Reporter

INDONESIË nieuws
VREDESEILANDEN

VREDESEILANDEN NIEUWS | TIJDSCHRIFT VAN

DE VZW VREDESEILANDEN | VERSCHIJNT IN
JANUARI-APRIL-JUNI-AUGUSTUS-OKTOBER |
Editie November | jaargang 28 nr. 7 |
AFGIFTEKANTOOR 8500 | KORTRIJK 1-2E AFD |
P108038 | VERANTWOORDELIJKE UITGEVER:
luk zonneveld, BLIJDE INKOMSTSTRAAT 50,
3000 LEUVEN

Vredeseilanden is al bijna twintig jaar

actief in Indonesië, meer bepaald op de
eilanden Flores, Java, Timor, Sulawesi en
Bali. Al die tijd streefde het programma
naar voedselzekerheid voor arme boeren,
maar het accent is sinds dit jaar verscho-
ven. Behalve om hun eigen basisvoedsel te
verbouwen worden boeren nu ook aange-
moedigd om hun producten gezamenlijk
op de markt aan te bieden, er een faire
prijs voor te krijgen en zo hun levensstan-
daard op te krikken.

Onze reporter van dienst reisde tien dagen

lang door het uitgestrekte, diverse en over-
weldigende Indonesië, bezocht projecten van
de partnerorganisaties van Vredeseilanden en
peilde naar de reacties van boeren, handelaars,
consumenten en overheden.
Freelance journalist Jan Bosteels werkt onder
andere voor De Standaard, waar hij schrijft
voor de weekendbijlagen en het economie-
katern.
 Indonesië,
land van de toekomst
Met zijn 17.508 eilanden en 237,5 miljoen inwoners biedt Indonesië een eenheid in verscheidenheid die
in de wereld zijn gelijke niet kent. Ruim 86% is moslim, in aantal gevolgd door christenen (8,7%) en
hindoes (1,8%). Tien jaar na het aftreden van de dictator Soeharto probeert het Zuid-Oost Aziatische
land op te stomen in de vaart der volkeren. Een aantal hindernissen moet daarbij nog worden overwonnen.
Dagelijks kampen mensen met de gevolgen van de diepgewortelde 'korupsi'. Terwijl een klein deel van
de bevolking in grote rijkdom baadt, leven velen in bittere armoede. Het onderwijssysteem is op veel
gebieden ondermaats. Milieuvervuiling is een groot probleem. Maar er is hoop. Buiten spanningen en
conflicten in geïsoleerde gebieden blijven het Indonesische eenheidsgevoel en de grote tolerantie tussen
de diverse religies onderling terechte punten van nationale trots. De commissie voor de uitroeiing van de
corruptie levert goed werk. Politici met schone handen winnen elke dag aanhangers. Boeren verenigen
zich lokaal en nationaal en bedingen betere marktprijzen. Zo slagen ze erin om hun kinderen langer naar
school te sturen. Door aan duurzame landbouw te doen zorgen boeren samen met bewuste consumenten
voor een groeiend milieubewustzijn. De toekomst is begonnen, ook in Indonesië.

>
Land voor de landlozen
Boerenleider Muhammed Nur Udin over de armste Indonesische boeren

De sympathieke en recht voor de raapse Muhammed

Nur Uddin is secretaris-generaal van API, een nationale
boerenorganisatie. Zijn grootmoeder was boerin en zelf
verdiepte hij zich in de theoretische en praktische kant van
de boerenstiel, alvorens de tweede man te worden van API.
De boerenvereniging API is een Vredeseilanden-partner die
zich onder andere bezighoudt met de landhervorming, de
herverdeling van de gronden waar vooral de armste boeren
met weinig of geen land wel bij varen.

Waarom is er een landhervorming
aan de gang in Indonesië?
De Nederlandse kolonisator eigende
zich het land van veel boeren toe
en maakte er plantages van, die
na de onafhankelijkheid door de
Indonesische overheid werden over-
genomen. Na Soeharto eisten de
boeren de grond terug die eigendom
was van hun voorouders. Wij onder-
zoeken wie aanspraak kan maken op
grond en bemiddelen tussen over-
heid en boeren. We maken van de
gelegenheid gebruik om een deel
van het teruggekregen gebied te
verdelen onder landlozen, weduwen
en wezen. Het gaat overigens niet
om het bezit van de grond, maar
over het recht om hem te bewer-
ken. We streven naar 0,25 ha per
boer, al is dat niet genoeg om zelf-
voorzienend te zijn. Het probleem
is dat er niet genoeg grond is voor
alle arme boeren. De meeste boeren
zijn in feite landarbeiders.
Die boeren zonder land, wat
moeten we ons daar precies bij
voorstellen?
Zo'n 17 miljoen huishoudens of
ongeveer 60 miljoen mensen zijn
landloos. Dertien miljoen gezinnen
of ongeveer 45 miljoen mensen
bezitten minder dan 0,25 ha. Op
het eiland Java, het grootste en
dichtst bevolkte van Indonesië,
bezit slechts één boer op acht
grond. De rest komt aan de kost als
landarbeider.
Is het dan zo treurig gesteld met
de verdeling van de rijkdom in
Indonesië?
In ons land bezit twee procent van
de bevolking tachtig procent van de
middelen en plantages. Vandaar de
noodzaak van een landbouwhervor-
ming, die wij mee proberen moge-
lijk te maken. Maar het blijkt erg
moeilijk omdat er veel belangen-
conflicten zijn. Ik maak me geen
illusies. Sharing poverty, armoede
(her)verdelen, dat is wat we doen.
Legt iedereen zich daar zomaar
bij neer?
Het zal in ieder geval niet snel veran-
deren. De regering en de religies zijn
erin geslaagd om de mensen braaf
te houden. We zijn erg religieus,
dat helpt. In onze geloofsgemeen-
schappen delen we onze gedachten
en zorgen, de religie werkt als een
buffer voor elk ongenoegen. Wat de
regering betreft: in ons land is er
geen duidelijk onderscheid tussen
de leider en de mensen. We zijn
allemaal als het ware één grote
familie en we cultiveren die sterke
familiebanden. Tegen je eigen fami-
lie zou je toch ook niet in opstand
komen? Daarnaast zien veel arme
boeren hun armoede als hun lot.
Voor hoger opgeleide boeren die
toegang hebben tot de moderne
communicatiemiddelen ligt dat
anders. Maar er is vooralsnog geen
politieke partij die het specifiek
voor hen opneemt.
Welke rol speelt de boerenorga-
nisatie API op het terrein?
We doen aan samenlevingsopbouw
en maken technologie beschikbaar
die de toegang tot informatie moet
verzekeren. We zijn vijf jaar bezig
en zien dat de mensen sterker en
mondiger worden. Zo kunnen we
op termijn meer bereiken. Hoe dan
ook, in de Indonesische traditie
kiest de bevolking normaal niet
voor de confrontatie, maar geniet
consensus de voorkeur.
Indonesië is een uitgestrekt
en divers land. Welke lokale
verschillen zijn er en hoe speelt
API daar op in?
In de provincie NTT (Nusa Tenggara
Timur, waartoe Flores en Timor
behoren, jb) kampen we met water-
tekort. We zorgen er daar voor dat
de gemeenschappelijke weiden
waarop het vee graast worden
omheind zodat de dieren geen
akkers vernielen. In de buiten-
gewesten zoals Borneo, Timor en
Papoea trekken de vaak analfabete
kinderen van het land weg naar
onder andere Maleisië. API probeert
die landvlucht tegen te gaan door
te zorgen voor onderwijs, alfabeti-
sering en het oprichten van tech-
nologiecentra in samenwerking
met Microsoft.
In Sumatra is het beter gesteld met
landbezit dan in Java, maar daar
laat de infrastructuur te wensen
over, zodat het moeilijk is produc-
ten aan de man te brengen. API
helpt mensen om op lokaal niveau
samen te werken om zaken te doen
met handelaars in Jakarta. We
houden bovendien in het oog of er
faire prijzen worden betaald voor
landbouwproducten en zorgen voor
kwaliteitsverhoging door boeren
en groothandelaars met elkaar in
contact te brengen.
Hoe zorgt overleg tussen boeren
en handelaars voor kwaliteitsver-
hoging?
Dat overleg heeft er onder andere
toe geleid dat watermeloenen nu
niet langer tussen zeven en negen 's
morgens worden geoogst. De dauw-
druppels die er op dat moment nog
opzitten, veroorzaken zwarte plek-
ken en dat doet de prijs zakken.
Identikit API
API werd opgericht in 2001 en
bestaat momenteel uit 34 lokale
partnerorganisaties in 11 provin-
cies. Er zijn 14.000 huishou-
dens (ongeveer 50.000 mensen)
rechtstreeks bij betrokken. API
ontvangt fondsen van VECO
Indonesië (Vredeseilanden); zes
lokale projecten worden gesteund
door een fonds van onder meer
de Nederlandse ambassade en
Rabobank.

<
 De tolerante
Diyah is 26 en ze is mijn tolk op
Java. Ze komt uit een dorp in
Noord-Java en heeft Arabische
roots. Bij haar ouders thuis
moslims van
spreekt Diyah een mengeling van
Indonesisch, Arabisch en Javaans.
'Van daar komt waarschijnlijk mijn
fascinatie voor taal', zegt ze. Aan
de universiteit deed ze een major
Indonesië
in Engelse literatuur, ze droomt van
een scholarship aan een Europese
unief. Momenteel studeert ze nog
en verdient ze de kost als sociaal
werkster in een project rond kinder-
prostitutie in Solo. Meisjes vanaf
twaalf jaar verkopen zichzelf in ruil
voor luxueuze geschenken van hun
klanten, die ze zelf liever als een
soort vrienden beschouwen. We
praten over kinderprostitutie, over
abortus, maar ook over boeken,
films en muziek. We houden allebei
van de film Juno en – vroeger – van
de band Smashing Pumpkins.
Diyah is een jonge Indonesische
vrouw met een mening én een
hoofddoek, een hidjab. Ik vertel
haar over het verhitte Belgische
hoofddoekendebat. Is de hidjab
nu een vorm van onderdrukking of
niet? Zelf stel ik me eerder vragen
bij de motieven van sommigen die
de hoofddoek willen verbieden. 'Ik
draag mijn hoofddoek als een teken
van mijn etnische achtergrond en
omdat dat bij ons in de familie de
gewoonte is', zegt Diyah. 'Maar
ik kan me ook voorstellen dat de
hoofddoek een middel van onder-
drukking kan zijn', voegt ze er
in één adem aan toe. 'Ik heb het
geluk dat ik ben opgegroeid in een
conservatieve gemeenschap maar
in een heel progressief gezin. Van
mijn vader mág ik zelfs niet trou-
wen voor ik ben afgestudeerd.
Ja, ik mag mijn man vrij kiezen,
in tegenstelling tot de meeste
van mijn dorpsvriendinnen die op
hun zestiende zijn uitgehuwelijkt.
Ach, een gearrangeerd huwelijk is
niet zo slecht als je uit dezelfde
gemeenschap komt.' Zelf zoekt
Diyah het verder: haar vriend heeft
Chinese roots.
Alleen daarom al is reizen zo verrij-
kend. Omdat je ontdekt dat er ook
in Indonesië, net als bij ons, door-
gestudeerde, onafhankelijk denken-
de, grappige, open en religieuze
moslima's bestaan. Omdat je er
nog maar eens aan wordt herinnerd
Diyah: een jonge vrouw met een mening én een hoofddoek.
>
dat die opeenvolging van woor-
den, die vanwege de stereotype-
ring en stigmatisering van moslims
een contradictie lijkt te vormen,
perfect normaal is. Dat afwijkende
meningen onder een hoofddoek
aanwezig kunnen zijn. Onder een
keppeltje of in combinatie met
een kruisbeeld lijken we dat veel
makkelijker te aanvaarden.
De Ramadan is zijn laatste week
ingegaan op het moment dat ik me
in Solo bevind, zowat de culturele
hoofdstad van Java. Gevoed door
vooroordelen keek ik daar een beet-
je tegen op: ik verwachtte kribbige
mensen, moe en prikkelbaar van
te weinig eten, slapen en drinken.
Je moet het maar doen, van zons-
opgang tot zonsondergang niets
drinken in een land waar het kwik
makkelijk boven de 35° uitstijgt.
De Javanen verliezen er hun glim-
lach niet bij en zorgen er tegelijk
voor dat ik van flesjes water word
voorzien en 's middags kan eten.
In het Chinese restaurant waar
Diyah me mee naartoe neemt, kun
je zelfs aan tafeltjes op de stoep
eten, alleen onttrekt een doek ons
enigszins aan de vastende bevol-
king. Diyah legt uit dat geloof en
vasten een kwestie is van persoon-
lijke keuzes. Daar hoeft niemand
anders over te oordelen. Bovendien
staat de persoonlijke veiligheid
voorop en zijn kinderen, menstru-
erende vrouwen, zieke mensen en
daarnaast bouwvakkers, truckers
en andere mensen die zwaar werk
moeten doen vrijgesteld van het
vasten.
Later zal me ook in Timor en op
Bali opvallen hoe eten, het favo-
riete Indonesische tijdverdrijf,
hand in hand gaat met tolerantie
en voorkomendheid. Op het moslim­
eiland Java kan je makkelijk aan
alcohol geraken, op het katholieke
Timor vragen mensen bezorgd of
je wel varkensvlees eet, op het
Hindoeïstische Bali kan je halal
eten en een moslimhandelaar op
Timor staat er op de laatste dag
van de ramadan op dat ik iets drink
terwijl we praten. Ik heb zo het
gevoel dat Belgen, of ze nu katho-
liek, moslim, ongelovig zijn of het
iets-isme belijden, nog heel wat
kunnen leren van Indonesiërs. En
niet alleen op culinair gebied.
Biorijst uit Dinglo
Jarenlang vergiftigden
de boeren van Dinglo
zichzelf, hun omgeving
en de consument met
chloorgebleekte pesti-
ciderijst. Nu ze biorijst
kweken, zijn ze zelf ge-
zonder en welvarender en
hun klanten tevredener.
Rijst is het belangrijkste voedings-
gewas van Indonesië. 's Morgens, 's
middags en 's avonds staat er rijst
op het menu. Doorgaans witte,
Boer Cipto Mulyatno: vroeger ziek van conventionele landbouw, nu blij met bio.
industriële rijst, die is opgepept
met chemische meststoffen en na
het oogsten in sommige geval-
len met behulp van chloor wordt
gebleekt om witter dan wit te zijn.
Maar niet in het Javaanse district
Boyolali, waar boeren met de hulp
van de boerenvereniging LSKBB
overschakelden op duurzame land-
bouw.
Van de 860.000 inwoners van
Boyolali leeft 31% onder de armoe-
degrens, wat betekent dat ze een
inkomen hebben van minder dan 1
dollar per dag. Reden genoeg voor
Vredeseilanden-partner LSKBB om
de boeren te helpen bij de kweek,
verwerking en verkoop van hun
rijst. De door de zon getaande
Cipto Mulyatno is de leider van de
boerenvereniging van Dinglo, een
idyllisch dorp niet ver van Solo. We
staan in een rijstveld en hij strijkt
met zijn rechterhand door de groe-
ne rijstplanten. 'Wij hebben altijd
rijst gekweekt hier. Vanaf de jaren
zeventig weliswaar met behulp van
kunstmest en pesticiden.'
Cipto heeft geen goed woord over
voor pesticiden. 'Ze zorgden voor
hogere productiekosten en het land
werd droger. Bovendien ontwik-
kelde ik astma na het sproeien. Ik
heb zelfs eens een soort epilepti-
sche aanval gehad, waarschijnlijk
door dat gif in te ademen. Neen,
ik gebruikte geen masker of ande-
re bescherming.' Over de biorijst
niets dan goeds. 'We fabriceren ons
eigen bestrijdingsmiddel volgens
een traditioneel recept. Er worden
onder andere tabaksbladeren in
verwerkt. We vervaardigen ook
onze eigen meststof met koeien-
mest en compost. De productivi-
teit van het land is verhoogd, we
krijgen een betere prijs voor onze
rijst en de smaak is ook beter. Ik
zou het aan elke boer aanraden.'
In zijn woonkamer toont Cipto me
het analyseverslag van een univer-
sitair labo, waaruit blijkt dat de
grond 0,0 % pesticiden bevat.
<
 Foto: Jelle Goossens

Die ochtend in de rijstcoöperatieve. Alle rijst is bestemd voor de restau- Klant Usmani Haryanti en winkeluitbaatster Sri Mulyanti: 'Wij koken al-
rants van Kentucky Fried Chicken van Centraal-Java. Zestig mensen zijn leen nog met biorijst. De prijs valt best mee: 6.500 roepi, slechts 1.000
voltijds bezig met het sorteren en verpakken van de rijst. Ze verwerken roepi (0,7 eurocent) duurder dan de gewone rijst.'
vijf ton per dag.

Directe verkoop
In de rijstbusiness blijft van
oudsher veel geld kleven aan de
handen van tussenpersonen en
groothandelaars. Om een betere
onderhandelingspositie te verkrij-
gen, verenigden de boeren zich
in een organisatie die de rijst in
het groot verkoopt of rechtstreeks,
zonder tussenpersonen. Zo wordt
de biorijst van Dinglo buiten de
rijstmarkt van Solo om verkocht
aan de kleinhandel, aan de fast-
foodketen KFC (Kentucky Fried
Chicken) en aan consumentengroe-
pen. Met name die laatste blijken
een slimme zet in de marketing
van de rijst. Aris van de LSKBB
heeft een ontmoeting belegd met
de vrouwen van blok 3, een buurt
die hij omschrijft als een lower
middle class-wijk van Solo. Al twee
jaar komen deze vrouwen geregeld
samen om rijst in te slaan die hier
rechtstreeks door de boeren wordt
geleverd. Onder leiding van Yayuk
praten ze over de kwaliteit van het class-vrouwen kopen hun biorijst
aangeboden product. Deze vrou- liever in de supermarkt, waar hij
wen zijn uitgegroeid tot bewustere dubbel zoveel kost maar in een
consumenten, die zich vragen stel- mooiere verpakking zit. Ook al
len over de gezondheidsimpact van weten ze maar al te best dat het
niet-biologisch geteelde produc- om exact dezelfde rijst gaat.'
ten. En wat nog belangrijker is, ze
steken met hun enthousiasme hun
buren aan die op hun beurt de rijst
van de boeren van Dlingo leren
appreciëren.
'Deze dames zijn onze beste klan-
ten', zegt Aris. 'De upper middle

>
Koninklijke ontvangst in Timor
Weet u hoe ons Belgisch vorsten-
paar zich voelt als het ergens in
een ver buitenland plechtig wordt
ontvangen? Ik wel, want ik ben in
Timor geweest. Vanuit de hoofdstad
Kupang reden plaatselijk medewer-
ker voor Vredeseilanden Hengki,
vertaler Martho en ik vier uur
oostwaarts over de enige kronke-
lige hoofdweg die deze uithoek van
Indonesië rijk is. Vanuit het slape-
rige Kefa (voluit Kefamenanu) was
het nog eens een uur rijden over nog
kronkeliger en nog slechtere wegen,
naar de dorpen Sunsea, Kaenbaun
en Benus. Dorpen waar geen toerist
ooit komt en waar de tradities en
de gastvrijheid nog hoog in het
vaandel worden gedragen. Wanneer
ik uit de jeep stap, staan oude
mannen en kinderen in klederdracht
te dansen en te zingen. Ze zwaaien
met zwaarden en hebben een touw
met belletjes aan hun onderbe-
nen gebonden. Na het zingen en
dansen roepen de dorpsoudsten me
verwelkomingen toe en omhangen
twee jonge vrouwen me plechtig
met een voor de gelegenheid gewe-
ven sjaal. Ook Hengki, de mensen
van YMTM en vertaler Martho valt
deze eer te beurt. Ik mag speechen
en moet als eerste eten. Het hele
dorp is op zijn paasbest gekleed
om dat mee te maken. De dorps-
verantwoordelijke is er, de hoofd-
onderwijzer, het kleinste grut en
de oudste besjes, die mijn rechter-
hand zacht vastnemen en naar hun
lippen brengen. Schoolkinderen, in
perfect uniform gestoken, spelen
een ontroerend tweestemmig wijsje
op hun bamboefluiten. En ik, ik
onderga het zoals het een goede
gast betaamt. Minzaam glimla-
chend, dankbaar voor de te grote
eer, ontroerd en genietend.
Deze mensen schijnen niet te
willen beseffen dat ik slechts een
boodschapper ben die verslag
komt doen van hun steile klim uit
de armoede. Ik sus mezelf met de
gedachte dat ze in mij een verte-
genwoordiger zien van de mede-
werkers van Vredeseilanden en van
de vele duizenden mensen die elk
jaar Vredeseilanden steunen, de
organisatie die hen de kennis heeft
gegeven om zelf hun potentieel te
realiseren. Het potentieel van hun
akkers, die dankzij de nieuwe land-
bouwtechnieken een veelvoud ople-
veren van vroeger. En hun eigen
potentieel, als je ziet hoe mannen
en vrouwen die niet lang op de
schoolbanken hebben gezeten
toch uitgebreid en vlot antwoorden
op de vragen die ik hen stel. 'We
hebben voor onszelf leren opkomen
en in publiek leren praten,' vat een
boer het samen.
Na mijn bezoek komt het hele dorp
me een hand geven. Ik schud tien-
tallen handen, glimlach, wuif. De
jeep voert me over stoffige wegen
vol putten naar het volgende dorp,
waar ik opnieuw koning voor een
dag mag spelen. Wat een geweldige
job heeft onze koning toch.
<
 Rogier Eijkens
over de ommezwaai
van Vredeseilanden
De Nederlander
Rogier Eijkens is sinds
anderhalf jaar country
representative van VECO
Indonesië, zeg maar de
plaatselijke directeur
van Vredeseilanden. Hij
werkte eerder al (onder
andere) in Indonesië.
We praatten met hem
over de veranderingen
die VECO Indonesië, net
als de andere afdelingen
van Vredeseilanden,
momenteel doormaakt.
Als we stellen dat jullie van
productiegericht naar marktge-
richt evolueren, is dat dan te
kort door de bocht?
We blijven nog steeds landbouw-
gericht, dat zit in onze roots.
Voorheen waren we vooral bezig
met het verbeteren van produc-
tie en kwaliteit en het orga-
niseren van boeren. Nu is op
Vredeseilanden-niveau beslist dat
we meer aandacht willen besteden
aan de keten van de producten
die we uitkiezen: van verpakking,
vermarkting, tot aan de consu-
ment.
Hoe gaat dat dan precies in zijn
werk?
We hebben een negental produc-
ten geselecteerd, waaronder rijst,
cacao en koffie, waarvan we
per product een analyse maken.
Een keten definiëren wij als een
bepaald product in een bepaalde
regio. Hoeveel wordt er gepro-
duceerd, hoe liggen de prijzen,
hoeveel krijgt de boer? Met die
analyse in handen kunnen wij
vanuit VECO vaststellen wat we
zouden willen bewerkstelligen
in die keten, uitgaande van de
positie van de familieboeren.
Sommige verbeteringen kunnen in
de productie plaatsvinden, maar
>
altijd in functie van de keten. Deze
analyse wordt steeds gemaakt in
een multi-stakeholder-overleg,
waarbij zowel boeren, lokale NGO's
en handelaars op verschillende
niveaus betrokken zijn. Zo spreken
we af wie wat gaat doen om de
keten te versterken.
Voor alle duidelijkheid: VECO
werkt niet rechtstreeks met de
boeren. Of toch?
Twintig jaar lang vonden we het
de beste aanpak om lokale NGO's
te ondersteunen. Zij hebben de
netwerken, de capaciteiten en de
middelen om de boeren te berei-
ken. Lange tijd was het zo dat er
geen lokale boerenorganisaties
bestonden. Dat is de laatste vijf,
zes jaar veranderd waardoor we nu
meer mogelijkheden zien om met
boerenorganisaties te werken. We
moeten daar wel voorzichtig in
zijn: ze moeten een zekere rijpheid
bereikt hebben. Je kan ook niet
zomaar met een grote zak geld
afkomen, dan maak je het kapot.
Tegelijk blijven NGO's belangrijke
partners voor ons, die als service-
verleners voor boeren functione-
ren.
De boerenorganisaties krijgen
geen geld. Wat dan wel?
Momenteel krijgen ze geen geld,
maar we bekijken wat de beste
strategie is voor de toekomst. Geld
geven voor een concreet project,
een training, een workshop of de
inrichting van een kantoor zal in
de toekomst wellicht mogelijk
zijn. Waar het ons om te doen is,
is dat producentenorganisaties
sterk worden, dat ze een betere
positie krijgen om te onderhande-
len, gemakkelijker met handelaren
kunnen overleggen en hun produc-
ten tegen een betere prijs kunnen
vermarkten.
Komt ondanks de aandacht voor
de markt de voedselzekerheid
voor de boeren nog altijd op de
eerste plaats of niet?
We mogen voedselzekerheid niet
Rogier Eijkens: 'Als boeren hun producten gezamenlijk op de markt
aanbieden, kunnen ze een betere levensstandaard bereiken.'
uit het oog verliezen, maar ze
komt niet langer op de eerste
plaats. Het gaat om een vorm van
diversificatie. Naast de cacao die
een boer kweekt om aan inkom-
sten te geraken, moet hij natuur-
lijk zorg blijven dragen voor zijn
eigen groentenveldje waar hij rijst,
maïs, casava en andere belangrijke
Indonesische voedingsgewassen
kweekt. We hebben gekozen voor
de voedselketen om via een hoger
inkomen de boeren een betere
levensstandaard te garanderen. Ik
ben er zeker van dat dat met een
aantal producten ook zal lukken.
Boeren die door jullie gesteund
worden, doen per definitie aan
duurzame landbouw. Waarom
niet radicaal de kaart getrokken
van biolandbouw?
Duurzame landbouw is een
uitgangspunt van Vredeseilanden,
dus ook van ons. Biologische land-
bouw betekent certificering volgens
internationale standaarden. Daar
komt heel wat bij kijken en het
is ook heel duur. In Indonesië
bestaat er nog geen internationaal
erkend label. Bovendien is het niet
altijd mogelijk om helemaal orga-
nic te werken. We zetten wel zelf
een controlesysteem op om zeker
te zijn dat de productie duurzaam
is, onder andere via een systeem
van interne controle.
Betekent een nieuwe aanpak dat
de vorige heeft gefaald of niet
goed genoeg heeft gewerkt?
In de bijna twintig jaar dat we in
Indonesië actief zijn, hebben we
heel wat bereikt. In het midden
van Flores zie ik overal terrassen,
gemaakt om vruchtbare grond
en water vast te houden. Daar is
Vredeseilanden (destijds nog Fado)
een van de initiators geweest. Zo
is de landbouwproductie verbeterd.
In Flores en op Timor zijn NGO's
versterkt en hebben ze capaci-
teiten ontwikkeld om boeren te
helpen. Ik zie de nieuwe aanpak
meer als een proces, een logische
nieuwe stap. Het sluit ook aan bij
de evolutie in de hele ontwikke-
lingssector en, niet te vergeten,
bij de vraag van de donoren.
Slash and burn
Het noordelijke deel van centraal Timor is een van de droogste en
meest onherbergzame gebieden van Indonesië. De meeste boeren
hier kennen slechts één manier om aan landbouw te doen: slash and
burn (kappen en platbranden). In deze bergachtige streek kappen
boeren net als hun voorvaderen de begroeiing op een bergflank, die
ze vervolgens in brand steken. De zo gecreëerde akkers zijn goed
voor één oogst, het volgend seizoen moet een andere bergflank eraan
geloven en kan de eerste zich herstellen, wat jaren duurt. Het is een
arbeidsintensieve manier van werken die te weinig resultaat ople-
vert. De brandlucht die ermee gepaard gaat doordringt heel Timor.
Bevorderlijk voor de longen en het milieu is slash and burn niet. Voor
de portefeuille van de boeren evenmin.

<
 Nieuwe landbouwmethoden in Timor
Meer dan twintig jaar geleden ontdekte een aantal studenten van de landbouwfaculteit van Kupang dat de boeren
uit de droogste streek van Timor niets wisten over de inzichten waar hun cursussen bol van stonden. Nadat hij
was afgestudeerd, ging Vincent Nurak tussen de boeren wonen en leerde hen terrassen aan te leggen, organische
meststof gebruiken en langetermijngewassen als bananen, ananas en kokosnoten te telen. Vandaag is Vincent de
directeur van YMTM, een organisatie die boeren uit zestig dorpen in Flores en Timor landbouwtechnieken aanleert
– en veel meer dan dat. Nog altijd moeten zijn veldwerkers eerst een jaar tussen de boeren wonen.

Sunsea werken de boeren samen om Een toename van vijftig procent

Mama Mingas en de eerste vrouwelijke dorspverantwoordelijke van
Sunsea. Moderne landbouwmethoden en een actieve rol van de vrouw
op het veld zorgen voor een verbetering van de positie van de vrouw.
In het dorp Kaenbaun is YMTM
sinds elf maand actief. De boeren
legden er in groep terrassen aan
en plantten pinda's, de best denk-
bare cash crop in dit droge gebied.
De boeren blijven elk jaar dezelfde
akkers bewerken en hebben de
tijd van kappen en platbranden
definitief achter zich gelaten,
behalve om nieuwe landbouw-
grond te veroveren. Na minder dan
een jaar is het aantal geoogste
ananassen verdubbeld. Ook met
de pinda-oogst gaat het uitste-
kend. 'Vroeger verkochten we onze
producten individueel en werden
we bedrogen,' klinkt het. 'Nu
wachten we met verkopen tot de
prijs het hoogst is en verkopen we
onze noten samen.' Van de meer-
opbrengst kochten de boeren vee
en betaalden ze onderwijs voor
hun kinderen. 'Maar het meeste
geld gaat naar feesten', lacht een
van de mannen van Kaenbaun.
Vrouwen en landbouw
De rol van de vrouwen in de dorps-
gemeenschap onderging onder-
hun op terrassen gekweekt fruit en in één klap. De eerste pinda-
groenten aan de man te brengen. oogst, geraamd op vijf ton, wordt
Boerin Elisabeth Obe – de zus van verwacht in april. 'Volgend jaar
Mingas – staat te glunderen tussen willen we er nog eens 20 ha bij',
haar welig tierende planten. 'Alle zegt Severius.
buren zijn nu gemotiveerd om Hoe zit het met het zelfbeeld van
terrassen aan te leggen. Ze komen de inwoners van Benus? 'Voor
van andere dorpen om naar ons YMTM kwam deden we hier ook
te kijken, soms zelfs van andere goed werk', zegt Severius. 'Maar
eilanden.' Het recept is eenvoudig het was niet altijd even effectief.
maar doeltreffend: terrasbouw en Met een groep boeren kan je veel
koeien- en geitenmest zorgen voor meer bereiken dan als individu.
twee oogsten per jaar. We stellen elke week duidelijke
targets met onze groepen en doen
De pinda's van Benus alles om die te halen.' De terras-
Het kan nog beter. In Benus is sen blijven overigens individu-
YMTM al vijf jaar actief en dat is ele eigendommen. Na het in groep
eraan te zien. Lokaal boerenleider zaaiklaar maken van de gronden,
Severius lacht zijn tanden bloot, onderhoudt en oogst elke familie
rood van het kauwen op betelnoot. zijn eigen veldje. Alles is op voor-
We staan bovenop een heuvel hand eerlijk verdeeld, verzekert
waarop 129 families op een maand Severius me. De verkoop gebeurt
tijd 15 ha hebben toegevoegd aan opnieuw gezamenlijk, maar ieder-
tussen een grondige verandering, het bewerkbare land van het dorp, een ontvangt geld in verhouding
vertelt Rigardis Timo. 'Wij zijn blij dat tot voor kort 30 ha bedroeg. tot zijn eigen oogst.
dat we nu betrokken zijn bij het
werk op het land. Wij willen onze
mannen helpen en niet langer thuis
bij de potten zitten, zelfs niet als
we een baby hebben. De mannen
zijn ons dankbaar, want zij moeten
niet meer zo hard werken', lacht
ze. 'Mannen krijgen minder macht.
De helft van de hoofden van onze
landbouwgroepen is trouwens
vrouw.'
Vrouwenemancipatie – genderbe-
wustzijn heet dat tegenwoordig
– is een constante in de projec-
ten waarin YMTM betrokken is. De
goede werken van Vincent Nurak
vormden ook een belangrijke
inspiratie voor Mingas Obe, sinds
1992 actief met An Feot Ana, wat
staat voor 'kleine meisjes komen
naar voor en spreken.'
'De eerste keer dat ik met vrouwen
naar een workshop trok, kwam een
man me zeggen: “Als mijn vrouw
iemand anders leert kennen, zal
ik je vermoorden”', vertelt mama Rigardis Timo: 'Mannen zijn tevreden dat wij ook meewerken op het
Mingas. In haar geboortedorp veld, dan moeten zij minder hard werken.'

> 10
Dat ze in Benus pinda's kweken
is niet nieuw, dat ze er wat aan
verdienen wel. Pinda's maken
samen met maïs het hoofdbe-
standdeel uit van de voeding in
deze streek (een verademing na
de vele witte rijst op de meeste
plaatsen in Indonesië). Met de
grond die elke familie sinds 2002
bezit, kunnen er genoeg pinda's
geproduceerd worden om ze buiten
het dorp te verkopen. Door via de
boerenassociatie pinda's te verko-
pen, is de prijs gestegen van 5.000
roepi per kilo naar 9.000 roepi.
Tussenpersonen komen er niet meer
aan te pas, de associatie verkoopt
rechtstreeks aan de handelaars, die
hun pinda's zelf in het dorp komen
ophalen. De boeren die vroeger
geld moesten lenen van de hande-
laars en zo in een nog afhankelijker
positie kwamen te staan, vormden
ondertussen samen met 16 andere
dorpen een bank die hen geld kan
voorschieten als dat nodig is.

Eerlijke prijzen zijn beter

voor iedereen
In tegenstelling tot wat je
misschien zou verwachten, ontha-
len handelaars deze evolutie niet
noodzakelijk op tandengeknars.
In Kefa ontmoet ik Haji Hamsah,
die sinds 2006 zaken doet met de
boerenassociatie. Zijn er voor hem
eigenlijk voordelen aan het feit dat
Petrus. 'Ik verdien een miljoen roepi (77 euro) per week met pinda's. Mijn zoon Lucianus heeft dankzij dat
Lees verder op pag. 12 geld kunnen studeren aan de universiteit.'

Martho, een ongewone leraar

'Op een dag schreef ik “Prostitutie”
in grote letters op het bord. Mijn
leerlingen van 15, 16 jaar praatten
honderduit over de pro's en contra's
en er ontspon zich een hevig
debat. Achteraf kwamen sommige
ouders klagen dat ik het met hun
kinderen over prostitutie had
gehad. Een andere keer verplichtte
ik mijn leerlingen te voet naar huis
te gaan en alles op te schrijven
wat ze zagen of meemaakten. Ook
dat vonden sommige ouders niet
kunnen.'
Martho, mijn tolk in Timor, houdt
van provoceren maar hij is ook
een man met een missie. In het
dagelijkse leven werkt hij als
leraar Engels in een privéschool in
Kupang, de hoofdstad van Timor.
Hij heeft het niet begrepen op
de manier waarop de meeste van
zijn collega's met hun leerlin-
gen omgaan. 'Zij gaan te veel uit
van de gedachte dat leraars alles
weten en dat kinderen moeten
zwijgen en stilzitten. Indonesische
kinderen zijn bang om fouten te
maken, omdat ze anders worden
uitgescholden voor hond of buffel.
Zo leer je natuurlijk geen taal. Ik
maak in het begin van het jaar
duidelijk dat wie niets zegt geen
punten krijgt en wie veel spreekt
het maximum.'
Niet dat die punten op alle scho-
len zo belangrijk zijn. Dankzij een
merkwaardige gedachtekronkel
heeft de overheid volgens Martho
beslist dat iedereen mag overgaan
naar het volgende jaar. Als je niet
slaagt voor je eerste examens,
komt het bij de herexamens wel in
orde. Het gevolg is dat leerlingen
in overheidsscholen hun huiswerk
niet maken en hun lessen niet
leren. Met als resultaat dat elke
Indonesische leerling weliswaar
een diploma behaalt, maar dat dit
niet noodzakelijk betekent dat hij
of zij ook iets kan. Het systeem
levert een indrukwekkend aantal
lege dozen af.
'Ga je dat allemaal zo opschrij-
ven?' Voor het eerst zie ik twijfel
in de ogen van beroepsprovoca-
teur Martho. Hij weet nochtans
waarover hij het heeft. Om zijn
masters diploma aan de Britse
universiteit van Birmingham te
behalen, is hij bezig met een gron-
dige studie van het Indonesische
onderwijs­systeem. 'Maar er is toch
een verschil tussen een disserta-
tie en een artikel dat ook in het
Indonesisch zal worden gepubli-
ceerd', zegt hij. 'Veel mensen zullen
vinden dat ik een nestbevuiler ben,
dat ik mijn land in verlegenheid
breng. Slechts zeer weinigen zullen
stilstaan bij de inhoud en de impli-
caties van mijn analyse.'
Als Indonesië echt gelooft in de
toekomst, dringt een grondige
hervorming van het onderwijs
zich op. Martho stelt zich bij deze
kandidaat.

11 <
 de boeren zich hebben verenigd en
zo een betere onderhandelingspo-
sitie hebben bereikt? 'Toch wel.
Dank zij de associatie verlies ik
geen tijd meer om rond te rijden
en overal producten op te pikken.
De boeren maken bovendien een
betere selectie van de pinda's,
de kwaliteitscontrole moet niet
langer door mijn mensen gebeuren.
Tenslotte: als de boeren er beter
van worden, hebben ze meer geld
dat ze vervolgens in mijn winkel
kunnen spenderen.' (lacht) Zijn er
ook nadelen? Haji denkt even na.
'Sinds ik alle pinda's tegelijk moet
kopen, heb ik soms niet genoeg
geld om de producten in één smak
te betalen. Misschien kan YMTM
mij een lening aanbieden?'
Techniek wordt wet
Toen Vincent Nurak 23 jaar gele-
den tussen de boeren ging wonen
om hen nieuwe technieken aan te
leren, vond de overheid dat maar
verdacht. Tot het districtshoofd
in 1994 het droogste gebied uit
zijn jurisdictie bezocht en er tot
zijn verbazing groene planten zag
groeien. Sindsdien ontstond er een
verstandhouding tussen Vincent
en de overheid, die zijn organisa-
tie begon te steunen. Momenteel
is het districtshoofd bezig om de
aanpak van YMTM in een wet te
gieten, vertelt ingenieur Primus
Siribein, hoofd van de afdeling
landbouw van het district TTU
De boeren van Benus. Boerenleider Severius en zijn boeren poseren op een deel van de 15 hectare die ze zonet zaaiklaar hebben gemaakt. Zo heb-
ben de boeren van Benus hun bewerkbaar land met de helft uitgebreid. Na de oogst in april en mei zal elke familie zijn inkomen met vijftig procent
zien stijgen. Volgend jaar willen de inwoners van Benus nog eens 20 ha bewerkbaar maken. 'We gaan door tot we de grenzen van ons dorp hebben
bereikt', zeggen ze vastberaden.
> 12
(Noord Midden Timor). 'We willen op pinda's in te zetten, wil ik nog markt. Ik ben er trouwens van
de slash and burn-techniek wette- weten. Primus Siribein is overtuigd overtuigd dat we de opbrengst nog
lijk verbieden, zodat boeren alleen van niet. 'Volgens Indofood levert kunnen opdrijven van 500 kilo per
nog aan permanente landbouw dit district de beste kwaliteit hectare tot 800 kilo per hectare,
doen.' Maar een aloude mentaliteit pinda's. Indonesië importeert nog uiteraard uitsluitend met organi-
verander je niet van de ene dag op steeds pinda's uit andere landen. sche meststof.'
de andere, weet Primus. Daarom Er is dus nog veel ruimte in de
worden boeren verplicht om het
land dat ze platbranden en culti-
veren in terrasvorm achter te laten
en er het volgende jaar langeter-
mijnplanten op te cultiveren. Het
jaar daarop kunnen ze dan een
volgend stuk kappen, platbran-
den en in terrassen omvormen. Op
termijn wordt zo alle bewerkbaar
land ontgonnen en sterft de slash
and burn-techniek langzaam maar
zeker uit. De dienst van Primus
voorziet in begeleiding en work-
shops voor de boeren.
De samenwerking tussen de over-
heid en YMTM is een lichtend
voorbeeld voor heel Indonesië, in
feite voor de hele wereld. Waarom
lukt hier wat elders zo moeizaam
lijkt? 'We hebben dezelfde missie
en visie, we zijn met hetzelfde
bezig en verdelen het werk onder
elkaar,' zegt Primus. 'YMTM zal ooit
uit deze dorpen wegtrekken en dan
moeten wij ervoor zorgen dat het
programma verder loopt. Vanuit
Jakarta wordt dit programma met
aandacht gevolgd. Het departe-
ment landbouw is het erover eens
dat dit systeem het beste is voor
alle droge, bergachtige gebieden.'
Is het niet gevaarlijk om zo zwaar Severius lacht zijn tanden bloot, rood van het betelnoot kauwen.
 DRIE INDONESISCHE PIJNPUNTEN
Vrouwen, rijst
en de landbouwindustrie
Dwi Astuti is de directeur van
Bina Desa, een organisatie die
zich bezighoudt met voedselzeker-
heid, de situatie van de boeren
en de landhervorming. Ze maakt
een kritische analyse van de
Indonesische voedselsituatie, die
gekenmerkt wordt door monocul-
tuur en afhankelijkheid van het
buitenland. Ze is ervan overtuigd
dat Indonesië zich dringend moet
ontworstelen uit de greep van de
voedselindustrie en zijn hybride en
genetisch gemanipuleerde zaden.
Dat Indonesiërs dag in dag uit rijst
eten, vindt iedereen heel gewoon.
Toch is dat niet altijd zo geweest,
stelt Dwi. 'Veel problemen van
Indonesië gaan terug op over-
heidsbeslissingen uit het verle-
den. De overheid heeft het pad
geëffend naar de voedselcrisis.
De zogenaamde groene revolutie
van de jaren zeventig veranderde
het voedingspatroon. Plots moest
iedereen rijst eten, dat werd van
hogerhand zo beslist. Monocultuur
was het ordewoord. En omdat
niemand ondertussen de lokale rijst
nog wil eten, zijn we nu afhanke- ële rijst op het menu. Toch is Dwi te betalen. Alleen met duurzame reproductief. Het gevolg: vrouwen
lijk van importrijst. Wij willen met Astuti hoopvol gestemd. 'We willen landbouw kan je onafhankelijk van trekken weg en gaan als huis-
Bina Desa dat eetpatroon opnieuw bij boeren, mannen en vrouwen, de voedingsindustrie opereren.' personeel werken in Hong Kong,
veranderen. We willen de mensen de kennis van duurzame land- Ook gendergelijkheid en duurzame Maleisië en Saoedi Arabië. Het
leren opnieuw de lokale producten bouw herstellen. Boeren moeten landbouw gaan hand in hand, weet probleem is niet te onderschatten:
te appreciëren en te eten.' leren opnieuw met lokaal zaad te Dwi.'Vroeger selecteerden de vrou- 2,5 miljoen Indonesiërs werken in
Het lijkt een schier onmogelijke werken. Het is de hoogste tijd. wen de lokale zaden, de patriarchale het buitenland. Negentig procent
taak. Zowat overal in Indonesië Een aantal boeren is zelfs al in groene revolutie heeft dat patroon van hen zijn vrouwen. De gevolgen
staat 's ochtends, 's middags en de gevangenis beland omdat ze veranderd. Vrouwen mochten niet zijn scheidingen en kinderverwaar-
's avonds parelwitte, industri- zaad gebruikten zonder Monsanto langer productief zijn, alleen nog lozing.'

Hoe zou het eigenlijk zijn met... uw tsunamigeld?

Bij de tsunami van december 2004 werd het westen van Indonesië zwaar
getroffen, met name de roerige regio Aceh, waar moslimstrijders een
afscheidingsbeweging hadden gevormd die voor onafhankelijkheid streed.
De tsunami maakte de weg vrij voor een vredesakkoord. Toch bestaan er
nog altijd spanningen in Aceh, zegt Dwi Astuti, die voor Vredeseilanden-
partner Bina Desa ter plaatse was.
Dwi Astuti: 'Door de hulpacties stroomde het geld binnen, zonder rekening
te houden met wat echt nodig was. Wij gebruikten daarentegen weinig
geld, en deden alles op maat van de plaatselijke bevolking. De huizen
moesten van nul worden heropgebouwd, maar dat was in feite heel goed-
koop. Andere NGO's bouwden luxevilla's, waar vandaag niemand in woont.
Wij betrokken de inwoners bij de heropbouw, bouwden zelf dertig huizen
en vroegen de overheid voor de rest te zorgen. Bovendien brachten we
de overlevers het concept duurzame landbouw bij. Vandaag verbouwen zij
fruit en groenten. De solidariteit groeit en het vertrouwen neemt toe. De
enige reden waarom er tegenwoordig nog spanningen opduiken in Aceh is
omdat er pubs zijn voor de expats, bier, dure auto's van de expats en nog
steeds te veel geld.'

13 <
 Vredeseilanden-medewerker Steff Deprez

'Wij hebben geen klassieke donorrol tegenover onze partners'

Industrieel ingenieur Steff Deprez
is sinds twee jaar advisor lear-
ning and knowledge sharing bij
de Indonesische afdeling van
Vredeseilanden. In die hoedanig-
heid is hij nauw betrokken bij het
omturnen van Vredeseilanden van
een op landbouwproductie gerich-
te NGO naar een organisatie die
boerenorganisaties ondersteunt
van bij het productieproces tot en
met de afzet van hun goederen.
'We hebben te lang enkel in de trai-
ning- en workshop-mode gewerkt,
daar onze projecten op afgerekend
en te weinig gekeken naar het
resultaat', zegt hij. 'We leren nu
de productieketen in zijn geheel
te bekijken. We moeten ervoor
zorgen dat we onze producten
goed begrijpen. Naast landbouw-
experten hebben we ook marke-
tingexperten nodig. Met onze
nieuwe collega Alfons hebben we
nu zo iemand in huis.'
Hoe zit het volgens Steff met
voedselzekerheid voor de boeren, moslims bidden op hun matjes en een boeddhiste bij: toen waren
het aloude uitgangspunt van de christenen vieren hun feest- bijna alle wereldgodsdiensten hier
Vredeseilanden? 'De verworven- dagen. Vroeger hadden we er nog vertegenwoordigd.'
heden uit het verleden blijven
bestaan. De investeringen in
rijstopslag blijven hun vruchten
afwerpen. Trouwens, onze part-
ners zijn mondig genoeg om op
eventuele negatieve effecten van
de nieuwe strategie te wijzen. Wij
zitten niet in een klassieke donor-
rol, maar in een partnerschap dat
al bijna twintig jaar duurt.'
Ik vertel Steff dat ik gefascineerd
ben door de diversiteit en de
tolerantie die ik merk op Bali en
later ook op Java aan den lijve zal
ondervinden. Hij troont me mee
naar het grootste hindoe-huisal-
taar van het hoofdkantoor. Zoals
elk buitenaltaar op Bali wordt het
tegen regen en zon beschermd
door een parasolletje. 'Iedereen
doet hier op kantoor zijn ding',
zegt Steff. 'De hindoes offeren
dagelijks aan de huisgoden, de Steff bij het hindoe-altaar van het VECO-kantoor.

Rijden in Indonesië:
het recht van de snelste
Na tien dagen mijn ogen uitge- werker Steff, die Bali met een weinig getoeterd, vind ik.'
keken te hebben begin ik een Honda doorkruist, heeft het me de Tien dagen later, na drie eilanden
beetje gewoon te worden aan de eerste dag al uitgelegd: 'Je moet te hebben doorkruist, heb ik drie
Indonesische verkeersregels en de alleen kijken naar wat er voor je verkeersongelukken gezien (op het
ongeschreven en uiterst buigzame gebeurt, dat doet iedereen. Alles in eerste gezicht zonder zwaargewon-
geplogenheden van de mobiele acht genomen gebeuren hier weinig den of doden) en duizenden keren
Indonesiër. Vredeseilanden-mede- ongelukken. En er wordt hier ook horen toeteren. Ik verdenk Steff
van grote gewenning. Dit kan ook
de vele verkeersboetes verklaren
die hij bij zijn bezoeken aan België
schijnt te verzamelen.
De Indonesiche verkeersregels
zijn als volgt samen te vatten. Go
with the flow. Men rijdt hier links
– meestal toch, een spookrijder op
een brommertje is niet echt iets
waar je van opkijkt. Brommertjes
kunnen je langs alle kanten voor-
bijschieten, auto's eigenlijk ook.
Probeer indien mogelijk in het
midden van de weg te rijden. (De
meeste wegen zijn een- of twee-
vaksbanen en aan de rand van
de weg bevinden zich brommers,
voetgangers, eetstalletjes, benzi-
Brandstofverkoper langs de weg in Timor. De brandstofschaarste leidt tot neverkopers en zittende mensen
verkoop per liter, meestal aangelengd met kerosine. die 's avonds de warmte van het
asfalt opzoeken. Probeer hen te
vermijden.) Neem bij het links of
rechts afslaan altijd de binnen-
bocht. Gebruik je toeter bij alles
wat je inhaalt. Gebruik 's nachts je
grootlichten als je een tegenligger
ziet opduiken. Voldoende afstand
houden is voor mietjes. Inhalen
kan overal, ook over de doorlopen-
de witte lijn, zolang je maar net
voor je je tegenligger passeert min
of meer terug op je rijvak bent.
Lichten 's nachts zijn handig, maar
niet echt nodig. Een toeter, wat
wielen en een motor volstaan.
Het klinkt gevaarlijker dan het
er in de praktijk aan toegaat.
Manoeuvres gebeuren immers niet
bruusk, maar geleidelijk. Je duwt
de andere bestuurders zachtjes een
beetje opzij om je doel te berei-
ken. Zij doen hetzelfde met jou.
Maar de belangrijkste regel lijkt
me de volgende. De snelste heeft
altijd gelijk: als je niet tijdig kan
inhalen, had je maar een sneller
vervoermiddel moeten kopen.

> 14
Groenten uit Bali
Op Bali steunt Vredes­
eilanden de organisatie
Bali Organic Agriculture
(BOA), een vereniging van
500 bioboeren. Ik praatte
met bezielster Niluh Kar-
tini en een blije bioboer.
De landbouw op Bali honderd
procent biologisch maken, dat is
het ultieme doel van Niluh Kartini,
een doctor in de landbouwweten-
schappen die samen met haar man
een bioboerderij runt en het groot-
ste deel van haar tijd besteedt aan
BOA. 'Sommige Balinese boeren
zijn al twintig jaar bezig met bio',
vertelt ze. 'Voor hindoes is natuur-
bescherming erg belangrijk. Het
zit in onze cultuur ingebakken.
We hebben ook zuivere producten
nodig om aan onze goden te offe-
ren. Boeren beseften bovendien
dat de conventionele landbouw
een slechte impact had op het
milieu. De grond werd te droog,
sommige diersoorten stierven uit
en de gezondheid van de mensen
ging erop achteruit.'
Bali telt vier miljoen inwoners,
waarvan 80% boer is. Vijfhonderd
bioboeren op een totaal van meer
dan drie miljoen, het lijkt bijzonder
weinig. Maar Niluh is vastberaden.
'Ooit zal het lukken om heel Bali
organic te maken. De BOA heeft
uitstekende contacten met dorps-
oversten en religieuze leiders. Die
laatsten moedigen mensen aan om
geen fruit te offeren dat bespoten
is.'
Balinese biorijst
Rond de rijstvelden van het dorp
Mangesta die we samen bezoeken
klinkt het bekende succesverhaal.
Sinds 2005 zijn de boeren onder
leiding van Nengah Suarsana bezig
met biorijst. 'Pesticiden gebruik-
ten we sowieso al niet omdat
hier geen plagen voorkomen',
zegt hij. 'Langzaam schakelden
we van chemische meststof over
op organische. Het resultaat was
een meeropbrengst van 1,2 ton
per hectare.' De rijst die ze nu met
96 boeren samen verkopen, brengt
hen dubbel zoveel op als voorheen.
Door het werken met biorijst zijn
de boeren zelf ook bewuste consu-
menten geworden. 'We koken thuis
altijd met biorijst', zegt Nengah.
'Biorijst heeft meer aroma en blijft
langer goed nadat je hem gekookt
hebt. Ik koop ondertussen ook
geen groenten meer op de markt,
maar plant ze liever zelf.'
Groenten uit Bali
Groentenboer Ketut Wiantara uit
Pancasari, vlakbij de wereldbe-
roemde Ulun Danu-hindoetem-
pel, is een hoogopgeleide boer:
hij heeft een graduaat economie
op zak. In 2000 schakelde Ketut
over op bio. 'Ik gebruikte vroeger
veel pesticiden en vernietigde het
milieu. Mijn kolen werden er ziek
van en mijn soya te droog. Als ik
sproeide, voelde ik met steevast
misselijk worden. We stopten niet
van de ene dag op de andere met
spuiten. Gaandeweg leerde ik tech-
nieken kennen die in de plaats van
pesticiden kwamen. Nu hou ik de
beestjes weg door te sproeien met
urine van onze koeien waar we via
een natuurlijk proces de ammo-
niak aan onttrekken. We planten
ook geurige kruiden als korian-
der en andere gewassen die de
aandacht van de rupsen afleiden.
Mijn groenten en fruit zijn gezon-
der en de prijs ligt twintig procent
hoger. We leveren aan de catering-
diensten van de luchthaven van
Denpasar, aan restaurants en doen
twee markten per week.'
Ketut is één brok enthousiasme. 'Ik
ben tevreden dat ik bioboer ben.
Het harde werk geeft me voldoe-
ning. Vergeleken met vroeger heb
ik veel minder kosten. Vroeger
hield ik soms niets meer over
omdat ik zoveel geld uitgaf aan
bestrijdingsmiddelen en kunstmest
en mijn producten via een tussen-
handelaar verkocht.'
Ook Ketut is lid van een boeren-
associatie, de Klompok Tani Muda
Mandiri, oftewel de Jonge Kerels
die Zelf hun Plan Trekken. Ze
barsten van de ideeën: 'We willen
meer kapitaal verzamelen, meer
land huren, meer aan marketing
doen, een trainingscentrum opzet-
ten en we zouden met agrotoeris-
me willen beginnen.'
15 <
 VREDESEILANDEN NIEUWS | TIJDSCHRIFT VAN DE VZW VREDESEILANDEN | VERSCHIJNT IN JANUARI-APRIL-JUNI-AUGUSTUS-OKTOBER |
Editie November | jaargang 28 nr. 7 | AFGIFTEKANTOOR 8500 KORTRIJK 1-2E AFD | P108038 | VERANTWOORDELIJKE UITGEVER: Belgie/Belgique
JAN AERTSEN, BLIJDE INKOMSTSTRAAT 50, 3000 LEUVEN
PB/PP
hoofdkantoor Vredeseilanden | Blijde Inkomststraat 50, 3000 Leuven | tel. ++32(0)16/31 65 80 | fax ++32(0)16/31 65 81 | E-mail BC 6712
en website: info@vredeseilanden.be | www.vredeseilanden.be | Rekeningnummer: 000-0000052-52 | vrijwilligerscoördinatoren:
Nationaal Verantwoordelijke vrijwilligers: An Bosmans | Kaulillerweg 147, 3950 Bocholt | Tel 089/77.49.33 | 0496/27.79.17 | an.bosmans@vrede-
seilanden.be | Vrijwilligerscoördinator Regio Antwerpen: Filip Cuypers | Elshage 10, 2850 Boom | tel: 03/844.97.32 | gsm: 0485/57.54.66 | filip.cuy-
pers@vredeseilanden.be | Vrijwilligerscoördinator Regio West-Vlaanderen: Werner Musenbrock | Magerstraat 35, 9050 Gentbrugge | Tel: 09/232.32.49
| gsm: 0474/87.54.49 | Vrijwilligerscoördinator Regio Oost-Vlaanderen: Tina Gallant | tina.gallant@vredeseilanden.be | 0497/46.49.04 |
Vrijwilligerscoördinator Regio Vlaams-Brabant: Hannelore Tyskens | Hannelore.tyskens@vredeseilanden.be | 0494/10.87.43| Vrijwilligerscoördinator
regio Limburg: An Kindermans | Kampweg 48, 3582 Beringen | Tel 0494268765 | an.kindermans@vredeseilanden.be | Voor leerkrachten en
scholen: Bert Wallyn | 016/31.65.80 | bert.wallyn@vredeseilanden.be | TEKSTEN en foto’s: Jan Bosteels | TEKSTCORRECTIE: Jelle Goossens |
hoofdredactie: Nele Claeys Lay-out: theparkinglot.com | Papier: Dit magazine wordt gedrukt op gerecycleerd papier

Ik zit op het strand van Sanur,
Bali (ook wel 'Snore' genoemd
omdat het er zo rustig is)
wanneer zich voor mijn ogen
een vreemd ritueel voltrekt.
Enkele hindoepriesters, vrouwen
en kinderen stappen over de
rotsen van de zeewering met
hun armen vol offergaven. De
rituelen van de hindoes bestaan
uit vele dagelijkse offers aan hun
goden. Alles staat met elkaar
in verband in hun wereldbeeld.
Zo zullen boeren offeren aan de
god van het meer waaruit ze hun
irrigatiewater betrekken. Deze
mensen zijn druk doende om
de zeegod tevreden te maken.
Ze gooien bloemblaadjes, fruit,
bamboemandjes en een hele eend
in het water. Een visser staat
erbij, kijkt ernaar en vist voor
het ritueel goed en wel afgelopen
is de eend uit het water. Hij
gaat er lachend mee vandoor.
Heiligschennis, denk ik. En ik
heb de foto's om het te bewijzen.
De hindoes keren onverstoord
terug, zij lijken het helemaal
niet erg te vinden. Later vraag
ik uitleg aan mijn taxichauffeur
in Bali, de hindoe Nengah. 'Eens
een offer is gebracht, is het niet
belangrijk wat er verder mee
gebeurt', zegt hij. 'Zo lang die
man op het strand de eend niet
pakt voor ze is geofferd, is er
niets aan de hand.'
Het lijken me goede goden die
er geen graten in zien dat wat
aan hen geofferd wordt, meteen
hongerige menselijke magen mag
vullen.

191 landen ondertekenden een akkoord om tegen 2015 de armoede in de wereld te halveren. Voer samen met
de Vlaamse Noord-Zuidbeweging actie om de politici aan hun belofte te herinneren én de lat hoger te leggen.
> 16 www.detijdloopt.be
Armoede moet de wereld uit!