaya sokulmas, tansiyonun artmasna ve endielere sebep olmutur. 7.5.1.3. Kosova Sorunu Ve Arnavutluk- Yugoslavya likileri Arnavutluk-Yugoslavya ilikilerinin temelini elbette ki Kosova meselesi tekil etmektedir. Kosovada yaayan Arnavutlarla kan ba dolaysyla burada meydana gelen en kk hareketlenmenin dorudan Arnavutlukta hissedilmesi, iki lke ilikilerinde Kosovay temel etken yapmtr. Komnist dnemin ie ynelik politika anlay ve kapall, d Arnavutlara kar kaytsz tutumu Arnavutlukta, demokratikleme ve yeni anlay sonucu deimitir. D Arnavutlar meselesi, Sali Berishann 1992de seim kampanyalarnda en ok kulland sylemlerden biri olmutur. Bu sylemlerinde Berisha, Kosova ve Arnavutluun demokratik birlemesi konusunda mcadele edeceinin propagandasn yapmtr. Fakat ynetime geldiinde Berisha, dnya artlarn ve lkenin durumunu gz nne alarak Kosovann Arnavutlukla birlemesi

182 sylemlerinden vazgeip, Yugoslavya ierisinde geni zerklik verilmesi gerektiini savunmaya balamtr. 1991de bamszlk ilan eden Kosovada 1992de yaplan seimlerde brahim Rugovann devlet bakan seilmesi srecinde Kosovann bamszln sadece Arnavutlukun tanmas, Arnavutluk ynetimini uluslararas alanda daha reel politikalar izlemek zorunda brakmtr. Arnavutlukta, askeri g, ekonomik zorluklar ve lke ii sosyal problemler gz nne alndnda d politikada, tek tarafl bir siyaset uygulama yerine batyla ibirlii iinde politikalar uygulama ynnde anlay hkim olmutur. Yugoslavya ile ilikilerinin gerildii Kosova meselesinde, tek bana mdahale deil de, konuyu uluslararas alana ap, mdahalede gerekli, tesis ve alanlarn aaca yoluyla baty mdahaleye arma yntemini izlemitir. Srp saldrlarn artmas, ok sayda Arnavutun ldrlmesi ve yz binlerce Arnavutun hayatlarn kurtarmak iin blgeyi terk etmelerine kar mdahale karar alan NATO, 1999 Martnda operasyona balamtr. Bu mdahalede Arnavutluk NATO kuvvetlerine slerini am ve her trl yardm yapmaya ak olduunu belirtmitir. Arnavutluk, Kosovada yaanan sava durumundan en ok etkilenen lkelerin banda gelmektedir. Kendi rkdalarnn katliama maruz kalmas, ynetimi ciddi kamuoyu basks altnda tutmaktayd. Kald ki zaman zaman Srp askerlerinin Arnavutluk snrndan ieri girip saldrlar dzenlemesi i basky iyice arttrmtr. Arnavutluk bakan, Kosova Arnavutlarna kar giriilen Srplarn etnik temizlik operasyonunun, Arnavutlua kar sava ilan demek olduunu aklamtr.401 Kosovadan kaan Arnavutlar iin snlacak ilk kap Arnavutluktu. Zaten ekonomik durumu kt olan Arnavutluk iin bu yeni nfusun basks, lkeyi darboaza sokmaktayd. Hrvatistan, Slovenya ve daha sonrasnda Bosnadaki atmalar ve istikrarszlk, blgeye komu olan Arnavutluku ok etkilemiti.
401

Sullivan M. Mending Relations with Greece , p.10

183 Yabanc yatrmclar istikrarsz blgede yatrm yapmak istemiyorlard. Bu huzursuz ortama bir de Kosova eklenince Arnavutluk, ate hattnda hissedildi. Her an savaa girebilecek bir lkeye yabanc yatrmcnn girip, yatrm yapmas beklenemezdi. Arnavutluk-Yugoslavya ilikilerinin temelini Yugoslavyann Kosova

politikas oluturmaktadr. Milosevi dneminde uygulanan etnik temizlik politikas sonucunda ilikiler srekli gergin ve her an sava kmas muhtemel bir pozisyonda olmutur. Ancak Milosevi sonras liderler ayn lgnl gstermediklerinden, ilikilerde yumuama havas mevcuttur.

7.5.2. Makedonya
Makedonya Cumhuriyeti Balkanlarn ortasnda nemli bir konumda

bulunmaktadr. Kuzeyinde 232 km2lik bir snrla Srbistan, batda 191 km. snrla Arnavutluk, gneyde 262 km snrla Yunanistan ve douda 165 km. snrla Bulgaristanla komudur. Makedonya Cumhuriyeti, 25.713 km 2lik yz lmne sahiptir.402 Balkan yarmadasnda merkezi bir konuma sahip olan Makedonya, tarih boyunca birok istilalar ve savalar yaam, her zaman nemli konumunu korumutur. Tarih boyunca birok igallere urayan blgede, Makedonya Krall, Roma imparatorluu, Bizans mparatorluu, Bulgar Krall, Kuman Devleti, Srp Krall, Osmanl mparatorluu hkimiyeti yaanmtr. Stratejik adan nemli gei blgeleri zerinde olduundan Makedonya, byk nem arz etmektedir. Blge Anadoludan Avrupaya, Avrupadan Akdeniz, Anadolu ve Kuzeye alan yollarn birletii bir noktadadr. farkl ksma blnm durumda olan Makedonya blgesinden, gnmzdeki Yunanistanda Makedonya kalan cumhuriyetine Ege Vardar Makedonyas, Kuzey gneyde ksmna Makedonyas, dousundaki

Bulgaristanda kalan ksmna ise Pirin Makedonyas denmektedir.


402

Jovan Pavlovski, Misel Pavlovski, Facts About Macedonia, Skopje, 2004, s.6

184 Makedonya Krallnn iki nemli ismi II. Filip ve Byk skender zamannda blge, dnya apnda bir g oldu. II. Filip (M. 359336) gl bir ekonomi, gl bir ordu kurarak blgede etkinliini arttrd. Btn Yunanistanda fetihleriyle stn bir konum salad. Yalnz Makedonya tarihinde deil dnya tarihinde de en byk liderlerden olan Byk skender (M. 336323) ksa hkmranl dneminde babasnn yapt fetihlere devam ederek imparatorluk snrlarn Hindistana kadar geniletmitir. Muhteem bir imparatorluk oluturan skenderin erken lm sonucunda o byk imparatorluk i savalara uramtr. Makedonya ve dnya tarihinin en nemli ahslarndan olan skenderin ad dahi u anki kurulan Makedonyann tannmas iin Yunanistanla sorunlar oluturmutur. Bu byk imparator ve komutan M.. 365te domutur. Babas II. Filipin M. 336 ylnda suikasta uramasyla 20 yanda devletin bana geen Byk skender, babasnn hlyalarn ssleyen mparatorluu yayma ve dnya hkimiyeti kurma plann ksa srede hayata geirmitir. Korkusuz bir sava ve taktik adam olan skender, 12 yllk hkmranlnda yapt ileri ksaca madde madde yazmak gerekirse: M.. 336 M.. 335 M. 334 M.. 333 M. 332 M. 331 M.. 327 M.. 235 Makedonya hkimiyetine geerek yeniden otoriteyi kurdu Yunanistanda Thebes ehrini ykt Persleri Anadoluda yendi Pers kral Dariusu Issusta yendi Msr fethedip skenderiye ehrini kurdu Dariusu tekrar Babilde yenerek buray Makedon imparatorluunun baehri yapt. Kral Poray yenerek -Penjap a girdi Hindistanda Ganj Nehrine doru saldr hazrlndayken ld.403

403

Thammy Evans, Macedonia, Connecticut, 2004, s.6

185 Roma, Bizans, Kuman, Bulgar ve Srp hkimiyetlerini yaayan blgeye din bir kuvvet olarak gelen Osmanllar, byk etki yapmlardr. 1364 ylnda Makedon Kral Filipin kurduu Filibe Osmanl eline getikten sonra, Osmanl kuvvetleri hzla Balkanlar ilerine ilerlediler. Daha 1367de Balkan dalarnn btn gneyi Osmanl hkimiyetindeydi. II. Kosova sava ile Makedonya kesin olarak Osmanl hkimiyetine girmi oldu ve tarihinde 500 yl srecek yeni bir dnem balad. Osmanl idaresi altnda Makedonya XIX. yy balarna kadar huzur ortamnda yaamtr. Kk huzursuzluklar hibir zaman geni halk kitlelerine yansmamtr. Makedonyada organize edilmi huzursuzluk ve isyanlar Ortodoks kilisesi, Rusya ve Batl devletlerin kkrtmalar sonucunda ba gstermitir. Osmanlnn son dnemlerinde byk sorun olan Makedonyadaki rk ve din mcadeleleri yaklak bir yz yl Balkan ve Avrupa barn tehdit etmitir.404 Yunanllar, Bulgarlar, Srplar, Ulahlar (Romenler), Arnavutlar blge zerinde hak iddia etmilerdir. 187778 Osmanl Rus sava ve 1878 Berlin Konferans sonrasnda Makedonyann byk ksm nce Bulgaristana braklp daha sonra Osmanl Devletine tekrar verildi. Balkan savalar sonrasnda ise Bulgaristan, Yunanistan ve Srbistan arasnda bltrld. I. Dnya savanda yenilen devletlerin arasnda bulunan Bulgaristan, elindeki Ege Makedonyasn Yunanistana brakmak zorunda kalmtr. Bylece Vardar Makedonyas, Pirin Makedonyas ve Ege Makedonyas olarak ayr Makedon blgesi ayr devlete dalmtr. Konumuzun esasn tekil eden Vardar Makedonyas iki dnya sava arasnda corafi blge olarak Srp-Hrvat-Sloven, Yugoslavya Krallnn iinde kalmtr. kinci dnya savan mteakiben, Titonun kurduu Yugoslavya Sosyalist Devletler Federasyonuna 1945 ylnda Makedonya Sosyalist Cumhuriyeti olarak katlmtr. 7.5.2.1. Makedonyann Bamszlk lan 1980 ylnda Titonun lmnden sonra deien durum, kt giden ekonomik durum, milliyetilik hareketleri tm Yugoslav cumhuriyetlerine yaylm, 15 Ocak

404

Makedonya, Harp Akedemileri Komutanl Yaynlar, stanbul, 1992

186 1992de AT yesi 12 lkenin Hrvatistan ve Slovenyay tanmas sonucu Yugoslavya Federasyonu dal srecine girmitir. Slovenyadan sonra Hrvatistan ve Bosna Hersekin de Yugoslav Federe yapsndan ayrlmas, Makedonya iin ok nemli bir dnm noktas olmutur. 911 Ocak 1991de Trkiyeyi ziyaret eden Makedonya Cumhurbakan Kiro Gligorov, Trkiyeden bamszlk yolunda destek istemitir. Elbette ki bu ziyaret Yunanistan fazlasyla kzdrmtr. 8 Eyll 1991de bamszlk iin halkoylamasna giden Makedonyada % 95,4lk bir orannda bamszlk istei kt. Bulunduklar konumu ve Yunanistann bakn deerlendiren Makedonya Parlamentosu hemen bamszlk ilan etmedi. artlarn olgunlatn dndkleri, Almanya, talya, Bulgaristan, Trkiye ve ATnin de scak bakmasyla 17 Eyll 1991 tarihinde bamszln ilan etti.405 Makedonya, ilk olarak Bulgaristan tarafndan tannmtr. Ardndan Trkiye, Rusya ve dier devletler tanmlardr. Yugoslavya, Hrvatistan ve Slovenyaya kar gsterdii sert tepkiyi Makedonyaya kar gstermemitir. Makedonyann ayrln kabullenen Yugoslav Federal ordusunun son birlikleri, Mart 1992de lkeyi terk etmilerdir.406 7.5.2.2. Makedonyann Bamszlna Yunanistann Tepkisi Makedonyann bamszlk kararna Yunanistan ok sert tepki gstermitir. Uluslararas platformlarda ve mensubu bulunduu Avrupa Birliinde de giriimlerde bulunarak Makedonya adl devleti tanmayacan dile getirmitir.407 Tarihi adan ismiyle, bayrayla Makedonyay tanyamayacan belirten Yunanistan iin bir nemli tehdit de, kendi iindeki Makedon aznlkt. Kurulacak

smail Soysal-ule Kut, Dalan Yugoslavya ve Bosna Hersek Sorunu: Olaylar-Belgeler 1990 1996, s.49 406 Yusuf Kpeli, Tarihin izinde , s.98 407 smail Soysal, Gnmzde Balkanlar ve Trkiyenin Tutumu (19891992), Balkanlar, Ortadou ve Balkan ncelemeleri Vakf Yaynlar, stanbul, 1993, s.185

405

187 yeni devlete bnyesindeki Makedon aznln kaytsz kalamayacan dnen Yunanistan, Makedonyaya kar sert tutum sergilemitir. Bamszln kazand 1991 yl ile 1995 yllar arasnda yeni kuruluunun getirdii ekonomik ve sosyal problemleriyle ilgilenmek zorunda olan Makedonyaya kar Yunan basks, lkeyi iyice zor duruma sokmutur. Anlamazlk meseleleri olan, Makedonyann aktan Byk skenderin mirasn sahiplenmesi, resmi adn Makedonya Cumhuriyeti olarak belirlemesi, bayran da krmz zemin zerinde 16 nl Vergina gnei motifi ile kabul etmesini Yunanistan, tarihi gerekeler ileri srerek kabul etmiyordu. Ayn zamanda Makedonya anayasasnda bulunan d Makedonlarla ilgilenilmesi maddesini kendisine kar bir tehdit olarak grmekteydi. Her frsatta Makedonyaya kar boykot koyan Atina ynetimi, Makedonyann uluslar aras rgtlere girmesini veto ederek, lkeyi zor duruma sokmutur. Fakat ABDnin Makedonyay tanmas ve problemi zmeye eilmesi ile iki lke arasnda grmeler balamtr. Yunanistan, 1995 sonras, Avrupa Birlii politikalarn gze alp, yeni uygulamaya soktuu d politika anlayyla Makedonyaya kar sert politikasn yumuatma yoluna gitmitir. zellikle ekonomik alanda blgeye giren Yunanistan, Makedonyada ciddi yatrmlar yapmaya balamtr. Askeri ve ekonomik yardmlarn yan sra, uluslararas alanda Makedonyann yannda gzken tutumu ile iki lke ilikileri iyi seviyede seyretmektedir. Gnmzde Makedonya hem toprak btnln, hem de tarihsel mirasn koruma ve sahip kma niyetinde olduunu gstermektedir. 1989 ylnda Makedon anayasasnda yaplan deiiklik bunu anlatmaktadr. Eski anayasaya gre Makedonya tanmlanrken, Makedon, Arnavut, Trk ve Dier etnik gruplarn Cumhuriyeti denmekteydi. Bu tanmlama yeni anayasa ile Makedonlarn ve dier halk ve gruplarn cumhuriyeti olmutur.408

408

rfan Kaya lger, Balkan Gelimeleri ve Trkiye: ., s.236

188 7.5.2.3. Mekedonyadaki Aznlklar Ve Arnavutluk Makedonya likileri Bamszlna 17 Eyll 1991de kavuan Makedonyada nfusun sadece % 66s Makedonlardan olumaktadr. Bir milletler mozaii grnmnde olan lkede Makedonlarn yan sra Arnavutlar, Trkler, Ulahlar ve Roman aslllar olmak zere birok farkl milletden insanlar mevcuttur. lkede en az %20 orannda Arnavut aznlk yaamaktadr.409 Makedonyada yaayan Arnavutlar, yeni kurulan devlete gvensizlik ve Kosovadaki akrabalarndan tamamen kopma kaygsyla, bamszlk referandumunu boykot etmilerdir. Bu gvensizlik 1991 ylnda yaplan nfus saymn boykotta da kendini gstermitir. Fakat 1991 ylnda yaplan genel seimlere Arnavutlar temsil eden partiler de katlmlar ve seim sonucunda 120 koltuklu parlamentoda 23 koltuk kazanmlardr. Arnavutlar temsil eden Demokratik Refah Partisi seim sonras kurulan koalisyon hkmetine de ortak olmu, babakan yardmcl ve drt bakanlk elde etmitir. Sonuta siyasi yap iinde Arnavutlar nemli pozisyona gelmilerdir. Baz Arnavut gruplar ise zerklik isteklerini dile getirmilerdir. Arnavutlar arasnda yaplan 11 Aralk 1992 tarihli referandumda lkenin batsnda Arnavut nfusun youn olarak yaad liridia adl zerk blge kurulmas oylanmtr. Arnavutlarn genelinin olumlu ynde istek belirtmesine, katlmclarn %99un otonomi ynnde oy kullanmasna410 ramen, Makedon ynetimi referandumu tanmamtr. Makedonyada en byk aznlk grup olan Arnavutlarn oran konusunda iki lke arasnda ihtilaf mevcuttur. Makedon resmi kaynaklarna gre Arnavut oran %23 iken, Arnavutlar bu orann %30-40larda olduunu iddia etmektedirler. lkedeki Arnavut nfus oran, Arnavutlarn lkedeki statsn belirleme planlar bakmndan nemlidir. Arnavutlar, Makedon Anayasasnda belirtildii gibi aznlk deil de kurucu halk olarak tannmak abasndadrlar.
409 410

Thammy Evans, Macedonia, ., s.19 INAF, The Republic of Macedonia, (Rising Sun in The Balkan) ,stanbul, 1993, ss. 8-12

189 ki lke ilikilerinde Makedonyada Arnavutlarca kurulan Tetova niversitesi meselesi, bir dier problemli konuyu oluturmaktadr. 1995te Arnavutlar tarafndan gayr- resmi olarak kurulan, Arnavuta eitim yapan niversitenin, Makedon ynetimince tannmamas sonucunda olaylar km ve atmalar yaanmtr. Arnavutlarn 1995 ylndaki Tetova niversitesi ile ilgili yaptklar gsterileri bastrmak amacyla Makedon hkmetinin iddet kullanmas, Arnavutluk tarafndan knanm ve olaylarn takipisi olunduunu belirtmitir. Arnavutluk- Makedonya ilikileri genelde iyi seyir gstermitir. Yunanistann bunaltc sert politikasna kar ittifak arayan Makedon ynetimi, Arnavutlukla iyi ilikilere girmitir. Arnavutluk, Makedonyay ilk tanyan lkelerden biri olmutur. Genelde iyi seyreden ilikilerde zaman zaman ksa sreli gerimler olumutur. Bunlardan en nemlisi Makedon snr kuvvetlerinin, bir Arnavut subayn ldrmeleri ve Arnavutluktan silah karmakla sulanan baz Arnavutlarn tutuklanmasyla balayan sretir. Bu gerilime, Makedonyada faaliyet gsteren Arnavut partisi ynetimine mdahale edip daha radikal kanadn ynetime gelmesini salayarak cevap veren Arnavutlukla Makedonyann ilikileri gerilmitir. Ancak bu gerilim fazla uzun srmemi, ilikiler yeniden eski haline dnmtr. ki lke arasnda ilikilerin temelini Makedonyadaki Arnavut aznln durumu oluturmaktadr.

190

8. TRKYE VE BALKANLAR
Trkiye Cumhuriyeti cumhurbakanl forsunda 16 yldz vardr. Bunlar tarihte kurulmu 16 Trk devletini temsil etmektedir. Bu 16 devletten hemen hepsi Asya devletleriydi. Fakat gerek Trk, gerekse Dnya tarihinin en byk devletlerinden olan Osmanl devleti hem Asya Hem de Avrupa devletiydi. Anadolu Seluklu devletinin zayflamasyla, St ve Domanie yerlemi bulunan Ouzlarn ok koluna bal Kay aireti, Bursay fethettikten sonra gzn Balkanlara ve Avrupaya dikmi ve ksa srede blgenin hkimi konumuna gelmitir. Bu hkimiyet ve etki o kadar derinden olmutur ki Balkanlarn Tarihi, Trk tarihinden ayr dnlemez hale gelmitir. Balkan kelimesi dahi srada ya da dalk manasnda Trke bir szcktr. 411 Balkanlarda Trk varl Osmanldan ok ncelerine dayanr. Hun Trkleri 376 ylnda Volga rman geip Dou Avrupa ve Balkanlar zerinde kalc etkilerini gstermilerdir. Hunlardan sonra, dil boylarndan g eden Bulgarlar, Ouzlar, Peenekler, Kumanlar gibi birok Trk boyu Balkanlara gelip yerlemilerdir. Kurulan kk Osmanl Beyliinin hedefleri bykt, gz Balkanlar ve Avrupa zerindeydi. 1358 sonlarnda Rumeliye geen Osmanllar ardndan Anadoludan gmenleri tayp Balkanlar Trk yurdu haline getirme gayretindeydi. 1361 ylnda Edirnenin alnmas ile Balkanlara yaylma politikas hz kazanmtr. Evrenos Gazi, Hac lbeyi ve Mihailolu gibi aknc beylerinin gayretleri, blgenin fethedilmesi asndan ivme tekil etmitir. Sultan I. Bayezid dneminde Bulgar Krallna son verilmi olup, Tunaya kadar btn dou Balkanlar Osmanl Devletinin hkimiyeti altna girmitir. Ksa srede tm Balkanlara yerleen Osmanl devleti, blgede kalc olmutur. 18. yy.dan itibaren blgede zayflamaya balayan Osmanl hkimiyeti, 19121913 Balkan savalar ile hemen hemen tamamen sona ermitir.412 I. Dnya Sava ile birlikte Balkanlar, batl devletlerin hkimiyet
411

Prof. Halil nalck, Trkler ve Balkanlar, Balkanlar, Ortadou ve Balkan ncelemeleri Vakf Yaynlar, stanbul, 1993, s.9 412 Branimir Jankovic, The Balkans in nternational Relations, translated by. Margot and Basko Milosavljevic,, Mc. Millan, London, 1998, s.33

191 hamlelerinin alan olmu, blgede zellikle Almanya ve Rusyann hamleleri grlmtr.413 Sonu olarak, Balkanlarda Osmanl barndan sonra kan atmalar, blgeyi ekillendirecek yeni bir gcn ortaya kmamasndan, ciddi bir otorite boluundan kaynaklanmtr. 414

8.1. Balkan Jeopolitii Ve Trkiye


Balkanlar gemite ve gnmzde Avrupa ile Asya arasnda nemli bir gei yolu olmutur. Blgeyi kontrol eden g dier blgelere kolayca nfuz edebilmitir. Blgenin gl bir devletin kontrolne girmesi, o gcn Balkanlardan yola kp Avrupa ve Asya iin etkili olmas frsat douracaktr. Blge gerek Avrupa ilerine geit niteliinde oluu, gerekse Asya ve Afrika ile yaknl sebebiyle devletler iin srekli mcadele mekn konumunu korumutur ve bu sebepten saysz istilalara uramtr. Balkanlar, askeri strateji bakmndan, Orta ve Dou Avrupada balayarak, Svey blgesi ve ana petrol blgelerine yaplacak harektlarn s ve destek blgesidir. Balkanlar, tarihte her zaman nemli stratejik bir gei blgesi konumunda olmutur. Byk skender dnya mparatorluunu kurarken Balkanlardan, Anadoluya, oradan Afrika ve Asyaya almtr. Romallar, Balkanlardan ve Akdenizden, Anadoluya gemi ve Asya ktasna almlardr. Daha sonraki dnemlerde Hristiyanlk, Boazlar ve Balkanlar zerinden Avrupaya yaylmtr. slamiyet ise Anadolu ve Boazlardan, Balkanlara yaylmtr.415 Balkan gvenliini tehdit eden g, Akdeniz ve Avrupann da gvenliini tehdit etmektedir.416 Dolaysyla Balkan gvenlii Akdeniz ve Avrupa gvenliinden ayr dnlmemektedir. Hatta Balkanlarn dnda Balkanlar yneten kuvvet,

Marilyn Griox Hitchens, Germany, Russia and the BalkansPrelude to Nazi Soviet NonAgression Pact, by Margo and Basko Milosavljevic, Macmillan, London,1998, p. 33 414 William W. Hagen, The Balkans . s.52 415 hsan Grkan, Balkanlar ve Trkiye, ..s. 260. 416 Oral Sander, Trkiyenin D Politikas,.., s.189

413

192 batda Avrupay, douda Rusyay tehdit edecek gce sahiptir.417 Anlay dikkate alnmtr. Balkanlarda etkin olan bir gcn, Dou Akdeniz buna bal olarak da Ortadou ve Kuzey Afrika blgelerinde de rahatlkla etkinlik salayaca aktr. Tarihte birok devletin stratejilerini zerine eken Balkanlar elde etmek kolay olmamtr. Elde edince de karmak etnik, dil ve din yapsn ayn potada eritmek, hkim g iin, elde ettikten sonra hazmetmesi bakmndan olduka zor olmutur. Farkl diller, dinler ve kltrleri yan yana grebildiimiz Balkanlar, bu zelliinden dolay blge d glerin srekli kkrtmasna ak bir durum arz etmitir. 20. yy. boyunca uluslararas ilikilerin en bunalml blgelerinden biri Balkanlar olmutur. O gne kadar grlmemi apta bir dnya sava bu blgede atlan bir kurunla balamtr. Yzyln sonunda ise, Komnizm sonras yaanan scak atmalar yine bu blgede grlmtr. Blgenin jeopolitik ve jeokltrel durumu ve yaps yaanan bunalmlarn blgeye en sert biimde yansmasn getirmektedir. Dalk ve zor geit veren bir blge konumunda olan Balkanlar iin Tuna nehri stratejik adan nemli bir deerdir. Uzunluu 2860 km. olan nehir, Karadeniz ve Kuzey denizini birbirine balar. Balkanlar dolaan nehir zerinde 35ten fazla liman mevcuttur. zerinde blge iin ok nemli olan hidroelektrik santralleri, birok lkeye hizmet vermektedir. Blge iin kullanlan isimler, bu topraklara bakmz etkileyecek ipular vermektedir. 19. yy.n sonlarna kadar blgeye, Osmanlnn Avrupa topraklar olarak kastedilen, European Turkey, Turkey dEurope, Turkey in Europe (Avrupa Trkiyesi, Avrupadaki Trkiye) tabirleri kullanlrd. Osmanl Devleti ise Avrupa-i Osman ve Rumeli-i ahane gibi isimleri kullanmaktayd. Bu dneme kadar her ynyle etkisinini gstermi Osmanl, Trk ve Mslman isimlendirmelerin yerine, blgenin bu imajnn silinmesi iin, genel olarak yeni isimlendirmelere gidilmitir. Blge iin kullanlmaya balanan bu tabirler, Balkanlar ve Ortadou oldu. Hatta bu da yetmemi, Fischer ve Wagner gibi Alman aratrmaclarn, ilk defa 1863te

417

Oral Sander, Trkiyenin D Politikas, ..,s.189

193 Avusturyal konsolos I.G. Von Hahn tarafndan kullanlan, Gneydou Avrupa ismini kullanmalar, Avrupann blgeye baknn, ilgisinin artt dnemde olmas tesadf deildir.418 Balkanlar Trkiye iin byk nem arz etmektedir. ncelikle Trkiye bir Balkan lkesidir, lke topraklarnn Trakya ksm Balkan corafyas iinde yer almaktadr. Gemite Trk Devletinin Avrupaya almasna bir s olan Balkanlar, ayn zamanda Avrupadan Anadoluya gelecek tehditler iin de ileri karakol vazifesini grmtr. Gnmzde de Anadolu savunmas asndan nemli konumunu korumaktadr. Blgenin Trkiye kart bir lkenin kontrol altna girmesi, lke savunmas asndan ciddi bir risk oluturacaktr. Balkanlarda kan karklklarn etkisi dorudan Trkiyeyi etkilemekte, planlanan sava senaryolarna Trkiye de dhil edilmektedir. Balkanlarn stratejik rol ok boyutludur.419 Tarihi itibariyle yzyllarca blgeyi kontrol etmi, eserlerini, imzasn brakm olan Trkler iin blge vazgeilmezdir. Osmanl mparatorluunun 400 yldan fazla sre Balkanlara hkim olduu dnlnce, blgeyle ister istemez scak, duygusal balar mevcut olmaktadr. Balkan lkelerinde iki milyon kadar Trk ve Mslman gruplar yaamaktadr. Milliyet, dil, din balar elbette ki bu blgeye kar alakay daha bir scak klmaktadr. Trkiyeyi Avrupaya balayan en ksa yol Balkanlardan gemektedir. Balkanlar, Trkiyenin Avrupaya alan kapsdr.420 Almanya ve evre lkelerde 2 milyonun zerinde yaayan Trkn, blge zerinden Trkiyeye ulat dnlrse, bu yollarn nemi daha iyi anlalr.

Ahmet Davutolu, Stratejik Derinlik, stanbul, 2001, s.121 Oran B. , Trkiyenin Balkan ve Kafkas Politikas, SBF Dergisi, cilt: 50, No:1-2, Ocak-Haziran 1995, s.271-294, s.273 420 Shireen Hunter, Bridge or Frontier? Turkeys Post-Cold War Geopolitical Posture The International Spectator, Cilt XXXIV, No:1, Ocak-Mart 1999, s.73
419

418

194 Balkanlarda yzyllar boyunca yaayan Trk ve Mslman topluluklar, Balkan Savalar ve I. Dnya Sava sonrasnda, Trkiyeye g etmek zorunda kalmlardr.421 Yaplan bu gler ile Trkiyede, Balkan asll nemli miktarda bir nfus olumutur. Bu gruplar zellikle kurduklar dernek, vakf ve dier sivil toplum rgtleriyle, lke siyasetine ve d politikasna etki etmektedirler. Mevcut bu Balkan kkenli gruplarn, ilgili lkelerde hala akrabalar, dostlar mevcuttur. likileri de devam etmektedir. Dolaysyla Balkan lkeleri ve Trkiye arasnda srekli aktif bir ba bulunmaktadr. Bu adan da Trk d politikasnda Balkanlarn yeri farkldr.

8.2. Trk Balkan Politikas


8.2.1. 19231945 Aras Balkan Politikas
Birinci Dnya Savandan sonrasnda yklan, Osmanl, Avusturya-Macaristan ve Rusya mparatorluklar, blgede uzun yllar kalm, okuluslu glerdir. Bu gler uzun mddet okuluslu blgede istikrar salamlardr. Fakat yklmalarnn ardndan oluan devletikler iin tam bir kesin snr izilememesi ve dank etnik yapl aznlklarnn olmas, ciddi bir aznlk sorunu oluturmutur. Savata yenik den Balkan devletlerinin topraklarn, galip safnda olanlara paylatrlmasndan ve komu devletlerde kendi halklar oluunu delil gstererek, snrlarn geniletme abalarndan meydana gelen bu karklk tm Balkan devletlerini etkilemitir. Trkiye Cumhuriyetinin 29 Ekim 1923 tarihinde kurulmasndan itibaren ilk olarak yeni kurulan devletin varln korumak ve kendisine gelmesini salamak ynnde gerekli d politika izlenmitir.422 24 Temmuz 1924 tarihinde imzalanan Lozan Bar Antlamas ile snrlar belli olmu fakat tm konularda taraflar arasnda bir mutabakata varlamamt. Ekonomik kstlamalar tam olarak kaldrlmamt. Mesela Trkiye 1928 ylna kadar gmrk vergilerini arttramayacakt.423 Boazlar konusunda Trkiye istediini alamamt. Yani, sorunlar devam etmekteydi.

bknz. Ek 1. Oral Sander, Turkish Foreign Policy: Forces of Continuity and of Change, Turkish Review Quartely Digest, K, 1993,Cilt 7, No:34,s.31
422

421

195 Cumhuriyetin ilk yllarnda Trkiye, Lozanda kabul edilmi snrlar dnda kalan Balkan topraklarnda herhangi bir hak istei ve iddiasnda olmad iin Balkan devletleri ile ilikileri kolaylkla gelimitir.424 Dnyay saran ekonomik buhrann etkisiyle, 1930lardan sonra ekonomik kstlamalarn da kalkmasyla Trkiye, devleti milli ekonomiye geme abasna girdi. Bu anlay sadece Trkiyede deil dier Balkan lkelerinde de hkimdi. Trkiye ayn ekonomik kaderi paylaan Balkan lkeleriyle scak ilikilere girdi. Konferanslar dzenlenip, ar sorunlara areler arand. 1929da Uluslararas Bar brosu Evrensel Bar Kongresini dzenlemi, ardndan 1930 ylnda, Arnavutluk, Bulgaristan, Romanya, Trkiye, Yugoslavya ve Yunanistan arasnda Birinci Balkan Konferans gereklemitir. 425 Dnemin Balkanlarn tehdit eden en byk tehdit, talyan yaylmacl ve Mussolininin saldrgan politikalaryd. Mussolininin Drt G Pakt politikasnda, talya, ngiltere, Fransa ve Almanya dnyann liderliini yapacak, talya da smrgeler kuracakt. Trkiye bu anlaytan rahatszd. Balkan lkeleri de rahatszlklarn dile getirdiler. Fakat Balkan lkelerinden Bulgaristan, talya gibi statkodan rahatszd. I. Dnya Savanda byk miktarda toprak kaybetmiti ve geri almak peindeydi. ubat 1934te tehdit olarak grlen Drtl G Paktna kar Balkan snrlarnn gvenliini salamak amacyla, Trkiye, Yunanistan, Romanya ve Yugoslavya bir araya gelip Balkan Antantn imzaladlar. Balkan antantnn ortaya kmasnda Trkiyenin rol byk olmutur.426 lk olarak Trkiye ve Yunanistan 14 Eyll 1933de bir araya gelip anlamayla snrlarnn garantiliini deklare etmilerdir. Daha sonra bu anlamann benzerleri Romanya ve Yugoslavya ile de yaplmtr. Bu antantla Balkanlarn politik ve ekonomik btnlnn korunmas dnlp, gelebilecek bir i saldrya kar yarmaday korumak hedeflenmitir.
Yahya s. Tezel, Cumhuriyet Dneminin ktisadi Tarihi (19231950), Ankara, Yurt Yaynevi, 1986, s.139 424 Mehmet Gnlbol, A.kr Esmer, vd., Olaylarla Trk D Politikas,., s. 99 425 Oya Akgnen Mughisuddin, kinci Dnya Savandan Bu Yana Balkanlardaki Gelimeler ve Trkiye, 5. Askeri Tarih Bildirileri Semineri1, Deien Dnya Dengeleri inde Askeri ve Stratejik Adan Trkiye, Genel Kurmay Basmevi, Ankara, 1996, s. 473 426 Mehmet Gnlbol, Olaylarla Trk D Politikas, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1996, s. 99,237
423

196 Fakat Balkan Antant pek uzun mrl olmamtr. Yaylmac devletlere kar bir duru sergileyerek statkoyu koruma gayreti olan bu anlama Romanyann Almanyaya, Yugoslavyann talya ve Bulgaristana yaklamas sonucu ilerliini yitirmitir. 19231930 yllar arasnda d politikada en byk problem Yunanistan ile yaanm, Yunanistanda kalan Mslman Trkler ve Trkiyede kalan Rumlarn durumu gerginlie yol amtr. Sorun Milletler Cemiyetine gtrlmesine ramen zm bulunamamtr. Yunanistann Mslman Trklerin mallarna el koyup, yerlerine Trkiyeden gelen Rumlar yerletirmesine cevap olarak, Trkiye de stanbul Rumlarnn mallarna el koymu ve buralara Yunanistandan gelen Trkleri yerletirmitir. Bu durum gerginlii iyice arttrmtr. Sonuta 10 Haziran 1930da imzalanan anlama ile stanbul Rumlar ve Bat Trakya Rumlar anlamann kapsamna dhil edilerek sorun zme kavuturulmutur. Yeni kurulan Trkiyenin homojen bir yapda olmas hedeflenmi, ayn kan bandan homojen grup oluturma istei, gerekleen Balkan gleriyle salanmaya allmtr. Bu blgeden gler olduka, ilgili lkeler iin de etnik yapda ayn sonucu douracandan bu duruma sempati ile baklm ve ilikilerde de olumlu bir hava yaanmtr. Fakat bu sefer de gelen nfusun ilgili lkelerdeki braktklar sorun olmutur.

8.2.2. Souk Sava Yllar Trk Balkan Politikas


kinci dnya sava sonrasnda Sovyetler Birliinin ykselii ile kutuplaan dnya, Dou Blou ve Bat Blou olarak ikiye blnmtr. Sovyet etkisi arttka Balkanlarda kutuplama ve mcadeleler artmtr. Trkiyenin ayn zamanda komusu da olan Sovyetler Birlii ile ilikilerinde problemler yaanmtr. Sovyetler Birliinin Trkiyeye bir nota vererek, karlkl kara snrnda, kendi lehine dzeltilmeler ve boazlardan s istemesi gerilime yol amtr. Sovyet etkisinin Balkanlarda artmas ve Balkan lkelerinin bu etkiye ak olmas Trkiye iin zor bir durum oluturmutur. Balkanlarda Sovyet etkisi altna

197 girmeyen bir tek Yunanistan kalmt. Ancak Yunanistan ile tarihi politik ve askeri birok sorun mevcuttu. Bu iki lkeyi ayn tarafta tutmak ABDye dyordu. ABD, Sovyet tehdidine kar lkeleri kendi yanna ekmek iin Marshall Plan ve Truman Doktrini ile ilgili lkelere yardm ngrmekteydi. Bu yardmdan Yunanistan ve Trkiye de faydalandrlmtr. Daha sonra da lkelerin, NATOya alnmas salanmtr. Balkanlarda 1950lere kadar Trkiye ve Yunanistan Bat Blou iinde, batnn yannda, dier Balkan lkeleri de Dou blou iinde, Sovyet etkisinde kalmlardr. Dou Bloundaki Balkan lkelerinden Arnavutluk, Romanya ve Yugoslavya zaman zaman Sovyetlerle ilikileri gerilse de sistem olarak komnizmin etkisinde kalmlardr. Souk sava dneminde, Trkiyenin Balkanlara ynelik d politikas unsur etrafnda olumutur. Birincisi, blgedeki Trk aznln gvenini salamak ikincisi, Trkiye ile Yunanistan arasnda uzun sreden beri mevcut olan sorunlar (Bat Trakya Trk aznln durumu, Ege Denizi ve Kbrs ihtilaflar) nc unsur ise Balkanlarda ortaya kan ideolojik atmalar olmutur.427 Souk sava dneminde Trkiyenin Balkanlara ilikin d politikas, mensubu olduu NATOnun ve Bat Blounun izin verdii lde gereklemitir. Bat ile ibirlii iinde Sovyet tehdidine kar birlikte hareket etmek durumunda olan Trkiye ve Yunanistan zorunlu bir birliktelie girmilerdir. ABDnin destei ile bir araya gelen Trkiye ve Yunanistana, Sovyetler Birlii ile ilikilerinde problem yaayan Yugoslavyada eklenince, nce 28 ubat 1953 tarihinde bu lkeler bir araya gelip Dostluk ve birlii Anlamas, sonra da Yugoslavyann Bled ehrinde 9 Austos 1954te anlama imzalamlardr.428 Bu anlamada, ilgili devletlerin birine kar yaplacak mdahaleye kar ortak hareket ngrlmekteydi. Fakat anlama, uzun mrl olamamtr. Yugoslavya ile Sovyetler Birlii ilikilerinin dzelme eilimine

lhan Uzgel Trkiye ve Balkanlar: stikrarn Salanmasnda Trkiyenin Rol, Gnmzde Trkiyenin D Politikas, ed. Barry Rubin, Kemal Kirii, stanbul, 2002, s. 88 428 Ali Karaosmanolu, Balkanlarn Nkleer Silahlardan Arndrlmas ve Trkiye, D Politika, Ankara, ubat 1994, s512

427

198 girmesi ve Yunanistann Kbrsa ilikin uygulad politika, ilgili devletlerin arasndaki yaknlamay ksa srede bitirmitir.429 Balkanlarn Sovyet yanls yapsna, Yugoslavyann da Sovyetlere

yaknlamas ve Yunanistanla Kbrs problemi de eklenince, 1960l yllarda Trkiye d politikas ciddi bir amaza girmitir. Trkiye, ABD ve Yunanistanla ilikilerde skntlar yaanmtr. zellikle Yunanistann Kbrs ilhak ynnde politikalarna Trkiye, bir mdahale ile cevap verince ABD tarafndan ambargoya maruz kalmtr. Bu ambargo sonucunda Trkiye d politikada yeni araylara gitmitir. zellikle Balkanlarda bu aray belirgindir. Yugoslavya, Bulgaristan, Romanya ve Sovyetler Birlii ile ilikilerin gelitirilmesi yoluna gidilmitir.430 1975 ylna kadar Sovyetler Birlii ve Yunanistan tehdit unsuru olarak gzkmtr. Yunanistan, bu tarihten itibaren, Kbrs Mdahalesinde NATOnun etkisiz kald sebebiyle tepki olarak NATOdan ayrlm, daha sonra yeniden askeri kanada katlmtr. 1985 sonras Gorbaovla balayan yeni dnemden ve Sovyetler Birliinin zl ile dalan Dou blounda en ok etkilenen blge Balkanlar olmutur.

8.2.3. 1990 Sonras Trk- Balkan Politikas


1923 ylnda Trkiye Cumhuriyetinin kurulmasnn ardndan Trk d politikasnn temel amac, bamszln korunmas ve laik modern dzenin devam ettirilmesi olmutur.431 ki kutuplu dnyann ortaya kmasndan itibaren Bat tarafnda kendine yer edinen Trkiye, Batl kurumlara ye olmutur. Bu dnemde Trk d politikas genel itibariyle bulunduu bloun politikalarna bal olmutur. Kbrs politikasn darda tutarsak, batl lkelerin politikalaryla akan bir d politika izlemitir.

Fahir H. Armaolu, Siyasi Tarih, 17891960, Sevin Matbaas, Ankara,1973, s.805809, 813818 Gencer zcan, Trk D Politikasnda Sreklilik ve Deiim: Balkanlar rnei, Kemal Saybal ve zcan Gencer (Der.), Yeni Balkanlar Eski Sorunlar, stanbul, Balam Yaynclk, 1997, s. 221 222 431 Kemal H. Karpat (der.), Turkish Foreign Policy: Some Introductory Remarksin Turkish Foreign Policy, Madison, Wisconsin, 1996 s. 1
430

429

199 1980lerde Trk d politikas Balkanlardan gelen ciddi bir problemle karlat. Bulgaristann, Trk aznla kar asimilasyon giriimi ve lkeden ayrlmaya zorlanan Trklerin, mallarn, varlklarn brakp, canlarn zor kurtarp Trkiyeye byk bir g hareketi balamas ile byk bir kriz olumutur. Trkiye uluslararas alanda aktif bir politika izlemi, uluslararas kurululara bask yapm, fakat askeri seenei hi ne srmemitir. Bu da ekinilen, yaylmaclkla sulanlan Trkiyeye kar Bulgar entelijansiyasna, ilikilerin gelimemesi iin hibir bir sebep olmadn gstermitir.432 1990 sonras Balkanlarda deiim hzl olmutur. Blge devletleri iin tam kontrolnde olduklar, Sovyetler Birliinin dalmasnn etkisi byk olmutur. Uygulanan ekonomik, sosyal, kltrel, siyasal sistemlerinin kmesi, blge lkelerini derinden etkilemitir. Trkiye Balkan lkelerinin 1990 sonras yaadklar kark durumlarnda, cazip bir lke konumuna gelmitir. zellikle NATO yelii ve ABD ile sk ilikileri bakmndan deerlendirilen Trkiye, blgeye daha kolay nfuz edebilecek konuma ulamtr. zellikle etnik yaplardaki karklktan ve snr problemlerinden dolay Balkan lkelerinin dikkati, savunma konularnda toplanmtr. Bu durumda, bu lkelerle Trkiye arasndaki ilikiler, zellikle savunma ve gvenlik alannda olmutur. 1990 sonras Trkiye blge zerine daha dikkatli eilmitir. Bu eilim hzl olmutur. Bunun iki sebebi vardr. Birincisi, Dnya dzenindeki deiiklik, ikincisi iki kutuplu dnyann sona ermesinden sonra Trk entelektellerinden gelen beklentidir. Bu beklentide Trkiyenin ksa vadede gl bir devlet olmas, uzun vadede ise sper g haline gelmesi umudu mevcuttu.433 Balkanlara hzl ilginin bir baka sebebi ise, Balkanlarda oluan krizden en ok etkilenenlerin, bask grp, zulme urayp ldrlenlerin Bosnallar olmasdr. Bosna Hersekin, Mslman olmas, bu lkeyle ilikiler asndan nemlidir. Ayn zamanda iki lkenin tarihi ve kltrel balar kuvvetlidir. Bosnallarn, Trkiyede birok akrabalar yaamaktadr.
432

Kemal Kirii, The End of the Cold War and Changes in Turkish Foreign Policy Behaviour, Foreign Policy, 1993, Cilt XVII, No:34, ss.1516

200 Bu sebeple Trkiye Bosna Krizi srasnda aktif rol oynam, uluslararas toplumun dikkatini, Mslmanlarn madurluuna ekmeye almtr. Yaplan iddete ve zulumlere kar, askeri mdahale edilmesi ve Bosna-Herseke kar olan silah ambargosunun kaldrlmas ynnde aktif siyaset oynanmtr. Bosna-Herseke 20 milyon dolar karlksz yardm yaplm, sivil toplum rgtleri seferber olmu, stanbul, Ankara, zmir ve dier byk ehirlerden her trl yardm gnderilmitir.434 Bosna sava srasnda ve sonrasnda oluturulan uluslararas askeri oluumlarda Trkiye, ba ekmitir. Sava srasnda BM Bar Koruma gcnde (UNPROFOR) ve istikrar gcnde (SFOR) yer alan Trkiye, sava sonras NATO uygulama gc (IFOR) ve istikrar gcne (SFOR) de katlm ve blgenin yaplandrlmasna katkda bulunmutur. Varova Paktnn dalmasndan sonra, Rusya Federasyonunun ve

Almanyann Balkanlara ilgisi, ABD asndan istenmeyen bir durumdur. Tek kutuplu dnyada ABD, hkimiyetini blgede de hissettirilme niyetindeydi. Trkiyenin blgeye olan ilgisi ABDnin de iine gelmitir. Bu durum, blge lkelerini Trkiye zerinden ABDye ulamasn getirmitir. Eski Sovyet Blounun dalmasndan sonra serbest piyasa ekonomisine geen Balkan lkelerini destekleyen Trkiye, blge lkelerine maddi, teknik ve bilgi yardm yapmaktadr. 1992 ylnda kurulan, TKA olarak bilinen Trk birlii ve Kalknma Ajans ilgi alanlarna Orta Asya Trk Cumhuriyetlerine ek olarak, Bulgaristan, Romanya, Arnavutluk ve Moldova masalarn da eklemitir.435 Trkiye, blge asndan artan ekonomik refahla sorunlarn zlecei anlaynda olduunu belirterek, blge lkeleriyle ekonomik ibirliine gitmeye almtr. Bu ynde atlan nemli bir adm Trkiyenin nclnde kurulan Karadeniz Ekonomik birliidir. (KE)

Tanl Bora, Turkish National Identity, Turkish Nationalism, Balkans, A Mirror of The New International Order, ed.by Gnay Gksu zdoan, Kemali Saybal, stanbul, 1995, s.117 434 Do.Dr. Oya Akgnen, New Balances in The Balkans After The Bosnian Crisis, Tarihte Gney-Dou Avrupa: Balkanlarn Dn, Bu gn ve Sorunlar, Ankara, 1999. s.29 435 rfan Kaya lger, Balkan Gelimeleri ve Trkiye,: .s.241

433

201 Karadeniz Ekonomik ibirlii bir Avrupa organizasyonu olmak hedefindedir.436 1980li yllarda Dou Avrupa ve Sovyetlerdeki deiim srecinin hzland dnemde doan bu organizasyon437, ciddi bir proje olarak domu, hatta balarda ABye alternatif olarak grlmtr. Buna mukabil Trk dileri bakanl KEnin ABye alternatif bir proje olmadn, Trk ekonomisini dnyaya entegre etmek amacnda olduklarn belirtmitir. Ayn zamanda blgede istikrar salama bakmndan projenin nemli olduu ve Trkiyenin bu rol AB iinde daha rahat yapaca bildirilmitir.438 KE ile 200 milyonluk bir Pazar oluturulup Karadenize ky lkeler bir ibirlii oluturup, birbirlerini tamamlayan rnler retmeleri ve Pazar oluturmalar hedeflenmitir. Sonuta, Trkiye, Bulgaristan, Grcistan, Romanya, Rusya, Arnavutluk, Ukrayna, Ermenistan, Azerbaycan, Moldova, Yunanistan 25 Haziran 1992de KEnin kurulu deklarasyonunu imzalamtr. Ekonomik amalarn yannda, politik ilikilerin de gelitirilip, lkelerin sorunlarn zmesi de hedeflenmitir. Bunun yannda eski komnist lkelerin, serbest piyasa ve dnya ekonomilerine entegrasyonunu kolaylatrmak da hedeflenmitir.439 Trkiyenin blgeyle tarihi ve kltrel balar, blgedeki rol bakmndan nemlidir. ok hassas dengeler zerinde duran Balkanlarda, ufak bir kvlcm, bir lkede oluan gerilim, kolayca tm blgeye yaylma eilimdedir. Bu ateten elbette Trkiyede etkilenecektir. Hi etkilenmese bile blgeden gelecek nemli miktarda g dalgas, Trkiye iin sorun oluturacaktr. Blgede zellikle yksek oranda Mslman toplum iin Trkiye, gidilecek tek kapdr. Blgede Trk, Bonak, Pomak, Arnavut, Torbe, erkez ve ingene rklarndan Mslmanlar yaamaktadr. Farkl etnik yapda olmalarna ramen din ba ve ortak Osmanl kltr bu insanlar birbirine balamaktadr. Kesin saylar siyasi sebeplerle net olmamakla birlikte, Arnavutlukta 3.000.000, Bulgaristanda 2.000.000, Bosnada 2.000.000, Kosovada 1.800.000, Makedonyada 9.000.000, Romanyada 70.000 ve Yunanistanda 120.000
Sander O, The Balkan and Black Sea Cooperation, SBF Dergisi, Cilt 49, say 34, 1994, ss.389 400, s.397 437 Hak, Trk D Politikasnda Avrupa Birlii ve Alternatifleri, HAK Basmevi, stanbul, 2001, s. 333 438 Sander, Turkey and the Organiation for Black Sea Economic Cooperation op. Cit. ss.6163 439 zer E. Concept and Prospects of BSEC in Foreign Policy Review, vol. XX. No: 12, 1996, pp. 75106
436

202 kadar Mslmann yaad sylenmektedir.440 Bu insanlar iin Trkiye nemli bir kapdr. Balkanlarda zellikle son atma ve karklklar gstermitir ki, I. Dnya Savandan sonra Osmanl Devletinin blgeden ekilmesiyle oluan siyasal boluk hala dolmamtr. Osmanlnn ekilmesiyle oluan Jeopolitik ve jeokltrel boluklar, blgede srekli atma alanlar oluturmaktadr. Trkiye bu bolukta, Osmanl Devletinin varisi olarak nemli bir pozisyondadr. Gerek Bosna Hersek, gerekse Kosovada yaanan etnik vahetlerde, Bosnallarn ve Arnavutlarn yardm iin ncelikle Trkiyeye yzlerini dnmeleri, en bata bavurduklar lkenin Trkiye olmas, Trkiyeyi blgede nemli aktr olmaya zorlayan durumu aa karmtr. Balkanlardaki Trk nfusu, Trkiyenin blgede etkinlii asndan nemli bir durum arz etmektedir. nceki dnemlerde d politika asndan yanl karar olarak tespit edilen, blge Trk ve Mslmanlarnn lkeye ekilmesi anlay, Trk d Politikasna zarar vermitir. Hlihazrda blgede bulunan yap iyi kullanlmaldr. Tarihi balarn iyi kullanmak zorunda olan Trkiyenin, zellikle bu balarnn kuvvetli olduu ve ounluu Mslman olan Bosna ve Arnavutlukla her alanda scak ilikiler kurup, ittifak yapmas gerekmektedir. Bunun yannda Bulgaristan, Makedonya, Sancak, Kosova ve Romanyada bulunan Trk ve Mslman halk Trk d politikas iin nemli bir mevcudiyet oluturmaktadr. Trkiye, Osmanl miras Evlad- Fatihan olarak adlandrlan Trk ve Mslman toplumlarn gelecekleri ve meseleleri konusunda aktif siyaset yapmal, blgede oluturulan ittifaklar etkin ekilde takip etmeli ve dengelemelidir. Bunu yaparken de blge ii ve blge d unsurlar dikkate almaldr.

440

Mustafa Kahramanyol,Balkanlarda Mslmanlarn Dn, Bugn ve Yarn, Yeni Trkiye3, Trk D Politikas zel Says, Ankara, 1995,s.265

203

8.3. Trkiye Bulgaristan likileri


8.3.1. Bulgaristann Bamszl
Bulgaristan, 1878 Yeilky antlamas ve sonrasnda toplanan Berlin Konferansyla zerk yapya kavumu, Osmanl devleti 1908 ylnda i problemleriyle megulken de bamszln ilan etmitir. 1909 ylnda ise Osmanl Devleti bu yeni devleti tanmak zorunda kalmtr.

8.3.2. Balkan Savalar


Yeni kurulan devletin byme ve glenme hrs ilk yllarnda kendini gstermitir. Kazanl Yeilky antlamasyla ele geirilen topraklarn, yeniden dzenlenen Berlin antlamasyla elinden alnmasn sindiremeyen Bulgaristan, ilgili topraklar yeniden almak niyetindeydi. Bunun iin de Birinci Balkan savana girimitir. Osmanl Devleti karsnda, Bulgaristan, Yunanistan, Srbistan-Karada yer alm ve bu lkeler Osmanl Devletinden ciddi oranda toprak kopartmlardr. 18 Ekim 1911de balayan Balkan savalarnda Osmanl ordusu hemen hemen tm cephelerde kaybetmi ve Avrupadaki topraklarnn %83n Grek, Srp ve Bulgar ordularna kaptrmtr.441 I. Balkan sava sonunda, Edirne Bulgaristana, Girit Yunanistana gemitir. Fakat zellikle Makedonya topraklar tam olarak paylalamam, galip gelen devletlerarasnda ekimeler balamtr. Blgeyi ele geirmek iin yeni bir kutuplama olmu, Bulgaristann karsnda dier devletler yer almtr. kan II. Balkan sava Bulgaristan iin tam bir baarszlk olmu, 1913 ylnda imzalanan Bkre antlamas ile Edirne tekrar Osmanllar eline gemitir. 1913te Osmanl devleti ile Bulgaristan arasnda imzalanan, Bulgaristan anlamas iki devlet arasndaki ilk antlamayd. Bu anlama ile, snrlar ve Bulgaristanda kalan Trklerin haklar belirlenmitir.442

Feroz Ahmad, Modern Trkiyenin oluumu, ev. Yavuz Alogan, Sarmal Yaynlar, stanbul, 1995, s. 59

441

204

8.3.3. Birinci Dnya Sava Ve Trk Kurtulu Sava Srasnda likiler


Toprak kaybeden, madur durumunda olan iki devlet I. Dnya Savana ayn safta katlmlardr. Trk ve Bulgarlar baz cephelerde beraber savam, bu dnemde ilikiler gayet iyi gitmi kardelikten sz edilip, dernekler kurulmutur.443 Birinci Dnya Savandan yenik olarak kan iki devlet arasnda yaknlama mevcuttu. Bu yaknlama ile Trk kurtulu sava desteklenmitir. Mustafa Kemal ve arkadalarnn Bulgaristanda bir bro amalarna izin verilmitir. Sevr antlamasnn dayatmalarna kar milli bir heyecanla bamszlk mcadelesi veren Trk milletinin direni ve mcadelesinin, Bulgaristan tarafndan da desteklenmesinin en byk sebebi, Sevri sorgulayan bir duruma gelinince, Bulgaristann imzalad Sevr niteliinde Neuilly anlamasnn da sorgulanabilinecek olmasyd.444 Lozan Bar grmelerinin 22 Kasm 1922de yaplan oturumunda, Bulgaristan temsilcisi Stanboliyski Bulgaristann Ege denizine k hakk zerinde durmutur. Bu gr Mustafa Kemalin direktifleriyle smet nn tarafndan da desteklenmitir.445

8.3.4. 19231944 Aras Dnem


Yeni kurulan Trkiye Cumhuriyeti, topraklarn gvence altnda tutmak iin, bar ortam ve statkonun korunmas ynnde politikalar izlemekteydi. Fakat Bulgaristan, kaybettii topraklar yeniden elde etme arayndayd. 1934 ubatnda bir araya gelen Balkan lkelerinden, Trkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya arasnda karlkl toprak btnlnn garantisi ve savunma antlamas imzaland. Statkodan rahatsz olan Bulgaristan ise bu antanta katlmay reddetmitir. Bylece Bulgaristan, dier Balkan lkeleri ve Trkiye iin bir tehdit durumuna gelmitir. kinci Dnya Savana Almanya yannda giren Bulgaristan, Trk bykelisine,
Oral Sander, Turkish- Bulgarian Relations Foreign Policy Institute, 1986, Cilt 12, No:34, s.11 Richard J. Crampton, Bulgaria, 18781918 AHistory, East European Monographs, Boulder, New York, 1983, s.452 444 Pars Tulac, Bulgaristan ve Trk-Bulgar likileri, Cem Yaynevi, stanbul, 1984, s. 126
443 442

205 Almanya tarafnda savaa girmelerine ramen, Trk-Bulgar saldrmazlk

anlamasnn hala geerli olduu konusunda gvence vermitir.446

8.3.5. Bulgaristanda Komnist Dnem, Trkiye-Bulgaristan likileri


Almanyann Sovyetlere saldrmasnn ardndan, Sovyetler de Almanyann mttefiki Bulgaristana girmitir. 1947nin sonuna kadar lkede kalan kzl ordu ve sonrasnda Sovyet etkisi devam etmi, Bulgaristan Sovyet Blounda yer almtr. Trkiye ise kar blokta yer almtr. Sovyetler ve ABDnin d politikasna gre Bulgaristan ve Trkiye ilikileri ekillenmitir. Bulgar devleti, 1948de istihbarat faaliyeti srdrd gerekesiyle Trk ataesini snr d etmi, Trkiyenin de Sofya eliliini kapatp, Bulgar askeri ataesini snr d etmesiyle iki lke arasnda kriz kmtr. 1949 ylnda tutum deitiren Bulgaristan, g etmek isteyen Trklere daha kolay pasaport vermitir.447 Bu dnemde tarmda kolektifleme dolaysyla topraklar elinden alnan Trkler g ediyorlard. Ayn zamanda Bulgarlar, Trklere bask yapyor, okullarn kapatp, camilerine el koyuyorlard. 195051 yllarnda iki lke arasnda nemli bir kriz meydana gelmitir. Bulgar hkmeti Trkiyeye 250.000 Trkn 3 ay iinde Trkiyeye gnderileceini bildirmi, 2 ayda 150.000 Trk, Bulgaristandan zorunlu g etmitir. Daha sonra Trkiye, snrn kapatmak zorunda kalmtr.448 Bu uygulamann arka plannda, ynn batya dnen Trkiyeye kar, Sovyetler Birliinin Bulgaristan zerinden bask yapmak istemesi yatmaktadr.

445 446

Sibel Turan, Trk D Politikasna Yn Veren Etkenlerin Inda, s.300 Richard J. Crampton, Bulgaria, 18781918 A History, ..s.124125 447 Bilal imir, Bulgaristan Trkleri (18781915), Bilgi Yaynevi, Ankara1986, s.217 448 Pars Tulac, Bulgaristan ve Trk-Bulgar likileri, . s.133134

206 leriki yllarda nispeten yumuayan ilikilerde 1956da Bulgaristan, Trk aznln g ile alakal grmeyi nermi fakat Trkiye, gven duymad iin bu neriyi reddetmitir. ABD ve Sovyetlerin tutumu ve d politikalar iki lke ilikilerini yakndan etkilemitir. 1974te Kbrsa Trk harektnn ardndan ABDnin Trkiyeye silah ambargo koymas zerine Trkiye, Bulgaristanla ilikilerini gelitirmi, ekonomik anlamda ibirliine gidilmi, Trk aznlk zerindeki basklar da azaltlmtr. 1975de ise iki lke arasnda iyi komuluk deklarasyonu imzalanmtr.

8.3.6. 80li Yllar ki lke Aras Kriz Dnemi Ve Aznlk Sorunu


Bulgaristann stats belirlenirken, 1878 Berlin anlamasyla Bulgaristan, lkedeki Trk aznln haklarn koruyaca taahhdn vermiti. Balkan savalar sonrasnda masaya getirilen konuyla, Eyll 1913 tarihinde Bulgaristanda kalan Trk aznln haklar tekrar kabul edilmitir. Daha sonra 1919 Neuilly anlamasyla Bulgaristanda aznlklarn haklar tannmtr. 1925te yaplan iki lke arasnda karlkl aznlklarn durumu konusunda garantiler getirilmitir.449 Balkanlarda en byk Trk nfusunun olduu lke konumunda olan Bulgaristanda Trkler Bulgarlardan sonra en fazla nfusa sahip etnik unsuru oluturmaktaydlar. Sosyalist tek ulus devleti kurma politikasnda olan lkede 1956da baa gelen Jivkov ynetimiyle aznlklara uygulanan basklar iyice artmtr. Zorla isim deitirme uygulamasna gidilen lkede, 196076 yllar arasnda 200.000 Mslman Pomakn isimleri deitirilmi, oru, snnet gibi dini uygulamalar yasaklanmtr. Ayn dnemde 100.000 Trkn isimleri deitirilmitir. Trklerin kamuoyuna ak yerlerde Trke konumalar ve geleneksel Trk kyafetlerinin giyilmesinin yasaklanmas, asimle yolundaki ilk admlar olmutur. 19841985 arasnda Trklerin isimleri zorla Bulgar isimleriyle deitirilmi ve

449

Oral Sander, Turkish-Bulgarian Relations, .. s. 12

207 Trkler gnll deitirdikleri ynnde forma imza atmaya zorlanmlardr.450 Bulgar ynetimi lkedeki Trkleri, Osmanl dneminde zorla Trk yaplan Bulgarlar olarak nitelendirmi ve lkede Trk olmadn dile getirmitir. 451 zellikle 1984ten sonra Bulgarlatrma kampanyas hzlanmtr. nce gney, sonra kuzey blgelerinde yrtlen bu hareketle, polis ve askerlerin evirdii Trk kylerine giren grevliler, Trk evlerine girip, zorla yeni isimleri kabul ettiklerini gsteren belgeyi imzalatmlardr. Mslman ibadethanelerinin kimi yklm, kimi camiler kapanm ve mzeye evrilmitir. Dini kstlamalardan biri de snnettir. Snneti engellemek iin evlere basknlar yaplm, snnet edilen ocuun ailesi ve snnet eden doktor tutuklanm, be yla kadar hapis cezalar verilmitir.452 Bulgaristan Trkleri yaplan basklar protesto etmiler, fakat gsteriler iddetle bastrlp sa kalanlar belene esir kampna gnderilmitir. Trkiye ise asimle olaylarna kar ge tepki vermitir. 22 ubat 1985te Bulgar bykelisine nota vermitir. Konunun derhal bakanlar nezdinde ele alnmasn istemitir.453 1989 ubatnda Bulgar hkmeti isteyen kiilerin baka lkelere g edebileceklerini duyurmasnn ardnda birok Trk zorla, hibir mal varln almadan ve kendilerine tazminat denmeden snr d etmitir. 1989 yl HaziranAustos arasnda g eden 300.000den fazla Trkten ancak 154.000i geri dnebilmitir.454 Bulgaristann Trklerine kar yaplan asimle hareketi, Mladevun, Jivkovu deviren darbesiyle son bulmu, yeni ynetim Trk aznla kar daha lml politika izleyerek, Trkiyeden dnen Trklerin evlerini geri vermi ve hapse atlan Trkleri

Kemal Kirii, Refugees of Turkish Origin: Coerced mmigrants to Turkey, since 1945, International Migration,1996, Cilt 34, no: 3, s.392 451 Refik Korkud, Bulgar Ynetimi ve Tarihi Yalan, Ankara, Trkiye Fikir Ajans,1986, s. 28 452 Hugh Poulton, The Balkans: Minorities and States in Conflict, Minority Rights Publications, 1991, s.131136 453 mer E. Ltem, Trk-Bulgar likileri 19831989, cilt 1,19831985, ASAM Yaynlar, Ankara, 2000, s.239240 454 Birgl Demirta Cokun, Bulgaristanla Yeni Dnem, ASAM Yay nlar, Ankara, 2001, s. 3233

450

208 serbest brakmtr. Bylece dnyada kinci Dnya Savandan sonra yaanan en byk g hareketi 455 son bulmu ve Trk- Bulgar ilikileri dzelmitir.

8.3.7. Jivkov Dnemi Sonras Trk-Bulgar likileri


Jivkov Sonrasnda Bulgaristan hkmetinin Trklere kar uygulad siyasette yumuama olmutur. Asimle politikasna son veren Bulgaristan ayn zamanda Trkiye ile ilikileri de gelitirme yoluna gitmitir. Haziran 1990da yaplan ilk demokratik seimlere, ounluu Trklerden oluan Hak ve zgrlkler Hareketi (HH) de katlm ve parlamentoda 23 koltuk kazanmtr. Dou Blounun kmesiyle Balkanlarda yaanan rejim ve anlay deiiklii ya da Dou Blounda yer alan devletlerde iktidarlarn deimesi, Trkiyenin Balkan devletleriyle ve dolaysyla Bulgaristanla ilikilerini dorudan etkilemitir.456 ki lke arasnda artan siyasi, ekonomik ve askeri ziyaretler ile gven artrc ibirlii grmeleri yaplmtr. Aralk 1990da Gven arttrc nlemler konusunda anlamaya varlmtr. Trk askeri yetkililer Bulgaristan askeri birlik ve tesisleri ziyaret etmilerdir. 1991 Aralnda askeri yetkililer arasnda byk tatbikatlardan haberdar edilme konusunda bir pakt imzalanmtr. Ekim 1991de yaplan erken seimlerde HH 24 koltuk kazanmtr. Ardndan Trk dileri bakan 1992de lkeyi ziyaret etmitir. Bosna Sava srasnda Trkiyenin izledii siyasete katlan Bulgaristan, bu konuda Trkiye ile ibirliine gitmi ve Bosna Hersekin bamszlnn tannmasn istemitir. SSCB ve dolaysyla Dou Blounun dalmasyla yalnz kalan Bulgaristan, Trkiyenin de iinde bulunduu kurum ve rgtlere ynelmitir.457 Ayn zamanda eski Yugoslavyada kan sava blgedeki devletlerin gvenlik ve savunmalarn
Darina Vasileva, Bulgarian Turkish Emigration and Return, International Migration Review, Cilt 26, No:2, 1992, s.342 456 Mustafa Trke, Trkiye-Avrupa likilerinde Balkanlar Faktr ve Yeni Eilimler Trkiye ve Avrupa (yay. hz. Atilla Eralp, mge Kitabevi, Ankara, 1997, s. 323324 457 Kamuran Reber, Avrupa Savubma ve Gvenlik Perspektifinde Trkiye-Bulgaristan likileri, Balkanlardaki Trk Kltrnn Dn, Bugn, yarn, Uluda niversitesi Yaynlar, Bursa, 2002, s.238
455

209 ibirlii dzeyinde gvence altna almalar konusunda nemli etki yapmtr.458 NATOya ye olan Trkiye, Bulgaristann da NATOya ye olmas konusunda almalarna destek vermitir. Trkiye asndan da baklacak olursa, Bulgaristan ve Romanya gibi devletlerin NATOya yeliklerinin desteklenmesi ve kulis almalarnn yaplmas, Trkiyenin Balkanlardaki etkinliini arttracak bir admdr.459 Bulgaristan, Austos 1990 tarihinde NATO nezdinde bykeli atamtr.460 1994de ise NATOnun Bar iin ortaklk programn imzalamtr. NATOya yelik iin resmi bavurusunu da 1997de yapmtr. Trk-Bulgar ilikilerinde kukusuz en nemli faktr Bulgaristan nfusunun yzde 10unu oluturan Trk aznln durumudur. Asimle almalar bu ilikileri ok kt ynde etkilemitir. Ancak, Temmuz 1997de Bulgaristan Cumhurbakan Stoyanov Trkiyeyi ziyaret etmi ve bu ziyaretinde, Trk aznla kar uygulanan asimle politikasndan dolay zr dilemitir. Babakan Kostov komnist rejimin Bulgaristan Trklerine katliam yaptklarn vurgulamtr. Jivkov sonras iki lke arasndaki ilikiler gayet iyi seyretmi, fakat arada baz skntlar olmutur. Mesela Eyll 2000 tarihinde, Trkiyenin Burgaz bakonsolosu Beyza ntunann, Bulgar i siyasetine mdahale sulamasyla istenmeyen adam ilan edilmesi sknt oluturmutur. Sonu olarak, Trk-Bulgar ilikileri, yaanlan tm skntlardan sonra, Trk aznln durumunu iyiletirilmesi ve ilikilerin gelitirilmesi ile, aznlk sorunlarnn balca mesele oluturduu Balkan lkeleri iin rnek bir model oluturmutur.

8.4. Trk-Yunan likileri


Ayn corafyada yzyllar boyu birlikte yaam, kltr etkileiminde bulunmu iki halkn ok iyi seviyede ilikilerinin olmasn beklemek ebetteki beklenmektedir. 376 yl Trk egemenliinde yaayan Yunanllar, elbette ki Trklerden her bakmdan etkilenmilerdir. Trkiye ile Yunanistan, 1920lerden beri

458

Nadezhda Mihailova, Gneydou Avrupada Gvenlik ve Bulgaristann NATO Entegrasyonuna likin Politikas, NATO Dergisi, No:1, Bahar 1998, s. 69 459 Kamuran Reber, Avrupa Savubma ve Gvenlik Perspektifinde ., s.248 460 Birgl Demirta-Cokun, Souk Sava Sonras Dnemde.. s.247

210 savamam olmalar ve 1952den beri ayn ittifakta yer almalarna ramen ilikileri srekli gergin gemi iki lkedir.

8.4.1. Yunanistann Bamszln Kazanmas Ve Trkiye Aleyhine Bymesi


1789 Fransz ihtilalinin getirdii milliyetilik fikirleri, Osmanl

mparatorluunun da gerileme dneminde olmasnn ivme kazandrc bir unsur olmasyla, tm Osmanl corafyasnda etkisini gstermeye balad. Avrupa devletleri, Rusya ve Avusturya-Macaristan mparatorluu, Balkanlardaki aznlklar kkrtmak iin her frsat deerlendirmilerdir. Yunanllar zellikle desteklenen bir topluluktu. Sadece Rusya deil, ngiltere ve dier Avrupa devletleri de Yunanllar desteklemektelerdi. Yunan syan, Navarinde ngiltere, Fransa ve Rusyann askeri desteini ald.461 16 Kasm 1829da imzalanan Londra Protokol ile byk devlet Yunanllar himayeleri altna aldlar. Yunanistan, byk lde Avrupa devletlerinin Osmanl devletine kar politikalarnn bir yan rn olarak domutur ve doduu andan itibaren kendini himaye eden ngiltere, Fransa ve Rusyaya bal olduunu fark etmitir.462 1828 Osmanl-Rus savandan bitkin km Osmanl iin, byk devletler himayesinde kurulan Yunan Prensliine yaplacak bir ey yoktu. Yunanistann bamszl 24 Nisan 1830da Osmanl Devleti tarafndan kabul edilmitir. Yunanllar, Osmanl mparatorluundan bamszlna kazanan ilk topluluk olmulardr. Kuruluundan itibaren Megalo dea felsefesi ile Byk Yunanistan dncesindeki Yunanistan, btn d politikasn Osmanl Devletinden toprak kopartarak bymek zerine kurup, yaylmac bir politikayla Osmanl Devleti aleyhine srekli genilemitir.463 1864te ngiltere, Osmanl devletine ait olan fakat ngiliz igalinde bulunan 2260 km2lik Yedi Aday Yunanistana brakmtr. 1877 Osmanl Rus sava sonrasnda toplanan Berlin kongresi sonucunda, Yunanistana
Sina Akin, Factors Put Forward to Explain ndependence Movements in The Balkans, Tarihte Gney-Dou Avrupa: Balkanlarn Dn, Bu gn ve Sorunlar, Ankara, 1999. s.42 462 T. A. Couloumbis,Defining Greek Foreign Policy Objectives, Couloumbis ve Iatrides (EDS.), Greek-American Relations, A Critical Review, New York, 1980,s.21 463 kr S. Grel, Tarihsel Boyut inde Trk Yunan likileri, (18211993), Ankara, 1993, s.30
461

211 1881de, Girit adas dnda 13.500 km2 toprak verildi. 1897 ylndaki OsmanlYunan savanda Yunanistan yenilmi, fakat Rusyann araya girmesiyle Yunanistann lehine snr dzeltmeleri yaplmtr. 19121913 Balkan savalar sonucunda Yunanistan, Osmanl Devletinden 55.000 km
2

toprak ald. Ege adalar ve Girit, Yunanistann oldu. I. Dnya sava

sonunda kazanan devletlerin paylam pazarlklarnn yapld Paris Bar Konferansnda, Yunanistanda Anadoludan hak iddia etmitir. ngilterenin yardmyla girdikleri Anadoluda yaptklar Trk-Yunan savalarnda byk hezimet yaamlardr. Bu yenilgi Kk Asya Felaketi- Mikrosiatiki Katastrofi olarak adlandrlmtr. 1923 Lozan Antlamas ile Trkiye ve Yunanistan arasnda kara snrlar, Ege adalarnn durumu ve silahszlandrlmas, karasularnn genilii, patrikhanenin stats, aznlklarn korunmas gibi tm sorunlarda genel bir mutabakata varlm olmasna ramen, nfus mbadelesi, 1930a kadar iki lke arasnda en byk sorunu tekil etmitir. 1920lerde konu, yeniden irdelendiinde gene sorunlar kt. stanbul ve Bat Trakyada kalacaklarn kimler olaca, kimlerin mbadeleye tabi olmayaca ve patrik atanmas sorunu, zlemedi. Fakat iki lke liderleri Atatrk ve Elefteryos Venizelos, d konjektrn de etkisiyle bu hassas durumu, srtme deil uzlama ynne ekebilmilerdir.464

8.4.2. 19301960 Aras Dnem likileri


ki lke arasnda 1930lardan 1960lara kadar olan dnemde iyi ilikiler grlmektedir. 1930da Atatrk ve Yunan Babakan Venizelos karlkl bir dostluk anlamas yapmasyla ilikiler bir miktar dzelmi ve bu dzelme 1950lere dek srmtr. Bu uzlama dneminin rnleri olarak, siyasi ekonomik ve gvenlik alannda birok ikili anlamalar imzalanmtr. Bu anlamalarla, birok konu zme kavuturulmutur.465 Dnya konjektr bu durumda nemli rol oynamtr. 1929 Dnya Ekonomik Buhran ile dnyada oluan durgunluktan sonra, yeni bir hareketli
Faruk Snmezolu, Trkiye-Yunanistan likileri ve Kbrs, Deien Dnya ve Trkiyenin D Politika Gndemi, ed. Murat Metinsoy, Mustafa Erolu, stanbul, 2004, s. 133
464

212 dnem yaanmaya balanmtr. Bu dnemde Trkiye ve Yunanistan ibirliine iten temel sebep blge devletlerinden talya ve Bulgaristann yaylmac politikalar izlemeleridir. I. Dnya sava sonularndan memnun olmayan Almanya, talya, Japonya ve Bulgaristan yeni deiiklikler istemektelerdi. zellikle Bulgaristan, Balkanlarda baz deiiklikler yaplmas gerektiini yksek sesle vurgulamaktayd. Bulgaristann izledii revizyonist politikalar, Trk yneticilerini endielendirmekteydi. Yunanistan da, Bulgaristan karsnda Trk dostluuna ihtiya duymaktayd.466 Bu durumda en byk tehdit Bat Trakyadan dolay, Yunanistan zerindeydi. Bundan baka Yunanistan o yllarda ite de alkantl bir dnem geirmekteydi. Bu durumda Yunanistan, mecburi olarak Trkiyeye yaklam ve ilikilerini dzeltme ihtiyac duymutur. Yerleik (Etablis) sorunu halledilmi 1934 ylnda ise Balkan Antant kurularak gvenlik ve ibirlii konularnda mutabakata varlmtr. Romanya, Yugoslavya, Yunanistan ve Trkiye 9 ubat 1934te Atinada Balkan Antantn kuran anlamay imzaladlar. Bu paktla, ilgili lkeler kendilerinin btn Balkan snrlarnn gvenliini karlkl olarak dardan bir saldrya kar gvence altna alyorlard.467 Venizelos ile nn arasnda imzalanan Ankara antlamas ile ilikiler olduka iyi bir seviyeye gelmitir. Hatta bu srete Montr Boazlar szlemesinde Yunanistann Trkiyeye destek vermesi sz konusudur.468 kinci Dnya Sava sonrasndaki ilikilerin iyi gitmesinin arka plannda nemli gelimeler yatmaktayd. 1946dan itibaren Yunanistanda yaanan i sava sebebiyle Yunanistan, komusuyla gerilim yaayamazd. Bu gerilim lke iin ok byk zarar getirebilirdi. Artan Sovyet basks ise, iki lkeyi birbirine yaklatrmtr. Trkiye de bu Sovyet baskndan dolay d ilikilerinde dostane bir tutum sergilemekteydi. Bu tehdit karsnda ortak kaderi paylaan iki lke 1947den sonra

Tzn Baheli, Trkiyenin Yunanistan Politikas, Trkiyenin Yeni Dnyas, Trk D Politikasnn Deien Dinamikleri, Alan Makovsky, Sabri Sayar, stanbul, 2000, s.181 466 kr S. Grel, Trk D Politikas 19191945 Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, stanbul, 1982, S. 523 467 kr S. Grel, Tarihsel Boyut inde Trk-Yunan., s.44
468

465

Faruk Snmezolu, Trkiye-Yunanistan likileri ve Kbrs, ...... s.132

213 ABD yardmlarndan yararlanm, 1948de Avrupa Konseyine, 1952de NATOya birlikte alnmlardr. D politikada ve gvenlik konusunda her iki lkenin de ncelii artk Sovyetler Birlii olmu ve bu tehdide kar ayn safa gelmilerdir. Bu iyi ilikiler 1954te Balkan Paktnn kurulmasnda sebep olmutur. 9 Austos 1954te Trkiye, Yunanistan ve Yugoslavya arasnda, Bledde Balkan ttifak imzalanmtr. Fakat Sovyet tehdidi, 1953te Stalinin lmnden sonra byk lde yumuarken lkeler d politikalarn tekrar milli kayglara yneltmeye balamlardr. Bu balamda Yunanistan kamuoyunda Kbrsn Yunanistana balanmasn ngren Enosis dncesi ilenmitir. Kbrs iki lke ilikilerini geren unsur haline gelmitir. Bu gerginlik 1955te meydana gelen 67 Eyll olaylarnda iyice trmanmtr. 1959 ylnda Londra-Zrih anlamalar gerilim biraz azaltmtr.

8.4.3. 1960lardan 90lara likiler (196396 Aras Dnem)


1963de Yunanistann Kbrs ilhak abalar iki lke arasndaki tansiyonu ykseltmitir. zellikle Yunanistanda 1967de Albaylar Cuntasnn baa gelmesiyle grlen Megali dea anlayndaki d politika, iki lke ilikilerini ok olumsuz etkilemitir. Rumlarn taknlklar ve balatt i sava Trkiyede byk tepki ekmitir. Rumlarn yaptklarna daha fazla seyirci kalamayan Trkiye, 1974te tercihini askeri harekt yapmakta kullanlmtr. Bu harekt sonucunda Yunanistanda baarsz olan cunta devrilip Cumhuriyet ilan edilmitir. 1974 Trk harektndan sonra NATOdan kan Yunanistan, artk ayn askeri safta olmamann getirdii serbesti ile Trkiyeye kar daha olumsuz askeri politikalar izlemitir. Trkiyeye kar Meri boyunda 4. Kolordu kurulmu, adalar silahlandrlm, ABDdeki Rum lobisinin basksyla Trkiyeye silah ambargosu uygulatmtr. 1976da fazlaca gerilen ilikilerde sava rzgrlar esmitir. 1980de ise Trkiye, kendisine ar bir darbe vurarak, Yunanistann NATOya dnn, karlnda bir bedel istemeden kabul etmitir.469 Trkiyenin bu giriimi ile bir yumuama beklenmesine ramen, 1981de iktidar olan Andreas Papandreunun

214 Trkiyeye kar gerilim trmandrc politikalar ilikileri gergin tutmutur. 1987de ise tekrar sava anlar almtr. Kta sahanl sebebiyle de ilikiler gerilmitir. Yunanistann Egede Taoz adas yaknlarnda, petrol arama ruhsatn vermesi zerine, Trkiyenin de kar atakla tartmal blgelerde petrol arama ruhsat verip aratrmaya gemiler gndermesi zerine iki lke ordular dikkatli beklemeye balad. Bu gerilimde, taraflarn geri adm atmasyla muhtemel bir sava nlenmitir. Taraflar arasnda Avrupa Topluluuna girmenin de getirdii kaygyla, Davosta grmeler yaplm fakat beklenen neticeler alnamamtr. 1990 sonrasnda Dou Blounun dalmas ile tm dnyada, zellikle Balkanlarda deiim balamtr. Sovyet tehdidinin bertaraf olmasndan sonra Yunanistan ve Trkiye ilikilerinin de dnyada grlen yumuama eiliminde olmas beklenmekteydi. Bu beklentiye bir de Andreas Papandreulu PASOK, yerine Yunanistanda iktidara Konstantin Mitotakisin Yeni Demokrasi Hareketinin gelmesi eklenince, ilikilerin dzelme beklentisi artmtr. Fakat beklenen olmamtr. Yunanistan, ATden Trkiyeye gelecek yardm engellemi, Ege adalar sorununu tekrar gndeme getirmi ve Trkiye tarafndan PKKya yardm yapt ynnde ciddi eletirilere maruz kalmtr. 1990 sonras dnemde Trkiyenin Balkanlara ilgisi Yunanistan rahatsz etmitir. zellikle 1993 sonras Trkiyenin Balkan politikasn tehdit olarak gren Yunanistan, tm dnyann kar kt savata Srplar desteklemitir. 1993te iktidara tekrar gelen PASOK ile, ilikilerdeki gerilim aynen devam etmitir. Trkiyenin Balkan politikalar ile tarihi ve kltrel balarnn olduu Mslman Balkan devletleriyle yaknlamasn tehdit olarak gren Yunanistan, kendisini slami ember470 e alnmak istendiini dile getirmitir. Trkiyenin Yunanistana kar bir slami pakt kurma abasnda olduu vurgulanmtr.471 Trkiye ise Balkanlarda yrtlen politikalarn din eksenli olmadn savunmutur.

Do. Dr. Sha Blkba, Trkiyenin Yaknndaki Avrupa ile likileri; Avrasya Dosyas cilt:4, say 12, Ankara, 1998, s.23 470 Coufoudakis V., Grek Foreign Policy in .,, pp. 2641, p. 31. 471 Athanassopoulou E. Turkey and the Balkans: The View from Athens in The International Spectator, vol. XXIX NO.4 Oct-Dec. 1994, pp. 55. 64.

469

215 Nfusunun ounluunun Mslman olmasna ramen, Trkiyenin laik bir lke olduu vurgulanmtr. Trkiyenin Arnavutluk ve Makedonya ile yaknlamas, Yunanistan tarafndan endie ile takip edilmitir. Trk-Yunan gerginlii birok alanda devam etmitir. 1995te Yunan Meclisi, 1982 Birlemi Milletler deniz konvansiyonunu onam, Trkiye ise imzalamamtr. Cevabi olarak, 8 Haziranda TBMM, Trk menfaatlerini korumak iin gerekli durumda asker kullanma yetkisini vermitir.472 Daha nce Yunanistann deniz snrlarn 12 mile karmasnn casus belli(sava ilan) sayacan aklayan Trk devletinin bu tavr Yunan tarafnda dikkatlice izlenmeye balanmtr. Ocak 1996da iki lke arasndaki gerilim trmanm, Kardak (Yunancas IMIA) kayalklarnn statsnden dolay sava durumuna gelinmitir. Fakat ABD araya girerek iki lkeyi Madritte grmeye zorlamtr.

8.4.4. 1996 Sonras Dnem likileri


1995 sonrasnda Yunanistann i politika, d politika ve ekonomi anlaynda byk deimeler grld. Oluturulan yeni strateji, eskisi gibi gerilim zerine deil, iyi ilikiler ve ekonomik gelime zerineydi. Yunanistan sadece Trkiyeyle deil, problemli iliki iinde olduu tm komularyla ilikilerini dzeltme yoluna gitmeye balamtr. Trkiye ile iyi ilikiler eilimine giren Yunanistan, nce iki lke ilikilerinde nemli bir sorun tekil eden Bat Trakya Trkleri zerindeki basky kaldrd. Blgedeki Trk halk zerinde olan basklar Yunanistan zor duruma sokmaktayd. Bu konuda zor durumda kalmamak iin iyiletirmeler yapld. Gelien ikili ilikilerde nemli bir safha ise 1997 ylnda Yunanistann, Trkiyenin Avrupa birliine girmesini destekledii aklamasdr. Bu ynde, Trkiyeye kar uygulanan vetolarn bir ksmn kaldrmlardr.

216 1997 ylnda grlen nemli bir olay iki devlet ilikileri iin kriz oluturacak nitelikteydi. Trk ordusuna kar yllarca silahl mcadele eden PKK terr rgt lideri Abdullah calan Kenyada yakalanmt. Fakat ilgin nokta, zerinde Yunan pasaportu olmasyd. Yunanistan iin sust yakalanmayd bu olay. Babakan Kostas Simitis aralarnda 3 bakann da olduu grevliler hakknda dava at. Yunanistann yeni uygulamaya koyduu iyi ibirlii stratejisi ve Avrupa Birlii normlar bakmndan, bu olay ok ypratc sonular dourabilirdi. Trkiye, Yunanistan terre destek vermekle sulayp uluslararas inceleme komisyonu kurulmasn talep edebilirdi. Bu durum Yunanistann imaj asndan da ypratc bir sonu douracakt. Fakat durum beklenildii gibi olmad. Hatta tersine ilikiler daha da iyi gitmeye balad. 2001 ylnda oluturulan Yunanistan askeri doktrininde, Trkiyenin ad tehdit listesinden karlarak, silahszlanma ve dostluk mesajlar verilmeye baland.

8.4.5. Yunanistann Trkiye Politikasnn Deimesi


Yunanistann 1990 ylna kadar uygulad gerilime dayanan politikalar bir yerde kilitlenmitir. Bu durum Avrupadaki imajn byk oranda zedelemitir. Bu lkenin, Devlet eliyle terr destekledii ortaya kmtr. Makedonyann bamszl konusunda, Avrupa gryle ters dmtr. Bosna savanda, Srplar destekleyen tek bat devleti olmu ve ambargoyu delmitir. Yunanistan, ayn zamanda insan haklar ynnden batnn normlarna uymamaktayd. Yunanistan zellikle 1990 sonrasnda sadece Trkiyeye kar d politikasnda deil genel d politikasnda da yeni bir anlaya gitmitir. 1990 sonras Balkanlar iin ciddi deiim yllar olmutur. Sovyet rejiminin yklmasyla oluan yeni durumda eski Dou Blou lkeleri, saflarn belirleme durumundaydlar. Avrupa, bu lkelerin dndkleri yn oldu. Bu durumda Yunanistan, oluan yeni dengelerde Eski Dou Blou lkeleri gibi evre lkesi deil de merkezi lke olma gayretindeydi. Bu sebeple i ve d politikasnda nemli deiiklikler yapt. sorunlar ve yolsuzluk probleminin zerine daha sk gitmeye baland, ekonomisini dzeltmek iin tedbirler

Papocosma, S.V., More Than Rocks: The Aegeans Discordant Legacy in Mediterranean Quarterly, Fall 1996, vol.7, no.4, pp.75-96. p. 93

472

217 ald, ok eletirildii Bat Trakya Trklerin durumunda iyiletirmeler yapt ve buna bal olarak d politikasnda da aktif yeni anlaya geildi. Trkiye ilikileri asndan Yunanistann Euroya geme abalar da nemlidir. Euroya gei iin Avrupa birliinin art kotuu bir takm ekonomik istikrar durumunun yakalanmas gerekliydi. Yunanistan byk nlemler alarak, bu durumu salamak iin gayret sarf etmekteydi. Fakat ekonomik istikrar iin en byk engel Trk tehdidine kar savunma harcamalaryd. Savunma harcamalarn ksmann art ise Trkiye ile iyi ilikilere girilmesi ve Trkiyenin tehdit olarak grlmemesiydi. Bu yolda 2001 ylnda Yunanistan, savunma harcamalarnda ksnt yaplaca ve 4. kolordunun kaldrlabileceini aklad. Bu durumda hem ekonomisi dzelecek, hem de bar mesajlar vererek imajn dzeltecekti. Eer Trk taraf silahszlanma arlarna olumsuz cevap verirse bu gne kadar olan gerilimde de Trkiye tarafnn sorumlu olduu dncesi hkim olacakt. Sonuta Trkiyenin Yunanistandan baka sorunlar olduu aklamasyla silahszlanmay kabul etmeyiiyle Yunanistan, imaj asndan ciddi kazanm elde etmitir. Hi phesiz Trkiyede 17 Austos ve Yunanistanda 7 Eyll depremleri iki halkn beklenmeyen tepkilerini dourmutur.473 Bu olumlu tepki ile iki halk birbirine yaknlam ve insani yardmda rnek tablo sergilemilerdir. Deprem sonras haftalarda, Trk ve Yunan medyasnda vatandalarn, sivil toplum kurulularnn ve yetkililerin yardmlar, dostluk mesajlar youn olarak ilendi. Akabinde Yunanistanda deprem olunca, Trkiyenin Yunanl madurlara acilen yardm gndermesi de durumu iyiletirdi.474 28 ubat 2000de Trk-Yunan AB komitesi ilk kez topland ve birok konuda karlkl anlamalar yapld. Ankarada Ocak 2000, Atinada ubat 2000 de dileri bakanlar tarafndan dokuz anlama imzalanmtr. Bunlar: 1. Gmrk daresinde ibirlii 2. Ekonomik ibirlii. 3. Turizm birlii. 4. evre Korumada ibirlii. 5. Turizmde ibirlii. 6. Deniz tamacl. 7. Bilim ve Teknoloji. 8. Kltrel ibirlii.

Alexis Heraclides, Yunan-Trk Yumuamas (1999-...) : Bir lk nceleme; Trkiye-Yunanistan, Birgl Demirta Cokun, E. Kuruba, Eski Sorunlar Yeni Anlaylar, ASAM Yaynlar, Ankara, 2002, s. 42 474 Tzn Baheli, Trkiyenin Yunanistan, s.180

473

218 9. Sula, zellikle terrle, rgtl sula, yasad uyuturucu kaakl ve yasalara aykr gle475 ibirliidir. Hukuki alanda yaplan iyi iliki dzenlemeleri ayn zamanda askeri alanda da grlmtr. Anti personel kara maynlarn yasaklayan Ottowa, Anti-Personel Kara Maynlarnn Kullanmnn, Depolanmasnn, retiminin ve Transferinin Yasaklanmas ve Yok edilmesi Konvansiyonu erevesinde Trk-Yunan snrnda bulunan iki lke maynlarnn sklp yok edilmesi ile ilgili konularda fikir birliine varlmtr. ki lke arasndaki ilikilerin yumuamasyla, ticaret nemli oranda artmtr. ki lke iadamlar bir araya gelmi Trk-Yunan, Yunan-Trk Konseyleri kurulmutur. Yeni anlaya geildikten sonra, iyi ilikilerin, ticaretin ve yatrmlarn nemli oranda gelitirdii grlmektedir. Buna bir rnek olarak, 1999da iki lke arasndaki yatrmn 2,4 milyon dolarken, 2000de yzde 775 artp 14,7 milyon dolar olmas gsterilebilir. ki lke kamuoylarnda da karlkl baklarda iyi niyet havas esmektedir. Sonu olarak, Trkiye ve Yunanistan, gemiteki yaanm pek ok olumsuz duruma karn, gerilime karn, yllardr savamakszn durumu devam ettirebilmilerdir. zellikle d politika anlaylarnn deitii ve deprem Diplomasisi olarak adlandrlan deprem sonras iyi ilikiler iki lke ilikileri asndan olumlu sonular vermitir. Gelecekte de problemler tam olarak zlemese de dostluk havasnn devam edecei beklenmektedir.

8.5. Arnavutluk-Trkiye likileri


8.5.1. Osmanl Dnemi likiler
Uzun ve dostane ilikileri olan iki milletin ilikileri 1383te blgeye doru aknlar yapan Trk aknclarnn harektlaryla balamtr. 1383'de Trk aknclar tarafndan sktrlan Valona (Avlonya) prensi, Venedik Cumhuriyeti himayesine

475

Alexis Heraclides, Yunan-Trk Yumuamas .., s. 46

219 girmeye mecbur olmutu. Bunun akabinde Osmanllarn Arnavutluk zerindeki ikinci harekt, 1385te arl Topia ile II. Balsa arasndaki mcadele srasndadr. Avlonya, Berat, Kanina taraflarna sahip olan Balalar, arl Topia'y Dra ehrinde kstrrlar ve o da Trkleri imdada arr. Bu tarihte Manastr civarndaki andarl Halil Hayrettin Paa kuvvetleri Ozri'yi almakla meguld. Dra prensi arl Topia, Arnavutluun en kuvvetli prensi II. Bala'ya kar savanda kendisine yardm etmek zere Venediklilere gvenemeyerek Trk ordusunu yardmna armt; nk Bala, arln elinden Dra limann alm bulunuyordu. Hayrettin Paa, prens Topia'nn davetini frsat bilerek hemen Elbasan (Bassania) dalarn ap Bala ile karlamak zere gneye dnd. Gney Arnavutluk'taki Devol (Voyussa) nehrinin sol sahilinde Balsa ile karlat ve sava kazand. II. Dra prensi de bu sayede memleketine tekrar sahip oldu. Osmanl tarihleri bu sefere Karl-ili hareketi derler. Bu seferden sonra Osmanllar, Narda krfezine kadar sokuldular ve hatta geici bir mddet iin Selanik de alnd. 1389'da Kroya ile skenderiye (kodra) Trklerin eline geti, Avrupallarla urarken, byk deniz gc olan Venedik Cumhuriyetini provake etmemek iin bu ehirler tekrar Venediklilere brakmtr. Arnavutluun feodal hali ve mcadelesi Trk fethini kolaylatrm ve Trkler, bunlar arasndaki husumet ve mcadelelerden yararlanmlardr. Bundan baka, Osmanl fethi srasnda dardan da buralara yardm ihtimali ok zordu. nk Venedikliler, siyas menfaatlerinden dolay Osmanllarla bozumak istemiyorlard. Ayn zamanda, Arnavutluun zaafndan istifade ile baz mhim yerleri de igal ediyorlard. Raguza'llar da ekonomik vaziyet sebebiyle Osmanl ilerleyiine aldrmyorlard. te bu mitsiz vaziyet iinde Orta Arnavutluk'ta, Topia ailesinden Andre Topia, Arnavutluun ortalarnda yerlemi olan Trklere hcum ederek 1432'de geici bir galibiyet yaadktan sonra mcadele devam etti. Ardndan da uzun seneler skender Bey'le urald. Bylece, 1383'de balayan mdahale ve sonra fetih hareketi nihayet 1467 senesinde tamamlanabildi.

220 nceleri direnen ve 1517 ylna kadar ete savalarna srdren Arnavutlar 1517den 1912 ylna kadar uzun sre Osmanl mparatorluunda bar iinde ve en sorunsuz ekilde yaamlardr. Osmanl mparatorluunda, stanbulun Fethiyle balayan Trk unsurlar dorudan devlet ynetimine almama hareketi, andarl Halilin grevden uzaklatrlp yerine devirme Zaanos Paann sadrazam yaplmas ile balamtr. Bu tarihten sonra bir gelenek haline gelen nemli grevlere devirme kkenli olanlarn getirilmesi uygulamas devam etmitir. Uygulanan devirme politikasyla, Trk siyasi hayatna devirmelerin etkisi damgasn vurmutur. Bu alanda en ok sz sahibi, Arnavut kkenliler olmutur. Balkanlardan kan sadrazamlara bakldnda 33 Arnavut sadrazama karn, 12 Bonak, 1 Hersek, 1 Dalmayal, 1 Yunan, 5 Hrvat, 1 Bulgar, 1 Pomak ve 1 Srp sadrazam mevcuttur.476 Bu da gstermektedir ki Arnavutlar, ounun da Mslman olmas sebebiyle, Osmanl ynetiminde ayrcalkl yere sahip olmulardr. Osmanllar, Arnavutlara kar derin muhabbet beslemi, birok Arnavutu ynetimde grevlendirmilerdir. Devletin en sorunsuz blgelerinden olan Arnavutluktan 33 tane sadrazam kmasnda477 bu muhabbetin pay vardr. Arnavut halk da, Trk olmamalarna ramen Osmanllardan ok fazla etkilenmilerdir. Osmanl ilerlemesinde gayret sarf etmilerdir.478

8.5.2. Arnavutlukun bamszl ve Bamszlk Sonras likiler


1913 Londra Konferansyla Arnavutlukun bamszl tannarak snrlar tespit edilmitir. Burada bulunan 6 Avrupa devletinin kararyla Yunanistan, igal ettii Arnavut topraklarndan ekilmesinin karl olarak Limni, Midilli, Sakz, Sisam gibi Ege adalarn topraklarna katmtr. Osmanl; Arnavutlukun bamszl

Orhan Kololu, Osmanl Dneminde s.66 . Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, c.2, s. 125128 478 Nesip Kai, Arnavutluk Atatrk Nasl Deerlendiriyor, Atatrkn lmnn 50. yl Sempozyumu, 1998- Ankara, s.54
477

476

221 iin Anadolunun dibindeki adalardan feragat edilmitir.479 Arnavutlar da Balkan savalar dneminde, Srplarn kkrtmalarna ve Osmanlya kar savaa davet edilmelerine ramen, bu arlara olumsuz cevap vermi, hatta Balkan lkeleri karsnda Osmanl ile omuz omuza savamlardr. Trkiye Cumhuriyeti daha kurulmadan tarihi ve kltrel balarn getirdii duygusal balar kurulmutu.480 Arnavutluk, bamszln ilan ettii 1912 ylndan itibaren, yaklak 10 yl ierde karklk ve darda da tehditlerle kar karya kalmtr. Osmanl Devleti iin de kritik olan bu yllarda Arnavutlua gerekli yardm yaplamam, Arnavutlukta bir Osmanl elilii kurulup, diplomatik ilikilere balanamamtr. Buna mukabil stanbulda da bir Arnavut elilii kurulamamt. Trkiye ile Arnavutluk arasndaki diplomatik ilikiler, Mustafa Kemal Atatrk zamannda kurulmutur. Byk dnen ve iyi bir stratejist olan Atatrk, daha kurtulu sava yllarnda Arnavutlua Albay Selahattin Saip Bey bakanlnda askeri heyet gndermi ve bu heyet lkede sekiz ay grev yapmtr. Osmanl mparatorluunun sona ermesi ile bamszln ilan eden Arnavutlar, Trkiye ile balarn kopartmamlar, muhabbetleri devam etmitir. Bunun bir gstergesi olarak 15 Aralk 1923te iki lke arasnda Ebedi Dostluk ve birlii antlamas imzalanmtr. Bu antlama ile be asrdr sregelen dostluk ve iyi ilikilerin devamnn istendii belirtilmitir.481 Ahmet Zogu, baa getikten sonra, Trkiyeyle iyi ilikiler kurmak istemi, Trkiye Cumhuriyetinin kuruluu ve Atatrkn cumhurbakan seilmesinin ardndan samimi ekilde kutlama telgraf ekmitir. 1925 ylnda Cumhurbakan olan Zogu, Mustafa Kemale Trke olarak dostluk mesaj yollamtr. Atatrk de bu scak kutlamaya ayn scaklkta dostluk mesaj ykl mektubuyla cevap vermitir.

Bilal N. imir, Trkiye-Arnavutluk likileri ( 19851988), ASAM yaynlar, Ankara, 2001, s.15 480 lhan Uzgel, Kosova Politics of Nationalism and The Question of nternational Intervention, Turkish Revew of Balkan Studies, Annual 98/99, stanbul, 1999, s.209 481 Trel Ylmaz,Trkiye Arnavutluk likileri (1990 Sonras) Trk Hukuk Dnyas, S.2.Ankara, 2000, s.3

479

222 Arnavutlukun Avlonya ehrinde, 24 Temmuz 1925 tarihinde Trkiye konsolosluu ald. Sonrasnda 1926 ylnda ise Tiranda bir Elilik ald. Eli Tahir Ltfi Atatrkn gven mektubunu Zogoya sundu. Akabinde ise 13 Mart 1926da ilk Arnavutluk Ankara Elisi Rauf Fitzo gven mektubunu Atatrke sunmutur. Kurulan iyi ilikiler Ahmet Zogonun kendisini 1 Eyll 1928 gn kral ilan etmesiyle, eski scakln kaybetmitir. 3 Ekim 1928de Ankaraya arlan Tiran elisi Tahir Ltfi Bey bir daha geri gnderilmedi. Trkiye, Arnavutlukla 6 yl sren bir dnemde ilikilerini dondurmu oldu. Trkiye tarafndan Zogunun cumhuriyetten kp kralln ilan etmesi tasvip edilmemitir. Atatrk Zogunun krallk ilan etmesini eletirmi, Trk basnnda sert aklamalar yaplmtr. Bunun zerine iyice gerilen ilikilere, Arnavutluk hkmetinin bteyi bahane edip Ankara bykeliliini kapatmas ve Trk gazetecilerin Arnavutluka girmesinin yasaklanmas da eklenince tansiyon iyice artmtr. Neredeyse kopma noktasna gelen iki lke ilikilerindeki gerginlik, 3 yl kadar devam etti. Gerginlie son noktay Atatrk koymutur. 20 Ekim 1931de stanbulda toplanan II. Balkan Konferansna katlan delegeler arasnda Arnavutluk delegesi de vard. Daha sonra Ankaraya giden delegeleri kabul eden Atatrk, tm delegelerin devlet bakanlarna olduu gibi Arnavutluk kral Zagoya da bir telgraf gndermitir. Akabinde iki lke arsnda buzlar erimitir. Fakat karlkl geri ekilen elilerin yerlerine gnderilmesi zaman almtr. Trk ve Arnavutluk yaklamlar biraz da uluslararas durumdan

kaynaklanmt. 1930lu yllar, Trkiye iin Lozanda ertelenen sorunlarn zm ve yaklaan savatan kanmak iin nlemler aramayla gemitir. Bu nlemlerden en nemlisi, Balkan Paktnn kurulmasyd. Trkiye ile Balkan lkeleri, karlkl olarak saldrmazlk ve dostluk anlamalar imzalamlardr.482 Gelien ilikiler sonucu, 9 ubat 1934te Trkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya arasnda Balkan Pakt imzaland. Revizyonist, Bulgaristan ve Arnavutluk, bu anlamann

482

Fahir Armaolu, 20. yy.Siyasi Tarihi, c. I-II, Bankas Yaynlar, Ankara, 1991, s.338

223 dnda kalmlardr.483 Arnavutluk o dnemde talyann nfuzu altndayd. D politikasnda da talyann etkisi gzlenmekteydi. Balkan Paktnn imzalanmasnn akabinde Atatrk, Arnavutluka verdii nemi gstermek demek olan genel sekreteri Ruen Erefi Tiran bykeliliine atamtr. Eref,15 Nisan gn gven mektubunu Kral Zagoya sunmutur. Arnavutluk, bu dnemde talyan yanls d politika izlemekteydi. Oluan dostluk havas bu sebepten tam manasyla solunamyordu. Bu duruma ek olarak bir de 1936 ylnda, Kral Zogonun kz kardeinin, Sultan II. Abdulhamitin olu prens Abitle evlenmesi duyulunca, yeni kurulan Trkiye Cumhuriyeti tarafndan byk tepki geldi. Yklan saltanatn varisi ile yaplan bu evlilik, Atatrk cumhuriyet iin hakaret olarak addedildi. Mevcut Tiran bykelisi Yakup Kadri Karaosmanolu, geri ekildi. Buna karlk kral Zogoda Ankara bykelisini geri ekti. 7 Nisan 1939da Arnavutluk, talyan kuvvetlerince igal edildi. Bu durumda Arnavutlukla ilikile en alt seviyede kald. Arnavutlukun igali Trkiye iin gvenlik politikalarn yeniden gzden geirmesine sebep olmutur.

8.5.3. kinci Dnya sava ve Enver Hoca Dnemi likileri


Arnavutluk-Trkiye ilikileri Zagonun kralln ilan etmesiyle bozulmutu. Komnizmin Arnavutlukta hkim olmas ve Enver Hoca nderliinde Komnist bir devletin kurulmas, Arnavutluk-Trkiye ilikilerini kopma durumuna getirmitir. Bu durumda Trkiye ve Arnavutluk iki rakip bloun yesi durumundaydlar. Trkiye ynn Batya dnerek, bat ile ilikilerini kuvvetlendirmitir. ki lke, farkl kutupta olmalarna ramen, bloklar aras srtmelerde ilikiler daha ktye gitmemitir. Her zamanki olaan konumu devam etmitir. Bunun da sebebi, ortak tarih ve kltr gemiinin halklar zerinde etkisine balanmaktadr. Zaman zaman ilikilerin gerildii grlse de hibir zaman koparlmamtr.
Fahir Armaolu, 20. yy.Siyasi Tarihi.s.339 Oktay Gkta, Balkanlarn Anahtar lkesi Arnavutluk, Gazi nversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Ankara, 1995,s. 105
484 483

484

224 1965 ylnda BM.de Kbrs konusunda oylama yaplrken, Arnavutlukun sosyalist olmasna ramen Trkiye lehine oy kullanmas, Trkiye tarafndan memnuniyetle karlanm, ilikilerde yumuama havasna girilmitir. 1960l yllarda iki lke arasnda yaplan ticari anlamalar, ilikileri arttrmtr. 411 Eyll 1968de, Ferruh Bozbeyli bakanlnda bir parlamento heyeti Arnavutluka ziyaret gezisi dzenlemi, buna iade olarak, 612 Maysta Arnavutluk Parlamento heyeti Trkiyeyi ziyaret etmitir.

8.5.4. Komnizm Sonras Trk-Arnavutluk likileri


Souk Savatan ekonomisi en zayf kan Avrupa devleti Arnavutluk olmutur. Komnizmin iflas ile sosyalizmden, demokrasiye gei abalar sancl olmutur. Ekonomisi zaten zayf olan lkede siyasi ve ekonomik sorunlar nemli noktaya ulat. Ayn zamanda Kosova sorunu, Makedonyadaki Arnavut aznln durumu, Yunanistanla yaanan Kuzey Epir sorunu ve Arnavutluktan Yunanistana gerekleen yasad gler, lkenin uluslararas alanda skntlar olmutur. Yunanistanla sorunlu ilikileri olan Trkiye iin de Arnavutluk doal bir mttefikti. Komnizmin etkisinde olan Arnavutluk ve Trkiye ilikilerinin mesafeli olmas, 1980 ylna kadar devam etti. 1980 ylnda ticari ve ibirlii anlamalar imzaland. Komnizmin iflas edii ve demokrasiye geile birlikte iki lke arasndaki ilikiler de hzla geliti. Sali Berisha, batya alma kararnda olduklarn ve bu almda ABD, slam dnyas ve zellikle Trkiyenin yardmna gvendiklerini aklad. 1985 ylndan itibaren Arnavutluun bana geen Ramiz Alia lkenin kalknmas iin Trkiyeye yaklam, Trkiye de gerekli yardm iin hemen harekete gemitir. Komnizmin yklmas ve Yugoslavyann paralanmas iki lkenin stratejik karlar arasndaki uyumay ortaya karmtr.485 Ayn zamanda iki lke arasnda ciddi bir sorunun bulunmay da ilikilerin gelimesine hz kazandrmtr.

485

Leo Tindemans (Bkn), Bara ar, Uluslaras s.157

225 Mays 1992de Trkiye Babakan Sleyman Demirel, Arnavutluku ziyaret etti. Bu ziyarette zor gnler geiren lkeye, Trkiyenin yapaca yardmlar ele alnd. Trkiyenin Arnavutluka ekonomik yardmlar yapaca akland. Trkiye, karlksz yardmn yan sra kredi aarak ve insani yardmda bulunarak, nemli yardmlarda bulunmutur. Ayn zamanda Arnavutlukun, milletleraras kurululara ve Avrupa kurulularna katlmas desteklenmitir. Devlet ve diplomatik yardmlarn yan sra, Arnavut rencileri, Trkiyeye getirilerek renim grmeleri salanmtr. Arnavutlukun BM genel toplants srasnda, Kbrs konusunda Trkiyeye destek vermesi iki lkenin daha da yaknlamasn salamtr.486 Sali Berishann devlet bakanl dneminde Arnavutluk-Trkiye ilikileri ivme kazanmtr. Batya almak isteyen Arnavutluk iin Berisha Trkiye desteine gvendiini aklamtr. 487 Karadeniz Ekonomik birlii tekilatna Trkiye ve Arnavutluk kurucu ye olarak katlmlardr. Bu organizasyonla karlkl ekonomik ilikileri gelitirmilerdir. Bunun yannda Trk Eksimbankndan, Arnavutlua ciddi miktarda yardmlar yaplmtr. rnein, Trk Eksimbankndan 1991 ve 1992de Arnavutlua yaplan yardm 13,87 Amerikan dolardr.488 Trkiye ve Arnavutluk arasnda dier uluslar aras proje, Dou-Bat karayolu projesidir. Bu projede Trkiye ve Arnavutluktan baka iki Balkan lkesi de vardr. Bunlar Makedonya ve Bulgaristandr. Bu drt Balkan devleti 1995 Ekiminde bir protokol imzalamlardr.489 Bu projede yol, Arnavutluktan Makedonyaya, Bulgaristandan stanbula gitmektedir. Blgede ana yol yaplmas ile ilgili lkelerin daha kolay ulam salanarak, ibirliinin daha da artmas hedeflenmektedir. Bu projenin sonunda Trkiye, ilgili lke pazarlarna daha kolay girebilecek ve Arnavutluk, Kosova ve Makedonya ile daha yakn ilikiler salanabilecekti. Bu proje ile ayn zamanda Yugoslavyaya girilmeden, Bat Avrupaya ulalabilinecekti.490

486 487

Mehmet Gnlbol vd., Olaylarla Trk D.., s. 533-534 Ylmaz, Trel Trkiye Arnavutluk likileri (1990 Sonras).,s.7 488 Arnavutluk lke Raporu, T. C Dileri Bak. TKA Yaynlar, No: 18, Ankara, Haz. 1995, s.82 489 Milliyet, 25 Ekim 1995

226 ki lke arasnda birok alanda karlkl anlamalar yaplmtr. Bunlarn ou, souk sava sonrasnda yksek devlet yneticilerinin, bakanlarn, karlkl yaptklar ziyaretlerden domutur. 29 Temmuz 1992de Savunma ve birlii anlamas imzalanmtr.491 Bu anlama iki lke arasnda bir dizi askeri eitim ve bilimsel alma alanndaki anlamalarn balangcdr. Ayn zamanda ticaret bilgi paylam, ulam, turizm, haberleme, tarm, bankaclk, gmrk ve vergiler hakknda, 1992 Temmuzunda protokol imzalanmtr. Bu protokoller iki lke arasndaki ilikilerin ok boyutluluunu gstermektedir. Bu anlamadan bir ay kadar sonra bir Trk sava gemisi Arnavutluktaki Dra limann ziyaret ederek bu lkenin gvenlii konusunda destek mesajn vermitir. Yugoslavya karklklar devam ederken, iki lke arasnda ok nemli bir savunma anlamas imzalanmtr. Arnavutluk savunma bakan Zuhulali, Ankara seyahatinde, Bosna Hersekte balayan atmann, Kosovaya srama ihtimali olduunu ve bu durumda Trkiyeden destek beklediklerini dile getirdi. Bu destek isteine Cumhurbakan Sleyman Demirel, Arnavutluun zor gnlerinde yannda olunaca mesajyla karlk vermitir. Trkiye, Arnavutlukun askeri ynden isteklerine hep olumlu cevap vererek, lkedeki subay ve askerlerin eitimi iin gereken destei verdi. Bunun yannda Arnavutluk asker ve komando birliklerinin Trkiyede eitilmesi saland. Trkiye, Arnavutlukun NATO ve K (slam Konferans rgt)ye ye olmasn desteklediini aklamasnn ardndan, 1992 ylnda Arnavutluk, K ye ye oldu.492 Arnavutluk devlet bakan Sali Berisha, 4 Nisan 1994te Trkiyeye ziyarette bulundu.493 Bu ziyarette mevcut Trk yardmlarnn devam etmesi istenerek, Kosova sorununun barl yollarla zlmesi konusunda Trkiyeden yardm beklendii belirtildi.494 Trk taraf da Arnavutluka her platformda destek verildiini, NATOya girme konusunda da destek verildiini aklad. Arnavutluk iin ok nem arz eden,
Kamil Mehmet Bykolak, War of Projects: Turkish-Greek Rivalry in the Balkans in the Post Cold War Period, Turkish Review of Balkan Studies, Annual 98/99, stanbul, 1999, s.133134 491 Foreign Broadcast Information Service, ( FBIS-WEU), 30 July 1992 492 lhan Uzgel Trkiye ve Balkanlar: stikrarn Salanmasnda Trkiyenin Rol .... s.98 493 Turkish Daily News, 5 April 1994
490

227 iki milyondan fazla Arnavutun yaad Kosova konusunda Arnavutluka destek sz verildi. Fakat bu blge iin hedefin otonomi olmas gerektii, bamszlk durumunda bu durumun problemler oluturaca da vurgulanmtr.495 Trk-Arnavut ilikilerindeki scaklk ve younluk, yerini daha sonralar gevemeye balamtr. Bunda 1995 ylnda, Yunanistann Arnavutlua kar politikasn deitirmesi nemli rol oynamtr. Bu ylda ABnin Arnavutlua yapaca yardma Yunan vetosunun kalkmas ve karlkl ziyaretler iki lke arasndaki buzlar eritmitir. ki lke ilikileri ksa srede geliti ve yaknlat. Taraflar, karlkl sorunlarn yattrma yoluna gitmilerdir. Yunanistan tehdidinden dolay iyice Trkiyeye yanaan Arnavutlukun, Yunanistan yaknlamasndan sonra, Trkiye ile ilikilerini eskisi kadar scak olmamtr. Yunanistan, Arnavutlukta sosyal olaylardan patlak veren krizin ardndan

yaplan erken seimleri dikkatli izlemitir. Bu seimlerde Fatos Nanoya mali yardmlarda bulunarak kendine balamay baarmtr. Karlkl ilikiler sonraki yllarda da devam etmitir. 1 Nisan 1996da Tiranda Balkanlarn gvenlii konusunda yaplan grmeler srasnda birlikte gvenlik durumlarn grmlerdir. Bu konferansta Dayton antlamasndan sonra Balkanlarn gvenlii ve NATOnun durumu grlmekteydi. Katlmclar, Arnavutluk, Trkiye, Makedonya, talya, Bulgaristan ve ABDdir.496 Kardelik ilikileri erevesinde 1997de Arnavutlukta sosyal kriz

yaandnda Trkiye, 1992 krizinde yapt gibi insani yardm gndermitir. Fakat bu yardmda eskisi kadar evkli olunmamtr. Trkiye, ayn zamanda Birlemi Milletlerin nclnde yaplan oluumda da yer almtr. 11 Nisan 1999 tarihinde Cumhurbakan Sleyman Demirel, Arnavutluka ziyarette bulunmu ve bu ziyarette Trkiyenin Kosova konusundaki hassasiyeti

494 495

Ylmaz, Trel Trkiye Arnavutluk likileri (1990 Sonras). s.6 Turkish Daily News, 5 April 1994 496 Turkish Daily News, 2 April 1994

228 vurgulanmtr. Arnavut yetkililer de mlteciler konusunda bilgi vererek, yaplan yardmlardan dolay teekkr etmilerdir. 12 ubat 2000de Gneydou Avrupa lkeleri (GDA) Devlet ve Hkmet Bakanlar Zirvesine iki lke bakanlar katlp Gneydou Avrupada yi Komuluk likileri, stikrar ve birlii art na ortak imza atmlardr. 2829 ubat 2000de ise Babakan Blent Ecevit Arnavutluk bakannn resmi davetine icabet edip bu lkeye resmi ziyarette bulunmutur. Ardndan 10 Mays 2000 tarihinde Cumhurbakan Sleyman Demirel bir alma ziyaretinde bulunmutur.

8.5.5. Trk D Politikas Ve Arnavutluk


Uzun tarihi gemii ve dostluu bulunan Balkan lkeleri ve Trkiyenin iyi ilikileri nemlidir. zellikle de duygusal ve din balar olan Bosna-Hersek, Makedonya, Kosova ve Arnavutlukla ilikiler hem halklar arasnda hem de devletlerarasnda daha bir nem tamaktadr. Blgeye almak isteyen Trkiye iin kltrel ve tarihi balar olan, Osmanl gemii497 olan Arnavutlukla iyi ilikiler kurulmas ncelik tekil eder. Trkiye ile Arnavutluk arasnda bu balarn yan sra, ikili ilikilerde bir problemlerinin olmamas nedeniyle, iki lke doal mttefikler olarak kabul edilmitir. zellikle Komnizm sisteminin yklmasndan sonra demokrasiye geilmesiyle Arnavutlukun, Avrupada nfusun ounluu Mslman olan, Trkiye gibi laik demokrasi ile ynetilen bir lke haline gelmesiyle, balar daha da artmtr. 3.5 milyon civarnda nfusuna ilaveten, Balkanlara dalm 3 milyondan fazla Arnavutun olmas (3,3 milyon498) Arnavutlukun nemini bir kat daha arttrmaktadr. Trk siyasetinde tm hkmetler, Balkanlar ve Balkanlardaki Trk ve Mslman toplumun korunmas ve kollanmas ynnde fikir birlii iindedirler. Balkanlarda ciddi bir g olma abasndaki Trkiye iin %70i Mslman olan Arnavutluk, ok nemlidir. Bu adan gerek Arnavutlukla olan ilikiler, gerekse
497

Poulton H. Playing the Kinship Cards- in The Balkans in Transition. 14 June 1996, vol. 2 no. 12 pp.1620, p.16

229 dier Balkan lkeleriyle olan ilikiler Trkiyenin Arnavutlua ve blgeye verdii stratejik nemin rndr.499 Trkiyenin Arnavutluk ilikilerine nem vermesinin dier sebeplerinden biri, lkenin bunalm dnemlerinde, blge istikrar ve dzeni iin kritik neme sahip olduunun grlmesidir. Blgenin gvenlii ile yakndan ilgilenen Trkiye iin Arnavutlukun istikrarl olmas, ekonomik ve her bakmdan gelimesi, Balkanlardaki istikrarn salanmas ynnde nem arz etmektedir. Arnavutluk-Trkiye ilikilerinde, Batl devletlerin ve ABDnin Balkan politikas da yakndan takip edilmelidir. Mesela, souk sava sonras dnemde Trkiye-Arnavutluk yaknlamas desteklenmitir. Laik demokratik Trkiyenin gen Arnavutluk iin iyi bir rnek olduu savunulmutur. ABD grne gre Trkiyenin corafi konumu ve tarihi balar, Trk tesiri iin kolaylatrc rol oynamaktadr.500 Yunanistan ve Arnavutluk arasndaki gerginlikte, Arnavutluk, Trkiyeye daha da ihtiya duymu ve iki lke daha da yaklamtr. Arnavutluk ve Trkiyenin ittifakndan Yunanistan rahatszlk duymaktadr. Bu durumda, iki lke topraklar arasnda kalacak olan Yunanistan kendisini kska altnda hissetmektedir. Yunanistan, zellikle 1994 ylnn ortalarnda Yunanistan-Arnavutluk ilikilerinin gerginlemesi ile ynn daha ok Trkiyeye dnen Arnavutluun durumundan rahatszln dile getirmitir. Sonu olarak Arnavutluk, Trkiyenin Balkan politikalarnda nemli temel bir unsur, vazgeilmez bir mttefik olarak karmza kmaktadr. Trk-Arnavut ilikileri, dalgalanmalara ramen gl bir temel zerindedir. Tarihsel, duygusal ve kltrel balar ok kuvvetli olan iki lke sadece bu balardan dolay mttefik deillerdir. Ayn zamanda Stratejik olarak ortak kayglar, iki lkenin ileride de mttefikliinin devam edeceinin gstergesidir. Trkiye-Arnavutluk ilikilerinde, dier bir nemli etken de, Yunanistann durumudur. Arnavutluk konusunda Trkiye,
Birgl Demirta Cokun, Arnavutlukun D Politikas ve Balkanlarda Arnavut Sorunu, mer E. Ltem, Birgl Demirta Cokun (der.), Balkan Diplomasisi, Ankara, ASAM yaynlar, 2001, s.67. 499 Leo Tindermans, Bara ar: Uluslar aras Komisyonun ., s.166 500 Glenny M. Heading Of War in the Southern Balkans in Foreign Affairs, May-June 1995, vol. 74 no.3 pp. 98108, p.105
498

230 Yunanistanla rekabet etmesi gerekmektedir. ki lke ilikilerinin gelecei asndan Arnavutluk aznln durumu nemli olacaktr. Balkanlarda istikrar arayan Trkiye iin, Arnavutluk sorunun trmanmas gelecekteki ilikilerin bozulmas iin bir sebep olabilir. Trkiyedeki Arnavut lobisi Kosova konusunda daha aktif politikalar uygulanmas isteiyle bask yapmaktadrlar. Trkiye ise ilikilerini bozmadan d politikas gerei tm devletlerin toprak btnlne saygl olmas anlayn uygulamaya devam etmitir.

8.6 Dier Balkan lkeleriyle likiler


8.6.1. Trkiye-Romanya likileri
1990 ncesi Komnizmle idare edilen Romanya ve Trkiye farkl kutuplarda olduklarndan karlkl ilikileri fazla olmamtr. Fakat 1990 sonrasnda Komnizmin yklmasyla, serbest piyasa ekonomisine geen Romanya, yaknnda komusu olan Trkiye ile iyi ilikilere girmitir. 1990 sonras zellikle ekonomik alanda ikili ilikiler younlamtr. Romanya pazarna alan Trk iadamlar nemli miktarda yatrmlar yapmlardr. Romanyadaki Trk aznlk sayca ok fazla deildir. Fakat Trkiyenin ilgisi sadece Trk aznla deil, Hristiyan Ortodoks Trk olan Gagavuzlar ve Tatarlara kar da mevcuttur. Fakat bu ilgi Romanya devletince bir tehdit olarak deil, ilikilerin arttrc bir unsur olarak grld bildirilmektedir. Romanyada; Osmanl Trkleri Tatar Trkleri Gagavuz Trkleri : 29.533 (1992) : 24.649 (1992) : 1300 aile (tahmini) olarak Trk nfusu bulunmaktadr.

Soyda kaynaklar tarafndan da Trk ve Trk Tatar nfusunun toplam 90.000 dolaynda olduu belirtilmektedir. Ayrca lkede bulunan Trk vatandalarnn says 15.000 olarak tahmin edilmektedir. Bunlardan 7.000i yasal oturma iznine sahiptir.501

501

Mustafa Kerimolu, Romanya, Trk birlii ve Kalknma daresi Bakanl, Haziran, 2004, s.10

231 Romanya, Trk vatandalarna kar vize uygulamas yaplmayan dnyann alt lkesinden biridir. Karlkl Dostluk, yi Komuluk ve birlii Anlamas imzalanmtr.

8.6.2. Trkiye-Bosna-Hersek likileri


Bosna-Hersek bamszln kazanma giriimi ciddi bir uluslararas krizle gndeme gelmitir. Bosna savann ve krizinin yaand dnemde bu olay Trk d politikas iin en nemli mesele haline gelmitir. Trk kamuoyu Bosna-Hersek krizini yakndan takip etmi ve ok byk ilgi gstermitir. Her ne kadar Bosnallarn Trk olmamalarna ramen, Mslman olmalar, bu ilgiyi getirmitir. Tarihi, kltrel balarn yan sra din ba nemli faktr durumundayd. Trkiyenin o yllarda Balkanlarda aktif politika izlemesi de, bu krizin bir getirisidir. Trkiye Bosna-Herseki daha ilk batan, sava balamadan, 6 ubat 1992de tanmtr. Savan balamasyla da Trkiye, tm etkinliini sava sona erdirme ve Bosnallar refaha kavuturma iin sarf etmitir. Uluslararas toplumu duruma mdahale etmesi dorultusunda arlar yapm ve her platformda bunu dile getirmitir. Trkiye Bosna savana tek tarafl mdahaleyi hibir zaman dnmemi fakat yaplan uluslararas mdahalelerde grev almtr. Trk denizalt ve firkateynleri NATOBAB (Bat Avrupa Birlii) tarafndan Adriyatikte, Temmuz 1992den Ekim 1996ya kadar, BM silah ambargosunu salamak amacyla grev almlardr. 18 Trk F-16s ise Bosna-Hersekte uua yasak blgeyi denetlemek iin Deny Flight harektnda grev almlardr. Trk kuvvetleri, ayrca BM bar koruma gc UNPROFORa bir tugayla katlmtr. Bu askeri varln daha sonra IFOR (Imlemetation Force) ve SFOR (Stabilization Force) kuvvetlerinde de devam ettirmitir. Trkiye Bosna Herseki desteklemeye devam etmektedir. Savan

baladndan beri Uluslar aras toplumu mdahaleye aran Trkiye, sonuta mdahaleden memnun olmutur. Fakat sava sonras varlan Dayton barnn

232 aradaki meseleleri tamamen zmediini, durumun hala hassas ve krlgan olduunun bilincinde bir politika izlenmektedir.

8.6.3. Trkiye-Srbistan likileri


Trkiye ve Eski Yugoslavyann arasnda iyi ilikiler mevcuttu. Fakat Yugoslavya karp, dalmaya yz tuttuunda, Trkiyenin, 17 Ocak 1992de eski federe devletlerden, Slovenya, Makedonya, Hrvatistan ve Bosna-Herseki tanma eiliminde olduunu aklamasyla ilikiler gerildi. Yugoslavyann daldn gzlemleyen Trkiye, 6 ubat 1992de eilimini pratie geirdi. Yugoslav hkmeti ise ikna edemedii Ankaradan bykelisini geri ekti. Sava srasnda Bosna-Hersek yannda yer alan Trkiye ile Srbistann ilikileri gerildi. Miloseviin ahsnda ilikilerin zaten iyi olmas da beklenemezdi. Trkiye; Srbistanla ilikilerini ok gerilse de, koparmay hi dnmedi. Yaplan savata Srp kart kamuoyu basksna ramen, Srp halk ve hkmetinin farkl olduu, savan Srp hkmetinin suu olduunun savunulmas, ilikilerin koparlmamas gayretindendir. Trk-Srp ilikilerinin koparlmamasnn bir baka etkeni ise Trkiyenin Avrupa ticaretinin nemli oranda Yugoslavya zerinden yaplmasdr. Dier taraftan Kosova sorununda ise Trkiye Bosna krizinde olduu kadar aktif bir politika izlememitir. 1989da Kosova krizi ortaya ktnda Srbistanla ilikilerin tekrar gerilecei ngrlmtr. Trkiye, Kosova sorununu bir insan haklar sorunu olarak grm, Yugoslavyann toprak btnlnden feragat edilmeksizin konunun adil ve kalc ekilde zme kavuturulmasnn beklendiini dile getirmitir. Trkiye ve Srbistan ilikileri Yugoslavyann dalmas srecinde ok snrl olmu, fakat Dayton anlamasndan sonra durum normallemeye hazr hale gelmitir. Anlamadan sonra Trkiye ve Srbistan, diplomatik ilikilerini bykelilik seviyesine karp ilikileri normal hale getirmilerdir. Fakat bu normallemeye bir engel olan 1988 Martnda patlak veren Kosova sava ile ilikileri yeniden germitir.

233 Trkiye Bosna savanda olduu kadar aktif siyaset izlemese de, 24 Mart 1989 tarihinde balayan NATO hava harektlarnda ve Yugoslavyaya kar yaplan tm NATO harektlarnda yer almtr. Snrlarn Kosoval mltecilere aan Trkiye, blgeye insani yardm da yapmtr. Kosova harektlarndan sonra tekrar normalleme srecine giren iki lke ilikileri gnmzde iyi ekilde devam etmektedir.

8.6.4. Trkiye-Hrvatistan likileri


Yugoslavyadan ayrlan Hrvatistan, sancl bamszlk arama mcadelesinde Trkiyeye yaklat. Bamszlk mcadelelerinde Trkiyeden destek istendi. Trkiye ise 1992de Hrvatistan tanmasyla bu ilikiler daha da scak halde seyretti. Trkiye, Bosna sava srasnda Bonaklarla Hrvatlar arasnda arabuluculuk yapmaya alt. Bunda da baarl oldu. Trkiye hem 1993 Kasmnda Hrvatlarla Bonaklarn atekesinde, hem de 1994te Bonak-Hrvat Federasyonunun kurulmasn salayan Washington anlamasnda arabuluculuk yapmtr. Bosna sava sonrasnda gelien ilikilerde zellikle st dzey ziyaretler nemli olmutur. Hrvatistann NATOya girmesini destekleme aklamalar yapan Trkiye iin Hrvatistanla iyi ilikiler nemlidir. Fakat bu ikili ilikilerde nemli bir etken, Bosna-Hersek-Hrvatistan ilikileridir.

8.6.5. Trkiye -Slovenya likileri


Balkanlarda Trkiyenin uzak komusu olan Slovenya ile dorudan bir ba olmadndan ilikiler dier Balkan lkeleriyle olduu kadar youn olmamtr. Slovenya ile 1992de diplomatik iliki kurup, 1993te bykelilik aan Trkiye, bu tarihten sonra Slovenya ile ilikilerine nem vermitir. NATO yesi olan Trkiye, Slovenyann NATOya yelii iin nemli bir kap olmutur. Bu yolda destek

234 istenmitir. Slovenya, bulunduu konum itibariyle Trkiye iin ayr bir nem arz etmektedir. Trkiyenin Avrupaya yapt ihracatta gei yolu zerindedir.

8.6.6. Trkiye-Makedonya ilikileri


Makedonya 1991 Eyllnde bamszln ilanndan sonra Trkiye ile scak ilikilere girmitir. Bamszlk ilanndan hemen sonra, Yunanistanla Makedonya arasndaki nemli krize ramen Trkiye, Makedonyay ubat 1992de tanmtr. Trkiye bu lkeyi yalnz tanmakla kalmam, ilk bykelilik aan devlet olmutur. Makedonyann bamszlna Yunanistann youn muhalefeti her alanda kendini gstermitir. Uluslar aras platformda her tr baskyla bu lkeyi bunaltan Yunanistan karsnda Trkiye, Makedonyann en byk mttefiki haline gelmitir. Uluslararas platformlarda Makedonya bamszl desteklenirken, her trl ekonomik ve insani yardm da salanmtr. ki lke arasnda, 1995 ylna kadar srekli artan scak ilikiler grlmektedir. Bu tarihe kadar, otuza yakn ikili anlamalar yaplmtr. Askeri anlamalar, ibirlii anlamalar, komuluk ve iyi ilikiler anlamalar yaplmtr. Fakat 1995 ylndan sonra Makedonya ve Yunanistan ilikilerinin yaknlamas ile, Trk-Makedon ilikileri eski dzeyinde olmamtr. Yunanistan Makedonyay Former Yugoslav Republic of Makedonia olarak tanmtr. (FYROM). 1999 Nisannda 200.000den fazla Kosovalnn Makedonyaya snmas ile Makedonyann istikrarn tehdit etmesiyle, Trkiyenin, 20.000 mlteci almay nermesi ile iki lke ilikileri asndan dier olumlu bir dnemi oluturmutur. Makedonyada 77.000 Trkn varl ise iki lke ilikileri asndan nemli bir durumdur. lkedeki Trklerin durumu dier lkelerdekilerin durumundan daha da iyi olmasna ramen, istikrarszlk dneminde ciddi problem yaayacaklar muhtemeldir. Trkiye asndan istikrarl bir Makedonya, Balkan bar iin byk nem tamaktadr.

235

9. BALKAN JEPOLT VE TRKYE N SENARYOLAR


9.1. Jeopolitik ve Strateji
Corafya uluslar aras ilikilerde en temel unsurdur, zira en kalc olan odur. Bakanlar gelir ve gider; hatta diktatrler bile lr, ama dalar yerinde kalr Nicholas J. Spykman502 Strateji kelimesi kk ok eskiye giden bir kelimedir. Yunan generali Strategosun adyla zdeleen bu kelime, savata sonuca varmak iin atlan admlar olarak aklanr. Stratos Ago kelimesinden kaynakland tahmini mevcuttur. Stratos, ordu; ago ise orduyu kullanma, sevk ve idare sanat olarak yer etmitir.503 Latince de ise yol- izgi manasndadr.504 Stratejinin eitli aklamalar mevcuttur. Trk Stratejik Etdler Dairesine gre, milli kaynaklarn,
505

milli

gayelere

eriilmesi

iin

verimli

ekilde

kullanlmasdr.

Bir baka grte ise Strateji, bu gnn koullarnda alnm

kararlarla gelecekte gereklemesi istenen herhangi siyasal, ekonomik veya toplumsal amalar arasndaki balanty kuran vastalardr.506 Jeopolitik terimini kelime anlam itibariylearz politikas, Dnya Politikas demektir. Geni aklamasn yapmak gerekirse; bir milletin, milletler topluluunun (ittifaklar gibi) ya da bir blgenin, mevcut corafi platform zerinde, deimeyen unsurlar (Dnya zerindeki yeri, corafi karakteri, arazisi ...) ve deien unsurlar (sosyo-kltrel yap, ekonomik politik ve askeri deerleri) dikkate alarak g deerlendirmesi yapan, etkisi altnda kald o gnk dnya g merkezlerini, blgedeki gleri inceleyen, deerlendiren, hedefleri ve hedefe ulama art ve
Nicolas J. Spykman, Americas Strategy in World Pollitics, 1942, p.41 Ertan Kse, Yunanistan ve Bitmeyen Kin, IQ Yaynclk, stanbul, 2005, s.361 504 Mustafa zel, Stratejik ynetim ve Liderlik, z Yaynclk, stanbul, 1994, s.6 505 Gamze Kona, Trkiye-Orta Asya birlii Stratejileri ve Gelecek Senaryolar, IQ Yaynclk, stanbul, 2002, s. 146
503 502

236 aamalarn aratran, belirleyen bir bilimdir.507 Daha z olarak Jeopolitik, gnmzde ve gelecekte tm g unsurlarnn corafi platform ve verilerle politikaya verdii yn belirler. Yani jeopolitik, corafyann siyasi olarak yorumudur.508 Jeopolitikte asl ama corafyadan baka dier bilimlerden de yararlanarak, gelecee ilikin karmlar yapmaktr. Jeopolitik gr olmadan, gemiin, gnmzn ve gelecekte olmas muhtemel olaylarn aklamas mmkn olamaz. Jeopolitik, yanlzca corafya olarak alglanmamaldr. ngilterenin Jeopolitii sadece denizlerle evrili bir ada devleti olmasna balanmamaldr. ngiltere topraklarna Avrupadan gelen milletlerin, blgeye yerleme abalar, bu abalar iinde yerli halkla mcadeleleri ve ortak oluturduklar mcadele tarihi jeopolitik deerlendirmelerde nemli unsurdur. Ayn ekilde Trkiye, jeopolitik olarak deerlendirilirken Roma, Bizans, Osmanl mparatorluklarnn tarihi ve birikimi dikkate alnarak deerlendirme yaplmaldr.509 Stratejide belirleyici temel e zaman, mekn ve kuvvet, jeopolitik unsurlarn da banda gelir. Stratejide mekn unsuru, jeopolitiin corafi (deimeyen) ve beeri (deiken) unsurunun karldr. Her ikisinde de verilen dnceleri aktif klan zamandr.510 Jeopolitik; gelecekliin, (ftrizm) zellikle Politik gelecekliin en nemli unsurlarndan biridir. Salam Jeopolitik deerlendirmeler, jeopolitiin corafi ve sosyal yanlarn zenle ele alan yorumlar, gelecei aydnlatr.511 Trkiyenin jeopolitik konumu ve durumuna bakldnda, mevcut tm jeopolitik kuramlar asndan byk nem tad aktr. Kara Hkimiyet Teorisi,
Servet Cmert, Jeopolitik, Jeostrateji ve Strateji, Harp Akademileri Yaynlar, stanbul, 2000, s. 134-138 507 Suat lhan, Dnya Yeniden Kuruluyor, Jeopolitik ve Jeokltr Tartmalar, stanbul, 1999, s.19 508 Ylmaz Tezkan, M. Murat Taar, Dnden bugne Jeopolitik, stanbul, 2002 s. 15 509 Ylmaz Tezkan, M. Murat Taar, Dnden ...s. 15 510 Hakan Emanet, Deniz Hkimiyetinden Dnya Hkimiyetine Giden Yolda Trk Boazlar, stanbul,2003, s.28 511 Suat lhan, Trklerin Jeopolitii ve Avrasyaclk, Bilgi Yaynevi, stanbul, 2005, s.25
506

237 Deniz Hkimiyet Teorisi, Kenar Kuak Teorisi, Hava Hkimiyet Teorisi ve gnmzdeki anlaylar asndan incelenecek olursa tm bu baklarda Trkiye byk nem arz etmektedir. Balkanlar da, tm bu teorilerde nemli yer etmektedir. Trkiyenin Jeopolitik ve Jeostratejik ilgi alan bakmdan, Balkanlar byk nem tamaktadr.

9.2. Trkiyenin Balkanlar Stratejileri ve Senaryolar


Trkiyenin Avrupaya olan kaps olan Balkanlar, tarihi, kltrel ve duygusal balarnn olduu stratejik bir blgedir. Ayn zamanda bir Balkan lkesi olan Trkiyenin Balkanlarda, Meri nehrine kadar topra mevcuttur. 500 yldan fazla sre Balkanlarn neredeyse tamamnn Trk kontrolnde olmas, her blgesine Trk kltrnn sinmesine sebep olmutur. 500 yl sonra Osmanlnn blgeden ekilmesi ile Balkanlardan, Anadolu ynne birok kez gler olmutur. Fakat tm Trkler blgeyi terk etmemitir. Hala nemli miktarda Trk blgede yaamaktadr. Hem gemi itibariyle hem de Anadoluya yerleen gmen Trklerin akrabalar olmas itibariyle blgeyi terk etmeyen Evlad- Fatihanlar arasnda akrabalk ve sk duygusal balar vardr. Trkiyede Balkan kkenlilerin, nfusun bete birini oluturduu512 dnlrse bu balarn kuvvetlilii daha iyi anlalr. 70 milyon civarnda nfusu bulunan Balkanlarn, 12 milyonu aznlk statsndeki Trkler ve Trke konuan Mslman ile Hristiyan topluluklardr.513 Bunlar, Trkler, Bonaklar, Pomaklar, Torbeler, Gk ouzlar, Peenekler, Kumuklar, Uzlar, Bar Trkleri, Tatar Trkleridir. Bu sebepten Balkanlardaki deiimler, ideolojik gelimeler, blgede Trk-Mslman aznla kar yaplan uygulamalar Trkiyeyi ncelikle ilgilendirmektedir.

512

ule Kut, Turkey in The Post Comminist Balkans: Between Activism and Self Restraint, Turkish Review of Balkan Studies, C.3 (1996/1997), s. 42 513 Cihat znder, Halim avuu, Bat Trakya, s.1800

238 Blgedeki kark etnik yap, her an problemler douracak niteliktedir. Balkanlarda istikrar isteyen ve uygulad politikalarla bunu gsteren Trkiye asndan Balkan devletleriyle ilikiler ok nemlidir. Gnmzde Trkiyenin hedefi, Balkan devletlerinin tmyle iyi ilikiler kurmaktr. Bir Balkan lkesi olan Trkiyenin blgede meydana gelebilecek deiiklere kaytsz kalmas dnlemez. Oluan deiikliklerin Trkiye zerine etkisi, mevcut tarihi, kltrel, akrabalk ve stratejik balardan kaynaklanmaktadr. Blgede 1990 sonras yaanan gelimelere baklrsa, Trkiyenin aktif rol oynad gze arpmaktadr. Trkiye, Bosna-Hersek ve Kosova krizlerinde dorudan mdahil olarak blgeye ilgisini gstermitir. Balkanlar, gelecekte de Trkiye iin nemini devam ettirecektir. Trkiye, blgede ekonomik ve kltrel almlar yapmaldr. Bunu yaparken de blgenin AB nfuzuna kayd gz nne alnarak ABD ile dengelenmelidir.

9.2.1. yimser Senaryolar


9.2.1.1. Ksa Vadede yimser Senaryolar (2008) Trkiye souk sava sonras yakalad hava ile blge zerinde aktif rol oynamaya balamtr. zellikle Bosna krizinde, artlarn da zorlamasyla aktif Balkan politikas izleyen Trkiye, 1995 sonras bu hareketliliini ve etkisini devam ettirememitir. Ancak Balkanlara yeniden nem veren ve stratejiler oluturan Trkiye blgeyi tekrar etd edip, aktif politikalar izlemektedir. Ksa vadede Balkanlara yeniden almn yaplmas iin, Bosna, Arnavutluk, Bulgaristan, Makedonya ve Romanya ile ilikilerin salam ve sk olmas, Trkiyeye nemli puan kazandrmtr. Bulgaristanda, yksek oranda Trk aznln bulunmas ve Hak ve zgrlkler Hareketinin (HH) nemli bir politik g haline gelmesi, ikili ilikiler bakmndan olumlu bir etkendir. Arnavutlukla olan tarihi ve kltrel balar, Bosna-Hersekin Mslman yaps, tarihi ve duygusal yaknl, Makedonyann bamszlndan itibaren en byk mttefikinin ve ilk

239 bakonsolosluk aan lkenin Trkiye olmas, ayn zamanda her uluslararas platformda Makedonyann desteklenmesi, Romanya ile olan mevcut ekonomik ibirlii ve iyi dostluk mnasebetleri, ksa vadede bu lkelerle ilikileri arttran nemli unsurlardandr. Trk iadamlarnn ve sermayesinin bu lkelerde yatrmlarnn arttrlmas ekonomik yaknlamann yan sra politik yaknlamay da beraberinde getirmektedir. 9.2.1.2. Orta Vadede yimser Senaryolar (20015) Orta Vadede ise Trkiye, Balkan lkeleriyle ilikilerinin gelitirilmesi iin daha ok aba sarf etmitir. Balkan lkeleriyle her alanda girilen salam ibirlikleri Trkiyeyi, blgede etkin bir konuma ulatrmtr. Balkanlarda mevcut olan gven eksiklii ve lkeler aras problemlerin oluu, tm lkeler iin gven tesis edilme isteini meydana getirmitir. Gven artcc politikalar iin en etkili yol olarak ekonomik ve ticari ilikiler kurulup, bu ilikilerin kuvvetlendirme politikasna ynelen Trkiye, blgede baat rol stlenmitir. Blgeyle ilgili mevcut KE gibi projeler kuvvetlendirilmi, ayn zamanda yeni ekonomik ibirlii modellerinin kurulmas almalar planlanmtr. AB genilerken, AB iine giremeyecek lkelere sunulacak frsatlarn bu lkeleri kazanmak iin nemli olduunu dnen Trkiye, yeni almlarla bu lkeleri kazanma yoluna girmitir. Bu dorultuda ayn zamanda uygulama yn kolay, turizm, denizcilik ve ulatrma gibi alanlarda ortak projeler oluturulmutur. Ekonomik almn yan sra kltrel alm da salanm, kkl tarihi ilikiler vurgulanarak, ilgili alanda ortak projeler hazrlanp, almalar yaplmtr. Enerji alannda skntlar yaayan Trkiye, bu ihtiyacn gidermek iin Nkleer Santral kurma karar almtr. Bu karar dorultusunda, ilk nkleer santral, 2013 ylnda devreye sokulmutur. Akabinde, yeni santraller iin ihaleler almtr. Denizcilie nem veren Trkiyede 2008 yl itibariyle bir denizcilik bakanl oluturulmu, bu bakanlk, uzun sre ihmal edilmi bir alan yeniden aktif kullanmak

240 iin nemli hamleler yapmtr. Ulam ve tamaclk, bu alana kaydrlmtr. Byk bir deniz ticaret filosu kuran Trkiye, Akdenizde de byk ticaret filosu kurmu, Balkan lkeleriyle, Ege ve Adriyatik yoluyla daha sk ilikilere girilmitir. 2020 yl itibariyle, gl ve caydrc bir TSK, yalnz insan says bakmndan deil, modernize edilmi yapsyla da dikkat ekmektedir. Zorunlu askerlik kaldrlarak profesyonel askerlie geilmitir. Gl bir milli savunma sanayi oluturulmu, gerekli tehizatlar, milli savunma sanayi tarafndan (ASELSAN, HAVELSAN..) yaplmaya balanm, tm dnyaya ve Balkan lkelerine silah ve teknoloji ihracna balanmtr. Askeri ynden gl olan Trkiye bu alanda Balkanlarda stn olduunu hissettirmektedir. ABye ye olan Trkiye gen nfusu ile hzl bir ykselme trendine girmi, ekonomisi dzelmitir. Balkanlarda Yunanistann Trkiyeye kar en nemli kozu AB yesi olma kartyla yapt hamleler engellenmi, AB imknlarn da arkasna alan Trkiyenin Balkan lkeleriyle daha rahat iliki kurmas salanmtr Trkiyenin varisi olduu Osmanl miras blgede hkim olarak kendini gstermektedir. Fakat zellikle Osmanl eserleri katledilmekte, yklp, yok edilmektedir. Bu alanda almalar yaplm, Osmanl eserleri korunmaya alnm, restore edilmi ve eskisi gibi sosyal hayatn iinde yer almas salanmtr. 9.2.1.3. Uzun Vadede yimser Senaryolar (2030) Uzun vadede ise, 2030 ylnda Trkiyenin blge lkeleri asndan bir amiral gemisi olmas salanmtr. Bu da gl bir Trkiye ile olmutur. Gl bir Trkiye, evresi iin ekim merkezi olmutur. Blgede gl olma, Trkiyenin ekonomik ve kltrel alanda blgeye iyice yerlemesi, ekonomik ve siyasi ittifaklarla salanmtr. Blge lkelerinde yaayan Trk ve Mslmanlarla balar sk tutulmutur. Mevcut Trk ve Mslman varl, Trkiyenin karlar konusunda bilinlendirilmitir. Blge lkelerinin ounluunun Avrupa Birliine alnaca dnlrse, Avrupa kapsnn bu lkelere yaplan yatrmlarla alacan dnen Trkiye, ilgili lkelerde nemli yatrmlar yapmtr.

241 2020 ylnda ABye giren Trkiye, 10 yldr AB lkesidir. ABye girmi olan Trkiye, ABnin karar alma mercii olan lkeleri konumuna ykselmitir. Gl ekonomisi ve gen nfusu ile AB ye yeni hava kazandrmtr ve aktif bir rol oynamaktadr. Balkanlardaki lkeler iin lider bir lke konumuna gelen Trkiye, blge lkeleriyle her alanda ibirlii iinde olup, ticari, askeri ve kltrel rnlerini ihra etmektedir. Dier ynden de baklacak olursa, 2020 ylna gelindiinde Trkiye, Avrupa Birliine alnmayacan ak olarak anlamtr. ABye alnmayacan kesin olarak anlalan Trkiye, 2010 ylndan itibaren bu ihtimale kar hazrlanm ve Orta Asya Trk Cumhuriyetleriyle ibirlii alternatifleri zerine almaya balamtr. 2020 ylna gelinince Orta Asya Trk Cumhuriyetleri ile her alanda anlamalar imzalayan, ortak ekonomik ve kltrel programlar yapan Trkiye Cumhuriyeti, Trk Cumhuriyetlerinin nderi konumuna gelmitir. Trkiyenin, Trk Cumhuriyetleri ile olan ibirlii ve ekonomik ittifa, 2030 yl itibariyle Balkan lkeleri iin de cazip hale gelmitir. Bata Arnavutluk ve Bosna-Hersek olmak zere, dier Balkan lkeleri de bu ittifakta yerlerini almlardr. 2020 ylnda Profesyonel orduya geen TSK, 2010 ylndan sonra zel nem verdii Milli savunma Sanayini tam olarak kurmu, kendi ihtiyacn karlad gibi, 2030 ylnda, Balkan lkeleri ve dier lkelere teknolojisini ihra eder konuma ulamtr. 2030 ylnda, Trkiye kurduu nkleer enerji santralleriyle, enerji problemini zm, Balkanlara enerji ihra etmeye balamtr. Enerji sorununu zen Trkiye ayn zamanda teknolojik bir g haline gelmitir. zellikle genetik, nanoteknoloji ve molekler biyoloji alanlarnda cazibe merkezi olmutur. Eitim alannda da gl yatrmlar yapan Trkiye, kkl niversitelerini modernize etmi, eitim ve kltr merkezi haline gelmitir. Bnyesinde alan yeni niversitelere ilaveten Balkan lkelerinde de okullar ve niversiteler alm; bu okullarda Trke renim yaplarak, Trkenin ortak bir dil haline getirilmesi salanmtr. Blgedeki eitim kurumlarnn her yl binlerce renciyi Trkiyeye

242 getirermesiyle, kuvvetlenmitir.. Balkanlarda mevcut 12 milyon Trk aznlk iin balar kuvvetlendirecek projeler uygulanm; televizyonlar, radyolar, kltr merkezleri, sosyal kurulular, tiyatrolar, bankalar ve hastaneler kurulmutur. Trkiye prestijini artm ve Balkan lkeleriyle ilikiler

9.2.2. Ktmser Senaryolar


9.2.2.1. Ksa Vadede Ktmser Senaryolar (2008) Ksa vadede, hali hazrdaki Avrupa Birlii iindeki Yunanistann AB imknlarn kullanarak blgeye nfuz etmesi, Ortodoks Srbistann Yunanistanla ibirliine giderek blgenin AB nfuzuna kaymas, Trkiye asndan ktmser senaryolardr. Trkiye, souk savan sona ermesinden sonra Balkanlara ynelik aktif politikalar izleyerek, blgede nemli rol oynamtr. Fakat zellikle 1995 sonras Trkiyenin blgede aktif rol oynamas engellenmi, yaatlan ekonomik krizlerle lke amaza srklenmitir. Kabuuna ekilmeye mecbur kalan Trkiyenin iinde pe pee ekonomik krizler yaatlm ve lke bir trl belini dorultamamtr. ABye adaylk srecinde, lkenin gelecei konusunda hassas deerler ifade eden konular (aznlk haklar, ana dilde eitim, yabanclarn lkede mal varl edinmeleri...) zerinde srar eden AB kriterleri aynen kabul edilmi; bu da lke iinde krlmalara yol amtr. Bilimsel ve teknolojik adan geri kalmlk devam etmi, bu alanda bilgi teknolojilerinin ithal yolla elde edilmesine devam edilmitir. TSKnn modernizasyonu ynnde kararlar alnm, ancak mevcut ekonomik artlarda bunun mmkn olmayaca karar ile nicelik stnlk ynnde, kalabalk insani unsurdan oluan TSK oluumu anlay devam etmitir.

243

ABye giremeyen Trkiyenin karsnda, elinde AB kart olan Yunanistan Balkanlarda rahata nfuzunu oluturmu, bu lkeler iin rnek tekil etmeye balamtr. AB, Yunanistann her alanda destekisi olmu, kta sahanl ve Kbrs konularnda gerilen ilikiler sava konumuna kadar gitmi ancak AB, mevcut savata Yunanistan tarafnda olacan alenen aklamtr. 9.2.2.2.Orta Vade Ktmser Senaryolar (2015) Orta vadede, Balkanlarda ekonomik politikalar izleyen Yunanistann etkisi artm ve Yunanistan, Makedonya zerinde hkim pozisyona gelmitir. Bu durumda aleyhine oluabilecek ittifaklar Trkiye iin sorun tekil etmektedir. Balkanlarda mevcut Osmanl kltr mirasnn katledilmesinin ve yok edilmesinin devamnda, blgede mevcut Trk izleri azaltlm ve Trkiyenin blgedeki etkisi de azalmtr. AB, katlm kriterleri olarak Kbrs sorunu ve Yunanistanla itilaflarn zlmesini istemitir. GKRYnin AB ye ye olmas sonucu, Trkiyenin limanlarn ve hava alanlarn kullanmas konusunda bask yaplm, Trkiye de bu baskya boyun emek zorunda kalmtr. Yine bu dorultuda, Kbrs konusunun zme kavumas iin, Trkiyenin adadaki askeri varlnn geri ekilmesi istenmi, adadaki askeri varln eken Trkiye, ayn zamanda garantrlk hakkn da kaybetmitir. Ekonomik bakmndan gl olamayan Trkiye, yolsuzluklarn da zerine gidemeyerek, srekli ekonomik krizlere ak halde varln devam ettirmektedir. Enerji alannda ise nkleer santralleri kuramayarak, Balkan lkelerinden enerji alarak, da bamlln devam ettirmektedir. Ekonomide istenen gelimeyi bir trl yakalayamayan Trkiyenin kii bana den milli gelirini, 40004500 dolar seviyesinin zerine karlamamtr. Ayn ekilde gelir dalm da dengesizliini korumaktadr. 2020 ylna gelindiinde, Trkiyenin en byk derdi yolsuzluk olmutur. Yolsuzlukla mcadele adna lkede birok komisyonlar kurulmu, fakat istenilen sonular elde edilememitir.

244 Trkiye iin gemi yllarda byk problem tekil eden PKK sorunu, 2020 ylna gelindiinde nemli lde siyasal bir sorun haline gelmitir. D glerden beslenen PKK, siyasallamasn tamamlayarak blc sylemlerini parlementoya tamtr. ABD igalinde olan Irakta Krt blgeleriyle birleilip, Krt devletinin kurulmas ynnde almalar srmektedir. ABDnin Iraka Trkiye zerinden girme izni olan 1 Mart 2004 tarihli tezkereyi, Trkiyenin TBMMde kabul etmemesinden beri gergin olan Trk-ABD ilikileri, ABDnin Kuzey Irakta bir Krt devletinin kurulmasna izin vermesiyle iyice gerilmitir. Kopma noktasna gelen ilikilere ek olarak ABD, Balkanlarda Trkiye yerine Yunanistan desteklemi ve n plana kmasn salamtr. ABnin Balkanlara ynelik politikalarnn uygulaycs konumda olan Yunanistan, Balkan lkeleri zerinde nemli nfuz salamtr. Bu lkelere yaplan yardmlar Yunanistan eli ile yapldndan, Yunanistan bu durumu politik bir kara dntrm ve bu lkelerin d politikalarna yn verici duruma gelmitir. Bu durumda Balkan lkelerinin Trkiye ile olan ilikileri kstlanm, Trkiyenin Balkanlardan soyutlanmas ynnde admlar atlmtr. 9.2.2.3. Uzun Vade Ktmser Senaryolar (2030) Uzun vadede, Balkan lkeleri, AB iine dhil edilerek, nfuzuna alnmtr. Oluan bu AB iinde Trkiyenin olmad dnlrse, Trkiyenin Balkanlarda aktif rol oynamasn engellenmi ve lke kuatlmtr. Askeri gcne gvenen Trkiye, profesyonel askerlie bir trl geememi, yeterli ekonomik destei alamayan Trk Savunma Sanayi iflas etmi, TSK her ynyle da baml bir ordu haline gelmitir. Trkiyenin ABye girii ile ilgili tartmalar devam etmektedir. Bu ynde birok tavizi veren Trkiye, liman ve hava sahasn GKRYne am, Kbrstan askerlerini ekmi, garantr haklarnn bittiini kabul etmitir. Fakat buna ramen ABye giremeyeceini anlayan Trkiye, bu sefer yzn Orta Asya Trk devletleri ve douya dnmtr. Ancak Trkiyenin, bu ynde kkl politikalar ve almalar

245 olmadndan, bu yaklam baar oluturamamtr. D politika her anlamda kaosa dnm, Trkiye kk bir blgesel g haline gelmitir. Bu dorultuda, Balkanlar zerine politikalar retilememi ve Balkanlardan tamamen soyutlanlmtr. Balkan lkelerinde bulunan Trk ve Mslman nfusa ilikin, hibir alma yapmayan Trkiye, buradaki prestijini ve etkisini kaybetmitir. Blgeden Trkiyeye doru oluan g hareketi tersine dnm, Gerek kaak yollarla, gerekse de akrabalk balaryla byk oranda Trk blgeye gm ve oralara yerlemitir. 2030 ylna gelindiinde Trkiye bir trl istenen refaha kavuamamtr. Kii bana den milli gelir 5000 dolarn zerine kamamtr. lkede yolsuzluk en nemli sorunlardan biri olarak devam etmitir. Gnmzde Balkanlarda mevcut atmasz ortamn aynen srecei phelidir. Uzun vadede Balkanlarn tamamn kapsayacak bir savan kma ihtimali mevcuttur. Balkan lkeleri arasndaki ihtilaflar devam etmektedir ve birok sorun hala zme kavuturulamamtr. Arnavutlukla ihtilaf, Srbistann; Kosova, Makedonya, ve Bosna-Hersek Srbistanla ve Arnavutlukun; Yunanistan ihtilaf,

Yunanistann, Makedonya ve Trkiye ile olan ihtilaflar blgesel bir savan patlak vermesine sebep olabilecek sorunlardr. Bu durumda Trk d politikas, Balkanlarda meydana gelebilecek atma senaryolarn iyi etd etmelidir.

246

10. SONU
Balkanlar, Avrupa, Asya ve Afrika arasnda gei koridoru olmas sebebiyle tarihin her devrinde ilgi alan olmu ve saysz kereler istilalara uramtr. Bu istilalarn ve geilerin etkisiyle blgede oluan kalc nfus, milletler mozaii halini almtr. Bu durum itibariyle zengin bir kltrel unsur olumu olsa da, blgenin her yerine dalm farkl kimlikteki insanlar, her an kkrtlmaya ve problem oluturmaya msait bir tablo oluturmulardr. Blge, tam manasyla Osmanl dneminde, Osmanl Bar altnda yaamtr. Uzun sren Osmanl hkmranlnda, blgenin her yerine Osmanl kltr ve medeniyeti, Osmanl sistemi, Osmanl dili, kltr sinmitir. Sonucunda, uzun sreli bir huzur ortam yaanmtr. Hatta Timurun 1402de Yldrm Bayeziti yenmesiyle dalma srecine giren Osmanl Devletine kar blgede nemli bir ayrlk hareket ve isyan olmam, hatta birliin yeniden kurulmas desteklenmitir. Balkanllar Osmanl devlet ynetiminde en nemli makamlara gelebilmilerdir. Osmanl sadrazamlar byk oranda Balkanllardan seilmitir. Osmanl sonras karan, kartrlan blge, koskoca Dnya savana yol aacak bir fitil grevi stlenmi ve kvlcm buradan aklmtr. kinci Dnya Savanda da blge, igallere maruz kalmtr. Souk sava dneminin konjektr gerei gerilimle ayakta duran blge, souk sava sonras, Bosna ve Kosova olaylar, ayn zamanda mevcut Epir, Makedonya, Transilvanya ve Dobruca ihtilaflaryla, hala ciddi problemlere ve genel savalara yol aabilecek potansiyele sahip olduunu ortaya koymutur. Balkanlarda mevcut milletlerin neredeyse her birinin byk olma yolunda hlyalarnn mevcut olmas, milliyetiliklerini hala canl tutmaktadr. Blgede milliyetilii besleyen en byk faktrlerden biri devlet ve millet snrlarnn birbiriyle kesimemesidir. Trkiye, bir Balkan lkesi olmas, blgeyle tarihi, kltrel ve stratejik balarnn olmas sebebiyle blgeyle daha da ilgilidir. zellikle Souk sava sonras artlarn itim kuvvetiyle, Bosna ve Kosova savalarnda aktif rol oynam, Balkan

247 gereini yeniden kefetmitir. zellikle Bosna-Hersek, Makedonya ve

Arnavutlukla yakn ilikileri, ittifak anlamalar, Trkiyeyi blgede etkili bir aktr konumuna ykseltmitir. Bu politikalardan rahatsz olan Yunanistan ise Srbistan ile ittifaka ynelmitir. Trkiyeyi blge gelimelerini yakndan takip etmeye iten baka bir unsur da, blgedeki Trk ve Mslman halkn varldr. Yaklak 600 yl blgeyi ynetmi ve damgasn vurmu Trk varlnn ardndan gnmzde de bu varln kalnts mevcuttur. Bu halkn yz Trkiyeye dnktr. Sadece yz dnk olmamakla beraber, Trkiyede gler yoluyla nemli oranda akrabalar yaamaktadr. Tarihi ve kltrel balarn yannda bir de duygusal balar eklersek, Balkanlarn Trkiye asndan nemini daha berrak grebiliriz. Balkanlarn gvenlii, Trkiye iin byk nem arz etmektedir. kabilecek en ufak kvlcmn ok byk savalara yol aabilecei aktr. Byle bir durumda lkenin bu atein dnda kalmas zor olacaktr. Balkan siyasetine baklnca Trkiyenin bu ynde siyaset izledii grlmektedir. KE gibi ibirlii rgtnn kurulmasna nclk etmi, tm Balkan devletleriyle Dostluk ve iyi ibirlii anlamalar imzalam, her alanda blge lkelerine yardmda bulunmu ve scak ilikiler tesis etmitir. 1995 sonras blge lkelerine ilikin politikalarn deitiren, AB rzgrn da arkasna alp, ikili sorunlar donduran Yunanistann, Balkanlar zerine daha fazla eildii gzlenmektedir. Blge lkelerine AB yardmlar, Yunanistan eliyle yaplmakta ve Yunan irketleri nemli oranda yapt yatrmlarla, lkeye Balkanlarda nfuz ans dourmaktadr. Balkanlarda sadece blgesel gler deil, byk gler de nfuz peindedirler. ABD, Almanya, Rusya gibi devletlerin blgeye ilikin farkl planlar mevcuttur. Byk ve etkili bir g olma ynnde ilerleyen Trkiye iin Balkanlar nemli bir corafyadr. Blgede salanacak nfuz, Trkiyenin Ortadou, Kafkasya, Orta Asya blgelerindeki politikalarn olumlu ynde etkileyecektir.

248

KAYNAKLAR KTAPLAR
1 - Ahmad, Feroz, Modern Trkiyenin Oluumu, ev. Yavuz Alogan, Sarmal Yaynlar, stanbul, 1995. 2 - Akura, Yusuf, Osmanl Devletinin Dalma Devri (18. ve 19. asrlarda), TTK Yaynlar, Maarif matbaas, stanbul, 1940. 3 - Akgnen, Oya, New Balances in The Balkans After The Bosnian Crisis, Tarihte Gney-Dou Avrupa: Balkanlarn Dn, Bu gn ve Sorunlar, Ankara, 1999. 4 - Alexandrov, V. A Contemporary World History 19171945, Progress, Moscova, 1986. 5- Aklan, Haluk, Trkiye-Yunanistan, Eski Sorunlar, Yeni Araylar, ASAM Yay., Ankara, 2002. 6 - Almond Mark, The Rise and Fall of Nicholae and Elena Ceausescu, London, 1992. 7 - Alpan, Necip, Tarihin Inda Arnavutlukun Bamszl, Ankara,1982. 8 - Ankara Meydan Muharebesi (1402), Ankara, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etd Bakanl Yaynlar, 1995. 9 - Ancel, Jacque, Balkan Kavimleri ve Milletleri, stanbul, 1932. 10 - Armaolu, Fahir, 19. yy. Siyasi Tarihi, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1997. 11 - Armaolu, Fahir H. Siyasi Tarih, 17891960, Sevin Matbaas, Ankara,1973. 12 - Armaolu, Fahir, 20.yyn Siyasi Tarihi C.II, Trkiye Bankas Yaynlar, Ankara, 1992. 13 - Arnavutluk lke Raporu, T. C Dileri Bak. TKA Yaynlar, No: 18, Ankara, Haz. 1995 14 - Aydn, Mahir, Osmanl Eyaletinden nc Bulgar arlna, stanbul, 1996. 15 - Ayman, Glden, Neo Realist Bir Perspektiften Souk Sava Sonras Yunan D Politikas: G, Tehdit ve ttifaklar, SAEMK, Ankara, 2001. 16 - Balkan Harbi (19121913), 1. cilt, Genelkurmay Basmevi, Ankara,1993. 17 - Baltacolu, Tuna, Bilinmeyen Yollar ve Ynleri ile Yugoslavya, stanbul, 1970.

249 18 - Banac, Ivo, The National Question, London, 1984. 19 - Babakanlk Osmanl Arivi (BOA), Mhime Defteri, nr. 961. nr. 111113 20 - Bayur, Yusuf Hikmet, Trk nkilab, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, TTK Basmevi. Ankara, 1983 21 - Bayur, Y.H, Trk nkilab Tarihi, Ankara, 1940 22 - Beckh, Katrin, Von den Balkankriegon zum Ersten Weltkrieg, Munich,1996. 23 - Bets, R.R, Central and South East Europe, 194548 London and New York, Royal Insttute of International Affairs, 1950 24 - Biberaj, Elez j, Albania in Transition: The Rocky Road to Democracy, US, Westview Press, 1999. 25 - Bosna Dayanma Grubu; Sancak ve Kosova Raporu, stanbul, 1993. 26 - Bozbora, Nuray, Osmanl Ynetiminde Arnavutluk ve Arnavut Ulusuluunun Geliimi, Boyut Matbaaclk, stanbul: 1997. 27 - Braudel, Fernand, Akdeniz c.2, mge Kitabevi, Ankara: 1993 28 - Byk Ansiklopedi, stanbul, 1990, c. XIII. 29 - Caferolu A., Eski Uygur Szl, stanbul, 1968. 30 - Carer, Francis, W, An Historical Geography of the Balkans, London: Academic Pres 31 - Carter, Francis, W, An Historical Geography of the Balkans, London: Academic Pres,1977 32 - Cassavetti D.J., Hellas and The Balkan Wars, London, 1914. 33 - Castellan, Georges, Balkanlarn Tarihi, Milliyet yaynlar, stanbul; 1993. 34 - Castellan, Georges, History of the Balkans; New York: Colombia Universty Press; 1992 35 - Cezar Mustafa, Mithat Sertolu, Mufassal Osmanl Tarihi, C. 1, stanbul, ehir Matbaas, 1957. 36 - Chekrezi, Constantine A., Albania Past and Present, Mc. Millan, New York, 1919, reissued Arno Pres, New York,1971. 37 - CIA- The World Factbook Greece, 01 Austos 2004 38 - CIA, The World Factbook, Albania,1995. 39 - Clogg, Richard, A Short History of Modern Greece, 2nd edition, Cambridge: 1986. 40 - Clogg, Richard, Greece 19811989: The Populist Decade, New York, St. Martins 1993

250 41 - Clogg, Richard, Modern Yunanistan Tarihi, letiim Yaynlar, stanbul, 1997. 42 - Colonel Lt. Sir Reginald Rankin Bt., The ner History of the Balkan War, Vol. 2, London: Lane John the Bodley head Ltd., 1930 43 - Cokun, Birgl Demirta Bulgaristanla Yeni Dnem, ASAM Yaynlar, Ankara, 2001. 44 - Cmert, Servet, Jeopolitik, Jeostrateji ve Strateji, Harp Akademileri Yaynlar, stanbul, 2000. 45 - Crampton Richard, Bulgaria 18781918: A History, Boulder, Col, 1983. 46 - Crnobrnja Mihailo, The Yugoslav Drama, London, 1994. 47 - Danimend, smail Hamdi, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, Trkiye Yaynevi, stanbul,1971. 48 - Davidson, Roderic H., Reform in the Ottoman Empire,18561876, Princeton, NJ,1963 49 - Davutolu, Ahmet, Stratejik Derinlik, stanbul, 2001. 50 - Dedijer, Vladimir et al. History of Yugoslavia, Trans. Kordija Kueder, New York. Mc Graw Hill, 1975. 51 - Dilan, Hasan Berke, Atatrk Dnemi Trkiyenin D Politikas, stanbul,1988. 52 - Djilas, Aleksa, The Conquested Country, Harvard Uni. Pres, Cambridge, 1991. 53 - Doma, . Zeki, 19651966 renim Yl Lisans Tezi, stanbul Edebiyat Fakltesi Tarih Blm, 1966 54 - East, Roger and Pontin, Jolyon, Revolution and Change in Central and Eastern Europe, London: Pinter. Longworth, Philip, 1997 55 - Emanet, Hakan, Deniz Hkimiyetinden Dnya Hkimiyetine Giden Yolda Trk Boazlar, stanbul, 2003. 56 - Eralp, Atilla, Trkiye ve AB, mge Yaynlar, 1997. 57 - Esther Singleton; Turkey and the Balkan States; New York: Dodd, Mean and Company; 1908. 58 - Evans, Thammy, Macedonia, Connecticut, 2004. 59 - Fischer, Mary Allen, Niholae Ceausescu: A Study in Political Leadership, (Boulder, 1989). 60 - Fischer, Stephen -Galati, Man, State and Society in East European History, New York: Praeger Publishers, 1970. 61 - Fraser, John Foster Pictures from the Balkans, Cassell and Company Ltd., London, New York, Toronto and Melbourne, 1912.

251 62 - Frasheri Kristo, The History of Albania, Tirana, 1964. 63 - George, W.The Balkans in Transition, Princeton, Van Nostrand, 1963. 64 - Georgescu Vlad, The Romanians, A History, Colombus, Ohio,1991 65 - Giurescu, Constantin C., Chronollogical History of Romania, Bucharest, 1972. 66 - Gibbons, H.A, Osmanl mparatorluunun Kuruluu (ev. Ragp Hulisi), stanbul, 1928. 67 - Glenny, Misha, The Fall of Yugoslavia, Penguin Books, New York,1994. 68 - Glenny, Misha, Balkanlar 18041999, ev. Mehmet Harmanc, stanbul: 2001. 69 - Gkta, Oktay, Balkanlarn Anahtar lkesi Arnavutluk, Gazi nversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, Ankara, 1995 70 - Gnlbol, M., Sar, Cem, Olaylarla Trk D Politikas, (1919-1973), SBF Yayn, Ankara, 1974. 71 - Gnlbol, Mehmet Olaylarla Trk D Politikas, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1996 72 - Gnlbol, Mehmet A.kr Esmer, vd., Olaylarla Trk D Politikas, Geniletilmi 7. Bask, Alkm Kitabevi, stanbul, 1989 73 - Grimes, Barbara F., ed. Ethnologue: Languages of the World, Twelfth edition, 1992 74 - Grel, kr S., Tarihsel Boyut inde Trk-Yunan ilikileri,(1828-1993), Ankara, mit Yaynclk, 1993. 75 - Hall Richard C, The Balkan Wars, 19121913, London and New York, 2000. 76 - Hak, Trk D Politikasnda Avrupa Birlii ve Alternatifleri, HAK Basmevi, stanbul, 2001 77 - Hall, Richard C The Balkan Wars, 19121913, London and New York, 2000 78 - Handbook of Bulgarian Army, 1909, Armies of Balkan States, War Office, London, 1915. 79 - Haumant Emile, Yugoslavyann Oluumu, Paris, 1930. 80 - Hoffman, George, Young, Nationalism and War in the Near East, Oxford, 1915. 81 - Hoffman, George W. The Balkans in Transition, Princeton, Van Nostrand, 1963 82 - leri, Suphi Nuri, Siyasi Tarih, stanbul: Gne Matbaas, 1940. 83 - lhan, Suat, Dnya Yeniden Kuruluyor, Jeopolitik ve Jeokltr Tartmalar, stanbul, 1999.

252 84 - lhan, Suat, Trklerin Jeopolitii ve Avrasyaclk, Bilgi Yaynevi, stanbul, 2005. 85 - INAF, The Republic of Macedonia, (Rising Sun in The Balkan) stanbul, 1993. 86 - nalck, Halil, Tanzimat ve Bulgar Meselesi, Ankara, 1943. 87 - slam Ansiklopedisi, Trkiye Diyanet Vakf, stanbul, 1988. 88 - Jankovic, Branimir, The Balkans in nternational Relations, translated by. Margot and Basko Milosavljevic,, Mc. Millan, London, 1998 89 - Jelavich, Charles and Barbara, The Balkans, Egnle Wood Cliffs, p.3, PrenticeHall, New Jersey, 1965. 90 - Jelavich Barbara, History of The Balkans, 20th Century, c.2, Cambridge University Press, 1999. 91 - Jelavich, Barbara, History of The Balkans, V.2, Cambridge Universy Press, Cambridge 1991. 92 - Jelavich, Charles and Barbara The Balkans, Englewood Cliffs: Prentice-Hall, 1965. 93 - Jelavich, Charles-Barbara, The Balkans, Aspectrum, New Jersey, 1965. 94 - Jelavich, Charles and Barbara eds. The Balkans in Transition,: Essays on the Development of Balkan Life and Politics, since eighteenth Century, Berkeley and Los Angeles: Universy of California Pres, 1963. 95 - Jovan Pavlovski, Misel Pavlovski, Facts About Macedonia, Skopje, 2004. 96 - Kafesolu ., Eski Trk Dini, Ankara,1980. 97 - Kafesolu . Trk Milli Kltr, Chapter Social Structure, stanbul 1983. 98 - Kafesolu, brahim, Origins of Bulgars, Institute for The Study of Turkish Culture, Ankara, 1986. 99 - Kalaycolu, Ersin, Balkanlarda milliyetilik ve siyasi yaam:19181939, ki Dnya Arasnda Avrupa ve Balkanlar: deolojiler ve Uluslaras Politika, Aybay yaynlar, stanbul, 1994. 100 - Kaltchas N., Introduction to the Constitutional History of Greece, New York, 1940. 101 - Karal, Enver Z. Osmanl Tarihi Islahat Ferman Devri, Cilt IV, Ankara, TTK Yay. 4. Bask, 1998. 102 - Karal, Enver Ziya, Osmanl Tarihi, C.5, Ankara, Trk Tarih Kurumu Basmevi, 1988. 103 - Karatay, Osman Kosova, Kanl Ova, stanbul, 1998.

253 104 - Karpat, Kemal H. (der.), Turkish Foreign Policy: Some Introductory Remarksin Turkish Foreign Policy, Madison, Wisconsin, 1996 105 - Keagan, John Sava Sanat, Sabah Yaynlar, stanbul, 1998 106 - Kerney, Robert J., Yugoslavia, Berkeley, Uni. Of California Pres, 1949. 107 - Kertesz, Stephen D., The United States and Eastern Europe , New Jersey : Prentice-Hall,inc., Englewood Cliffs, 1991 108 - Kocaba, Sleyman, Balkanlarda Panislavizm, Vatan Yaynlar, stanbul, 1986. 109 - Kona, Gamze, Trkiye-Orta Asya birlii Stratejileri ve Gelecek Senaryolar, IQ Yaynclk, stanbul, 2002. 110 - Korkud, Refik, Bulgar Ynetimi ve Tarihi Yalan, Ankara, Trkiye Fikir Ajans,1986. 111 - Ksich, Dragos D., The Land and people of the Balkans: Albania, Bulgaria, Romania, Yugoslavia, Philadelphia: Lippincott, 1962. 112 - Kse, Ertan, Yunanistan ve Bitmeyen Kin, IQ Yaynclk, stanbul, 2005. 113 - Kle, Sleyman, Osmanl Tarihinde Arnavutlar ve Arnavutluk, zmir, 1944. 114 - Kpeli, Yusuf, Tarihin zinde Balkanlar ve ABD, Ankara: nc Kitap, 2000. 115 - Lampe John R, Yugoslavia as History, Cambridge Universty Pres, Cambridge, 1996 116 - Larrabee, Lesser, Ian, F. Stehen, Zanini, Michele, Vlachos, Katia, Greeces New Geopollitics, RAND,2001 117 - Letvtchenko, M.V., Bizans, Milliyet Yaynlar, 1979 118 - Logoreci, Anton, The Albanians, London, Victor Gollancz Ltd.1977. 119 - Lungu, Dov B,. Romania and The Great Powers, 19331940, Durham, 1989. 120 - Ltem, mer E.- Birgl Demirta Cokun, Balkan Diplomasisi, ASAM yaynlar, Ankara, 2001. 121 - Ltem, mer E., Trk-Bulgar likileri 19831989, cilt 1,19831985, ASAM Yaynlar, Ankara, 2000. 122 - Makedonya, Harp Akedemileri Komutanl Yaynlar, stanbul, 1992. 123 - Maksudolu, Mehmet, Kuruluunun 700. Ylnda Osmanl Tarihi 12991922, stanbul, 1999. 124 - Marek, Krystyna, Identity and Continuity of States in International law, Geneva, 1954. 125 - Marmallaku, Ramadan, Albania and the Albanians, London: 1975.

254 126 - Milivojevic Makro, Wounded Eagle, Albanias Fight for Survival, Isnstitute for European Defence and Strategic Studies, London, 1992, 127 - Miranda Vickers, Between Serb and Albanian, A history of Kosovo, London, 1998. 128 - Mufassal Osmanl Tarihi: Fatihin Bosna Seferi, ehir Matbaas, C. 1.istanbul 1957, 129 - Nobirdali, Bedri Selim, ada Bir nder Tito, ada Bir lke Yugoslavya, stanbul, 1977. 130 - Norris, David A., In the Wake of the Balkan Myth, St. Martins process INC., New York, 1999 131 - Nye, Joseph, Yunanistan ve Balkanlar: Bir Frsat An, Yunan Paradoksu, ev. Blent Tanatar, Doan Kitaplk, stanbul, 1999. 132 - Ortayl, lber, Balkanlar ve Trkiyenin blgeye Ynelik Politikalar Sempozyumu, Aralk 1998 133 - Ostrogorsky, George, Bizans Devleti Tarihi, ev. Fikret Iktan, Ankara: Trk Tarih Basmevi, 1999. 134 - Ozankaya, Ycel, Osmanl mparatorluunda Dal syanlar, Ankara, 1983. 135 - el Bahareddin, Trk Kltrnn Gelime alar, stanbul, 1988. 136 - zel, Mustafa Stratejik ynetim ve Liderlik, z Yaynclk, stanbul, 1994. 137 - Pano, Nicholas C, Albania,1992 138 - Pavlovski, Jovan, Pavlovski, Misel, Facts About Macedonia, Skopje, 2004 139 - Pfaff, William, The Absence of Empire, The New Yorker, August 10, 1992 140 - Piekalkiewicz, Janusz, Krieg auf dem Balkan, 19401945, Mnih, 1984. 141 - Pitcher D.E., An Historical Geography of the Otoman Empire, (From earliest times to the end of sixteenth century), Lieden, 1972 142 - Plasari Ndrei, Strategy and Tactics of the Albanian Party of Labour in the National Liberation War, Naim Frasheri, Tirane, 1966 143 - Poulton, Hugh, The Balkans: Minorities and States in Conflict, Londra, Minority Rights Publications, 1994. 144 - Prifti Peter R., Socialist Albania since 1944: Domestic and Foreign Developments, Cambridge, 1978. 145 - Puto Arben and Stefanaq Polo, The History of Albania, from its origin to the present day, London: Boston and Henley, 1981. 146 - Radin, A. Michael, IMRO and Macedonian Question, skp, 1993

255 147 - Raymond Zickel and Walter R. Iwaskiw, Albania, A Country Study, Washington, 1992. 148 - Redhouse Yeni Trke-ngilizce Szlk, stanbul, 1968 149 - Ridgeway James, Yugoslavyas Ethnic Nightmare, Lawrance Hill Boks, Chicago, 1995. 150 - Rizaj, Skender Kosova ans Albanians Yesterday, Today and Tomorrow, Prishtina, 1992, s. 102 151 - Roderic, H. Davidson, Reform in the Ottoman Empire,18561876, Princeton, NJ,1963. 152 - Romania, Directory 1997, Bucharest, 1997. 153 - Ross, Colin, Im Balkan krieg, Munich, 1913. 154 - Sander, Oral Trkiyenin D Politikas, mge Kitabevi, Ankara, 1989. 155 - Schurman Jacop Gould, The Balkan Wars 19121913, Princeton: Princeton Universty Pres, 1914 156 - Schevill, Ferdinand A History of Balkans, From the Earliest Times to the Present Day, Dorset Pres, New York,1995. 157 - Shaw, Stanford J. and Ezel Kural Shaw, History of The Otoman Empire and Modern Turkey, vol 1. Cambridge: Cambridge Universty Pres, 1976,1977 158 - Shea, John, Macedonia and Greece: The Struggle to Define a New Balkan Nation, North Carolina, McFarland & Company, 1997. 159 - Shirer, William L, Nazi mparatorluu, ev. Rasim Gran Aaolu, stanbul, 1968. c.2. 160 - Singleton Esther, Turkey and the Balkan States, New York: Dodd, Mead and Company, 1908 161 - Skender Rizaj, Kosova ans Albanians Yesterday, Today and Tomorrow, Prishtina, 1992. 162 - Smith, Michael Llewellyn, Ionian Vision: Greece in Asia Minor 19191922, Londra, 1923. 163 - Soysal, smail, 1934 ve 1954 Balkan Paktlar, Berlin Antlamasndan Gnmze Balkanlar, ed. Mustafa Bereketli, stanbul, 1999. 164 - Soysal, smail - Kut, ule Dalan Yugoslavya ve Bosna Hersek Sorunu: Olaylar-Belgeler 19901996. stanbul: OBIV-ISIS, 1997 165 - Spykman, Nicolas J. ,Americas Strategy in World Pollitics, 1942.

256 166 - Stavrianos, L.S. The Balkans since 1453, New York: Holt, Rinehard and Winston, 1958. 167 - Stoianovich, T., A study in Balkan Civilization,(Bonzoi Studies in History), New York,1967. 168 - Sudetic, Charles, Albania, A Country Study, ed.Raymond Zickel, Walter R Iwaskiw, 1992 169 - imir, Bilal N., Trkiye-Arnavutluk likileri ( 19851988), ASAM yaynlar, Ankara, 2001. 170 - imir, Bilal, Bulgaristan Trkleri (18781915), Bilgi Yaynevi, Ankara, 1986. 171 - Redhouse Yeni Trke-ngilizce Szlk, stanbul, 1968 172 - Tekta, Nazm, Osmanl 1, adrdan Saraya, Burak yaynevi, stanbul, 1999. 173 - Temel Britannica, Ba editr, James Somerville, stanbul, 1992, c.19. 174 - Tezel, Yahya s. Cumhuriyet Dneminin ktisadi Tarihi (19231950), Ankara, Yurt Yaynevi, 1986. 175 - Tezkan, Ylmaz, Taar, M. Murat, Dnden bugne Jeopolitik, stanbul, 2002 176 - Thaden, Edward, Russia and the Balkan Allience of 1912, Univerty Park, Pennsylvania, 1965. 177 - Thammy Evans, Macedonia, Connecticut, 2004. 178 - Tindemans, Leo (Bkn), Bara ar, Uluslaras Komisyonun Balkanlar Hakkndaki Raporu, (ev.) zden Arkan, Sabah Kitaplar, stanbul, 1998. 179 - Todorov, N, The Balkan City, 14001900, Seattle, 1983. 180 - Touraine, Mariso, Altst olan Dnya, Ankara, mit Yaynclk, 1997. 181 - Tulac, Pars, Bulgaristan ve Trk-Bulgar likileri, Cem Yaynevi, stanbul, 1984. 182 - Turan, mer, The Turkish Minority in Bulgaria, Ankara, Trk Tarih Kurumu Basmevi, 1998. 183 - Trk Ansiklopedisi, Milli et. Basmevi, c.33, Ankara,1984. 184 - Trke, Mustafa ve lhan Uzgel (Der.), Trkiyenin Komular, mge, Ankara, 2002 185 - Trsan, Nureddin, Yunan Sorunu, Ankara, 1987. 186 - Uzgel, lhan, Balkanlarda Yeni Gelimeler ve Makedonya Sorunu, Nisan 1992 187 - Uzunarl, . Hakk Osmanl Tarihi, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, c.2 188 - lger, rfan Kaya, Balkan Gelimeleri ve Trkiye: 1990l Yllar, 21. yy.da Trk D Politikas, Ankara, Ocak 2004.

257 189 - lger, rfan Kaya Srplara Gre Kosova Sorunu Avrasya Dosyas, cilt 3, Sonbahar1996 190 - Vambery A., Der Ursprung der Mayyaren, Leipzig, 1982. 191 - Vasilev, A.A.. Bizans mparatorluu Tarihi 1,stanbul: 1943. 192 - Vickers, Miranda, Between Serb and Albanian, A History of Kosovo, London, 1998. 193 - Vickers, Miranda, James Pettifer, From Anarchy to a Balkan Identity, Albania, London, 1997. 194 - Vryonis, S., The Byzantine Legacy and Otoman Forms, Dumbarton Oaks Papers, No: 23-24, Washington DC., 1969. 195 - Vryonis, S., The decline of medieval Hellenism in Asia Minor and the process of Islamization from the eleventh through the fifteenth century, Berkeley, California, 1971. 196 - Vucunich, Wayne S., Conteporary Yugoslavia, Berkeley, op. 3282, Uni. Of California Pres, 1969. 197 - Watson, Hugh Seton, Eastern Europe Between The Wars 1918194, Cambridge: At the University Pres, 1946. 198 - Yeni Hayat Ansiklopedisi, Doan Karde Yayinlari, 6. Cild, stanbul, 1979 199 - Yeni Rehber ans., stanbul,1994. 200 - Yeni Trk Ansiklopedisi, Ba Redaktor, Ayvaz Gkdemir, tken Yayinlar, c.12, stanbul, 1985, 201 - Yerasimos, Stefanos, Milliyetler ve Snrlar, ev. : irin Tekeli, letiim Yaynlar, stanbul, 1994. 202 - Ylmaz, Trel Trkiye Arnavutluk likileri (1990 Sonras) Trk Hukuk Dnyas, S.2.Ankara, 2000 203 - Yunanistan Beyaz Kitab 2000, blm 3,2 204 - Ycel Yaar, Balkanlarda Trk Yerlemesi ve Sonular Bulgaristanda Trk Varl I, Ankara, 1987. 205 - Yksel, Mustafa, Trkiye, Yunanistan ve Avrupa Topluluu, stanbul, 1988. 206 - Zickel, Raymond, Walter R. Iwaskiw, Albania: A Country Study, Washington, 1994.

258

MAKALELER
1 - Aka, zzet, Balkanlardaki Gelimelerin Trkiyenin Dnya Dengesindeki Yerine Etkileri, 5. Askeri Tarih Semineri Bildirirleri -2, Deien Dnya Dengeleri inde Askeri ve Stratejik Adan Trkiye, Genelkurmay Basmevi, Ankara, 1997 2 - Akgnen, Oya, New Balances in The Balkans After The Bosnian Crisis, Tarihte Gney-Dou Avrupa: Balkanlarn Dn, Bu gn ve Sorunlar, Ankara Universitesi Dil Tarih-Corafya Fakltesi Yaynlar, Ankara, 1999. 3 - Akgnen, Oya, Mughisuddin, kinci Dnya Savandan Bu Yana Balkanlardaki Gelimeler ve Trkiye, 5. Askeri Tarih Bildirileri Semineri1, Deien Dnya Dengeleri inde Askeri ve Stratejik Adan Trkiye, Genel Kurmay Basmevi, Ankara, 1996 4 - Akin Sina, Melek Frat, ki Sava Aras Dnemde Balkanlar, Balkanlar, OBV yaynlar, stanbul,1993 5 - Akin, Sina, Factors Put Forward to Explain Independence Movements In The Balkans, Tarihte Gney-Dou Avrupa: Balkanolojinin Dn, Bugn ve Sorunlar, Ankara Universitesi Dil Tarih-Corafya Fakltesi Yaynlar, Ankara, 1999 6 - Aktar, Ycel, Osmanl Devletinin Ksa Srede Kuruluu ve Balkanlara Ksa Srede egemen Olutaki Baarsnn Nedenleri, Silahl Kuvvetler Dergisi, say 263, 1977, Genelkurmay Bakanl Basmevi, Ankara 7 - Aktepe Mnir, Osmanllarn Rumelide lk fethettikleri impe Kalas, EF Tarih Dergisi, Say:2, stanbul, 1950. 8 - Albania: State of the Nation, ICG, Balkans Report No. 111, 2001 9 - Athanassopoulou, E. Turkey and the Balkans: The View from Athens in The International Spectator, vol. XXIX NO.4 Oct-Dec. 1994 10 - Aydn, Mahir, Ariv Belgeleriyle Makedonyada Bulgar ete Faaliyetleri, Osmanl Aratrmalar, IX, 1989 11 - Aydn, Mahir, Prenslikten Kralla Byk Bulgaristan, Berlin Antlamasndan Gnmze Balkanlar, ed. Mustafa Bereketli, stanbul: Rumeli Vakf Kltr Yaynlar, 1999 12 - Bahariek, Abdulkadir, Souk Sava Sonras Dnemde Trkiyenin Balkanlar Politikas,19802003, Trkiyenin D, Ekonomik, Sosyal ve dari Politikalar, ed. Turgut Gksu, H.Hseyin evik, vd. stanbul,2003

259 13 - Baheli, Tzn, Trkiyenin Yunanistan Politikas, Trkiyenin Yeni Dnyas, Trk D Politikasnn Deien Dinamikleri, Alan Makovsky, Sabri Sayar, stanbul, 2000 14 - Balic, Smail, Bosnian Muslims: Historical Background and Present Conflicts, Balkans, A Mirror of the New International Order, ed. Gney Gksu Edoan, Kemal Saybal, stanbul, 1995 15 - Bakari, Vladimir Gerei gren ve Geliim Yolunu Gsteren nder, Der. Beyto Nobirdali, Bedri Selim, ada Bir nder Tito, ada Bir lke Yugoslavya, stanbul, 1977, 16 - Banac, Ivo, Nationalism in Serbia, Balkans, A Mirror of the New International Order, ed. Gney Gksu Edoan, Kemal Saybal, stanbul, 1995 17 - Barkan, mer Ltf, Rumelinin skn in Yaplan Srgnler, stanbul niversitesi ktisat Fakltesi Mecmuas 13, 1950 18 - Barkan, mer Ltf, Osmanl mparatorluunda bir iskn ve kolonizasyon metodu olarak srgnler, stanbul niversitesi ktisat Fakltesi Mecmuas, 11.13.16 (19491951). 19 - Barkan, O., Tarihi Demografi Aratrmalar ve Osmanl Tarihi, Trkiyat Mecmuas, stanbul, 1952-1953. 20 - Basil, Kondis , The Greek Minority in Albania, Lawrence A. Tritle (der.), Balkan Currents: Studies in the History, Culture and Society of a Divided Land, Los Angeles, Loyola Marymount University, 1998 21 - Batav erif, Osmanl mparatorluunun Yeniden Kuruluunda Rumelinin Katks, 9. Trk Tarih Kongresi, (Ankara 59 Eyll 1990) Kongreye Sunulan Bildiriler, Cilt 3, Ankara: Trk Tarih Kurumu Basmevi, 1994. 22 - Baydar, Nazif Balkanlardan G, Yeni Trkiye, say 16, Temmuz-Austos, 1997 23 - Beydilli K., Kk Kaynarcadan Ykla, ed. Ekmeleddin hsanolu, Osmanl Devleti Tarihi, C.1, stanbul, 1999 24 - Beydilli, Kemal, Balkanlarda Dnm Noktas 93 Bozgunu ve Sonras, Berlin Antlamasndan Gnmze Balkanlar, ed. Mustafa Bereketli, stanbul: Rumeli Vakf Kltr Yaynlar, 1999. 25 - Bora, Tanl, Turkish National Identity, Turkish Nationalism, Balkans, A Mirror of The New International Order, ed.by Gnay Gksu zdoan, Kemali Saybal, stanbul, 1995

260 26 - Blkba, Sha, Trkiyenin Yaknndaki Avrupa ile likileri; Avrasya Dosyas cilt:4, say 12, Ankara, 1998 27 - Bykolak, Kamil Mehmet, War of Projects: Turkish-Greek Rivalry in the Balkans in the Post Cold War Period, Turkish Review of Balkan Studies, Annual 98/99, stanbul, 1999 28 - Chernishev, Albert S., Balkans and Russia, ed. Gnay Gksu zdoan, Kemali Saybal, Balkans a Mirror of the New International Order, Marmara Universty Department of International Relations, stanbul, 1996 29 - Clarke J.F, Father Paisii and Bulgarian History Teachers of History, (ed.) H.S Hughes, Cornell Universty Press, 1954 30 - Clogg, Richard, Greece and The Balkans in 1990s Harry Psomiades, Stavros Thomadakis (Ed.), Greece The New Europe and The Changing International Order, New York, Pella, 1993 31 - Cokun, Birgl Demirta, Arnavutlukun D Politikas ve Balkanlarda Arnavut Sorunu, mer E. Ltem, Birgl Demirta Cokun (der.), Balkan Diplomasisi, Ankara, ASAM yaynlar, 2001 32 - Cokun, Birgl, Demirta Souk Sava Sonras Dnemde Bulgaristann D Politikas, Balkan Diplomasisi, ASAM, Ankara, 2000 33 - Coufoudakis, V., Grek Foreign Policy in the Post-Cold War Era: Issues and Challenges in Mediterranian Quarterly, vol.7 no. 3, Summer 1996. 34 - Couloumbis, T. A., Defining Greek Foreign Policy Objectives, Couloumbis ve Iatrides (EDS.), Greek-American Relations, A Critical Review, New York, 1980 35 - Crampton, Richard J, Bulgaria, 18781918 A History, East European Monographs, Boulder, New York, 1983 36 - Curuvija, Slavko, Torov, Ivan, The March to War (19801990), ed. Jasminka Udovicki, James Ridgeway, Yugoslavyas Ethnic Nightmare, Lawrance Hill Boks, Chicago, 1995 37 - Cyrill, Falls, The Balkan Wars, 19121913, History Today, 13: 9, Sept.: 1963. 38 - Danopoulos ve Chopani, Albanian Nationalism and Prospects for Greeter Albania in: Constantine P. Danopoulos and Kostas G. Messas (eds.) Crises in the Balkans, WestviewPress, 1997 39 - Duffy, Terence, Albania: Beyond the Hoxha Legacy, Kostecki, Zukrowska, Goralczyk (der), Transformations of Post-Communist States, Londra, Macmillan Press Ltd, 2000

261 40 - Edward A. Freeman, The Otoman Turks; Ester Singleton, Turkey and the Balkan States (As described by great writers), New York: Dodd, Mead Company, 1908. 41 - Emerson, Philip, The Geography of Current Events- The Balkan War, Journal of Geography, 11, 1912/1913 42 - Falls, Cyrill, The Balkan Wars, 19121913, History Today, 13: 9( 1963: Sept.) 43 - Feher, G., Turko-Bulgar, Macar ve Bunlara Akraba Milletlerin Kltr, (Culture of Turco-Bulgar, Magyar and Related Nations, Minutes of II nd Congress of Turkish History, 1937, 1943 44 - Frat, Melek, Souk Sava Sonras Yunan D Politikasnn Yeniden Biimleni Sreci, Trke Mustafa ve lhan Uzgel (Der.), Trkiyenin Komular, mge, Ankara, 2002 45 - Fichev, Ivan, Balkanskata voina 19121913, Preshivelitsi, Blezzhki dokumenti, Sofia, 1941. 46 - Foreign Broadcast Information Service, ( FBIS-WEU), 30 July 1992 47 - Freeman, Edward A., The Otoman Turks Ester Singleton, Turkey and the Balkan States (As described by great writers), New York: Dodd, Mead Company, 1908. 48 - Gencer, zcan, , Trk D Politikasnda Sreklilik ve Deiim: Balkanlar rnei, Kemal Saybal ve zcan Gencer (Der.), Yeni Balkanlar Eski Sorunlar, stanbul, Balam Yaynclk, 1997. 49 - Glenny, M. Heading Of f War in the Southern Balkans in Foreign Affairs, vol. 74 no.3, May-June 1995. 50 - Graham, Cameron, Jennifer Khor, National Notations: Former Yugoslavia, Peace Keeping and International Relations, Cilt: XXIV, No: 5, Sept/Oct 1995. 51 - Grel, kr S. Trk D Politikas 19191945 Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, stanbul, 1982 52 - Grkan, hsan, Balkanlar ve Trkiye, Balkanlar, Ortadou ve Balkan ncelemeleri Vakf Yaynlar, stanbul, 1993. 53 - Grkan, hsan, II. Dnya Sava Sonras Balkanlar, Balkanlar, OBV Yaynlar, stanbul 1993. 54 - Grkan, hsan, Trkiye Asndan Balkan Konusunun eitli Boyutlar, Balkanlar Ortadou ve Balkan ncelemeleri Vakf, stanbul, 1993.

262 55 - Grsoy Cevat R., Yugoslavya, Trk Ansiklopedisi, Cilt 32,Ankara, Meb Basmevi, 1984. 56 - Hagen, William W. The Balkans Lethal Nationalism Foreign Affairs, cilt 78. no: 4., 1994. 57 - Hall, Derek, Albanian Identity and Balkan Roles, Derek Hall, Darrick Danta (der.), Reconstructing the Balkans: A Geography of the New Southeast Europe, New York, Wiley John & Sons, 1996. 58 - Head C, On the Date of Justinian IIs Restoration, Byzantion, XXXXIX, 1970. 59 - Helmreich, E.C. Eastern Europe in the World History, Man, State and Society in East European History, Stephen Fischer-Galati, New York: Praeger Publishers, 1970. 60 - Heraclides, Alexis, Yunan-Trk Yumuamas (1999-...) : Bir lk nceleme; Trkiye-Yunanistan, Birgl Demirta Cokun, E. Kuruba, Eski Sorunlar Yeni Anlaylar, ASAM Yaynlar, Ankara, 2002. 61 - Hitchens, Marilyn Griox Germany, Russia and the BalkansPrelude to Nazi Soviet Non-Agression Pact, by Margo and Basko Milosavljevic, Macmillan, London, 1998. 62 - Hpken, Volfgang, Political Culture in the Balkan States During the nterwar Period, Balkans, A Mirror of the New nternational Order, ed.by Gney Gksu zdoan- Kemal Saybal, stanbul, 1995. 63 - Huey, Louis Kostanick, Balkan Demographic trends and population heartlands, , Aspects of the Balkans, ed.by Henrik Birnbaum and Sperus Urgonis, Mouton, 1972. 64 - Hunter, Shireen Bridge or Frontier? Turkeys Post-Cold War Geopolitical Posture The International Spectator, Cilt XXXIV, No:1, Ocak-Mart 1999. 65 - Jovanovic, Branka Prpa, The Making of Yugoslavia (18301945), ed. Jasminka Udovicki, James Ridgeway, Yugoslavyas Ethnic Nightmare, Lawrance Hill Boks, Chicago, 1995. 66 - nalck, Halil, Arnavutlukta Osmanl Hkimiyetinin yerlemesi ve skender Bey syannn Menei, Fatih ve stanbul, c.1 say 2, stanbul, 1953. 67 - nalck, Halil, Stefan Duandan Osmanl mparatorluuna: 15. Asrda Rumelide Hristiyan Sipahiler ve Meeleri, Melanges Fuad Kprl, stanbul, 1953.

263 68 - nalck, Halil, Otoman Methods of Conquest, Stadia Islamica 3, 1954. 69 - nalck, Halil, The Otoman decline and its effects upon the Reaya, Aspects of the Balkans, ed.by Henrik Birnbaum and Sperus Urgonis, Mouton, 1972. 70 - nalck, Halil, Trkler ve Balkanlar, Balkanlar, Ortadou ve Balkan ncelemeleri Vakf Yaynlar, stanbul, 1993. 71 - nalck, Halil, Mirasn anlam: Osmanl rnei, Derleyen Carl Brown, mparatorluk Miras, Balkanlarda ve Ortadouda Osmanl Damgas, stanbul, 2000. 72 - nalck, Halil, Osmanl Dneminde Balkanlar Tarihi zerinde Yeni Aratrmalar, Tarihte Gney-Dou Avrupa: Balkanolojinin Dn, Bugn ve Sorunlar, Ankara: Ankara niversitesi DTCF Yaynlar, 1999. 73 - Jovanovic, Branka Prpa-, The Making of Yugoslavia (18301945), ed. Jasminka Udovicki, James Ridgeway, Yugoslavyas Ethnic Nightmare, Lawrance Hill Boks, Chicago, 1995. 74 - Kai, Nesip, Arnavutluk Atatrk Nasl Deerlendiriyor, Atatrkn lmnn 50. yl Sempozyumu, Ankara,1998. 75 - Kahramanyol, Mustafa, Balkanlarda Mslmanlarn Dn, Bugn ve Yarn, Yeni Trkiye3, Trk D Politikas zel Says, Ankara, 1995. 76 - Kahramanyol, Mustafa Balkanlar ve Trkiye, Trkiyenin Varolma artlar Yeni Trkiye Cumhuriyeti zel Says, cilt 4, no:2324, Eyll-Aralk, 1998. 77 - Kandas, Thanasis, Greek Security Concerns, Kosta Tsipis (der.), Common Security Regimes in the Balkans, New York, East European Monographs, Boulder, 1996. 78 - Karaosmanolu, Ali Balkanlarn Nkleer Silahlardan Arndrlmas ve Trkiye, D Politika, Ankara, ubat 1994. 79 - Kirii, Kemal Refugees of Turkish Origin: Coerced mmigrants to Turkey, since 1945, International Migration, Cilt 34, no: 3,1996. 80 - Kirii, Kemal The End of the Cold War and Changes in Turkish Foreign Policy Behaviour, Foreign Policy, Cilt XVII, No:34, 1993. 81 - Kololu, Orhan, Osmanl Dneminde Balkanlar (13911918), Balkanlar, OBIV Yaynlar, stanbul, 1993. 82 - Kondis, Basil The Greek Minority in Albania, Lawrence A. Tritle (der.), Balkan Currents: Studies in the History, Culture and Society of a Divided Land, Los Angeles, Loyola Marymount University, 1998.

264 83 - Kostanick, Huey Louis, Balkan Demographic trends and population heartlands, Aspects of the Balkans, ed.by Henrik Birnbaum and Sperus Urgonis, Mouton, 1972. 84 - Kranidiotis ,Yannos, Greece and Co-operation Among The South-East European Countries, Thesis, Cilt 1., No:3, Sonbahar 1997 85 - Kullashi, Muhammet The Kosovo Problem and The Disintegration of Yugoslavia, Balkans, A Mirror of The New International Order, ed.by Gnay Gksu zdoan, Kemali Saybal, stanbul, 1995. 86 - Kut, ule,Turkey in The Post Comminist Balkans: Between Activism and Self Restraint, Turkish Review of Balkan Studies, C.3, 1996/1997. 87 - Kut, ule, Trkiyenin Balkanlar Politikas, Trkiyenin Yeni Dnyas: Trk D Politikasnn Deien Dinamikleri, Alan Makovsky, Sabri Sayar (der.), Bursa, Alfa Yaynlar, 2002. 88 - Kk, Cevdet, Balkan Savalar, slam Ansiklopedisi, cilt 5, Trkiye Diyanet Vakf, stanbul, 1992. 89 - Lani Remzi, Fabian Schmidt, Albanian Foreign Policy Between Geography and History, The International Spectator, Cilt 33, Say 2, Nisan-Haziran 1998. 90 - Lika, Lulzim, Albanias Ethnic Greeks Want Self-Rule, Reuters, 28 Ekim 1993. 91 - Luan, Omari, The Constitutional Changes and The Authonomy of Kosova, The Truth on Kosova, ed. Kristaq Prifti, Lefter Nasi, Luan Omari vd. Tirana, 1993. 92 - Luebbert, G.M Social Foundations of Political Order in nterwar Europe World Politics vol. 39, 1986. 93 - Mano Yasemin Dobra-, Albanian Democracy takes root amidst controversy, Regional Conflict and uncertainties, Turkish Review of Balkan Studies, annual 1916/97 3. ISIS, stanbul, 1997. 94 - Manea, Mihai, Souk Savatan Gnmze Romanya Diplomasisi, Balkan Diplomasisi, ASAM, Ankara 2001 95 - Mihailova, Nadezhda, Gneydou Avrupada Gvenlik ve Bulgaristann NATO Entegrasyonuna likin Politikas, NATO Dergisi, No:1, Bahar ,1998 96 - Mortimer, Edward Continent of Conflict Financial Times, 29 Temmuz 1992. 97 - Mutlu, Avni, Balkan Savandan karlan Dersler, Askeri Tarih Blteni, yl 10, Say 18, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etd Bakanl, Ankara: Genelkurmay Basmevi, 1985.

265 98 - National Archives, Washington DC, War Collage Division, General Correspondence, 19121920, Records Group 16559643, Binba T. Bentley Mottun raporu, 28 Temmuz 1910. 99 - Nikova, Ekaterina, Changing Bulgaria In The Changing Balkans, Balkans, A Mirror of The New International Order, ed.by Gnay Gksu zdoan, Kemali Saybal, stanbul, 1995. 100 - Omari, Luan, The Constitutional Changes and The Authonomy of Kosova, The Truth on Kosova, ed. Kristaq Prifti, Lefter Nasi, Luan Omari vd. Tirana, 1993. 101 - Oran, B. , Trkiyenin Balkan ve Kafkas Politikas, SBF Dergisi, cilt: 50, No:12, Ocak-Haziran 1995. 102 - zaydn, A. Taha Bulgaristanda Trk-slam Eserleri, Vakflar Dergisi, S. 17, Ankara, 1983. 103 - zcan, Gencer Trk D Politikasnda Sreklilik ve Deiim: Balkanlar rnei, Kemal Saybal ve zcan Gencer (Der.), Yeni Balkanlar Eski Sorunlar, stanbul, Balam Yaynclk, 1997. 104 - zer, E. Concept and Prospects of BSEC in Foreign Policy Review, vol. XX., No: 1-2, 1996. 105 - znder, Cihat, Halim avuu, Bat Trakya Trk Aznl, Yeni Trkiye, say 16, Temmuz-Austos, 1997. 106 - Papocosma, S.V., More Than Rocks: The Aegeans Discordant Legacy in Mediterranean Quarterly, vol.7, no.4,Fall 1996. 107 - Pfaff,William, The Absence of Empire, The New Yorker, August 10, 1992. 108 - Plasari Ndrei, Strategy and Tactics of the Albanian Party of Labour in the National Liberation War, Naim Frasheri, Tirane, 1966. 109 - Poulton H. Playing the Kinship Cards- in The Balkans in Transition. vol. 2 no. 12, 14 June 1996. 110 - Prifti , Kristaq, Marenglen Verli Aspects of the economic situation of Kosova (1980-1989), The Truth on Kosova, ed. Kristaq Prifti, Lefter Nasi, Luan Omari vd., Tirana, 1993. 111 - Pulaha, Selami The Albanians in Kosova in the 12th-18th centuries, The Truth on Kosova, ed. Kristaq Prifti, Lefter Nasi, Luan Omari vd., Tirana, 1993. 112 - Reber, Kamuran Avrupa Savunma ve Gvenlik Perspektifinde TrkiyeBulgaristan likileri, Balkanlardaki Trk Kltrnn Dn, Bugn, yarn, Uluda niversitesi Yaynlar, Bursa, 2002.

266 113 - Sander O, The Balkan and Black Sea Cooperation, SBF Dergisi, Cilt 49, say 34, 1994. 114 - Sander O, Turkey and the Organization for Black Sea Economic Cooperation in K. H. Karpat (ed.) Turkish Foreign Policy: Recent Developments Madison, Wis.: University of Wisconsin Press, 1996. 115 - Sander, Oral Turkish Foreign Policy: Forces of Continuity and of Change, Turkish Review Quartely Digest, Cilt 7,K, 1993. 116 - Sander, Oral Turkish-Bulgarian Relations, Foreign Policy Institute, Cilt 12, No:34, 1986, 117 - Sevim, Sezai, Trklerin Rumeliye lk Geileri ve skn Faaliyetleri, Balkanlarda Trk Kltrnn Dn-Bugn-Yarn, Yayna Hazrlayan Dr. Hasan Basri calan, Bursa, 2002. 118 - Skiotis, Dennis N. Ali Pashas last gamble, Hellenism and the Grek war of liberation, (18811830): Continuity and Change, Diamandouros, Selanik: 1976. 119 - Smith, Helena, Old Tensions Rekindled in Albania, The Guardian, 29 Ekim 1993. 120 - Soysal, smail, Gnmzde Balkanlar ve Trkiyenin Tutumu (19891992), Balkanlar, Ortadou ve Balkan ncelemeleri Vakf Yaynlar, stanbul, 1993. 121 - Snmezolu, Faruk Trkiye-Yunanistan likileri ve Kbrs, Deien Dnya ve Trkiyenin D Politika Gndemi, ed. Murat Metinsoy, Mustafa Erolu, stanbul, 2004. 122 - St. Danev, Kabinett D-r. St Danev 19011903 godina, Rodina III 4, 1994. 123 - Sullivan M. Mending Relations with Greece in Transition, vol. 1, no te 21,25 August 1995. 124 - Tepavac Mikro, Titos Yugoslavia, ed. Jasminka Udovicki, James Ridgeway, Yugoslavyas Ethnic Nightmare, Lawrance Hill Boks, Chicago, 1995. 125 - The War in the Balkan Peninsula, Royal United Service Institution, Joyrnal, 57 part 1, Jan/June, 1913. 126 - Tokay, Gl, Makedonya Sorunu, Berlinden Bkree 18781913, Berlin Antlamasndan Gnmze Balkanlar, ed. Mustafa Bereketli, stanbul: Rumeli Vakf Kltr Yaynlar, 1999. 127 - Tsardanidis Charalambos, Evangelos Karafokatis, Greeces Economic Diplomacy Towards the Balkan Countries, Perceptions, cilt V, No. 3 SeptemberNovember 2002.

267 128 - Tsouderos, Virginia, Greek Policy and the Yugoslav Turmoil, Mediterranean Quarterly, Cilt IV, No: 2 Bahar 1993. 129 - Turan, Sibel, Trk D Politikasna Yn Veren Etkenlerin Inda TrkBulgar likilerinin Yeri ve nemi zerine Bir nceleme 19232004, Osmanl ve Cumhuriyet Dnemi Trk-Bulgar likileri Bildiriler, Osmangzi niversitesi, stanbul, 2005. 130 - Trkiye Stratejik Aratrmalar ve Eitim Merkezleri (TRKSAM), Trk Tarihi Dergisi, Trk Tarihi Dergisi (TTD), say 38, Mart, 2000. 131 - Trel, Ylmaz, Trkiye Arnavutluk likileri (1990 Sonras) Trk Hukuk Dnyas, S.2.Ankara, 2000. 132 - Trke, Mustafa Trkiye-Avrupa likilerinde Balkanlar Faktr ve Yeni Eilimler,Trkiye ve Avrupa (yay. hz.) Atilla Eralp, mge Kitabevi, Ankara, 1997. 133 - Udovicki Jasminka, The Rise and Fall of the Balkan Idea, ed. Jasminka Udovicki, Ridgeway James, Yugoslavyas Ethnic Nightmare, Lawrance Hill Boks, Chicago, 1995. 134 - Uryonis Speros, Religious Changes and patterns in the Balkans, 14th- 16th centuries, Aspects of the Balkans, ed.by Henrik Birnbaum and Sperus Urgonis, Mouton, 1972. 135 - Uzgel, lhan , Doksanlarda Trkiye iin Rekabet ve Bir birlii Alan Olarak Balkanlar, Gencel, zkan ve ule Kut (Der.), En Uzun On Yl, stanbul,2000. 136 - Uzgel, lhan, Balkanlarla likiler, Baskn ORAN (ed.), Trk D Politikas, Kurtulu Savandan Bu gne Olaylar, Blgeler, Yorumlar, Cilt. II, stanbul, letiim Yaynlar, 2001. 137 - Uzgel, lhan, Kosova Politics of Nationalism and The Question of nternational Intervention, Turkish Revew of Balkan Studies, Annual 98/99, stanbul, 1999. 138 - Uzgel, lhan Trkiye ve Balkanlar: stikrarn Salanmasnda Trkiyenin Rol, Gnmzde Trkiyenin D Politikas, ed. Barry Rubin, Kemal Kirii, stanbul, 2002. 139 - lger, rfan Kaya Balkan Gelimeleri ve Trkiye: 1990l yllar, Trk D Politikas, (ed.) dris Bal, Noel Yaynlar, Ankara, 2004. 140 - lger, rfan Kaya Srplara Gre Kosova Sorunu Avrasya Dosyas, cilt 3, Sonbahar, 1996. 141 - nal, Hasan Arnavutluk yice Yunanistana Kayyor, Zaman, 9 Ocak 1998

268 142 - nal, Hasan Balkanlarda Son Askeri ve Siyasi Durum1 Yeni Trkiye D Politika zel Says, cilt 1, No.3, Mart-Nisan, 1995. 143 - nal, Hasan Balkanlarda Arnavur Sorunu, Avrasya Dosyas, lkbahar-Yaz, say:12, 1998. 144 - Uryonis, Speros, Religious Changes and patterns in the Balkans, 14th- 16th centuries, Aspects of the Balkans, ed.by Henrik Birnbaum and Sperus Urgonis, Mouton, 1972. 145 - Vasileva, Darina Bulgarian Turkish Emigration and Return, International Migration Review, Cilt 26, No:2, 1992. 146 - Veremis, Thanos, A Greek View of Balkan Developments, Kevin Featherstone, Kostas Ifantis (Der.), Greece in a Changing Europe, Manchester University, Manchester-New York, 1996. 147 - Vryonis, S. The Byzantine Legacy and Otoman Forms, Dumbarton Oaks Papers, No: 23-24, Washington DC., 1969. 148 - Wittek, P.: Yazdji Oghlu on Christian Turks Bulletin of the School of Oriental African Studies, Saltukname Metni. Fahir Z: Saltukname I-VII. Harvard Uni. Pres. Printed Office, 1976. Zikreden Kaynak Halil nalck: Trkler ve Balkanlar Balkanlar Semineri, Ortadou ve Balkan ncelemeleri Vakf, stanbul, 1993. 149 - Yasemee, F.A.K. Nationality in the Balkans: The Case of Macedonians, Balkans, A Mirror of the New International Order, ed. Gney Gksu Edoan, Kemal Saybal, stanbul, 1995. 150 - Ycel, Yaar Balkanlarda Trk Yerlemesi ve Sonular Bulgaristanda Trk Varl I, Ankara, 1987. 151 - Zachariadis Nickolaos, Is the Former Yugoslavia Republic of Macenonia a Security Threat to Greece , Mediterranian Quarterly, Cilt VI, No: 1, K 1994.

269

GAZETELER
1 - Birlik Gazetesi, skp, 14 Mart 1995 2 - Milliyet, 25 Ekim 1995 3 - Turkish Daily News, 2 April 1994 4 - Turkish Daily News, 5 April 1994 5 - Zaman, 9 Ocak 1998 6 - The Guardian, 29 Ekim 1993 7 - Financial Times, 29 Temmuz 1992

270

WEB SAYFALARI
1 - http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2004 /01/040109_yunanistan_rehber.shtml 2 - www.cia.gov/publications/factbook/geos/al.html 3 - http://europa.eu.int/comm/external_relations/ 4 - http://nic2.hawaii.net/ethnolog/eth.cgi/Greece 5 - http://lgi.osi.hu/country_datasheet.php?id=42 6 - http://www.balkantimes.com/html2/turkish/country_info_bulgaria.htm# geography#geography 7 - http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2004 /01/040109_yunanistan_rehber.shtml 8 - http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/hr.html 9 - http://www.mfa.grl 10 - www.rand.org 11 - http://www.tika.gov.tr/Dosyalar/Bosna%20Hersek.doc 12 - http://www.tika.gov.tr/Dosyalar/Romanya.doc 13 - http://www.tika.gov.tr/Dosyalar/Romanya.doc 14 - http://www.smileinternational.org/gif/Map-Balkans-WR.gif

271

ZGEM
1977 stanbul doumluyum. lk ve Orta renimimi stanbulda

tamamladktan sonra 1994 ylnda lisans renimi iin Orta Dou Teknik niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Tarih Blmnde girdim. 2000 ylnda bu blmden mezun oldum. Yksek Lisans Eitimimi Gebze Yksek Teknoloji Enstits, Milli Gvenlik Stratejileri blmnde 2006 ylnda tamamladm. Hala Milli Eitim Bakanlnda Mdr Yardmcs grevinde meslek hayatm devam ettirmekteyim.

272

EKLER EK 1 BALKANLAR- G YOLLARI 514

514

Orhan Kololu, Osmanl Dneminde Balkanlar, OBV Yaynlar, stanbul, 1993, s.47

273

EK 2 BALKANLARDAN GLER

Sadece 18771878 harbinden 1896ya kadar ounluu Balkanlardan olmak zere Anadoluya 1.015.015 kii g etmitir. Gler: 18771878 harbinde 1 milyondan fazla, 1880de 200.000, Balkan Harbine kadar ylda 56 bin, Balkan Harbi sonu 440.000, 19231960 aras 1.204.205 (374.478 Bulgaristandan, 12.351 Romanyadan, Trkistandan, 269.101 16.993 Yugoslavyadan, snan dier 407.788 Yunanistandan, aras 2.128 130.000 Trkler) 19601980

Bulgaristandan, 36.808 Yugoslavyadan, 1974 Kbrs Bar Harekt sonras Bat Trakyadan 20.000, 1972de Bulgaristandan 300.000 kii g etmitir 515

515

Nazif Baydar, Balkanlardan G, Yeni Trkiye, say 16.,s.1767

274

EK 3 Atatrk Dneminde Trkiye le Balkan lkeleri Arasnda mzalanm Olan Balca Anlamalar (1923 1938)516
1923: Trkiye-Yunanistan Ahali Mbadelesine Dair Anlama 1923: Trkiye-Yunanistan Sivil Tutuklularn ve Sava Esirlerinin Mbadelesine Dair Anlama 1923: Lozan Bar Antlamas ve ekleri 1923: Trkiye-Arnavutluk Dostluk Antlamas 1923: Trkiye-Arnavutluk Tabiiyet Anlamas ve kamet (Oturma) Szlemesi 1925: Trkiye-Bulgaristan Dostluk Antlamas ve kamet (Oturma) Szlemesi 1925: Trkiye-Yugoslavya Bar ve Dostluk Antlamas 1927: Trkiye-Arnavutluk Konsolosluk Szlemesi 1927: Trkiye-Bulgaristan Ticari Mods Vivendi 1928: Trkiye-Bulgaristan Ticaret ve Sayrisefain (Deniz Ulatrma) Antlamas 1928: Trkiye-Romanya Ticari Mods Vivendi 1929: Trkiye-Bulgaristan Tarafszlk, Uzlama, Adli zm ve Hakemlik Antlamas 1929: Trkiye-Romanya kamet, Ticaret ve Seyrisefain (Deniz Ulatrmas) Anlamas 1930: Trkiye-Bulgaristan Ticaret ve Seyrisefain Antlamas 1930: Trkiye-Yunanistan Dostluk, Tarafszlk, Uzlama ve Hakemlik Antlamas 1930: Trkiye-Yunanistan kamet Ticaret ve Seyrisefain Anlamas 1930: Trk-Yunan Bahri Kuvvetlerin Tahdidi Protokol (30 Ekim 1930 Tarihli Dostluk Bitaraflk, Uzlama ve Hakem Muahedenamesine Ek). 1933: Trkiye-Yunanistan Samimi Antlama Pakt 1933: Trkiye-Romanya Dostluk, Saldrmazlk, Hakemlik ve Uzlama Antlamas

275 1933: Trkiye-Romanya Ticaret Szlemesi 1933:Trkiye-Yugoslavya Dostluk, S aldrmazlk, Adl Yardmlama, Hakemlik ve Uzlama Antlamas 1933: Trkiye-Yugoslavya Mitekabil Mutalebatn Tesfiyesine Mteallik tilafname 1933: Trkiye-Bulgaristan Baytar (Veteriner) Szlemesi 1933: Trkiye-Bulgaristan deme (Tediyeleri Tanzim eden) Anlamas 1934: Trkiye-Yugoslavya Ticaret Anlamas 1934: Trkiye-Yunanistan Kliring Anlamas 1934: Meri Nehrinin ki Sahilinde Su Tesisatnn Dzenlenmesine Dair Trkiye-Yunanistan lamnamesi 1935: Trkiye-Yunanistan Kliring Anlamas 1935: Trkiye-Romanya Ticaret ve Kliring Szlemesi 1935: Trkiye, Romanya, Yugoslavya ve Yunanistan PTT dareleri arasnda Posta ve Telekomnikasyon Alannda Birlikte alma in zel Uzlama 1936: Trkiye, ekoslovakya, Romanya, Yugoslavya ve Yunanistan PTT Servisleri Arasnda birlii in zel Dzenleme 1936: Dobruca Trklerinin Gyle lgili Trkiye-Romanya Anlamas 1936: Trkiye-Yugoslavya kamet Szlemesi 1936: Trkiye-Yugoslavya Ticaret ve Seyrisefain Anlamas 1937: Trkiye-Yunanistan Kaaklnn Men ve Takibi Mukavelenamesi (Szlemesi) 1938: Balkan Pakt Devletleri le Bulgaristan Arasnda Antlama 1938: Trkiye-Yunanistan Arasnda 1935 Kliring Anlamasna Ek Protokol 1938: Trk-Yunan Anlamas 1938: Trkiye-Romanya Ticaret ve Tediye (deme) Anlamas

Bilal imir, Balkanlar ve Trkiye, Balkanlardaki Trk Kltrnn Dn Bugn, Yarn, Bursa 2002, s.39-40

516

276

EK 4 Balkanlara Al Dnemi 13521450 Aras

Balkanlarda na Edilen Osmanl Eserleri517


Orhan Bey Dneminde, Bolayr-: 1 cami, 1 trbe Ezine- 1 cami, 1 zaviye, 1 trbe Ferecik- 1 cami Filibe- 1 kpr Malkara- 1 cami Olarak toplam sekiz eser yaplmtr. 4 cami, 2 trbe, 1 zaviye (misafirhane), 1 kpr. I. Murat Dneminde, Edirne- 3 cami, 1 hamam, 1 imarethane (aevi), 1 saray Filibe- 1 cami Gelibolu- 1 cami, 1 saray psala- 1 cami tip- 1 cami, 1 medrese Ni- 1 cami Siroz- 1 cami, 1 hamam, 1 kervansaray Olarak toplam 9 cami, 2 saray, 2 hamam, 1 imarethane, 1 medrese ve 1 kervansaray ina edilmitir. Yldrm Bayezt Dneminde, Dimetoka- 1 saray, 1 medrese, 2 hamam, 2 zaviye (aevi) Drama- 1 cami Edirne- 4 cami, 1 imaret, 1 kervansaray, 2 hamam
Sezai Sevim, Trklerin Rumeliye lk Geiler ve skan Faaliyetleri, Balkanlardaki Trk Kltrnn Dn, Bugn, Yarn, Bursa,2002 s.47-49
517

277 Eskizara- 1 hamam Ezine- 1 mescit, 1 hamam, Gmlcine- 1 mescit, 1 imaret, 1 hamam Nibolu- 1 cami Poyrack- 1 cami, 1 hamam Serez- 1 zaviye (aevi), 1 imaret Silistre- 1 cami Trnova- 1 cami Vize- 1 zaviye Toplam 11 mescit cami, 8 hamam, 1 saray, 4 zaviye, 3 imarethane, 1 medrese, 1 kervansaray olarak 29 eser ina edilmitir. Celebi Mehmet Dneminde, Dimetoka- 2 cami Edirne- 6 cami, 1 bedesten, 1 zaviye Gelibolu- 2 cami Karaferye- 2 cami Kesriye- 1 cami Toplam 13 cami, 1 bedesten, 1 zaviye olarak 15 eser ina edilmitir. II. Murat Dneminde, irmen- 1 cami, 1 hamam, 1 zayiye Dimetoka- 1 cami Edirne- 46 cami, 8 medrese, 9 hamam, 7 han, 2 mektep, 5 imaret, 3 trbe, 1 tekke Filibe- 1 cami, 1 medrese, 1 imaret, 1 trbe Gelibolu- 10 cami, 1 medrese, 5 hamam, 6 han, 1 zaviye, 1 imaret, 3 trbe Hasky- 1 cami, 1 hamam, 1 imaret, 1 kervansaray Galya- 1 han necik- 1 cami, 1 hamam Karlova-1 cami Yenive Zara- 3 cami, 1 hamam, 1 mektep Kayapa- 1 zaviye Kzdalk- 2 medrese, 1 1 hamam, 1 kervansaray, 2 cami Kilisecik- 1 cami Kosova- 1 cami Malkara- 1 cami, 2 medrese, 2 hamam, 1 han, 1 imaret, 1 kervansaray

278 Yarbolu- 1 hamam Manastr- 1 cami, 1 medrese, 1 imaret Nibolu- 1 cami Selanik- 1 cami Trhala- 3 cami, 2 zaviye, 1 mektep Serez- 1 hamam Uzunkpr- 1 cami skp2 cami, 1 medrese, 2 hamam, 1 han Vidin- 1 cami, 1 hamam Vize- 1 cami Toplam 80 cami (46 Edirne), 26 hamam (9 Edirne), 20 medrese, 10 imarethane, 6 zaviye-tekke, 19 han-kervansaray, 7 trbe olarak 168 eser ina edilmitir. Orhan Gazi- 8, I. Murat- 16, Yldrm Bayezt- 29, elebi Mehmet15, II. Murat- 168 olmak zere toplam 236 eser ina edilmitir. Tm zamanlarda 3 bin ksur (3399) dur.

279

EK 5 BALKANLAR518

518

http://www.smileinternational.org/gif/Map-Balkans-WR.gif

You might also like