Professional Documents
Culture Documents
1900 lk
radyonun yapl. Elektromanyetik dalgalarn varln 1864 ylnda James Clerk Maxwell ortaya koymutu. Guglielmo Marconiyse dalgalar ilkin 9 m, sonra da 275 m ve 3 kmlik uzaklklara iletmeyi baard. 1901de de Atlas Okyasunun tesine ilk mesajn ulatrd.
1926
Rus bilim adam Vlademir Vernadski, canl srelerin atmosfere katklarn inceledi ve atmosferdeki azot, oksijen ve karbon dioksiksitin canllarca retildiini belirledi. Biyosfer kavramn ortaya atan da Vernadskidir.
1926 ABDli
bilim adam Robert Goddard ilk baarl roket deneyini gerekletirdi. Massachussetse bal Auburn kenti yaknlarnda bir iftlikte gerekletirdii deneyde, Goddardn bir rampadan ateledii sv yaktl roket 30 m ykseldi ve 2,5 saniye havada kalarak 60 metre yol ald.
1911
Norveli kif Roald Amundsen, 14 Aralk 1911 gn kendisine elik eden 4 kii ve 54 kpekle gney kutbuna ulat.
1911 Speriletkenler
kefedildi. Hollandal fiziki Heike Kamerlingh Onnes, belirli artlarda cvann speriletken olduunu buldu. Sonradan iki dzineden fazla elementin ve binlerce metal alamnn da speriletken olabilecei bulundu.
1929 nl
gkbilimci Edwin Hubble, Evrenin geniledii fikrini ortaya att. Hubblea gre Evren, gkadalarn birbirlerinden uzaklama hzlar ile birbirlerine olan uzaklklar arasndaki oran sabit kalacak ekilde genilemektedir.
havada kalan uak sonra sert bir biimde yere indi. Wilbur ve Orville Wright kardeler ayn gn iki uu daha yaptlar. En uzun uu 59 saniye srd 260 mlik bir uzakl at.
1916
Einstein "Genel Grelilik Kuram" olarak bilinen almasn yaymlad. Bu alma bilim dnyasn sarsan grler ieriyordu. Kuramn ngrlerinin deneysel kantlarysa ancak Birinci Dnya Savandan sonra, Mays 1919da Gine Krfezindeki Principe adasnda ve Brezilya Sobralde gerekletirilen Gne tutulmas gzlemleri sonucu elde edildi.
Radyoaktiflik adn verdii kitabn yaymlad. ngiliz fiziki kitabnda, bu konudaki almalarnn sonularn anlatyor ve radyoaktif etkinliin d koullardan etkilenmediini, radyoaktif srelerde kimyasal tepkimelere oranla daha fazla miktarda s aa ktn ortaya koyuyordu. Ayrca bu yaptnda radyoaktif dnm sonucunda kimyasal nitelikleri farkl yeni rnlerin ortaya ktn ileri sryordu.
Karadeliklerin varlna dair ilk varsaym ortaya atld. Alman gkbilimci Karl Schwarzschield, yeterli ktleye sahip cisimlerden ka hznn k hzna yaklaabileceini, bu nedenle dorudan gzlemlenemeyeceklerini kantlamak amacyla, genel denklemlerden yararlanarak karadelik kuramnn temellerini att. ekimlerinden k dahil hibir eyin kaamayaca bu cisimlere karadelik adnn verilmesi yaklak 50 yl sonra olacakt.
1916
1931 Avusturyal
fiziki Wolfgang Pauli, ntrinolarn varl tezini ileri srd. Pauli, ntrinonun varln, radyoaktif beta bozunumuna ilikin varsaymla enerjinin ve momentumun korunumu yasalarnn uyum iinde olmasn salamak amacyla ngrmt. Ntrino ad bu paraca nl talyan fiziki Enrico Fermi tarafndan verildi.
1905 Albert
Einstein, zel grelilik kuramna ilikin "Hareketli Cisimlerin Elektrodinamii" adl makaleyi yaymlad. Bu makale fizikte devrim nitelii tar.
Sonar kullanlmaya balad. Ses dalgalar yoluyla cisimlerin yerini saptayan bu aracn temel ilkeleri Fransz fiziki Paul Langevin tarafndan ortaya atlmt. Gemilerde ve denizaltlarda genel kullanm alan bulan sonar, deniz yolculuklarn daha gvenli kld.
1917
1934 Frederick ve
Irene Joliot-Curie, eitli elementleri polonyum atomundan salnan alfa paracklar (art ykl helyum ekirdekleri) bombardmanna tutarak ilk yapay radyoaktiflii elde ettiler.
Charles Richter ve Beno Gutenberg, deprem ve teki sismik olaylarn byklklerini belirlemek iin bir lek hazrlad.
1925 Alman
fiziki Werner Heisenberg, kuantum mekaniinin matris biimini gelitirdi. Heisenberg tutulduu saman nezlesi nedeniyle dinlemeye ekildii Helgoland adasnda, harmonik olmayan salncda kesikli enerji durumlarnn aklanmasyla ilgili bir problemi zerek atomun kuantum mekaniinin gelitirilmesine ynelik programl aratrlmalarn balangcn oluturdu.
otomobiller yalnzca zenginlerin oyunca olmaktan kp gnlk yaamda kullanlmaya baladlar. Ksa bir sre sonra ilk retim bandn da devreye sokarak seri retime geen ilk firma yine Ford olacakt.
TBTAK
Ocak post/pro
8/4/02 18:47
Page 2
1957 Sputnik-1
uzayda. 4 Ekim 1957de frlatlan Sputnik-1, yrngeye yerletirilen ilk uydu olmu ve uzay an balatmt. Dnya evresinde bir tam dolanmn 96 dakikada tamamlayan Sputnik-1, 1958 ylnda atmosfere girerek yanmt.
1940 Mc Millan ve
Abelson, uranyumu ntron bombardmanna tutarak ilk yapay element olan neptnyumu elde ettiler.
ABD uzay mekii programn balatt. lk uzay mekii olan Columbia 12 Nisan 1981de ilk yolculuuna kt. Columbia aslnda ilk mekik deildi. Uzay yolu adl bilimkurgu dizisine atfen 1977 ylnda yaplan deneme mekii, Enterprise olarak adlandrlmt; ama bu mekik uzaya hi kamad.
1981
1983
Baklk yetersizliine yol aan AIDS (Acquired Imnune Deficiency Syndrome) virs ilk olarak 1983te Paris Pasteur Enstitsnde, 1984te ABDde belirlendi. 1986da Bat Afrikada HIV 2 ad verilen benzer bir virs kefedildi.
1984
1984
1959
Christopher Cockerell ilk hoverkraft yapt. Bir hava yast zerinde yol almak zere tasarlanm bu aralarn hem karada hem de denizde gidebilme gibi bir avantajlar vard. Ne var ki, kullanmndaki baz glklerden dolay hoverkraftlar kendilerinden bekleneni veremediler.
Apple firmas ilk Macintosh bilgisayarlar piyasaya srd. Bu makineler, her eyin grafik olarak zmlenmesinden dolay biliimle kolay uygulanabilirliin badatrlabileceini kantlad. Kullanlan kk ikonlar yardmyla istedii ilemi yapabilen kullanclar, ekran zerindeki imleci, zerinde kk bir dme bulunan "fare" yardmyla ikonlara ulaabiliyorlard. 1988 ylndan itibaren IBM marka bilgisayarlar da benzer bir iletim sistemi olan Windows ve Presentation Ma nager gibi programlarla donatld.
st kuarkn varl deneysel olarak belirlendi. st kuark n grlere uygun olarak +2/3 elektrik ykne sahiptir. Bu kuarkn ei olan alt kuarkn ykyse 1/3tr. n ktlesinin 30 ile 50 milyuar elektronvolt (GeV) arasnda olduu tahmin edilmektedir. Bylece bu kuarkn en byk ktleye sahip olan kuark anlalmaktadr.
1985
karbon-14 testi sonucunda bu maarann M 15 000-13 000 yllarndan kalm olduu anlalacakt.
1961 nsanl
ilk uzay uuu 12 Nisanda SSCB tarafndan gerekletirildi. Kozmonot Yuri Gagarin, Vostok-1 adl uzay aracyla Dnyann evresini 108 dakikada dolat.
Philips firmas ilk kompakt diski (CD) tantt. Aslnda 1979 ylndan beri var olan diskler, balangta yalnzca mzik ve dier sesler iin tasarlanmt. Gnmzdeyse CDler bilgisayar oyunlar, filmler, mzik albmleri ya da bilgisayar programlar gibi birok deiik ama iin kulanlmaktalar.
1987
Paul Crutzen, Mario Molina ve Sherwood Rowlan ozon tabakasnda delik olduunu ortaya koydu. Gneten gelen zararl mortesi nlar szen ozon tabakas, deodorant yapmnda ve soutma sistemlerinde de kullanlan kloroflorokarbon gazlarnn atmosfere karmas yznden en ince olduu kuzey kutbu zerinde delindi.
1989
1989
Amerikan uzay sondas Galileo, uzay mekii Atlantis tarafndan Jpiteri incelemek zere uzaya gnderildi.
Montreal Mc Gill niversitesinden Peter Deutsch, interneti indekslemek iin ARCHI adnda bir ariv yaratt. Bu ariv net zerindeki FTP sitelerini kapsyordu. Bir sre sonra Tim Berners internet zerinde bilgiyi daha rahat datma, kulanclara farkl yerlerde bulunan bir belgeden dierine gemede byk kolaylklar salayan World Wide Webi (WWW) gelitirdi.
1945
ngiliz Arthur C. Clarke, yereksenli uydularn Dnyada birbirinden uzakta yer alan noktalar arasndaki iletiim iin rle (aktarma) istasyonu olarak grev yapabileceklerini gsterdi. Temmuz 1945te Albuquerquete bulunan bir hava ssnde denendi. Ani bir ok dalgas, youn k yaylmas ve scaklk dalgalarnn ardndan gelen mantar eklinde bir duman bu patlamann sonularndand. Bombann aa kard enerji 15 bin ton TNTninkine eitti. Bu denemeden 1 ay sonra Japon kentleri Hiroima ve Nagazakiye atom bombas atld.
1992
Byk patlama kuramnn kantlar bulundu. Lawrence Berkeley Laboratuvarlar ve California niversitesinin ortak yrtt bir projede, George Smoot bakanlndaki
Hubble Uzay Teleskopu uzaya gnderildi. ngiliz gkbilimci Edwin Hubblen adn tayan bu dev teleskop, NASA ve ESAnn ortak projesi olarak yrtlmt. Teleskopun 15 milyar k yl teyi gzleyebilmesi hesaplanmt.
1990
1993
ABD Savunma Bakanl ARPANET (Advanced Research Projects Agency) projesini balatt. 1965 ylnda MIT Lincoln Laboratuvarlarnda ilk kez iki bilgisayar birbirine balanm ve karlkl veri al veriinde bulunmulard. ARPANET projesi kapsamndaysa drt niversitenin bilgisayarlar, aratrma, eitim ve hkmet uygulamalarn yrtmek iin birbirine baland. Hkmet bu projeye balarken olas bir dman saldrs ardndan iletiimin kesilmesi durumunda klasik iletiim yollarna alternatif olaca dncesini tayordu. Bu proje gnmzde kullanlan internetin balangc niteliindeydi.
1969
En yal dinozor bulundu. Arjantinde And Dalar eteindeki Ischigualsto doal parknda bulunan bu dinozorun bir evoraptor olduu akland. 1 metre boyunda, 11 kilo arlnda olduu anlalan bu dinozorun yaklak 225 milyon nce yaad akland. Arka ayaklar zerinde yryen evoraptorlar, etobur canllard.
1946 ABDli
biyokimyac Melvin Calvin, yeil bitkilerin k enerjisini, karbondioksiti ve suyu bymeleri iin gerekli olan bileiklere dntrdkleri fotosentez olayndaki kimyasal tepkimeleri ortaya kard.
1994 1969
21 Temmuzda ABDli astronotlar Neil Armstrong ve Edwin Aldrin Aya ayak basan ilk insanlar oldular. Jpitere kuyrukluyldz arp gzlendi. 4.8 milyon kilometre uzunluundaki kozmik dev kuyrukluyldzn ad, onu kefeden gkbilimcilere atfen Shoemaker-Levy 9du. 16 Temmuzda balayan arpma gnlerce srm ve 21 Temmuzda sona ermiti.
1947 John
Bardeen, W. Brittain ve W. Shockley transistr buldular. Elektrik sinyallerinin ykseltilmesini, denetlenmesini ya da retilmesini salayan bu bulularndam dolay bilim adam 1956da Nobel Fizik dln aldlar. Artk seri halde retilebilen ve daha az yer kaplayan elektronik aletler yapmak mmkndr.
bir grup aratrmac, COBE (Cosmic Backround Explorer) uydusunun evrendeki fon masndaki s dalgalanmalarnn byk patlamadan kaldn kefettiler.
1994
1948 Macar
asll bilim adam Dennis Gabor, holografi dncesini gelitirdi. Mercek kullanmakszn boyutlu bir grnt oluturma yntemi olan holografi, uzun yllar kuramsal olarak kalacak, ancak lazerin icadndan sonra gerekletirilecektir.
Kmr, petrol gibi fosil yaktlarn kullanlmaya balamasndan sonra gsterilen ilginin azald rzgr enerjisi yeniden gndeme geldi. Tm dnyada fosil yakt rezervlerinin snrl ve gittike tkeniyor olmas buna seenek oluturacak enerji kaynaklar bulmay gerektiriyordu. Binlerce yldr insanln mekanik amalarla kulland rzgr enerjisi artk enerji retmek iin de kullanlmaya balyordu.
1970
Amerikan sondas Mariner-9 Mars gezegeni evresinde yrngeye girdi ve yaklak bir yl boyunca gezegenin yzey haritasn kard.
1971
Karadeliklerin varlna ilikin kantlar bulundu. Hubble uzay teleskopunun verilerine gre 52 milyon k yl tede bir karadelik gzlendi. Kardeliklerin varl Albert Einstein tarafndan genel grelik kuram kapsamnda ngrlmt. M87 ad verilen bu karadelik, Einsteinn ngrsnn bir kant nitelii tayor.
1995
1995
1972
lk uzay istasyonu olan Salyut-1 Ruslar tarafndan Dnya yrngesine oturtuldu. Bilimsel gzlem ve aratrmalar yapacak olan Salyut uzay istasyonu, olduka yakn bir yrngeye oturduundan giderek Dnyaya yaklat ve alt ay sonra atmosfere girdi.
1971
Bilim adamlar gezegen sistemine sahip gne benzeri yldzlar kefetti. ki grup gkbilimci ay arayla evresinde gezegenler olan yldzlar buldular. Aslnda 1994 ylnda Gne sistemi dnda da gezegenler bulunmutu. Ne var ki bunlar l yldzlarn, pulsarlarn evresinde dnyorlard. Dnyadan 42 k yl uzaklkta bulunan yeni gezegenlerse gneimiz benzeri yldzlarn evresinde dnyorlar.
ki aya zerinde yryebilen insanslarn en eski rnei bulundu. Prof. Mealakey ve alma arkadalar Kenyann kuzeyinde yrttkleri almalarda Austrolopithecus anemensis adn verdikleri bir insans kalnts buldular. 4,2 ile 3,9 milyon yl nce yaam olan bu insans, trn bilinenden 500 000 yl nce ayaa kalktn gsteriyordu.
1997
lk mikroilemci (Intel 4004) yapld. Bu, zerine 2300 transistr yerletirilmi 7 mm x 7 mm boyutlarnda, kare biiminde silisyum bir plakt. 4 bit deerinde kelime ileme gc vard.
1972
lk mikrobilgisayar retildi. nceki bilgisayarlara gre daha kk olduu, tek bir kullancya hizmet verdii bu bilgisayarlara mikrobilgisayar ad verilmiti. Fransz R2E irketi tarafndan piyasaya srlen bu mikrobilgisayarn ad Micraldi.
1973
bombas, termonkleer bomba ya da H bombas olarak da bilinen bilinen bu bombay Edward Teller gelitirdi.
almasyla eski kuantum elektrodinamik kuramnn kimi zaman anlamsz sonulara yol aan yanlarn da zme kavuturmu oldu. Ayn alanda alan ABDli Julian Schwinger ve Japon Tomonaga Siniiroyla birlikte 1965 ylnda Nobel Fizik dln paylat.
Apple-1 bilgisayarlar piyasada. Apple Inc. firmasndan Steve Woznaik ve Steve Jobsun tasarlad
1975
Amerikan sondas Mariner10 Merkr gezegenine yaklat ve gezegenin yzey haritasn kartt.
1974
Viking uzay sondalarndan yllar sonra Pathfinder, Marsa inen ilk ara oldu. Dnyadan 1996 ylnda frlatlan ara, yaklak 500 milyon kilomtre yol aldktan sonra Marsa "drld." Pathfinder, Vikinlerin kald yerden Mars hakknda bilgiler iletti dnyaya.
Hubble Uzay Teleskopu milyarlarca yeni gkada kefetti. Her gkadann yaklak 50-100 milyar yldz ierdiini syleyen gkbilimciler bunlarn bilinen gkada biimlerinden farkl olduunu da aa kardlar. Bu bulgularda spiral ya da eliptik olmayan, daha nce grlmemi ekillerde yeni gkadalar da vard.
1996
1997
Gne sisteminde Dnya dnda bir yaam olasl, Jpiterin 16 uydusundan biri olan Europada olabilecei bulundu. Galileo uzay sondasnn gnderdii ayrntl Europa yzey grntlerinde gezegende buz tutmu bir okyanus gzlemlendi. Bu da yaam iin gerekli olan suyun varln gsteriyordu.
1997
lk genetik kopyalama gerekletirildi. Bir grup sko bilim adam ubat aynda ergen bir memelinin genetik kopyasn yarattklarn duyurdular. Bu, genetik alanndaki birok uzmann gerekletirilmesine olanaksz gzyle bakt bir ilemdi. Dolly adl koyunun kopyalanmasnn baaryla sonulandnn duyurulmas beraberinde yeni tartmalar da getirdi. Bunlarn en bata geleni de kopyalamann ahlaki yanyd. Bu teknikle insan kopyalamann zararlar zerinde duruldu ve bunun yalnzca tarmsal ve tbbi amalarla kullanlmas gerektii vurguland.
1953
J. D. Watson ve F.H. C. Crick tarafndan DNAnn molekl yaps tanmland. Bu modele gre DNA, birbiri evresinde sarlan iki merdivene benzer ikili sarmal biimindeydi. Bu ikili sarmal, birbiri evresinde sarlan iki ekerfosfat zincirinden ve bu zincirleri birbirine balayan baz iftlerinden oluuyordu.
Apple-1, 1976dan itibaren insanlar tarafndan benimsenerek nemli bir ticari baar salad.
1976
lk tp bebek dnyaya geldi. ngilterede yapay dlleme sonucu hamile kalan bir kadn doum yapt. Bu tarihten sonra yapay dlleme yoluyla doan tm ocuklara tp bebek denmeye baland.
1978
1955 Owen
Chamberlain ve Emilio Segre kart protonu kefetti. Varl kuramsal olarak bilinen kart protonu retmek amacyla gl bir parack hzlandrcs olan bevatron kullanan Chamberlain ve Segre, 1956da kart ntronun varln da doruladlar.
Uzay sondalar Voyager-1 ve Voyager-2 frlatld. Gne sisteminin d blmndeki gezegenleri gzlemleyen ve bu gezegenler hakknda Dnyaya bilgiler yolayan uzay aralar Gne Sisteminin hi bilinmeyen ynlerini de ortaya kard.
IBM PC (Personal Computer) kiisel bilgisayarlar piyasada. Mikrobilgisayarlarn gndelik yaama girmesi byk lde bu bilgisayarlarn ve Microsoft firmasnn hazrlad MS/Dos iletim sistemi sayesinde olmutur.
1981
TBTAK