1

MHMMD FZUL

SRLR
ALTI CLDD I CLD

RQ-QRB BAKI2005

Bu kitab Mhmmd Fzuli. srlri. Alt cildd. I cild (Bak, Azrbaycan nriyyat, 1996) nri sasnda tkrar nr hazrlanmdr Trtib edni: Redaktoru: Hmid Arasl Teymur Krimli

894.3611 - dc 21 AZE Mhmmd Fzuli. srlri. Alt cildd. I cild. Bak, rq-Qrb, 2005, 400 sh. Azrbaycan-trk erinin tacidar Mhmmd Fzuli rq xalqlarnn dbiyyatna qvvtli tsir gstrn dahi bir sntkardr. Xaqani, Nizami, Rumi, Nsimi, Yunus mr, Nvai kimi lmz airlr srasnda zmtl dayanan Fzulinin erimizd yeri ucalardan ucadr. Yaxn v Orta rq lklrinin he birind ondan sonra onun sviyysind air yetimmidir. Bu gn d erin dan yerind Fzuli ahndan bdi am yanr!.. sil airlr hl d ilham ran bu ahn, bu amn odundan yandrrlar. Fzulinin ad da ilahi haly brnn v Islamda mqdds saylan imzadan gtrlbdr Mhmmd; htta doulduu yer dnyada n byk ziyart nvanlarndan biridir Krbla. Qbri d Imam Hseyn trbsinddi... Eq beiyind paklqla trbiylnn, szn flsfi mnasnda mhbbt v dinin, dnya miqyasnda bnzrsiz bir eq tliminin banisi filosofu v airi olan Fzuli btn dvrlrin n byk aiqidir... srlrinin tqdim olunan birinci cildi XVI srin btn Yaxn v Orta rqind bdii nnd tkkl tapan mumi, vahid trk dili mkannn bu byk mllifinin azrbaycanca olan lirik irsini hat edir. Fzuli ana dilind yaratm olduu bu Divan boyu airliyindn yox, aiqliyindn bhs ar, byk slflrini airlrin deyil, aiqlrin arasnda tapr...

ISBN 9952-418-50-4 RQ-QRB, 2005


FZUL DVANININ LYAZMALARI V NR HAQQINDA
Fzuli srlrinin oxuculara tqdim olunan birinci cildi airin Azrbaycan dilind olan lirik irsini hat edir. Dahi airin oxchtli zngin yaradclnda lirika mhm yer tutur. Fzuli klassik erin, demk olar ki, btn nvlrind srlr yazm, flsfi-ictimai tutumuyla yana poetik dyri il d lmz snt nmunlrinin mllifi kimi tannmdr. airin xsusn ana dilind yaratm olduu Divan trk dili anlalan lklrd yaylm, mhbbtl oxunaraq trk xalqlarnn dbiyyatlarna qvvtli tsir gstrmidir. Fzuli znn qlb almindn xbr vern lirik eirlri, xsusil qzllrind saf, tmiz bir qlbin inc, kvrk duyular, lvi bir mhbbtin hycanlarn ifad edir, oxucusunu bdii szn qdrtil sehirlyib dnmy, z mnliyini, kainat, hyat gzlliklrini drk etmy arr, dostlua, mhbbt sslyir. Fzuli btn dnyaya aiq nzri il baxr, mhbbti kainatn yaranmasnn sas sanr. Shrin almasnda, gnin domasnda, baharn gliind, blbln nalsind bir mhbbt duyur, btn bunlar mhbbt dili il izah edir. Fzuli qzllri hm d flsfi-irfani sciyy dayr. lahi bir nginlik duyulan bu qzllrd hli-hqqin Tanrya mhbbti d zaman-zaman z ksini tapr. Btvlkd is mumi ruhu il Fzuli erind mhbbt insanlar bir-birin yaxnladran, dostluq, mehribanlq, fdakarlq, smimiyyt yaradan mqdds bir qvvdir. O, insana gzlliyi duyma, drk etmyi yrdir, daxiln tmizliy, xsi varlndan bel kemy, qorxmazla svq edir. Bu cht Fzuli qzllrind o qdr bdii, smimi v aydn ifad olunmudur ki, xalq hikmti v xalq zkasnn qdrti il alanm bu knl nmlrini oxuyan v ya dinlyn hr ks qlbind bir saflq, xeyirxahlq, hyata mhbbt, insana v onun maddi v mnvi gzlliyin hrmt duyularnn qvvtlndiyini hiss edir Tqdim olunan cild airin elm almin mlum olan trkc Divannn n qdim nsxsi sasnda hazrlanb, sonrak Divanlar v nrlrl mqayis edilmidir. Mlumdur ki, Fzulinin z lyazmalar biz glib atmamdr. Htta air trtibisi olduu Divanda bel btn qzllrini toplaya bilmmidir. Bunu airin z Divanna yazd dibadn aydn grmk mmkndr. Fzuli srinin dibasind yazd qzllri bir Divan klin salmaq istdiyini qeyd etdikdn sonra, mxtsr Divan trtib etdiyini gstrir: Naar mhmilietibarimd bu ibar lazmdr dey, zmani-tfuliyytimd sadir olub, mtfrriq olan qzllrdn bir mxtsr Divan cm etmk slahin grdm. V ol vqtd mndn iltimasla alanlardan iltimasla alb surti- cmi ixtisar zr itmam yetirdim. airin hrti, srlrinin srlr boyu sevil-sevil oxunmas xsusil, qzllr mcmusi olan Divannn saysz-hesabsz adamlar trfindn krlm nsxlrl yaylmasna sbb olmudur. Odur ki, rq lyazmalarnn saxland dnya muzey v kitabxanalarnn hamsnda Fzuli srlrinin mxtlif lyazmalar vardr. Lakin Fzulinin z xtti il yazlm srin hllik tsadf edilmmidir. Fzulinin z xtti il yazlm klliyyat XVII srin vvllrind Sfvilrin saray kitabxanasnda varm. Bunu ah Abbasn (1587-1629) kitabdar Sadq by farn (Sadiqinin) Mcml-xvas srind verdiyi mlumata sasn txmin etmk olur.

Sadiqi Fzulidn bhs edrkn: Txminn otuz bin beyt ar bar kim, bu hqir z xtti bil mtali qldm1 deyir ki, bu da Fzuli srlrinin saray kitabxanasnda olduunu txmin etmy imkan verir. Dnya muzeylrind olan Fzuli Divanlar irisind qdim tarixi olan bitkin nsxlr ox azdr. Fzuli lyazmalar haqqnda mlumat vern prof. Y.E.Bertels mhur muzeylrd olan lyazmalarn bel tsvir edir: Fzuli srlrinin lyazmalar olduqca oxdur. Demk olar hr bir byk kitabxanada onun srlrindn bir ne nsx vardr. Msl yalnz bu lyazmalarnn keyfiyytinddir. Mn, demk olar ki, btn Avropa kitabxanalarnn kataloqlarn gzdn keirmi v aadaklar mahid etmim. Avropada airimizin yeddi srinin 41 lyazmas vardr: zahirn bu say oxdur, lakin bunlardan 13- nqsanl v yalnz 9-u tarixlidir; bel ki, hmin lyazmalarndan XVII sr, biri XVIII sr v ikisi XIX sr aiddir. Sonra Bertels Sankt-Peterburq rqnaslq Institutunda olan yeni Fzuli klliyyatnn tsvirini verir v hicri 997-ci (miladi 1589-90) ild yazld tsdiq olunan bu klliyyatn dnya muzeylrind olan Fzuli lyazmalarnn n qdimi v n mkmmli olduunu sylyir. Bu mlumatdan aydn olur ki, mhur muzeylrd saxlanlan Fzuli lyazmalar irisind n qdimi Sankt-Peterburq nsxsidir. Bu nsxni tsvir edn Bertels eyni zamanda katibin rb v Azrbaycan mtnlrini farscaya nisbtn yanl krdyn d qeyd edir. Buna gr d elm almin mlum olan Fzuli Divanlarnn n etibarls hesab edilck bu nsxni d tnqidi mtn hazrlamaq n sas gtrmk mmkn deyildir. Lakin Azrbaycan Elmlr Akademiyasnn lyazmalar nstitutunda saxlanlan bir Fzuli Divan elm almin mlum Fzuli lyazmalar irisind n qdim nsxdir. Hmin nsx fonda mrhum Salman Mmtaz trfindn balanmdr. 2062 -li bu lyazmas 65 vrqdn ibartdir; hcmi 26,2 x 15, 2 sm-dir. Hr shifd 20 misra vardr. Qaln, sarmtl kazda yazlmdr. Mtn zr haiy irisin alnmdr. Nstliq xttildir. Diba v qzllr birbirindn ayrlr. Hr ikisi kiik, zrif naxl bzkl balanr. ox mkmml olan bu nsx yax saxlanmdr. Lakin bir sra shiflrd bzi yerlr tin oxunur. Iki yerd tarix vardr. Birinci tarix dibanin, ikinci tarix is Divann sonundadr. Dibanin sonundak tarix beldir: Tmam od dibaeyi-divani-Fzuli fi yovmis-salisi hri mhrrmlhram min huri snyi sbi tisini tismi (trcmsi: Fzuli Divannn dibasi doqquz yz yetmi yeddinci ilin mhrrml-hram aynn nc gn tamam oldu). Bu, katibin Divan 1569-cu il iyun aynda baladn aydnladrr. Son tarixd katibin ad da mlum olur: Tmmt hzl-kitab bivni inayti mlikil vhhab la ydi Mhmud ibni Davud-l-Uluyvi, hir bis-Sidi qfr-l-lah v li-valideynihi v hsn ileyhima v alihi fi vaxiri rcbilmrccb, snti smanin v tisi mi-980 (trcmsi: Bu kitab Allahn mrhmtindn rcbl-mrccb aynn axrnda, doqquz yz skkizinci id Sidi lqbil mhur Mahmud ibn-Davud lunyvi li il qurtard. Allah onu v onun valideynini balasn v onlara cr versin). Bu stirlr hm d lyazmasnn 1572-ci ilin noyabrnda bitdiyini gstrir.

Sadiqi. cl-xvas, sh.21. Sankt-Peterburq rqnaslq Institutunda olan lyazasnn fotosurti.

1

Demli, hmin nsx elm almin mlum olan Fzuli Divanlarnn n qdimi olub, airin vfatndan 16 il sonra yazlmdr. Lakin bu nsx tkc qdimliyi il deyil, z mkmmlliyi v dzgnly il d dnyada n nadir nsxdir. Bu nsxnin hmiyytini daha aydn tsvvr etmk n onu Fzulinin ap olunmu Divanlar v foto surti limizd olan Sankt-Peterburq nsxsi il mqayis edk. Fzuli srlri stanbul , Tbriz, Daknd v Misird dflrl ap olunmudur. Bu kitablarn oxu Klliyyati-divani-Fzuli, bzilri Divani-Fzuli, Divani-Fzuli m Leyli v Mcnun adlar, bzn d tkc Leyli v Mcnun ad il nr edilmidir. Lakin biz bunlarn hamsn deyil, n son v tannm bir nsxni nzrdn keircyik. Bu nsx 1924-c ild M.F.Kprlzadnin mqddimsi il ap olunmu Mshhhi-klliyyati-divani-Fzulidir. Mqayisdn vvl bel bir chti d qeyd etmk lazmdr ki, 1328-ci (1910-cu) ild lbizad Mhmmd Mnir Dastaninin nr etdiyi klliyyatn mtni sla dyidirilmdn bu apda tkrar olunmudur. Ona gr d ap n gstrcyimiz nqsanlar eynil lbizad nrin d aiddir. Baqa nsxlri is yeri gldikc xatrlatmaq lazm glckdir. Bizim nsxd olan qzllrdn 30-u Sankt-Peterburq nsxsind, 11-I stanbul apnda, 5-i Tbriz v 32si Daknd apnda yoxdur. Gstrdiyimiz tkc bu xsusiyytlr limizdki nsxnin elm almin mlum Fzuli Divanlar irisind mkmml nsx olduunu tsdiq edir. Biz mqayisd ap v lyazma nsxlrindki thriflrin hamsn nzrdn keir bilmrik. Bu halda Fzuli Divan boyda baqa bir sr yarana bilrdi. Odur ki, yalnz bir ne sas thrifi gstrmkl, geni yaylm ap nsxlrinin dyrini myynldirib, onlar haqqnda yrtdymz fikri saslandrmaa alacaq . stanbul nrindki thriflrin myyn hisssi airin iltdiyi qdim Azrbaycan szlrini yeni szlrl vz etmk meylindn irli glmidir. Bel thriflr bzn mnaya tsir etms d, airin hqiqi dil ehtiyatn myynldirmy imkan vermir; tarixi gerkliyi pozur, dil tariximiz n hmiyytli olan xsusiyytlrin itirilmsin gtirib xarr. Msln, 140-c shifnin 14-c strind oxuyuruq: Dil ks nola can tni xaki-kuyin, Xar xs artar onda ki, qu aiyan tutar. Bu beytin ikinci misrasndak artar klmsi bizim nsxd iltrdir. Iltr aparar demkdir. Bu halda beytin mnas aydn olur: rk can v bdni snin kuyin kir, nec ki qu yuvasna r-p aparr. Demk, qdim Azrbaycan sz iltrin artarla vz olunmas beytin mnasn itirir. Yaxud 151-ci shifnin 11-ci strind oxuyuruq: Mqimi-kuyi-drd eylr mni ahi-cigrsuzim, Bu ahngi-mlalfzay bundan xo mqam olmaz. kinci misrada ilnn xo klmsi bizim nsxd yeydir. Yax mnasnda olan yey burada daha mnasibdir. Yen stanbul nsxsind oxuyuruq: Mgr qan imk adt eylmidir nrgisi-mstin, Bsi mey nu ednlr grdm, olmaz byl qan srxo. Beytd misralar arasnda mntiqi mnasibt yoxdur. Bizim nsxd is ilk misra beldir:

Mgr qan imk il srm nrgislrin, vr n, Burada mna aydndr. stanbul nsxsind qdim Azrbaycan sz olan srk klmsi mst il vz olunduu n beyt sl mnasn itirmidir. stanbul nsxsindki thriflrin myyn hisssi mtn airin dilin yaban olan bzi klmlrin artrlmasndan ibartdir. Bu thriflr mnaya tsir etdiyi kimi, airin dil xsusiyytlrini d pozmudur. Msln, stanbul nsxsind oxuyuruq: Rhm et it dili-drvi kn ahlr Ki, gda ahi sr eylr olur ahlr. Bizim nsxd beldir: Rhm et, ey h, mni-drvi kn ahlr Ki, gda ahi sr eylr olur ahlr. Yen d Fzulinin stanbul apnda bel bir beyt vardr: Dem Frhad qann tkm ancaq eq miri, Bnim gr qanlu yam hm ki, hp ol macradndir. Burada hp klmsi nzri clb edir. Fzuli, it kimi, bu klmnid he bir yerd iltmmidir. Hm d bu sz fikri yax ifad etmir. Hm ki, hp ifadsi qulaa yax glmdiyi kimi, tarixi hqiqti d pozmu olur. Bizim nsxd is beyt beldir: Dem Frhad qann tkm ancaq eq miri, Mnim gr qanlu yam kim, bu hm ol macradndir. Yaxud stanbul nsxsind ox yerd airin bilmn, glmn, grmn, alman, demn v s. ifadlri bilmm, glmm, grmm, almam, demm v s. klind yazlmdr (ms.: 142-6; 145-13; 151-10; 154-13 v s.) ap nsxlrindki thriflrin oxu Fzuli erinin bdii mntiqinin mnasn pozur, onu anlalmaz bir kl salr. Msln, stanbul nsxsind oxuyuruq: Dili-zarimd drdi-eq gn-gndn fzun olmaq Yetn bidrd tdbir il drman etdigimdndir. Demli, airin ryind eq drdi onun n gn-gndn artr ki, o hr yetn drdsiz drman edir. Aydndr ki, burada mntiqi laq pozulmudur. vvla, drdsizin drmana ehtiyac olmaz, hm d zgsin drman etmk adamn z drdini artrmaz.

Bizim nsxd is beyt beldir: Tni-zarimd drdi-eq gn-gndn fzun olmaq Yetn bidrd tdbiril drman etdigimdndir. Burada mna aydndr. Drdsiz adamlarn tdbiril drman etdiyindn airin drdi daha da artr. Yen d stanbul nsxsind oxuyuruq: Fqihi-mdrs mzur tut annla eq ets, Yox zg elmin inkarmz, bu elm cahildir. Aydndr ki, birinci misra mntiqsizdir, ikinci misra il d he bir laqsi yoxdur. Bizim nsxd beytin ilk misras beldir: Fqihi-mdrs mzurdur inkari-eq ets Bu zaman beytin mnas aydn olur. Fqih eqi inkar ets zrldr, nki o, eqd cahildir. stanbul nsxsind oxuyuruq: Hr trf klrimdir grnn, ya ylb Gldi su xlqi sirikim suyu nzzarsin.

Burada gz yalar il su xlqi arasnda mnasibtin ndn irli gldiyi aydn deyildir. Lakin Fzuli bel yazmamdr. Bizim nsxd beyt beldir: Hr trf kslrimdir grnn, ya ylb Gldi su xlqi sirikim suyu nzzarsin. Indi mna aydndr. air burada bdii bir lvh yaradr; o, o qdr gz ya tkmdr ki, trafn su almdr, odur ki, hr yana baxanda z ksini grr, onun kli suya dr. O soruur: trafmda grnn mnim kslrimdir, ya gz yamn tamaasna ylm su adamlardr? stanbul nsxlrind yazlr: Zahida, gr sin akin lsin, bizdn saqn, Bir ocaz biz ki, sudandr dr divarmz. Burada sin akinin lsil dr divarn su olmas arasnda he bir mnasibt yoxdur, nki beyt thrif olunmudur. Bizim nsxd is beldir: Bir ocaz biz ki, suzandr dr divarmz

stanbul nsxsind yazlr: Saxlamazdm navkin gzdn, blasn kmim, Bslmzdim su verib ol nxli-kami barsz. Beytd mna yoxdur. Bizim nsxd is beldir: Saxlamazdm navkin gzd, blasn kmsm, Su verib ol nxli bslrdimmi olsa barsz? Beytin sl poetik mnas da budur. stanbul nsxsind oxuyuruq: Bilirmi dvlti-vslin bulan mrur olan aiq, Vfa rsmin sanr dvar, asan olduun bilmz. Beytdn mna xmr, nki ilk misra bundan sonra gln beytin ilk misras il qarmdr. Bizim nsxd is beldir: Qlr tqsir, edb bir ltf hr dm knlm almaqdan, Vfa rsmin sanr dvar, asan olduun bilmz. Burada hr ey aydndr. Biz bel misralarn sayn xeyli artra bilrdik. Lakin gstrdiklrimiz d kifaytdir. Bellikl, Fzuli Divannn 1924-c il nrinin n qdr nqsanl olduu aydnlar. Bu nqsanlar Daknd apnda da vardr. Daknd nairlri Fzulinin srlrini dyiib Nvai dilin yaxn bir kild ap etmilr. Tbriz aplarnda is qlt daha oxdur. Azrbaycan szlri dz olsa da, son srin dil xsusiyytlrin uyunladrldndan, ifadlrin bir oxu dyidirilmidir. Sankt-Peterburq nsxsind d shv oxdur. Burada n adi ifadlr bel thrif edilmidir ki, bu da katibin Azrbaycan dilini bilmmsindn irli glir. Btn bunlar Azrbaycan Elmlr Akademiyasnn lyazmalar Institutundak Fzuli Divannn elmi hmiyytini aydnladrr. Odur ki, Fzuli srlrinin elmi nrind v birinci cildin trtibind, sas nsx olaraq, hmin lyazmasndan istifad edilmidir.

Hmid Arasl

10

FZUL SZNN SEHR dbiyyat v mdniyyt tariximizin iftixar olan Fzuli dnya dbiyyat tarixind d byk hadisdir. Hkm kimi sslnn bu fikri aadak danlmaz faktlar doruldur: hl he kim rqin mhtm dilind (trk, fars v rb) divanlar balayaraq Fzuli kimi mkmml srlr yarada bilmmidir; he kimin qlmi mnsub olduu dvrn dbi almindki btn lvan forma v janrlarn snana mruz qalarkn Fzuli qlmi kimi gzl v cilal nmunlr yaratmamdr; qlb airi kimi tannan airimiz qdr he kim oxucu ryin hakim ksilmmidir; ikinci el bir air tapmaq tindir ki, onun yaratd dbi mktb qdr siraytedici olsun v z davamlarn xlmaz tsir dairsind saxlamaq iqtidarnda olsun; orijinal v tkrarsz slub sahibi olan Fzuli kimi he ks dbi yaradclq qarsnda mxtlif dvrlrin (ictimai qurulularn) v zamanlarn snandan uurla xa bilmk keyfiyytini elmi-tarixi v mnvi dyr rti kimi irli srmmi v z yaratd srlrl bu rti dolun kild dorultmaq mmkn olduunu sbuta yetirmmidir: fars v rb dillrind d yazmaqla v bu dillrdnbhrlnmkl yana, dbi dilimizi tarixn he ks Fzuli kimi hmin dillrin hegemonluundan xilas ed bilmmidir; nhayt, ox az air myssr olar ki, mnviyyat, qlbi v ruhu hr misrasndan grnsn v zli mhbbtdn, smimilikdn yorulmu dbi xsiyyti yaradclnda v slubunda Fzulidki qdr btn zmti v aydnl il hkk olunsun!.. *** Fzuli tkc Azrbaycan dbiyyatnda deyil, btn rq dbiyyatnda srlri dn-dn krln, yaxud nr olunan, ox seviln v ox oxunan n tannm sntkarlardandr. XX yzillikd Trkiyd, Azrbaycanda, elc d baqa lklrd Fzulinin hyat v yaradcl, dili v slubu haqqnda onlarca tdqiqat sri yazlmdr. M.F.Kprl, .Qaraxan, .Trlan, H.Arasl, Y.Bertels, .Glpnarl, Mir Clal, M.Quluzad, M.C.Cfrov, .Cfr, V.M.Qocatrk, H.Mazolu, .Dmirizad, H.Mirzzad, .Mirhmdov, F.Qasmzad, M.Adilov, T.Hacyev, A.Vfal, .Sfrli, S.liyev, A.Rstmova, V.Feyzullayeva v baqalarnn kitablar, mqallri bu gn d elmi dyrini saxlamaqdadr. Azrbaycan dbi dilinin tarixindn mlumdur ki, Fzuli klassik eir dilind fikir ardclln qvvtli prinsip evirn, onlarca qzl, qsid, qit v rbaisind mxtlif motivlrin balanmasna inc trzd diqqt yetirn byk sktkardr. Bununla bel, o zndn vvlki dbi irs, rq poetikasnn zngin v mrkkb qayda-qanunlarna sadiq qalma farsca divan-

11

nn mqddimsind znn dediyi kimi, slinin sliqsin (yni trk eri nnlrin) uyun yazma bacaran, sntd slflrinin kemdiyi, xlflrinin ke bilmdiyi armlardan addayan bir staddr. Onun zrif slubu tkrarolunmazdr. Poeziyasndak xariqlad qdrt v zmti bdii sz qarsnda qoyduu misilsiz tlbkarlq dourmudur. er zvqndn olmayan agah, hli-nzmi mzmmt eylmsin Kndi chlin etiraf etsin, Hr kramt sehr sylmsin. (Yni: eir zvqndn agah olmayan adam airlri mzmmt eylmsin; hr kramt yeni sz (bdii ixtiraya) sehr sylmkdns, z cahilliyini etiraf etsin). Bel bir izahatdan sonra sanki bu kiik qitnin mzmunu btnlkl aydndr. Lakin bu drd misradak chl, kramt v sehr szlrinin lav ekspressiv mna alar oxucuya atrm? Yqin ki, yox. nki air hmin misralar oxucusunun mslman zehniyytli olduuna arxayn olub sylmidir; yni dnmdr ki, oxucu Qurann Qmr sursindn 1-ci v 2-ci ayni, hminin Mhmmd peymbrin hyatndan bel bir epizodu bilmmi deyildir: bu Chl Mkk halisindn bir ne nfri bana yb, hzrt peymbrdn mcz gstrmyi tlb edir. Peymbr adamlara ani nzr salb, hadt barman bdrlnmi aya doru uzadr v bir an sonra ay iki yer blnb, hisslri mxtlif mvqelrd grnr. Peymbr trafndaklara df: ahid olun! deyir. aqn vziyytd qalan bu Chl bu kramti qbul etmk istmir. Bu, sehrdir, eytan mlidir! deyir. Bellikl, tarixi rmzlri, dini-flsfi anlaylar bilmyn, beytd bu v ya digr szn tvriyyli (mnvi cinasl, ikibal) olduunu duymayan oxucuya Fzulinin srlri bdii mzmun sardan yarbayar az atr. Fzuli sehrkar deyildi v z ryinin qan, drin zkas, nuru, fitri istedad hesabna yaratd snt incilrini layiqinc, daltl qiymtlndir bilmyn, arsizlikdn sehr adlandran, onun zn is caib slublu tbiri il sciyylndirn masirlrindn, adi oxuculardan tutmu tzkirilr qdr bir oxlarndan naraz idi. Lakin qribdir, bu gnn qdirbiln oxucular da bzn ona sehrkar kimi baxr, onun ucaltd mhtm sz binasnda hr bir dan lvi mkmmllikl cilalandn grb heyran qalrlar. Fzuli misra-misra, beyt-beyt bykdr. Onun beytlrind qfil bir imyin parlts, latmaz zirvlrin qdsiyyti var. Onun beytlri xyyaman rbailr kimi sntd hqiqi gzlliyin, mna dolunluunun mhki sayla bilr: hr beytin z musiqi dili, hmcins sslrdn, gzlnilmz qafi-

12

ylrdn bstlnmi melodiyas, znmxsus obrazlar, aydn fikir istiqamti v aforistik mzmunu vardr! Bzn hr eir mstqil v orijinal fikirlr sylyn iki misralq kiik eirlrin, rngarng alarlar olan obrazlarn hrgsn, lngin bnzyir. Hr erin zahiri v batini bir-birindn tkn v gzldir, heyrtamiz cht d budur! Digr klassiklrd olduu kimi, Fzulid d hm erin sas qaysindn, ideya mzmunundan tcrid edilmyn beytlr, hm d eirdki mumi mzmunla balanmayan srbst beytlr tsadf edilir. Bu, orta srlr poetikasnn dbi kil olmaq etibaril beyt verdiyi srbstlikdn, mstqillikdn irli glir. Mxtlif eirlrd kil v mzmunca bir-birin oxayan beytlrl rastlarq. Amma onlarn znd d frqli poetik alarlar yox deyil. Bnzyii trdn sbblr is oxdur: mtbuatn olmad raitd sonrak dvrlrd nsx frqlrinin meydana xmas; eyni beytin yanl krlm nticsind thriflr uramas, yaxud shvn, czi frql baqa er salnmas, mxtlif airlrin srlrinin qardrlmas, oxucu yaddann dirldilmsi, sfrbr edilmsi mqsdi il (poetik assosiasiya zminind) sylnmi fikirlrin, mlum obrazl ifadlrin, trkiblrin bzn airin z trfindn qsdn tkrar olunmas v s. Fzuli erini rhlrl birlikd qavramaq istrkn oxucu airin mhur klamn bir mram kimi yadda saxlamaldr: Elmsiz er sas yox divar olur v sassz divar aytd bietibar olur. Bellikl, elm erin sas, zl kimi qiymtlndirilir. Lakin burada elm szn dzgn v geni mnada anlamaq lazmdr. Elmsiz eir ifadsi il daha ox qzl janrndan olan eri dnn air n az aadaklar nzrd tutmudur: 1. Bdii fikir mntiqi mhakim, tezis antitezis sulu il ifad edilmli. 2. Hyat hqiqti n qdr obrazl kild olsa da, inandrc, alabatan trzd ks olunmal. 3. Elmi (dini v dnyvi) biliklr, tsbit olunmu qli nticlr istinad edilmli. 4. Xalq tfkkr v xyalnn incilri olan mdrik ifadlr, qanadl szlr, atalar sz v zrbi-msllr saslanmal. Bu rtlrin he olmazsa birini gzlmyn eir etibarszdr, baqa szl, zriflik v kamillikdn, imandan uzaqdr, mxtlif zvqlrin v idraki llrin snana dzmk gcnd deyildir. Fzuli is deyilnlrin ninki birini, ksr hallarda hamsn qabarq d toplanan iq kimi z erind cmldir bilir. Fzulinin bir ox beytlri Quran aylri, peymbrin hdislri v klassik eird geni yaylm sufilik anlaylarnn kmyil izah edil bilr. Lakin bu, airin hr beytin dini-mistik don geydirmy, yaxud hr sznd sufizm mtlbi axtarmaa sas vermir. lbtt, Fzulini mxtlif yoxumda drk v izah etmk mmkndr; bu, tccbl deyil, airin z demikn: hr kimin almd miqdarncadr tbind meyl... Bununla bel, Fzuli szndn doan mntiqi, real hyat eqini saa-sola kmy ehtiyac yoxdur. Fzulini kkl

13

kild qavraya bilmmkdn nalac qalb, subyektiv v mqsduyun yozmaq baqa, onun szn-fikrin sadiq qalb, frdi dil slubunun v yaradclnn sas meyllri v motivlri vasitsil elmi rh etmk bambaqadr! Fzulini din airi saymaq, sntindki zmti, drin bdii tsiri ancaq mbhm v zrif dini-mvhumi anlaylarda grmk onu baa dmmy brabrdir. Fzulini rh etmk?! Bu szlr ox qrib sslnir. Bu ona bnzyir ki, kims gn balamaq istyirsn, ancaq libo gedirsn: hrarti z qlbind qalr, nuru gzlrind... Fzuli dryadr! *** Fzulinin Azrbaycan klassik erini yksk zirvy qaldrmas orta srlrd tkc bdii fikrimizin deyil, hm d dbi dilimizin byk nailiyyti saylmaldr. Bu, dbi-mdni v ictimai-flsfi aspektd o mrhlnin balancdr ki, hazrda dilimiz atm v z vzifsini yksk sviyyd yerin yetirn slublara axlnmidir. Fzulinin eir dilini v yaradclq slubunu yax mnimsyn hr ks onda fikrin v xyaln laqli drinliyin, geni mnada, bdii mzmunun dolunluuna v estetik fsunkarlna heyran olmaya bilmz. Fzulinin frdi slubunun bnvrsind metaforik tfkkr durur. Mcazi dnc trzi zlynd tz hadis deyildi. Bu cht Fzuliy qdrki islam rqinin dilli poeziyasnn btn ruhunu sarmd. Lakin onun kk, rilri canl danq dilind idi. Fzuli bu sula ona gr snmd ki, onda bitibtknmyn iq v enerji grrd; yni grrd ki, mcazilik semantikslubi bir proses olmaqla hqiqti akar etmk, daha gzl tsvir v trnnm etmk n nec geni, grnmmi imkanlar ar (dildki bu xsusiyyti riyaziyyatda dd ardcllnn hndsi silsil il sonsuzlua doru getmsi, yaxud astrofizikada gnin paralanma reaksiyalar il mqayis etmk olar). Qtiyytl demk olar ki, bdii dilin mcazilik mslsind Fzuli ancaq nn ardnca getmmidir. O dnb-aram, nhayt tapmdr: yaad dvrn, feodal-ruhani quruluunun mhdud dnyagrndn, qeyzli-qrzli mnasibtindn xilas olmaq n mcaziliyi z n tzdn kf etmidir. Fzuli mcaz szn d mcazi yanam, mcazi fikirlmk, duymaq yolu il (buna hissi-intuitiv idrak yolu deynlr d vardr) bir-birindn yeni, travtli ifadlrl maddi v mnvi almin hyati v parlaq obrazlarn yaratmdr. bs deyil ki, air mcaz hqiqt gninin lsi, nuru adlandrr (Prtvi-nvari-xuridi-hqiqtdir mcaz). Ham bilir ki, Fzuli gzl istiarlr yaratmaq ustasdr. Bs hmin istiarlrin tsir gc nddir? Istiarlr yaradcs kimi air n n orijinal

14

v tkrarolunmaz grnr? Yqin ki, suallara cavab verrkn formal mntiqin sillogizmlr sxemin uyun olaraq bnzyn v bnzdilni myyn edib tbeh nsrnn ixtisar edildiyini sylmk kifayt deyildir. Fzuli bnztmlri, istiarlri ona gr mkmmldir ki, szn abstraktladrma v mumildirm xarakterini maksimum drcd ks etdirir. Ycam v mumildirilmi idrak faliyytind bnztm mhm rol oynayr. Bnztm mqayis tlb edir. Mqayis, qarladrlan trflrin (ya, hadis, proses) lamt v xsusiyytlrinin ya qismn, ya da tamamil birindn digrin trlmsi, krlmsi demkdir. Lakin bu krlm z-zn ba vermir. Mqayis olunub bnzdiln trflr arasnda ilkin mrhld mtlq laqlndirici szlr itirak edir, tdricn hmin szlr ixtisara dr. Demli, bnztm vvlc btv fikir kimi cml klind ifad olunur, aha sonra is ixtisarlara urayaraq obraza evrilir. Mfssl tbehlrdn mkmml tbehlr doru inkiafn mnzrsi bunu aydn gstrir. Msln, aq erindn Gzlrin ceyrand snin... misras mlumdur. Burada ceyran obraz, idrak baxmndan uursuz olsa da (ayrlqda gzl ceyran arasnda bnzyi yoxdur), lvisemantik v qrammatik chtdn eyni model, eyni qurulu zminind meydana xm, get-ged bzi szlrin ixtisar z iini grmdr (Snin gzlrin ceyran gz kimidir...). El buradaca abstraksiya doulur, ixtisar olunan hr dil nsr konkretlikdn, myynlikdn, z payn aparr. Bel olmasayd, szlrdn kililr yaranmazd, bir nitq hisssi digrin kemzdi, btvlkl sabit qrammatik qurulu tkkl tapmazd. Yazlar bir-birindn, hr eydn vvl, mhz bu cht ayr-ayr sz-obrazlarn abstraksiya v mumildirm drcsin, bdii txyyln sviyysin gr frqlnirlr. bs deyil ki, XX srin dahi fizika alimi A.Eynteyn n sntkarlarda v onlarn srlrind bdii txyyln inkiaf sviyysi byklyn yegan meyar idi. Fzuli dnyaya filosof-rssam gz il baxr. Dnyadak eylrin, hadis, proses v mnasibtlrin zvi laqsini d, onlarn oxar lamtlrini d grr. Amma yz l, bir bi prinsipin sadiq qalb, byk hssaslq, dqiqlik gstrir. Adtn, onun obrazlar hr hans lamt (xsusiyyt) yox, n qabarq, n spesifik v hlledici lamt, yaxud lamtlr toplusuna istinad edir; hm d air bu zaman xalqn yadda v tsvvrnn tcrbsini mtlq nzr alr. Hiss olunur ki, o hr hans obrazn dild nec iz buraxacan, tfkkrd nec rezonans vercyini trafl dnr. Fzulinin orijinall da bundadr. Fzuli obrazlar ksr hallarda hyatn ictimai-flsfi mna v mqsdin, insann mnviyyatna ynlmi olur. Ona gr d onlar dzgn qavramaq hazrlq tlb edir. Msln, ocaq szn gtrk. Bu sz-obraz altnda air dnn, mbariz edn, amma irin arzularna yetmyib zab-ziyyt dar olan

15

insan nzrd tutarkn n qdr dnb-danmal idi ki, oxucular onu (onun bdii qaysini) dzgn anlasnlar! Ax, insan v ocaq szlri tamam ayr-ayr mfhumlar ks etdirir. Demk, oxar lamtlr tapmaq vacibdir. Hmin mqsdl air obraz ibarli formaya salr; insan yanar olacaqdr fikrini ifad etmk n tabeli mrkkb cml qurub, ocaq szn ba cmlnin xbri yerind ildir v onu budaq cmlsindki szlr vasitsil aydn rh edir: Bir ocaz biz ki, suzandr dr divarmz. Yni, biz el ocaq ki, qap v divarmz daim od iinddir (insan cismn ona gr bir ocaa bnzyir ki, msln, d qfsinin divarlar i zdn qan v ya od kimi qrmzdr; bdnin sas qaps azdrsa, dodaqlar da od rngini andrr). Obraz yaradclnda rb v fars szlrindn istifad etmk zrurt olsa da, trk szlri hesabna airin yaratd obrazlar o dvrn dbi dilind yeniliyi, travti v drinliyi il misilsizdir. Leyli v Mcnun hzcinin dar qliblrin geni, siqltli fikirlr yerldirmk n sz bdii mcrrdldirm yolu il obraza evirmk istedad Fzuliy ox kmk etmidir. Msln, Leylinin z haqqnda dediyi szlr diqqt edk: Mn bir quam, udum aiyandan... yaxud: Qn kimiym mniprian, Azm dutulu, iim dolu qan. Zahirn hr eyi Leyli z deyir: zn qua, qny bnzdir. Amma burada oxucunu z bdii qdrti il sarsdan inandrclqdr, bdii hqiqtl hyat hqiqtinin dmir yollar kimi axradk qoa glmsidir. Yeri glmikn, obrazn obrazlarla (obrazl szlrl, ifadlrl) rhi, yni tamamlanmas, daha da qvvtlndirilmsi bdii dild Fzulinin byk nailiyytidir, onun eir dilinin ali riyaziyyatdr. Bu msld Fzuli bir ox slflrindn v xlflrindn stndr. Mcazilikl laqdar olaraq, Fzuli dilind mcrrdldirm v mumildirm sistem halndadr. Hmin xsusiyytlr ayr-ayr szlrdn balayb, sz birlmlrin v cmllr (misra v beytlr) sirayt edir. Ona gr d bzn ayr-ayr szlrdn bhs olunsa da, obrazn mzmununu, obrazlln tbitini misra, yaxud beyti btnlkl thlil etmk nticsind amaq mmkndr. nki bdii txyyln hrarti btn tsvir v ifad vasitlrin eyni drcd hopmudur. Xaki-rahindn mni qaldra bilmz say tk, Qlsa drdun afitabn hr an bir kmnd. Beyt btvlkd vfa, sdaqt anlaylarn obrazl kild ifad edir. V ya: Surtin ksin alb, baa girr hrdm su, Rkdn qan iirir brgi-gli-rnay.

16

Fzulinin frdi slubunda ya v hadislr poetik mna verilmsindki znmxsusluu axradk mnimsmyn oxucu hmin beytin kil v mzmun gzlliyini qiymtlndir bilmz. nki Fzuli, oxucudan zngin mahid qabiliyyti, inc xyal tlb edir. Burada da beldir. airin bdii mtlbi, bir nv, qapal ifad olunmu, onu layiqinc drk etmk oxucunun z ixtiyarna buraxlmdr. Halbuki qrammatik planda yanadqda beytd anomaliya yoxdur, mrkkb bir fikir bitmi kild v maddi olaraq ifad olunmudur: su hr an snin surtinin ksini alb baa girir, qsqanclqdan gzl gl yarpana qan iirir. Zahirn fikir aydndr, amma sbbiyyt laqsi il bal olaraq, mntiqi ntic oxucuya obrazllq ykn dayan sas ifadlr (surtin ksin alb... v rkdn qan iirir) aydn olmaldr: al yanaql bir gzl tez-tez glib, qzlgllr alm ban knarndak axar suya baxr... Mhz bu tsvvr sasn beytdki obrazlar dorultmaq olar. Bel ki, su gzlin znn ksini dorudan da alb baa aparr. zn rngi bir anla suyu da alladrr. Bir azdan sonra gllr hmin suyu iir v guya onlarn lklri sudak all zlrin kib qrmz rng boyanrlar. air el bu vziyytd onlarn rngin mna verir: su sanki qsqanclqdan gl yarpana qan iirir. N n? nki alb-apard ksdn ayrlmaq istmir. Bellikl, lvi hegemonluq gzlin znn ksin mxsus olaraq qalr (Fzulid bu tipli obrazlara ox tsadf edilir. Mqayis edk: Ayin sevr candan rxsareyi-canan, Bir ayt yetmi ki, ayrlsa, xar can Yni: gzg canann zn rkdn sevir, n qdr ki, onu ks etdirir, canl kimi grnr; hmin gzl knara kiln kimi gzg d cansz bir ya olur. Misal gstrdiyimiz beytlr, bhsiz, obrazl tfkkrn qdrti il yaranmdr. Lakin obrazl tfkkrn gc zn dild szn (mnaca), tfkkrd mfhumun (mahiyytc) mcrrdlmsi prosesind gstrir. Yni hr hans sz bdii obraz pillsin o zaman ykslir ki, abstraktladrma mrhlsindn mvffqiyytl keir. Aristotel yazr ki, Yalan nec mhartl iltmk sulunu baqa airlr n ox yrdn Homerdir. Aldanma ki, air sz lbtt yalandr sylyn Fzuli d Azrbaycan poeziyasnda airlr bdii yalan n ox yrdn sntkardr. Ilk baxda dil v slubca yekrng v yekcins tsir balayan divan dbiyyatnda Fzulini btn srdalarndan, sonradan onun mktbin daxil olan sntkarlardan yksy qaldran sas tqlidedilmz chtlrdn biri budur. Bu mnada, airin yaradcln layiqinc tdqiq etmi H.Mazolunun: Fzulinin eirlrind xyal cbhsinin zif olduunu grrk fikri il razlamaq mmkn deyil.

17

Tzkirilr Fzulini dil v slubuna gr daha ox .Nvai il mqayis etmilr ki, onu Nvaiy yaxnladrsnlar. Bu sbbdn iki byk sntkarn eir dilindn bzi paralel nmunlr nzr salmaq hmiyytlidir. Qtiyyn Fzulinin byklyn sbut etmk mqsdil yox, htta nzirlrind d orijinal olduunu bir daha gstrmk n. nki dvrnn grkmli ictimai xadimi olan Nvai hqiqtn dahi airdir, sl elm v snt cngavridir. Ona gr d Fzuli Nvaini sevmidir; onun dilind (slubunda) Nvaiy bnzrlik d vardr. Amma bu sevgi v bnzyi Nvainin Nsimiy sevgisindn, bnzyiindn artq deyildir. Fzulinin bzi lirik eirlri forma etibaril dorudan da Nvaini xatrlatmaqdadr. Fzuli d qzllrini Nvai kimi sasn yeddi beytd qurma xolam, onun bir sra rdiflrini bynib tkrar etmidir: eylrm, eylmi, eylgc, ayru, ara, rz, bar (var), kstax, ya rb, knlm, lfz sz, tm, tut, fda, ims, hnuz, rz v s. Lakin ox maraqldr ki, ruz vzninin nvlrin gr Fzuli Nvaidn tamamil frqlnir. Nvainin n ox ttbiq etdiyi bhr hzc, Fzulininki is rmldir... Hr iki airin Sbh rdifli qzlind gn, ulduzlar v onlarn alarnn mnalandrlmas il laqdar olan obrazlara diqqt edk. Gn v ulduz anlaylarnn obrazl ifadsi Nvaid beldir: Qam tni oxim aroridin tutati kukka ut Kim aninq otin kuyubtur qunbazi davvor subx (trcmsi: qm gecsind ahmn qlcmndan gyd od qaland ki, onun adn dvr edn gnbz sbh qoyubdur). airin dahiyan txyyl gzl smrsini vermidir: aiq el glir ki, gydki ulduzlar onun ahnn qlcmlardr, dvr edn gnbz (flk) sbh hmin oddan yaratmdr. lbtt, beytin bdii tsiri gcldr. Amma, hr halda, obrazla hyat hqiqti arasndak laqni elmin obyektiv gz il yoxladqda dil v mntiqc ikinci misradak adn qoyubdur gnbzi-dvvar ifadsi qismn zif v uyunsuz grnr. Bel ki, gnbzi-dvvar istiar kimi nzrd tutulmusa, adn qoyubdur... sbh ifadsi o qdr d cilal deyil, mkmml istiar hququnda bdii effekti qaldrmr (baqa szl, adn qoyubdur ifadsi sbh sznn poetik mzmununu nasiran izah edir). Grnr, mhz bu cht Fzulini tmin etmmidir. Onun Divannda oxuyuruq: Batd ncm, xd gn, ya bir siri-eqdir, Tkd drri-ki, kdi ahi-atbar sbh? Bizc, txminn eyni fikir qrammatik v mntiqi baxmdan Fzulid daha aydn ifad olunmudur. Eyni predmeti mnalandrmaq, eyni formada yazmaq lazm gldiyi halda, Nvai tkrar olunmamdr. ksin, Fzuli dilinin obrazll pill-pill, inandrc kild ykslir; ulduzlar batd, g-

18

n xd fikri onun slubuna xas olan rtlrdn biri kimi paralelizml v gmanl bdii sual trzind ifad edilir. Yni ulduzlarn yoxa xmas qzl boyunca sadiq aiq kimi tsvir v trnnm ediln sbhn yeni lamtlri kimi verilir: 1. Batan ulduzlardr, yoxsa eq siri olan sbhn tkdy inci gz yalar?! 2. xan gndir, yoxsa sbhn kdiyi ahdan toplanan at?! Gn alarnn obrazl kild mnalandrlmas. Nvaid: Kun uoiy xatlari ermaski tutmu motamim, Yuzii anjum tirnoi birla kilib afqor subx (Trcmsi: (grnn) gn asnn xtlri deyildir: sbh mn matm tutub, ulduzlarn drna il zn crmdr). Gzldir, obrazlar yksk drcd inkiaf etmi poetik abstraksiyann mhsuludur: ulduzlarn iti grnn ucluqlar drnaqlara, gn alar is (onlar sbh vaxt qpqrmz olurlar!) sbhn zndn axan qana bnzdilir. Adama el glir ki, gn alarn yenidn mnalandrb orijinal obrazlar yaratmaq imkan tknmidir. Fzulini oxuyanda is bu qnatdn l kmli olursan; nki o tamamil tz, inandrc tsvvr yaratmaq xsusiyytin gr Nvaininkindn geri qalmayan maraql bir obraz yaratmdr: Bir msvvirdir ki, zrrin kilk il hr gn kr Sfheyi-grdun nqi-arizi-dildar sbh. Yni: Sbh el bir rssamdr ki, hr gn qzl qlml sevgilinin znn klini flyin sfhsin (smaya) kir. Grndy kimi, mrkzi anlaylar hr iki air trfindn baqa-baqa obrazlarla ifad edilmidir. Nvai beytind sbh aiqin drdin rik olan, ona matm tutan xs, Fzulid is rssam kimi tqdim olunur; alar Nvaid qana, Fzulid qzl rngli qlmlr bnzdilir. Hr iki airin obrazlarnda predmetlr byk rssam bax, rssam zvq, mahidsi il yanald duyulmaqdadr. Nvai v Fzuli eirlrind mqayisy gln, mqayissi, haqqnda dandmz msl baxmndan dndrc nticlr douran xarakterik nmunlr oxdur. Burada dilin obrazllq sviyysini rh etmk mqsdil apardmz kiik mqayislr bir daha bel bir fikri saslandrmaa xidmt edir ki, dil v slubunun znginliyi, sntkarlnn mkmmlliyi xsusil bdii abstraksiyann inkiaf sviyysi chtindn Fzulini kimins mktbin aid etmk, kimins tsiri altna salmaq doru deyildir. *** ctimai inkiafn yksk pillsind olan dillr mcrrd mfhumlar bildirn szlrl zngin olur. Azrbaycan dili bu chtdn rb v fars dillrindn geri qalmr. Amma XVI srd bel szlrin ksriyyti hl dbi

19

dilin mal olmamd. slind, Fzulinin demdiyi, lakin trk lfzil ikn nzminaziki dvar edn sbblrdn biri bu idi. Demli, ana dilind gzl v mnal yazmaq istyn airin qarsna obyektiv tinliklr xmaya bilmzdi. Bu sbbdn d, Fzuli, obraz yaradclnda dilin materialna isnad ets d, trk szn obraz sviyysin qaldrarkn z txyyln xsusi gc vermli olmudur. Fzuli dilind obrazlln xsusiyytlrindn bhs edrkn bel bir cht diqqti clb etmlidir: konkret predmet (canl v cansz) mfhumunu bildirn szlrl digr konkret yalarn (xsusn, insann) obraz yaradlr. Yni ocaq, qn, qu, at, say, sbh v s. szlrl insan anlay nzrd tutulur. Hmin chti geni miqyasda izldikd mlum olur ki, Fzuli dili mcrrd v konkret mfhum bildirn szlrin obrazllq mqamnda bir-birin evrilmsi, bir-birinin vzifsini damas baxmndan mhdudiyyt bilmir, ninki cansz predmetlr xslndirilir, canl ya mfhumunu ifad edir; htta srf mcrrd olan mfhumlar da realladrlb konkretldirilir, konkret ya mfhumlar il laqlndirilir. Fzuli dilind x nqtsi buradan balanan saysz-hesabsz sz birlmlri vardr ki, onlar yuxardak rtlr zminind meydana xm v tkc airin bdii ifad yaradclnda deyil, btn srin dbi dilind ulduzlar kimi sayrmaqdadr. Fzulinin frdi dil slubunu hmin ifadlrsiz tsvvr etmk mmkn deyil. nki onlar hm dbi, hm d bdii chtdn dilin cvhridir, keyfiyyt niansidir, drin zkann, inc hissiyyatn mhsuludur; ssqa tfkkr epiqonulua, istedadszla qar real yayi-dlildir. Bzi faktlara mracit edk. air Mn sngi-mlamtm, sn at misrasnda Mcnunun atasn (hmin szlr onun nitqindndir) bla da, Mcnunu is od adlandrrsa1, biz heyran oluruq, amma tccblnmirik. Ona gr ki, hmin obraz (sngi-mlamt) vvlki nmunlrdkilri xatrladr; Blk d xalq dilind da sznn itirak il formalam birlmlr (eli da, axmaqda, ki da v s.) beynimizd myyn assosiasiya dourur v obrazn qavranlmasna kmk edir. Halbuki bunu airin iltdiyi rxti-ey (hrfn: sevinc paltar) trkibi haqqnda sylmk olmaz. nki bu trkib klassik rq eri fonunda o birisindn frdi grnr, Fzulinin txyylnn nticsidir. Hrfi mnada trkibin mzmununu qavramaq tindir: sevincin d paltar olarm? Indi is kontekstd baxaq: Dadr hr lhz rxti-eyimi ahim yeli, Qan nahq zlmdr kim, ruzgar etmz mana.

Lakonik obrazdr, mntiqi gcldr. Mqayis et: drdli ata v bdbxt oul yaxud mumiyytl, ata-vlad mnasibti v axmaq dandan tryn od (qlcm).

20

Yzlrc Fzuli beyti kimi mstqil v kamil bir er brabr olan bu beytin thlili gstrir ki, airin mqsdi o tbii, adi fakt nzr arpdrmaq deyil ki, yel snd paltar dalar, yaxud ah knd ml gln klkdn, kksn genilnmsindn paltarn yaxas alar v s. Obrazn aar ikinci misrann mzmununda, xsusil ruzgar sznddir. air ruzgarn (mcazi mnas dvr, mstqim mnas yeldir) insan sevincini, nlik hvali-ruhiyysini hr anda yox etmsi il adi fakt arasnda bnzyi, htta eyniyyt grr. Aydndr ki, kdrlnib ah kdikd insann znn grn, kli tamamil dyiir, sevinc paltar dalr. Bellikl, airin sl mtlbi aydnlar. Izaft trkibi, yaxud tyini sz birlmlri klind tkil olunan ifadlrd mcrrd isimlrin tyinlik mvqeyind x etmsi az tsadf olunan hallardandr. Fzuliy qdr bunun, demk olar ki, ancaq Nsimi dilind ilk nmunlrin (ms.: hsrt ipi, qm mtbxi) rast glirik. Fzuli is bel ifadlr hesabna dbi dilin yaradclq qvvsini artrd, bdii dil n yeni fqlr ad v ntic etibaril, leksik-semantik, semantik-slubi imkanlarn glck inkiaf n tam rait yaratd. Dorudan da z txyyln arxalanb, konkret bir ismi mcrrd ismin semantik tabeliyind saxlayan air bir-birindn travtli ifadlr qurursa, ninki eir dilinin bdii tsirini qat-qat yksldir, hm d praktik olaraq, szn (mfhumun) mna srhdini genilndirir. Msln, mid szn gtrk. airin dilind (tklikd d dn-dn ilnmi) bu szn fall il yaranm ifadlrl qarlarq: midim nxli, bai-mid, dri-mid, sbhimid, mid gz, glzari-mid. Hmin ifadlrin yerldiyi kontekstlri diqqtl nzrdn keirdikd aydn olur ki, airin dilinin mumi bdii-estetik sviyysi mqabilind mid szn hr yerd tklikd v mstqim mnasnda iltmk mfhumun zn lpaqladrar, adi sz tkrarna sbb olard. Buna baxmayaraq, oxucu hmi bdii tsir qaplmaya da bilr v hmin birlmlrd szn arxasndak mfhumun mahiyyti il d maraqlanb soruar: o ndir ki, hm zaman, hm d materiya xasssin malikdir: hm canldr, hm cansz; onun sbh, gz, qaps, ba, glzar vardr? Blk bu, dilin v tfkkrn qeyri-elmi, qeyri-hyati mcrrdliyindn, mntiqsizliyindn baqa bir ey deyildir?! Yox. Bu hmin o yalandr, haqqnda Aristotelin dand, bdii dild lpaq hqiqtdn gcl v faydal olan rasional yalandr ki, he d hmi btn airlrd atmr. gr air mid szn hr df bir obrazl ifad trkibind tqdim etmsydi, zngin abstraksiya sasnda onun semantik v emosional radiuslarn bytmsydi, hmin anlay oxucunun urunda iql fikirlrin, arzularn mtlq reallaacann canl rmzi kimi qalmazd. Fzuli dilind trflri konkret v mcrrd isimlrdn ibart olan orijinal, lvan ifadlr oxdur. Bel bir chti qeyd etmk lazmdr ki, air

21

mcazi obraz-ifadlr yaradclnda rb, fars v trk lt vahidlrin eyni drcd etibar edir. Msln, trkib hisslri alnma sz olan ifadlrdn aadaklar gstrmk olar: qflt rab, lvhi-xatir, tieyi-ah, fzayi-eq, riteyi-can, dideyi-bxt, knci-mhnt, zlmti-heyrt, qneyibxt, cl peyki, ayineyi-idrak, cam gl, tyani-m, kitabi-mr, glimurad, nxli-ml, brgietibar, vadiyi-rbt, fna niqab, bahari-mr, mi-ml, mhnt mni v s. Bir, yaxud hr iki trkib hisssi trk mnli szlrdn ibart olanlar: tn oxu, drd qular, qflt yuxusu, knl hri, dnya qaps, eyrt odu, mhnt oxu, m yay, gz evi, zvq ba, knl mlk, knlm quu, gzlr mni, eyrt qlnc, gn gzgs, drd dnizi, hsrt li v s. Bu misallar bel bir fikri yanildirir ki, mxtlif anlaylar ks etdirn mcrrd, yaxud konkret isimlr bir-biril qrammatik laqy girib nec rngarng ifadlr evrilir; eyni zamanda o da dndrcdr ki, lviqrammatik rabit mhz hans szlr (mfhuma mnasibt baxmndan) arasnda ml glir: hmin mrkkb v inc prosesd hr eyi sntkarn intuisiyasm hll edir, bu v ya digr uurlu ifadnin tkkl yaradcln ilhaml anlar ilmi baldr, yoxsa burada da myyn sistem, qanunauyunluq vardr? Yqin ki, vardr. Burada da gzgrnmz sz seimi ba verir. Etiraf edilmlidir ki, bu tipli ifadlrin bdii dild hr chtdn uurlu xmas zndn vvlki dvrlrin mnvi mirasna sahib olma, al il hissiyyatn, mahid il istedadn ahngdar vhdtini tlb edir. Fzuli bu keyfiyytlr malik idi. XVI sr dbi dilind bel ifadlrin intensiv surtd meydana xmasnn nzri v mli hmiyytini gstrn konkret miqyas tapmaq tindir. Hr halda, hmin ifadlr lt-mna sisteminin yetkinlik tzahr idi v mahiyytc idrak prosesind abstraktladrma v mumildirmni tmsil etdiyi n perspektivli idi: sntd aln v zvqn itilmsin, dild obrazlarn cilalanmasna tkan verir, htta elmi tfkkrn inkiafna kmk edirdi. Btn bu deyilnlr gstrir ki, dbi dild sz yaradclna az qala bigan qalma stn tutan Fzuli ifad yaradcl sahsind ciddi faliyyt gstrmi, Azrbaycan eir dilinin mdrik, qanadl v ibarli poeziya dili pillsin ykslmsi n ox byk tarixi i grmdr. Fzulinin metaforik tfkkr sz ustalarnn idrakna v txyyln iq seli kimi axm, qiymtli bhrlr vermidir. Ona gr d ada dbi dilimizd C.Cabbarl v S.Vurun kimi nhng sntkarlarn dilind romantik slubla laqlndiriln onlarca gzl obrazl ifadnin mnyi tarixn Nsimidn, mhkm v mtbr zl is Fzulinin eir dilindn balanr.

22

*** Bllidir ki, Fzulinin yaradcl rngarng bdii tsvir v ifad vasitlri il zngindir. eird fsunkar ahngdarlq yaratmaq, kil v ya mnaca yaxn, hminin ksmnal szlrdn mhartl istifad ed bilmk baxmndan Fzuli tkrarszdr. Dilimizd oxmnal szlr az deyil. Lakin air hmin szlri hazr kild alb illstrativ material kimi xalqa qaytarmaqla kifaytlnmir. Sz onun dilind hqiqi v mcazi mnalar il qoa qanad alb prvazlanr, o qiymtli kristal daa bnzyir ki, zahirn bir rng alr, ancaq grm bucan dyin kimi iq spektrindki yeddi rngl alb-yanr. airin ana dilind yazd srlrd yetmk sznn 20 mnas, kmk sznn 40 v tutmaq sznn 50-dn artq mnas vardr. Fzulinin qlmi szn mna nbzini hssaslqla tutur. air, szn mna potensialna qzl bir stun kimi arxalanaraq, lvi v poetik-slubi alarlar benqal odunun qlcmlar kimi hr trf splyir. Fzulinin Divannda yetr, yetmzmi?, kr v tutar rdifli qzllr vardr. Hmin qzllrd rdif kimi seiln szlr byk fallq gstrir, tkc poetik ahngi saxlayan l qlib mcrasna smayb geri qaydr, yeni kontekstlr yaradlmasna xidmt edir v bellikl, ahnrba kimi digr szlrin, ifadlrin monolit birliyini yaradr. Msln, bir beyt nzr salaq: Gn kr hr dm gy yerdn bari-rahini, Tutiya n, bli, yerdn-gy minnt kr1. lk baxdan birinci misradak kr sz, elc d digr szlr z adi mnasndadr; lakin mhz bu szn tzyiqi v tsiril misra-cml obrazl drk edilir: gnin ardcl axan iq zrrlri gzlin hr an gy yerdn kiln ayaq tozu kimi tqdim olunur. Ikinci misrann vvlindn obraz daha da saslandrlr: tutiya n ifadsi kr sznn ilk mnasn (dartmaq) arxa plana keirir, srtmk anlayn yada salr (tutiya gz srtln madddir), oxucu bdii tfkkrn zirvsin qaldrlr minnt kmk ifadsind szn mnas gzlnilmdn, lakin ustalqla psixoloji mzmuna ynldilir: sn dem, gn z gzn iq vermk (gziql olmaq) n hr an gzlin kediyi yolun tozunun tlbind, hsrtinddir v tutiya kimi gy kdiyi hmin tozcuqlara gr yerdn gy qdr minnt kmkddir! Istedadl qlm altnda szdki mnann qanad ab umas, yerdn gy ucalmas bel olur.

Misal XVII sr stanbul lyazma nsxsindn gtrlmdr.

23

Diqqti kn mhm lamtlrdn biri d Fzuli srlrind xalq ifadlrinin - sabit sz birlmlrinin (frazemlrin) sxldr. Qtiyytl demk olar ki, dbi dilimiz ilk df n ox sabit sz birlmsi gtirn v bdii dild xalq ifadlrindn ardcl, hm d yaradc istifad edn, onlarn ekspressivlik imkanlarn geniliyi il ab gstrn, onlara sz ustalarnn inamn artran v nhayt, hmin kateqoriyan z frdi dil slubunun qdrtli, evik amilin evirn yaz Fzulidir. air sabit sz birlmlri sistemin mumxalq dilinin lt trkibi v qrammatik quruluu mhvrind nitq v tfkkr vrdilri, snaqlar nticsind formalaan n normal, nmunvi tbq kimi baxr. Fzuli frazeoloji vahidlri mumxalq dilinin drinliyindn, bnvrsindn dbi dilin zirvsin ucaldaraq, bu canl tbqnin btn perspektivlrini am, onu bdii dild obrazlar sisteminin rnyin evirmidir. Yeri glmikn, airin dilindki bir ox metaforik ifadlr (ibarlr) d istr lvisemantik, istrs d bdii-estetik qidasn frazeologiyadan almdr. Hiss olunur ki, Fzuli bzi frazemlri dil vahidlrinin donuq, lpaq v cansz sxemi kimi almaqdan ehtiyat edir, onlar statik vziyytdn xarmama yanl hesab edir v bunu xalq dilinin enerjisindn sui-istifad etmk kimi baa dr. Xalq ifadlri Fzuli n bdii dild vzsiz emosionallq v obrazllq mnbyidir. air bel ifadlrin btnind xalqn hssas mahidsini, smimiyytini v davrann grr. Dilin frazeoloji ehtiyatna isnadn fikri maddi kild, sz vasitsil deyil, ideal kild, dolay olaraq (bdii mntiql) ifad etmk byk mhartdir v Fzuli bu chtdn d dnya dbiyyatnn nadir xsiyytlrindndir. Fzulini Azrbaycan dbi dili tarixind klassik eir slubunda yazan yegan air hesab etmk olar ki, ana dilinin leksik-qrammatik v slubi sistemindki xlqi istiqamti, daxili qanunauyunluqlarla sabitln chtlri sas gtrb, yaradcl boyu mhafiz v inkiaf etdirmi, dbi-bdii dil sahsindki mramn axradk mli olaraq hyata keirmidir. airin bel bir yol semsi z eir dilini n sas profillrd xalq dilin yaxnladrmaqdan irli glmidir. Baqa cr ola da bilmzdi, nki Fzuli n dilin dhas... yazlardan daha alldr. *** Yz illr, min illr keck, dnyaya gln yeni nsillr Fzuli eirlrini tkrar-tkrar oxuyub rh edck, lakin rhlr bitib-tknmk bilmyck. airin qdim dnyaya v glcy doru grilmi xyal hpri snt gylrind inamla szck. Onun lmz srlri bdi olaraq insanln xidmtinddir.

24

N yax ki, tarixlr yaam bu kemkeli dnyaya ara-sra Fzuli kimi insanlar glir: mdrik v hssas, hr cr tamahdan, tkbbrdn uzaq, mrur olduu qdr d sad v tvazkar, lyaqtsiz bir mhitd lyaqt v rfini qoruma bacaran, tk tkdn sen, szdn sz kn, yer znd lvi sevgini, sdaqti, gzlliyi v gzllik duyusunu, haqq, dalti, azadlq v mksevrliyi, sbir v tmkini, yaxl, dostluq v mrdliyi, ne-ne bri mziyyt v fzilti tbli v tlqin edn zrif ruhlu air-insanlar! Tarixd Fzuli kimi xsiyytlr yaamasayd, tbii ki, briyyt mnvi iflasa urayar, qbahtlr dolu hyat n ancaq xcalt krdi. Fzuli paklq mcssmsidir, bu gn d z bdii sz il rklr mhbbt v xeyirxahlq krps salmaqdadr. Fzuli snti xalqn dilindn v zkasndan od alb l saan, insan qlbind min illr boy atan ali v mqdds duyularn hrarti il zamanzaman daha gur yanan bir ocaqdr. Bu ocan odunda yanmaq sadtdir... Fzuli Divanndan, bu drin zka v parlaq istedad mcrsndn hl oxucular ox ey yrnck, ox qlblr riqqt v ehtizaza glckdir. Bu dirilik suyundan in hr bir adam canlanacaq, hyatn mnas haqqnda sonsuz dnclr xyallara dalacaq, bu dnyaya gldiyin sevinck. N qdr ki, dnya v mhbbt var, Fzuli d olacaq. Bir milltin v dilin ny qadir olduunu gstrmk n Fzuli kimi bir airin varl kifaytdir... Trk xalqlar v trk dili durduqca Fzuli yaayacaq. Fzuli tarix iind mnvi mnliyimizdir, dilimizin, mnviyyatmzn bdi v canl heyklidir! Samt lizad 1995

25

FZUL DVANININ DBAS Hmdi-bihdd, ol mtkllimi-nitqafrin ki, sfineyi-mmid skkanibiharibhuri-nzmi tmvvci-istiraqi vra yttbihml-avun1 mstrqi-girdabi-hirman etmikn, silsileyi-istisnai- illl-lzin amnu2, buraqub, rayi-islami shih salim sahili-ncat kmi v sipasi-biqiyas ol nazimi-asiman zmin ki, bismileyi-nzmin fsri-frqi-frqan edib, mzryiqlubi-hli-irfan nihali-mvddti-klami-mvzun dikmi. Qit Zhi sane ki, lvhi-can gilgi-hsni-tovfiqi, zldn iqtizayi-nzmi-canprvr rm qlm. Kmali-e r ksbi mmkin olmaz bimdd ondan, Ona minnt ki, tb i-nzm ltf etmi, krm qlm. Farsi Mobde i kz xamaye-tovfiqe-u dard rqm, Sfheye-idraki-rbabe-soxn nqe-xyal. Tb e-movzun z lamthaye-lotfe-xase-ust, Nist un elme-digr mqdure-ksbe-in kmal3. rbi Nusbbihu mn ehdiyn-nfus ill-mna V qddr kall-muri v hlluha. Nuqddisu mn lovla i ant fzlihi, Lima llml-sma Adm kllha4. V drudi-nam dud ol mxatbi-klami-mciznizam ki, fnuni-e ri mzmuni v ma llmnahu-e r5 mrdudi-tbaye qlm ikn lisani-

Trcmsi: airlrin dalnca gednlr yoldan azanlardr. Trcmsi: Iman gtirnlrdn baqa. 3 Trcmsi: Bir yaradc ki, sz sahiblrinin idrak sahsind xyal onun tovfiq qlmil nq edilir, mvzun tb onun xsusi ltfnn lamtlrindndir. Bu kmal baqa elmlr tk ld etmk olmaz. 4 Trcmsi: Insanlar arzusuna atdrana, tin ilri yaradana v onlar hll edn hrmt bslyirik. O kimsni mqdds sayrq ki, onun mrhmtl yardm olmasayd, Adm btn adlar (szlri) yrtmzdi. 5 Trcmsi: Biz ona airlik yrtmdik. (Quran, sur 36, ay 69)
2 1

26

hikmtbyani inn min-e ri lhikmtn1 tqriri-dilpziril mqbuliqlubihli-hal etmi. V snayi-biriya ol qafiyeyi-nzmi-nbiyay ki, dmi-iltifatlril rtbeyi-er payeyi-ihantd qalmkn, silsileyi-sadtintisabi-riflril filcml drceyi-e tibar yetmi. Nzm Ol dri-drci-n fsh ki, hikmt daysi, e r hdil lbi-canprvrin tr qlmam. e r bir zirvdir, mma biz kimi naqislr, Ol ki, kamildir, onu mhtaci-zivr qlmam. Farsi hmde-mrsl, on ki, dr alm Hre bad tfeyle-xilqte-ust, Rtbeye-e r hm z ust bolnd, Mhke-covhre-nbvvte-ust2 rbi sna la xeyril-nami Mhmmdin, Kuifd-duca biziyai-bdri-cmalihi. Bisnaihi rufit mdaricu qdrina Xsst thiyytuna leyhi v alihi3 mma b d raqimi-tsvidati-shayifi-syan, Fzuliyi-natvan bu trz il byani-hal v bu nhc il rhi-mafilbal edr ki, n zvrqi-vcudim badbanitbit birl dryayi-qflti-tfuliyytdn sahili-idrak ehsas yetdi v thrikihvav hvs birl ati-sbavt iti al bulub, hrarti can canan t sir etdi v rayizi-iqtizayi-kmali-m nvi inani-tvsni-iqbalimi canibi-iktisabi-adab mn tif qlb v afitabi-hikmt cvhri-tb im sri-thsili-m arif salb, rbtiksbi-db qldqda v gli-bxtim ksbi-hnr hvasil aldqda, m dnicvahiri-iktisabi-kmalim bir

Trcmsi: eird lbtt hikmt vardr. Trcmsi: O gndrilmi hmd ki, dnyada hr n varsa onun yaranmasndan trnmidir, erin drcsi d ondan yksldi v onun peymbrlik incisinin mhk da oldu. 3 Trcmsi: Insanlarn n xeyirlisi olan Mhmmd dua edirm. Onun gzllik aynn i il gecnin qaranlq prdsi ald. Onu triflmkl bizim hrmt v etibar drcmiz artd. Ona v onun vladna bizim salammz olsun.
2 1

27

dbistani-cnntnian idi ki, shni-ltifi sfufi-ilman il xldi-brindn xbr verirdi v mtale i-xtri-hsuli-iqbalim bir mktbi-mhzzb idi ki, fzayirifi srvqd snmlr birl can cinan mjdsi yetirirdi. Qit Shne-ltifo dr vey xuban neste sf-sf, Didarean mobark hmun sture-moshf. Xoridlovh un mh hr yek nehad dr pi, Brge-ketab un qol hr yek gerefte dr kf.1 mma hnuz ol nvrslr nzakti-tbdn tabi-iktisabi-dqayiqi-lum v taqti-mqqti-tlimi-hqayiqi-hdud rsum olmaman mhfili-behitasalrind hmi ari-aiqandn qeyri nsn oxunmazd v mtali etdklri ovraqda cigrsuz qzllrdn qeyri bir xtt bulunmazd. Beyt e r bir m uqdur, hsni-ibart zivri, Can dildn naznin mhbublr aiqlri. Ol taifeyi-girami mdavimti-snaye i - ar v mvazibti-ltaifigftar il hm hsn halatndan vquf bulmulard v hm eq kmalatndan xbrdar olmulard. Qit Ey xo ol kim tb i-mvzunil bhsi-e r edib, Xubrulr vaqifi-mzmuni- ar olalar. Demdn fhm edlr keyfiyyti-srari-eq, Aiqi-biar halindn xbrdar olalar. Mnim ki, shifeyi-cibilltimd bidayti-ruzi-zldn kilki-qza hrfimhbbti-nzm rqm qlmd v hdiqeyi-xilqtimd bidayti-fitrtdn txmi-mvddt v movzuniyyt kilmidi, ol mcmin sihabi-imtizacindn nihali-tbitim nm kib, izhari-zhari-istedadi-nzm etdi. V ol mhfilin hvayi-ixtilatindn glbni-cibilltim srsbz olub, mzryi-mizacmda glimzaqi-er bitdi.

1 Trcmsi: Ltif bir shn, orada gzllr sf-sf oturmular. Onlarn grn Quran stirlri kimi uurludur. Hr birisi ay kimi gn lvhsini qarsna qoymudur, hr birisi kitab vrqini gl kimi lind tutmudur.

28

Qit ahidi-nzm sraprdeyi-qvvtd ikn, Qld ol bzmi grb, fe l fzasin xuram. Qnlr knln amaa ltayif birl, Blbl verdi sba rxsti-tqriri-klam. Lacrm, ndlibi-eyda kimi srmst oldum v ol gllr qar trnnm etmy iste dadi-fitrtdn rxst buldum. fqi-tb imd hilalimvzuniyyt tlu edib, ol xuridvlrdn iqtibasi-nuri-vq etmgim gngndn bir aytd mtzaid oldu ki, az mddtd i eyi-nvari-nzmiml ox hrlr v vilaytlr doldu. Qit Seyti-fsaht il szm dutdu almi, Mn mhdi-etibard tifli-zbun hnuz, Buyi-xoumla oldu mttr dimalr, Mn nafeyi-vcudd bir qtr xun hnuz. Zaman-zaman sevdayi-er sair falim qalib db v gruh-gruh leylivlr Mcnun kimi istimai-er n bama yb, airligim mqrrr oldu. V avazeyi-nzmim il almlr doldu v hrti-tam buldu. Beyt Tbit hreyi-hr olmaa meyli-tmam etdi, N pnhan eylyim, sevda mni rsvayi-am etdi. Bu hal mqarin, mateyi-himmt rva grmdi ki, mxddreyihsninzmim pirayeyi-marifdn xali, minssyi-dhrd cilv qla v srrafi-iste dadilvvi-rif t riza vermdi ki, riteyi-silki-e rim cvahirielmdn ari grdnbndialm ola. Zira ki, elmsiz e r sas yox divar olur v sassz divar qaytd bie tibar olur. Payeyi-e rimi hilyeyi-elmdn mrra olma mucibi-ihant bilib, elmsiz e rdn qalibi-biruh kimi tnffr qlb, bir mddt nqdi-hyatim srfiiktisabi-fnuni-lumi-qli v nqli v hasili-mrm bzli-iqtibasi-fvaidi-hikmi v hndsi qlman1 mrr il laliyi-snafi-hnrdn ahidi-nzmim piraylr mrttb qldm v tdric il ttbb i-tfasir v hadis edb fzilti-e r mzmmt isnadi-thmt olduunun hqiqtin bildim.

Qlmaqla

29

Qit eir zvqindn olmayan agah hli-nzmi mzmmt eylmsin. Kndi chlin etiraf etsin, Hr kramat sehr sylmsin. lqiss, sbabi-ixtirai-fnuni-nzm cm olub mqtzayi-zhuri-asar olduu zamanlarda ki, hr dm dsti-qdrtim, mxtrati-msnudn grdni-kainat bir hmayil asard v hr sat syyahi-tbitim hdaiqi-mllfati-bdidn bir glstan qdm basard; bir gn bir nigari-mikinxtt ki, daneyi-xalin mikiXtn demk xta idi v zlfi rgindn nafeyitatarn ruzigar qara idi, srvi-naz kimi xuraman-xuraman mn ftadsin sayeyi-mrhmt sald v irin-irin klimat il xatirim sorub, knlm ald. snayi-mhavirt v hiyni-msahibtd dedi ki: Ey kufeyi-bustani-fsaht v ey sbzeyi-novbhari-hsni-ibart, lillahilhmd iradeyi-tovfiqi-sbhani v miyyti-tyidi-rbbani mmalikifnuni-nzm nsr tsxirin sn myssr etmidir v nvbti-riyastiqalimi-sxn tdricl sn yetmidir. gri rbd v cmd v trkd yegan kamillr oxdur, mma sn kimi cmii-lisan qadir, camei-fnuninzm nsr yoxdur. Hala ki, miftahizbanin ruyi-ruzigar bvabi-feyz amaqda v qvvasi-tbin xas am dryayifsahtdn cvahiri-blat xarb samaqdadr. haliyi-almdn bzi laliyimnat v mmmyatindn bhreyi-feyz almlar v bzi msnvi v qsaidindn tmtt bulmular v bzi farsi qzllrin nqi-zmir etmilr v bzi rbi rczlrin zvqin yetmilr, haa ki, trkzad mhbublr feyzinzmindn bhrmnd olmayalar v taifeyi-trak sahibmzaqlar bustaniklamindn kufeyi-divani-qzlin bulmayalar. Bu sbbdn trhi-binayi-tbitin qabili-qsur ola v bu vasitdn bnyeyi-istedayi-kmalin rxn bula. Q i t Qzldr sfabxi-hli-nzr, Qzldr gli-bustani-hnr. zali-qzl seydi asan degil, Qzl mnkiri hli-irfan degil. Qzl bildirir airin qdrtin, Qzl artrr nazimin hrtin. Knl, gri ar ox rsm var, Qzl rsmin et cmldn ixtiyar Ki, hr mhfilin zintdir qzl, Xirdmndlr sntidir qzl. Qzl de ki, mhuri-dvran ola, Oxumaq da, yazmaq da asan ola.

30

lhq bu klimati-dilpziri ki, ol binzirdn eitdim, mzmuni-klamin mhz nsiht grb, icabi-iltimasna iqdam etdim. mma iqtizayi-zman kmaliistinay rxst vermdi ki, srrafi-xird, nqdi-ovqat srfi-tsanifimtbr etmkd ikn, bu czviyyat zaye ed. V hbazi-tbit mzzm seydlr gzdirkn, bir mxtsr ikar ardnca ged. Naar mhmilietibarimd bu ibar lazmdr deyib, zmani-tfuliyytimd sadir olub, mtfrriq olan qzllrdn bir mxtsr divan cm etmk slahin grdm. V ol vqtd mndn iltimasla alanlardan iltimasla alb surti-cmi ixtisar zr itmam yetirdim. mmiddir ki, rbabi-fsaht v shabi-blat mahid v mtali qldqda, mn v mvlidim Iraqi-rb olub, tmamiyi-mrd eyr mmlktlr syaht qlmadmdan vaqif olduqda, bu illti mucibisquti-etibar bilmylr. V mhll mqamim gr, rtbeyi-istedadim hqart il nzr qlmayalar. Zira etibari-vtn istedadi-zat tsir etmz v topraqda yatmaq il tiladn cila getmz. N hli-bilad olmaqla nadan sahibi-qbul olur v n biyabanlarda durmaqla dana qbuli-vht qlr. Nzm gr omrha mrdome-bdsirit, Bovd hmdme-huriyane-behit. Dr on mhfele-porsfa ruzo b, Zi Cibril xand fnune-db, Br on etiqadm ke, ncame-kar, Ngrdd zu coz bdi akar. Vgr salha govhre-tabnak, Fitd xaro biqdr br ruyi-xak, Br anm ke, kmtr neind bar, Ze xak br ayineyi-etibar. o z xak xizd, hman govhrst, hanra brazndeye-fsrst1.

Pis tbitli adam btn mrn. Behit hurilril hmdm olsa, O sfal yerd gec-gndz Cbraildn db elmi yrnrs, Bu etiqaddayam ki, iin sonunda Ondan pislikdn baqa ey akar olmaz. gr parlaq gvhr illrc Qiymtsiz olub torpaq zrin drs, Inanram ki, onun etibar ayinsin Torpaqdan toz qonar. gr torpaqdan gtrls, yen hmin gvhrdir ahlarn tacnn zintin layiqdir.
1

31

Tvqq budur mumn haliyi-izz etibardn, xsusn bulayi-Rum v fshayi-tatardn ki, gr ahidi-hsni-ibartimd ol diyarn lfaz ibartlrindn zivr olmasa v mxddreyi-nzmim ol mlklrin ltaif zrblmsllrindn zint bulmasa, bu daini mzur buyuralar. Zira hr mlkn hlin ariytdn ar glir v hr taifdn hr n kim var is ttbbi-yari mucibi-eyrt bilb bu diyarn istilahat qeyr mqdur olmamaq zrxahmz yetr. Bihud trrzdn n bitr. Lillahil-hmd vl-minn ki, xakiKrbla sair mmalik cvahirindn rf olduu mlumdur v rtbeyierimi hr yerd blnd edn hqiqt d bu mfhumdur. Ilahi! Bu mhbbtnameyi-nami v bu frzndi-dilbndi-girami ki, zadeyitbi-fsunsaz v nticeyi-idraki-sehrprdazmdr, mtiyi-cz niyaz v bdriqeyi-suz gdaz birl zimti-qrbt etdi. V cvahiri-mni verib, qmieyithsin almaa fzayi-alm mhmili-ticart yritdi. Ntkim, tovfiqi-inayt hmrah edb mziqi-dmdn nzhtgahi-vcud gtirdin v tyidi-mrhmt mavint edb, vadiyi-qeybdn badiyeyi-hud yetirdin, n diyar gets v n vilayt yets, mqdmi-rifin mbark v mymun v mtli-ltifin xcst v humayun edsn. Ilahi! Bu mhbubiziban v ahidi-rnan ki, mateyi-ltfn rxsarin zint vermidir v hilyeyi-tovfiqin pirayeyi-hsnn rtbeyi-kmal yetirmidir, mumn cmihli-fsaddn, xsusn taifeyi-bdnihaddn hisnihimaytind mhrus msun edsn. Biri ol katibi-naqabil v mmliyi-cahil ki, xameyimxalifthriri tieyi-bnyani-marifdir v kilki-kdurttsiri memaribinayi-zxarifdir. Gah bir nqt il mhbbti mehnt11 gstrr v gah bir hrf il nemti niqmt2 oxudar. Q i t Tbbt yda katibin lov lah ma xribt, Mmurtn ussist bil-qlmi vl-dbi. rdt minl-xmri fil-ifsadi nsxtuhu Tstzhirl-eyb tyirn minl-inbi3 Qlm olsun li ol katibi-bdthririn, Ki, fsadi-rqmi suzumuzu ur eylr4

1 2

rb lifbasnda: mhbbt mhnt rb lifbasnda: nemt niqmt 3 Trcmsi: il olsun o katibin llri ki, o olmasayd qlm v dbiyyat il qurulmu olan abadanlqlar dalmazd. Onun nsxsinin fsad olmas axrdan trndi; yni yazan axr iib yazdna gr nsxsi korland (Inbi shv yazmaqla eyb meydana xar.) 4 rb lifbasnda: suz ur .

32

Gah bir hrf squtil qlr nadiri nar. Gah bir nqt qsuril gz kur eylr1. Bad srgt besane-qlm on bisro pa, Ke bovd tieyi-bonyade-marif qlm. Zinte-surte-lfzst xt, leyk e sud, Prdeye-ahide-mnist svade-rqm2. Biri ol naqisi-bisavad ki, tbi-namvzunil mcalis mhafild istidayiistedad qlub er oxuduqca, nzmdn nsri seilmy v dayisst il ahidimni cmalndan niqab almaya. Kllt lisann sqimn tsrrufuhu, Sart lali-uqudin-nzmi mnsura. ril-qzaya-nil-bahi mntiquhu, Tsrifuhu qllbl-mzmum mksura.3 Boride bad zbani ke, dr fzaye-soxn, zu mbaniye-fkar monhdim grdd. Zi enqelabe-tsarife-lhceye-bde-u, Vcude-hosne-ebarat mondim grdd4. Binsib olsun nimi-xldn ol zit kim, Namlayim lhcsi mvzuni namvzun edr. Tieyi-lfzi binayi-nzmi viran eylyib, Sst gftari fsaht hlini mbun edr. Biri ol hasidi-cfapi v manidi-xtandi ki, tbi-namvzunil dvayier ed, mma dqaiqi-ar sahibi-ur olmaya v idraki-rkikl lafi-nzm ura, mma hqaiqi-gftar rahi-tsrrf bulmaya. Lacrm, hsd dideyi-insafn kor edib idrakin etimad edn cahillr hzurind bihudbihud trrzlr ed v hrz-hrz dxllr eyly, ta ki, erdn zvqiistima ged.

rb lifbasnda: nadir nar gz kor Trcmsi: O lsiz-ayaqsz adamn ba qlm kimi aa olsun (adamn ba qlm kimi ksilsin) ki, onun qlmi maarif binasn uurmaq n klngdr. Lfzin surtind xtti bzkdir. Lakin n fayda, mna gzli n yazsnn qaras prddir. 3 Trcmsi: Nec pltk dilin ucbatndan nzmin dzlm incilri dald. Onun mntiqi qziyylri suran-kubradan ari etmi, onun tsrifi zmmli szlri ksrliy evirmidir. 4 Trcmsi: O dil ksilsin ki, onun ucbatndan sz fzasnda fikir saraylar uulur. Onun pis lhcsinin dyiik v evrilmi olduundan ibar gzlliyinin varl mhv olub gedir.
2 1

33

Masimu hssadil-klami zimtun, Msrtuhum mhzz-zlalti fil-mla. Tzyiu muraatis-snayei beynhum, Tsddudu minhacl-vusili ill-ula1 Ah z on badiyepeymaye-biyabane-hsd, Ke, ndard dele-zolmaniy z irfan nur. un nakib be do beyti ke, behm mibafd, Xira dide beh z baniye-beytl-mmur. Eyb bad hme ca mtrhe-mdde-nzr, Grdd z grde-hsd dideyi-insaf kur2. Xzandr glni-irfan hasid Ilahi, hasidi xar eyl daim. Iidir mrift hlin azar, Ilahi, hasidi zar eyl daim. V rhmti-eyzd ol hlalzadeyi-paketiqd kim, bu nvrs ahidlr mahid qldqca lasnn hilyeyi-thsinl-cmali-kmalin zint yetir v dnasnn aneyi-mrvvt birl zlfi-xtasndan iqdi-yubin xarub, ayineyiqdrtdn seyql ehsanil nqsan barin gtr.

Trcmsi: Gzl klama hsd ednlrin gnah bykdr, onlarn tinliy uramalar aydncasna aznlqlarndandr. Onlarn arasnda sntkarla riayt etmyrk yksli yolunu balarlar. 2 Trcmsi: Vay paxllq lnd gzn v qara knl irfandan iqlanmayann lindn. O, hrmk tk iki beyti biri-birin toxuduqda zn Beytl-mmur binasn tikndn stnsanr. Onun nzri hr yerd nqsan axtarr. Paxllq tozu onun insaf gzn kor etmidir.

34

35

36

Qd narl-eq-lil-aqi minhacl hda!1 Saliki-rahi-hqiqt eq eylr iqtida. Eqdir ol neyi-kamil kim, ondandr mdam Meyd tviri-hrart, neyd tsiri-sda. Vadiyi-vhdt, hqiqtd, mqami-eqdir Kim, mxxs olmaz ol vadid sultandan gda. Eylmz xlvtsrayi-sirri-vhdt mhrmi Aiqi muqdn, muqi aiqdn cda. Ey ki, hli-eq sylrsn: mlamt trkin et! Syl kim, mmknmdr tyiri-tqdiri-Xuda? Eq kilki kdi xt hrfi-vcudi-aiq Kim, ola sabit hq isbatnda nfyi-mada. Ey Fzuli, intihasz zvq buldun eqdn, Byldir hr i ki, Hqq adil qlsan ibtida.

Eq aiqlr n hidayt yolunu iqlandrd.

37

Ya mn hat elmkl-ya kllha, 1 N ibtida sn mtsvvir, n intha. Kim vers can yolunda, bulur xaki-mqdmin. Guya ki, xaki-rahindir nqdi-can bha. Snsn qlan mzahiri-mmid bim, edib Musay elm gnci, sasini jdha. Sndn bulubdur hmdi-mrsl mqami-qrb, Thsini-Yav sin il trifi-Tav ha. Yqubd nianeyi-vqin qm lm, Yusifd nyi-nzrin bhct bha. Bulmazd, qhrin amasa xani-siyastin, Hl min mzid2 lqmsin duzx itha. Ya rb, blayi-qeyd Fzuli sirdir, Ol bidili bu dami-kdurtdn et rha.

1 2

Trcmsi: Ey elmi btn eylri hat edn. Trcmsi: Yen varm?

38

Ya Rb, hmi ltfn et rhnma mana, Gstrm ol triqi ki, getmz sana, mana.

Qt eyl ainalm ondan ki, qeyridir, Ancaq z ainalrin et aina mana. Bir yolda sabit et qdmi-etibarimi Kim, rhbri-rit ola mqtda mana. Yox mnd bir ml sn ayist, ah gr malim gr ver dlin cza mana. Xvfi-xtad mztribm, var mid kim, Ltfn ver barti-fv ta mana. Mn bilmzm mn grgin, sn hkimsn, Mn eyl, verm, hr n grkmz sana, mana. Oldur mn murad ki, oldur sn murad, Haa ki, sndn zg ola mdda mana. Hbsi-hvad qoyma Fzulisift sir, Ya Rb, hidayt eyl triqi-fna mana!

39

Zhi, zatn nihan ol nihandan masiva peyda, Bihari-snn mvac peyda, qr napeyda. Blnd psti-alm ahidi-feyzi-vcudundur, Degil bihud olmaq yox ikn rz sma peyda. Kmali-qdrtin izhari-hikmt qlmaa etmi Qbari-tirdn ayineyi-gitinma peyda. Dmadm ks alr mirati-alm qhr ltfndn, Onunn gh kdurt zahir eylr, gh sfa peyda. Ghi topra eylr hikmtin min mhliqa pnhan, Ghi snn qlr topraqdn min mhliqa peyda. Cahan hlin ta srari-elmin qalmaya mxfi, Qlbdr hikmtin kffar iind nbiya peyda. Niani-fqtindir kim, olur izhari-hmdinn, Fzuli tir tbindn klami-canfza peyda!

40

rqt min flkil-behcti msn v biha, Mll-alm nurn v srurn v bha11. xd bir gn ki, ziyasnda tmamiyyi-rsul, Oldu mhv yl ki, xurid aind Sha. Oldu bazari-cahan rvnqi bir drri-yetim Ki, degil iki cahan hasili ol drr bha. Rtbeyi-hikmti-meraci-kmalin gr, Hkma firqeyi-dun, flsf cmi-sfha. Mnhiyi-mrifti hal dilil daim, Qlr hli-hq srari-hqiqt inha. Nec tqrir edyin vsfini bir ahin kim, Ona vssaf ola Yasinu mrrif Taha. Ey Fzuli, rhi-rini tut ol rahbrin, Bu triqil zlaltdn zn eyl rha!

1 Trcmsi: Gzllik flyindn gn dodu v onunla alm gzllik, adlq v iqla doldu.

41

Ey olub merac brhani-lvvi-an sana! Yer enmi gydn istiqbal edib Frqan sana. Heyni-dvayi-nbvvt mddi ilzamin, Cahil ikn el, kmali-elm bs brhan sana. Kilki-hkmn kdi hrfi-sairi-dyan xt, Hkm isbat etdi nfyi-sairi-dyan sana. Baqiyi mcz n hact mri-hq isbatin, Alm ir mczi-baqi yetr quran sana. Vsf Cibrili-min etmi qbuli-xidmtin, Sirri-Hq kfin aytl yetib frman sana. Snsn ol xatm ki, df etmi tmami-hakimi, Xatmi-hkmi-risalt taprb dvran sana. Ol qdr zvqi-fat cvhri-zatndadr Kim, glir rzi-xta mnid bir ehsan sana. Mahi-nvdr, yoxsa sn etdikd seyri-asiman, Qaldrb barmaq gtirmi asiman iman sana. Ya nbi, ltfn Fzulidn km etm ol zaman Kim, olur tslim miftahi-dri-fran sana.

42

Kargr dmz xdngi-tneyi-dmn mana, Ksrti-peykann etmidir dmirdn tn mana. Eymnm sngi-mlamtdn kim, alb evrmi, Oldu znciri-cnun bir qlyi-ahn mana. Ondanam rsva ki, seylabi-sirikim ak edr, Zxmi-tiin qan geydirdikc pirahn mana. Dmbdm mi-cmalndan mnvvr olmasa, Ey gzm nuri, grkmz dideyi-rvn mana. Hi msknd qrarm yoxdurur ol zvqdn Kim, qaan xaki-sri-kuyin ola mskn mana. Bada bir srvi-snubr vslinin sevdas var, Sud qlmaz baiban, nzzareyi-gln mana. Ey Fzuli: odlara yansn bsati-sltnt! Yeydir ondan, Hq bilir, bir gueyi-glxn mana.

43

Ey mlksima ki, sndn zg heyrandr sana, Hq bilir, insan demz hr kim ki, insandr sana. Vermyn cann sn bulmaz hyati-cavidan, Zindeyi-cavid ona derlr ki, qurbandr sana. Almi prvaneyi-mi-cmaln qld eq, Cani-almsn, fda hr lhz min candr sana. Aiq vqnl can vermk ikn mkl degil, n Msihi-vqtsn, can vermk asandr sana. xma yarm geclr, yar tnindn saqn, Sn mhi-vci-mlahtsn, bu nqsandr sana. Padahim, zlm edib aiq sana zalim demi, Xubrulardan yaman glmz, bu bhtandr sana. Ey Fzuli, xubrulardan tafldr yaman, Gr cfa hm gls onlardan, bir ehsandr sana.

44

Cam ir mey ki, dair salm hbab ona, Ayindir ki, ks salr afitab ona. Zahid sual edrs ki, meydn ndir murad? Bizd sfadr, onda kdurt, cvab ona. Qan-ya tkb yannda dnr atin kbab, Muq bnzr at aiq kbab ona. Eylr knld k xtin vqn fzun, Oddan xar buxar, saldqca ab ona. emin mrizi oldu knl, lldn m et, Rnci-xumar dd, dvadr rab ona. Tklifi-cnnt eylm kuyind knlm, n cnnt hlidir, n verirsn zab ona? Msduddur Fzuliy meyxanlr yolu, Ya Rb, hidayt eyl triqi-svab ona!

45

Dustum, alm sninin gr olur dmn mana, Qm degil, zira yetrsn dust ancaq sn mana. Eq saldm mn mni, pnd almayb bir dustdn, Hi dmn eylmz onu ki, etdim mn mana. Can tn olduqca, mndn drd da ksik degil, xsa can, xak olsa tn, n can grk, n tn mana. Vsl qdrin bilmdim hicran blasn kmdn, Zlmti-hicr etdi ox mbhm ii rvn mana. Dud xgrdir mana srv il gl, ey baiban, Neylrm mn glni, gln sana, glxn mana. Qmz tiin kdi ol mh, olma qafil, ey knl! Kim, mqrrrdir bu gn lmk sana, ivn mana. Ey Fzuli, xd can, xman triqi-eqdn, Rhgzari-hli-eq zr qln mdfn mana!

46

Kmali-hsn veribdir rabi-nab sana, Sana hlaldir, ey mbe, rab sana. Sni mlk grli yazmaz oldu eqi gnah, Vli yazld bu zdn bsi svab sana. Lbin sualna vermz cvab aqn, Sual olursa bu sndn, ndir cvab sana? Cza gnnd sorulmaz xtalr eyldigin, Yetr fan il mn verdigim zab sana. Mni qrarm il qoymaz oldun, ey grdun, Yeridir ahim il versm inqilab sana. ayi-cvhri-tiindn umma rhm, ey dil, Saqnma su ver, ey tn, ol srab sana. Fzuli, bana ol srv say sald bu gn, lvvi-rift il yetmz afitab sana.

47

Ritdir cismim ki, dvri-rx vermi tab ona, Mrdmi-emim dzr hr dm dri-sirab ona. Sayeyi-zlfn bistanndadr mi-rxn, Nec yetsin qdr il xuridi-almtab ona? Drdi-mey tk rqeyi-xuna grdm knlm, Gr n gldi bana, netdi rabi-nab ona. Qamti-xm birl bir hli-kramtdir qan, Da olur, lbtt, gr ba gms mehrab ona. emini hli-nzr qsdin tyin eylyn, Naz qmzndn mhyya eylmi sbab ona. Trlmi rxsar il xublar aarlar knlm, Gr n glndir ki, atdn verrlr ab ona. Silki-hli-hal kmi zahidi ki-riya, Mis kimi kim, sim qdrin buldurur simab ona. Ey Fzuli, qalmam qovayi-Mcnundan sr, Qaliba, fsaneyi-eqin gtirmi xab ona.

48

Eq tvarn msllm eyldi grdun mana, Bunca kim, yeldi-ygrd, yetmdi Mcnun mana. Qld mndn rf tklifi-nmazi mstlik, Qald brhq neyi-cami-meyi-glgun mana. Baiban, gr meyl qlman srvin, mzur tut, Srvdn yeyrk glir ol qamti-mvzun mana. Dustlar, qan-ya tkb qld mni rsvayi-xlq, Vh ki, dmn xd axir dideyi-prxun mana. Olmazam, hr qanda kim olsam, giriftar olmadan, Bir bladr gz, bir aftdir dili-mhzun mana. Ey Fzuli, navki-ahiml aldm intiqam, Dn-dn gri bidad etdi rxi-dun mana.

49

Qm diyarnda cl peyki gzar etmz mana, Yox sanb varm mgr kim, etibar etmz mana. Yar cvr etmz mana, yar tlim etmdn, Billah, yar eylyn ehsan yar etmz mana. Dadr hr lhz rxti-eyimi ahim yeli, Qans nahq zlmdr kim, ruzigar etmz mana. Eq zvqil xoam, trki-nsiht ql, rfiq, Mn ki, tiryakimizacm, zhr kar etmz mana. rxdn aurmadan yadinl ahi-atin, Qdr edib grdun rrdn zr nisar etmz mana. Nqdi-can taraci-qmdn saxlamaq dvardr, Eq ta sngi-mlamtdn hsar etmz mana. Yadi-llinl Fzuli gzlyib rahi-dm, Var bir tdbiri, mma aikar etmz mana.

50

Canmn cvhri ol lli-ghrbar fda, mrmn hasili ol iveyi-rftar fda. Drd kmi bam ol xali-siyh qurban, Tab grm tnim ol trreyi-trrar fda. Gzlrimdn salan qtreyi-kim ghri Lblrindn tkln lli-hvar fda. ak sinmd olan qanl cigr parlri Mst emind olan qmzeyi-xunxar fda. Par-par dili-mcruhi-prianimdn Sri-kuyind olan hr it bir par fda. Can dil qeydini kmkdn zm qurtardm, Can canany etdim, dili dildar fada. Ey Fzuli, nola gr saxlar ism can ziz, Vqt ola kim, ola ol uxi-sitmkar fda.

51

Qmdn ldm, demdim hali-dili-zar sana, Ey gli-taz, rva grmdim azar sana! I meyi-nab ki, barndan edr cml kbab, Ati-eq il aqi-cigrxar sana. Meyi-glgnd degil nrgisi-mstin ksi, Qdh olmu, gz ab, aiqi-didar sana. Arizin gl-gl edibdir meyi-glgun tabi, Vh ki, bir gldn alm ne glzar sana. Ba seyr et bu rxi-ll il kim, qnv gl Gstr xuni-dil dideyi-xunbar sana. Der idim qamtin srv, vli zg imi Hrkat rvi ivv rftar sana. gilib trfi-binaguin, drdi-dilimi Ya o tan dey, ya trreyi-dstar sana. Mn giriftarinm fitndn olman azad, Hi kim olmasn, ey ux, giriftar sana. Lli-nabin hvsi barm qan eyldigin, Ah kim, qanl yam qlmad izhar sana. Ey Fzuli, flkin var sninl nzri Kim, qm mhntini verdi n kim var sana.

52

Qmzsin sevdin, knl, cann grkmzmi sana? Ti urdun, cismi-ryann grkmzmi sana? Atin ahiml eylrsn mn tklifi-ba, Baiban, glbrgi-xndann grkmzmi sana? Yel verm dadb hr yan, ayaqlardan gtr, Ey pri, zlfi-priann, grkmzmi sana? Ey kmanbru, rqib verm qmzndn nsib, Ox atarsan da, peykann grkmzmi sana? Yandrb canm, cahansuz etm brqi-ahimi, Asiman, xuridi-rxann grkmzmi sana? Kfri-zlfndn mni mn eylmk layiqmidir, Sufi, insaf il imann grkmzmi sana? Tutalm kim, k seylabin yoxdur etibar, Ey Fzuli, emi-giryann grkmzmi sana?

53

Gri, ey dil, yar n z verdi yz mhnt sana, Zrrc qti-mhbbt etmdin, rhmt sana! Saxlama nqdi-qmi-eqini, ey can, zahir et Kim, verim hbsi-bdndn xmaa rxst sana. areyi-behbudimi sordum malicdn, dedi: Drd, drdi-eqdir, mmkn degil sihht sana. Tutaram yarn qiyamtd, hbibim, damnin, Mstsn qflt rabndan, bu gn mhlt sana. Eq hlin ati-hicran eylrsn kbab, Dn-dn imthan etdim, budur adt sana. Incidir nalm sni, vh nola gr bir ti il emi-clladn ed ehsan mn, minnt sana. Snd dn grdm, Fzuli, meyli-mehrab nmaz, Trki-eq etmkmi istrsn, ndir niyyt sana?

54

Ey bivfa ki, adt olubdur cfa sana, Billah, cfadr, olma, demk bivfa sana. Gh naz gh kirimv gh ivdir iin, Cann sevnlr olmasa yey aina sana. Min can olayd ka mni-dilikstd Ta hr biril bir gz olaydm fda sana. Eqind mbtlalm eyb edn sanr Kim, olmaq ixtiyar ildir mbtla sana. Ey dil ki, hicr doymayb1, istrsn ol mhi, kr et bu hal, yoxsa glr bir bla sana. Ey gl, qmind k rxi-zrdim etdi al, Bildirdi ola surti-halm sba sana. Dmz ah qrbi, Fzuli, gdalr, Ol hdn iltifat n nisbt mana, sana.

Dzmyib

55

b ki, miftahi-mhi-nv ola gncinga, Qla peymaneyi-grduni cvahirpeyma. Gizlyib emeyi-xurid suyun kuzeyi-rx, Qtr-qtr qla ncm rhatn peyda. Lalrng ola fqdn flki-minafam, Dir salm kimi ksi-meyi-glgun mina. Mhi-nv camini dvr gtir saqiyi-dhr, ncmi-rx sala neyi-tsiri-hva. Mn hm ol ruhfza rahi1 tkm sar kim, Nxli-himmt rhatndan ala nv nma. Tutar olsam, n cb, mey tgin drd sift, Eylyibdir nec topra bu iksir tila. Cam dvrind, Fzuli, oxudum mey vsfin: Ati-xirmni-qm, abi-hyati-hkma.

rab

56

Fqr mlki txt, alm trki fsrdir mana, kr lillah, dvlti-baqi myssrdir mana. Zlf rxsari xyalil ndir haln, demn1 ylym kim, gecv gndz brabrdir mana. Hur Tuba vsfin, ey vaiz, bu gn az eyl kim, Hmdm ol tubaqiyam hurpeykrdir mana. Ardn, ey m, x bir gu tut, kim, bu gec Bzm bir xuridtltdn mnvvrdir mana. Verdi badi-sbh bir xuridtlt mjdsin, mv vh, kim, bu dm lmk mqrrrdir mana. Zahida, sn ql tvcch gueyi-mehrab kim, Qibleyi-tat xmi-bruyi-dilbrdir mana. Ey Fzuli, cm olur peyvst el nzzarm, rseyi-dti-cnun shrayi-mhrdir mana.

Demyin

57

rbti-llin ki, derlr emeyi-heyvan ona, Ol verir can dmbdm aqv mn can ona. Oxlarndan kim, tikn tk sanclbdr hr trf, Glbnidir xm qdim, hr qn bir peykan ona. Xal xtdir bilmn ol ayineyi-rxsar z, Ya gzmdn ks salm mrdm mjgan ona. Tutma, ey qan, dmbdm tyan edib tn akini, Qoy bu mnzrdn dmi nzzar qlsn can ona. Bhr, ll dilrin vsfin mgr, syly sba Kim, qulaq tutmu sdf ir dri-qltan ona. Sald xttin zvqini dil can, qanlar uddurub, Tifl tk kim, oxudarlar zcr il Quran ona. Ey Fzuli, ol snm fanna rhm eylmz, Da bnzr bar, tsir eylmz fan ona.

58

Hr zaman mnzur bir uxi-sitmgrdir mana, Qanda olsam bir bla hqdn mqddrdir mana. Ol xmi-bruy qlsam scd hr sat, nola, Qibl il ol xmi-bru brabrdir mana. Qm degil, cismimd gr sngi-mlamt zxmi var, hneyi-bazari-sevdaym, bu zivrdir mana. Gzd xunalud peykann xyalil xoam, Hr biri, guya ki, bir brgi-gli-trdir mana. Zxmlrdn min az ad dayi-kr kim, Hr oxun bir nemti-qeyri-mkrrrdir mana. ql iradil bulmaq kam mmkndr, vli Dami-rah ola hlqeyi-zlfi-mnbrdir mana. xtri-bxtim vbalin gr ki, ol mhdn gln Mehrlrdir zgy, cvr cfalrdir mana. Ey Fzuli, mnzili-mqsud yetsm, n cb, Xidmti-piri-man irad rhbrdir mana.

59

Mnim tk hi kim zar prian olmasn, ya Rb! siri-drdi-eq dai-hicran olmasn, ya Rb! Dmadm cvrlrdir kdigim birhm btlrdn, Bu kafrlr siri bir mslman olmasn, ya Rb! Grb ndieyi-qtlimd ol mahi, budur virdim Ki, bu ndidn ol mh piman olmasn, ya Rb! xarmaq etslr tndn, kib peykann ol srvin xan olsun dili-mcruh, peykan olmasn, ya Rb! Cfav cvr il mtadm, onlarsz nolur halm, Cfasin hd cvrin payan olmasn, ya Rb! Demn kim, dli yox, ya zlm ox, hr hal il olsa, Knl txtin ondan qeyri sultan olmasn, ya Rb! Fzuli buldu gnci-afiyt meyxan kncnd, Mbark mlkdr, ol mlk viran olmasn, ya Rb!

60

Ey navki-vqin sipri-sineyi-hbab, Zlfn xmi rbabi-vfa seydin qllab! Mehrabd kli-xmi-bruyi-ltifin, Vacib bu chtdn qamuya scdeyi-mehrab. Suzim der idim m sana eyly rvn, Nzzareyi-rxsarna yox md hm tab. Xurid cmalndan ol ay sald niqabn, Sbh oldu, dur ey bxt, ndir munca krxab? Dn sbh yetirdim flk mvci-sirikim, Qrq etdi flk zr olan ncm girdab. Saqi mgr ol ll szn der meyi-nab Kim, dd yain, lin pd meyi-nab?! Cmiyyti-sbab knl verm, Fzuli Kim, tfriqdir xatir cmiyyti-sbab.

61

Sbh kmi rx, alm da tiin afitab, Zahir etmi ol mhi-dllak eyni-intisab. Dmbdm thriki-tiindn bulur balar sfa, yl kim, su mvc urub zahir qlr hr dm hbab. Hr sri-muyimd bir ba olsa muyi-sr kimi, Kss varn, tii-xunrizindn etmn ictinab. Kfi-srari-mlamt cvhri-tiinddir Kim, alr balardak sevda cmalndan niqab. Qsssindn bamn ql kimi inclmi tnim Kim, tniml tii ortasnda baimdir hicab. Tii-apk seyrin ahuyi-in dersm nola, Seyr qldqca tkr shrayi-in miki-nab. Muyi-jlidml tiindn midim ksmzm, Ey Fzuli, xali olmaz brqi-lamedn shab!

62

Sbh salb mah rxndn niqab, x ki, tmaay xa afitab! Riteyi-canm yetr et bir gireh, Salma sri-zlfi-smnsay tab. Mst xb, salma nzr hr yana, Grm rva kim, ola alm xrab. Ksm nzr canibi-aqdn, Naleyi-dilsuzdan et ictinab. amlr ncm sayram sbhdk, Ey bi-hicrin mn ruzi-hesab. Duzx girmz sitmindn yanan, Qabili-cnnt degil hli-zab. Sald ayaqdan qmi-alm mni, Ver mn qm dfin, saqi, rab! Rhm ql ftadlrin halin, Hi grkmzmi sn bir svab? Yar sual ets ki, haln ndir, Xst Fzuli, n verrsn cvab?

63

Qaliba bir hli-dil topraidir drdi-rab Kim, qlb hrmt, binalr dutmu stnd hbab. Brq baran sanma kim, grdkd ah kimi, Bilmzm nmdir mnim, alar mn, yanar shab. Ey soran halm, bu istina sualindn n sud; Halm eylrsn sual, mma eitmzsn cvab. Dti-qmd xaki-qbrim zr srvi-girdbad ks ba, ol srvdn su ksm, ey seyli-srab. Yetmyib vslin sn Leylivin, bir mrdr Mn kimi Mcnun olub shray dm afitab. Ol bt brusin qoyub mehrab dndrmn zm, Qoy mni, zahid, mana ox verm Tanrin zab. Nqdi-mrn bir snm eqind srf etdin tmam, Ey Fzuli, ah, gr sndn sorulsa bu hesab!

64

Qlsa vslin amm sbh brabr, yox cb; Rsmdir fsli-bhar olmaq brabr ruz b. Gn ki, sayn ddy yerdn durar, bir vchi var, Gls aliqdrlr, fqr hli durmaqdr db. Olmadan meyxaneyi-eqind msti-cami-zvq, Dzmdi bzmi-flkd Zhr qanuni-trb. Cnnti-vslindir ol mqsd ki, iman hlin Qlsa hq ruzi chnnm ati, oldur sbb. Qaliba mqsd vsalndr ki, dn gn durmayb, rx srgrdan gzr, bilmz ndir rnc tb. Bsteyi-znciri-zlfndr nsimi-trmizac, Tneyi-cami-vsalndr mhiti-xklb. Qlma feyzi-nemti-vslin Fzulidn diri, Yoxdur zg mqsdi, sndn sni eylr tlb.

65

Sn zndn almi rvn qlb saldn niqab, Yazya1 salsn bu gndn byl nurin afitab. Sn n nuri-paksn, ey mzhri-sni-ilah, Kim, alr mi-rxndn nur mehr mahitab. ks ruyin suya salm say, zlfn topraa, nbr etmi topran adn, suyun ismin glab. Yeld bulmu buyi-zlfn, suda ksi-arizin Kim, yeli barna basb, suya gz dikmi hbab. Llgun meydir lind sari-simin il, Ya nigini-lldir, rki-lbindn oldu ab? Kilki-qdrt lvhi-sinmd sni qlm rqm, Eylyib mhbublr mcmusindn intixab. Ey Fzuli, hr ml qlsan xtadr, qeyri-eq, Budurur mn bildigim, vllah lm bis-svab2

1 2

Shraya Trcmsi: Dorusunu Allah daha yax bilr.

66

Kuhkn irin z nqin kib vermi firib, Gr n cahildir, yonar dadan zin bir rqib. Qalarn yayi bir ox ltf eylmi hr aiq, Mn hm ondan eylrm bir ox tmnna, ya nsib. Tutiyayi-xaki-payin feyzin yol bulmasam, Nuri-emim, eyb qlma, kor olur derlr qrib. Mztribdir areyi-drdimd, vh kim, bilmyib, Bir dvasz drd uratm zn miskin tbib. Brqi-ahimdn evim hr gu bulmu rxnlr, Gl gr, ey gl, kim, giriftari-qfsdir ndlib. Ey mn sbr et deyn, hali-dilimdn bixbr, Eq olan yerd ndir aram, ya neylr kib? Ey Fzuli, incim sndn tafl qlsa yar, Rsmdir kim, gstr hbab istina hbib.

67

Ol ki, hr sat glrdi emi-giryanm grb, Alar oldu halim, birhm cananm grb. Eylyn tyini-czayi-mdava drdim, Trk edib, cm etmdi, hali-prianm grb. Lalrxlr gksmn akin qlmazlar nzr, Hi bir rhm eylmzlr dai-pnhanm grb. Tut gzn, ey dudi-dil, rxin ki, devrin trk edib, Qalmasn heyrtd, emi-gvhrfanm grb. Prtvi-xurid sanmn yerd kim, devri-flk, Yer urmu afitabn, mahi-tabanm grb. Suda ksi-srv sanmn, kim qoparb baiban Suy salm srvini, srvi-xuramanm grb. Ey Fzuli, bil ki, ol gl arizin grm degil, Kim ki, tn eylr mnim aki-giribanm grb.

68

Ruzigarm buldu dvrani-flkdn inqilab, Qan ir oldum, yan kdi bzmimdn rab. leyi-ah il yandrdm dili-srgtyi, Bir od oldum, cizginn evrmd olmazm kbab? Llin il bad bhs etmi, zhi gmrahlq, Oldu vacib eylmk ol bidbdn ictinab. Vermz oldu yol vsal pii-zlfn, ah, kim, Riteyi-tdbirdn dvrani-kcrov ad tab. Olmad ol mah rvn yandm hicran gn, Yandn b ta shr min n bilsin afitab. Gz ki, peykann qapub, ggdn saar hr yan sirik, Bir sdfdir, qtreyi-barani eylr drri-nab. Oldu bri-dudi-ahim prdeyi-rxsari-mah, Ah kim, almaz cmalindn hnuz ol mh niqab. Ksmdi mndn sri-kuyind azarn rqib, Ey Fzuli, cnnt ir ni yox, derlr zab?

69

Drdi-eqim dfin zhmt kr daim tbib, kr kim, olmu ona zhmt, mn raht nsib. Bir zbandr rhi-qm tqririn hr brgi-gl, Eylmz bihud gl grdkd fan ndlib. Bils zvqm vsldn firqtd fzun olduun, Vsldn mnim rva grmzdi rkindn rqib. Tni-qfltdir pritltlr izhari-hal, Sanma kim, hbab halndan olur qafil hbib. Ah, bilmn neylyim, qurtulmaq olmaz qeyddn, Mn hrifi-saddil, xuban cmali dilfirib. m qrbil tfaxr qlma, ey prvan, kim, Xirmni-mrn gyr brqi-fnadan nqrib. Nola alarsa Fzuli rvzeyi-kuyin anb, Lacrm giryan olur qlac vtn yadn qrib.

70

Payibnd oldum sri-zlfi-priann grb, Nitqdn ddm lbi-lli-drfann grb. Oda yaxdm mv canm, baxb rxsarin rx kdim dudi-dil, srvi-xuramann grb. Gzdirr hr yan gzm k ir barm parsin, Xlti-glgun il rx zr cvlann grb. Bir zaman kemz ki, dil tiindn olmaz ak-ak, Alr hr dm tutulmu knlm ehsann grb. Knlm tnhalq eylrdi prian sind, Olmasayd cm, hr yannda peykann grb. Bnd zindani-qm mhntdn olmudum xilas, Ah kim, ddm yen, zlf znxdann grb. Ey Fzuli, bunca kim, tutdun nihan hali-dilin, Aqibt fhm etdi el aki-giribann grb.

71

Qeyr eylr bisbb min iltifat ol nulb, ltifat etmz mn mtlq, ndir bilmn sbb? Cvr olur adt qzb vqti, n adtdir bu kim, Cvrn az eylr mn ol tndxu qlac qzb. Nola qmzn fikri ddis dili-suzanim, Zalimin gr olsa at mnzili, olmaz cb. Dmbdm gr ds gzdn drri-kim, vchi var. Ya uaqlardr yetim, onlarda yox rsmi-db. Cvri knlmdr kn, gzdr grn rxsarn, Allah, Allah, kam alan kimdir, kn kimdir tb. Yar bidad eylmz aq fryad etmdn, Hr nec ruzi mqddr olsa, vacibdir tlb. Mtrib, alatma srudinl Fzuli xstni, Seyli-kindn saqn, qopmaya bnyadi-trb.

72

Vslin mn hyat verir, firqtin mmat, Sbhan xaliqi xlql movt vl-hyat1. Hicranna thmml edn vslini bulur, Tuba limn yusaidhs-sbr vs-sbat2. Mehrindir iqtinai-mqasid vsilsi, Ma a mn rad, bihil-fovzu vn-ncat3. Tkm riyazi-tbim barani-vqini, Mn nzll-miyah v hya bihin-nbat4. Hq afrini sbb etdi vcudini, vcbt biz-zhuri zhurl-mkvvnat5. yzd sriri-hsn sni qld padiah, la kmal zatik fi hsnis-sifat6. Qldn dayi-nt, Fzuli, tmam ql, Kmmilhu bis-slami v tmmimhu bis-slat7.

1 2

Trcmsi: Pak v mqddsdir o yaradan ki, diriliyi v lm yaratmdr. Trcmsi: O adam xobxtdir ki, mtant v sbr ona kmk edir. 3 Trcmsi: N istrs, kimi nzrd tutarsa, ncat v mvffqiyyt onun vasitsildir. 4 Trcmsi: Ya yadrb, bitkilri dirildn. 5 Trcmsi: Zhurunla varln zhuruna sbb oldun. 6 Trcmsi: Zatnn kmaln gzl siftlrl yksltdi. 7 Trcmsi: Salam il onu tamamla, dua il bitir.

73

Yr, yetir mn, ey simi-k, bidad et, Gr aqan il alnm qul ism, azad et! tirm itlri avaznn, knl, zvqin, Yetr qara geclr hrz-hrz fryad et! Xrab olan knl, ey bt, snin mqamndr, Tafl eylm, bir qa da il abad et! Eitmdinmi, knl, eq mkil olduunu, Sn bu mkil ii kim dedi ki, bnyad et?! Xilafi-adt ox olma, ey pri, mail, Yetr fsun il tsxiri-admizad et! Sba, sirlri qsdin eylmi ol gl, Bizi hm onda, gr ds frstin, yad et! Fzuli, istr isn izdiyadi-rtbeyi-fzl, Diyari-Rum gzt, trki-xaki-Badad et!

74

ksi-rxsarn il oldu mzyyn mirat, Bdni-mrdy feyzi-nzrin verdi hyat. Bnzdrdim qdi-mvzunin fil-cml gr, Can iind lif etsydi qbuli-hrkat. Xt bu mzmun ildir trfi-znxdannda Ki, bu zindann sirin yox mmidi-ncat. Kakilin qld mqrrr mn srgtliyi, Demsin kims ki, var grdii-grdun sbat. Qmz peykanin edr aiq emin sdq, yl kim, mrdmi-mnim ver mhtac zkat. Afrin cvhri-mqbulin kim, almd Mmkn olmaz bu sifat il ki, snsn bir zat. Ey Fzuli, vr zhd il mtad oldun, Bilmdin haln, bihud keirdin ovqat.

75

Ey siri-dami-qm, bir gueyi-meyxan tut! Tutma zhhadn mxalif pndini, peyman tut! Dildims llin, ey qanm tkn, qhr eylm, Tut ki, qan etdim, dalt eyl, qan qan tut! Cizginirkn bana, mi-rxndn canm, Mn qlma, an hm ol m bir prvan tut! Gr sn fanimi bihud ders mddi, Ol sz tutma qulaq, mn kdigim fan tut! Tutmazam znciri-zlf trkin, ey naseh, mni Xah bir aqil xyal et, xah bir divan tut. Ey olub sultan, deyn dnyad mndn qeyri yox, Sn sni bir cd bil, dnyan bir viran tut. Ey Fzuli, dhr zalinin firibindn saqn, Olma qafil, r kimi tprn, iin mrdan tut!

76

Bhri-eq ddn, ey dil, zvqi-dnyani unut! Bali oldun, gl rhimdn idigin qani unut! Verdi rehltdn xbr muyi-sfid ruyi-zrd, hreyi-glgun il zlfi-priani unut! k ndamtdn gg dudi-dilin, tk qanl ya, Srvi-nazin trk tut glbrgi-xndani unut! Gr qnimt fqr mlknd gdalq ivsin, Etibari-mnsb drgahi-sultani unut! km alm qeydini, ey srblndi-fqr olan, Sltnt txtin irdin, bnd zindani unut! Lvhi-xatir surti-canan ql ayindar, Onu yad et, hr n kim yadndadr, ani unut! Msiyt drsin yetr tkrar ql, dndr vrq, zg hrfin mqin et, ol drs-nvani unut. Ey Fzuli, k mlamt rhgzarndan qdm Lhz-lhz kdigin bihud fani unut!

77

Mrd cismim iltifatndan bulur hr dm hyat, lrm, gr qlmasan hr dm mn bir iltifat. Yaz bilmz lblrin vsfin tmami-mrd, Abi-heyvan vers Xizr kilk zlmtdn dvat. Mn fqirm, sn qni, vergil zkati-hsn kim, r iind hm mndir hm sn vacib zkat. Grmyinc hsnn iman glmz aiqin, Yz peymbr cm olub, gstrslr min mczat. Mzhri-asari-qdrtdir vcudi-kamilin, Feyzi-fitrtdn qrz snsn, tfeylin kainat. Cvhri-zatinddir mcmui-vsafi-kmal, Bu sifat il ki, snsn, qandadr bir pak zat? Eq ta ddm, Fzuli, kmdim dnya qmin; Bil ki, qeydi-eq imi dami-tllqdn ncat.

78

Sba, yardan pnhan, qmim dildar izhar et! Xbrsiz yarm hali-xrabimdn xbrdar et! Gtir yadm onun yannda, vr grsn ki, qhr eylr, Xmu olma, yen dnam tqribil tkrar et! Knl, qm gnlrin tnha keirm, ist bir hmdm, cl xabndan, fqanlar kib, Mcnunu bidar et! yox, eq ati bir l ks, taqtin, ey ney, Ba artma, dmi-eq urma, ancaq naleyi-zar et! Mni rk oduna prvan tk, ey m, yandrma, Yetr xuridi-rxsarn irai-bzmi-yar et! Giriftari-qmi-eq olal azadeyi-dhrm, Qmi-eq mni bundan btr, yarb, giriftar et! Fzuli, baxmaq olur ol gn yadil xurid, N vch il kim, olsa gn ker, fikri-bi-tar et.

79

Xtti-rxsarn edr ltfd reyhan il bhs, Hsni-surtd cmaln gli-xndan il bhs. Cnnti kuyin zhd hli mnasib deslr, N mnasib ki, qlam bir ne nadan il bhs. Yzn durmasn ayin urub lafi-sfa, N rva mh qla xuridi-dirxan il bhs. Gri madd ox lafi-ltaft vardr, Yorulur eyls ol srvi-xuraman il bhs. Qlsa can llin iln feyz yetirmk bhsin, Canibi-llini tut, ey knl, et can il bhs! Dr od m dilin bu sbbdn ki, qlr Dil uzadb geclr ol mhi-taban il bhs. Sifti-hsnn edr xst Fzuli, n cb, Hsni-gftard gr eyls Hssan il bhs.

80

Chan ir hr fitn kim, olsa hadis, Ona srvi-qddindir, lbtt, bais. Mdarisd thqiqi-muyi-miyann, Dqayiqdn ortay salm mbahis. Mvhhidlr qlma inkar, zahid, Meyi-vhdti sanma mml-xbais1. Iki didsiz alm Yusif sn, Siz yox chan ir imkani-salis. Mn cm olur qanda kim, var bir qm, Mnm mlki-qm ir Mcnun varis. Tkb k kuyind, vslin dilr dil, Saar nf n dan topra haris2. zar lbin vsfin eylr Fzuli, Ona hm mfssir derm, hm mhddis.

1 2

mml-xbais pisliklr anas H a r i s kini

81

Ey qbari-qdmin ri-brin bain tac, rfi-zatin dnayi-mratib merac. Mntha rin dyani-tmamiyyi-rsul, Bhrsn, sairi-rbabi-risalt mvac. Xazini-gnci-fat sni qlm iyzd, Hi kim yox ki, sn olmaya axir mhtac. Snntin mfirt sbabin minhaci-hsul, Tatin msiyt mrazin tdbiri-ilac Xlq tqlidi-slukin sbbi-hsni-ma, Mlk tyiri-triqin sri-sui-mizac. Qaim olmazd nizam nsqi-sli-vcud, Vermsydin sri-dl il dnyay rvac. kr-lillah ki, Fzulini edib daxili-feyz, Rbtin daireyi-xovfdn etmi ixrac.

82

Can xr tndn knl zikri-lbi-yar eylgc, Tn bulur can yenldn ol lfzi tkrar eylgc. Qlma, ey fqan, gzn bidar, msti-xab ikn, Olmaya bir fitn peyda ola, bidar eylgc. Shbtimdn ar edib, ey gl, mni trk etm kim, Gl olur fsrd trki-shbti-xar eylgc. Varm fikri-dhannla yox etdim kim, qza Byl mr etmi mana, yoxdan mni var eylgc. rzi-rxsar et bu gn, ey mh, gm olsun gyd gn, yl kim ncm olur, gn rzi-rxsar eylgc. Hr zban bir tidir guya Zleyxa qtlin, Yusifi almaqda hli-eq bazar eylgc. Naleyi-zarm, Fzuli, xo glir ol glrx, Alr gl knl blbl naleyi-zar eylgc.

83

Knlm alr zlfi-priann grgc, Nitqim tutulur qneyi-xndann grgc. Baxdqca sn qan salr didlrimdn, Barm dlinir navki-mjgann grgc. Rnalq il qamti-mad qlan yad, Olmazm xcil srvi-xuramann grgc? ox eq hvs edni grdm ki, hvasn Trk etdi, snin aiqi-nalann grgc. Kafr ki, degil mtrifi-nari-chnnm, Iman glr ati-hicrann grgc. Naziklik il qneyi-xndan edn yad, Etmzmi hya lli-drfann grgc? Sn hali-dilin sylmsn, nola, Fzuli, El fhm qlr aki-giribann grgc.

84

Mnhrifdir, saqiya, nduhi-dnyadn mizac, Bad tut kim, illti-nduh qfltdir ilac. Fqr mlkn tut, gr istinad istrsn kmal, Sltntdn ke kim, ol vadid oxdur ehtiyac. km txt tac qeydin, bisr palq gzt Kim, ya bnddir txt bladr ba tac. Bir pri zlfn tutub, xalindn alsan kami-dil, Tut ki, in mlkini tutdun, Hinddn aldn xrac. Trk tcrid ixtiyar et kim, diyari-eqd Fqr bazarin sbabi-fnadndir rvac. Nqi-zayildir, muri-dhr qlma etibar, Olsa hasil fqrdn hzn qinadn ibtihac. Ey Fzuli, mn mlamt mlknn sultaniym, Brqi-ahim taci-zr, simi-sirikim txti-tac.

85

Olur qddim dta eqin yolunda, hr bla grgc, Triq hlin adtdir tvaz, aina grgc. Nihan eqimi mlum ets alm, dudi-ahimdn, cb yox kim, gmani-gnc edr xlq, jdha grgc. Fzun olduqca eqim grm olur kim gzm ir, gri su brudt ksbini eylr hva grgc. Oxun hr lhz kim, canm dlr, knlm qlar fan, Be-eyni eyl kim, fryad edr itlr, gda grgc. Rvaci-nqd nqi-sikkdndir, nola qdr ets Mn el, cismi-ryanmda nqi-buriya grgc. Mni-drvi el hm cvr edr, sn cvr qldqca, Kim eylr zlm mnin, padiham, sn rva grgc? Fzulini yaur, ey zf, mhvlr cfasndan Ki, mhvlr qlrlar min cfa, bir mbtla grgc.

86

Ey knl, yar ist, candan ke, Sri-kuyin gzt, chandan ke! Ya tm ks hyat zvqindn, Ya lbi-lli-dilsitandan ke. Mlki-tcriddir frat evi, Trki-mal eyl, xanimandan ke. Lamkan seyrinin zimtin et, Bu xrab olacaq mkandan ke. Etibar etm mlki-dnyay, Etibari-lvvi-andan ke! hli-dnyann olmaz axirti, Ey Fzuli, bu xakdandan ke!

87

Gr degil bir mah mehriln mnimtk zar sbh, Bain ab ni hr gn yaxasn yrtar sbh? Gn degil, hr gn bir ay mehril kksn ak edib, Taz-taz dalrdir kim, qlr izhar sbh. Tii-xurid il rf olsa yeridir kim, mdam Yandrb prvanyi, m verir azar sbh. Sbhi am ami sbh olmu mnm almd kim, am mi-bzm olub, ayrld mndn yar sbh. Gr n aiqdir ki, bir xurid vslin bulmaa Srf edr hr lhz min-min lli-hvar sbh. Eqd sadiqlik izhar etdi dan gstrib, Qaliba derlrdi kazib, qld ondan ar sbh. Hicr amnda qm etmidi Fzuli, qsdi-can, Olmasayd mrhmtdn dm urub qmxar sbh.

88

gr murad is vermk sfayi-cvhri-ruh, Flk misal yrt sari-rabi-sbuh. Buyurma tvb mn ol rabdan naseh Ki, grs onu tutar czm trki-tvb Nsuh. Hcumi-qmd mn onu etdi zvrqi-mey Kim, etmdi onu tufan olanda ktiyi-Nuh. Mdam emim qan doldurur xdngi-qmin, Yuva bamda tutan qular edib mcruh. Dil oldu dai-fraqinl rh-rh, vli N sud, n sn olmad hali-dil mruh. Tnimd sancl navklrinl adm kim, Dri-bla bu kilid ildir mn mftuh. Fzuli oldu belin fikri il muy misal, Hnuz bulmad ol sirr ehtimali-vzuh.

89

Qans mahin, bilmzm, mehril olmu zar sbh, Hr gn eylr xlq bir dai-nihan izhar sbh. Batd ncm, xd gn, ya bir siri-eqdir, Tkd drri-ki, kdi ahi-atbar sbh. Nola gr mvat ehya vers sbhn dmlri, Zikri-llindir kim, eylr dmbdm tkrar sbh. Bir msvvirdir ki, zrrin kilk il hr gn kr, Sfheyi-grdun nqi-arizi-dildar sbh. Mjd bir xuriddn vermi mgr badi-shr Kim, nisar eylr ona yz min dri-hvar sbh. Aiqi-sadiqdir, izhari-qm eylr hr shr, Ah il xlqi yuxusundan qlr bidar sbh. Ey Fzuli, ami-qm ncamna yoxdur mid, Bir tsllidir sn ol sz ki, derlr var sbh.

90

Ol mikbu qzal ixlasm eyl vazeh, Blli, sba, slamn miskiyytr-rvayeh1. Olac hbib vasil, bizdn hm olma qafil, Latqtir-rsail, latktmis-srayeh2. Yzd sirik qani, sylr qmi-nihani, Qd tzhrl-mani bil-xtti fil lvayeh3. Mn mbtlayi-hicran, mndn iraq canan. Vl-mr keyf ma kan mislr-riyahi rayeh4. Eqin, Fzuliyi-zar, trk etmk oldu dvar Ya arifn bima sar, la tksirin-nsayeh5.

1 2 3

Trcmsi: Ey shr yeli, mndn mik qoxulu salam yetir. Trcmsi: Mktublar mndn ksm, zab-ziyytlrini gizltm! Trcmsi: Mnalar lvhlr zrind xtt il zahir olur. 4 Trcmsi: mr n cr olursa-olsun klk kimi sib gedndir. 5 Trcmsi: ey olan eylri biln, ox nsiht etm!

91

Kimsd rxsarna taqti-nzzar yox, Aiqi ldrd vq, bir nzr ar yox. Bar btnlr mn tn edrlr mdam, Halm rh etmy bir cigri par yox. Yd mnim bama dhr qmin, neylsin, Badiyeyi-eqd mn kimi avar yox. Dhrd hmta sn var prirx desm Var gzl ox, vli sn kimi xunxar yox. Gzd gzib cizginir qtreyi-kim mdam, Qtreyi-kim kimi rxd syyar yox. ak grb kksm qlma ilacm, tbib, Zaye olur mrhmin, mnd bitr yar yox. Zarlm eqdn var, Fzuli, vli, Ol mhi-bimehrdn rhm mni-zar yox.

92

Nola gr qucsa miyann kmri-zr kstax, Gtirib oxlar ortay zr, eylr kstax. Xaki-sar, Cm Cmiddir, ey piri-man, Xbr et saqiy kim, tutmaya sar kstax! Rk odil yaxlr riteyi-canm ki, nen Dgr ol ariz geysuyi-mnbr kstax. Rvznindn qoma kim, gn d xlvtghin, Hrmi-ah n layiq gir akr kstax. Saxla, ey k, db, getm sri-kuyin ox Ki, dr gzdn zdn srlr hr kstax. Hvsim badeyi-glgun bu mmid ildir Kim, olam mst tutam damni-dilbr kstax. Bnzdirsn zn itlrin hr sat, Ey Fzuli, ola bilmz sn bnzr kstax.

93

Rngi-ruyindn dm urmu sari-shbay bax! Afitab il qlr dva, tutulmu ay bax! m bandan xarm dud vqi-kakilin, Byl kutah mr il baindki sevday bax! Ey slamt hli, ol rxsar baxma zinhar! Ehtiraz eyl mlamtdn, mni-rsvay bax! Bildi eqind nmdpu olduum ayin tk, Rhm edib bir gz mn baxmaz, bu istinay bax! Sinmi ak eyl, gr dil iztirabn eqdn, Rvzn a, hr dm hvadn mvc uran dryay bax! Ey deyn kim, ami-iqbaln n zdn tirdir? Say salm ay ol geysuyi-nbrsay bax. Ey Fzuli, hr nec mn eyls naseh sni, Baxma onun qovlin, bir surti-zibay bax.

94

Lblrin tk ll lfzin tk dri-hvar yox, Ll gvhr ox, lbin tk lli-gvhrbar yox. Sndn etmn dad: cvrn var, ltfn yox deyib, Msti-zvqi-vqnm, birdir yanmda var, yox. Kim izhar eylyim bilmn, bu pnhan drdi kim, Var yz min drdi-pnhan, qdrti-izhar yox. Dvr srmsti-rabi-qflt etmi almi, Bunca srmstin tmaasin bir hyar yox. Xlqi mdhu eylmi xabi-bi-tuli-ml, Sbh thqiqi lamtin bir bidar yox. Surti zibasnmlr yox demn btxand, Var ox, mma sn bnzr bti-xunxar yox. Ey Fzuli, shldir hr qm ki, qmxari ola, Qm budur kim, mnd min qm var, bir qmxar yox.

95

Grmdir am shr mehrinl rxi-lacivrd, Gh siriki-al edr izhar gh rxsari-zrd. Sbh bnzr aiqi-sadiq, demn almd kim, Bir nfs kemz ki, kmz suzi-dildn ahi-srd. Yax sanma, ey knl, hli-xird tvarn, Olma qafil, eq drdindn, yaman olmaz bu drd. Mmkn olduqca flk mnsubsindn ql hzr, Ni kim, xali degil bidad nqindn bu nrd. Zlmti-qm iztirabin kmz ol azad kim, Hr tllqdn ola xurid tk almd frd. Ey Fzuli, ksm ol mhv vsalindn mid, Sbr ql kim, dvr dvran degil bihudgrd.

96

Naldndir ney kimi avazeyi-eqim blnd, Nal trkin qlmazam, ney tk ksilsm bnd-bnd. Ql mdd, ey bxt, vrn, kami-dil mmkn degil, Byl kim, ol dilrba bidrddir, mn drdmnd. Dalrdir odlu knlmd qaras qopmam, Ya sbati-eq n od zr bir ne sipnd. Alr knlm ghi kim, giryeyi-tlxim grb, Aar ol glrx tbssm birl lli-nuxnd. Xaki-rahindn mni qaldra bilmz say tk, Qlsa grdun afitabn hr an bir kmnd. Cam tut, der, saqiyi-glhr, zahid, trki-cam, Ey knl, fikr eyl gr kim, qansdr tutmal pnd. Ey Fzuli, surti-fqrin qbuli-dustdur, Hi drvii snin tk grmdim sultanpsnd.

97

Gz xtindn mrdmin mhv etmdn bulmaz murad, Zaye eylr hsnn xttin svad zr svad. Ola bilmz ini-zlfndn cda gz mrdmi, Cari olmudur bu adt, trrsiz olmaz midad. Knln ahimdn trhhm surtin gstrdi, leyk Mvcdn su nqin ox etmk olmaz etimad. k ahim nifrti qt etdi eldn lftim, izginn devrmd ya girdabdr, ya girdibad. Kedi tndn oxlarn, tnha qalb dil, dmbdm Nallr eylr, ken hmdmlrin etdikc yad. aki-sinmdn knl xdqca ad olsam nola, Oyl aftdn yaxasn qurtaran olmazm ad? iveyi-mad qddin grs, eylr baiban Etidali-srvdn, lbtt, slbi-etiqad. Qoyma naqis hli-drd ir Fzulini, tbib, Eyl bir drman ki, drdin ed gn-gndn ziyad.

98

Ey mzaqi-can cvrn hd kkr tk lziz, Dmbdm zhri-qmin qndi-mgrrr tk lziz. Ati-brqi-fraqn nari-duzx tk lim, Creyi-cami-vsalin abi-kvsr tk lziz. rhi-hvalm sn mst nsiht kimi tlx, Tlx gftarn mn mxmur sar tk lziz. Dai-eqin drdi zvqi-sltnt tk dilpzir, Xaki-kuyin seyri fthi-hft kivr tk lziz. Nola bulsam zvq gydrdkc sinm zr da, hli-drd da olur, bidrd zivr tk lziz. Taz-taz dai-drdindir dili-suzanim Filmsl, hirs hlin cmiyyti-zr tk lziz. Ey Fzuli, almin grdm qamu nemtlrin, Hi nemt grmdim didari-dilbr tk lziz.

99

Cilveyi-ksi-rxn ayind, ey rki-hur, Rvn etmi onu kim, xuriddndir ay nur. Brqi-ahim gy zn tutmu, sirikim yer zn, Shbtimdn hm vhu etmi tnffr, hm tyur. Eq rsmi gr budur, mkl yetr drman drd, Drd hli bizban, bidrdlr msti-qrur. Dai-dilsuzi-fraqn qld gn-gndn fzun, Nuri-mah fzun olur, xuriddn olduqca dur. Vdeyi-vslin ox, mma bxt yar olmaz, n sud, Gl gtirmz, abi-irin vermk il xaki-ur. Tari-zlfndrm rxsarnda canlar mskni, Ya buraxm bir rhi-prpi xm glzar mur. Ol sri-kuy itlri ir, Fzuli, yox yerim, Bs mn matmsra, mn qandan bzmi-srur?

100

Yanan eq atin ati-duzxdn eymndir, N kim, bir gz yanar, yandrmaq oni qeyri-mmkindir. Buraqdm zvrqi-dil eq bhrin, saqn, ey mah. Tmvvc vermsin tvi ona kim, onda sakindir. Dhann drcn xali-lbin gzdn nihan etmi, mant gr ki, hindu mxzni-lly xazindir. Qmin kim, tkd qanm, dild sakin olduun bildim Ki, xlvt kmgin tsiri sirri-kfi batindir. Cigr dain mrhm oldu peykann, bihmdillah, Sadt kvkbin xtri-bxtim mqarindir. Rxndn nur ourlar m, ban ksslr caiz, Budur bir qul srncami ki, sultanin xaindir. Fzuli, xali olmaz surti-dil dust fikrindn, Bu mnidn ki, beytllah, deyrlr qlbi-mmindir.

101

emi-surtbazim mjgan sfi hngamdir, Qan batm hr mjm bir uxi-glguncamdir. Gstrr hr dm lamtlr qiyamtdn qdin, Qaim etmi hr brhann, cb llamdir. Ta xtin zr xmi-brulrin srgrmiym, Hr szm drdi-dil imlasin bir srnamdir. zd nqi-xuni-dil razi-nihanm fa edr, rhi-qm thririn hr kiprigim bir xamdir. Drdim oldur kim, mslman olmu ol trsabe, Kfr olan zlmlr tni bu gn islamdir. Ey sba, rhm et kim, ol bidrd qlm trki-cvr, areyi-drdi-dilim mvquf bir elamdir. Ey Fzuli, bulmadm rngi-riyadn bir sfa, Nola gr meylim bu rng il meyi-glfamdir.

102

Sbuh n mn drdi-meyi-ban yetr, sr ki var, xrab olmaa bhan yetr. Cfa oxun mn yadrman ancaq, ey flak, Demin ki, yeddi kmandar bir nian yetr. Byan yetmy drd qmim fsanlri, Zbanm ati-dildn xan zban yetr. Qopard mrdmi-emim knl binasn kim, Hbabi-k hva nqdin xzan yetr. Lbin xyal il par-par oldu cigr, Gvahi-hal mn ki-dan-dan yetr. Hrifi-bzmi-qmim, xuni-dil rabm olub, Traneyi-trbim ahi-aiqan yetr. Fzuli, istmzm msndi-Cm Cmid, Mn niimni-dvlt rabxan yetr.

103

Gah gzd, gh knld xdngin mkan tutar, Hr qanda olsa qanln, lbtt, qan tutar. Dil ks, nola, can tni xaki-kuyin, Xar xs iltr onda ki, qu aiyan tutar. Zikri-lbinl zlfn can buldu dstrs, Onun kimi ki, oxuyub fsun ilan tutar. Dil tutdu qn il brabr dhann, Bu qli-naqis il zn xurddan tutar. Xurid xirmnin ura l-l od, Ahm ki, lhz-lhz rhi-asiman tutar. Can eyldikd meyli-tmaayi-qamtin, Gz rvznin siriki-rvanm rvan tutar. Tutmaq dilr qapnda Fzuli mqam, leyk Bu sirri kimsy aa bilmz, nihan tutar.

104

Xoam kim, dmbdm giryan gzm ol xaki-padndir. Ziyan olmaz ol gz yann kim, tutiyadndir. Dmadm mrdmi-emim ir qan zlf xalndan, Bli ksr mai hli-dryann qradndir. Dem Frhad qann tkm ancaq eq miri, Mnim gr qanl yam kim, bu hm ol macradndir. Mnbr snblndn almadan bu, olmadm rsva, Bu rsvalq mn sndn degil, badi-sbadndir. Hbabi-k iind muyi-julidml xohalm, Bamda bu humayun say ol ali binadndir. Vfa rsmin unutmusan dey, incinmzm zira, Bu kim, mndn cfa km eylmzsn, hm vfadndir. Kmali-hsni-mrb, ari olmaqdr trrzdn, Riya hlin hm ox etiraz etmk riyadndir. Fzuli, tkm ox ya, ehtiyat et getmsin nagh Gzndn srm kim, xaki-rhi-hli-sfadndir.

105

Prian xlqi-alm ah fqan etdigimdndir, Prian olduum, xlqi prian etdigimdndir. Tni-zarimd drdi-eq gn-gndn fzun olmaq Yetn bidrd tdbiril drman etdigimdndir. Gzm kim, barmn qann tkr prkal-prkal, Dmadm aruziyi-lli-canan etdigimdndir. Degil bihud, gr yasa flkdn baim dalar, Binasn tieyi-ahiml viran etdigimdndir. Qaan rusva olurdum, qan udub sbr ed bilseydim, Mlamt kdigim bihud fan etdigimdndir. Xta sndn degil, cismim oxundan binsib olsa, Hbabi-ki-glgun ir pnhan etdigimdndir. Fzuli, ixtilati-mrdmi-almdn ikrahim, Privlr xyaln munisi-can etdigimdndir.

106

Qbrim dain kim, qm odundan zbandir, Tn oxun atma kim, xtri ox niandir. Eylr qdh zman qmin df, qaliba, Dvri-qdh mxalifi-dvri-zmandir. Qaldrd k dn mni ol asitandn Kim, mqsdim mnim dxi ol asitandir. Vaiz szn tutma qulaq, qafil olma kim, Qflt yuxusunun sbbi ol fsandir. Nzr etmim fraqin kim, yox nihayti, Nqdi-sirikimi ki, tknmz xzandir. Can vermyimmi qrbt kim, bimi-tndn Yadi-vtn fanma snsiz bhandir. Ey dil, hzr ql ati-ahinl yanmasn Cismim ki, drd qularna aiyandir. Mndn, Fzuli, istm ari-mdh zmm, Mn aiqm, hmi szm aiqandir.

107

Can kim canan n sevs, canann sevr, Can n kim ki, canann sevr, cann sevr. Hr kimin almd miqdarncadr tbind meyl, Mn lbi-cananimi, Xizr abi-heyvann sevr. Ba dm ddkc tqsir eylmz, eylr mdd, Ol sbbdn mttsil emim cigr qann sevr. Miki-in avar olmudur vtndn mn kimi, Qans uxun, bilmzm, zlfi-priann sevr. Su ki, srgrdan gzr, banda vardr bir hva, Qaliba, bir glrxn srvi-xuramnn sevr. Aqibt rusva olub mey tk, dr xlq azna, Kim ki, bir srmst sali lli-xndann sevr. Nolacaqdr, trki-eq etm Fzuli, vhm edib, Qayti derlr, ola bir bnd sultann sevr.

108

Mehri knlmd nihan olduun ol mah bilir, Kims bilmz, fqra sirri-dilin ah bilir. Sorman ol mahil hali-dilimi, Tanr n, Billi onu, zm bilmzm, Allah bilir. Gah yz ltf qlr, gah tafl, guya Gah bilmz bu giriftarlm, gah bilir. Can fda eylmyi yara hmin mn bilirm, Bu triqi dem hr qafil gmrah bilir. Nzri-ltf diri etm Fzulidn kim, Sn sidqil zn bndeyi-drgah bilir.

109

Mjm sremlr mnzil qlan aft mcnundur, Annun bsteyi-znciri-seyli-ki-glgundur. Svadi-nqteyi-girdab bnzr mrdmi-emim Ki, daim qrqeyi-girdabi-emi-ki-prxundur. Eit drdi-dilim, fsaneyi-Mcnun meyl etm Kim, ol fsandn hm anlanan mtlq bu mzmundur. Frhbxi-dili-muq olur rhi-qmi-aiq, Srudi-bzmi-irin naleyi-Frhadi-mhzundur. Kmndi-ini-zlfn vhmi getmz zar knlmdn, Mn ol riteyi jdr qlan bilmn n fsundur. Xmid qamtim kim, dai-dildn qan qrq olmu, Iind nqtsi guya ki, qan altndak nundur. Fzuli, vermdi tn oxlar gz yain tskin, nn bnd etmk olmaz xar xaak il, Ceyhundur.

110

Qbari-scdeyi-rahin xti-lvhi-cbinimdir, Scudi-drghin srmayeyi-dnyav dinimdir. gr zmi-rh etsm, vqi-vslin hadiyi-rahim, V gr aram hm dutsam, xyaln hmniinimdir. Hvayi-rvzeyi-kuyin, bahari-glni-canim, Nihali-qamtin srvim, zarn yasminimdir. Yqinimdir ki, mqsudum olur hasil sn yetsm, Bihmdillah, mn sndn yana rhbr yqinimdir. Tlbkari-vsalm, mjdeyi-vslin diri etm Kim, ol mjd frhbxi-dili-nduhginimdir. xard zvqi-vslin xatirimdn rvz prvasn, Szn kvsr, mnvvr mclisin xldi-brinimdir. Mn z gstrr hr lhz yz min ahidi-dvlt mirati-rxn, mnzuri-emi-pakbinimdir. Sriri-sltnt zvqindn fzundur mn ol sz Ki, ltf iln demisn: bir qulami-kmtrinimdir. Bri oldum, Fzuli, qeyrdn, ol dilrba ancaq, nisim, munisim, yarm, nigarm, nazninimdir.

111

Demi hr qny aiqligim razn sba derlr, El azn tutmaq olmaz, qorxuram, ey gl, sana derlr. siri-drdi-eq msti-cami-hsn ox mma Bizz mhur olan, Leyli sn, Mcnun mana derlr. Snin mehr vfa gstrdigin yar ox grdm, Qltdir kim, sni bimehr oxurlar, bivfa derlr. Sn derlr bti-in, zlfn znnar sylrlr, Zhi iman yoxlar kff sylrlr, xta derlr. Mn derlrdi vvl: bir mlkdir sevdigin, hala Grnlr, mn fqir gydn enmi bir bla, derlr. Mrizi-eq iqdi-zlfn eylr arizu, zira Maliclr bu mhlik drd mkildir dva derlr. Fzuli, aiq onlar ki, derlr trki-eq eyl, Demzlrmi xta, tyir ql hkmi-qza, derlr.

112

Sbadn gl znd snbli-prpi tab oynar, Sanasan pr ab, glnd bir mikin qrab oynar. Xyali-arizin cvlan edr bu emi-prnmd, Nk kim, mvclnmi suda ksi-afitab oynar. Rxn grgc olur suzi-drun dudi-dil hasil, Bahar yyami srar brqi-rxnd, shab oynar. Ira olsun yaman gzdn, n xo satdir ol sat Ki, muqil aiq eylyib naz itab oynar. Riyayi-zahidi-xkn simaindn nolur hasil, Xo ol kim, rindi-meyxar, iib cami-rab oynar. Bu qmlr kim, mnim vardr, birin bain qoysan, xar kafr chnnmdn, glr hli-zab, oynar. Qlr gz prdsin xunabi-hsrt ak hr dm kim, Rxnd lzzti-didar zvqindn niqab oynar. Fzuli, rkdn titrr dili-prxuni aqn, Binaguind yarn hr zaman kim, lli-nab oynar.

113

Ah eyldigim srvi-xuramann ndr, Qan aladm qneyi-xndann ndr. Srgtligim kakili-mikinin ucundan, Aftligim zlfi-priann ndr. Bimar tnim nrgisi-mstin lmindn, Xunin cigrim lli-drfann ndr. Yaqdm tnimi vsl gn m, tk, mma, Bil kim, bu tdark bi-hicrann ndr. Qurtarmaa ymayi-qmindn dil can, Syim nzri-nrgisi-fttann ndr. Can ver, knl, ol qmzy kim, bunca zamanlar, Can ir sni bsldigim ann ndr. Vaiz biz dn duzxi vsf etdi, Fzuli, Ol vsf snin klbeyi-hzann ndr.

114

Qans gln glbni srvi-xuramannca var? Qans glbn zr qn, lli-xndannca var? Qans glzar ir bir gl alr hsnn kimi, Qans gl brgi lbi-lli-drfannca var? Qans ban var bir nxli, qdin tk barvr, Qans nxlin hasili sibi-znxdannca var? Qans xuni sn kimi cllad olmudur sir, Qans clladn qlnc tii-mjgannca var? Qans bzm olmu mnvvr bir qdin tk mdn, Qans min lsi rxsari-tabannca var? Qans yerd bulunur nisbt sn bir gnci-hsn, Qans gncin jdri zlfi-priannca var? Qans gln blbln derlr, Fzuli, sn kimi, Qans blbln srudi ah fannca var?

115

Vh n qamt, n qiyamt, bu n axi-gli-trdir?! N bladr nzr hlin, n xo mddi-nzrdir? Gz yoludur ki, knl mlkn xublar girr ondan, Tutma, ey k, onu billah ki, cb rahgzrdir. N ghr bulsa bgnmz, buraxr yazya drya, Qaliba, kim ona mqsud diin kimi ghrdir. Eq eybini bilibsn hnr, ey zahidi-qaftl, Hnrin eybdir, mma dedigin eyb hnrdir. Sitmin gri yamandr, onu trk ellm, billah Ki, tafl, sitmindn dxi lbtt, betrdir. Axir olmaz nec kim, gz ya axarsa, hmana Ki, dmadm ona imdad qlan xuni-cigrdir. Srsri basma qdm eq triqin, Fzuli, Ehtiyat eyl ki, qaytd xtrnak sfrdir.

116

Hsnn olduqca fzun, eq hli artq zar olur, Hsn n miqdar olursa, eq ol miqdar olur. Cnnt n mn edn aiqlri didardn, Bilmmi kim, cnnti aiqlrin didar olur. Eq drdindn olur aiq mizaci mstqim, Aiqin drdin timar etslr, bimar olur. Zahidi-xudbin n bilsin zvqini eq hlinin, Bir cb meydir mhbbt kim, in huyar olur. Eq sevdasin srf eylr Fzuli mrn, Bilmzm, bu xabi-qfltdn qaan bidar olur.

117

Ey gl, n cb silsileyi-miki-trin var, Vey srv, n xo canalc ivlrin var! Actd mni, ac szn, tnd nigahn, Ey nxli-mlaht, n bla, tlx brin var! Peykanlar il doludur emi-prabm, Ey bhr, saqnma, snin ancaq ghrin var! Ol sngdil naleyi-zarn sr etmi, Ey dil, sn bu zvq yetr, ta srin var. Eq ir, knl, dem ki, mn bixdm, ancaq, Ey qafil, zndn snin ancaq xbrin var? Dedim yetr, et cvr, xaki-rhin oldum, Dedi ki, yetr cvr sn ta srin var. ox baxdna qmz iln barn zrsn, Hr kim ki, baxmazsan onunla nzrin var. Eq hlin ol mah, Fzuli, nzr etmi, Sn hm, zn gstr gr bir hnrin var.

118

Lhz-lhz lbin anb edick fqanlar, Qtr-qtr salr didlrimdn qanlar. Qtr-qtr dem qandr ki, xar emimdn Dmbdm knlm odil riyn peykanlar. Qalarn yayin meyl eylyli can knl, Dn gn mn bilirm kim, n kirlr anlar. Ama kakil girhin, ban n grm rva Ki, prian olalar, bir ne srgrdanlar. Yel dgr zlfn, ya qoymayb z hali il, Gzdirrlr onu ldn-l hr dm canlar. Eyl aq cfalr ki, vfalr grsn, Sanma kim, zaye olur eyldigin ehsanlar. Sorma zhhad, Fzuli, rh rsmin eqin, N bilirlr rvii-hli-xird nadanlar!

119

Tkdkc qanm oxun, ol asitan ir, Bir yerdym sir ki, topra qan ir. hli-zman qanna ox tndir zmin, Qann kimin tkrs flk, ol zman ir. Mey imdn almaz imi babi-mfirt, Svgndlr bu babd piri-man ir. qbad Kvsr istmsin rindi-meykd, Dnyad bs degilmi meyi-rvan ir? Qmzn grnmyib gz, qanlar ir mdam, Zahid kimi ki, badni eldn nihan ir. Meydn gri tvb verir el Fzuliy, Ey srv, sn qdh sunar olsan, rvan ir.

120

Girib meyxany, m mrbil kim ki, xu eylr, Olub mmin, behiti, kafrm, gr arizu eylr. Mgr divandir sevdayi-brusil zahid kim, Baxb mehrab daim, z-zil gftgu eylr. Dmadm qtr-qtr qan yamdr kim, xar gzdn V ya peykanlarn kim, ati-dil onu su eylr. Rhi eqind olman tngdil sevda hcumundan, Triqi-sltnt hr kim tutar, qovay xu eylr. Dedim: kimdir prian eylyn aiqlr hvaln? Sba gstrdi tari-snbli-zlfn ki: bu eylr! Fzuli zlfn baland, mma yl incldi Ki, guya zf onu hm zlfn bir tari-mu eylr.

121

San ndisi thriki-znciri-cnunumdur. Cnunum dfin zikri-lbi-llin fsunumdur. Diyari-drd srgrdaniym, hr kim mni istr, Dlili-rah qtr-qtr ki-lalgunumdur. Flkd brqi-ahimdn srasr yand kvkblr, Qalan odlara yanm kvkbi-bxti-zbunumdur. Gln navklrin bir-bir yaqb qoymaz bulam zvqin, Mni hirman oduna yandran suzi-drunumdur. Sri-kuyind knlm brqi-ahn sanma bihud, Qaranu gec zmi-kuyin etsm, rhnmunumdur. Lbi irinlrin zvqil Frhadi mnm srin, Yanmda cm olan sngi-mlamt Bistunumdur. Fzuli, xali olmaq cami-eyim saf shbadn, Niani-bxti-nafrcam iqbali-nigunumdur.

122

Mnd Mcnundan fzun aiqlik istedad var, Aiqi-sadiq mnm, Mcnunun ancaq ad var. Nola qan tkmkd mahir olsa emim mrdmi, Ntfeyi-qabildrr, qmzn kimi ustad var. Ql tfaxr kim, snin hm var mn tk aiqin, Leylinin Mcnunu, irinin gr Frhad var. hli-tmkinm, mni bnztm, ey gl, blbl, Drd yox sbri onun, hr lhz min fryad var. yl bdhalm kim, hvalm grnd ad olur, Hr kimin kim, dvr cvrndn dili-naad var. Gzm, ey knlm quu, qafil fzayi-eqd Kim, bu shrann gzrghlrd ox syyad var. Ey Fzuli, eq mnin qlma nasehdn qbul, ql tdbiridir ol, sanma ki, bir bnyad var.

123

Mqvvs qalarn kim, vsm birl rng tutmular, Qlnclardr ki, qanlar tkmk il jng tutmular. Qlb tyiri-surt vsmdn yma qlrlar dil, Hrami qalarn rsm rhi-neyrng tutmular. Knl miratn eylr mkddr ql tklifi, Xo ol bibaklr kim, trki-nam nng tutmular. Fzayi-mrdn guya degillr qn tk vaqif Olar kim, zlrin dnya n diltng tutmular. Mni, kim sngsari-mhntm bazari-eq ir, Bla dai kn Frhad il hmsng tutmular. Lbin dvrnd zahidlr tutub meyxanlr kncn, Qlb tsbih tarn trk, zlfi-ng tutmular. Shr blbllr fan degil bihud glnd, Fzuli naleyi-dilsuzin ahng tutmular.

124

Aiyani-mri-dil zlfi-prianndadr, Qanda olsam, ey pri, knlm snin yanndadr. Eq drdil xoam, l k lacmdan, tbib, Qlma drman kim, hlakim zhri-drmanndadr. km damn, naz edib, ftadlrdn, vhm ql, Gglr almasn llr ki, damanndadr. Gzlrim yan grb ur, etm nifrt kim, bu hm Ol nmkdndir ki, lli-kkrfanndadr. Msti-xabi-naz olub, cm et dili-sdparmi Kim, onun hr parsi bir nvki-mjganndadr. Bs ki, hicranndadr xasiyyti-qti-hyat, Ol hyat hlin heyranm ki, hicranndadr. Ey Fzuli, m tk mtlq almaz yanmadan, Tablar kim, snblndn riteyi-canndadr.

125

Saqiya, cam tut ol aiq kim, qayuludur, Qayu kmk n n, cam il alm doludur. Tlx gftarsz olmaz lbi-yar, ey aiq, ox hvs eylm ol rbt kim, auludur. Qoyalm ba xmi-bad yain glin, Tutmamaq olmaz onun hrmtini, bir uludur. Bunca kim, kuhsift baim dalar urulur, Dideyi-bxtim oyanmaz, n ar uyuludur. Dili-prxunim yadrma bla peykann, Hzr et, iy, nagh zrr eylr, doludur. Knlmn zxmin peykann etdim mrhm, Gnci-qmdir, nola gr byl dmir qapuludur. Nrgisin fikri, Fzuli, gz knlmd gzr, Tutar ahu vtn ol yerd ki, otlu, suludur.

126

Mni zikr etmz el, fsaneyi-Mcnun mayildir, N bnzr ol mn, drdi onun drman qabildir. Biyabanlarda Mcnundan qm drdim sual etmin, N bilsin bhr haln ol ki, mnzilgahi sahildir. Mnim tk ola bilmz hreyi-hri-bla Mcnun, Qbul eylrmi bu rsval hr kim ki, aqildir. N mkil hal olsa aiqin muq edr ar, Gr ol bidrd bilmzs bu hali, hal mkildir. Fraq yyami seylabi-sirikimdn xbr tutmaz, Qiyamt macrasndan gr, ol zalim n qafildir. Fqihi-mdrs mzurdur inkari-eq ets, Yox zg elmin inkarmz, bu elm cahildir. Fzuli, el sni Mcnundan fzun der mlamtd, Buna mnkir degil, Mcnun dxi mqul qaildir.

127

Ol priv kim, mlaht mlknn sultandr, Hkm onun hkmdrr, frman onun frmandr. Srd Mcnun nvbtin, indi mnm rsvayi-eq, Doru derlr: hr zaman bir aiqin dvrandr. Lhz-lhz knlm odundan rrlrdir xan, Qtr-qtr gz tkn sanmn sirikim qandr. aklr cismimd tii-eqdn eyb etmyiz Kim, cnun glzarnn bunlar gli-xndandr. Ey Fzuli, ola kim rhm ed yar fanin, Alagil zar, onca kim, zar alamaq imkandr.

128

Mnim kim, bir lbi-xndan n giryanlm vardr, Prian trrlr dvrnd srgrdanlm vardr. Yam txti-rvandr, taci-zrrin leyi-ahim, Grn kim, dvlti-eq il n sultanlm vardr? Yumulmaz k tyanndan ansz emi-xunbarm, Xyali-surti-canan xo heyranlm vardr. Sirikim gr, mni, ey br, zndn km xyal etm, Hvayi-eq il min snc kfanlm vardr. Lbin dvrnd kim, insan olan can der ona mtlq gr abi-hyat etsm tlb, heyvanlm vardr. Fzuli cami-mey trkin qlb, zhd il tqvadn Qamu danay rvndir bu, kim, nadanlm vardr.

129

Zvq vqil chan qeydin kn zhmt kr, hli-zvq oldur kim, ondan damni-himmt kr. Gn kr yerdn gg hr dm qbari-rahini, Tutiya in, bli, yerdn gg minnt kr. Ey kn qeyr il pnhan bzm edib mey gah-gah, Yad ql ondan ki, bzmin yad edib hsrt kr. Xali etmi qeyrdn zlfn xyali knlm, Nola sahibkf il bir mrdr xlvt kr. k, sbuhi, sbh nqqain rzi-ariz et, Byl ksin, kim flk lvhin bir surt kr. Srvqamtlr smnrxsarlr topradr, Hr smn kim, alr, hr srv kim, qamt kr. Qtreyi-kim qtar, sin akindn girib, Tn evin dradan bari-qm mhnt kr. Ey Fzuli, baxmayam ta qeyr, hr xunin mj Atin bir mildir kim, emim qeyrt kr.

130

Hr kitab kim, lbi-llin hdisin yazlr, Riteyi-can birl zvq hli onu irazlr. Bu n sirdir, sirri-eqin demdn bir kimsy, hr dm mn sni sevdim deyn avazlr. eyxlr meyxandn z dndrrlr mscid, Bitriqtlr grk kim, doru yoldan azlr. aklr gksmd, sanmn kim, abdr tii-eq Knlmn hrin mehrin girmy drvazlr. Ey Fzuli, yar gr cvr ets, ondan incim, Yar cvr aiq hr dm mhbbt tazlr.

131

Seyr ql, gr kim, glstann n ab tab var, Hr trf min srvi-srsbz gli-sirab var. Pncyi-brgi-inar etmi mhyya anlr, Anlam guya ki, snbl kakilinin tab var. Raht in fr salm mbzeyi-tr gln, Nrgisin grm gzn mxmur, sanm xab var. Bulunur hr drd istrsn, glstanda dva, Hqqsind qnnin guya fa cllab var. Gld gl, ald nrgis, lal doldu jaldn, Ey xo ol kim, irt ey etmy sbab var. Qalib olmu xlq zvqi-seyri-gln, guiya kmy xlqi bnf zlfnn qllab var. Gr Fzuli meyli-glzar ets fsli-gl, nola Ey n xunabeyi-dildn rabi-nab var.

132

Srvi-azad qdinil mana yeksan grnr, Ny srgt olan baxsa, xuraman grnr. Can grnmz deslr tnd inanman, ni kim, Ltfdn hr nec baxsam tnin, can grnr. Derm hvalm canan qlam rz, vli, Gr bilmn zm onda ki, canan grnr. Ey deyn: sbr ql, ah eylm yari grck, Mn dvardr ol, gr sn asan grnr. Sordum hvalm eqind mnccimlrdn, Baxdlar tale evin, dedilr: qan grnr. N kmandarsan, ey mh, ki, atb qmz oxun, Yxdn seydd n zxm, n peykan grnr. Bir snm zlfn guya ki, veribdir knln Ki, Fzulinin ikn hal prian grnr.

133

Sluki-fqr tvarm, mzaqi-eq halmdr, Tcrrd almi seyrind alm payimalmdr. Xyalmda budur kim, bulmuam almd bir xilqt, N alm, qan xilqt, sandm batil xyalmdr. Cnun feyzil azad olmuam qeydi-layiqdn, Kmal fzl trki, rtbeyi-fzl kmalmdr. Mnm mi-vsal yandran prvanv varn, Fnayi-mtlqim canan il bzmi-vsalmdr. Tbiba, qlmam txis, drdi-eqdir drdim, lamt ahi-srd ruyi-zrd ki-almdr. Hvadn mvc glmi bhri-drdm, ahidi-halm Dili-priztirab naleyi-bietidalmdr. Fzuli, almi-fqr fnad mnimi-vqtm, Diyari-msknt, nqdi-qnat mlk malmdr.

134

fayi-vsl qdrin hicr il bimar olandan sor, Zlali-zvq vqn tneyi-didar olandan sor. Lbin sirrin glib gftar, mndn zgdn sorma, Bu pnhan nktni bir vaqifi-srar olandan sor. Gz yallarn haln n bilsin mrdmi-qafil, Kvakib seyrini b ta shr bidar olandan sor. Xbrsiz olma fttan gzlrin cvrn knlrdn, Xbrsiz mstlr bidadn hyar olandan sor. Qmindn m tk yandm, sbadn sorma hvalm, Bu hval bi-hicran mniml yar olandan sor. Xrabi-cami-eqm, nrgisi-mstin bilir halm, Xrabat hlinin halini bir xummar olandan sor. Mhbbt lzztindn bixbrdir zahidi-qafil, Fzuli, eq zvqn, zvqi-eqi var olandan sor.

135

Xm aldqca zlfndn blav mhntim artar, Bihmdillah ki, mrm uzanar, cmiyytim artar. Demn11 ksik mni tdric il yaqut olan dadan, Boyandqca cigr qanil qdr qiymtim artar. Tuta gr gz yolun, ey k, kim, tmkinim ksikdir, Bu surtxannin grdkc nqin heyrtim artar. Mrizi-drdi-eqm, trki-almdir muradm kim, Bu naxo mlkd ylndigimc zhmtim artar. Bkld qamtim hsrt ykndn, vh ki, almd midim ksilib hr lhz yz min, hsrtim artar. N rbtdir qmin kim, idigimc ksilir sbrim, N sehr eylr rxn kim, baxdmca rbtim artar. ox olduqca qm drdim rhi-eq ir xohalm, Fzuli, ad olub kr etmyimmi, nemtim artar.

Demyin

136

Nola gr rki-rxsarinl bar xublarn qandr, Da tsir il ll eylyn xuridi-rxandr. Mjn gr sngdillr knln alsa cb olmaz, Onun tk abnus ox layiqi-fulad peykandr. Privlr dili-sxtin dm mehri-rxsarn, Snin ksin alan fulad gzgulr firavandr. Dhann drci kim, qeydin krlr hurpeykrlr, Prilr tatin xatmi-mlki-Sleymandr. Atn yolunda xublar srslr z nola mrinl, Mlk xeyli scudi-Adm etmk nssi-Qurandr. Qat knln bar dalarn dm qmi-eqin, Bir oddur eqi-dilsuzun ki, dalar ir pnhandr. Gzr kuyind hr yan ox giribanak glrxlr, Bu rng il Fzuli, ol sri-ku bir glstandr.

137

Sbrim alb flk, mn yz min bla verr, Az olsa bir mta, ona el ox bha verr. Ddm blayi-eq, xirdmndi-sr ikn, El imdi mndn ald pndi mana verr. Sanmn cb, rtb yerin vers lli-tr Nxli ki, qan yam ona nv nma verr. Xaki-drindir ol ki, dn gn svab n, Hm ay srm, hm gn tutiya verr. Qlmaz qbul surti-iqbal bunca kim, Ayineyi-vcuduma cvrin cila verr. Ney kimi cismim oldu oxundan dlik-dlik, Dm urduumca yerli-yerindn sda verr. Hr drdsizdn umma, Fzuli, dvayi-drd, Sbr eyl, kim ki, drd veribdir, dva verr.

138

zl katiblri aq bxtin qar yazmlar, Bu mzmun il xt ol sfheyi-rxsar yazmlar. Xvasi-xaki-payin rhini thqiq edib mrdm, Qbaril byazi-dideyi-xunbar yazmlar. Glstani-sri-kuyin kitabn bab-bab, ey gl, Xti-reyhan il cdvl kib, glzar yazmlar. Iki str eylyib ol iki meygun lllr vsfin, Grnlr hr birin bir emi-gvhrbar yazmlar. Girib btxany qlsan tkllm, can bulur, ksiz, Msvvirlr n surt kim, dr divar yazmlar. Mhrrirlr yazanda hr ks almd bir ruzi, Mn hr gn dili-sdpardn bir par yazmlar. Yazanda Vamiq Frhad Mcnun vsfin hli-drd Fzuli adn, grdm, sri-tumar yazmlar.

139

Buldu kuyindn dva drdi-dili-bimarmz, Sn aasan, biz quluz, kuyinddir timarmz. Zahida, gr sin akn lsin, bizdn saqn, Bir ocaz biz ki, suzandr dr divarmz. Nola gr olduysa fani Kuhkn, mn baqiym, Eq bizdndir bqa, yoxdur yox olmaq varmz. Glni-qm nxliyz, prvrd abi-diddn, Dalr brg, ahi-atbarmzdr barmz. hli-trkin quluyuz, oldur biz candan ziz, Yusif is xudfru, onunla yox bazarmz. kimiz girdab ali, mrmz bnyad pst, Gr n alaq dirlikil cizginir prgarmz. Ey Fzuli, cvri-yar tneyi-yardn Var yz min qm, bu hm bir qm ki, yox qmxarmz.

140

Xm qdil alaram ol trreyi-trrarsz, Gri derlr ngdn xmaz trnnm tarsz. Sineyi-akimdn ksik etm tiri-qmzni, Ey gli-rna, bilirsn kim, gl olmaz xarsz. Saxlamazdm navkin gzd, blasn kmsm, Su verib ol nxli bslrdimmi olsa barsz? Yol azarsan zlmti-heyrtd, ey dil, vaqif ol, Zinhar, ol kuy varma ahi-atbarsz. Giryyi-zar il xohalm ki, bhri-eqd, ksiz gz bir sdfdir, lli-hvarsz. Can azari-xdngin xo glir, ey qa yay, Bir sifari ql ki, bizdn tmsin azarsz. Zhddn kemz Fzuli, eylmz trki-riya, Pnd ox verdim, eitmz arszdr, arsz.

141

Triqi-fqr tutsam tb tabe, nfs ram olmaz, Qina qlsam tlb, sbabi-cmiyyt tmam olmaz. Dhanndan sr grmn, miyanndn nian, vh kimi Mni-nakam mrmdn myssr hi kam olmaz. Mqimi-kuyi-drd eylr mni ahi-cigrsuzim, Bu ahngi-mlalfzay bundan yey mqam olmaz. Mridi-saqiym kim ltfi hli-zvq daimdir, N hasil hli-zhdn fqtindn kim, mdam olmaz. Dedim: aq cvr etm; dedi ol xublar ahi: Siyast olmaynca eq mlknd nizam olmaz! Lbindn qtr-qtr qan ir knlm krahtsiz, krdn olcaq mey qtrsi guya hram olmaz. Fzulini mlamt eylyn bidrd bilmzmi Ki, bazari-cnun rsvalarnda nng nam olmaz.

142

Alm oldu ad sndn, mn siri-qm hnuz, Alm etdi trki-qm, mnd qmi-alm hnuz. Can balard lbin izhari-gftar eylyib, Urmadan Isa lbi canbxlikdn dm hnuz. Scdgah etmidi eq hli qan mehrabini, Qlmadan xeyli-mlaik scdeyi-Adm hnuz. Can drdin, cism peykann rvan etmidi hkm, Cismil can irtibat olmadan mhkm hnuz. k srf eylr flkdn kam hasil qlmaa, Bu ghr qdrini bilmz dideyi-prnm hnuz. Prdeyi-emim mqam etmidi bir trsabe, Olmadan mhdi-Msiha damni-Mrym hnuz. Ey Fzuli, eyldi hr drd drman ol tbib, Bir mnim zxmimdir ancaq bulmayan mrhm hnuz.

143

Qmz peykann gzn mn mbtladn saxlamaz, Srf edr hli-nzr, nqdin gdadn saxlamaz. Dil ndir yanmda, n qlmaz mni qmdn xilas, kmn ol tviz barn kim, bladn saxlamaz. Can cismim ol xdngi-qmzdn olmaz pnah, Hi cvn kimsni tiri-qzadn saxlamaz. Eqdn bir dm tni-suzan dur etmz flk, Vh nec fanusdur, mi hvadn saxlamaz. Almi eyda qlr, gr olsa gzdn hm nihan, Bir priv kim, sri-zlfn sbadn saxlamaz. Eylrm bixud fan, grdkc kuyin itlrin, Aina razi-nihann ainadn saxlamaz. Bisbb sanmn Fzulinin mlamt kdigin, Bixbrdir, mrbin hli-riyadn saxlamaz.

144

Razi-eqin saxlaram eldn nihan, ey srvinaz, Gets bam m tk, mmkn degil ifayi-raz. Xublr mehrabi-brusin meyl etmz fqih ls kafrdir, mslmanlar, ona qlmn nmaz. Kims ol bdxuy izhar ed bilmz halm, Ey srudi-nal, Tanrin, sn oll arsaz. Qalibim grm thi, tkmk dilr bir taz ruh, Brqi-ahim kim, gln peykanna vermi gdaz. Xubsurtlrdn, ey naseh, mni mn etm kim, Prtvi-nvari-xuridi-hqiqtdir mcaz. Mn xud ldm, ey trabmdan olan sar, mdam Rindlr bzmin gzib, bir-bir yetir mndn niyaz. Ey Fzuli, qalmam heyrtd, bilmn neylyim, Dvr zalim, bxt nafrcam, tlb ox, mr az.

145

Fan kim, barmn ol lalrx qan olduun bilmz, Cigr prkalsind dai-pnhan olduun bilmz. Hbibim knlm cm eylmz rxsar dvrnd, Mgr zlf kimi halim prian olduun bilmz? Qlr tqsir edib bir ltf hrdm knlm almaqdan, Vfa rsmin sanr dvar, asan olduun bilmz. Gzllr dvlti-vslin bulub, mrur olan aiq Niati-vsld nduhi-hicran olduun bilmz. Dili-sdpardn bidad ksmz qmzeyi-mstin, N qafil padihdir, mlk viran olduun bilmz. Sanr zahid zn xali xyalndan, qltdir bu, Bu heyran olduundandr ki, heyran olduun bilmz. Fzuli xsty dmn szil dust cvr eylr, Zhi sad, mariz qvl bhtan olduun bilmz.

146

Sgridir cilvy ol srv smndin yenmz, Kim onu grs fan etmy kndin yenmz. Gri mad ltaftd kibdir gg ba, Naz bhsind onun srvi-blndin yenmz. Eyl divanlig dd knl kim, dildar Salsa gr boynuna hm zlfi-kmndin yenmz. Qaa bilmz dili-divan san qeydindn, Netsin, ol vhi ayandak bndin yenmz. Edmz mn Fzulini qdhdn zahid, Hi kim kuyi-xrabat lvndin yenmz.

147

Knld min qmim vardr ki, pnhan eylmk olmaz, Bu hm bir qm ki, el tnindn fan eylmk olmaz. N mkl drd olursa bulunur almd drman, N mkl drd imi eqin ki, drman eylmk olmaz. Fna mlkn ox zm etm, ey dil, km zhmt kim, Bu tdbir il dfi-drdi-hicran eylmk olmaz. Saqn, knlm yxarsan, pnddn dm urma, ey naseh, Hvayi-nfs il bir mlk viran eylmk olmaz! Dhann zr llin istmi dil, dfi mkldr, Grnmz hi crm, yox yer qan eylmk olmaz. Dualar eylrm, mndn yana bir dm gzar etmz, N ar, sehril srvi xuraman eylmk olmaz. Fzuli, almi-qeyd irsn, dm urma eqindn, Kmali-chl il dvayi-irfan eylmk olmaz.

148

Ne illrdir sri-kuyi-mlamt bklriz, Lkri-sultani-irfaniz, vilayt bklriz. Sakini-xaki-dri-meyxanyiz am shr, Irtifai-qdr n babi-sadt bklriz. Ciffeyi-dnya degil krks kimi mtlubumuz, Bir blk nqalriz, Qafi-qnat bklriz. Xab grmz emimiz ndieyi-yardn, Pasibanuz, gnci-srari-mhbbt bklriz. Surti-divar edibdir heyrti-eqin bizi, Qeyr seyri-ba edr biz knci-mhnt bklriz. Karivani-rahi-tcridiz xtr xofin kib, Gah Mcnun, gah mn dvr ir nvbt bklriz. Sanmanz kim, geclr bihuddir fryadmz, Mlki-eq ir hsari-istiqamt bklriz. Yatdlar Frhad Mcnun msti-cami-eq olub, Ey Fzuli, biz olar yatdqca shbt bklriz.

149

Tneyi-cami-vsaln abi-heyvan istmz, Mayili-muri-xtin mlki-Sleyman istmz. Zlmti-zlfn giriftari dm urmaz nurdn, Talibi-mi-rxn xuridi-rxan istmz. Eylmz meyli behit ftadeyi-xaki-drin, Sakini-knci-qmin seyri-glstan istmz. Cvrdn ah etm, ey aiq ki, eyni-ltfdr, Dust sbabi-kmali-hsn nqsan istmz. Eqdn vhm etmsin aiq, yxar knlm deyib, Hi sultanm deyn mlkn viran istmz. Aiq isn rind rsvalqdan ikrah etm kim, Eq sirrin iqtizayi-dvr pnhan istmz. Ey Fzuli, mttsil, dvran mxalifdir mana, Qaliba, rbabi-istedad dvran istmz.

150

Xlq azn sirrini hr dm qlr izhar sz, Bu n sirdir kim, olur hr lhz yoxdan var sz. Artran sz qdrini sidqil qdrin artrar, Kim n miqdar olsa, hlin eylr ol miqdar sz. Ver sz ehya ki, tutduqca sni xabi-cl, Ed hr sat sni ol uyqudan bidar sz. Bir nigari-nbrinxtdir knllr almaa, Gstrr hr dm niqabi-qeybdn rxsar sz. Xazini-gncineyi-srardr, hr dm kr Riteyi-izhar min-min gvhri-srar sz. Olmayan qvvasi-bhri-mrift arif degil Kim, sdf trkibi-tndir, lli-hvar-sz. Gr ox istrsn, Fzuli, izztin, az et sz Kim, ox olmaqdan qlbdr ox zizi xar sz.

151

Mana badi-sba ol srvi-glrxdn xbr vermz, Almaz qneyi-bxtim, midim nxli br vermz. Tkb gz yan snsiz hlakim istrm, mma cl peykin seyli-k girdabi gzr vermz. Gzmd mskn et, xari-mjmdn ehtiraz etm, Gli-xndan sordum, xar yar olmaq zrr vermz. gr can almaq istrsn, tnimdn oxunu ksm Ki, pjmrd nihal vermyinc su smr vermz. Qiyas et mdn, vhm eyl rxin inqilabndan Kim, ol ba almaa qsd etmyinc taci-zr vermz. Bla zimnind raht olduun izhar edr xlq Flk, bihud xari-xkdn glbrgi-tr vermz. Fzuli, dhrdn kam almaq olmaz olmadan giryan, Sdf su almaynca bri-nisandan ghr vermz.

152

Nmi-kim mkddr xatirimdn dfi-qm qlmaz, Bu rvndir ki, nm ayindn jngar km qlmaz. Xmi-bruyi-mikinini grs zahidi-kcbin, Dxi qamt scudi-gueyi-mehrab xm qlmaz. Sn, ey uxi-sngindil, demn bt, ni kim, bt hm gri sngdildir, byl bidad sitm qlmaz. Cfav cvr il qan oldu barm, yarb, ol bdxu Nen trk eylmz bidad cvrn, bir krm qlmaz? Muradm girydn ksbi-qbari-rhgzarndr, Gzm ya dmadm hrmi bihud nm qlmaz. Xtin dvrnd ki-al il drd qmim rhin, Dm olmaz kim, rxi-zrd zr mjganm rqm qlmaz. Fzuli binva ta rvzeyi-kuyind sakindir, Tmnnayi-behit meyli-glzari-Irm qlmaz.

153

Kuhkndn gzkr kuhd asar hnuz, Ol n bnzr mana, ann sri var hnuz. kdi Mcnun ayan badiydn, leyk verir Qanl gllr, ayandan kiln xar hnuz. Vadiyi-eqd sevda il srgt idim Glmdn grdi bu gnbdi-dvvar hnuz. Nqteyi-xalin balanm idi can knl, Gzmdn daireyi-dvrd prgar hnuz. Mah kdim bi-hicran lmi-leyi-ah, Ah kim, olmad ol mah xbrdar hnuz. Naleyi-zarm il xlq hram oldu yuxu, Qar bxtim yuxudan olmad bidar hnuz. Mrhmi-vsli il buldu qamu drd dva, Bu Fzuli lmi-hicr il bimar hnuz.

154

Ey knl, ol xncri-mjgan eylrsn hvs, Qsdi-can etdin, bqayi-mrdn mmidi ks. km qrbt zmin, ey sariban mhmil, saqn Kim, bu yolda bimi-qrbtdndir fani-crs. Hali-zarimdn sni fanm agah eyldi, krlillah, oldu fryadm mn fryadrs. Bir-birin bs ki, sancld tnimd oxlarm, Mri-ruhum qeydin oldu mrttb bir qfs. Tneyi-hli-mlamtdn n nqsan aiq, Brqi-lame dfin eylrmi hcumi-xar xs? Suzi-eqin tnd nagh bulmasn nqsan deyib, Can xnca istrm xmaya tndn bir nfs. Ey Fzuli, mn qnat mlknn sultaniym, Sltnt isbat gnimd plasi-fqr bs.

155

Xaki-rh etdi aiqi-miskini ol hvs Kim, paybusi-yar qaan bula dstrs. Razi-druni draya salmaq rva degil, Budur gnah kim, aslr mttssil crs. Didari-dustdur iki alm nticsi, Yox ondan zg aiq almd mltms. Sinm hvayi-eqin il doldu ney kimi, Dm urduumca ah fandr xan nfs. Hr qeyd olursa mhz bladr ki blbl Gr axi-gldn olsa, kdurt verr qfs. Ol qmzdn, knl, gr istrsn iltifat, Tii-tcrrd il canndan laq ks. Olmaz vcudi-aiq eq ir etibar, Dzmz, Fzuli, ati-suzan xar xs.

156

Mskn, ey blbl, sn gh axi-gldr, gh qfs, Nec aiqsn ki, ahindn tutumaz xar xs? Yar kuyind gr olsayd, mslmanlar, yerim, Kafrm gr rvzeyi-rizvan eylrdim hvs. Kuh fryadi-sdasin verdi Frhadn demin, Nqi-irindir verir avaz, olub fryadrs. Naq Leyli mhmilin kmi biyaban seyrin, Eyl Mcnunu bu haltdn xbrdar, ey crs! Bir nfs qalm hyatmdan, hbibim, sbh tk, Nola gr bir mehr gstrsn mn axir nfs. Xali etdim dil hvayi-ixtilati-xlqdn, Bzmi-qmd ney kimi hmdm mn fryad bs. Ey Fzuli, gr sn cmiyyti-dildir murad, Bala bir dildar knln, qeyrdn peyvndi ks.

157

Gz yamdan suzi-pnhanm edr arif qiyas, Bixbr tsiri-ncmdn degil xtrnas. Qandrr kim, dmbdm gzdn yenib, rtr tnim, Dti-qm Mcnuniym, mn qandan qandan libas? Xitlr tk bir-biri zr cigr prkalsin, Gz yb salm hbabi-xun binasin sas. Ey sanan julid mu banda Mcnunun, saqn, Bitkllf getm kim, Leyli evidir ol plas. Lhz-lhz xm qdim peykann istr, ya qlr, Zrr-zrr mahi-nov xuriddn nur iqtibas. Tii-qmzn yl brrandr ki, clladi-cl Tks qan tcil n tiindn eylr iltimas. Ey Fzuli, zhri-qhril doludur tasi-rx, kmz onun qhrini hr kim, kr bir dolu tas.

158

Ey xo ol mst ki, bilmz qmi-alm n imi, N kr alm n qm, n bilr qm n imi. Bir pri silsileyi-eqin ddm nagh, imdi bildim sbbi-xilqti-Adm n imi. Vaiz vsafi-chnnm deyr, ey hli-vr, Var onun mclisin, bil ki, chnnm n imi. Oxu kksmdn tb, qalm imi peykan, Ah, bildim sbbi-ahi-dmadm n imi. Ey Fzuli, mzeyi-saqiy shba bildin, Tvb ql, ta bilsn zrq riya hm n imi.

159

Bu gn tiin kib, xmdr ol namehriban srxo, Saqn, ey rhm edn canin kim, bilmz aman srxo. Ona hyar ikn drdi-dil istrmn deym, saqi, Peyapey sunma cam, qlma ol srvi rvan srxo. Degil tqvadn etsm bad trkin, vhmim ondadr Ki, izhar eylyim xlq ir eqin naghan srxo. Mgr qan imk il srm nrgislrin, vr n Bsi mey nu ednlr grdm, olmaz byl qan srxo. Meyi-eqinl srmst olduum eldn nihan qalmaz, Mhali-qldir kim, saxlaya razin nihan srxo. Knl ta oldu bixud, ald qmzn canm tndn, Verr ymay nqdin, gncin olac pasiban srxo. Fzuli, qeyr il xlvt mgr bzm etmi ol glrux, Rqibi-kcrv grdm bu gn bari yaman srxo.

160

Bti-nvrsim nmaz b ruz raib olmu, Bu n dindir, Allah-Allah, bt scd vacib olmu. sri-qbuli-tat ona vermi yl halt Ki, qlubi-hli-hal hrkat cazib olmu. Frhim grb, cfasn hsnat daxil eylr, N mlk kim, ol prinin mlin katib olmu. N cb gr olsa qmdn dnm gnm brabr, Nzrimdn ol z gn ne gn ki, qaib olmu. Qmi-hicrdir kim, artar sril eq zvq, Qlt eylmi Fzuli ki, vsal talib olmu.

161

Bilmz idim, bilmk azn sirrini dvar imi, Azn derlrdi yox, dediklrinc var imi. Aciz olmu yxmaa ah il kuhi Kuhkn, Neylsin miskin, onun eqi hm ol miqdar imi. Da kmi xlq n Frhad irin surtin, rz qlm xlq mhbubin, cb biar imi. Kb ehramin zahid, dedilr, bel balad, Eyldim thqiq, onun baland znnar imi. mrlrdir eylrm hvali-dnya imthan, Noqdi-mr hasili-dnya hman bir yar imi. Zvqi-didaril dildarn yox etdim varimi, Dvlti-baqi ki, derlr, dvlti-didar imi. Dn Fzuli arizin grgc, rvan taprd can, Laf edib derdi ki, canm var, mantdar imi.

162

Dil ki, srmnzili ol zlfi-prian olmu, Nola crmi ki, aslmasna frman olmu? ahsn mlki-mlahtd, sn qullar ox, Biri oldur ki, varb Misrd sultan olmu. Rhm edib aiqini hr gn yaqmayalar Ki, bu dnyada siri-qmi-hicran olmu. Dedilr, qm gedirr bad, ox idim snsiz, Qmi-hicran mfid olmad ol qan olmu. Baibani-mni-dhr xyali-dhnin Sbbi-trbiyti-qneyi-xndan olmu. Adm vvl sri-kuyin verib alm cnnt, Eidib tni-mlk, sonra peiman olmu. Ey Fzuli, mnim hvalim bir vaqif yox, Byl kim, alm onun hsnn heyran olmu.

163

Hbabi-ki-xunin cismimi eldn nihan etmi, Qmi-eqin mni-rsvayi binam nian etmi. Gtrm xakdn tyani-kim xar xaaki, Bam zr mlamt qularin aiyan etmi. Bkb mhnt ykndn qddimi, xm tnimdn can, Tvafi-kuyin etmk qsdin teyyi-mkan etmi. Sninl dviyi-hsn etdigin mlki-hsn ir, Flk tzir edib Leylini rsvayi-chan etmi. Mgr trkibi-Isa xaki-kuyi-drghindndir Ki, durmu xakdn qdril zmi-asiman etmi. Gzn peykanlarndr tnd, ya can bain eqin Bla sremsindn hr trf sular rvan etmi. Fzulidn mizacn mnhrif grdm bu gn yarn, Mgr frst bulub bir mm halndan byan etmi?

164

Ta ki, tai-zrnigarn rx viran eylmi, Xiti-zrrinin sba fri-glstan eylmi. Katibi-tqdir xtti-sbz thrir etmy Lvhi-glzari xzan brgi zrfan eylmi. Qt edib fsli-xzan abi-rvan irazsin, Nsxeyi-glzarn vraqn prian eylmi. Dvr cvrn gr ki, nzhtgahi-hli-zvq ikn, Cuybari-glni znciri-zindan eylmi. Eylmi tdbiri-tvii-xzan taracnn Lal, rngin rxtini da ir pnhan elymi. Ruzigarn tir, bxtin qar, nitqin lal edib, Matmi-gl blbli za il yeksan eylmi. Ey Fzuli, dhr haln axi-gldn ql qiyas Kim, verib vvl tcmml, sonra ryan eylmi.

165

Cismimi yandrma, rhm et yaim, ey bar da! Ehtiyat et, yanmasn nagh quru odunda ya. Xo ker nzzareyi-hsnnl mrm, var mid Kim, edib mqbuli-drgahn mni hsni-ma. Tvfi-kuyind ayaqdan ba irmi bir mdd, Nola gr qddim bkb hrdm, ayam olsa ba. Fitn yayn qurmaa atmi olmu ehtiyac Kim, urarsan alm at, atb peyvst qa. Ey hbabi-k, nayab et tni-ryanm Kim, bu rsva prdmi ak etdi, sirrim qld fa. Par-par knlmn suzi-drun tab yox, Gz yolundan qtr-qtr qan olub, xsayd ka. Ey Fzuli, qrqi-xunab etdi gz mrdmlrin, Gryim qllabi-mjgan urulsun qanl ya.

166

Zhi, cvahiri-ehsani-am mdni-xas, Dri-fat n bhri-rhmt qvvas. Yetib hzurin merac vqti qlmlar, Qmr hsuli-masir, Sheyl ksbi-xvas. Flk hm ol gec bulmu sfa ki, sufi tk Qrar tutmayb, olmu o bzmd rqqas. Rhi-mtabitindir triqi-fvz ncat, Hvayi-mrhmtindir midi-xeyr xilas. Tfaxr eyl, Fzuli kim, ondan zg degil Sana zmand nqi-shifeyi-ixlas.

167

Xlq xublardan vsali-rahtfzadr qrz, Aiq ancaq tsrrfsz tmaadr qrz. Zahida, trk etm ahidlr vsali-rahtin, Gr ibadtdn hmin qilman huradr qrz. Hur kvsrdn ki, derlr rvzeyi-rizvanda var, Saqiyi-glhrv cami-msffadr qrz. Zvqsz lazm xar dnyadan ol dnyaprst Kim, ona dnyadan ancaq zvqi-dnyadr qrz. Raht olsayd qrz, dnyad fqr istrdi xlq, Qaliba kim, xlq bir bihud qovadr qrz. Arif ol, svdayi-eq inkarn etm, ey hkim Kim, vcudi-xlqdn ancaq bu sevdadr qrz. Ql Fzuli, trk ibrami-tkllm kim, yetr, Surti-haln, gr izhari-tmnnadr qrz.

168

Ql, sba, knlm prian olduun canan rz, Surti-haln bu viran mlkn et sultan rz. Drhm olmu snbln guya ki, qlmdr ona Mu-b-mu hali-dilim, dillr uzadb an rz. Tnd canm bir prinindir, mant saxlaram Ol zamandan kim, mant qldlar insan rz. Xlq kfr hlin iman rz edr, mn dmbdm Kfri-zlfn eylrm kksmdki iman rz. Surti-bican il cnnt dolar btxan tk, Qlsalar cnntd tsvirin kib qlman rz. Mnimin rzi-tcmmldr ii fqr hlin, Nola gr dil qlsa hr dm drdi-eqin can rz. Ey Fzuli, byl pnhan tutma ki-alini, Eyl hr rngil kim, var ol gli-xndan rz.

169

Drcdr lli-rvanbxin, dri-hvar lfz, Drcdn drlr tkrsn, eylsn izhar lfz. yl azn tngdir kim, sylir sat sana, Gri nazikdir, verir, lbtt, bir azar lfz. Yetmk olmaz lfzi-canbxinl azn sirrin, Vhydir guya bu kim, mtlq az yox, var lfz. Ni llin gec glir gftar, guya kim, bilir, Mn kimi, ol lldn ayrlma dvar lfz. Qn llinl ltaftdn dm urmu, bilmzm, Neylr izhar eylgc ol lli-gvhrbar lfz. Ey Fzuli, istrm dildar halim sormaya, Rkdn kim, bulmasn vsli-lbi-dildar lfz.

170

Aftabi-tltin tutduqca vci-irtifa, Qtli-hli eq tii-qmzdir ondan a. Dt tutmaq adtin qoymudu Mcnun eqd, hreyi-hr olman rsmin mn etdim ixtira. Zrq dryasnda bir xaakdr kim, cizginir Sufiyi-yyad kim, dvran tutub eylr sima. Kedigim dnyav qbadn sninn oldu fa, Doru derlr: kll sirrin cvzl-isneyni a1. Ol bti-srk glir, salm cmalndan niqab, Ey slamt l-firaq, ey ql iman, lvida. Can dil bir mrdr tiinn eylrlr cdl, Girmdn tiin snin ortay, qt olmaz niza. Ey Fzuli, axirt mlkn lazmdr sfr, Byl fari, tqvadn mhyya ql mta.

Trcmsi: hr sirri ki, ikincidn kedi, yaylar.

171

Yar vslin istyn ksmk grk candan tm, Hr kii kim vsli-yar istr, ksin ondan tm. Aruziyi-vsli-canan, can aftdir, knl, Ya tllq candan z, ya vsli-canandan tm. n mn bir zrr yox tabi-tmaayi-cmal, Mn kimm, vsl etmk ol xuridi-rxandan tm. Aiq oldur kim, tmnnayi-blayi-hicr ed, Yoxsa oxdur mehr edn ol mahi-tabandan tm. Riteyi-tuli-ml dami-bladr, neylyim, zmk olmaz ol sri-zlfi-priandan tm. Arizin grmk hyatm taz eylr, vh n eyb, Gr gda vchi-man qlsa sultandan tm. Mttsil hirman qlr hasil tmdn hli-hirs, Trf kim, artar ona gldikc hirmandan tm. str olsan hsrt hirman hr dm dmmk, Ks, Fzuli, dhrdn mmid dvrandan tm.

172

Dil uzadr bhs il ol arizi-xndan m, Od xar azndan, etmzmi hzr kim, yan m. Nola qeyrt ati canm rits mum tk, Bu n szdr kim, demilr arizi-canan m? Arizi-canan il bhsi-kmali-hsn edr, Dil ucundandr ki, hr sat dr nqsan m. Gah aya bal, gah boynu, ndndir bilmzm, Bir pri eqindn olmudur mgr divan m. Nola canm qamtin istrs, knlm arizin, Rsmdir almd: blbl gl sevr, prvan m. Ql bistan mnvvr kim, nisarn qlmaa, Ritdn drlr kib cm eylmi daman m. Ey Fzuli, vqdn yaqdn tnin ruzi-vsal, Netdin, ey qafil, grkmzmi bi-hicran m?

173

Gl, ey raht sanan sbab cmin, qlma nadanlq, Triqi-fqr tut kim, fqr imi almd sultanlq. Murad r sltntdn kami-dildir, nfs tabe sn, N hasil sltnt adil qlmaq bndfrmanlq. Prianlqdan, ey xlqi-cahan, siz cm edin xatir Ki, mn cm eyldim hr qanda vardr bir prianlq. N taledir bu kim, almd aaz etmdim bir i Kim, ol idn srncam etmdim, hasil peimanlq. Mn zlmi-srih ol kafr eylr, kims mn etmz, Fzuli, kfr olurmu gr desm yoxdur mslmanlq?

174

Saqiya, mey sun ki, dami-qmdrr huyarlq, Mstlikdir kim, qlr qm hlin qmxarlq. Var fikrin, yox qmin kmk ndir, bir cam il, Bixbr ql kim, mn bir ola yoxluq, varlq. Can mtainin bhasidir n kim, dvran verir, Trf bu kim, sanram fqtdir ol qddarlq. Mndn axr n qlr bizarlq sbabi-dhr, Dhr sbabndan ol yey kim, qlam bizarlq. Tneyi-yar kmkdir iim bir yar n Kim, olub yar yar, eylr mn yarlq. km zhmt, k lin tdbiri-drdimdn, tbib Kim, degil sn bildigin bn kdigim bimarlq. Ey Fzuli, eylrm qti-tllq qamudan, Bu triq ir mn tovfiq edrs yarlq.

175

Ey n bir trf mnzildir bahar yyam ba, Onda tutsun qnv hr kim ki, ey istr ota. Qnlr ald, seyri-ba edin, ey hli-dil Kim, grb gllr, knllr alan adr bu a. Sndn, ey blbl, fzundur mnd mhnt fsli-gl, Snsn min taz gl, hala mn min taz da. Ba srvim gldigin bilmi shrdn axi-gl, Rvn etmi rhgzari zr hr yan min ira. kslr zncir il glzar getmn kim, mn Snbli-zlfn fraqndan mvvdir dima. Mvsimi-gldr, vli getmn mn seyrin kim, Rvzeyi-kuyin mn ol seyrdn vermi fra. Mhrm olmaz rindlr bzmin mey nu etmyn, Ey Fzuli, k aya ol bzmdn, ya k ya1.

ya qdh

176

Ey xdngi-qmin sineyi-hbab hdf, Mntzir xncri-mjganin canlar sf-sf. Xaki-drgahin hr sbh srr gn zn, Qaliba ondan ona hasil olubdur bu rf. Ha lillh ki, bu divaneyi-vqi-xtin Sbbi-qeyd ola, znciri-sturi-mshf. Sald dryay sba xncri-qmzn vhmin Ki, xarmay dxi gvhri-nasft sdf. Ey knl, alm aldanma, sn rng verir, Xakdir kim, onu gh ll qlr, gah xzf. Bzmi-Cmid fna bulmaq il bildim kim, Dvr cvrndn imi, nvheyi-ney, naleyi-df. Ey Fzuli, tlbi-rtbeyi-irfan eyl, Chl il hasili-vqati-rif etm tlf.

177

Mhnti-eq, ey dil, asandr deyib, ox urma Laf, Eq bir ykdr ki, xm olmu onun altnda Qaf. Olma xali drdkelr shbtindn, ey knl, Gr dilrsn edsn ayineyi-idrak saf. Sbhdm zlfn dat, ya am rzi-ariz et, Qoyma sbh am arasnda triqi-ixtilaf. Rki-rxsarn dili-xurid salm iztirab, Qeyrti-qddin mizaci-m vermi inhiraf. Xaki-kuyin Kby nisbt qlan bilmzmi kim, Bunda hrdm, onda bir nvbt olur vacib tvaf. Vhmim ondandr ki, mmkn olmaya qmdn nicat, Frric allahmm hmmi, nccini mimma nxaf1. Ey Fzuli, zahid r dvayi-ql eylr, n sud, Nfyi-zvqi-eqdir, chlin eyni-etiraf.

Trcmsi: Allah, mnim qmimi qurtar, qorxduum eydn mn nicat ver

178

Olur rxsarna gn, llin glbrgi-tr aiq, Sn ksik degil, ggdn yaar, yerdn bitr aiq. Mn mqsud trki-eq idi, vh kim, mni hsnn Olub gn-gndn fzun, qld gn-gndn btr aiq. Tmaayi-cmalndan nzr hlini mn etm, N sud ol xubyzdn kim, ona qlmaz nzr aiq. mnd paybusindn olubdur sbzlr xrrm, Haman bir sbzc olma almd bitr, aiq. Qlrsan min cigr qan, hr yana baxdqca, ey zalim, N baxmaqdr bu, hr dm qandan alsn bir cigr aiq? Qrarsan hli-eqi, tutalm, kims lin tutmaz, N idir bu, grkmzmi sn, ey simbr, aiq? N prvan doyar bir ly, n m bir ah, Fzuli, sanma kim, bnzr sn almd hr aiq.

179

Tabi-xurid mhi-ruyin vermi rvnq, Ta ki, ziba xt n ola bu tzhibi-vrq. ksi-qddinl grn daireyi-ayinyi, Der mhi-bdrdir ngti-nbvvtdn q. Sn glnd nisar etmk n hr nrgis Gtrbdr baa altun dolu bir sim tbq. Hr snm mshfi-hsni-hq bir aytdir, Mktbi-eqd hr dil ona bir tifli-sbq. Aiq olmaq sn, bsdir biz brhani-cnun, Hsn ql hli mqyyd ola bilmz mtlq. Rsmdir aiq glmk qa yaylardan ox, Eq peyda olal byl qurulmu bu nsq. ahdr hsn bsatnda bu gn ol glrx, Ey Fzuli, mni-avar srlm beydq.

180

Olmaz oldu grb hvalm el xublara aiq, Eq nhyind bu rsval gr r mvafiq. Glir olsan, qlaram fri-rhin prdeyi-em, Dxi nm var, zizim, gz qar sn layiq? Glb almaq umulmaz dhnindn, mgr oldur, Czv kim, lyatczza1 der ona hli-dqayiq. Barmn parlrin gzlrin asm mjlrdn, Mrdmi-guniin, qandan qandan bu layiq? Geclr m yanar, k tkr sbh glinc, Can verir sbh gln dmd, zhi aiqi-sadiq. Sibqt etmidi cigr qan, gzm yana bir dm, Eq hkm etdi, yen cari ola adti-sabiq. Ey Fzuli, zn guniin et xmi-mey tk, Ola nagh olasan kaifi-srari-hqayiq.

Hisslr ayrlmayan

181

Ey fraqi-lbi-canan, cigrim xun etdin, hreyi-zrdimi xunab il glgun etdin. Cigrim qann gz yana tkdn, ey dil, Var-var onu Qlzm, bunu Ceyhun etdin. Nec hsn il sni Leyliy nisbt qlaym, Bilmyib qdrimi trki-mni-Mcnun etdin. Syldin kim, tutaram ad knllrd mqam, ad ikn, bu sz il knlm mzhun etdin. hd qldn ki, cfa ksmysn aiqdn, Aiqi vdeyi-ehsan il mmnun etdin. Cr-cr mey iib, zibi-cmal artrdn, Zrr-zrr gzmn nurini fzun etdin. Ey Fzuli, axdb seyli-sirik alyal, Eq hlin fan etmgi qanun etdin.

182

Qld zlfn tk prian halimi xalin snin, Bir gn, ey bidrd, sormazsan: ndir halin snin? Getdi bandan, knl, ol srvqddin saysi, Ala kim, idbar tbdil oldu iqbalin snin. Zint n cism divarnda etmzdim yerin, kmsydi eq lvhi-can timsalin snin. Tiz kmzsn cfa tiin mni ldrmy, ldrr axir mni bir gn bu ehmalin snin! Qrqi-xunabi-cigr qlm gzm mrdmlrin, Arizuyi-xali-mikin rxi-alin snin. Damigahi-eqdn tut bir knar, ey mri-dil, Snmadan sngi-mlamtdn pr balin snin. Sayv oxdan Fzuli xaki-kuyin yaslanr, Budur mmidi ki, bir gn ola pamalin snin.

183

emimi k il gnci-dri-mknun etdin, Mrdmi-emimi ehsan il Qarun etdin. Meyi-glguni, dedin, ql ziyandr, zahid, Bumudur ql ki, trki-meyi-glgun etdin? Canm aldn mey n, saqi, iirdin mn qan, Dad lindn ki, mni al il mbun etdin. Xttinin afti-can olduunu bildirdin, Ltf qldn ki, mni vaqifi-mzmun etdin. Dil tutar, mari-sri-zlfn, vhm eylmyib, Bilmzm kim, ona tlim n fsun etdin. Bilmz oldu mni tn edn hli-riya, kr kim, halimi, ey eq, digrgun etdin. Ey Fzuli, n murad oldu myssr bilmn, Bunca kim, hsrti-llil cigr xun etdin?

184

Can verir rayiheyi-trbti-pakin, ey tak, Nvvr-llahu lkl-zr, sq-llahu srak1. Hrmt etdin mey, tzim il tutdun, saqi, zzm-llahu lkl-cr lllahi czak2. Sri-kuyind qribiz, biz bir munis yox, Tal ma ansnl-qlbu, clnahu fdak3. Sfheyi-dild bulunmaz sri-surti-qeyr, Hin ma hll, nfil-eyr nil-qlbi hvak4. Rhi-eqind gtr qeyrdn, ey dil, rbt, Fiza it rfiqn, lml-eqi kfak5. Xabi-qfltd, knl, vsldn oldun mhrum, Faz mn nal ila vslihi, ma xab sivak6. Ey Fzuli, n bilir hli-vr mey zvqin, nkrl-hikmt mn lamk chln v nhak7.

1 2 3

Trcmsi: Allah yeri snin n nurlu etsin, Allah snin torpan suvarsn. Trcmsi: Allah crini oxaltsn, Allah mkafatn versin. Trcmsi: Uzun mddt knl bizi munis etdi, onu sn fda etdik. 4 Trcmsi: Snin sevgin knl yol tapdqda zglrini qlbdn uzaqladrd. 5 Trcmsi: Dost istdikd eq drdi sn kifaytdir. 6 Trcmsi: Onun vslin nail olan mqsdin atd, snin tk he kim mvffqiyytsiz olmad. 7 Trcmsi: Sni chalt zndn danlayb ondan uzaqladran hikmti inkar etmi oldu.

185

mi-ruyin afitabi-almaradr snin, Nuri-hq xuridi-rxsarnda peydadr snin. Snsn ol cvhr ki, drci-mmkinat ir bu gn, Mmkn olan eybdn zatn mbrradr snin. Can verir llin tmnnasnda min abi-hyat, Feyzin lbtn yz Xizr Msihadr snin. Srv gl nzzarsin neylr sn heyran olan Kim, qdin srv rxn glbrgi-rnadr snin. Razi-eqin xlqdn qlmaq nihan mmkn degil, Aiqin ol vchdn almd rsvadr snin. Qld vqn k qvvas gzm mrdmlrin, Ey dri-tr, mnzilin guya bir dryadr snin. Cml afaq hldn kmi tllq damnin, Ta Fzuli xsty vslin tmnnadr snin.

186

yl rnadr, glm, srvi-xuramann snin Kim, grn bir gz olur, lbtt, heyrann snin. Kakilin tk bana cizginmk istr xatirim, Ey mn yz mn kimi srgt qurbann snin. Arizin dvrnd cmiyytdn olsun namid Olmayan afteyi-zlfi-priann snin. n cbdir ll guyalq, n mczdr bu kim, Eylr izhari-sxn lli-drfann snin. rx yayndan atld canma tiri-cl, Leyk ondan tizrk dprndi mgjann snin. Dai-hicrann odun bnztmk olmaz duzx, Olmasn kafr siri-dai-hicrann snin. Ey Fzuli, yl kim, bimari-drdi-eqsn, Yoxdrr lmkdn zg hi drmann snin.

187

Dai-hicran il yanmaqdan cigr qan olsa yey, Mlki-dil qm mnzili olunca, viran olsa yey. Yar yar il grmk aiq dvar irr, Byl grmkdn siri-drdi-hicran olsa yey. Sinm peykann gndr knl dfin kim, Sind suzan knl olunca peykan olsa yey. Sirrimi rsvalm fa etmdn almlr, Zar cismim k girdabnda pnhan olsa yey. Dadrsa, nola, iqdi-zlfn badi-sba, Fitn hli olann cmi prian olsa yey. Dn Fzuli shv edib, kemi mey mhbubdn Tvb edib, bu yaman idn peiman olsa yey.

188

Qymadn sakini-kuyin olana peykann, Bir iim su il arlamadn mehmann. Navki-qmz diri eylm aiqlrdn, Ksm rbabi-vfadn nzri-ehsann. Istyin can idi, xaki-rhin taprdm, Yetdi ol xud yerin, imdi ndir frmann? Can yetdim lmi-hicrin il, ey zalim, Rhm ql, cann n, var is bir drmann. Dadxahm sn, damn n kirsn mndn, Yoxmu vhmin ki, tutam hr gn damann? Zalim olsan n cb, yox sn duzx vhmi, Sn xud yetmyckdir snin z hicrann. Vsl yyami rvan yar fda eylmdin, Ey Fzuli, qmi-hicran il xsn cann.

189

Ey mh, mniml dustlrim dmn eyldin, Dmn hm eylmz bu ii kim, sn eyldin. Peykanlarnla doldu tnim, afrin sn Bidad kmy tnimi ahn eyldin. Thsin sn ki, knlm evin tir qoymadn, Hr zxmi-navkin ona bir rvzn eyldin. Olsun ziyad riftin, ey ahi-atin, Mhntsramizi bu gec rvn eyldin. ksilmsin travtim, ey ki-lalgun, Gl-gl damb mqammz gln eyldin. Can xsa, mnzil etmy ev tut hbabdn, Ey gz ya ki, qsdi-binayi-tn eyldin. Mmkn degil, Fzuli, cahanda iqamtin, Bihud sn bu mrhld mskn eyldin.

190

Sba, ltf etdin, hli-drd drmandan xbr verdin, Tni-mhzun candan, can canandan xbr verdin. Xzani-qmd grdn iztirabn blbli-zarn, Bahar yyam tk glbrgi-xndandan xbr verdin. Szn vhyi-nazil gr deyrsm hi kfr olmaz, Chan tutmu ikn kfr, imandan xbr verdin. Dedilr yar, aqin glir cm etmy knln, Mgr kim, yar aqi-priandan xbr verdin? Sleyman msndindn divi-gmrh rbtin ksdin, Dnizd xatmi-hkmi-Sleymandan xbr verdin. Fzuli, ruzigarn tir grdn ami-hicrandan, Nsimi-sbh tk xuridi-rxandan xbr verdin.

191

Bqa mlkn dilrsn, fani et varini dnya tk. tk k grdgndn afitabi-almara tk. Tllq zlmtin tcrid xuridin ql mtl, gr almd bir gn grmk istrsn Msiha tk. Knl hr surti-irin verm, i meyi-mni, Hzr ql, da alma tini Frhadi-eyda tk. Rfiqin olsa dilsiz canvr, hm saxla raz ondan, Saqn, sirrin drm dillr Mcnuni-rsva tk. Yetr tavus tk cbil ql arayii-surt, Vcudindn keib, almd bir ad eyl nqa tk. Ghr tk qlma tyiri-tbit dlslr barn, Qrar et, hr hvadn olma urngiz drya tk. Fzuli, kainat sbabnn qldm tmaasn, Ndamtsiz tnm yox, tsrrfsz tmaa tk.

192

Dhnin drdim drman dedilr canann, Bildilr drdimi, yoxdur dedilr drmann. Olsa mhbublrin eqi chnnm sbbi, Hur qlman qalr kndisin Rizvann. Kedi meyxandn el, msti-meyi-eqin olub, N mlksn ki, xrab etdin evin eytann? Vurmazam sihht n mrhm oxun yarsin, Istrm xmaya zvqi-lmi-peykann. N bilir oxumayan mshfi-hsnn rhin, Yer ggdn n n endigini Qurann. Yerdn, ey dil, gg qovmudu sirikin mlki, Onda hm qoymayacaqdr olar fann. Ey Fzuli, olubam qrqeyi-girdabi-cnun, Gr n qhrin kirm dn-dn dvrann.

193

Glir ol srvi-shi, ey gl lal, aln! Vey mh mehr xn, qdrt nzzar qln! zmi-ba eylmi ol srvi-rvan, ey gllr, Zr nisar ed grn, cml yln, drilin. Gtrn oxlarn, ey didlrim, topraqdan, Bu yarar nsnlrin qdrini yaxic bilin. Eylmin, ey dil can, xncri-mjganin meyl, Bilirm nolisr axir, glin ondan ksilin. Gz ya tiiniz in tklr, ey xublar, Sizi ta etmy rsva, grnn dmd silin! Dd od canim, ey tnd olan peykanlar! Qzmadan mrk bir yan rinmin, kilin! Ey Fzuli, qdimiz qld flk xm, yni Vqtdir xmaa dnya qapsndan, gilin.

194

Ey knl, ox seyr qlma, gnbdi-dvvar tk, Sakin olmaq seyrdn yey, nqteyi-prgar tk. n verir can ritsi, xm qamtimdn ksm ah, Yel dgib ng stid, avaz glmi tar tk. Sinmi ney oxlarn dldi dm urduqca knl, n verir hr bir dlikdn nal musiqar tk. Arizin st xmi-zlfn anb, dn ta shr, Dolanrdm hr trf odlar dm mar tk. Cismi-zarm tii-bidadindn oldu ak-ak, Tnd sudn rxnlr peyda qlan divar tk. Bilmyib behbudimi cvrndn etdim ictinab, Tlx rbtlrdn ikrah eylyn bimar tk. Xatirin cm eyldin, hli-vfa knln pozub, Bir imart yapmaa min ev yxan memar tk. Bibqadr neyi-mey, zvqin etdim imthan, Hi zvqi-baqi olmaz neyi-didar tk. Ey Fzuli, xatiri-hli-sfa ayindir, rx cvrndn sr, ayind jngar tk.

195

Var midim ki, grb cvlann olsam hlak, Grdi-nli-badpayin rt cismim zr xak. ldgm mnzild dfnim qlmaa sanmn lhd, Yer grb qrbtd hvalm, giriban etdi ak. Mst can verdim, mzarm zr tzim eylyib, Qbb yapb daneyi-ngur, eyvan tutdu tak. n cfa mtadiym, bilmn ndir mehr vfa, Bilms mehr vfa rsmin cfakarm, n bak. Hr kdurtdn mni pak etdi seyli-xuni-dil, kr-lillah, ati-eqin mni yandrd pak. Ah, bilmn neylyim, canmda raht qalmad, Gzlrim nmnak, sinm ak, knlm drdnak. Qeyr nqin mhv qlmdr Fzuli sindn, Ma lhu fid-dhri-mtlubn v mqsudun sivak1.

Trcmsi: Onun dnyada sndn baqa istk v arzusu yoxdur.

196

Lbin rki mizacn tlx qld badeyi-nabn, Qan meyli zini qibldn dndrdi mehrabn. Girehlr oldu canm ritsi tsbih tari tk, Mn gr netdi axr arizuyi-zlfi-prtabn. Ayan tozuna z srmy vermz sba rxst, zn yz krr bnm yumadan, glbrgi-sirabn. Sba, ol zlf tprndikc tviim ziyad eylr, Saqn, tprtm kim, barmdadr ba bu qllabn. Dr divarin kstax z srm deyib, grdun zini geclr srtr yer ta sbh mehtabn. Mhbbt zahir etmk crmin, qan tkmk istrsn, Hbibim, bunca hm rbt ndir zcrin hbabn! Fzuli qmzeyi-mrdmkindn iltifat istr, Sanr kim, iltifat rhm olur qurban qssabn.

197

N xodur arizin dvrnd zlfi-nbrfann, Bu dvranda n xo cmiyyti var ol priann. Rxn dvrnd bir divandir sevdal zlfn kim, Prianlqdan olmu mn kimi, mhuri dvrann. Hvadn kakilindir tprnn, ya riteyi-candr Ki, hr dm cizginib bain istr ola qurbann. Mslsl zlfi-mikinindn artrm rxn rvnq, Zhi snbl ki, olmu zivri glbrgi-xndann. Qararbdr ttn tk ruzgarm ol zamandan kim, Tnim xaakin odlar urubdur brqi-hicrann. Iimdir say tk yerdn-yer z urmaq ol gndn Ki, bamdan gedibdir sayeyi-srvi-xuramann. Fzulini ayaqdan sald bari-mhnti-eqin, Nen tutmazsan, ey kafr, lini bir mslmann?

198

Ey msvvir, yar timsalin surt vermdin, Zlf rx kdin, vli tab travt vermdin. Eq sevdasndan, ey naseh, mni mn eyldin, Yox imi qlin, mn yax nsiht vermdin. Dn ki, frst dd xaki-drghindn kam alam, Noldu, ey gz ya, gz amaa frst vermdin. Gz yumub almdn, istrdim aam rxsarin, Canm aldn, gz yumub-anca mhlt vermdin. Bumudur rhmin ki, xalin eylr ikn qsdi-can, xd xttin kim, onu mn ed, rxst vermdin. Verm hsn hlin, ya rb, qdrti-rsmi-cfa, n cfa kmkd eq hlin taqt vermdin. Ey Fzuli, ldn, fan etmdin, rhmt sn! Rhm qldn, xlq fannla zhmt vermdin.

199

rx hr ay bana salm qandan bir xyal, Bu chtdndir hr ay banda olmaq bir hilal. Mahi-nv olmu qan sevdasnn srgtsi, hrdn hr gzr avarlr tk mah sal. Etdigin hsnn qaru kmal izhar gn Bir gn olmaz kim, ona grdun yetirmz bir zval. Sbh qldn cilv, gn kdi zn bu guy, am rz etdin, rxn mi ritdi infial. Qlma gzdn hrv xaln nihan kim, qlmaya Dudi-ahim afitabi hreyi-grdun xal. Olmuyub mqbuli-xaki-drghin mahi-tmam, Zfi-tale verdi gn-gndn ona tyiri-hal. Ey Fzuli, mah nisbt mhv ql varn tmam, Gr dilrsn bulmaq ol xurid birl ittisal.

200

Mlki-hsnn byl zalim padiahi olmal Kim, sana zalim des adil, gvahi olmal. Qmz tiin km hr sat knl ymasin, Hkm tabe, mlk qartgr sipahi olmal. Ahn, ey mah, aqin yetirm gglr, Drd hlinin niani-tiri-ahi olmal. Gr dilrsn m tk qeyrt oduna yanmaym, amlr yar mi-bzmgahi olmal. Adt etmk xo degil bidad, rhm et, Tanrn, Gah olsan maili-bidad, gahi olmal. Aiqi rusva grb, mn etm, ey naseh, mni, Mnkiri-asari-tqdiri-ilahi olmal. Ey Fzuli, eylm, tat riyayi, trkin et, Tvb ql minbd, muli-mnahi olmal.

201

Bs ki, zfi-ruzdn hr gn bulur tyiri-hal, Olacaqdr eyd n mahi-tmamim bir hilal. Qld mahi-ruz xuridimi gn-gndn zif, Zrr-zrr ay, san gn nuri eylr intiqal. Bir xyal etmimi zfi-ruz yar, bilmzm, Yoqsa yar grmyib, mn grdgmdr bir xyal. Tuta bilsydim, su imzdim, qlrdm dfini, Ruznin kim, gz gr xuridim istr zval. Ay tutulsun, ruz yyamnda gn dsn yer Kim, bu ay, gndn bulubdur mehriban mahim mlal. Qanm imk dilr ol lli-meygun hr gec, Ruz tutmu qaliba, iftar in istr hlal. Yemk-imk fikrin hli-ruzdn ks, ey gn, Bir svab et, sbhlr ta am ql rzi-cmal. Ruz tklifin Fzulidn gtr, ey mhtsib, Natvandr, onda bu tklif yoxdur ehtimal.

202

Eyl mstsna gzlsn kim, sn yoxdur bdl, Sndn, ey can, mnqte qlmaz mni illa cl. Nec surt balasn knlm xilasi-eqdn, Eqdir bir hal kim, ol hal knlmdr mhl. Eqim nqsan gtirmz grmmk ol arizi, Cvhr tyiri-asari-rz vermz xll. Eyldi rsva knl aki-giribani-db, Gr n hli-elmdir, adab iln eylr cdl. Halimi grdkc mni-hli-eq eylr fqih, Hccti-mqtui yox, eylr qiyas iln ml. Mdrs ir mdrris verdigi min drsdn Yeydrr meyxand bir cam vermk bir gzl. Ey Fzuli, mn dm urmudum sfayi-eqdn Mtli-xurid icad olmadan sbhi-zl.

203

Ey rxn qibleyi-can, xaki-drin Kbeyi-dil, Rhi-eqind fna srhdi vvl mnzil. Lalrng etdi gzm qan il xaki-drini, Kimyagrdir edr grdy topra qzl. Ol ki, yarn bi-hicrin qiyamt gn der, Xlq arasnda qiyamt gn olmazm xcil? Qat mkldr iim zlfi-girehgirindn, Sbr bu mkili, derlr, aar, mma mkil. Etmk olmaz sni agah knl halndan, Yazq ol kim, sn knln ver, sndn qafil. Sevirm zahidi kim, gueyi-mehrab sevr, Xmi-brun rqibim olub, olmaz mail. Dli dersm nola aqna glhrlrin, zn gz gr odlar salrm aqil? Sni canan sanram, x bdnimdn, ey can! Mn cananm arasnda ox olma hail. Ey Fzuli, yanram kim, n n ol z gl Mn yanar od olur, zgy mi-mhfil.

204

Hi snbl snbli-zlfn kimi mikin degil, Nafeyi-ini san tk derlr, mma in degil. Var gl brgind hm lhq, nzakt birl rng, Leyk, canprvr lbi-llin kimi irin degil. Mehriban derlr sni yar, lakin mn ona Bavr etmn kim, sn mehr eylmk ayin degil. Xublr mehrabi-brusin qlmazsan scud, Dinini dndrgil, ey zahid, ki, yax din degil. Ta Fzuli qamt rxsarna vermi knl, Maili-srv hvaxahi-gl nsrin degil.

205

zn gzgy qeybtd oxadan qafil, Toxunsa z-z olmazm ara yerd xcil. Buraq niqab ki, bilsin kmali-sni grb, Firit xilqti-Admd bhsin batil. Hdisi-vhyvin zaye etm yar, Rvamdr, edsn qdrin aytin nazil. Hrimi-kuyini gstr nmun, eyl svab Kim, ola cnnt in xlq tat mail. Sni qoyub, bt eylr ibadtin kafir, zabi-duzx ol vchdn olur qabil. Hkim nfyi-qiyamt xtasn bildir, Qiyam gstr ona, etiqadn et zail. Qrz Fzuliy ancaq lind lmkdir, Vli mhaldr ol hm, sn olcaq qatil.

206

Can basdm qnv peykann, ey taz gl, Dzmk in hicrin dzdm dmirdn bir knl. Vh n sairsn ki, oddan su xardn, sudan od, Trldib rxsarn gl-gl qlanda tabi-ml. Yandrb czayi-trkibim, klm versn yel, Yox yolundan dnmgim, varm snindir czvi kll. Mrdmi-emim yar navklrin mmkn sanr Ol aaclar birl tutmaq k dryasin pl. Ey knl, lvhi-ml nqi-bqadn saddir, Fani etm mrn ol sevdad kim, baqi degl. Surtaray olma, thsili-kmali-mni et Kim, bhayim nvn etmz admi zrbft l. Nola dersm qdr il fzun Msihadn sni, Yer gy mizan olub frq olmu ardan ynl. Ati-dil yl suzandr ki, basmaz hi kim, Rhm edib navklrindn zg zxmim zr kl. Hasilin vvl qmi-canand axir tki-can, Bu imi qismt, Fzuli, xah ala, xah gl.

207

Rhrvi-irfan bsdir sar saqi dlil Kim, mh xriddn bulmu tmnnasn Xlil. Olsa istedadi-arif qabili-idraki-vhy, mri-hq irsalna hr zrrdir bir Cbril. Hr kimin tqdirdn mqsudi z qdrincdir, hli-eq istr zlali-vsl, zahid Slsbil. Cnnt zahid bilir can vermdn yetmz, vli, Can qmaz, z tmnnasndadr miskin bxil. Ey qlan izhari-zillt, mjdeyi-izzt sn Kim, bu drghd mqrrrdir ziz olmaq zlil. Vdeyi-vslin mni salm xyali-zlfn Kim, dilr tuli-ml srmayeyi-mri-tvil. Ey Fzuli, xublr zikri-cmalil xoam, kr kim, ksb etmim almd bir zikri-cmil.

208

Degilsn oxdan, ey grdun, chan seyrind yoldam, Nola xm olsa qddin, sndn artqdr mnim yam. Trazuyi-yari-mhntm bazari-eq ir, Gzm hr dm dolub, min da hr sat dgr bam. Sirikim al, barm par, bir kuhi-blaym kim, Hmi lalv ll il rngindir iim, dam. Mn mannd bir divan surt balamaz, guya Qlm sndrd, tsvirim kndn sonra nqqam. Fzuli, xazini-gnci-vfaym, ol sbbdndir, Ghrlr tkd israf il bu emi-ghrpam.

209

Tnimd zxmi-tiin emi-xunfan bnztdim, Oxun kim, sf-sf trafndadr, mjgan bnztdim. Bqayi-ruhimi bildim zlali-lli-nabindn, Hyatmdr dedim, barma basdm, qan bnztdim. Sklm kksm kim, doludur qmzn xyalil, Hramilr yata mnzili-viran bnztdim. Tnimdn incinib xm rvan can kimi peykann, Nek incinmsin, yetdikd zvqn, can bnztdim. Gzmd bslnib, qiymt bulan peykann grdm, Sdfd gvhr olan qtreyi-baran bnztdim. Fzuli, ldrr hr dm mni hli-nzr tni Ki, neyn yar llin emeyi-heyvan bnztdim.

210

Eqdn canmda bir pnhan mrz var, ey hkim! Xlq pnhan drdim izhar etm, zinhar, ey hkim! Var bir drdim ki, ox drmandan artqdr mn, Qoy mni drdiml, drman eylm, var ey hkim! Gr basb l nbzim, txis qlsan drdimi, Al mant, qlma hr bidrd izhar, ey hkim! Gl mnim tdbiri-bihudmd sn bir sy ql Kim, olam bu drd artqraq giriftar, ey hkim! Gr tni-ryan il hvalm hicran gn, Var imi ruzi-qiyamt, qlma inkar, ey hkim! kmyinc areyi-drdimd zhmt bilmdin Kim, olur drmani-drdi-eq dvar, ey hkim! Rnc km, sihht mmidin Fzulidn gtr Kim, qbuli-sihht etmz byl bimar, ey hkim!

211

Qmindn ba dn hsrt lil ol qdr urdum Ki, sbh olunca mrd cismimi topra tapurdum. Bkld qddim, ahim yetdi xurid, saqn, ey dil Ki, mhnt oxunu peykanladm, qm yayn qurdum. Demin Mcnun aiq kim, banda qu yuva tutmu, Mnm aiq kim, seyli-emimi bamdan aurdum. Klamindn mrttb eyldi brhani-isbatn, N sahib kf ki, drci-dhann sirrini sordum. Tcrrd seyrin saymdn zg bulmadm hmrh, Triqi-eq iind oxlaril durdum, oturdum. Hvayi-eq srgrdan olmu girdibadm kim, Savurdum gylr topram hr qanda kim, durdum. Fzuli, eq mhlik derdim, ol mhv inanmazd, Bihmdillah ki, can vermk triqil inandrdum.

212

Dhnin vqn cansuz gman etmz idim, Yoxsa bir dm onu mn munisi-can etmz idim. Vsfi-xali-lbini bils idim namqdur, Arizusunda qara barm qan etmz idim. Xublr aiq meyl etmdigin bils idim, zm eq il rsvayi-chan etmz idim. Dmsydi gzmn yain feyzi-nzrin, Onu hr srvin yain rvan etmz edim. Salmasaydm dili-viran imart trhin, Onda gnci-ghri-eqi nhan etmz idim. Sitmi-tneyi-yar degildim vaqif, Yoqsa yarn sri-kuyind mkan etmz idim. Etmsydi sitmi-yar, Fzuli, mni-zar, Bunca fryad kib, ah fan etmz idim.

213

Bir qul olani knl mlkn sultan etdim, Misr idi, padihin Yusifi-Knan etdim. Dil ki, bir dilbr srmnzil idi, ahim il Yel verdim, adn txti-Sleyman etdim. Eq trki, dil candan grnrd mkil, Trki-eq eyl dedin, trki-dil can etdim. Can qmin kmi idi, var idi boynumda hqi Bu onun cri idi kim, sn qurban etdim. Rhi-eqin tutub, etdim qm drdim dfin, Gr n cmi bu triq il prian etdim. Sn taprdm oxlarn yaqdn, ey dil, Zaye etdin n qdr kim, sn, ehsan etdim. Sbz tk qld Fzuli, xarb k yan, Tn qbarind oxun hr nec pnhan etdim.

214

Nurini mah mehri-rxndn alr mdam, Inkar edrs, hr gvahmdurur tmam. Mehrab imi qan ki, ona qaru kirpigin Sf-sf glir qiyam qlb qmzni imam. Ol hur vdsin behiti-vsal n, Quranca etibar edbm, hasili-klam. ksi-rxn ourladn dn-dn, Asld gzg hrd, eldn srld cam. Dt zr girdbadm, ya gldigim grb, Mcnun qubardr ki, durub eylr ehtiram. Dururma, yollarn ygrb tutma, ey sirik, Ol srv ednd naz il bizdn yana xram. Hmshbt oldu daneyi-ngr zahid, sli budur ki, oxudular badni hram. Meyxandir cahanda, Fzuli, mqami-mn, Chd et bir ev hbab kimi, onda tut mdam.

215

Pnbeyi-dai-cnun ir nihandr bdnim, Diri olduqca libasm budur, lsm kfnim. Can canan dilmi, vermmk olmaz, ey dil! N niza eylylim, ol n snindir, n mnim. Da dlr ahim oxu hdi-lbin vqindn, Nola znbur evin bnzs beytl-hznim. Tvqi-znciri-cnun daireyi-dvltdir, N rva kim, mni ondan xara zfi-tnim. Eq srgtsiym, seyli-sirik ir yerim, Bir hbabm ki, hvadn doludur pirhnim. Blbli-qmzdym, ba bharm snsn, Dhn qdd rxn qnv srv smnim. Edmn trk, Fzuli, sri-kuyin yarn, Vtnimdir, vtnimdir, vtnimdir, vtnim.

216

Fa qldn qmim, ey dideyi-xunbar, mnim! Eyldin mrdm nm olduun izhar mnim. Dhnin istrm, ey eq, yox et varlm Ki, yox olmaqda bu gn bir qrzim var mnim. xm yar il seyr etmy ol mrdmi-em, Bu cb, mrdmi xm gzm alar mnim. Bu tmnnad ki, ol m il hmshbt olam, Dudi-ah etdi dnm tk gnm tar mnim. Mvc il knlm, ey k, qopar yanmdan, Nal il bam artd bu bimar mnim. xm ol ux bu gn tkmy qann grnin, Girm ey gz, krm et, qanma, zinhar mnim. Ey Fzuli, dr divar qmim yazmaqdan ahidi-hali-dilimdir dr divar mnim.

217

Ol mah vsalil xo et bir gec halim, Ey xtri-tale qoma boynunda vbalim! Fryad ki, br vermdi bidaddn zg, Gz ya il bsldigim trf nihalim. Snm mj tk, xlq gzndn axdr ya, Nzzareyi-zfi-bdni-muymisalim. Ol m xyalil xoam, ola ki, daim, Bu surt il cizgin fanusi-xyalim. Suzandr odumdan tnim sanclan oxlar, Prvanym, ey m, tutumu pr balim. Saqi, qmi-dvran il qaytd mlulm, Bir cami-frhbx il df eyl mlalim. Ltf eyl, Fzuli, mnim hvalm rz et Ol srv ki, sylmy qalmad mcalim.

218

Hr hbabi-kim bir ks salm peykrim, ahi-mlki-mhntm, tutmu cahani lkrim. hli-qdrm yanal eq oduna prvanv, Srmeyi-em eylmilr mlr xakistrim. Cismimi yaqdnsa, pamal etm knlmdn, saqn, Glxnm, ksik degil xakistrimd xgrim. Eq srgrdaniym, kksmd min-min dalr, Bir sipehri-sairm, sabit cmii-xtrim. em tari-cismim dzmd kim gvhrin, Ah kim, rx zm ol tari, dalm gvhrim. Nola hr sat od stnd durarsam dud tk, Udi-bzmi-eqm, atdir bsat bstrim. Ey Fzuli, ox mlamtdn mni mn etm kim, Mn nihali-glni-drdm, mlamtdir brim.

219

ql yar olsayd, trki-eqi-yar etmzmidim? Ixtiyar olsayd, raht ixtiyar etmzmidim? Lhz-lhz surtin grsydim ol irinlbin, Sn kimi, ey Bistun, mn hm qrar etmzmidim? Ni mhrm eyldin mi, mni mhrum edib, Mn snin bzmind can nqdin nisar etmzmidim? Drdimi almd pnhan tutduum naardr, Urasaydm bir tbib, aikar etmzmidim? Yar il yar hmdm grmg olsayd sbr, Trki-qrbt eylyib, zmi-diyar etmzmidim? Vaizin bzmin mnim rsvalmdan ql qiyas, Onda sidq olsayd, mn tqva ar etmzmidim? Ol gli-xndan grmk mmkn olsayd mn, Sn tk, ey blbl, glstan gzar etmzmidim? Ey Fzuli, dai-hicran il yanm knlm, Lalzar asayd, seyri-lalzar etmzmidim?

220

Eigin daini qan il yudu emi-trim, Bs ki pakm, da ll eyldi feyzi-nzrim. Cigrim dain mrhm bulamadm sndn, Nec ah eylmyim, ah, yanbdr cigrim. Dedi ol yar: shr vqti glim, leyk n sud, Vqt mlum degil, am il birdir shrim. Ey xo ol am ki, bixud gedyim kuyin, sbh: Neyldim onda, dey qeyrdn alm xbrim. Dmzm knln, yni olubam yl zif, Drdi-eqinl ki, gzgud grnmz srim. Ne min aiq ancaq bir ox atdn, demdin Ki, dr bir-birin bir ne ftadlrim. Ey Fzuli, dura mndn ala tlimi-vfa, Nagh r mrqdi-Mcnun drs gzrim.

221

Zlfi kimi ayan qoymaz pm nigarm, Yoxdur onun yannda bir qlca etibarm. Insaf xodur, ey eq, ancaq mni zbun et, Ha byl mhnt il kesinmi ruzigarm? Bildi tmami-alm kim, drdmndi-eqm, Yarb, hnuz halm bilmzmi ola yarm? Vslindn ayr nola qanim tkls gl-gl, Mn glbni-blaym bu fsldir bharm. Tsvir edn vcudim yazm limd sar, Rf olmaa bu surt yox ld ixtiyarm. Dur istmn zmani mey saysin bamdan, Topraq olanda, yarb, drdi-mey et qbarm. Rsvalrindn ol mh saymaz mni, Fzuli, Divan olmaymm dnyad, yoxmu arm?

222

Drdv srgteyi-cam xrabi-badym, Etibarm yox, ayaq topra bir ftadym. Hi rng il mn abadlq mmkn degil, Mn xrabi-badeyi-saf zari-sadym. Demzm dgmz mn qmzn xyal, ya dgr. Dgm qeydi kmzm, almd bir azadym. Abi-emim cizginir kuyind, mma qdri yox, Demsin bu dvrd kims ki, mrdmzadym. Zahida, mndn n hasil kim, oxursan mscid, Mnd tat yox, haman alayii-sccadym. rx dvrndn n hasil kim, verir tyiri-zvq, Durmadan zvq artrr miskini-dvri badym. Zvq istrsn, Fzuli, trki-dnya ql ki, mn Bulmadm bir zvq bundan qeyr ta dnyadym.

223

Canlar verib, snin kimi canan yetmim, Rhm eyl kim, yetinc sn can yetmim. kraneyi-vsalin can verdigim bu kim, ox drd kmim ki, bu drman yetmim. Halm deyib, muradma yetsm cb degil, Bir bndym ki, drghi-sultan yetmim. Muri-mhqqrm ki, srasim ox gzib, Nagah barigahi-Sleyman yetmim. Bir blblm ki, gln olubdur niimnim, Ya tutiym ki, bir kristan yetmim. Dvri-flk myssr edibdir muradm, Guya ki, talibi-ghrm, kan yetmim. Miskin Fzuliym ki, sn tutmuam zm, Ya bir kmin qtr ki, mman yetmim.

224

Yar hali-dilimi zar bilibdir, bilirm, Dili-zarimd n kim var, bilibdir, bilirm. Yari yar bilibdir ki, mn yar olmaz, Mn dxi ani ki, yar bilibdir, bilirm. Zlfn hli-vfa seydin dam eylyli, Mni ol dam giriftar bilibdir, bilirm. Mn n hact ki, qlam rh ona drdi-dilimi, Qamu drdi-dilimi yar bilibdir, bilirm. Yar hmshbtim olmazsa, Fzuli, n cb, zn shbtimi ar bilibdir, bilirm.

225

Xo ol zaman ki, hrimi-vsal mhrm idim, N mbtlayi-bla, n mqyydi-qm idim. Gzrdim itlrin ir fzayi-kuyind, Yerim behiti-brin idi, mn bir Adm idim. Hmi scdgahim xagi-asitann idi, Bu etibar il bir srblndi-alm idim. Gdayi-kuyin idim, byl zilltim yox idi, Sriri-sltnti-qrbd mzzm idim. Zaman-zaman sri-prtvi-cmalindn Malici-dili-prdrd emi-prnm idim. Ziyad qmzdym hicr il, xo ol gnlr Ki, mn bu qmzdlikdn ziyad xrrm idim. Fzuli, olmaz imi mhnti-fra mfid, Bu zvqi-zikr ki, bir vqt yar hmdm idim.

226

Ney kimi, hr dm ki, bzmi-vslini yad eylrm, Ta nfs vardr quru cismimd, fryad eylrm. Ruzi-hicrandr, sevin, ey mri-ruhim kim, bu gn Bu qfsdn mn sni, lbtt, azad eylrm. Vhm edib ta salmaya sn mah mehrin hi kim, Kim yetsm, zlm cvrndn ona dad eylrm. Qan yam qlmaz vfa, giryan gzm israfina, Bunca kim, hr dm cigr qanndan imdad eylrm. Incimn hr nec kim, yar bidad eyls, Yar gvrin, knl, bidad mtad eylrm. Bilmim bulman vsaln, leyk bir mmid il Gah-gah z xatiri-naadm ad eylrm. Lvhi-almdn yudum k il Mcnun adn, Ey Fzuli, mn dxi almd bir ad eylrm.

227

mi-ami-firqtm, sbhi-vsali neylrm? Bulmuam yanmaqda bir hal, zg hali neylrm? Qeyr rz et hr n sbabn ki, var, ey dhri-dun! Mn bir hli-zvqm, sbabi, mlali neylrm. Yox cb, gr mal rbt, mlk qlman iltifat, Mn gdayi-kuyi-eqm, mlk mali neylrm? hli-halm, dem bt vsfin mn, ey btprst, Hal bilmz dilbri-sahibcmali neylrm? Ehtimali-hicr tviin dgmz zvqi-vsl, Vsl kim, var onda hicran ehtimali neylrm? Nxli-qddin istrm, kandan1 bladr hasilim, Baxmazam mad, br vermz nihali neylrm? Ey Fzuli, ql kmali-fzl ksbin, yoxsa mn Kamili-eqm, dxi zg kmali neylrm?

Ki ondan

228

Ba girdim, sri-kuyin anb fan etdim, Gl grb, yadn il aki-giriban etdim. Baxuban nrgis, yyar gzn qldm yad, Nrgisi nalv fanma heyran etdim. Qnv lal dem, da qarasn qoparb, Alu alay sarb sbzd pnhan etdim. Gli-tr zr dn bnm dd nzrim, Gzm vqi-cmalnda drfan etdim. Brgi-gl sanma ki, xunab tkn dmd gzm, Ne yapra cigr qan silib, qan etdim. Grck snbl, andm ikni-kakilini, Snbli giryv ahiml prian etdim. Ey Fzuli, rvii-ql mlul etdi mni, Shv qldm ki, cnun drdin drman etdim.

229

Hicran il yanar geclr riteyi-canm, Rvn ola, ey m, sn suzi-nihanm. Bir mi-bistani-blaym ki, degil km, Ta mn diriym suzi-dil ki-rvanm. Ey xlvtim mi-rxndn buraxan nur! Didarin mtaq idi emi-nigranm. Snsiz geclr ah fanm mh eitdi, Ey mh, sn hm yetdi ola ah fanm. Can n rvadr ki, kib ti, dmadm Qmzn sk cismim, dl barm, tk qanm. Hmrngi-lbindir dey, qti-nzr etmz Xuni-cigrimdn mjeyi-kfanm. Pnhani odum alm fa oldu, Fzuli, Ya rb ki, mnim m kimi yan zbanm.

230

Tutudu qm oduna ad grdgn knlm, Mqyyd oldu ol azad grdgn knlm. Diyari-hicrd seyli-sitmdn oldu xrab, Fzayi-eqd abad grdgn knlm. N grd badd bilmn ki, oldu badprst, Mrid mrb zhhad grdgn knlm. Fraqn odunu grdkc mum tk ridi, Sbat sbrd fulad grdgn knlm. Gtirdi cz, grb eq mkl olduunu, Qamu hnrlr ustad grdgn knlm. Degildi byl, dmind bir hli-irt idi, Bu qanlar img mtad grdgn knlm. Fzuli, eyldi ahngi-eyxaneyi-Rum, siri-mhnti-Bdad grdgn knlm.

231

Qaan kim, qamtindn ayr seyri-busitan etdim, Qoparb k seylabil min srvi rvan etdim. Gtrdm, girdibadi-ah il grdun taprdm, Qbari-rhgzarn cvhrin gzdn nihan etdim. Niani-surti-xubin verib, btlr scudind Fsadi-etiqadin kafrin xatirnian etdim. Olub srmst, qldm neyi-zvqi-lbin fikrin, Mey raib olanlar kfrn xlq yan etdim. Grb divarlrd Kuhkn nqin, demin aiq, Mnm aiq ki, tutdum dt, trki-xaniman etdim. Rhi-eqind ol glrx cigr qan etdigim bilmi, kr hr dm mn tii-siyast, sanki qan etdim. Fzuli, ahibazi-vci-istina ikn, bilmn, N shv etdim ki, bu viran deyri-aiyan etdim?

232

Mxalif dvrdn, glgun rab qan dgirdim, Srudin ng udun nalv fqan dgirdim. Dxi zvqi-vsali-dust vqin istmin mndn Ki, mn zvqi-vsali mhnti-hicran dgirdim. Mni, ey baiban, mzur tut glzar seyrindn Ki, mn glzar seyrin klbeyi-hzan dgirdim. Knl verdim fnav fqr, trki-etibar etdim, Bihmdillah ki, axir kfrm iman dgirdim. Niqabi-surti-hal eyldim xuni-cigr seylin, yan rsval drd qmi-pnhan dgirdim. Knldn zvq bulmazdm, xardm aki-kksmdn, Qa yaylar xdngil gln peykan dgirdim. Fzuli, mnd zvqi-afiyt az ist kim, oxdan, Mn onu aruziyi-tlti-canan dgirdim.

233

Qld ol srv shr naz il hmmam xram, mi-rxsar il oldu mnvvr hmmam. Grnrd bdni aki-giribanndan, Camdn xd, yeni ayn gstrdi tmam. Nilgun futy sard bdni-ryann, San bnf iin dd mqr badam. Oldu pabusi-rifil mrrf lbi-hvz, Buldu didari-tlifil ziya dideyi-cam. Sandlar kim, satlr daneyi-drri-rqi, Vurdu l kisy oxlar qlb ndieyi-xam. Kakilin an ab, qld hvayi mikin, Ti muyin dadb, etdi yeri nbrfam. Tas lin pd, hsd qld qara barm su, Yetdi su cismin, rk ald tnimdn aram. xd hmmamdn o, prdeyi-emim sarnb, Tutdu asayi il gueyi-emimd mqam. Mrdmi-emim yain rvan su tkd Ki, grk su tkl srvin yain mdam. Mzdi-hmmam, Fzuli, verrm can nqdin, Qlmasn srf zr ol srvqd simndam.

234

Ey kmanbru, hidi-navki-mjganinm, Bulmuam feyzi-nzr sndn, snin qurbaninm. Kakilin tarin peyvnd etmim can ritsin, Ban n, bir trhhm ql ki, srgrdaninm. Nola qlsam trki-mey, minnt qlb zahidlr, Neylrm mey nsin, mn kim, snin heyraninm. anv yz navki-qm sanclbdr canim, Ta siri-hlqeyi-geysuyi-mikfaninm. l kib, qti-nzr qlm lacmdan tbib, Bildi guya kim, xrabi-nrgisi-fttaninm. Can meylin var is, hkm eyl, tslim eylyim, ah snsn, mn snin bir bndeyi-frmaninm. Qn qlmaz ad, gl amaz tutulmu knlm, Arizumndi-rxi-al lbi-xndaninm. Qan edib barm, iim ah etm hr dm, ey flk, Hrmtim tut bir-iki gn kim, snin mehmaninm. Ey Fzuli, ati-ah il yandrdn mni, Qaliba sandn ki, mi-klbeyi-hzaninm.

235

Scddir hr qanda bir bt grsm, ayinim mnim, Xah mmin, xah kafr tut, budur dinim mnim. Baiban, mad nsrinin mn rz etm kim, Ol qd rxsardir mad nsrinim mnim. Xaki-drgahin nzrdn srm, ey seylabi-k, Qlma zaye srmeyi-emi-chanbinim mnim. k mvci gzdirir hr yan tnim xaakini, Mmkn olmaz k thrikil tskinim mnim. ar umdum lli-irinindn ki-tlxim, Tlx gftar il aldn cani-irinim mnim. Mnd sakin oldu drdi-eq Mcnundan keib, Ondan artqdr mgr eq ir tmkinim mnim? Ey Fzuli, hr yetn tn eylr oldu halim, Bu yetr hli-mlamt ir thsinim mnim.

236

Zairi-meyxanym, m scdsidir tatim, Eq pirim, nqdi-can nzrim, tvkkl niyytim. Hr yana baxsam, srahi tk scud etmk iim, Qanda olsam, bad tk dmk ya adtim. Tvrm zahid gr surtd eylr etiraz, Ixtilat etsm, onu rmnd eylr sirtim. Bs ki, cami-mey kimi xomrb safidilm, Hrmtim vacib bilir hr kim bilir keyfiyytim. Mtbrlikdir qrur sli, mn ondan fariqm, Etibar n degil qabil mhqqr heytim. Eq rbabi-vfadn zail etmi mehrimi, Fqr sbabi-layiqdn gtrm rbtim. Ey Fzuli, fqr topranda dvlt ist kim, Say ol topra salmdr hmayi-himmtim.

237

Krm ql, ksm, saqi, iltifatn binvalrdn, lindn gldigi xeyri diri etm gdalrdn. siri-qrbtiz, bir sndn zg ainamz yox, Ayan ksm, bainn, bizim mhntsralrdn. Sba, kuyind dildarn ndir ftadlr hali? Bizim yerdn glirsn, bir xbr ver ainalrdn. Dem, zahid ki, trk et simbt btlr tmaasn, Mni kim qurtarr Tanr satadrm blalrdn. Girib mscidlr, gr mqtdalr peyrvi olman, Budur vchi ki, hrgiz grmdim z mqtdalrdn. Tbiba, xaki-kuyi-yardndir k tskini, Biz artrma zhmt, gz yaarar tutiyalrdn. Flkdir mehri zayil, yar qafil, mr mstcil, Ndir tdbir, bilmn, can yetdim bivfalrdn. Vcudim ney kimi surax-surax olsa, ah etmn, Mhbbtdn dm urdum, incimk olmaz cfalrdn. Fzuli, nazninlr grsn, izhari-niyaz eyl, Trhhm umsa, eyb olmaz, gdalr padialrdn.

238

Yaqma canm, naleyi-biixtiyarmdan saqn! Tkm qanm, abi-emi-kbarmdan saqn! Su verr hr sbhdm gz yai tii-ahim, ox mni incitm, tii-abidarmdan saqn! Cvr odu yaxd mni, yanmda durma, ey knl! Bir tutumu atm, qrb civarmdan saqn! Tn evindn rxtini, chd eyl, ey can, dra k, Afti-seyli-siriki-biqrarmdan saqn! Gri bir xaki-rhm, kims mni almaz gz, ox hqartl nzr qlma, qbarmdan saqn! Glm qbrim zr, ey eq ir mn tk olmayan! Tn daidir sn, sngi-mzarmdan saqn! ahi-mlki-mhntm, xeyl sipahim drd qm, Xeyli-bihdd sipahi-bimarmdan saqn! Ey Fzuli, qans mhbubi ki, sevsn rhmi var, Ql hzr, ancaq mnim birhm yarmdan saqn!

239

Ey geyib glgun, dmadm zmi-cvlan eylyn, Hr trf cvlan edib dndkc yz qan eylyn. Ey mni mhrum edib bzmi-vsalindn mdam, Qeyri xani-iltifati zr mehman eylyn1. Ey dmadm rk tiil mnim qanm tkb, Mey iib, yar il seyri-glstan eylyn! Bunca kim, fanm, ey mh, eitdin geclr, Demdin bir gec kimdir bunca fan eylyn? Nola gr cmiyyti-xatirdn olsam namid, Cm olurmu xublr zlfi prian eylyn? Yar dn kmidi qtlim qsdin tii-cfa, Yetmsin mqsudin, ya rb, piman eylyn. Eq drdil olur aiq mizaci mstqim, Dmnimdir, dustlar, bu drd drman eylyn. Zahidin tn il dndrdim zn mehrabdn, Nec bulmaz cr min kafir mslman eylyn? Drdi-hicran natvan etmi Fzuli xstni, Yoxmudur, ya rb, dvayi-drdi-hicran eylyn.

Xa n sfr

240

Nola zahid bils kfri-zlfn iman olduun, imdi grmlrmidir kafir mslman olduun. Mn gr aiq olub, din vermsydim qart, Kim bilirdi eq mlkn kafiristan olduun. Ql svab, ey gz, tkb qan, vaqif et qafillri, Meyl ednlr eq bilsinlr cigr qan olduun. Da bnzr qanl hr prkal kim, gzdn xar, Ondan etdim fhm, knlm hri viran olduun. Vdeyi-vslin ol gndn ki, verdim knlm, Mn onun bilmzmidim axir piman olduun. Eqini asan grb oldum siri tifl ikn, Bilmdim gldikc bir aubi-dvran olduun. Ey Fzuli, xublar vslin eylrsn hvs, Guiya, bilmzsn ol vsl ir hicran olduun.

241

Sipehrin farim vslind mah aftabindn, Qrz eydi-vsalndr bu ay gn hesabindn. Tmaayi-rxn zmin xd afitab, mma Glirkn srtiln dd yz yerd itabindn. Flk mhcubdur, mi-rxndn yandrb rxi, xarmaq istr onu leyi-ahim hicabindn. Flk eqind ol qaytd, ey mh, mztrib olmu Ki, hr n eyls bilmz n eylr iztirabindn. Gn lvhi degil ggd a stnd zrrinxt, Flk alm lin bir vrq hsnn kitabindn. Dgirmn dan in cizginr, bihud dvr etmz, Mcrrdsn, knl, vhm etm rxin inqilabindn! Kimi hyar grsn sn, ona ver cami-mey, saqi, Bihmdillah, Fzuli mstdir vhdt rabindn.

242

Dust biprva, flk birhm, dvran biskun, Drd ox, hmdrd yox, dmn qvi, tale zbun. Sayeyi-mmid zail, afitabi-vq grm, Rtbeyi-idbar ali, payeyi-tdbir dun. ql dunhimmt, sdayi-tn yer-yerdn blnd, Bxt kmfqt, blayi-eq gn-gndn fzun. Mn qribi-mlk rahi-vsl prtvi mkr, Mn hrifi-sadlvh dhr prnq fsun. Hr shiqd cilvsi, bir seyli-tufani-bla, Hr hilalbru qa bir srxti-mqi-cnun. Yeld brgi-lal tk, tmkini-dani bisbat, Suda ksi-srv tk, tsiri-dvlt vajigun. Srhdi-mtlub pr mhnt triqi-imthan, Mnzili-mqsud prasib rahi-azimun. ahidi-mqsd nvayi-ng tk prdniin, Sari-irt hbabi-safi-shba tk nigun. Tfriq hasil, triqi-mlki-cmiyyt mxuf, Ah, bilmn neylyim, yox bir mvafiq rhnmun. hreyi-zrdin Fzulinin tutubdur ki-al, Gr ona n rnglr kmi sipehri-nilgun.

243

ira gydrick ati-nihanimdn, Fitilsin qlram mzi-stxanimdn. Ald girmg qm, can evin rvznlr, knd oxlarn cismi-natvanimdn. Oxun tsrrf edib cismi, qsdi-can etdi, Noleydi rhm qlb kemsydi canimdn. Bir ign etdi mni zf, ritm ol qandr Ki, mttsil tklr emi-xunfanimdn. dayi-kri-xdngindir ol sda ki, xar, Zaman-zaman tkln qtr-qtr qanimdn. Oxun msahibtil ker xo ovqatm, Hlak olurdum gr tprnydi yanimdn. Qmi-nihanm eylr, Fzuli, ellr fa, Ikn zabdym nalv fanimdn.

244

Ucaldn qbrim, ey bidrdlr, sngi-mlamtdn Ki, mlum ola drd hlin qbrim ol lamtdn. Mzarim zr qoymun mil, gr kuyind can versm, Qoyun bir say dsn qbrim ol srvqamtdn. Grn satd ol qamt qiyamn, qymadm can, Qiyamt hm gl qurtulmayam mn bu ndamtdn. Qiyamtd hesabi olmayanlardandr ol qafil Ki, frq eylr fraqn amini sbhi-qiyamtdn. Triqi-sbr tdbiri-slamt lzztin bilmn, Mn eq mlamt yey glir sbr slamtdn. Tbit inhirafn gr hvayi-eqdn tnd, lac et dmdn, saqi, mizacm istiqamtdn. Fzuli, ke slamt kusindn, sbr kuyindn, Frat olmayan yerd sfr yeydir iqamtdn.

245

Budur frqi, knl, mhr gnnn ruzi-hicrandan Kim, ol can dndrr cism, bu cismi ayrr candan. Tutub rahi-dm, bulmu dhanndan knl kamn, Mn hm czmdir ol zm, mn hm qalmazam andan. Qmim rh etmk n istrm hr grdgm sat, Tutam damann, dgmz lim aki-giribandan. Tvafi-kuyin istrdim qlam, bari-qmi-eqin, Xm etdi qamtim, yollar tutuldu xari-mjgandan. N xo lft tutubdur natvan cismiml can, guya Sanr bir tari-mudur ol sri-zlfi-priandan. Oxun gldikd emim tks barm qann, ondandr Ki, barm qanna yer qalmad sinmd peykandan. Sitm da, mlamt xncri, bidad miri, Fzuli, hr cfa kim, gls xodur can canandan.

246

Bzmi-eq ir rabmdr siriki-lalgun, Qld qm qddim bkb, cami-rabm srnigun. Hr trf prxun liflrdir kilmi kksm, Ya hvadn mvc urur barmdak dryayi-xun. Artrr yyami-hicrann sirikim hiddtin, Mddti-yyam mey keyfiyytin eylr fzun. Mskn etmi yar mari-zlfi emim rxnsin, Pnd vermin kim, onu ondan xarmaz min fsun. Qti-lft, qaliba, dvardr kim, eylmi Nqi-irin il Frhad mqyyd Bistun. Riteyi-can eyldim peyvnd tari-zlfin, Ah kim, kmkd imdad eylmz bxti-zbun. Ey Fzuli, mn mlamt gvhrinin gnciym, jdhadr kim, yatr evrmd znciri-cnun.

247

gri ign tk kedim cahann hr n varindn, Hnuz ardmcadr qeydi-tllq zlfi tarindn. hidi-eq olub, feyzi-bqa ksb eylmk xodur, N hasil bivfa dhrin hyati-mstarindn. Hbabi-k ahi-prrr qlm mni fariq, Cahann qsri-simndud kaxi-zrnigarindn. Grnmz surti-mmidi-vslin lvhi-canmdan, Mkddrdir mgr ol ayin cismim qbarindn? Uzanr riteyi-tuli-ml didar zvqil, Xm aldqca ol glhr zlfi-tabdarindn. Sndir iqtidas tovfi-kuyi-Leyli etmkd, Xs xar qopar, ey naq, Mcnun rhgzarindn. Fzulidn mlamt ehtirazn istyn guya Degil vaqif dili-suzan emi-kbarindn.

248

Yer dmz hr n ox kim, atsa ol brukman, Gn ail onun ox frqi var, ey asiman! Eq namusi mn Mcnun dm lacrm, Qm ykn kmkdyiz mn bir zman, ol bir zman. Yox rhi-eqind bir mnzil yam girdabin, Yol itirmidir, ii srgt gzmkdir hman. Kam mmkndr uzun mr il zlfndn, vli Bulmaq olmaz dvri-rxsarnda xttindn man. Hi kim sirri-dhann bilmz ol Isalbin, Almi qvay salmdr mcrrd bu gman. mi-rxsarn nihan tut emeyi-xuriddn, Nuri-emim, ehtiraz eyl yaman gzdn, yman. Ey Fzuli, km sn, rahi-tvkkldn qdm, Mnzili-mqsud yetmkdir mqrrr, mn zman1.

Zamin

249

Grb mhlik mnim evrmd bhri-eq tyann, Qab bir da xd kuhkn, qurtarmaa cann. Buraxm itlrin par-par knlm ol mh, ldirmi, ksib rbabi-istehqaq qurbann. Mnim aki-giribanm grb eyb eylmz ol kim, Grr srmst xdqda onun aki-giribann. Knl qm hmdmidir, qann, ey gz mrdmi, im, Bilirsn qan qandr, qm sn qoymaz onun qann. Gzn kim, gueyi-mehrab tutmu din qlr yma, Bu mlkn etmk olmaz frq kafirdn mslmann. Gzm mrdmlri oxdan qlrlar dviyi-eqin, N hact yalarn sormaq, anarlar Nuh tufann. Fzuli, km yarn oxlarn hr lhz yarndn, Snmi qald kmk hr zaman bir yar hicrann?

250

fa ltf et mni-bimar lli-nuxndindn, Ikn hm olma, ey bidrd, qafil drdmndindn. Smndin qtlim sgritdin, mma qorxum ondandr Ki, sbqt ed nagh tvsni-mrm smndindn. Mradi-xatirin gr mkl olmaqdr iim, olsun, N ar, kemk olmaz xatiri-mklpsndindn. Bilirdim snd hm var ol hva kim, mnd var, ey ney, Dm urduqca gr xsayd at bnd-bndindn. Hris eylr mni pndin mzaqi-eq, ey naseh! Diri etm ki, mhzuzm snin peyvst pndindn. Kmndi-dudi-ahindir, Fzuli, rx boynunda, cb syyadsn kim, rx qurtulmaz kmndindn.

251

l alr gzick ol gli-rna tgin, Vhm edr kim, tuta bir aiqi-eyda tgin. Bildi kim, xaki-rh oldum tgin tutmaq n, Gtrr, dmy qoymaz yer mda tgin. Dadlr qlmaa ol kafir lindn, geclr xar ahim gg ta tut Msiha tgin. amlr qanlu yam movcin, lbtt, dgr, Hr nec kim, gtrr rxi-mlla tgin. yl ryan grk avareyi-shrayi-cnun Ki, tllq tikni tutmaya qta tgin. Rind xak olsa dxi, drdi-xmi-bad olur, N is, qoymaz lindn meyi-shba tgin. Gllr ald, Fzuli, yaxalar ak edibn, Gl tutalm mey mhbub il shra tgin.

252

Grmsm hr gz aanda ol gli-rna zn, Gz yumunca ki-glgunim tutar dnya zn. Gri kafrsn sn, ey bt, yetr ol cr kim, Rbtin meyxandn dndrdi yz trsa zn. Prdeyi-emimd nqi-cvhri-tiin snin, Mvc bnzr kim, tutar thrik il drya zn. Olma, ey shraniin qafil, degil hr su srab, Mvci-ki-emi-Mcnundur tutan shra zn. Yadi-rxsaril ol mahn gzm qan-ya tkr, Hr grn satd xuridi-cahanara zn. Naz edib dndrm, ey bidrd, z aqdn, Bunca hm gstrm fqr hlin istina zn. Ey Fzuli, dudi-ahim tir eylr almi, Grmsm bir lhz ol mahi-mlksima zn.

253

Sn memar yapar satd grdun mxznin, Dudi-ahim xmaa am kvakib rvznin. Gn batb ulduz xar sanmn ki, gy dehqannn, Gec ahim dadar gndz ylm xirmnin. Gz tkr israf il xunab llin guiya Kim, cigr daind ol llin bulubdur mdnin. Dzmk olmaz tii-bidadin irinlblrin, Gr flk Frhadv da ets aqin tnin. Sbh tk ak et, Fzuli, pirhn eq ir kim, Bilmy kims giribanndan onun damnin.

254

Qurutmu qaliba vq odu Frhadn gz yan Ki, gr axsayd, ll eylrdi, bik, Bistun dan. Bla yolunda qovay qaan1 mn tk dzr Mcnun, Qaan olmaz durantk, yey bilr hr kims yoldan. Demn gz ya il df olur eq ati tndn, Bu od hr yer ds, frq qlmaz, qurusun, yan. Byani-eq bsdir lvhi-rxsarimd xuni-dil, Bsirt hlin zahir qlr hr nq nqqan. Fzuli, badxari duzxi der xlq, heyranm Ki, hq neyn salbdr cnnt meyxan ovban.

Haan

255

Kuhkn knd eylmi min tini bir dailn, Mn qoparb salmam min dai bir drnailn. Qm yolunda mn qalb, getdis Mcnun, yox cb, Sayruya dvardr hmrhlik etmk sa iln. Grdi-rahin verms gz yain tskin, nola. Tutmaq olmaz byl seylabn yolun toprailn. Qm ourlar eq bazarnda nqdi-mrm, Qlmaq olmaz sud svdad yaman ortailn. Rvzeyi-kuyind bulmudur Fzuli bir mqam Kim, ona cnnt quu yetmz min il umailn.

256

Grdi-rhin, ey k, yudun emi-trimdn, Trki-db etdin, nola dsn nzrimdn. Xunin mjlrdirmi v ya mrdm lil, Oxlar kilib, dir atlm cigrimdn? Hr bad ki, snsiz iirm bzmi-blad, Xunab olub, lbtt, xar didlrimdn. Seylabi-sirikil xoam eq yolunda, Xaaki-tllq qoparr rhgzrimdn. Dalar urub bam, rsva gzr oldum, Ey ql, qab qurtula gr drdi-srimdn. Ks mehrini, ey rx, gndn, sn hr sbh Bir l yetr ati-ahi-shrimdn. Seylabi-sirik etdi mni qrq, Fzuli, Ta dvr cda qld bti-simbrimdn.

257

Ta siriki-dideyi-Frhadi grd lalgun, emlr suyini gzdn sald kuhi-Bistun. Ta lm qaldrd ahi-atinim, rm edib, Qld xuridin flk zrrin livasn nilgun. Da barl olmasayd Bistun, Frhad n, Su yerin gzlrindn axdard seyli-xun. Ey grn min da il sbr sbatm, eylm Nisbtim Frhad kim, bir da il olmu zbun. Qu yuvas sanma kim, srgt Mcnun bain Xar xs cm eylmi girdabi-dryayi-cnun. Ta grnd sfheyi-hsnnd xttin, rkdn, Da ald afitabi-sadlvhin rxi-dun. Ey Fzuli, xaki-kuyi-yar yetdim, qan Xizr Kim, verm kamn, olam abi-hyat rhnmun.

258

Cm knln dvr cvrndn prian olmasn, rx frmannla gzmkdn peiman olmasn. Yer ii, gg cnbi-ryinl bir dm olmasa, Yeddi iqlim doquz grduni-grdan olmasn. Bir binadr dvltin, olmu pnahi-xas am, Ol bina, yarb, cahan olduqca viran olmasn. Qlmasa alm muradnca mdar, olsun xrab, Olmasa dvran snin ryinl, dvran olmasn. Cizginirkn dustlr kamnca frmanind rx, Hakimi-tqdirdn tyiri-frman olmasn. Tabe olsun cmleyi-alm snin frmanna, Cmleyi-almd sndn qeyri sultan olmasn. Lhz-lhz glni-mhdind guya olmasa, Blbli-nitqi Fzulinin xolhan olmasn.

259

Topraqdn gtr mni, ey ki-lalgun! Baimdn etm sayni km, ey hbabi-xun! El tnsindn istrm ol kuy getmyim, z ixtiyarm il mni qoyma, ey cnun! Tskin bulur cigrd hrart sirik il, Suzi-dil il sind raht olur fzun. Ey xuni-did, ksm cigrdn tllqn, Mehrin savutma sindn, ey ati-drun! Bir gn biz sadti-vsl etmdin nsib, Bizdn gtr nhustin, ey talei-zbun! Ol qmz xncrin bir uratmadn bizi, Ks bizdn ainaln, ey bxti-vajigun! Ey rx, ql Fzulinin ahndan ehtiraz Kim, bir gn etmy yedi taqini srnigun.

260

Bari-mhntdn nihali-qamtin xm olmasn, Bamzdan sayeyi-srvi-qdin km olmasn. Hasilim rxsar ll em qmzn olmasa, mr bir an, bir nfs, bir lhz, bir dm olmasn! Grdi-rahin zmi-grdun etdi kim, bu qdr il, hreyi-alm hmin Isayi-Mrym olmasn. Iltimas etdim sbadn tutiya kdirmy, Alama, ey gz, qbari-drghi nm olmasn. Sn tk aft gldigin bilmidi kim, hqdn mlk Iltimas eylrdi kim, almd Adm olmasn. Der imi zahid ki, olmaq eybdir rsvayi-eq, Bu sz fa etmsin, rsvayi-alm olmasn. Ey Fzuli, zvqi-drdi-eq nqsan heyfdir, Ehtiyat et, pnbeyi-daind mrhm olmasn.

261

Gr sirikim bi-hicran, dem kim, qandr bu, Zrr-zrr rri-ati-hicrandr bu. Sanmanz qanl dgn, sin dlb, ba kmi, leyi-ati-ahi-dili-suzandr bu. Ksm mmid, knl, bana cizginmkdn, Ola nagh d frst l, dvrandr bu. Dmbdm canm, ey drd bla, incitmin! Ltf edin bir-iki dm kim, siz mehmandr bu. N yaqrsan oxun, ey ati-dil, vsl gn, Biz hicran gecsi mi-bistandr bu. Knl istr ala bir bu sri-zlfndn, leyk, Vermdn can dilr almaq, sanr asandr bu. Dn demisn ki, Fzuli mn qurban olsun! Sn qurban olaym, yen n ehsandr bu.

262

Nihali-drddir Mcnun, yer etmi saysin ahu, Banda qu qanad brg, yaind slasil su. Mn zali-flk kdirdi ol muyi-miyan cvrn, Grn bir tari-muyi nec jdr etmi ol cadu. Olur meyli-dil fzun asitann dana hr dm, gri rsmdir yasdqdan ikrah eylmk sayru. Trhhm ql bklm qddim, vhm eyl ahimdn, Saqn xmay nagh yaydn ol ox, ey kmanbru. Ndir, dedim, rxi-safind ksi-mrdmi-emim? Dedi: glmi gmil Rum, drya qt edib, hindu. Qan yay fraindn xdngin kimi incldim, Nec bir kdirr eqin mn zlmn, n gcdr bu? Fzuli, ayr ddn yardn, sbr etmy yer yox Db shray fan edlim sn ayru, mn ayru.

263

Blbli-dil glni-rxsarn eylr arizu, Tutiyi-can lli-kkrbarn eylr arizu. Namv qasid pyamil xo olmaz xatirim, z lbindn lhceyi-gftarn eylr arizu. Srv gl nzzarsin neylr sn heyran olan, Arizinl qddi-xorftarn eylr arizu. Arizu eylr ki, mn tk mttsil bimar ola, Kim ki, vsli-nrgisi-bimarn eylr arizu. Hicr bimari tnim badi-sbadn dmbdm, Sihht in sihhti-xbarn eylr arizu. Zlmti-hicrind baxmaz m emim mrdmi, Prtvi-rxsari-prnvarn eylr arizu. Arizumndi-vsalndr Fzuli xstdil, Vslin istr, dvlti-didarn eylr arizu.

264

Rmzan oldu kib ahidi-mey prdy ru, Mey n ng dutub, tziy ad geysu. Bildi mtrib ki, ndir hal, gtrd qopuzun, Bzmdn kdi yaini srahiyy sbu. Bzm qanuni pozuldu, ney n ng il df, Ylb etmylr hakim eigind lu. Rmzn ay grk ala cnnt qaps, N rva kim, ola meyxan qaps balu. Fthi-meyxan n oxuyalm fatihlr, Ola kim, yzmz ala bir bal qapu. Afitabi-qdh etmz rmzn ay tlu N bladr biz, ya Rb, n qara gndr bu? Intizari-meyi-glrng il bayram ayna, Baxa-baxa enckdir gzmz qara su. Rmzan oldu, budur vhmi Fzulinin kim, Ne gn imy mey, zhd il nagh tuta xu.

265

gr xsayd drdin cismdn, derdim ki, candr bu, N hact drdini yeydir demk candan, yandr bu. Dmadm xublar gvril artar lzzti eqin, Yamandr bu ki, thqiq etmdn derlr yamandr bu. Xdngi saysind xo keir ovqatn, ey dil Ki, glzari-hyatn zinti srvi-rvandr bu. Tutudum ati-dildn, cigr qanil qrq oldum, gri bir rar oddur ol, bir qtr qandr bu. Chan qddin il kakilindn fitnlr dm, Qiyamt ibtidas, fitneyi-axirzmandr bu. Dedilr bixbrlr: bai-cnnt kuyin bnzr, Xbr verdi mn andan gln Adm, yalandr bu. Fzuli, qld fryad fanm tir grduni, Hnuz, ol mah sormaz kim, n fryad fandr bu?

266

Aiq oldum yen bir taz gli-rnay Ki, salr al il hr dm mni yz qovay. Lt urub qalibi-frsudmi gh hbs qlr, Gh srasimv ryan buraxr shray. Yzmn qanil kimxtini al etdim kim, Alti-snt ola ol bti-biprvay. Bu n idir ki, bizi ign kimi incldib, Salr iplik kimi hr dm bir uzun sevday. Ayan balam avarlrin snt il, Yox nhayt sri-kuyind gzn eyday. Lxt-lxt olmu ikn qmz dirfini kib, arsaz olmad bir gn mni-qmfrsay. Yaxa ak edni bamaq kimi salr ayaa, Ey Fzuli, bax onun etdiyi istinay.

267

Olsayd mndki qm Frhadi-mbtlad, Bir ah il verrdi min Bistuni bad. Versydi ahi-Mcnun fryadmn sdasn, Qumi qrar edrdi bandak yuvad? Frhad zvqi-surt, Mcnun seyri-shra, Bir raht ir hr ks, ancaq mnm blad. ki-rvanim el cm oldu, var midim Kim, ola var-var cmiyytim ziyad. Gh qmzn imk istr qanimi, gah emin, Qorxum budur ki, nagh qanlar ola arad. Srvrlik istr isn, ftadlik ar et Kim, dmdn ya, xmad ba bad. Gr grmmk dilrsn rsmi-cfa, Fzuli, Olma vfay talib dnyayi-bivfad.

268

Istdim mrhm oxundan cigrim yarsin, Atd min ox ki, dgr hr biri bir parsin. Bir-biril kiir grdi-rhinn mjlr, Gr n qanlar dckdir olarn arsin. kmz oldu, knl oxlar ykn, ol srv mgr krk at oxun, rhm ed biarsin. Qan gz ya kimi hli-nzr kim, ygrb Bir iim su ver dti-qmin avarsin. Hr trf kslrimdir grnn, ya ylb Gldi su xlqi sirikim suyu nzzarsin. Bilmzm kim, nzr hli nsini ksildr, Qzb eylr, nzr etsm mhi-rxsarsin. Ey Fzuli, cigrim qann qoymaz tkl, Can fda ol snmin qmzeyi-xunxarsin.

269

Ba gir, blbl rzi-gli-rxsar eyl, Y gln irzini, blbl gzn xar eyl. Ba ahidlrin zlf il emin gstr, Snbl drhm edib, nrgisi bimar eyl. Qny lafi-ltaftd az adrma, Lhz-lhz onu rmndeyi-gftar eyl. Srv azadlik ismil yaramaz yrmk, Onu hm iveyi-rftar giriftar eyl. Dari-dnyan, knl, chd qlb, trk ed gr, Xabi-qfltd ikn zn bidar eyl. A cigr zxmi, az ama xdngin grbn, Yetn razi-nihanm, yetr, izhar eyl. Ks, Fzuli, tmin qeyr tmnnalrdn, Qanda olsan tlbi-dvlti-didar eyl.

270

Uyub ahuy dd mik Mcnun tk biyaban, Nola ksn onu znciri-zlfi-nbrfan. kr kafir gzn hr dm cigrdn qmz peykann, N gcdr bu, n verdi al bilmz bir mslman? Bla navklrin sanclmasnm kksm hr dm, Dolar an tk hr lhz ol zlfi-prian. Oxun gldikc sinmdn sdalrdir xan, bilmn Dil eylr nal, ya peykan dgr sinmd peykan. Sdayi-navkin xdqca can xrrm olur, guya, Bu zindani-bladn xmaa rxst verr can. Boyanb qan, olmu par-par gllr zas, Mgr xncr kib, sn srv tk xdn glstan? Mlamt oduna yandn, Fzuli, x bu almdn, Trhhm ql, rva grm ki, alm oduna yan.

271

Ey dili-srgtv iksteyi-valeh! Slli v sllim ln-nbiyy v aleh!1 Nti-nbidir kmali-ql niani, Fti bima a min sifati-kmaleh2. Dai-fraqin ehtimal v mmkin, hrqni nari-itiyaqi-vsaleh3. Zikri il xo keir hmi zamann, Mftkirn fi cmalihi v claleh4. Eyl xyali-rxn nzrd tsvvr, Vqtbisin-nur min ai-cmaleh5. Mrziy mkurdur cmi-fiali, hsnu min xisstin cmi xisaleh6. Tabei olmaqdadr ncat, Fzuli, Yssrkllahu tabin li fialeh7.

1 2

Trcmsi: Peymbr v onun vladna salavat v salam (syl). Trcmsi: Onun yaylm kamal siftlrindn zikr eyl (syl). 3 Trcmsi: Onun vsal vqnn odu mni yandrd. 4 Trcmsi: Onun bykly v gzlliyini fikr etdikd. 5 Trcmsi: Nuru onun cmal asndan iqtibas et. 6 Trcmsi: Onun btn xasiyytlrinin hr biri gzldir. 7 Trcmsi: Allah sni onun ilrin tabe etsin.

272

Daraldr qn hlqin, drci-llin gls gftar, Qarardr afitab say ksn prd rxsar. Sn bir sz deyinc kedi mrm hsbtn lillh1, Sualm kami-dil vermkl mhtac etm tkrar. Dili-sdpareyi cm eylmk kuyind mkldr, Olurmu cm qabil, hr itin aznda bir par! Sri-zlfnd hr mu, seyd qlm bir dili-suzan, Dbdr, sansn, bir l od m zr hr tar. Tmnnayi-vsalinn degil girym, budur qsdim Ki, seyli-kdn yer qalmaya kuyind yar. Bam qaldrmasn xaki-rhindn, srnigun ksin, kr olsa msvvir surtim kuyind divar. Fzuli, zfi-tn zril ksm naleyi-zarn, Bizi n ng tk mtad qldn naleyi-zar.

Allah n

273

Rhm et, ey h, mni-drvi kn ahlr Ki, gda ahi sr eylr olur ahlr. Mehri yox mahlr ah sr etmz, ya Rb! Ver bir insaf bu mehri yox olan mahlr. Qalarn tain versm dili-suzan, n cb, Rsmdir asla qndil nzrgahlr. Maili-srv, qdin vslin yetmz, ni kim, Bxt ayst degil himmti kutahlr. Saqiyi-bzmi-cnun nrgisi-mstindir kim, Iirir badeyi-qflt dili-agahlr. Baxma, ey did, znxdanna mhbublrin, Gzm qafil, hzr et dmysn ahlr. Ey Fzuli, vr hli rhi-mscid tutmu, Sn rhi-meykd tut, uyma bu gmrahlr.

274

Yen ol mah mnim ald qrarm bu gec, xacaqdr flk naleyi-zarm bu gec. mv mhrmi-bzm eyldi ol mah mni, Yanacaqdr yen eq oduna varm bu gec. Hm vsali vurur od canma, hm hicrani, Bir cb m il dd sr karm bu gec. N ttndr ki, xar rx, dili-zar mgr Hicr daini urur lalzarm bu gec? Sbh sald bu gec m kimi qtlimi hicr, Ola kim, sbh glinc gl yarm bu gec. Par-par cigrim itlrin nzr olsun, Ol sri-kuy gr ds gzarm bu gec. Var idi sbh vsalin, Fzuli, mmid, xmasa hsrt il cani-figarm bu gec.

275

Nihali-srvdir qddin, qan nun ol nihal zr, Misali-nqteyi-nun xaln ol mikin hilal zr. Olub heyran, gtrmn xtt xalndan nzr, guya, Gzm mrdmlridir nqtlr ol xtt xal zr. Xm etdin qamtim, gr trki-sr qldmsa mzurm, N zrm var gr derlrs olmaz nqt dal zr. Zlali-xuni-dildndir gzm peymansi mmlu, Hbab altndadr ol nqt kim, qorlar zlal zr. Yazar gz prdsin k rhi-hal, bilmz kim, Oxunmaz qan il yazlsa xt vraqi-al zr. Dmadm kilki-mjganil tifli-mrdmi-emim, Xti-sevdayi-xaln mq edr lvhi-xyal zr. Fzulinin triqi-nzm tbin mstqim etmi Xyali-qamtin kim, bir lifdir etidal zr.

276

Mshf demk xtadr ol sfheyi-cmal, Bu bir kitab szdr, fhm edn hli-hal. Rxsar nqt qoymaq rsmi-xt olmasayd, Dmzdi mnzil etmk rxsarn zr xal. Heyrani-mahi-ruyin xurid mehr salmaz, Mtaqi-taqi-brun ksik baxar hilal. Qondurdu grd xttin ayineyi-murad, Qfl urdu iqdi-zlfn gncineyi-vsal. Dvran mn qlm tk sevda qapsn ad, Ta qddimi qmindn dndrdi zf nal. Rsmi-vfa, Fzuli, sndn kmal yetmi, Xo kamili-zamansan, hsnt bu kmal.

277

Hzr ql ah odundan, cvrn aq az eyl, Xs xaaki yaqma, lsindn ehtiraz eyl! Snmlr scdsidir bizd tat, Tanrn, zahid, Kimi grsn sn z dinind, tklifi-nmaz eyl! Hqiqt xttini yazmaq dilrsn lvhi-zatnda, Xtin glrxlrin mnzur tut, mqi-mcaz eyl! Snmlr sngdillrdir eitmzlr sz, zahid, Yetr bihud mn tk onlara rzi-niyaz eyl! Snin nazn grnd ql qalmaz hsbtn lillah, Aman ver talibi-didar, bir dm, trki-naz eyl! Yolunda intizari-mqdminl xak olan oxdur, Xram et bir qdm, min xakisari srfraz eyl! Fzuli, can taprdn xyaln, imdi rsvasn, Sn kim der ki, hr namhrm ifayi-raz eyl!

278

Batal qan oxun dideyi-giryan ir, Bir lifdir sanasan kim, yazlr qan ir. Yeridir sineyi-suzanma klxn deslr, Bs ki, yanmdr oxun sineyi-suzan ir. Can tn ir n saxlardm gr bils idim Ki, degil gizli qmi-lli-lbin can ir. Ala gr oxlarn didlrimdn, ey dil, Heyfdir, olmaya nagh it mjgan ir. ak knlm arasnda yarar peykann, Iqdi-bnm xo olur qneyi-xndan ir. Qddin srv demi, qnlrin tnindn, Duramaz badi-sba hi glstan ir. Ey Fzuli, kim suzi-dilimi rh qlm, Yox mnim kimi yanan ati-hicran ir.

279

Arizin grs flk, mehr buraxmaz ay, Zrr-zrr qlb onu buraxar shray. Lblrin ksin alb, ba girr hr dm su, Rkdn qan iirir brgi-gli-rnay. Yeridir ksin ayin dmir bnd ursa, N n qar durur sn kimi bihmtay. Bulduu yerd hsddn gn urar sayn ti Ki, rfiq olmaya sn mahi-mlksimay. Oxa peykan dikilir qmzn n peyvst, Toxunur tn oxu qan ucundan yay. Lli-nabn sifti hdi-msffadr, leyk Ac etmi onu sfrayi-hsd shbay. Yar meylin sn salmazsa, Fzuli, n cb, Nec meyl etmk olur sn kimi bir rsvay.

280

Su verr hr sbhdm gz ya tii-ahim Kim, tkm qann sipehrin, salsa mehrin mahim. mi-rxsarn odu qld mni atprst, aki-sinmdn tmaa eyl atgahim. Qm kimi ldrs, qanl tk qaar mndn yana, ahi-drdm, iltica eylr lvvi-cahim. Tutiya tk emi-rbabi-nzrdir mnzilim, Gri xaki-rhgzarm dideyi-bdxahim. Bir fqirm durmasn kims mn tzim n, Qanda getsm, ey gzm, su sp qbari-rahim. Qafilm sirri-lbi-canprvrindn ta xtin, Qondurubdur grd mirati-dili-agahim. Ey Fzuli, yar dndrdim zm yardn, Xsmi ox grdm, sndm sidqil Allahim.

281

Yrtmyin rqi mclis ir bad il, Hramzadni qoymn hlalzad il. Verir sitm sbqin tifli-xttin zlfn, Qoman bu z qaran o lvhi sad il. Mn zaman il Mcnun mqddm olsa nola, Oyunda ah brabr degil piyad il. Qan blasna ddm, flk qmin krk, Bu gcl yay kr oldum ol kbad il. Qapnda xm qdimi gzdirib yrr knlm, Itin durur, ygrr hr trf qlad il. Mnm mdrrisi-elmi-cnun, qan Mcnun Ki, brmurad ola dvrmd istifad il. Bam ayana gr ds mn eylmzm, N eyldi mn, nm var bir ftad il. Mni saqnma, Fzuli, qm ir Mcnun tk Ki, mn ziyadym ondan qmi-ziyad il.

282

Xodur, ey gn, talein kim, ddn ol xaki-dr, hli-dvlt damnin tutdun, yetrsn bir yer. Dam dm bir ikarm kim, dm shrasna, Mnzilimdn hr trf am cl min pncr. Llin trafnda xttindn knl eymn degil, Etimad olmaz yeni iman glmi kafr. Xt n hact, hli-dil qeydin rxsarn yetr, Almi tutmaqda gn mhtac olurmu lkr? Say saldn suy, srvi-nazi rk ldrd kim, Mn dururkn, dvlti-vslin n nisbt axr? Bada hr tk, eq odundan bir ttndr kim, xar, Cizginn bam bla bzmind bnzr mcmr. Ey Fzuli, mnd raht qoymad eyda knl, Istrm kim, qurtulam ondan, verm bir dilbr.

283

Knl, sccady basma ayaq, tsbih l urma, Namaz hlin uyma, onlar il durma, oturma! gilib scdy, salma frat tacn badan, Vzudn su spib, raht yuxusun gzdn uurma! Saqn, pamal olursan buriya tk, mscid girm V gr naar girsn, onda minbr kimi ox durma! Mzzin nalsin alma qula, dm tvi, Chnnm qapsn adrma, vaizdn xbr sorma! Cmat izdihami mscid salm kdurtlr, Kdurt zr, ltf et, bir kdurt sn hm arturma! Xtibin sanma sadiq mscidin, qovlil fel etm, Imamn sanma aqil, ixtiyarn ona tapurma. Fzuli, bhr vermz tati-naqis, ndir chdin, Krm ql, zrqi tat surtind hddn aurma!

284

Ey vcudi-kamilin, srari-hikmt msdri, Msdri-zatn olan ya sifatn mzhri. Mzhri hr hikmtin snsn ki, kilki-qdrtin Sfheyi-flak nq etmi xtuti-xtri. xtri msud olan oldur ki, tbi-pakinin Qabili-feyz ola ltfndn sfayi-cvhri. Cvhri myub olan naqis mnm kim, mttsil Saddir xttin xyalil zmirim dftri. Dftri-malmn xtti xtadndir siyah, Qn tkr emim, xyal etdikc hvli-mhri. Mhri kim verr seylab, gr ruzi-cza Olmasa mqbul drgah sirikim gvhri. Gvhridir eq bhrinin, Fzuli, abi-em, Leyk bir gvhr ki, ltfi-hq onadr mtri.

285

Ey vcudun sri, xilqti-ya sbbi! Nbi ol vqt ki, bilfel grkmzdi nbi. Seyyidi-bthiy mkkiy mmiy zki, Haimiy mdniy qreyiy rbi1. Sbqti-zat il eyvani-risalt sdri, rfi-sl il fehristi-rsul mntxbi. zmi-rx etdi Msiha ki, bula meracn, Yetmdi mnzili-mqsud triqi-tlbi. nbiyadan kim sn tk bu, myssrdir kim, Adm vchi-mbahat ola izz nsbi. Xlfi-mtbri-Adm Hvva snsn, Clllah fdan lk mmi v bi2. Ya Nbi, qlma Fzulini qapndan mhrum, fv ql, var is drgahd trki-dbi.

Trcmsi: Mkkli, drs oxumam, zkal, bir aadr, haimi, mdinli, qureyi v rbidir. 2 Trcmsi: Allah ata-anam sn qurban etsin.
1

286

Ey xo ol gnlr ki, rxsarn mn mnzur idi, emi-mmidim irai-vsldn prnur idi. Qrb vqi afiytbxi-tni-bimar idi, Vsl zvqi rahtfzayi-dili-mhcur idi. Izztim mi mnvvr, taleyim zmi qvi, Dvltim hkm rvan, eyim evi mmur idi. Damni-iqbalim grdi-trrz yetmyib, emi-hasid hreyi-cmiyytimdn dur idi. Adm idim, qrbi-drgahnda bulmudum qbul, Mnzilim cnnt, meyim kvsr, nisim hur idi. Bxt mtlubim myssr qlmaa mhkum olub, Dhr sbabim mhyya qlmaa mmur idi. Hr dua qlsam, tvqqfsz olurdu mstcab, Hr tmnna eylsm, ehmalsz mqdur idi. Hicr vhmindn yetirmzdim kdurt knlm, Gri dvrann mxalif gzmgi mhur idi. Nola gr salsa Fzulini qmi-hicran rx, Vsl yyamnda ol qafil ikn mrur idi.

287

Ey tafl birl hr sat qlan eyda mni, Vaqif ol kim, ldrr bir gn bu istina mni. Zfim eldn yarb, hvalimi saxlar, vli Naleyi-biixtiyarmdr qlan rsva mni. Gr mni xunabeyi-kim nihan eylr, n sud, Qanda olsam, mhnti-eqin qlar peyda mni. Valehi-zvqi-lbi-meygun emi-mstinm, Saqiya, sanma xrab etmi mey shba mni. Xali etmidir mni mndn mhbbt, dustlr, Eyb qlmn, grsniz almd biprva mni. Gueyi-mehrab tutmudum rhi-zhd slah, Qoymad z halim ol nrgisi-hla mni. Ey Fzuli, bir snm zlfn knlm baladm, kdi znciri-cnun aqibt sevda mni.

288

Buraqd xak hsnn afitabi-almarayi, Gtrd yer zndn mczi-llin Msihayi. Iki gzdn rvan etmi sirikim qamtin vqi, sayi-mcizi gr kim, iki blm bu dryayi. Bklm qddimi qurtar gr qllabi-zlfndn, Xtadr, kmsin ox bar km bir snq yayi. Rxn zr xmi-bruni grmk istrm, mma Ikn dvar olur, gn var ikn grmk yeni ayi. rabi-nab ltf et, mhtsib, qhr il ox baxma, Mkddr qlma ksi-tirdn cami-msffayi. Yedi gndr ol ayi grmdim, ahim raril Nola qlsam Bnatn-n il yeksan Sryyayi. Fzuli, k seylil prian olma, sbr eyl! Ona hm var ola axir, tutub durarm dnyayi?

289

Mni candan usandrd, cfadn yar usanmazm? Flklr yand ahimdn, muradm mi yanmazm? Qamu bimarin canan dvayi-drd edr ehsan, Nen qlmaz mn drman, mni bimar sanmazm? Qmim pnhan tutardm mn, dedilr yar ql rvn, Desm, ol bivfa bilmn, inanarm, inanmazm? bi-hicran yanar canm, tkr qan emi-giryanm, Oyadar xlqi fqanm, qara bxtim oyanmazm? Gli-rxsarin qaru gzmdn qanl axar su, Hbibim, fsli-gldr bu, axar sular bulanmazm? Degildim mn sn mail, sn etdin qlimi zail, Mn tn eylyn qafil sni grgc utanmazm? Fzuli rind eydadr, hmi xlq rsvadr, Sorun kim, bu n sevdadr, bu sevdadn usanmazm?

290

Getdi ldn snmin snbli-mikfani, Yen dvr etdi prian mni-srgrdani. yl mtad olubam ati-hicranna kim, Grmsm yandrar, lbtt, mni hicrani. Ggd ahim yeli sndrd iran gnin, Yerd kim ayaa sald dri-qltani. Gz byazin kr lllrin surtini, Dmbdm xameyi-mjgan il barm qani. xd can, kimsy izhar ed bilmn drdim, Nedyin1, ah, bu drdin n olur drmani? Ey sitm dan bidrdlr zaye edn! Yapa gr bir ne da il dili-virani. Vers can, yetms canan, Fzuli, n cb Hr kii kim, sevr z cani n canani.

N edk

291

Geclr ta halim grdun tmaa etmdi, Trk edib bidadn, bir mehr peyda etmdi. Navkin gr kim, yarub kim, tutar gz prdsin, Ey deyn Musa sas qti-drya etmdi. Hr dmindn min Msiha zindeyi-cavid olur, Sn edn izhari-ecazi Msiha etmdi. Aiyan ta rvzeyi-kuyind tutdu mri-dil, Kedi tovfi-Kbdn, uma prva etmdi. Hi abid anmad llin ki, gzdn qan tkb, Scddn durduqca, tyiri-mslla etmdi. Zfi-tale ksdi dnyadn nsibin zahidin, Yoxsa z ryil zahid trki-dnya etmdi. Etmdi eldn nihan bir gec tovfi-kuyini Kim, Fzulini sdayi-nal rsva etmdi.

292

Fari etdi mehrin zg mhliqalrdn mni, Hirz imi eqin snin, saxlar blalrdn mni. Knlm aldn, gstrib min ltf minnt canma, Eyldin mstni zg dilrbalrdn mni. Vamiq Frhad tk rsvay qlmn nsibtim, Bir fqirm, sanmanz ol xdnmalrdn mni. Ivv naz il df etdin qm nduhimi, Sehr iln bigan etdin ainalrdn mni. Ql tkllm, zlfn nduhini, knlmdn gedir, Bir fsun il xilas et, jdhalrdn mni. Qayti-zhd vr, zahid, vsali-hur is, Vchi yox mn etmgin huriliqalrdn mni. Hr cfa etsn, Fzuli tk ikayt qlmazam, Eq tvarnda sanma bivfalrdn mni.

293

hreyi-zrdimd gr hmdm siriki-alimi, Ol gli-rnay bu rng il bildir halimi. Ta ki, srvim bas gahi baim zr bir qdm, Ey msvvir, rhgzari zr k timsalimi. Ey flk, yoxdur libasi-fqrdn arm mnim, tlsindn bilmim stn mhqqr alimi. Ey xo ol kim, eq hrfin bir dxi tkrar edm, Hr divannda grgc nameyi-malimi. Hi kim yoxdur ki, nalmdn ikayt eylmz, kr kim, rz eylyn oxdur sn hvalimi. Niyytim oldur ki, rxsarn grb canm verm, Mshfi-rxsar ab, qll mbark falimi. Sbh am ol qibleyi-bru mqabildir mn, Ey Fzuli, Tanr gzdn saxlasn iqbalimi.

294

Yar qlmazsa mn cvr cfadn qeyri, Mn ona eylmzm mehr vfadn qeyri. Ey deyn qeyr knl verm, qan mnd knl, Sri-zlfnd olan bxti-qradn qeyri? Qld Mcnun kimi oxlar hvsi-eq, vli Doymad drd, mni-bisr padn qeyri. Miki-in zlfn il eyls dva n cb, N olur z qara qulda xtadn qeyri? Lbin emeyi-heyvan demzm kim, lbinin Var bir can yarar feyzi, bqadn qeyri. Hi kim bilmdi thqiq il azn sirrin, Sirri-qeybi n bilir kims xudadn qeyri. Ey Fzuli, biz tqdir qm etmiz ruzi, Qlalm sbr, ndir ar rizadn qeyri.

295

Yxd saqi bir yaq il mni-fgari, Bir tpik eyldi viran bu khn divari. Gah mmur qlr bad mni, gah xrab, Grnz gah yapb, gah yxan memari. Gn xnca saaram gvhri-k ncm tk, Geclr yadim gldikc mhi-rxsari. Dil yaxar da gzn fikri il hicr gn, Bu irailmi saxlar gec ol bimari? Yox zndn xbri kim ki, glir dnyay, Bzmdn dra qomaz piri-man hyari. Biz n qdr bulunmaz, xalm dnyadn, Mtri yox, nec bir bkliylim bazari. Qeydi-islam, Fzuli, sn bir aftdir, Bir hsar ed gr ondan zn znnari.

296

N grr hli-cfa mnd vfadn qeyri, N bulur mi yaqan kims ziyadn qeyri. Ey olan sakini-mscid, n bulubsan bilmn, Buriyasnda onun buyi-riyadn qeyri. Gl xrabt, nzr saqiy ql kim, yoxdur Rxi-saf meyi-safind sfadn qeyri. Srbsr vadiyi-mhntdir qm mlki-vcud, Bir frat yeri yox hri-fnadn qeyri. Cmleyi-xlq mn yar n yar oldu, Qalmad kims mn yar xudadn qeyri. zmi-kuyind knl yarlq istr bizdn, limizdn n glir xeyr-duadn qeyri. Fqr imi fqr, Fzuli rfi-hli-vcud, zn eylm hmdm fqradn qeyri.

297

Trh qbrimin dandan etmi emimin yai, Xyal eylr grn kim, lldndir qbrimin dai. N zibasn ki, surt balamaz tsviri-rxsarn, Thyyr surt eylr, surtin kdikc nqqai. Nola girdabi-qm ders, dili-srgt dnyay, Sanr kim, cizginir alm, kimin kim, cizginir bai. Sipehri-prkvakibdn degil drd dva mmkn, Xyal etmn ver tiryaki-zhri-qm, bu xxai. Bqasi mmkn olmaz, olsa gr divari-mrnd Mh xuriddn xit bina, flakdn kai. Verr mvat ehya bad, guya kim, xb hr dn, Salr feyzi-Msiha bady xmxan xffai. Fzulini rhi-eqind k ah edr rsva, Bladr, hr kimin bir yolda qmmaz olsa yoldai.

298

Hasilim yox sri-kuyind bladn qeyri, Qrzim yox rhi-eqind fnadn qeyri. Neyi-bzmi-qmm, ey ah, n bulsan yel ver, Oda yanm quru cismimd hvadn qeyri. Prd k hrm hicran gn, ey qanl sirik! Ki, gzm grmy ol mahliqadn qeyri. Yetdi biksliyim ol qayt kim, evrmd Kims yox cizgin, girdabi-bladn qeyri. N yanar kims mn ati-dildn zg, N aar kims qapm badi-sbadn qeyri. Pozma, ey mvc, gzm ya hbabn ki, bu seyl Qoymad hi imart bu binadn qeyri. Bzmi-eq ir, Fzuli, nec ah eylmyim, N tmtt bulunur neyd sdadn qeyri?

299

Heyrt, ey bt, surtin grdkd lal eylr mni, Surti-halm grn, surt xyal eylr mni. Mehr salmazsan mn, rhm eylmzsn bunca kim, Say tk sevdayi-zlfn payimal eylr mni. Zfi-tale, manei-tovfiq olur, hr nec kim, Iltifatn arizumndi-vsal eylr mni. Mn gda, sn ah yar olmaq yox, mma neylyim, Arizu srgteyi-fikri-mhl eylr mni. Tiri-qmzn atma kim, barm dlr, qanm tkr, Iqdi-zlfn ama kim, afthal eylr mni. Dhr vqf etmi mni nvrs cavanlar eqin, Hr yetn mhv siri-xtt xal eylr mni. Ey Fzuli, qlmazam trki-triqi-eq kim, Bu fzilt daxili-hli-kmal eylr mni.

300

Ald glzar ir su ksi-zari-alini, kdi gllr surtin, mnzur edib timsalini. Adn etmi gn, alb bir ks mirati-flk, Sbh gstrdikd sn rxsari-frrxfalini. rh bir gn qldn bidadi kmz hrdk, Ol mlk kim, yazmaq istr nameyi-malini. Seyli-xun xaln xyalil pozub gz mrdmn, Mrdm etmi emi-xunbar xyali-xalini. Mri-dil qalmad kim, seyd olmad, ey uxem, Sakin et prvazdn hbazi-mikinbalini. Qoymadn bir kims cvrn kmy, rhm et dmi, Mn ql xunrizlikdn qmzeyi-qttalini. Qm gn stmd sndn qeyri yox, ey dudi-ah! Ltf ql, mndn gtrm sayeyi-iqbalini. Ey Fzuli, bs ki, qmnak oldu hvaln soran, Qmdn lsn, hi kim sormaz dxi hvalini.

301

Grdm ol xuridi-hsnn, ixtiyarm qalmad, Say tk bir yerd durmaa qrarm qalmad. Bir gn olmaz tltin grmk myssr, ah kim, Zrrc ol gl yannda etibarm qalmad. Pak qld surtimdn zf dhr ayinsin, yl mhv oldum ki, bir zrr qbarm qalmad. Qm gn hmdmlrim qrq oldular gz yain, Silmy gz yaimi bir qmksarm qalmad. Ruzigarm xo keirdi, ah kim, dvran dnb, Oldu hvalm xrab, ol ruzigarm qalmad. Rahi-eq ir mn ancaq fna mqsud idi, kr kim, mqsud yetdim, intizarm qalmad. Ey Fzuli, el qamu yarm oldu yar n, Suzi-dildn qeyri bir dilsuz yarm qalmad.

302

Hr grn eyb etdi abi-dideyi-giryanimi, Eyldim thqiq, grm kims yox cananimi. Lhz-lhz xublar grdm ki, dil qsdinddir, Par-par eyldim mn hm dili-suzanimi. ox yetirm gglr fanm, ey kafir, saqn, Incinir nagh Msiha eidib fanimi. Qlma hr sat mni rsvayi-xlq, ey brqi-ah, Eylm rvn bi-qm klbeyi-hzanimi. xma, ey divan, bazari-mlamtdn deyr, Mttsil aki-giribanm tutar damanimi. Qans btdr bilmzm, imanm qart qlan, Snd iman yox ki, sn aldn deyim imanimi. Ey Fzuli, can yetmidim knldn, kr kim, Baladm bir dilbr, qurtardm ondan canimi.

303

Canmn cismil zvqi-ittisali qalmad, Ah kim, snsiz dirilmk ehtimali qalmad. krallah, bxt yar oldu, yetirdim tiin, Bamn bir qlca boynumda vbali qalmad. Istdim ol mah rzi-hal edim, heyrt mn yl qalib oldu kim, bir sz mcali qalmad. Bilmzm xalin xyaln qanda tsvir eylyim, Dadn bir yer tn canmda xali qalmad. Hr kimi grdns qm ftadsi, tutdun lin, Vh ki, mndn qeyri bir qm payimali qalmad. Ey xo ol srmst kim, knlnd vq zvqdn Axirt ndisi, dnya xyali qalmad. Afrin, ey cam, kim, sildin knl ayinsin, Xatiri-pakimd dnyann mlali qalmad. Drd nisbt, payimali-qeyddir hr kim ki, var, Bzmi-dhr ir hrifi-labali qalmad. Gr, Fzuli, eq tyann, dm mlkn gzt, zmi-knc et kim, hvann etidali qalmad.

304

Girydir hr dm aan qmdn tutulmu knlm, kdir xali qlan qan il dolmu knlm. Ey privlr, cfa rsmin unutmn, ltf edin, Eylmin bdxu cfa mtad olmu knlm. Vdeyi-vsl il, ey glrxlr, etmin mztrib, Mhnti-hicran il aram bulmu knlm. Xncri-bidad il hr dm grr zxm zr zxm, Hi bir dm grmdim onmu, onulmu knlm. Payibndi-ltf olub, bir yerd sakin bulmadm Dti-heyrtd trddddn yorulmu knlm. Simbrlrdn gln dalar ym evrm, Eq mmur eylmk istr pozulmu knlm. Hr zaman bir atinrxsar sevdasn kr, Ey Fzuli, gr bu odlar urulmu knlm.

305

Sanma kim, blbl aar umaa bal prini, Gl yaqb onu savurmu gg xakistrini. Gzm zm arasnda ri kdi mjm Ki, gzmdn su xb yumaya xaki-drini. Mvci-kim grb, bruy salr in, n cb Ki, su urmaq xarr ol qlcn cvhrini. Dd vsfi-dri-dndani azdan aza, Eidib sald biyaban dniz gvhrini. Gz yzn grms qanlar tklr, ah, nola, Fitneyi bas, mrrf qla gz mnzrini. Rheyi-cam bizi tutdu, nola gr saqi Gl qurtar bizi, al yai trini. Oldu nzzarmiz cm, Fzuli, tfal, Gl tutalm bu sipah il cnun kivrini.

306

Tabi-suzi-sindn ksilmsydi gz nmi, Gz yumub-anca seylab verrdim almi. Hr gzm prmvc dryadr, o drya zr kim, Hr qamdr mvcdn bir srnigun olmu gmi. Muyi-julidmddir cmiyyti-snafi-qm, Mlki-sevdann budur guya svadi-zmi. Hicr var, ey did, vsl yyam tkm xuni-dil, Saxla kim, lbtt, ann hm glr bir gn dmi. Admidn ox olur zahir privlr, vli Az olur vaqe privlrd sn tk admi. Vsl yadil, knl, sndrm ahim atin, Klbeyi-tarimdn ikrah etmsin hicran qmi. Ey Fzuli, qld canm ritsin prpi tab, Bir priv dilbrin sevdayi-zlfi-prxmi.

307

Tilismi-gnc n min ismi-zm yad tutdun, tut! Tilismi sndrb, gnci tkb, ismi unutdun tut! Tkb mey, cami-mey tutmaq tmnnasn xar badan, Yg qanlar tkb, almd ox xunab yutdun, tut! rabi-nab zvqindn n hasil, n degil baqi, Piyazi-mr min gz su verib, axr qurutdun, tut! n Cmid bulmudur bqa keyfiyytin, n Cm, Bu bzm ir Cm Cmid lindn cam tutdun, tut! Fzuli, ql qiyasi-halin hli-dhr halindn, Qmari-mkr tzviri hiyl hlindn utdun, tut! *** leyi-mi-rxn yar bzmfruz olur, Ah kim, yetgc mn bir brqi-almsuz olur. Qeyr emindn bulur hr dm nigahi-mrhmt, Bn n qldm kim, nsibim navki-dilsuz olur. Hr gn ar knlm zvqi-vsaln yengidn, Gri gllr amaa hr ild bir novruz olur. Haltk xmaz evindn mahtltlr mdam, Hr kimin dvri-qmrd talei firuz olur. Saidin zvqil trk etmi Fzuli almi, Meyli-shra eylmz hr qu ki, dstamuz olur.

308

Xodur irmk ol bdn vslin pirahn kimi, Gh l pmk astin tk, gh ayaq damn kimi. ks salmaz peykrim gzguy baxsam, zfdn, Almi-surtd bir eyda bulunmaz mn kimi. Cmdir knln snin kim, var mn tk oxlarn, Mn prianm ki, taplmaz mn bir sn kimi. Bu mn glrxlrin drdi-dil qlmaz sr, Yz dilin var is, xamu ol, knl, susn kimi. Gr dilrsn edsn nzzareyi-didari-yar, Knduzin grm arad, dideyi-rvn kimi. Damnin doldursa grdun drr iln, tk br tk, Drr n tlx etm kamn bhri-trdamn kimi. Sal nzrdn lli hm grsn, siriki-al tk, Ll n hr da urma ban, mdn kimi. Kargahi-sndn bir surt et nqi-zmir, Min xyaln tutmagil, srriteyi-suzn kimi. Gz yail dan-dan cmi-sbab etm kim, Yel verr dhr onu, pamal edib xirmn kimi. Bhrlr seyr eylsn, mtlq tr olmaz damnin, Gr hvayi-eq il mmlvisn yelkn kimi. Qanda olsan, qap lvhi tk gzt ismt yolun, Ama gz divarlrdn hr ev rvzn kimi. Ey Fzuli, mnzili-mqsud yetmk istsn, Hi rhbr yoxdrr tvari-msthsn kimi.

309

Qrqi-xunabi-dil etdi dideyi-giryan mni, Onca qan tkdm ki, bu rng il tutdu qan mni. Hr trf yz qm hlakim qsdin etmi, Tanrn Bir dm ey gzdn axan xunab, ql pnhan mni. Yox mcalim zg glrxsar snsiz baxmaa, Eylmi hicri-rxn z halma heyran mni. Ruzi-hicr, ey gn, kib bir ti, minnt qoy mn, Yoxsa minntsiz hlak eylr bi-hicran mni. Qrqi-xunab oldu cismi-xaksarim, ah, kim, Drdv sald ayaqlar qmi-dvran mni. Pnbeyi-daim nihan etmi srasr cismimi Kim, mlamt qlmaya hr kim grb ryan mni. Bir mhi-bimehrym mail, Fzuli, yox cb, Qlsa hr yan, zrr nisbt, rx srgrdan mni.

310

Mey peyapey sunma, saqi, qlma layqil mni, Etm bir dm dvlti-didardn qafil mni. Zhri-qhrin imdn var is qsdin, qtlim et, Abi-heyvan ism ldrmk olur mkil mni. Ar qtlimdn sn, mn tn abi-tiin, ldrr hsrt gr ldrmzsn, ey qatil, mni. Mn sn heyran mndn qeyri sndn bixbr, kr ona kim, eqin qlm haman qabil mni. Ey xo ol srmstlik vqti ki, rf olub hicab, Zvqi-mey biixtiyar eylr sn mail mni. Dn-dn lli-meygunin pr, ey qnlb, Qlmasnm rki-cami-bad xunindil mni. Zvq nqsani bir aftdir mn, ey piri-deyr! Qoyma naqis, bir ne cam il ql kamil mni. Qurtulum qmdn, derm, kuyind, mma bilmzm, Qurtararm bhri-qm mvcndn ol sahil mni. Ey Fzuli, dvlti-baqi fnadndir mn Kim, fnadr eylyn mqsudim vasil mni.

311

Qamtin xidmtin srvin gilmz bai, N bilir hli-triqin rviin ol nai. gnr did ki, heyranm zldn zn, Oldu mlum bu lafnda ki, oxdur yai. k lli rhi-eqind tutubdur tgim, Qorxuluqdur, nec salb gedlim yoldai? Yetdi ol qayt zfim ki, kr tsvirim Hr zaman daireyi-heyrt min nqqai. Mhtsib, Tanr n gl mn ox verm zab, Meyli-mscidmi edr meykdlr ovbai? Ksdi mn iftdn hli-slamt yolunu, Bs ki, trafma cm oldu mlamt dai. Ey Fzuli, n bla oxlar kim, gls mn, Sbb ol qalar yayin gzdr, ya qai.

312

Mrhm qoyub nrm, sinmd qanl dai, Sndrm z linl yandrdn irai. Uymu cnun knlm, brun der mhi-nv, N etibar ona kim, semz qaradan ai. Qddin qmind srvin sormaa zfi-haln, Glzardn ksilmz irmaqlarn yai. Dr tk diin szn hr dm eitmk istr, Bhrin mdam onunn sahilddir qulai. Zlf sayh snmlr olmu snin sirin, Eqind hr birinin z ltf boynu bai. Gr mik ders aiq ol buyi-zlf, saqi, Tnd olma, bir qdh ver, tr eylsin dimai. Dvran hvadisindn yox bakimiz, Fzuli, Darl-manmzdr meyxanlr bucai.

313

Xo gldi dn ol ay sirikim nzarsi, Byl olur ki, aiqin ilr sitarsi. Ey hr mrz ilacin hkm eylyn hkim, Bimari-drdi-eq olann yoxmu arsi? xmaq dilr sfineyi-tn cnbil can Dryayi-eqdn ki, dmdir knarsi. Derlr ki, var Vamiq Mcnun, cb degil, Dalm ola ati-eqim rarsi. Noldu gtirmdin l sdpar knlm, Vhm eyldinmi l ks bu i parsi? Sndn hmi tiri-bladr gln mn, Byl olurmu aiq muqin arsi? Ey sylyn Fzuliy eq ir sbr ql, Syl, bu mrhm il kimin bitdi yarsi?

314

Mgr xab ir grdn, ey knl, ol emi-hlayi Ki, qldn trftl-eyn ir qrqi-k dnyayi. Yetirdi ahimi grdun ol bt, gr n kafirdir, Demz kim, ggd nagh incid nalm Msihayi. krsn, ey msvvir, surtin ol mhvin, mma N mmkndr muradinc kilmk qalar yayi. Bladr hrlrd mn kimi rsvayi-xlq olmaq, N xo Frhad Mcnun mnzil etmi kuh shrayi. Grnmz yar, xlq kim tmaasin cm olmu, gr nagh grns ol pri, gl gr tmaayi. Tutub qular bamda aiyan, fryad glmilr, x, ey ahim odu, bir dm bamdan sav bu qovayi. Fzuli, zlfi sevdasn qlm tk baa salmsan, Gedr ban, gr badan gedirmzsn bu sevdayi.

315

Mbddl qlmaa sbhi-vsal ami-hicrani, Mnim ahim lidir sbh am rx damani. Gzm yail hmrng olduin kfi-raznda, Basrkn barma, dd gzmdn barmn qani. Dili-prxunmudur sinmd, ya ol qalar yayn kilmi navki, cismimd qalm qanl peykani? zn grmk tmnnasindym, mma budur mkl Ki, dm ddkc adrmaz mn gz k tyani. Dedin, ey Xizr, bnzr yar lli abi-heyvan, Bu tzim il topraqdan gtrdn abi-heyvani. Nisari-xaki-payin layiqi bir gvhr istrdim, Qamu gzdn keirdim qtr-qtr ki-qltani. Fzulinin yetr eqin inkar eyl, ey grdun! Gvahi-hal yetmzmi sn fryad fani?

316

Yetr, ey flk, bu cfa, yetir mni-zar srvi-rvanimi, Mhi-tltil mnvvr et, dil dideyi-nigranimi. Rxum zr xtti-sirikimi, dfatil qlmi-mjm, Rqm etdigin el oxuyub, bilir oldu razi-nihanimi. Cigrim odunu nihan ikn, el zahir etdi mrur il, Gryim yer ke abi-emi-tri-rarfanimi. Tutalm ki, zlfi-siyahn tutan zr sabit olur gnh, N rva ki, qmzeyi-qatilin, gnh etmdn tk qanimi? Bu blay sald mni qdin ki, yard yer zn yam, Bu yer ytirdi mni qmin ki, lk eitdi fanimi. Nec qdd xal xt rxn qm rnc drd bla il, Bk qddimi, tk yam, yxa knlm, yaxa canimi. Sitmin daiyl ba snq, bdni ikst Fzuliym, Bu lamtil bulur mni, soran olsa nam nianimi.

317

Ey sfi-novki-mjn zlfi-mlamt ansi, Hr gireh zlfnd bir dami-thyyr dansi. Blbli-can vci-istinayi-hsnn tairi, Tairi-dil prtvi-mi-rxn prvansi. Knlm qlm xyali-mrdmi-emin vtn, kr kim, mrdmniin olmu bu qm viransi. Dvri-rxsarind xttin heyti eq hlin, Bzmi-qmd qanil dolmu bla pemansi. mi ruyin tabi xuridi-qiyamt prtvi, Hqqeyi-llin sz xabi-dm fsansi. Zaye olmaz vadiyi-vhdtd ol avar kim, Bsteyi-znciri-zlfndr dili-divansi. Qanl yan bs ki, samdr Fzuli hr trf, Lalrng olmu hbabi-mey kimi xmxansi.

318

Ayin sevr candan rxsareyi-canani, Bir qayt yetmi kim, ayrlsa xar cani. Fryad ki, ks oldu ol kim gryim derdim, Ayineyi-rxsarn lvhi-dili-heyrani. Ol ahi-znxdanda derdim grrm knlm, Knlmd grr oldum ol ahi-znxdani. Azadlrin knln cm etmi ikn qflt, Tprtm sba, billah, ol zlfi-priani. Yar qmi-pnhanm izhar ed bilmzdim, adm ki, rvan oldu gzdn cigrim qani. Drd qmi-pnhanim fhm etdi el ahimdn, Yz ah ki, fa oldu drd qmi-pnhani. Hicran gecsi grgc duzx lmin, bildim Kim, ruzi-qiyamtdir yarn bi-hicrani. Candan keli buldum raht qmi-almdn, Xo hikmt il buldum ol drd bu drmani. Yarb, n sbbdndir kim, hi sr qlmaz Dildar Fzulinin fryad il fani.

319

Mhr gn grm derm, ol srvqamti, Gr onda hm grnms, gl gr qiyamti. Trki-mey etdin, ey knl, yyami-gl glir, lbtt, bu iin kilir bir ndamti. Mcnun ki, padahi-sipahi-vhu idi, Mn tk msxxr etmdi mlki-mlamti. Shranvrd ikn, mn tsviri-Kuhkn, yrtdi hri-eqd rsmi-iqamti. Sngi-mlamt il kin evrm hsar, kim fnay vermsin hli-slamti. Zahid, ox etm tn mey ftadsin kim, oxlar yxd piri-mann kramti. Qm zlmtind bulmaa drd bla mni Bsdir, Fzuli, ati-ahim lamti.

320

Rvacn nqdi-peykannla bulmu hsn bazari, Ker nqdin gr min Yusifin olsan xridari. Mgr dvri-rxn trhin kr gl sfhsi zr Kim, olmu gvhrfan blbln prgar minqari. kr min dair evrmd hirz n sirikimdn, Xmid qddimin bihud cizginmz bu prgari. Ker nalm flkdn, xm qdimi ng bnztmin Ki, xmaz prddn ngin sdayi-naleyi-zari. Yeni aydan flk sthind min qalib dzb-pozmu, Verinc qalarn taqin surt sn memari. Snmlr xidmtin tat biln rind crsiz qalmaz, Qlar min riteyi-tsbih iin hr tari-znnari. Fzulini dhann hsrti bir drd salm kim, N pnhan etmyi mmkndr ol drdin, n izhari.

321

Ey, hr tkllmm xti-sbzin hekayti! Virdim hmi mshfi-rxsarin ayti! rmi shih nql il rvahi-qdsdn, say mcizi-lbi-llin rvayti. Dil kivrini qart edrlrdi xublr, Mn etmsydi hneyi-vqn himayti. Bildim triqi-eq xtrnakdir, vli Mn dnmzm bu yoldan, lm olsa qayti. Qddin hlakiym, d bilmn yain, Bir drd dmm ki, bulunmaz nihayti. Bs kim, sni grnd gedr mndn ixtiyar, Glmz byan mhnti-eqin ikayti. kr et, Fzuli, qlma fan, yar qlsa cvr, Kim, hli-eq cvrdr onun inayti.

322

Gz qaras ki-glgunimd xaln sdqsi, ki-glgunim gli-rxsari-aln sdqsi. Dudi-ahimdn qararm zar srgrdan tnim, Atin rxsar z mikin hilaln sdqsi. vqi-vslin yandran naqis vcudum, mah tk Zrr-zrr afitabi-bizvaln sdqsi. Aiyani-tnd mri-ruhi etmn trbiyt, Olmasa prvan tk mi-cmaln sdqsi. Hicran bam fda olsun ki, canm almadn, Etdim axir mjdeyi-zvqi-vsaln sdqsi. Yusifi-gmgt kimdir kim, sana mannd ola? Yz ona mannd hsni-bimisaln sdqsi. fv edr xidmtd hr nqsanmz piri-man, Ey Fzuli, canmz hli-kmaln sdqsi.

323

Lbin ksi gzm yaini mey tk lalgun etdi, Znxdann muradm dstgahn srnigun etdi. Sn ksin mqabil durduin hsn lafil Onu cam ir qeyrt qrqeyi-girdabi-xun etdi. zn nisbt qlrd zlfn zncir hr sat, Bu sevdalr onu srhlqeyi-hli-cnun etdi. Onun tk kim, prianlq ziyasn artrr min, Mn gvrn ziyad olmaq, sn meylim fzun etdi. Mjn xncrlrin knlm basr barna, vhm etmz, Ona cadu gzn guya ki, tlimi-fsun etdi. Bqayi-surti-irin n tovfiq memar, Binayi-eqi-Frhadn sasn Bistun etdi. Fzulidn sbat sbr cvr qhr az ist Kim, ol biaryi drd qmin bihd zbun etdi.

324

Ey san fikri qamu sevdalrin srmaysi! Olmasn baimdn ksik srvqddin saysi. Ba qoyar hr sbhdm xurid xaki-payin, Bu sadtdn onun gldikc artar paysi. Sn slamt kisvtin zivr ql, ey hli-slah Kim, mn bs muyi-julidm cnun piraysi. Grmmi mhdi-zmin bir tifl sn tk, ta flk Dhr zaln qlm tfali-ryahin daysi. Brqi-ahindn Fzulinin gyrdi bixbr, Dnlr fanil bidar olmasa hmsaysi.

325

Dn knl dilbr rhi-qmi-pnhan etdi, Cm ikn, knln bir par prian etdi. Yer tutam, derdi knl, nal il kuyind, Yetmdi bir yer hr nec ki, fan etdi. Vd verdi cigrim qann i mjgann, Intizar il bu hsrt cigrim qan etdi. Qmz tiil gzn knlm yz par qlb, Hr birin bir hdfi-navki-mjgan etdi. Qld mehrab qan fikri fqihi mail, Gr nec kafiri ol vz mslman etdi. Gryin ox yaasn did ki, mrdmlk edib, Qm hcumind mni k il pnhan etdi. Ey cl, can tmin qlma Fzulidn kim, Bir kmanbruy oxdan onu qurban etdi.

326

Ey gz, ol nrgisi-xunxar nigah etm dxi, Ruzigarm qmi-eq il siyah etm dxi! Ey gzm ya, bu srgtligin trkin ql, Srvqamtlr qti-sri-rah etm dxi! Ey knl, mrm verdin yel aiqlik il, Baxma hr qnlb glrx, ah etm dxi! Baxma, ey can, xt rxsarna mhbublrin, Ehtiyat eyl, gnah zr gnah etm dxi! Qlma, ey eq, mn rz prihrlri, Surti-halimi lhv il tbah etm dxi! Gtr, ey nfs, hvav hvsin almdn, Hrz-hrz tlbi-rifti-cah etm dxi! Ey Fzuli, mey muq mzaqn trk et, zn asiyi-drgahi-ilah etm dxi!

327

Knl, yetdi cl, zvqi-rxi-dildar yetmzmi? Aard muyi-sr, sevdayi-zlfi-yar yetmzmi? Yetirdi baini grdun ya bari-mhntdn, Xyali-hlqeyi-geysuyi-nbrbar yetmzmi? Sn yetdi cl peymansin nu etmy nvbt, Hvayi-emi-mst qmzeyi-xunxar yetmzmi? Yetr oldu qula bangi-rehlt dhr bandan, N durmusan, tmaayi-gli-rxsar yetmzmi? Yetr, cm eyl bari-msiyt, tyiri-tvar et, Hya ql, yoxmudur insafn, ol kim var, yetmzmi? Hidayt mnzilin yetdilr syil qrann, Zlalt ir sn qaldn, sn ol ar yetmzmi? Fzuli, dem yetmk mnzili-mqsud mkldr, Tutan damani-ri-hmdi-Mxtar yetmzmi?

328

 329

330

1 Mn kimm? Bir biks biarv bixaniman, Taleim aft, iqbalm nigun, bxtim yaman. Nmli kimdn zmin mmlu, nmdn asiman, Ah nalm navki peyvst, xm qddim kman. Tiri-ahim bixta, tsiri-nalm bigman, Mttsil qmxaneyi-sinmd yz qm mihman. Qanda bir qm its, mndn istsinlr, mn zman1, Yox mn qeydi-blav dami-mhntdn aman. xmad knlmdn nduh qm mhnt hman, Ey mnim canm sn knlm sninl adiman. Snsiz olman ayr mhntdn, bladn bir zman, l-man, hicran blav mhntindn, l-man! 2 Fari idim cml almdn, bilir alm mni, Eyb edrdi bixbr sanb bniadm mni. Qoymad dvrani-rx z halim xrrm mni, ad ikn almd, rx etdi siri-qm mni. Eq nagh oldu peyda, tutdu msthkm mni, Sald yz sevdaya ol geysuyi-xm dr-xm mni. imdi Mcnundan rhi-eq ir sanmn km mni, Yar xud qlmaz hrimi-vslin mhrm mni. Sn ki, mhrmsn, sba, billah, anb hr dm mni, Syl ey gl kim, sn bxt eylmz hmdm mni. Snsiz olman ayr mhntdn, bladn bir zman, l-man, hicarn blav mhntindn, l-man! 3

Zamin

331

Blbli-zarm, gli-rxsari-alindn cda, Tutiyi-lalm, krnisbt mqalindn cda. Der idim sbr eylyim, olsam cmalindn cda Bilmdim dvar imi olmaq vsalindn cda. Tir oldu ruzigarim zlf xalindn cda, Oldu shra mnzilim vhi qzalindn cda. Mu tk incldi tnim nazik nhalindn cda, Xm gtirdi qamtim, mikin hilalindn cda. xd cani-natvan, irin zlalindn cda, Oldum, lqiss, rxi-frxndfalindn cda. Snsiz olman ayr mhntdn, bladn bir zman, l-man, hicran blav mhntindn, lman! 4 Sin ak did nmnak bdn fgardir, Can hzin, xatir qmin, eyda knl bimardir. Mn bu qm ir ki, dfin eylmk naardir, Mslht sordum, dedilr mslht izhardir. Syldim drdi-dilimni bildi ol kim yardir, Qlmad bir rhm bs kim, zalim xunxardir. Dxi izhar edmn, n hacti-tkrardir, Eylyim sbr thmml ta hyatim vardr. Can yetgc ta ki, mnd qvvti-gftardir, Sylrm: ey gl ki, sndn ayrlq dvardir, Snsiz olman ayr mhntdn, bladn bir zman, l-man, hicran blav mhntindn, l-man! 5

332

Yar bilgc halimi bir rhm peyda eyly Anlayb drdi-dilimni, bir mdva eyly. Olmaya qafil mn minbd, prva eyly, Rhm edib, ancaq mni almd rsva eyly. Ta zn knlm onun eqind eyda eyly, Tuta damanin onun, vslin tmnna eyly, Qlmaya ikrah cvrndn, mdara eyly, Dmy ondan cda, kuyind mva eyly, Gr zndn onu yar ayrsa, qova eyly, Dmbdm yz vqil bu beyti ina eyly: Snsiz olman ayr mhntdn, bladn bir zman, l-man, hicran blav mhntindn, l-man! 6 Aqibt ahim mnim ol mah tsir etms, Bunca fsunum priv yar tsxir etms, Yar hali-zarim bir fikr tdbir etms, Bivfalq rsmini gldikc tyir etms, Ol cvani-naznin meyli mni pir etms, Tutaram bir yar mn, gr mr tqsir etms, Yar, yar olmaz, knl, aq il bir etms, Zlfn aiqlrin boynuna zncir etms, Aiqin qeydind yz neyrng tzvir etms, Grmyn satd yz zr il tqrir etms, Snsiz olman ayr mhntdn, bladn bir zman, l-man, hicran blav mhntindn, l-man! 7

333

1 Mnm ki, qafilsalari-karivani-qmm, Msafiri-rhi-shrayi-mhnt lmm. Hqir baxma mn, kimsdn sanma kmm, Fqiri-padiahasa, gdayi-mhtmm, Sirik txti-rvandr mn, bu ah, lm, Cfav cvr mlazim, blav drd hm. 2 N mlk mal mn rx vers, mmnunm, N mlk maldn avar qlsa mhzunm. gri mflis pst mhqqr dunm, Dmadm yl xyal ellrm ki, Qarunm. Knld nqdi-vfa gnci, leyk pnhani, Gzm xzaneyi-ll ghr, vli fani. 3 Hyat srf edbn, drd qlmam hasil, Siriki-al rxi-zrd qlmam hasil, Zmir gzgsn grd qlmam hasil, Tbiti-sgi-bgrd qlmam hasil, Iim qara, gec ta sbh nalv fryad, N verslr ona akir, n deslr ona ad. 4 Sirikriz glndamlr hvasil, iksthal siyhzlflr blasil, Zman ir qmi-eq macrasil, Hmi mslhtim zglr rizasil, N dvri-grdii-grdun mnim muradiml, N qayti-mlim hsni-etiqadiml. 5 Hsud surti-hvalim nzr qlmaz, Cfa qlr mni biary, hzr qlmaz,

334

Sanr ki, nalv zarm ona sr qlmaz, Onu mrur il almd drbdr qlmaz, Zman ir mcrrbdir intiqami-zman, Hmi yaxya yax verr, yman yman. 6 Xoam ki, xameyi-tqdiri-eyzdi-mtal, Vcud lvhin tsvir ednd surti-hal, Rqm qlb gr idbardr v gr iqbal, Olur tyyr ona qeyridn bu mri-mhal, Sadti-zli qabili-zval olmaz. Gn yer stn hm ds, payimal olmaz. 7 zizi-hq hsdi-dmn il olmaz xar, Hsud hiylsi iqbali eylmz ibdar. gri glbn gahi xzandan aft var, Tdark eylr ona afiyt nsimi-bhar. Qrz ki, hr kim zldn olursa dvltmnd, Mhaldr yet asari-dvltin gznd. 8 gri bir ne gn iqtizayi-almi-dun, Cahanda eyldi iqbal raytini nigun. Zman surti-hvalim etdi digrgun, Vfa xtin qlm kdi rxi-buqlmun, Bu gn zman ol hvaldn peimandr, gri kafr idi, haliya mslmandr. 9 Fzuli, eyldigin hdin vfa qll, Yetr ikayt edib rhi-macra qll, Vcudunu hdfi-navki-bla qll, Qamu cfalr sbr eylyib dua qll. Kim ola dust rizas hmin sn hasil, Rizayi-dstdur sli-tmtt, ey qafil!

335

1 Gtir, saqi, qdh kim, nvbahari-almaradr! Zmin sbz hva canbx gln rahtfzadr! Prian olma kim, glbrg tk hala bu glnd, Niat ey n sbabi-cmiyyt mhyyadr. Ald lal, gld qn, gldi irt yyami, Zbani-hali-sbz irt iymasna guyadr. Gr z halini v km qmi-maziv mstqbl Ki, hala mvsimi-glgt dvri-cami-shbadr. Shr glzar gir, billah, bu mvsimlrd v hrdm, Tmaa ql ki, divannda gln xo tmaadr. Ald qn tumar v mlm oldu mzmuni, Budur kim: fvt qlman1 mvsimi-gl, cami-glguni. 2 Gtir, saqi, qdh, bil kim, tlll fvti-frstdir, Bu first var ikn fvt etm kim, frst qnimtdir. Zmin: keyf yhyil-rz2 yazm xameyi-sbz, Nzr ql kim, bu hm asari-rhmtdn bir aytdir. Deyirlr cnnt ir at olmaz, bu cbdir kim, Glstan atin gl birl rki-bai-cnntdir. Cahani rki-glzari-Xlil etkn bahar ims, Bu feyzi-dli-Ibrahim xani-paksirtdir. Onun yannda kim, glbrg glzari-manidir, Onun bzmind kim, srvi-rvani bai-behctdir.

1 2

Qlmayn Yeri nec dirildr.

336

Ald qn tumar v mlum oldu mzmuni, Budur kim: fvt qlman mvsimi-gl, cami-glguni. 3 Gtir, saqi, qdh, boldunsa1 hali-dhrdn agh Ki, dvran zrdir peyvst sbh am sal mh. Xzandan qurtulub glzar bzmind azan blbl, irai-gl yaqub, xlvtsrayi-vsl bulmu rh. Gl am xani-vslin, blbl tklif edr hr dm Ki, gr mehman isn xani-Xlilullah, bismillh. Cahandan dn mkddr xatir idim fali-fthi n Bu gn glzar girdim gl kitabn amaa nagh. Ald qn tumar v mlum oldu mzmuni, Budur kim: fvt qlman mvsimi-gl, cami-glguni. 4 Gtir, saqi, qdh kim, ey xodur gl zamanind, Zaman fvt dhrin qsseyi-sud ziyanind. Qmari ththl-nhar2 oxur glzar vsfind. nadil hazihi cnnat3 oxur glzr nind. Sba qn dhann przr ets, eyb irmz kim Ki, mdhi-xani-xaqanqdrdir qn dhanind. Hava sbz zbanin tiz gr qlsa, yeridir kim, Snayi-xani-xeyrncamdr sbz zbanind.

1 2

Oldunsa Altndan aylar. 3 Cnntlr bunlardr.

337

Qdh tutmaqdan ikrah etmzm, ta kim eitdim mn, Shr blbl dilind, gl qatnda sbz yanind: Ald qn tumar v mlum oldu mzmuni, Budur kim: fvt qlman mvsimi-gl, cami-glguni. 5 Gtir, saqi, qdh kim, ba shra lalzar oldu, cb fsli-xcst, mvsimi-xoruzigar oldu. kuf brgi topraq zr simin xitlrdir kim, sasi-eyi-xlq ol xitlrdn stvar oldu. Cigr qani kimi getmidi gzdn taz gl kli, Yen dai-dili-hli-vfa tk aikar oldu. xard sbzv gl xakdn ox ll firuz, Vli, yz kr kim, xan xaki-payin nisar oldu. Fzuli, gr xzan vaxt irrdin mttqi, hala Mey i kim, mvsimi-gl gldi, yyami-bhar oldu. Ald qn tumar v mlum oldu mzmuni, Budur kim: fvt qlman mvsimi-gl, cami-glguni.

338

1 Dn say sald baim bir srvi-srblnd Kim, qddi dilrba idi, rftar dilpsnd. Gftar gldi nagh ab lli-nuxnd, Bir pst grdm bu drci-dhndir dedim, dedi: Yox, yox, dvayi-drdi-nihanndrr snin! 2 ymi hilali stn trfi-klahini, ox dilikstnin gg yetirmi ahini, Zlfn datd, gizldi br ir mahini, Grdm znd hlqeyi-zlfi-siyahini, Ol pi tab ox n rsndir? dedim, dedi: Dvri-rxmd riteyi-canndrr snin! 3 Vermi fru mi-rxi gn irain, Salm ikst srv qdi gl budain. Dn srv tk basanda qdm gz bulain, Bir ne xardn lm irmi yain, Gl brgin batan n digndir? dedim, dedi: Mjgani-emi-kfanndrr snin! 4 Ceyr il sald ba gzr ol smnzar, nvai-zib zint il fsli-nvbhar, Am gl zr snbl giysuyi-mikbar, Yaxm ltif ayana glbrg tk nigar, Nsrin rngi-lal ndndir? dedim, dedi. Qmzm xdngi tkdy qanndrr snin! 5 Dm zar zr mnbr slasili, Afthal edib ne bisbr bidili,

339

qlimi valeh eyldi, kl maili, Gz grd qamtin, dil can oldu maili, Vh, bu n trf srvi-mndir? dedim, dedi: Mnzuri-dideyi-nigranndrr snin! 6 Seyli-sirikim oldu rvan xaki-kuyin, Can valeh oldu lli-lb gftguyin, Dil dd dami-silsileyi-mikbuyin, Ol lhz kim, satad gzm zlf ruyin, qrb mhi-mnir vtndir? dedim, dedi: Ey ox xtal, kndi qiranndrr snin! 7 Dn sbhdm ki, lalv nsrin salb niqab, Gl hrsindn atd sba prdeyi-hicab, Glzar xd seyr il ol rki-afitab, bnm nisarn etdi yk lli-xoab, Bunlar ndir, n drri-dndir? dedim, dedi: bsm, Fzuli, ki-rvanndrr snin!

340

Vay, yz min vay kim, dildardn ayrlmam, Fitn emi sahir xunxardn ayrlmam, Blbli-uridym, glzardn ayrlmam, Kims bilmz kim, n nisbt yardn ayrlmam, Bir qdi mad glrxsardn ayrlmam. Qddi tuba, lli firdvsn rabi-kvsri, Xlq xuyidir mlk, surtd msali-pri, Brci-flakin sadtli, rfli xtri, Hsn ara mcmui-xublarn srasr srvri, Bir qdi mad glrxsardn ayrlmam. Dustlar, mn nalv fryad qlsam, eyb ims, rxi-bdmehrin lindn dad qlsam, eyb ims, Qm diyarn dil ara abad qlsam, eyb ims, Bu bina birl cahanda ad qlsam, eyb ims, Bir qdi mad glrxsardn ayrlmam. Dmm qmxaneyi-hicran zar drdnak, Naxni-hsrt biln edib giribanimi ak, Gnd yz gz hicr tiiln oluram mn hlak, Grdii-dvvar cvrndn mni-dilxstnak, Bir qdi mad glrxsardn ayrlmam. tiyaq vqdn can tnim aluddir, ami-qm frzaneyi-bxtim mnim uyxuddir, Alamaqdan em cisi-drdnakim suddir, Sanma, ey hmdm ki, fryadm mnim bihuddir, Bir qdi mad glrxsardn ayrlmam. Vsl umub cvr cfasini krkn can hnuz, Mehr umub vqind yanarkn dili-suzan hnuz, Cismi-qmnakimd var ikn qmi-hicran hnuz, Yetmdn payan ah nalv fan hnuz. Bir qdi mad glrxsardn ayrlmam. Mlki-vsli dilbrin, knlmd mmur olmadan, Eq camindn dil can mst mxmur olmadan, Drdi-bidrmani-hicrindn tnim dur olmadan, Hm Fzuli eq aiqlii mhur olmadan, Bir qdi mad glrxsardn ayrlmam.

341

Ey hrir ir tnin, mtlq blur ir glab, Kksn abi-rvn, ol ab zr dgmndir hbab. Bylsn mhbub, yox nzzarn almd tab, Vay gr tezcik xb, srpib lk, salsan niqab, Hi k yox kim, sni grck olur alm xrab. Dil kib zrrin o tan, verdi llindn soraq, Tutdu ol gftar in lli-binaguin qulaq, Zlfn hmdm daraq, aft mn ondan iraq, Di salb hr pi tab adqca zlfndn daraq, Riteyi-canma rkimdn dr yz pi tab. Ey z gl, kyngi glgun donu qrmz! Atin kisvt geyib, odlara yandrdn bizi. Adm olundan snin tk domaz, ey zalm qz. Ay gndr hsn bhsind cmalin acizi, Guiya atan mhi-tabandr, anan afitab. Al sa banda mikin sa prianhaliym, Sim-saq zr qzl xlxallr pamaliym, Sanma xlxaln kimi mehrindn, ey mh, xaliym, Arizin dvrnd zrrin silsiln timsaliym, Qmzn oxundan hzin canmda yz min iztirab. Srmdn gzlr qara, llr hnadn lalrng, Hi ahid yox bu rng il ki, snsn ux ng, Vsmli qan yal tozlu kman, qmzn xdng, Qmzv qain meyl eylr Fzuli bidirng, Qu cbdir qlmamaq tir kmandan ictinab.

342

Tn pozuldu ki-emi-xunfanimdn mnim, Gyd can knlmdki suzi-nihanimdn mnim. Ta sr var cism cani-natvanimdn mnim, Qm km etmz gz knlm cism canimdn mnim, Bu bamdan savulub, ol gets yanimdn mnim. Meyli-vsl gmi qdimni ngi-bzmi-yar tk, Rglrim szlar l ursam ng zr tar tk, ng ney mmkn km ed zarlq mn zar tk, Bs ki, mmluym hvayi-eq musiqar tk, Min fan hr dm xar hr stxanimdn mnim. Almi tutdu sirikim qan, tutmazsan xbr! Sald yam rxnlr yollar, qlmazsan nzr! Qan yamdan sar kim, tutmu yolun, ql bir gzr! Meyl ql mndn yana, hr dm bu istina yetr! Qanl ism dxi gl ke imdi qanimdn mnim. Gz evi tk oldu kimdn ox evlr qrqi-ab, Gz evi tk qld ox ev mrdmi-emim xrab, Almi seylab verdim, ey cmali afitab! Grnr mrdm gzn seyldn qopmu hbab, Suy hr ev kim gedr ki-rvanimdn mnim. Ey xyaln xlvti nqdi-rvanim mxzni, Gz ya olur rvan hrgh xyal etsm sni, Ltf umub sndn, sri-kuyind etdim mskni, Gl gzm nuri, Fzuli tk ox alatma mni, Incimzmi xatirin ah fanimdn mnim.

343

Hbibiy txmis Ta cnun rxtin geyib, tutdum fna mlkn vtn, hli-tcridm, qbul etmn qbav pirhn, Hr qbav pirhn geysm misali-qn mn. Gr sninn qlmasam ak, ey bti-nazikbdn! Gorum olsun bu qba ynimd pirahn kfn. Gri sevdayi-sri-zlfindnm zar zlil, Kemn ol sevdadn olduqca mn mri-tvil, Sanma trk edm bu sevdayi, gr olsam hm qtil, xmaya sevdayi-zlfn badan, ey mh, gr yz il stxani-kllm ir tutsa qrblr vtn. Qalib oldu sbhdm vqi-gli-ruyin mana, Seyri-ba etdim ki, buyi-gl ver tskin mana, Gl grb, yadnla drri-k sadm hr yana, Dd bnm, ba gir, ta gl nisar etsin sana, Sbznin hr brgin bir dr ki, taprm mn. Der idim, ey dil, gtirm hi drd hlin k, Ta sni hm salmasn bir drd dvrani-flk, Almadn pnd imdi, aiqsn, iin ah eylmk, Ey knl, eq hlin hr b glrdin m tk, Mn demzmidim ki, danla alayasdr gln. Xah sincab eylsin frin, Fzuli, xah kl, Hicr il mtlq yuxu grmz gz, glnmz knl. Yarsz eq hlinin dinlnmgi mmkn degl, Nec dinlnsin Hbibi snsiz, ey ndami gl Kim, batr cismin tnd hr tk olmu bir tikn.

344

Ltfiy txmis Candadr sbhi-zldn mehri-rxsarn snin, Nola ta ami-bd olsam tlbkarn snin, Imdi cana bulmam min aiqi-zarn snin. Ey zldn ta bd knlm giriftarn snin, ar ql kim, buldu canm sr qmxarm snin! Tutdular txisi-drd in maliclr rgim, Tapd bu sihht ki, sihhtdn yqindir lmgim, n yqin oldu dvasz drdiln can vermgim, Can verir anda, Tanrn, qama gl bgim, Bari grm bula min bir lhz didarn snin. Xublarn imthan qlmaqda ox kdim cfa, Naleyi-zaril bildim drdi-dil bulmaz fa. Mn snadm, imdi sn pndim eit, ql iktifa, nki xublar mzhbind yox imi rsmi-vfa, Ey knl, n yer yetkay naleyi-zarn snin? Knlm ald ol iki yyari-emi-prxumar, imdi can qsdin hm etmilr n mkriln ki, var, rf iind olsa hr yyar qvli stvar, riln gr tutsalar srk szin etibar, Qanma vergay danuqluq iki yyarn snin. Sanma cvr etsn Fzuli incinib trkin ql, Gr cfa ql, gr vfa canim fda sn qatil, Mn xud ldm, imdi sn tii-cfa alb l, Ltfini ldrsn, ey dilbr, cfa tii bil, Anda hm bolay mnim ruhim mddkarn snin.

345

Nec bir vsvseyi-ql il qmnak olalm, Glin alayii-qmdn xalm, pak olalm, Neyi-mey tapalm, qabili-idrak olalm. Mst mdhu xrabatiy bibak olalm. Rindlr bzmin srmst sbu tk giribn, Zvq bain girib, cam glni dribn, Mey derlrs bha ql mtain, veribn, Mst mdhu xrabatiy bibak olalm. Paybsti-meyi-safi olalm drd misal, Verlim saqiy can, eylylim ksbi-hlal Ndn bilmylim almi-keyfiyyti-hal, Mst mdhu xrabatiy bibak olalm. Mey hbab kimi meyxandir bir ev tutuban, Iqdi-ngur kimi bir araya ba atuban, Alsalar, din il dnyayi rab satuban, Mst mdhu xrabatiy bibak olalm. Baddn qeyr ki, qm dfin bir cam yetr, Nqdini nisyy hr kim verck olsa itr, Ey Fzuli, rvii-hli-riyadn n bitr? Mst mdhu xrabatiy bibak olalm.

346

Prian halin oldum, sormadn hali-prianm, Qmindn drd ddm, qlmadn tdbiri-drmanm, N dersn, ruzigarm bylmi kesin, gzl xanm! Gzm, canm, fndim, sevdigim, dvltli sultanm! siri-dami-eqin olal, sndn vfa grmn, Sni hr qanda grsm, hli-drd aina grmn, Vfav ainalq rsmini sndn rva grmn, Gzm, canm, fndim, sevdigim, dvltli sultanm! Dgr hr dm vfasz rx yayndan mn bir ox, Kim rh eylyim kim, mhnt nduh drdim ox, Sn qald mrvvt, sndn zg hi kimsm yox, Gzm, canm, fndim, sevdigim, dvltli sultanm! Gzmdn dmbdm barm zib yam kimi getm! Sni trk etmzm n mn, mni sn dxi trk etm! Ikn hm zalm olma, mn kimi mzlumi incitm! Gzm, canm, fndim, sevdigim, dvltli sultanm! Qat knln ndn bu zlmil bidad raqibdir, Gzllr nisbti olmaz cfa, sndn n vacibdir? Snin tk naznin, naznin ilr mnasibdir, Gzm, canm, fndim, sevdigim, dvltli sultanm! Nzr qlmazsan hli-drd gzdn axdan seyl, Yamanlqdr iin aq il yaxmdr byl? Gl, Allah sevirsn, aiq cvr etm, ltf eyl, Gzm, canm, fndim, sevdigim, dvltli sultanm! Fzuli iveyi-ehsann istr, bir gdayindir, Dirildikc snin kuyin yolunda xaki-payindir, Grk ldr, grk qoy, hkm hkmn, ry ryindir, Gzm, canm, fndim, sevdigim, dvltli sultanm!

347

Hasilim brqi-hvadisdn mlamt dadr, Msndim kuyi-mlamtd fna topradr, Zar knlm tnd zindani-bla dutsadr, Rhm ql, dvltli sultanm, mrvvt adr! Dvr cvrindn tn canimd raht qalmad, Surti-halimd asari-frat qalmad, Mhnt qm kmy minbd taqt qalmad, Rhm ql, dvltli sultanm, mrvvt adr! Knlmn mlkn cfa seylabi viran eyldi, Bxtimin halin hcumi-qm prian eyldi, Barm ndieyi-dvri-flk qan eyldi, Rhm ql, dvltli sultanm, mrvvt adr! ntihasz cvrlr odlar yandrd mni, Ac szlr dadl canmdan usandrd mni, Xlqdn bihud fryadm utandrd mni, Rhm ql, dvltli sultanm, mrvvt adr! styib bir ar, ox yeldim, ygrdm hr yana, Rhm edib, bir kims imdad etmdi mtlq mana, arsiz qaldm, mrvvt istyib gldim sana, Rhm ql, dvltli sultanm, mrvvt adr! Dad gldim dl divanin, fryadm eit! Sn ki, adilsn, gr fanm ndndir, qur yet! rhi-halim sor, muradm ver, lim tut, fikrim et! Rhm ql, dvltli sultanm, mrvvt adr! Gr Fzulinin rxi-zrdind ki-alini, Prdeyi-idbar tutmu surti-iqbalini, Drdmndindir, inaytlr edib sor halini, Rhm ql, dvltli sultanm, mrvvt adr!

348

349

350

1 Hmdi-bihd dmbdm ol mbdii-yay kim, Xilqti-imkan vcubi-zatini icab edr. Gh svadi-girdbadi-qhri xaki-tiryi Tutiyayi-dideyi-xuridi-almtab edr. Gh nzuli-qtreyi-barani-bri-rhmti Yer yznd sbzeyi-pjmrdeyi sirab edr. Meyd mzmr eylyib keyfiyyti-tyiri-hal, Simbrlr zlfn can qeydin qllab edr. Can hm, lbtt, ondandr bu istedad kim, Rbti-mhbub prvayi-rabi-nab edr. Ola kim, mqbul ed zri-gnahim, n bilir, Kim, ml tklifini cmiyyti-sbab edr. 2 ox tfaxr qlma cmi-mal il, ey xac kim, Sim zr cmiyyti hli-qrur eylr sni. Barigahi-qrbdn cmiyyti-mal mnal, Hr n miqdar olsa, ol miqdar dur eylr sni. Gri nemt ox, kifaytdn tcavz qlma kim, Imtila bari-bdndir, bihzur eylr sni. 3 hli-kmal cahil gr qdr qlmasa, Mzurdur, mlamtin etmk rva degil. Cahil tbitind mzaqi-kmal yox, Hr nfs iqtidai-tbit xta degil. lft hmi fri olur ainaln, Cahil fzilt hli il aina degil.

351

4 Ey sfayi-surtin qeydin kn, bil kim, hnuz Jngdn ayineyi-idrakn pak etmdin. Jngdir ayineyi-idrak hr surt ki var, Sn hnuz, ey sad, bu mzmuni idrak etmdin. 5 Ey vcudi-kamilin ayindari-feyzi-hq, Asitann qibleyi-hacati-rbabi-yqin. Ey kmali-rftin srmayeyi-mn man! Vey cmali-vktin pirayeyi-dnyav din! Hsni-ryin afitabi-almi-sidq sfa, Xaki-payin mni-cmiyyti-ruyi-zmin. Glmmi bir sn kimi pakiztint alm, Ta binayi-alm etmi nqbndi-ma tin. Msndi-Nurirvandr bqyi-Darsslam, Snsn istehqaq il Nurirvan caniin. Cismdir mnid brci-vliya, sn ruhi-pak, Bir nigindir xitteyi-Bdad, sn nqi-nigin. Srvra, yz kr kim, feyzi-kmali-rftin, vliya brcini etmi rki-firdvsi-brin. Xas am olmu nvali-nemtindn bhrmnd, Afrin, ey hriyari-mlkprvr, afrin! Mn ki, bir kmtr dauguym, nzr saldn mn, Qoymadn xaki-mzlltd qalm zar hzin. Zaye ikn qdrimi bildirdin hli-alm, Tir ikn eyldin xaki-vcudim nbrin.

352

bri-ltfn qld xari-xkimi glbrgi-tr, Feyzi-cudun qld sngi-xarmi drri-smin. Nemtin kri mana frz etdi izhari-sna, fqtin tvqi mni qld qulami-kmtrin. Qm degil hli-qrz eylrs mndn mni-xeyr, Qm degil hli-hsd balarsa mn miskin kin. Ruzigaril mnim mqsudimi hasil qlb, Ol ki, mn eylr, olur bdxahi-rbbl-almin. Hi k yox kim, yetr mqsud, olmaz namid, Xirmni-ltafn trafnda olan xuin. Var midim mehr mah etdikc dvran, olasan Kamyab kamran kambx kambin. 6 Prd k eybin zlmt kimi, xlqin daim, Gr dilrsn ki, nsib ola sn abi-hyat. Qlma xurid kimi, eybnmalq ki, flk Yer salmay sni bd lvvd-drcat. Chd ql zatn ola mzhri-asari-qbul, Qlma ol cah tfaxr ki, ola xarici-zat. Fzl olur, sanma, sn mnzilti-sl nsb, Cah olur, sanma, sn ksrti-sbab cihat. Ariytdn zn qlma qmr tk zint, Qeyridn ariytin nur is, hm yazya at. 7 Ey mllim, alti-tzvirdir rar elm, Qlma hli-mkr tlimi-marif zinhar!

353

Hiyl in elm tlimin qlan mfsidlr, Qtli-am in verr cllad tii-abdar. Hr n tzvir ets hli-chl ona olmaz sbat, Mkri-hli-elmdir, sli-fsadi-ruzigar. 8 Bxil qlmasa cm etdiyi dirm srfin, Nihali-mqsdi srsbz olub smr vermz. lindki ghri bzl qlmasa mmsik, bi-qmin ml mjdeyi-shr vermz. Tknmyinc kvakib, gn tlu etmz, Tklmyinc kuf, nihal br vermz. 9 Ey ki, ndieyi-mal il srasim olub, Dn gn dhrd aft ker hvaln Cmi-mal eyldigin raht ndr, mma Rahtin ksik olur, hr nec artar maln. Mal ox etm, hzr eyl zabndan kim, Rnci artar, ar olduqca yk hmmaln. 10 Mn sbh am dudi-dili-suznak il, Barn kbab edib, verrm rx inqilab. Hut Hml mdari il asiman dxi, Qan uddurub, verr dili-suzanim zab. Dnyad yox frat mmid, nikim, Qan uddurur oda netkim, cizginir kbab. 11 Elm ksbil rtbeyi-rift Arizuyi-mhal imi ancaq. Eq imi hr n var almd, Elm bir qiyl qal imi ancaq.

354

12 Olsa mqsudunca dvrani-flk bir ne gn, Olma mrur, ey ki, hali-dhr rvndir sn. Qatili-abav cdadn maf etmz sni, Umma ondan dustluq rsmin ki, dmndir sn. 13 Glin, ey hli-hqiqt, xalm almdn, Qeyr yerlr gzlim, zg sfalr grlim. Seyri-grmiyyti-qovayi-qiyamt qlalm, Vzi-cmiyyti-hngameyi-mhr grlim. Rvii-silsileyi-dhr mlul etdi bizi, Nec bir dhrd ovzai-mkrrr grlim. 14 Sevrm ol nigari-simbri Ki, cfapiv sitmgrdir. Nec kim, ona eqbazlm Msiyyt olduu mqrrrdir. Cvr il ol mdam mnim edib, Rhi-zhd slah rhbrdir. Qalibi-cr olursa cvr, nola, mri-mruf nhyi-mnkrdir. 15 Nec bir nfs tmnnas il, Yemk imk ola dilxahn. Eylyib zhd vrdn nifrt, Tati-hqdn ola ikrahn. Mbdin mtbx ola am shr, Mstrah ola ziyartgahn. Bunun nm olubsan mxluq? Bumudur mri sn Allahn? 16 Hmi dustum oldur, derm ki, mal verib, Qlr tbitimi bsteyi-laqeyi-mal.

355

badti-hq ksbi-lum in mtlq, Qomaz mlahizeyi-zbti-mal, mnd mcal, Mdam dmn ona sylrm ki, malm alb, Mn myssr edr nemti-frati-hal, Hzuri-qlb verr rvnqi-ibadti-hq, Frai-xatir olur mucibi-hsuli-kmal. Fan ki, dustumu dmnimdn etmn frq, Kmali-chl il ovqat srf olur mh sal. Bu chl il zm hli-mrift sanram, Zhi tsvvri-batil, zhi xyali-mhal! 17 Ey qaziyi-xocstliqa kim, hq eylmi, Sahibsriri-msndi-hkmi-qza sni! Chd eyl kim, mlahizeyi-nfi-dnyvi, Hkmi-qzad etmy hli-xta sni. Mqbuli-xlq qlm ikn elm mrift, Mrdudi-xaliq eylmy irtia sni. 18 Zlm il aalar alb, zalim Eylr nam xlq minnt il. Bilmz onu kim, etdigi zlm Grckdir cza mzllt il. Mddas bu kim, rizayi-ilah Ona hasil ola bu adt il. Cnnti almaq olmaz aa il, Girmk olmaz behit rvt il. 19 Min ikn qdr qiymtin bir olur, Mztrib olsa qlbin, ey arif! Eyl tskini-qlb hasil kim, lfi thriki-qlb eylr lif1.

lf rbc min demkdir, lif is bcd hesabnda birdir (1).

356

20 Oldur zl ki, feyzi onun am olub mdam, Arayii-mcalisi-hli-qbul ola. Virdi-zbani-hli-sfav srur olub, Mzmunu zvqbx, sril-hsul ola. Ondan n sud kim, ola mbhm ibarti, Hr yerd istimain ednlr mlul ola. 21 Srfi-nqdi-mr edib mn ksbi-irfan etmim, hli-dnya hm kmali-chl il thsili-mal. Dhr bir bazardr, hr kim mtain rz edr: hli-dnya sim zr, hli-hnr fzl kmal. Kim ki, mndn nf bulmaz, istmn nfin onun, Ol ki, yox nfim ona, nfin mn olmaz hlal. stmn nadan mn gr vers gnci-sim zr Kim, vzsiz mal nadandan tsrrfdr vbal. 22 Eylyib nadan rzi-fzl izhari-hnr, rmsar etmk, ta ummaq, ndir zlmi-srih! Sn bilirsn, mcmln, ondan n alrsan, vli Bilmz ol kim, ald sndn hsndir, ya qbih. Zahirn satmaq hnr, almaq ta bir beydir, Tifldir nadan, buyurmaz r onun beyin shih. 23 Hr kimin var is zatnda rart kfr, Istilahati-lum il mslman olmaz. Gr qara da qzl qan il rngin edsn, Tb tyir verib, lli-Bdxan olmaz. Eylsn tutiy tlim dayi-klimat, Nitqi insan olur, mma z insan olmaz. Hr uzun boylu, cat ed bilmz dva, Hr aac kim boy ata, srvi-xuraman olmaz.

357

24 Ey xta lfzil Qurann kuhin sndran, Mczi-ayati-Qurandan hzr qlmazmsan? Hr lif bir xncri-xunrizi-brrandr sn, Xncri-xunrizi-brrandan hzr qlmazmsan? Bir hkimi-kamilin dar-fayi-hikmtin Etmk istrsn xrab, ondan hzr qlmazmsan? 25 Sn n aftsn mn, ey qli-bdfrcam, kim, Bulmaq olmaz surti-qrbnd asari-niat. Tifllr, divanlr sndn mbrra olman, Dnyv qbad bulmular kmali-inbisat. zzt zilltd bilmzlr triqi-imtiyaz, Hillt1 hirmanda kmzlr zabi-ehtiyat. Ol ki, daim hmniinindir, mzzbdir mdam, Net kim tklif hkmi-r il snsn mnat. Ol zamandan kim, sn verdim inani-ixtiyar, Ol zamandan keyldim2 mhkm sninl irtibat, Olmayb xali qm nduhdn qbrim evi, Xar bstrdir mn peyvst, xakistr bsat. Olmayaydm, ka ki, hrgiz sninl hmniin, Qlmayaydm ka ki, mtlq sninl ixtilat. 26 Ey xac, gr qulundan oulluq murad is, fqt gzil bax ona daim oul kimi. Vr olunu dilrsn ola sahibi-db, lbtt, eyl zillt mtad qul kimi. 27 Ey vziri-mlkprvr kim, nizami-mlk n, Intixab etmi cmii-xlqdn sultan sni.

1 2

Ziflik Ki eyldim

358

Hll qdin almin qlm mfvvz ryin, Naibi-hkmi-xilaft eylyib dvran sni. Ql hzr kim, olmaya nagh mizacn mnqlib, Qlmaya srmst, cami-vkti-divan sni. Olasan insaf n mnsub ikn, hli-fsad, Ed din hlin aft, qillti-iman sni. Etmy mmureyi-islami viran, kndy, zmi-van nsar eyly eytan sni. Etmi ikn fzli-xlqi-chan iqbal il, rzli-hli-chnnm eyly sbhan sni. 28 Ey ki, almd mhbbt adini mzmun edib, Hr zaman bir mahrxsarn olursan maili. Kedi mrn, ahidi-mqsd cmaln grmdin, ahidi-mqsd sanm, sn arad haili, Arif isn, tuta gr srriteyi-feyzi-bqa, Trk ql, bu surti-faniyy nqi-zaili. 29 Dhr bir seylabdr, mlhq dm dryasna, Biz ki, srgrdanz, ol seylab dm xar xs. Cizginir xar xs ol seylab olduqca rvan, Yetmdn dryay, raht mmkn olmaz bir nfs. 30 Kfi-hirsil daim damni-dnyayi-dun tutsan, Zman urbxt eylr sni, peyvst drya tk. Mlvvs olmayb, tcrid il xsan bu almdn, Sni zali-flk xurid cft eylr Msiha tk. 31 Ey gzl, zatn marif birl rngin ed gr, Xtti-mikin, prdeyi-rxsari-glgun olmadan. Shbti-rbabi-elm mriftdn ksb ql,

359

Hsni-sirt, surti-haln digrgun olmadan. Chd ql kim, grmy xuridi-rxsarin zval Nur feyzindn hilali-qdrin fzun olmadan. 32 lindn ahlr, ey xtri-bxti-siyahim, kim, Mni xlq ir aliqdr ikn, qaytd xar etdin. Qlb xuridi-hirman mtli-mmid grdunun, Vcudimdn misali-say, slbi-etibar etdin. Svadi-didmi mtlq byazi-eyn dndrdin, Byazi-hsni-halim xali-ruyi-ruzigar etdin. 33 Ey knl, mtlq ibadt qlmayb, mrn tmam Eyldin sevdayi-zlfi-hr prirxsar srf, Sa aard, gl,yetr mirati-bxtin tir ql, mrdn bir dm ki, qalm, eyl istifar srf. 34 Xirdmndi ki, daim almi-elm ir seyr eylr, salibi-fnuni-erdn, lbtt, qafildir. Mzaqi-er hm bir zg almdir, hqiqtd Iki alm msxxr eylmk qaytd mkildir. 35 Padiahi-mlk, dinar dirm rvt verib, Fthi-kivr qlmaa eylr mhyya lkri. Yz fsad fitn thrikil bir kivr alr, Ol dxi asari-mn istiqamtdn bri. Gstrn satd dvrani-flk bir inqilab, Hm z fani olur, hm lkri, hm kivri. Gr n sultanm mni-drvi kim, feyzi-sxn Eylmi iqbalimi asari-nsrt mzhri.

360

Hr szm bir phlivandr kim, bulub tyidi-hq, zm qldqda tutar tdric il bhr bri. Qanda kim, zm ets, mrsum mvacib istmz, Qans mlk tutsa dgmz kimsy ur ri. Payimal etmz onu asibi-dvri-ruzigar, Eylmz tsir ona dvrani-rxi-nbri. Qlmasn dnyad ultanlar mn tklifi-cud, Bs drr bamda tvfiqi-qnat fsri. Hr chtdn farim, almd haa kim, ola Rizq n hli-bqa, hli-fnann akri. 36 Sdayi-ney hram olmaz, dedin, ey sufiyi-cahil, Yel verdin xilafi-ril namusun islamn. Bu ndam il vcdiyyatdan dm urmaq istrsn, Ilahi, ney kimi surax-surax olsun ndamn. 37 Mttsil mrift hlini ayaqlar salb, Flki-sfl qlr mhnt qm pamali, Ol ki, cahildir, edib cml muradn hasil, Etibar il qlr msndi-qdrin ali. Bu sbbdn bilirm kim, bu cahan vrtdir, vrtin byldir vladi il fali. Ulu vladi ksr sddn tdib verr, Sd verib, ltf il balar beiy tfali. 38 Yaxam pncyi-txvifi-rhi-r tutar, Damni-mrifti-hli-riyast tutsam. Jngi-iflas tutar ayineyi-rahtimi, Trki-hkkam qlb, knci-qnat tutsam. Hi haltd bulunmaz sri-rahti-dil, Oluram mztribl-hal n snt tutsam.

361

39 Doruluq il ist lvvi-mqam kim, Gldikc halin ver dvri-flk rvac. Doruluq il hrflr sdrdir lif, Ya hrfini aya buraxmdr evicac. Dorular il gz ki, sni srblnd ed, grilr il eylm, lbtt, imtizac. Ya ixtilat il srir oldu payimal, Bada mqam tutdu lif nsrtil tac. 40 Mddi eylr mn tqlid nzm nsrd, Leyk namrbut lfaz mkddr zat var. Phlivanlar, badpalr sgridnd hr yana, Tifl hm cvlan edr, mma aacdan at var. 41 Ol sbbdn farsi lfzil oxdur nzm kim, Nzmi-nazik trk lfzil ikn dvar olur. Lhceyi-trki qbuli-nzmi-trkib etmyib, ksrn lfazi namrbut nahmvar olur. Mnd tovfiq olsa, bu dvar asan eylrm, Novbahar olac tikndn brgi-gl izhar olur. 42 Sd nhs hvaln qlsan mnccimdn sual, Mqtdai-mrift Brcis Keyvandr ona. Eylsn rmmaldn tftii-hali-nik bd, Mridi-rahi-yqin ngis Lehyandr ona. Nqteyi-kali-rml seyri-crami-ncum, Kim rhbr olsa, feyzi-ql bhtandr ona. Bilmi ol kim, hr n sadir olsa zit xub bd, Mzhri bir elmdir kim, ql heyrandr ona.

362

363

364

1 lhmd limn nar qlbi v hda, V-kr lima fihi min-ovqi bda. Ma mdh vahibn sivahu bda, La rik fi snai-rbbi hda1. 2 lhmd limn zz kmaln v la, Mn qam bi-mrihi v mn naz-la. Smms-slavatu vt-thiyyatu la Mn fzzlhul-lahu bi-izzin v la2. 3 Ey feyzi-vcud, ahidi-cud sana, Vey ahidi-cud, hr n mvcud sana. mmidi-qbul etimadi-krmin, Mrdudini etmi yen mrdud sana. 4 Ey zatna mmkinat brhani-vcub, Sabit sana imtinai-imkani-yub. ayisteyi-nemti-hyati-bdi, rvahi-marifinl bdan qlub. 5 Ey qdgayi-cm trk rb, Rssami-rsumi-fzl asar db! Mzmuni-hdisin sbqi-hr millt, Dvayi-qbulun sndi-hr mzhb.

Trcmsi: Mnim qlbimi iqlandrana v doru yol gstrn hmd olsun. kr olsun ona ki, onunla vq balanr. Ondan baqa bir kimsni mdh etmrm. z duamda Allahma hek ksi rik etmirm. 2 Trcmsi:Kmal il ziz olana hmd olsun, Onun mrin tabe olanlar yksldi, xilafin gednlr yox. Sonra slvat v slam olsun o adama ki, Allah onu zizlik v yksklikl fziltlndiribdir.

365

6 Xo ol ki, dmi-cl km badeyi-nab, Srmst yatam qbrd ta ruzi-hesab. Qovayi-qiyamtd duram mst xrab, N fikri-hesab ola, n idraki-zab. 7 Saqi, krm et, rabi-glfam yrt! Glfam rab verm aram, yrt! Bzm ir hbabi-ki-glgunumdan Min cam yrtm, cam n cam yrt. 8 Canmda olan zxireyi-nitq hyat, Cismimd olan cvhri-hissi-hrkat. Srf olmad xublar rhi-eqind, fsus ki, bihud keirdim ovqat! 9 Tmiri-bqav cmi-mal etdin, tut! Hr arizu etdins, ona yetdin, tut! n mr bqasna tutulmaz mmid, Hr hal il gldigin kimi getdin, tut! 10 Derlr ki, qlr qn lbi-yar il bhs, Glbrgi-tr ol lli-ghrbar il bhs. Ol bir ne dilsizlr thmtdir bu, Dvay grk lhceyi-gftar il bhs.

366

11 Ey mehri-rxn qdim alm hadis! Izhari-vcud kfi-razin bais. Kedim sri-kuyind iki almdn, Li beyn mqameyi mqamn salis1. 12 Xeyli-qmin etdi nqdi-sbrim tarac, Sbr il myssr olmad drd ilac. Rxsarma tkd mrdmi-emim qan, Hinduyi grn, ll verir Rum xrac. 13 Ey faideyi-elmin alm mhtac, Xaki-qdmin hli-hnr bana tac. Hr kimd ki, grd himmtin sui-mizac, Ol sui-mizac qld ltf il ilac. 14 Ey rbti-vslin lmi-hicr ilac! Bazari-qmind eq nqdin rvac. Gr tutsa xdngin rgi-canm n cb, Nbz il qlr tbib txisi-mizac. 15 Ey zikri-lbin nasixi-nsafi-Msih! Nitqin n fsh2, klimatn da fsih. zhari-qbulun sri-ltfi-xfi, xfayi-rhi-ritin zlmi-srih.

1 2

Trcmsi: ki mqam arasnda nc mqam mnimdir. Trcmsi: mn n fsahtliym.

367

16 Tutduqca l sari-shbayi-sbuh, Artar sri-zvqi-dil rahti-ruh. Tuyani-qm mfiddir zvrqi-mey, Tufan xtrind yl kim, ktiyi-Nuh. 17 Gl dvr xo ol kim, tuta glfam qdh, Bzmind dmi tutmaya aram qdh, Hr sbh ki, xridsift qaldra ba, Bzmin bzyib, gzdir ta am qdh. 18 Mey vq olubdur mn adt, ey eyx! Gldikc bu vq olur ziyadt, ey eyx! Xodur mn mey, sn ibadt, ey eyx! Ry il degil eq iradt, ey eyx! 19 Gr kuyin kim gzr eylr kstax, Vr qddin emim nzr eylr kstax. Eyb eylm, rngi-hreyi-zrdimi gr Kim, oxlar almd zr eylr kstax. 20 Bir ab hvadr ki-grm dmi-srd Kim, ondan alr nv nma glbni-drd. Glzari-qmin bnfv yasmni, Dudi-dili-aftdir hreyi-zrd.

368

21 Ta dvrddir daireyi-kvn fsad, Mmkn degil olmaq hrkatndan ad. Tasi-flk ir kbteyni-ncm, Gstrmz imi hi kim nqi-murad! 22 Ta mhmili-mehrdir bu zngari-mhd, Mehrinl vfa hlindir mhkm hd. Birdir biz bzmgahi-eqind flk, Gr qhril zhr vers, vr ltfl hd. 23 Hr yerd ki, ol simbr simin xd, rz eyly ariz, aa snbl, k qd; Rngi-gl buyi-snbl cilveyi-srv, Hkm eylmzm kim, ola mqbuli-xird. 24 Ta boynuma sald ol xmi-zlf kmnd, Tdbir il almad boynumdan bnd. ox pnd verildi, olmad faidmnd, Yetmzmi mn pnd vern, xlq bu pnd. 25 Dfi-qmi-ruzigardir bad mfid, Rfi-lmi-eq rxi-sad mfid. Trki-mey muqdur ol illt kim, Olmaz ona hi nsn dnyad mfid.

369

26 Ey hdi-lbin sz krvar lziz! Llin kimi qanda bir kr var lziz? Tngi-kr olmasayd drci-dhnin, Olmazd xan lhceyi-gftar lziz. 27 Gr mhnti-ksrdir v gr nemti-sbr, Sbr il qnatd grk mslim gbr. Hr nemt mhnt ki, verrsn, yarb! Ver nemt bir qnat mhnt sbr! 28 Hrdm mn yar rzi-rxsar eylr, Hsnil mni btr giriftar eylr. Guya ki, kmali-eq drsin oxudur, Hrdm mn tlimini tkrar eylr. 29 Hicrin, cigrini hr kimin qan eylr, Tdric il vslin ona drman eylr. Zlfn kimi kim, mddt il kafir idi, Llin onu bir dmd mslman eylr. 30 Hr dil ki, siri-qmi-hicran olmaz, ayisteyi-zvqi-vsli-canan olmaz. Hr drd ki var, var drman, vli, Bidrdlrin drdin drman olmaz.

370

31 Biz almi-eq almaralriyz, Meyxaneyi-drd drdpeymalriyz. Glbrgi-ndamt mnidir alm, Biz bu mnin blbli-eydalriyz. 32 Kimdir ki, qmind naleyi-zar etmz! Drdin sn nal il izhar etmz! Fryadna hi kimsnin yetmzsn, Fryad ki, fryad sn kar etmz! 33 Canan is mtlub, tm candan ks! Mtlub is can, mid canandan ks! Can sevmk il myssr olmaz canan, Ya bundan mid, ya tm ondan ks! 34 Suzi-dilim ki-aldn eyl qiyas, nduhimi zfi-haldn eyl qiyas. Xurid ki, hsnnl qlr bhsi-kmal, Trki-dbin zvaldn eyl qiyas. 35 dvari-zaman daireyi-heyrt imi, sbabi-chan mhalik mhnt imi, Dnyay hvs etmmk etmkdn yey, n vvli hirs axiri hsrt imi.

371

36 Kuyind snin n da kim, vurdum ba, Qldm onu qrqi-xun, tkb gzdn ya. Gz yain rhm eyl ki, ox mddtdir, Bidadin sbr edib basar barna da. 37 Ey ksbi-kmal etiqadn naqis, Thsili-kmal ictihadn naqis! Ar etm tlbd, ql hzr ondan kim, Kamillr iind ola adn naqis. 38 Xo ol ki, qlb rhbri-sidqin ixlas, Xlvtghi-qrb ola ixlas il xas. Srrafi-vfa buteyi-tdib salb, Hr qdn ed missi-vcudini xilas. 39 Ey bad, ql hvalm cananim rz! Srgtligim srvi-xuramanim rz! ldrd kinaytil yar mni, Bu zlmi-srihi eyl sultanim rz! 40 Ey cvhri-eqin sri cism rz, Yox aiq sndn zg almd qrz. n bildin sirinm trhhm ql kim, Tdbir grk, mxxs olduqda mrz.

372

41 Zahid, meyi-nabdndir ikrah qlt! Sn xah szm shih tut, xah qlt. Mscidlr girdigim degil rbtdn. Srmstligimdn eylrm rah qlt. 42 Da urma dili-hzin, ey mikinxt! Gr maili-hsn xttsn, qlma qlt Kim, eylmmi katibi-divani-qza, Dil hrflrin qabili-tzyini-nqt! 43 Mey nfyini eylyib ar, ey vaiz! Tutdun rhi-tni-eqi-yar, ey vaiz! Trki-mey mhbub edriz cnnt n, rh eyl ki, cnntd n var, ey vaiz! 44 Thdid il kedi ruzigar, ey vaiz! Fvt oldu rab vsli-yar, ey vaiz! Gr kvsr hur is qrz, verm zab, N trk buyur, n intizar, ey vaiz! 45 Ey vsfi-cmalin thyyr mane, Vermi sn isbati-kmalin sane. Vslind cfayi-tneyi-yarn, Hicrind mni xyal etmi qane.

373

46 Prvany zlmi-bihesab eylr m, Zlm oduna barn kbab eylr m, Guya ki, bilir zlm srncam ndir, Bihud degil ki, iztirab eylr m. 47 Hr am yetr vsali-canan ira, Ta sbh qalr hmdm hmxan ira. Rk odin yandrd mni hr sat, Vhm eylmz ahim oduna yan ira. 48 Hr gh ki, bahar qld arayii-ba, Nvmidlik urdu lalv barma da, Zira tikn zr tutdu blbl mskn, Gl bad gzrghind yandrd ira. 49 Yox dhrd bir mvafiqi-tb hrif Kim, shbti dilga ola, tbi zrif. Fryad ki, nacins msahiblr il Bifaid zaye oldu ovqati-rif. 50 Mn zhd vrdn urmazam lafi-xilaf, Daim rxi-sad istrm, badeyi-saf. Trki-mey mhbub ed bilmn mtlq, Gr etmk olur, derm, zhi bihud laf.

374

51 Ey navki-bidadin hr sin hdf! Vey cvhri-peykanin hr did sdf! Fryad fanm qmi-hicranndan, Bzmi-qmdir naleyi-ney, novheyi-df. 52 Ey saliki-rahi-hq, sn qti-triq, Dvardr olmasa rfiqin tovfiq. Tut damni-mridi-tvkkl ki, sn Mqsud myssr ola, tovfiq rfiq. 53 Srmnzili-hr murad rhbrdir eq, Keyfiyyti-hr kmal mzhrdir eq, Gncineyi-kainat gvhrdir eq, Hr sadir olan ny msdrdir eq. 54 aq degil qeydi-laiq layiq, Hrgiz qmi-ruzigar kmz aiq. Qeydi-qmi-ruzigar bir illtdir, Ol illt eqdir tbibi-haziq. 55 Ya mn bst l-rz v cr l-flak, Idraku kmalihi kmall-idrak. Fil-rzi v fis-smai la rbb sivak, Ma nbd ya vahid, illah iyyak1.

Trcmsi: Ey yeri dyn v flklri hrkt gtirn, Kamalnn drki idrakn kamilliyidir. Yerd v gyd sndn baqa Allah yoxdur. Ey tk olan, sndn baqa kimsy ibadt etmirik.

375

56 Ya mn bik ilticau mn kan sivak, Tuba limn iqtda bima fihi rizak. Brhanuk filkmali ykfi lovlak, Lovlak lma dar mdarl-flak1. 57 Mcnun oda yand leyi-ah il pak, Vamiq suya batd, eqdn oldu hlak. Frhad hvs il yel verdi mrn, Xak oldular onlar, mnm imdi ol xak. 58 Ta hlqeyi-zlfi-yar ddn, ey dil! Dami-qmi-ruzigar ddn, ey dil! fsus ki, qtbi-hli-cmiyyt ikn Ol dairdn knar ddn, ey dil! 59 Xurid ki, qld sbhdm rzi-cmal, Drgahin z srmk il buldu kmal. n yetdi kmal, etdi sn mah il bhs, Ol trki-db verdi kmalin zval. 60 Mh durdu mqabil sn bulduqda kmal, Grd ki, znd snc yox hsn cmal. Bir qayt yetdi, inclib qmdn kim, Zfi-bdnil bdr ikn oldu hilal.

Trcmsi: Ey hamnn pnah gtirdiyi, Snin razln urunda alanlara eq olsun. Kamalna dlil lvlak kifaytdir. Sn olmasaydn flk mdari dolanmazd.

376

61 Ey qdgayi-riteyi-tdbirim! Hr tat fvin sbbi-tqsirim. Tqsirim etm zg tqdiri-cza, rmndligim yetr mnim tzirim. 62 Qd nqzni dvam dai daim, Ma li csdi ll msai qaim. Ya laim, lo vqt fima n fih Vllahi lnasht v lmtl-laim1. 63 Hmdm, gr axan siriki-alimni mnim, Tutmu rxi-khrbamisalimni mnim. Billah, yr ol glrux rz eyly gr, Bir rng il bu surti-halimni mnim. 64 fqandr iim, srvi-xuramnn n, Qandr cigrim, qneyi-xndann n, Eqind qm qss kib, pir oldum, Mn pir trhhm et, igit, cann n! 65 Qd rrfkllah bitovfil-hrmeyn, Min ryti mhdeyni qrrt lk eyn, Tuba limn lqak, linnnt-thqiq, Mn zark, qd zar liyyn v Hseyn2.

Trcmsi: Daimi xstlik mni vziyyt sald. Csdim artq almaqla ayaq st duran deyil. Ey mni mzmmt edn, mnim halma dsn, Allaha and olsun, nsiht edrdin, mzmmt ednlri is mzmmt edrdin. 2 Trcmsi: Ey iki hrmin tvafil rflnn, ki qbri grmkl gzn iqland. Sn atanlara eq olsun, dorudan da, Sni ziyart edn linin v Hseyni ziyart etmi olur.
1

377

66 Ey qaib olan dideyi-xunbarimdn! Vey raht olan sineyi-fgarimdn! Mn varimi yox sninn etdim, n rva Sn tutmayasan xbr yox varimdn. 67 Xunab tkb dideyi-giryanimdn, Snsiz boyadm yer zn z qanimdn. z qanimi eylrm zml dva, Getmzs lim, nola, giribanimdan. 68 Qddin dedim ki, srvi-bustandr bu! Tnd oldu ki, ey xst, n hdyandr bu. Pabstv ur bizbandr dedigin, Xndan qbapu xuramandr bu. 69 Dedim lbin: lli-Bdxandr bu! Gld, dedi: ey fqir, bhtandr bu! Bir da n rng il qlarsan nisbt, irin krfan xndandr bu. 70 Yandrd mni vqi-cmaln, ey mah! Hr lhz cb degil yetirsm gg ah! Zlfn girehi xd limdn nagah, Gr kim, n cfa etdi mn bxti-siyah.

378

71 Rxsar sri-zlfi prian eyl! Gzdn gli-rxsarn pnhan eyl! Bir ne prianlar z halna qoy, Hr lhz yetr, qsdi-dil can eyl. 72 Mjganm, ey m, ghrbar etm! Pnhan qmimi alm izhar etm! Eq hlin zlmdr vfa eylmmk! Zinhar, bu zlm etm, zinhar etm! 73 Rxsarna ey etm nigah etdigimi, Gz ya tkb, nalv ah etdigimi. Ey padihi-hsn, trhhm adr! vf eyl ki, bilmim gnah etdigimi. 74 Fryad ki, eq biqrar etdi mni, Drd qm il zar nizar etdi mni. Xaki-sri-kuyind qbar etdi mni, Srgtv xar xakisar etdi mni. 75 Grdm sni, ldn ixtiyarm getdi, Baxdm zn, sbr qrarm getdi. Xak oldum hr yana qbarm getdi, lqiss, qapndan etibarm getdi.

379

lavlr
*** Ey cahandid gzm, bunca ki, ox yan var, Az grbsn eyi gn, vh n yaman ban var? Var rxsarim xunab kn mjganm, Ql qlm kimi ki, nq etmy nqqan var. vqi-nlim oda salr nec kim, qarmda, Atin tlt iln zlf gzn, qan var. Ll kani kimi, gr kksm ak eylylr, Onda xunab iln rngli ox dan var. Rhi-eq ir, Fzuli, dem tnha yrrm, Key xbrsiz, qm mhnt kimi yoldan var. *** Hvayi-eq bada, dild tabi-nari-firqt var, Bla xakind tn pamal, gzd abi-hsrt var. Nola bzmi-blad sineyi-nalani ak etsm, Druni-dildn ol yar yen rzi-mhbbt var. Mhi-nv sanma tutmu rxi tii-leyi-ahim, duyi-bdnihad lmz ism, yen niyyt var. Lbin yadna can vermi deyib, Frhadi-dil, cana Yen fvahi-almd cb irin hekayt var. Ghi drdi-frai-yar, gahi tneyi-yar; Fzuli, sanma bu mhntsrad istiraht var1.

Bu qzl yalnz stanbul nrinddir.

380

Gueyi-brulrind emi-cadularmdr? Yoxsa girmi yay tirndaz hindularmdr? Iqdi-bnmdir gli-tr zr, yaxud hr trf, Qtr-qtr trdn ol rxsar z sularmdr? Iki jdrdir ki, bir gnc zr ba qoymu yatr, Ya mslsl arizin dvrind geysularmdr? ki-emimdir sri-zlfn xyalil mdam, Ya dzlm riteyi-mik zr lllrmidir? Snmisn ancaq, Fzuli, byl xublr maili1, Yoxsa eq hli qamu sn tk blacularmdr? *** 1 Rngim kli-zfran dnd snsiz, Qddim xm olub, kman dnd snsiz. Qurbann olum, gr sitmdir, bsdir, Peymanm limd qan dnd snsiz. 2 Dlili-chldir eq hlin surtprst olmaq Ki, aqil iftiraq mmkn il ittisal etmz. Iradt zaye etmz hli-mna surt hrgiz, Hqiqt cvhrin chli-mcaz paymal etmz. Mqyyd olmaz hli-surtin rngin hal hli, Fzuli kim mqyydir, mgr idraki-hal etmz.

Bu qzl yalnz stanbul nrinddir. Bizim grdymz lyazmalarndan XVII sr nsxsind ahiy nzirdir

381

3 Drd yoxdur kimsd, yoxsa tbibi-feyzi-eq, Kimd grd drd kim, ol drd drman etmdi. Sbr yoxdur mrdmi-almd, yoxsa ruzigar, Hans mkldr ki, tdric il drman etmdi? 4 Qlbi-nadan olur hmi siyah, Lalv, rngi ruyi-hmr olur. z fzl hlinin riyaztl, Zri-xalis misali fsr olur. Gr zif olsa cismi danimnd, rbi at nki lar olur. 5 Nkteyi-eq ne surtdn hli-mna il tsrih etdik. Ksrti vhdt qldq tbdil, Cmldn zlti trcih etdik.

382

LT A Aba atalar. Ac fil dii, fil smy. Afaq fqlr. Aaz balama, ibtida, balanc. Alayi lklmk, bulamaq. Arayi bzk, ss, zint. Ariyt birovuz. Ariz yanaq; baverm, meydana xmaq; ikayti. Asa kimi, tki. Aiyan yuva, snacaq yeri. Aub fitn; qarqla sbb olan, hycan. Aft prian, danq, zn itirmi, qarxm. Atbar od yadran. Ayin rsm, adt, qayda-qanun. Azimun (azmun) yrni, yoxlama, tcrb. B Bab qap; fsil. Badpa srtl qaan at. Baqi bdi, daimi, hmilik; artq qalan. Bang ss, haray. Bar meyv; yk. Baran ya. Barvr meyvli, yemili. Behbud salq, shht. Bey alver. Beytl-hzn qm-qss evi. Bdxah dmn, rqib, pis fikirli adam. Bdmehr rhmsiz, fqtsiz, namehriban. Bha parlaqlq; iq, gzllik, qiymt; dyr. Bhaim heyvan. Bhct gzllik, nlik, adlq. Bid uzaq. Bir dv. Bnatn-n snbl brc.

383

Br meyv, yemi, bhr Brg yarpaq. Bri knar; uzaq, bo. Brqi-lame ildrm. Bstr yataq, yoran-dk. Byazi-eyn gzn a. Bzm qonaqlq, kef mclisi. Bihar dryalar, dnizlr. Bihudgrd veyil-veyil gzn, avara. Bim qorxu. Buqlmun rngdn-rng girn. Bqa yerlr, hrlr. Brhan dlil, snd. Brudt soyuqluq. C Cam paltar Cavid bdi, daimi, hmilik. Cazib czb eylyn, kici. Cbin aln. Cvar qonular, qonuluq. Czm ksmk, qtiyyt. Cidal brk dalamaq, iddtli qova etmk. Cif qoxumu cmdk, le. Cd bayqu. Cl atn stn salnan ul. Cllab gl suyu, glab, gl suyundan rbt. Cnb trpnm, qmldanma, hrkt. Cnun dlilik, divanlik. Cr udum, qurtum. Crm gnah, su.

384

 ah quyu. akr qul, nkr. D Damn (daman) tk. Dani bilik, elm. Darlman aman evi, qorxusuz ev. Darsslam Badadn ikinci ad, dinclik evi. Dqaiq inc nktlr, dqiqliklr. Drdnak drdli. Dstamuz l yrnn, l yrnmi. Dvvar dvr edn, frlanan, hrlnn. Did gz. Dinar qzl pul, sikkli qzl. Dirf bayraq. Dirm (dirhm) a pul, aa (gm pul). Diri heyf; sirgmk. Dud tst, ttn. Dun alaq, skik. Dur uzaq. Duzx chnnm. Drd rabn dibin kn torta, xlt. Drr inci, mirvarid. Drri-yetim sdfin iind tk bir dn olan inci, misilsizrr. Dvar tin, mkl. E Etimad etibar, inam. Evicac yrilik, qvrm. Ehram (Ihram) Haclarn Kbni ziyart mddtind geydiklri xsusi paltar v bu mddtd myyn ilrdn kinmlri. van kmklr, kmkilr. bdan bdnlr, gvdlr. br bulud.bru qa.

385

dvr dvrlr, zamanlar, vaxtlar, mrhllr. dyan dinlr. fgar yaral, zgn. fkar fikirlr. flak flklr, gylr. fsr tac. fsrd brm, solun. fza artran. hbab dostlar. xgr od paras, qlcm, qor. xtrnas mnccim. qran yaxn adamlar, tay-tular. layiq laqlr, rabitlr. lfaz lfzlr; ifad, sz. llam drin bilikli, bilici, ox biln. min inanlm; mtbr. mn rahatlq, mniyyt. mraz azarlar, xstliklr. mvac lplr, dalalar. mvat meyitlr, llr. nadil ndliblr, blbllr. nbiya peymbrlr. ncm ulduzlar. nfas nfslr. ngur zm. nis hyan, dost. r gr. rbabi-yqin yqinlik sahiblri, elm il yqin mrtbsin atanlar. rvahi-qds pak, tmiz ruhlar. rzl n rzil, n alaq. salib slublar, qaydalar. srar sirrlr, gizli szlr. k gz ya. kal killr, nvlr.

386

kbar gz ya tkn, ox alayan. tvar tvrlr, hallar. F Frsud solmu, khnlmi. Fttan tviq edici; ox fitnli; gzl. Firdvsi-brin uca behit. Firit mlk. Firuz qalib, xobxt, agnl. Fitrt yaradl, xilqt. Fvz qurtulu, nicat, nsrt. Frqan Qurann ikinci ad; xeyirl ri ayran. Fru iq, ziya. Fsun ovsun. Fzun artq. G Gncin xzin, dfin. Grd toz. Gzaf artq, mbali. Girehgir dyml, qvrm. Glbn gl aac. Glgt gl seyri, gl tamaas. Glgun gl rngli, gl zl. Gmrah yolunu itirmi, azn. H Hail prd, rt. Hal ayn trafnda grnn iql dair. Haris kini, rncbr. Hasid gz dar, hsd hli, paxl. Heyn an, zaman. Hml qo brc. Hrami oru, yolksn, adamsoyan. Hrim mhrm yer, yaxn adamlarn ged bilcklri yer. Hrir ipk, ipkdn toxunmu paltar. Hzin qmli, qayl, qssli. Hirman mhrum olmaq, li zlmk, pemanlq. Hirz tilsim, bladan qorunmaq n

387

yazl dua; mhkm yer, qala. Hiyl hiyllr. Hur huri, pri, gzllr. Hut balq brc. Hbab suyun zrind ml gln qabarcq, kpk. Hkkam hkm vernlr, hakimlr. Hsul hasil olma, vcuda glm. X Xaksar dkn, xar. Xalxal qadnlarn bzk n topuqlarna taxdqlar znqrov. Xam qlm. Xan xona, ii yemkl dolu mcmyi, sfr. Xara brk da, axmaq da. Xaak r-p. Xatm zk qa, mhr. Xatim axrnc, xtm eylyn, mhrlyn. Xazin xzini. Xeyl dst, zmr, blk. Xeyrncam aqibti xeyr, axr xeyr. Xdng ox. Xffa yarasa, gec quu. Xlf vlad. Xmid yilmi. Xrac vergi, bac. Xzan payz. Xzf saxs qab, saxs paras. Xilaft xliflik, din v dvlt hakimi. Xilqt xlq olunmaq, yaranmaq. Xird al. Xirdmnd all. Xit krpic. Xu xasiyyt. Xuni qanl, qatil.

388

Xk quru. Xtut xtlr. bram z salb rica etmk; bir ii bir adamn boynuna gc il, utandra-utandra qoymaq, israr. btihac sevinc, frh, srur. ctinab kinmk, uzaq durmaq. fa amaq, akar etmk. xfa gizlm, gizli, rtl saxlamaq. qd hmail, boyunba; qvrm. lzam lazm bilmk, qane etmk, mcbur etmk. mtila txanmaq, dolmaq. mtina mn etmk, kinmk, rdd etmk. mtizac qarma, ns tutma. nfial mtssir, xcaltli olmaq, utanmaq. nha xbr vermk, sz yetirmk. nhiraf dnmk, boyun qarmaq. ntiha nhayt, son, axr. rad yol gstrmk, rhbrlik etmk. rtifa ucaltma, yksltm, hndrlk. rtia rvt almaq. Istehqaq lyaqt v xidmt gr haqq almaq. stifar zr istmk, tvb etmk. stina vara qnat etm, nazlanma, ar davranma; laqeydlik. stiqamt mhkmlik, dzlk, hrkt yolu. stiqbal pivaz etmk, qabaa xmaq, qarlamaq. stima edn eidn, dinlyn. kal tinlik, mane. tiha istk, arzu; yemk hvsi. ttisal bitimk, yapmaq, qovumaq. zdiyad artmaq, oxalmaq. zd Tanr, Allah.

389

J Jngar (zngar) pas. Julid danq, qarmaqarq. K Kax qsr, kk, saray. Kam arzu; damaq, az. Kamandar ox atan. Kan mdn. Kar i. Kargr ilyn, ilk. Kasid qiymtsiz, i kemyn. Kazib yalan. Kbbad yeni yrnnlr mxsus tlim yay. Kbud gy rng. Kc yri. Klimat klmlr, szlr. Klimullah Musa peymbrin lqbi; Allahla danan. Kmin aciz. Kmtr az, skik. Kraht iyrnmk. Krks quzun. Ksrt oxluq. Kti gmi. Kvakib ulduzlar. Kilk qlm. Kimxt saqr drisi. Kisvt paltar. Kizb yalan. Kvkb ulduz. Kvn varlq, dnya, olmaq. Kuh da. Kuhkn Frhad; daapan. Klb dar, qaranlq hcr, koma. Kstax hyasz, srtq. Q Qazi rit hakimi. Qr drinlik, suyun dibi.

390

Qba don. Qvvas dalc.. Qilad boyunba, xalta. Qillt azlq. Qfran balama, gnahdan kem. Qllab ngl, qarmaq. Ql (lvv) comaq, hddi amaq. Qrb yaxnlq. Qreyi Qrey tayfasna mnsub. L Lamkan yersiz, mkansz. Laytczza blnmz. Lb dodaq. Lhd qbr. Lxt-lxt para-para. Lrzan titryn, sn. Lziz lzztli, dadl. Liva bayraq. Lli-xoab n parlaq inci, sulu inci. Lvh lvh, shif. M Ma su. Mada ondan baqa, ondan qeyri. Mahtab ay i. Mannd kimi, bnzr. Masva Allahdan baqa n varsa; yaradlm, varlq. Matin su v palq. Mayil meyl edici, meyilli. Mbd ibadt evi, ibadtxana. Mmur abad. Mzur zrl. Mal mna, mfhum. Mani mnalar, drin dnc. Mcalis mclislr, yncaqlar. Mdaris mdrslr, drs veriln yerlr. Mddi-nzr grm hdudu, fq, gzn qeyri-ixtiyari olaraq bir nqty dikilmsi, gzn yol kmsi. Mdni mdinli, Mdin hli.

391

Mdfn qbir. Mftuh alm. Mz ilik; i, beyin. Mhd beik. Mhfil toplanacaq yer, yncaq. Mhfuz saxlanlm, qorunmu. Mxuf qorxunc, qorxulu. Mkki Mkk hli. Mknun gizlnmi. Mqal danq. Mqasid mqsdlr. Mqtu ksilmi, qt olunmu. Mmlv dolu, azna qdr doldurulmu. Mnahi qadaan edilmi ilr, bynilmyn eylr. Mnsub trnc, ahmat. Mnzilt drc, rtb, mrtb. Mnzur nzr alnm, baxlm. Mratib mrtblr, drclr. Mrdud qovulmu, srlm, rdd olunmu. Mrdm gz gilsi; xalq, camaat. Mrqd qbir, mzar. Mrsum yol xrci; mumi qayda, adt. Msdr mn; bir eyin xd yer. Msnd taxt, syknck yer. Mkur kr olunmu, tkkr edilmi. Mrb xlq, xasiyyt. Mruh rh, byan olunmu. Mzahir zahir olan yerlr. Mzhr bir eyin zahir olduu yer. Midad qlm. Miftah aar. Minbd bundan sonra. Minhac byk yol, ahrah. Minqar dimdik.

392

Mirat gzg, ayna. Mhlik thlkli, ldrc. Mhtsib dinin qanunlarn qoruyan mmur. Mubmu bir-bir, incdn-incy, telbtel. Munis hayan, nsiyytli. Mnbr nbrlnmi, tirli. Malic lac edn, tbib. Mbahat ynmk, fxr etmk. Mbahis bhs edn. Mbdi balayan. Mbrra tmiz, pak. Mbhm anlalmayan, dolaq. Mcrrb snanm, tcrbdn xm. Mcrrd yalqz; bo; nfsini dnyadan ksn. Mcmln xlas olaraq, mxtsr. Mddi iddia edn, rqib. Mlla uca, yksk, ali. Mrrif tandan, tan edn. Mssir tsirli. Mfvvz inanlm. Mfsid fitn-fsad trdn. M atprst. Mhddis hdisi, hdis rvayt edn. Mhqqr thqir olunmu, kiik. Mqarin yavuq, yaxn. Mqrrr qrarlam, qt edilmi. Mqr qab soyulmu. Mqvvs yarmdair kimi yilmi. Ml zm rab. Mlazim xidmti, vzifsindn ayrlmayan qulluqu. Mlvvs irkin, bulaq, kirli. Mlhq ilhaq olmu, bitimi, qovumu. Mltms iltimas edilmi. Mmsik simic, xsis. Mnim nemt vern, ehsan edn, varl. Mnhi xbri, mxbir. Mnqad itat eylyn, ram olmu. Mnqlib dnn, dyiiln. Mnqte ksilmi, paralanm.

393

Mntxb seilmi. Mrbbe drdlk. Mrsl gndrilmi; eli. Msdds hr bndi alt misradan ibart eir. Msffa durulmu, saflam. Msxxr istila edilmi, itat gtirilmi. Mshf Quran. Mstar baqasndan qbul olunmu, birovuz. Mxxs txis olunmu, aydnlam. Mvv qarq. Mkbar mk yadran. Mkbu mk qoxulu. Mtabi tabe olmaq. Mttqi phrizkar. Mttsil bir-birinin ardnca, daima. Mvhhid Allah bir biln. Mzmr rtl, gizldilmi. Mztrib iztirabl, narahat. N Naf gbk. Nafrcam sonu pis vziyyt dn, pis nticli, ncamsz. Naq dii dv, maya. Nal qam qlm iindki tel; nal etmk. Namrbut rabitsiz, balanmam. Nasix pozan. Nasft dlinmmi, deilmmi. Navk ox. Neyrng hil. Nfi-dnyvi dnya mnfti. Nhy qadaan etmk; bir adam pis idn kindirmk.

394

Nxl xurma aac. Nmd ke. Nsq nizam, qanun, trtib. Nss akar dlil, doru mna, mtn. Nval bxi. Nigin zk qa. Nihal tz, boyu dz aac. Niimn oturaq, mskn. Nvrs yeniyetm, gnc. Nsrt kmk, yardm. P Pa spn, ilyn. Pay rtb, mrtb, pill. Peykan ox. Prkal para-para. Pst alaq. Pirahn kynk. Piray bzk, zint. Pl krp. Prxm yri-yr, qvrm. R Rah rab, axr; yol. Rayt bayraq. Rayih tir, qoxu, iy. Raz sirr, gizli olan ey. Rg damar. Rhnmun yol gstrn. Rhrv yolu, yol gedn. Rxt yatacaq, paltar. Rsn ip, kndir. Rhat szntlar, damclar. Rh sznt, damc. Rk hsd, qsqanmaq. Ribat saray, meyxana, karvansara. Riyaz baa. Riyazt nfsin istdiklrini rdd edrk zn ac v yuxusuz saxlamaq. Rizvan behitin, cnntin baxcs. Rvzn pncr, baca. Ruz oruc. Rft yksklik. Rsul elilr, peymbrlr.

395

Rsum rsmlr, adtlr. Rtb xurma. S Sar qdh, piyal. Sahir cadugr, gzbalayc. Said bilk. Salik yolu. Salis nc. Salus hiylgr, adamaldadan, siyasti. Sane yaradc, icad edn. Savab doru, dz. Seyd ov, ikar. Seylab sel. Sd uurlu. Sbq drs. Sbu crdk, sova. Sccad canamaz, namaz xalas. Sfin gmi, cng. Sgi-bgrd gzti it. Shab bulud. Shranvrd shralar gzn. Slasil silsillr, zncirlr. Slsbil behitd bulaq addr. Smin bahal, qiymtli. Sng da. Sngsar daqalaq. Srab miraj. Srd soyuq. Srgrm nli, mul, ba qarm. Srgt avara, heyran. Srih aq, aydn. Srir taxt. Srvr ba. Sib alma. Sima dinlmk, nm eitmk. Simab civ. Simbr gm bdnli. Simndud gm suyuna kilmi. Simsaq baldr gm kimi a. Sipah ordu, qoun. Sipehr gy, sfera. Sirt xlaq, fitri tbit; yaay trzi. Sirik gz ya. Svgnd and, qsm.

396

Sud fayda, qazanc. Sui-mzac bdtbit, bdxulq, bdxasiyyt. Surax dlik, deik. Sbhi-zl ilk sbh. Scud scd etmk. Sfha sfehlr, axmaqlar. Sfl alaq, rzil. Sha n kiik ulduz. Srahi uzun boazl rab si. Sryya yeddiqarda ulduz, lkr. Srud nm, oxumaq, melodiya. Stur stirlr, xtlr. ahid gzl. ayist layiq, dyrli. bgrd dara; gec nvbti. hn dara, gzti. hriyar padah. krxab sizin yuxu. qq blmk. mm bir az, czi. rar od paras, qlcm. rh-rh para-para, dilim-dilim. yyad frldaq, yalan, ikizl. ift aiq, mftun, vurun. itab tlsm. ivn fryadla alamaq. hr hrtli, mhur. urid ura glmi, zn itirmi, daln. kuf ik. kuh dbdb, rf, zmt. T Tabdar parlaq, iql; qvrlm. Tak zm buda, tnk. Tdib dblndirmk, db vermk. Tb mqqt, zhmt. Tviz bladan qorunmaq n yazl dua. Tyid qvvt alma, gclndirm, tsdiq etm.

397

Tzim ehtiram etmk, ba ymk. Tzir danlamaq, qnamaq, czalandrmaq. Tcmml bznib dznmk, zintlnmk. Tlll yubatmaq, yubandrmaq. Trrz satamaq, hcum etmk, dolamaq. Tfaxr fxr etm, ynm. Tfriq danqlq, ayrlq. Tyir dndrmk, dyimk. Thrik hrkt verm, trpnm. Thsin alq, afrin, bynmk. Txfif ynglldirmk. Txt-rvan iyin zrind aparlan txt. Txvif qorxutmaq, hdlmk. Tqdir vvlcdn qrara alnm. Tlx ac. Tmvvc dalalanmaq, lplnmk. Tnm var-dvlt irisind hyat srmk. Trb adlq. Trhhm rhm etmk. Trrar hiylgr, adam aldadan, yyar. Tvir comaq, qaynamaq. Tvaf bana dolanmaq. Tvil uzun. Tzvir hiyl. Tila qzl suyu, qzl. Timar xsty baxmaq, fa vermk. Tin palq. Tir qaranlq, tutqun. Ti klng. Tvq hlq, boyunba. Tvsn harn at. Tuba cnntd bitn aac. Turab torpaq. Tutiya gz kiln madd. Trbt torpaq. Trr san qvrm. Tyur qular. U Ud yandrlarkn gzl qoxu vern bir aacn addr. Ur lpaq.

398

 cb z haqda yksk fikird olma, tkbbr. qd dym, tinlik. qdi-irtibat laq ba. lvv ucalq, yksklik. lvvid-drcat ali drcli, yksk mqaml. mm ana. mmi anadanglm yazb-oxumaq bilmyn. mml-xbais xbislrin anas; raba veriln addr. stxan smk. stvar mhkm, qvvtli, daimi. zar yanaq. V Vabst bal; asl olmaq. Vajgun ba aa. Vcdiyyat sevinclr, adlqlar. Vh aydnlq, akarlq. Vr haram eylrdn kinmk. Vsm qaraltmaq n qaa yaxlan madd. V kimi, tk mnasnda ilnn datdr. Vcub lazm, grk. Vhu vhi heyvanlar.

399

Z Za qara. Zahid dnya ilrindn l krk ibadtl mul olan adam. Zayir gr gedn, ziyart edn. Zbun dkn, aciz, zif. Zhi n xo, n gzl. Zxir dar gn saxlanlan ey, azuq. Zxm yara. Zman zamin. Zmir knl, qlb. Zrq hiyl, biclik. Zrnigar qzl suyu il yazl. Zrrin qzldan qayrlma. Zind diri. Zinhar saqn, aman. Zivr bzk. Ziyadt artq, artqlq. Zhd zahidlik Zvrq qayq. Znnar xristian ruhanilrinin balad quraq.

400

MNDRCAT Fzuli Divannn nri haqqnda (Hmid Arasl)...4 Fzuli sznn sehri (Samt lizad).11 Fzuli divannn dibasi 26 Qzllr Qd narl-eq-lil-aqi minhacl-hda ..37 Ya mn hat elmkl-ya kllha.38 Ya Rb, hmi ltfn et rhnma mana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....39 Zhi, zatn nihan ol nihandan masiva peyda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .40 rqt min flkil-behcti msn v biha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41 Ey olub merac brhani-lvvi-an sana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....42 Kargr dmz xdngi-tneyi-dmn mana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43 Ey mlksima ki, sndn zg heyrandr sana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44 Cam ir mey ki, dair salm hbab ona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .45 Dustum, alm sninin gr olur dmn mana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46 Kmali-hsn veribdir rabi-nab sana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47 Ritdir cismim ki, dvri-rx vermi tab ona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .. .48 Eq tvarn msllm eyldi grdun mana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49 Qm diyarnda cl peyki gzar etmz mana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..50 Canmn cvhri ol lli-ghrbar fda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51 Qmdn ldm, demdim hali-dili-zar sana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52 Qmzsin sevdin, knl, cann grkmzmi sana? . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53 Gri, ey dil, yar n z verdi yz mhnt sana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54 Ey bivfa ki, adt olubdur cfa sana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . .55 b ki, miftahi-mhi-nv ola gncinga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56 Fqr mlki txt alm trki fsrdir mana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... .57 rbti-llin ki, derlr emeyi-heyvan ona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58 Hr zaman mnzur bir uxi-sitmgrdir mana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59 Mnim tk hi kim zar prian olmasn, ya Rb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60 Ey navki-vqin sipri-sineyi-hbab . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61 Sbh kmi rx, alm da tiin afitab . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .62 Sbh salb mah rxndn niqab . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63 Qaliba bir hli-dil topraidir drdi-rab . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .64 Qlsa vslin amm sbh brabr, yox cb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65 Sn zndn almi rvn qlb saldn niqab . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .66 Kuhkn irin z nqin kib vermi firib . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67

401

Ol ki, hr sat glrdi, emi-giryanm grb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... .68 Ruzigarm buldu dvrani-flkdn inqilab . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .69 Drdi-eqim dfin zhmt kr daim tbib . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..70 Payibnd oldum sri-zlfi-priann grb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71 Qeyr eylr bisbb min iltifat ol nulb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... .72 Vslin mn hyat verir, firqtin mmat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73 Yr, yetir mn, ey simi-k, bidad et . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74 ksi-rxsarn il oldu mzyyn mirat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75 Ey siri-dami-qm, bir gueyi-meyxan tut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76 Bhri-eq ddn, ey dil, zvqi-dnyani unut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77 Mrd cismim iltifatndan bulur hr dm hyat . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .78 Sba, yardan pnhan, qmim dildar izhar et! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .79 Xtti-rxsarn edr ltfd reyhan il bhs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80 Chan ir hr fitn kim, olsa hadis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81 Ey qbari-qdmin ri-brin bain tac . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82 Can xr tndn knl zikri-lbi-yar eylgc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83 Knlm alr zlfi-priann grgc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84 Mnhrifdir, saqiya, nduhi-dnyadn mizac . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... .85 Olur qddim dta, eqin yolunda hr bla grgc . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86 Ey knl, yar ist, candan ke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .87 Gr degil bir mah mehriln mnimtk zar sbh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88 gr murad is vermk sfayi-cvhri-ruh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .89 Qans mahin, bilmzm, mehril olmu zar sbh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90 Ol mikbu qzal ixlasm eyl vazeh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91 Kimsd rxsarna taqti-nzzar yox . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92 Nola gr qucsa miyann kmri-zr kstax . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93 Rngi-ruyindn dm urmu sari-shbay bax . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94 Lblrin tk ll lfzin tk dri-hvar yox . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95 Grmdir am shr mehrinl rxi-lacivrd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .96 Naldndir ney kimi avazeyi-eqim blnd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .97 Gz xtindn mrdmin mhv etmdn bulmaz murad . . . . . . . . . . . . . . .98 Ey mzaqi-can cvrn hd kkr tk lziz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99 Cilveyi-ksi-rxn ayind, ey rki-hur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100 Yanan eq atin ati-dzxdn eymndir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101 emi-surtbazim mjgan sfi hngamdir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....102 Sbuh n mn drdi-meyi-ban yetr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103 Gah gzd, gh knld xdngin mkan tutar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104 Xoam kim, dmbdm giryan gzm ol xaki-padndir . . . . . . . . . . . . . ...105 Prian xlqi-alm ah fqan etdigimdndir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .106 Qbrim dain kim, qm odundan zbandir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107 Can kim canan n sevs canann sevr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . .108

402

Mehri knlmd nihan olduun ol mah bilir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..109 Mjm sremlr mnzil qlan aft mcnundur . . . . . . . . . . . . . . . .110 Qbari-scdeyi-rahin xti-lvhi-cbinimdir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111 Demi hr qny aiqligim razn sba derlr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....112 Sbadn gl znd snbli-prpi tab oynar . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .113 Ah eyldigim srvi-xuramann ndr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .114 Qans gln glbni srvi-xuramannca var . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .115 Vh n qamt, n qiyamt, bu n axi-gli-trdir . . . . . . . . . . . . . . . . . .116 Hsnn olduqca fzun eq hli artq zar olur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .117 Ey gl, n cb silsileyi-miki-trin var . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118 Lhz-lhz lbin anb, edick fqanlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119 Tkdkc qanm oxun, ol asitan ir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .120 Girib meyxany m mrbil kim ki, xu eylr . . . . . . . . . . . . . . . . . .121 San ndisi thriki-znciri-cnunumdur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122 Mnd Mcnundan fzun aiqlik istedad var . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 Mqvvs qalarn kim, vsm birl rng tutmular . . . . . . . . . . . . . . . . ...124 Aiyani-mri-dil zlfi-prianndadr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .125 Saqiya, cam tut ol aiq kim, qayuludur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .126 Mni zikr etmz el, fsaneyi-Mcnun mayildir . . . . . . . . . . . . . . . . . . .127 Ol priv kim, mlaht mlknn sultandr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .128 Mnim kim, bil lbi-xndan n giryanlm vardr . . . . . . . . . . . . . . .129 Zvq vqil chan qeydin kn zhmt kr . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .130 Hr kitab kim, lbi-llin hdisin yazlr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..131 Seyr ql, gr kim, glstann n ab tab var . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .132 Srvi-azad qdinil mana yeksan grnr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....133 Sluki-fqr tvarm, mzaqi-eq halmdr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .134 fayi-vsl qdrin hicr il bimar olandan sor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .135 Xm aldqca zlfndn blav mhntim artar . . . . . . . . . . . . . . . . . . .136 Nola gr rki-rxsarinl bar xublarn qandr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... .137 Sbrim alb flk, mn yz min bla verr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .138 zl katiblri aq bxtin qar yazmlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...139 Buldu kuyindn dva drdi-dili-bimarmz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...140 Xm qdil alaram ol trreyi-trrarsz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .141 Triqi-fqr tutsam tb tabe, nfs ram olmaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....142 Alm oldu ad sndn, mn siri-qm hnuz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143 Qmz peykann gzn mn mbtladn saxlamaz . . . . . . . . . . . . . . . .144 Razi-eqin saxlaram eldn nihan, ey srvinaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... .145 Fan kim, barmn ol lalrx qan olduun bilmz . . . . . . . . . . . . . . . .. .146 Sgridir cilvy ol srv smndin yenmz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 Knld min qmim vardr ki, pnhan eylmk olmaz . . . . . . . . . . . . . . .148 Ne illrdir sri-kuyi-mlamt bklriz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149

403

Tneyi-cami-vsaln abi-heyvan istmz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..150 Xlq azn sirrini hr dm qlr izhar sz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .151 Mana badi-sba ol srvi-glrxdn xbr vermz . . . . . . . . . . . . . . . . . .152 Nmi-kim mkddr xatirimdn dfi-qm qlmaz . . . . . . . . . . . . . . ..153 Kuhkndn gzkr kuhd asar hnuz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .154 Ey knl, ol xncri-mjgan eylrsn hvs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155 Xaki-rh etdi aiqi-miskini ol hvs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156 Mskn, ey blbl, sn gh axi-gldr, gh qfs . . . . . . . . . . . . . . . .157 Gz yamdan suzi-pnhanm edr arif qiyas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .158 Ey xo ol mst ki, bilmz qmi-alm n imi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159 Bu gn tiin kib, xmdr ol namehriban srxo . . . . . . . . . . . . . . . .160 Bti-nvrsim nmaz b ruz raib olmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... .161 Bilmz idim bilmk azn sirrini dvar imi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .162 Dil ki, srmnzili ol zlfi-prian olmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 Hbabi-ki-xunin cismimi eldn nihan etmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .164 Ta ki, tai-zrnigarn rx viran eylmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165 Cismimi yandrma, rhm et yaim, ey bar da . . . . . . . . . . . . . . . . . . .166 Zhi, cvahiri-ehsani-am mdni-xas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .167 Xlq xublardan vsali-rahtfzadr qrz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .168 Ql, sba, knlm prian olduun canan rz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...169 Drcdr lli-rvanbxin, dri-hvar lfz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .170 Afitabi-tltin tutduqca vci-irtifa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .171 Yar vslin istyn ksmk grk candan tm . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .172 Dil uzadr bhs il ol arizi-xndan m . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .173 Gl, ey raht sanan sbab cmin, qlma nadanlq . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .174 Saqiya, mey sun ki, dami-qmdrr huyarlq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .175 Ey n bir trf mnzildir bahar yyam ba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .176 Ey xdngi-qmin sineyi-hbab hdf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .177 Mhnti-eq, ey dil, asandr deyib, ox urma laf . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .178 Olur rxsarna gn, llin glbrgi-tr aiq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .179 Tabi-xurid mhi-ruyin vermi rvnq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .180 Olmaz oldu grb hvalm el xublara aiq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .181 Ey fraqi-lbi-canan, cigrim xun etdin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .182 Qld zlfn tk prian halimi xalin snin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .183 emimi k il gnci-dri-mknun etdin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .184 Can verir rayiheyi-trbti-pakin, ey tak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .185 mi-ruyin afitabi-almaradr snin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... .186 yl rnadr, glm, srvi-xuramann snin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .187 Dai-hicran il yanmaqdan cigr qan olsa yey . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .188 Qymadn sakini-kuyin olana peykann . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .189 Ey mh, mniml dustlrim dmn eyldin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .190

404

Sba, ltf etdin, hli-drd drmandan xbr verdin . . . . . . . . . . . . . . ...191 Bqa mlkn dilrsn, fani et varini dnya tk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .192 Dhnin drdim drman dedilr canann . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....193 Glir ol srvi-shi, ey gl lal, aln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .194 Ey knl, ox seyr qlma gnbdi-dvvar tk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .195 Var midim ki, grb cvlann olsam hlak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .196 Lbin rki mizacn tlx qld badeyi-nabn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..197 N xodur arizin dvrnd zlfi-nbrfann . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 Ey msvvir, yar timsalin surt vermdin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 rx hr ay bana salm qandan bir xyal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .200 Mlki-hsnn byl zalim padiahi olmal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .201 Bs ki, zfi-ruzdn hr gn bulur tyiri-hal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .202 Eyl mstsna gzlsn kim, sn yoxdur bdl . . . . . . . . . . . . . . . . . . .203 Ey rxn qibleyi-can, xaki-drin Kbeyi-dil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....204 Hi snbl snbli-zlfn kimi mikin degil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .205 zn gzgy qeybtd oxadan qafil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .206 Can basdm qnv peykann, ey taz gl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .207 Rhrvi-irfan bsdir sar saqi dlil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .208 Degilsn oxdan, ey grdun, cahan seyrind yoldam . . . . . . . . . . . . . .209 Tnimd zxmi-tiin emi-xunfan bnztdim . . . . . . . . . . . . . . . . . .210 Eqdn canmda bir pnhan mrz var, ey hkim . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .211 Qmindn ba dn hsrt lil ol qdr urdum . . . . . . . . . . . . . . . . . . .212 Dhnin vqn cansuz gman etmz idim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .213 Bir qul olani knl mlkn sultan etdim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .214 Nurini mah mehri-rxndn alr mdam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .215 Pnbeyi-dai-cnun ir nihandr bdnim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .216 Fa qldn qmim, ey dideyi-xunbar, mnim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .217 Ol mah vsalil xo et bir gec halim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..218 Hr hbabi-kim bir ks salm peykrim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..219 ql yar olsayd, trki-eqi-yar etmzmidim? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..220 Eigin daini qan il yudu emi-trim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .221 Zlfi kimi ayan qoymaz pm nigarm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .222 Drdv srgteyi-cam xrabi-badym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .223 Canlar verib, snin kimi canan yetmim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...224 Yar hali-dilimi zar bilibdir, bilirm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .225 Xo ol zaman ki, hrimi-vsal mhrm idim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...226 Ney kimi, hr dm ki, bzmi-vslini yad eylrm . . . . . . . . . . . . . . . . . .227 mi-ami-firqtm, sbhi-vsali neylrm? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .228 Ba girdim, sri-kuyin anb, fan etdim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...229 Hicran il yanar geclr riteyi-canm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....230 Tutudu qm oduna ad grdgn knlm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...231

405

Qaan kim, qamtindn ayr seyri-busitan etdim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...232 Mxalif dvrdn glgun rab qan dgirdim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .233 Qld ol srv shr naz il hmmam xram . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 E kmanbru, hidi-navki-mjganinm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....235 Scddir hr qanda bir bt grsm, ayinim mnim . . . . . . . . . . . . . . . . .236 Zairi-meyxanym, m scdsidir tatim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .237 Krm ql, ksm, saqi, iltifatn binvalrdn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....238 Yaqma canm, naleyi-biixtiyarmdan saqn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....239 Ey geyib glgun, dmadm zmi-cvlan eylyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 Nola zahid bils kfri-zlfn iman olduun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...241 Sipehrin farim vslind, mah aftabindn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....242 Dust biprva, flk birhm, dvran biskun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .243 ira gydrick ati-nihanmdan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244 Ucaldn qbrim, ey bidrdlr, sngi-mlamtdn . . . . . . . . . . . . . . . . . . .245 Budur frqi, knl, mhr gnnn ruzi-hicrandan . . . . . . . . . . . . . . . . ...246 Bzmi-eq ir rabmdr siriki-lalgun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 gri ign tk kedim cahann hr n varindn . . . . . . . . . . . . . . . . . . .248 Yer dmz hr n ox kim, atsa ol brukman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .249 Grb mhlik mnim evrmd bhri-eq tyann . . . . . . . . . . . . . . . .250 fa ltf et, mni-bimar lli-nuxndindn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .251 l alr gzick ol gli-rna tgin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .252 Grmsm hr gz aanda ol gli-rna zn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... .253 Sn-memar yapar satd grdun mxznin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254 Qurutmu qaliba vq odu Frhadn gz yan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .255 Kuhkn knd eylmi min tini bir dailn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...256 Grdi-rhin, ey k, yudun emi-trimdn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .257 Ta siriki-dideyi-Frhadi grd lalgun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .258 Cm knln dvr cvrndn prian olmasn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .259 Topraqdn gtr mni, ey ki-lalgun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....260 Bari-mhntdn nihali-qamtin xm olmasn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .261 Gr sirikim bi-hicran, dem kim, qandr bu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262 Nihali-drddir Mcnun, yer etmi saysin ahu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .263 Blbli-dil glni-rxsarn eylr arizu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264 Rmzan oldu, kib ahidi-mey prdy ru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .265 gr xsayd drdin cismdn, derdim ki, candr bu . . . . . . . . . . . . . . . . 266 Aiq oldum yen bir taz gli-rnay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267 Olsayd mndki qm Frhadi-mbtlad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... .268 Istdim mrhm oxundan cigrim yarsin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....269 Ba gir, blbl rzi-gli-rxsar eyl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .270 Uyub ahuy dd mik Mcnun tk biyaban . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...271 Ey dili-srgtv iksteyi-valeh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .272

406

Daraldr qn hlqin, drci llin gls gftar . . . . . . . . . . . . . . . . . . .273 Rhm et, ey h, mni-drvi kn ahlr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .274 Yen ol mah mnim ald qrarm bu gec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .275 Nihali-srvdir qddin, qan nun ol nihal zr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .276 Mshf demk xtadr ol sfheyi-cmal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .277 Hzr ql ah odundan, cvrn aq az eyl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .278 Batal qan oxun dideyi-giryan ir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....279 Arizin grs flk, mehr buraxmaz ay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....280 Su verr hr sbhdm gz ya tii-ahim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .281 Yrtmyin rqi mclis ir bad il . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .282 Xodur ey gn, talein kim, ddn ol xaki-dr . . . . . . . . . . . . . . . . . . .283 Knl, sccady basma ayaq, tsbih l urma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...284 Ey vcudi-kamilin, srari-hikmt msdri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 Ey vcudun sri, xilqti-ya sbbi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...286 Ey xo ol gnlr ki, rxsarn mn mnzur idi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....287 Ey tafl birl hr sat qlan eyda mni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .288 Buraqd xak hsnn afitabi-almarayi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .289 Mni candan usandrd, cfadn yar usanmazm? . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...290 Getdi ldn snmin snbli-mikfani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .291 Geclr ta halim grdun tmaa etmdi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....292 Fari etdi mehrin zg mhliqalrdn mni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .293 hreyi-zrdimd gr hmdm siriki-alimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .294 Yar qlmazsa mn cvr cfadn qeyri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .295 Yxd saqi, bir yaq il mni-fgari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .296 N grr hli-cfa mnd vfadn qeyri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297 Trh qbrimin dandan etmi emimin yai . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...298 Hasilim yox sri-kuyind bladn qeyri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299 Heyrt, ey bt, surtin grdkd lal eylr mni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .300 Ald glzar ir su ksi-zari-alini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .301 Grdm ol xuridi-hsnn, ixtiyarm qalmad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .302 Hr grn eyb etdi abi-dideyi-giryanimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .303 Canmn cismil zvqi-ittisali qalmad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...304 Girydir hr dm aan qmdn tutulmu knlm . . . . . . . . . . . . . . . . .305 Sanma kim, blbl aar umaa bal prini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. ..306 Tabi-suzi-sindn ksilmsydi gz nmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..307 Tilismi-gnc n min ismi-zm yad tutdun, tut . . . . . . . . . . . . . . . . . .308 leyi-mi-rxn yar bzmfruz olur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .308 Qrqi-xunabi-dil etdi dideyi-giryan mni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .....309 Xodur irmk ol bdn vslin pirahn kimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .310 Mey peyapey sunma, saqi, qlma layqil mni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...311 Qamtin xidmtin srvin gilmz bai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....312

407

Mrhm qoyub nrm, sinmd qanl dai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .313 Xo gldi dn ol ay sirikim nzarsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . .314 Mgr xab ir grdn, ey knl, ol emi-hlayi . . . . . . . . . . . . . . . . . 315 Mbddl qlmaa sbhi-vsal ami-hicrani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316 Yetr, ey flk, bu cfa, yetir mni-zar srvi-rvanimi . . . . . . . . . . . . ...317 Ey sfi-novki-mjn zlfi-mlamt ansi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .....318 Ayin sevr candan rxsareyi-canani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. ..319 Mhr gn grm derm, ol srvqamti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...320 Rvacn nqdi-peykannla bulmu hsn bazari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321 Ey, hr tkllmm xti-sbzin hekayti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .322 Gz qaras ki-glgunimd xaln sdqsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323 Lbin ksi gzm yaini mey tk lalgun etdi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .324 Ey san fikri qamu svdalrin srmaysi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325 Dn knl dilbr rhi-qmi-pnhan etdi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326 Ey gz, ol nrgisi-xunxar nigah etm dxi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .327 Knl, yetdi cl, zvqi-rxi-dildar yetmzmi? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .328 Trcibndlr, trkibbndlr, mxmms, txmis v mrbbelr Mn kimm? Bir biks biarv bixaniman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...331 Mnm ki, qafilsalari-karivani-qmm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334 Gtir, saqi, qdh kim, novbahari-almaradr! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .336 Dn say sald baim bir srvi-srblnd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .339 Vay, yz min vay kim, dildardn ayrlmam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..341 Ey hrir ir tnin mtlq blur ir glab . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....342 Tn pozuldu ki-emi-xunfanimdn mnim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343 Ta cnun rxtin geyib, tutdum fna mlkn vtn . . . . . . . . . . . . . . . . . 344 Candadr sbhi-zldn mehri-rxsarn snin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345 Nec bir vsvseyi-ql il qmnak olalm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346 Prian halin oldum, sormadn hali-prianm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347 Hasilim brqi-hvadisdn mlamt dadr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348 Qitlr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .351 Rbailr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...365 lavlr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .380 Lt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...383

408

Buraxla msul: Texniki redaktor: Trtibat-rssam: Kompyuter shiflyicisi: Korrektor:

ziz Glliyev Rvn Aayev Nrgiz liyeva Rvan Mrslov Prvan Mmmdova

Ylmaa verilmidir 03.10.2004. apa imzalanmdr 01.04.2005. Format 60x90 1/16. Fiziki ap vrqi 25. Ofset ap sulu. Tiraj 25000. Sifari 67. Kitab PROMAT mtbsind ap olunmudur.

409