Professional Documents
Culture Documents
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
OD;pudE
\
twKywd
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
OD;0go0
\
twKywd
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
rmwdumpOf
1/
2/
3/
4/
5/
6/
7/
8/
9/
10/
11/
12/
13/
14/
15/
16/
17/
18/
19/
20/
21/
22/
*kPfjyK0rf;ajrmufvTm
tzGifhuAsm&wk NrdKUolBuD;atmifausmfZH
trSmpm
ed'gef;oG,fcsif
vQm&if;awmf"mwfapwDbk&m;&Sdckd;
ZD0Sgawmfjrwf"mwkylZm (&pe*gxm)
tOeajr
usdef;awmfom umvay:omjcif;
umum&D&d (a&Tusdef;awmif)
usdef;uRef;wkdif;\ rif;jym;NrdKU
qif;oufpOfvmomoem/
usdef;awmf&Sif
yGJjyifqifEGJ ylaZmfyGJ
rysufpOfquf jyKjyifvsuf/
OD;xdyfvufwif usdef;awmf&SAif
usdef;awmifwef;\ ta&SUtaemuf0J,mwpfavQmuf&Sd xif&Sm;
aoma&S;a[mif;vuf&mrsm;/
NrdKUe,fwcGif zl;ajrmfOD;Twf
tbder0r*FvmEId;aqmfpmwrf;
&ckdifjynfrif;jym;NrdKU usdef;awmf&Sifbk&m;taMumif;a[m
ajymcsuf/
usdef;awmf&Sifbk&m;orkdif;tusOf;csKyf
t*Fvdyfbmomjyef/
usdef;wkdif;ta&muf&SmykHawmfikdcsif;&Snf
t&SifpudE t&Sif0go0
ed*kH;
(u)
(c)
(*)
(C)
(i)
(p)
(ps)
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
bk&m;orkdif;jzpfajrmufa&; y"meem,uq&mawmfBuD;rsm;/
bk&m;orkdif;jyKpkxkwfa0a&; aumfrwDem,utzGJY/
usdef;awmf&Sif bk&m;orkdif; jyKpkxkwfa0a&;aumfrwD/
orkdif;jyKpkvkyfief;qyfaumfrwD/
b@ma&;qyfaumfrwD/
pm&if;ppfaumfrwD/
usrf;ukd;pm&if;/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
tzGi&hf wkuAsm
yknvSLaqmif? r,fESihfarmifonf? tkdatmifom? qHw>rmr,Gif;cG? om;vS
onf;csm? xkdESpfjzmukd? wifum&ifESihf r? csDwkHjim; ,k,um? Muif&mESpfyg;?
cspfoem;onf? a&SUuoHo&mwnf;? csufjrKyf&mrdESihfb? Xme[kawG? usdef;NrdKUajr
ukd? IacsjrifcsifvS? csDoGm;MuBuHpnfcg? &xm;qifjrif;? ,mOfcyif;ukd? pD;eif;
aqmif,yl g? armifMuif&moufv;Hk rQ? ajcmufjypfvw
G pf if? ewftoGio
f ?Ydk ig;tif
nDw
G v
f o
S m;? tmuewfraemf? okZmodMum;? yrmvm;ok?Yd EkxmG ;qif;ky0f gwnf;?
r,fESpfjzm i,farsmufom;? vufzsm;ukdif,l? csD<uxl? twleHyg;xm;vsuf?
orD;om;yGm;rsm;pGm? 0ef;umNcH&H? azmifavSysHESihf vQifjrefpD;wufyg? wl&d,m
pnfacgif;i;f ? omjcif;uAsm? armif;wkyg ESifh c&mAkv
H if;uGi;f uk?d nHruif;wD;rIwf
um? e'Drnf&? upyuk?d qef<ucwfomG ;ygu? vuf0rJ mS qwf;dk us? rif;uefyv
k ?D
uRef;iNyDukd? aemufqDy,fvGefxm;? okH;vlYbjrwfarGawmf? OD;&mZfawmf"mwf?
apwDjrwfukd? w&yfa&S;0,farQmfu? rsm;ylaZmfkdGwfc? jzm;vnf;wufaxG?
avoifah y? cwfavwkNH y;D rSvQi?f &yfa'ojym;uRe;f om? vufyefjym;armf? [if;c
a&mf[k? [pfaMumfaomif;aomif;jzm? armifc&mAkHvif;uGif;? omjcif;{oH?
wD;rIwfjyefonf? a&TusHavS0if;0if;ESihf? avSwufjcif;qkdMucg? 0rf;omaysmfyg;?
a>c&Hrsm;ESihf aomufpm;wufoGm;ygu? vuf0JrSmukvm;ykef;? uRef;vkH;ywfvGef
&GmqifNcu
H ?dk usL;vGeyf ,fcq
hJ ;Hk rS? wtk;H tk;H cwfMuum? oli,fawmfuRe;f ? uRNJ cu
H rf;
ukd? ajzmifwef;cwfoGm;ygvsuf? rif;uefom0ifavajrmuf? pdrf;jrkda&mif? icl
awmifu?dk r,fah rmifaeYcsi;f a&mufu? yef;aygufaygufpu
JG idk u
f m? Muif,majrmuf
om;? i,fr,m;ESihf? csD<uwufoGm;ygu? jrwf&Sifawmf icl"mwf? rsm;rsm;ruGm?
pmwkdifomwGif? yg;awmfapwDjrwfukd? ylaZmfTwfwkHNyD;cg? aovmwpfavQmuf?
jzm;qDa&mufaomf? 0rf;ajrmuf&TifjrL;umESihf a&xJome'Djrpf? ul;vkdufcwfum?
a&S;jyKym0,f? uRef;rSmXmejzpfom;? [kwfpifppf,k*efYacsmif;? usdef;awmifkdkd?
&Te;f pkpd o
dk nf? rkrYd x
Ydk #G jf rihaf cgif? ok;H vlabmifEidI ;f wkvw
G ?f "rocif? used ;f awmf&iS f
onf? &SifyifapwDjrwfukd? arQmfjrifvufwkHaomcg? o'gydwD? *Grf;qDxdokdY? a0;bd
jrifMurSmu? wkdYESpfjzm armifESr? [wq,fjzm? y'kHrmMumukd?acgif;xufrSm wif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
ESpv
f dk Ib,
G o
f mwnf;? &JepD mG awmifMuufarmuf? yGiahf jrmufwyHk g? yef;wumonf?
csdefcgOwka&mufu? jynf&Gmrsm; {BudKifBudKif? *Ekdifomarm? usdef;awmifawm0,f
zsifaygcufcsif;qkdif? yifcsif;qkdifa&r&? yGifhMursm;pGm? awmifjrwfom ? ocsFm
teEwnf;? uk;H odxm;enf;twl? &moDajymif;<u? csed u
f mv[k? rmotm;uk,
d
l ?
yGihfMurl xkdawmifyg;? ruGmwlNydKif? eHcsif;,SOfvQuf? TwfukdifqGwf,ljim;? jrwf
bk&m;usdef;awmf&Sif? &SifyifAk'xH&if;? conf? *lxJokdY0ifvQuf? acgif;xuf wif&Sd
wkyu
f ?G yknorm? aemifoo
H monf? usiv
f nf&m wkb
Yd 0? wlwuG armifEpHS ?Hk vlb
Y Hk
ewf&mG ? qufrsm;pGm0,f? csr;f om okcbkEH iS ?fh pHMuwkaH rmifErS ? jzpf&ygvk?d pdwMf unf
kdjzihf? yefqkdqkawmif;Mu? a&pufcswkHNyD;cg? oufaojyKxm;? ewfwkdYtm;vQif?
wkdifMum;jyKcJhygrS? NcH&Hum azmfa&Trsm;? oefvQm;xrf;pif? jrif;ESihfqifukd?
,mOf&SifpD;wufjim;? &Tifaysmfyg;wD;rIwfum? Xme&yfrSef? tdrfAdrmefokdY?
vSnhfjyefvmavygvQuf? qkdufa&mufcg&Gm*gr? aysmfyGJobif? yGJBuD;qif
aeYyifruif;Muwnf;? 0oEyZLvGef? oDvapmihfrSwf? v0guRwfonf? qef;x
a&mufvwfjyefuxD;wef; cGefrlav;yGm;? bk&m;vufaqmif? xrif; axmifESihf?
rsm;ajrmiftjzmjzmuk?d ukid ,
f jl im;avaomcg? i,fvifr,m; orD;om;ESifh 0wfpm;
qif,ifyg? wlpkHom&Tifaysmfyg;? w&m;ukokdvf? qnf;yl;vkd? MunfkdvGef
qyGm;vQuf ausmif;uefomG ;&wem? qDr;D waxmif? ok;H vlaY bmif0,f? ajymifajymif
x
d eG ;f ygvsu?f om"kac:0guRwv
f ? {oHou
d mvobm0wGi?f aMumfjimvufcw
k f
cwf? nOfv
h ;Hk jywfrtdyyf g? vl&iS t
f rsm;? used ;f NrKd Uom;wkYd aomaomIq
I mvQu?f
wl&,
d mtoG,o
f ,
G ?f ayga>yvif;cGi;f ? pnf;apmih
f i ;f uk?d wD;jcif;tHMh obG,v
f nf;?
&ckdifjynftv,fqdyf? pdrf;jrkda&mif? usdef;jrifhawmif0,f? "mwfa&mifvQH Nrdwf
Nrw
d Ef iS ?fh jynfreG &f yd o
f m,m?olawmf? olaumif;? oljrwfavmif;wk?Yd ude;f atmif;arGU
avsmfygom;? usdef;NrdKU&Gm usdef;a'o? emr*gar? usufoa&[k? atmifajrwkdif;
&uwnf;? xkXd mersK;d &Siv
f ?l qmyluif;aysmuf? csr;f oma&mufonf? pGaJ jrmufov
D
[l? uREkfyfrlarmifESr? jynhfvSig;tif? vGefrsm;zsifonf? vkdcsifwwkdif;&?
wlwuGjrL;&TifpH? ovGefbkHxJ? vnfcsif;wGJ? &ifcGJ&moufESHESihf? wyifqHr,Gif;cG?
tvSMuif&m? r,fESpfjzmESifh? [oFmarmifESrwkdY? cspfMuifMuwlruGm? onf;csm
ESpfyg;? orD;om;ESihf? aysmfyg;aeMuonf/ NrdKU&Gmusdef;a'orSmwnfhav/
(NrdKUolBuD; atmifausmfZHqkd&wk-aumZm (1200 cefY)
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
rysufpOfqufjyKjyifvsuf
t*Fvdyfacwf(1826 rS 1947)
&ckdifonf t*FvdyfwkdYvufatmufodkY 1826 ckESpf usa&mufcJhNyD;aemuf
wpfpwpfpused ;f wku
d ef ,f wpfciG w
f iG f &yf&mG vlaerI pnfum;vmcJo
h nf/ aumZm
ou&mZf 1190 ta&mufwGif ykdpnfum;pjzpfvmNyD; axmifuvGwfvmaom
NrdKUolBuD; atmifausmfZHonf Zmwde,fajr Muufoa&&GmodkY vma&mufcJh&m
arGUaysmfrI&SdcJhonf/ aumZm 1229 ckESpfwGif rif;jym;NrdKUtjzpf owfrSwfvmNyD;
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
vGwv
f yfa&;acwf
vGwv
f yfa&;acwfwiG f 1309 ckEpS rf pS tmkcH o
H rd rf sm;ukd wk;d csUJ jyKjyifvm
Ekid cf o
hJ nf/ oHx;D ukv
d nf; 'kw,
d tBurd f 1312 ckEpS jf yKjyifvmcJ&h onf/ xkad emuf
oHx;D topfwifjcif; xd aqmif&u
G v
f mEkid cf o
hJ nf/ rD;xGe;f toif;? r[m&Hww
H ikd ;f
toif;? Ak'a0,sm0ptoif; paom toif;wkdY ay:aygufvm&um; jyKjyifrGrf;
rHr?I wk;d csUJ aqmufvyk rf ?I wnfxm;rIrsm; wpfpwpfpBu;D yGm;vmcJo
h nf/ yGaJ wmfrmS
vnf; 1318 ckESpfrSp awmifay:wGif BuD;us,fpGm usif;yvmEkdifcJhavonf/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
usdef;awmf&Sif
em,utzGYJ
1/ OD;armiftkef;
(uyptvkyftrIaqmiftzGJY)
2/ OD;touf&Snf
3/ OD;ausmfxGef;-vrf;rawmf
4/ OD;bwl kH;wufvrf;
5/ OD;jratmifZH
6/ OD;atmifausmfaZm
7/ OD;armifapmvS
8/ OD;i^a,mif;
9/ OD;xGef;vS? odrfawmif&Gm
10/OD;ausmfvSOD; i^wefysif;&Gm
11/OD;armifa&TxGef; onfuef&Gm
tv,fykdif;
rif;jym;NrdKU
aps;a[mif;ykdif;
atmuf&Gmykdif;
aps;a[mif;ykdif;
tv,fykdif;
aps;a[mif;ykdif;
/
atmuf&Gmykdif;
/
/
/
/
/
/
rif;jym;NrdKU
rif;jym;NrdKUe,f
/
/
b@mxdr;f tzGYJ
1/ OD;zkd;,Of
2/ OD;a0omatmif
3/ OD;armifa&Tausmf
rif;jym;wcGif
tv,fykdif;
/
aps;a[mif;ykdif;
rif;jym;NrdKU
/
/
tvkyt
f rIaqmiftzGYJ
1/ OD;omEkd;atmif
Ou|
vrf;rawmf
rif;jym;NrdKU
t&SifpudE t&Sif0go0
2/
3/
4/
5/
6/
7/
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
OD;i^rJBuD;
pufq&m 'kOuX tv,fykdif;
OD;yef;vSatmif
/
/
OD;xdefvif;
twGif;a&;rSL;
/
OD;pdefGefYatmif
/
OD;pkd;wifh
OD;armifomausmf wGJzuftwGif;a&;rSL;
aps;a[mif;ykdif;
OD;atmifZHjzL
/
tv,fykdif;
/
/
/
/
/
/
tzG0YJ if
1/
2/
3/
4/
5/
6/
7/
8/
9/
10/
11/
12/
13/
14/
15/
16/
17/
18/
19/
20/
21/
OD;zavmif;jzL
OD;atmifbef;
OD;xGef;jratmif
OD;apmvSOD;
OD;armifat;om
OD;atmifjrpdef
OD;vkH;armif
OD;armifyk
OD;apmom
OD;armifjratmif
OD;armifausmfxif
OD;teDarmif
OD;pHatmifausmf
OD;ausmfjzL (i,f)
OD;ausmfxGef;
OD;OD;omZH
OD;armif<uif;
OD;atmifvSpdef
OD;pdefvSatmif
OD;xGD;omatmif
OD;zkd;apmvS
trIxrf;&yfuGuf
tv,fykdif;
/
/
/
/
/
aps;a[mif;ykdif;
/
/
/
/
/
/
/
/
*efYaumfNrdKif
jynfawmfat;
atmuf&Gmykdif;
vrf;rawmf
OD;pkd;wifh
rif;jym;NrdKU
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
10
t&SifpudE t&Sif0go0
22/ OD;pHatmifjzL
23/ OD;armifzkd;pdef
24/ OD;eDatmif
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
Ncdwfawmif
axmifhacsmifBuD;
yefZif;armf
/
/
/
pm&if;ppftzGYJ
1/
2/
OD;pHa&TOD;
OD;wkyfjzL
3/
4/
OD;vSazmf
OD;ausmfjzL
tv,fykdif;
bk&m;wumvrf;
aps;a[mif;ykdif;
/
/
rif;jym;NrdKU
rif;jym;NrdKU
/
/
aqmif&u
G cf suf
tzGJYonf "mwfawmfukd tBudrfBudrfrSefpDa&Tcsjcif;? taqmufttkH
a[mif;rsm;ukd jyKjyifjcif;? vrf;rsm;ukd jyKjyifjcif;? trIdufokdufESihf awmawmif
rsm;ukd &Si;f vif;ckwx
f iG jf cif;? vQypf pf"mwfr;D aumfyadk &;&Si;f wkEYd iS fh qufo,
G
f Ed idI ;f
rD;vkdif;rsm; wyfqifjcif;? tkXfa&uefjyKjyifjcif;? orHwvif;cif;jcif;? wHwkdif;
um&Hjcif;? oHZumum&Hjcif;? vlaygif; 493 OD;xHrS aiGaygif;av;aomif;ausmf
ukd xm0&aiGya'omyif pkdufvSLcJhjcif;? pwk'DomqGrf;csufkHaqmufvkyfjcif;?
rD;pufu
Hk dk jyKjyifaqmufvyk jf cif;rsm;ukd aqmif&u
G cf MhJ uonf/ ESppf Ofb&k m;yGaJ wmf
usif;yjcif;? cgoBuFeftwGif; pwk'Dom(4)&ufauR;arG;jcif;? wefaqmifrkef;v
jynhfaeYqGrf;awmfBuD;avmif;? uxdefuyfyGJawmf usif;yjcif;? wm0wdefomyGJ?
0uFmbmyGJusif;yjcif; paom vkdtyfaom udpt00ukd wm0ef,laqmif&GufcJh
Muonf/
1981? 1982? 1984? 1987 ck E S p f w k d Y tk X f a &uef a [mif ; BuD ; uk d
jyKvkyfcJhonf/ a&S;wyfrSL;AkdvfrSL;BuD; ol&ausmfpGm (Ou| ppfukdif;wkdif;
jynfolYaumifpD)\ ulnDyHhykd;rIjzihf bdvyfajrtdwf 100 tukefcH bk&m;rsm;ukd
jyKjyifaqmif&GufcJhonf/ &SifOy*kw(ausmufovif;jzL)? &[Emkyfwkukdvnf;
wnfxm;cJhonf/ ppfawGNrdKU lyajrmufacsmif;em;pk&yfuGufrS a':ratmif om
OD;F aqmif avQmif;awmfrb
l &k m;wGif rsuEf mS MuufpeG ;f awmfudk uyfvLS Ekid cf o
hJ nf/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
OD;bwl
OD;armifZH
OD;zkd;om
OD;a&TvS
OD;zavmif;jzL
OD;yef;omxGef;
aps;a[mif;ykdif;
/
NrdKUopf&yfuGuf
/
trIxrf;&yfuGuf
tv,fykdif;
rif;jym;NrdKU
/
/
/
/
/
11
t&SifpudE t&Sif0go0
Ou|tzGYJ
1/
2/
3/
OD;touf&Snf
OD;ausmharmif
OD;a&TomOD;
rif;jym;wcGif
Ou|
'k-Ou|
'k-Ou|
twGi;f a&;rSL;tzGYJ
1/
2/
3/
OD;atmifZHjzL
OD;armifomausmf
OD;pdefGefYatmif
taxGaxGtwGif;a&;rSL;
twGif;a&;rSL;
twGif;a&;rSL;
b@mxde;f tzGYJ
1/
OD;vSxGef;pdef
pm&if;ppftzGYJ
1/
2/
OD;vSazmf
OD;armifjrom
OD;atmifjrpdef
OD;OD;pdef
aumfrwDrsm;
1/
2/
OD;OD;omxGef;
OD;teDarmif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
3/
4/
5/
6/
7/
8/
9/
OD;ausmfjrOD;
OD;ausmfom
OD;a*gif;aZmuf
OD;OD;pdef
OD;xGefeDarmif
OD;atmifausmfaZm
OD;atmifjrifpdef
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
(6)
(7)
(8)
(9)
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
em,utzGJY(vlyk*dKvfrsm;)
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
12
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
(10)
(11)
(12)
(13)
(14)
(15)
wyf&if;rSL;
rif;jym;NrdKU
/
/
/
/
Ou|? (NrdKUe,fNidrf0yfydjym;rIwnfaqmufa&;tzGJY)
OD;pD;rSL;(omoema&;OD;pD;Xme)
NrdKUe,frSL;(jrefrm&JwyfzGJY)
OD;ouf&Snf(ukefonfBuD;) aps;a[mif;ykdif;?
OD;wkyfjzL (tNidrf;pm;pma&;BuD;)
OD;zkd;apmvS (aq;q&mBuD;)
OD;awmusm;Akdvf OD;pkd;wifh
OD;i^aysmh(ukefonf) OD;pkd;wifh
OD;i^pdefaoQ(ukefonf) atmuf&Gmykdif;
OD;zkd;om(qkdifonf)aps;a[mif;ykdif;
OD;MumxGef;(ajrmif;bG,fvrf;)
OD;armifZH(qkdifonf) aps;a[mif;ykdif;
rif;jym;
rif;jym;NrdKU
rif;jym;
rif;jym;
/
/
/
/
/
/
/
tvkyt
f rIaqmifaumfrwDrsm;
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
(10)
rif;jym;NrdKU
/
/
/
/
/
/
/
/
/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
aqmif&u
G cf surf sm;
usdef;awmf&Sif
13
t&SifpudE t&Sif0go0
(9)
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
r[maAm"dtoif;(1276)
r[maAm"dtoif;ukd 1914 (aumZm 1276)wGif wnfxm;cJhonf/ &ckdif
r&rmBuD; trsKd;om;rsm;jzpfMuaom OD;Ibd? trSL;jyK zGJYpnf;cJhonf/ OD;aumif;
vSjzL(a'gufwm) tdEd,EkdifiHrS r[maAm"dtoif;ESihf qufoG,fvsufaqmif&Guf
vmcJhonf/ rlvr[maAm"dyifrS rsKd;ukd,l aAm"dyifwpfyifudk usdef;awmif
pkdufysKd;cJhonf/ r[maAm"dtkXfwefaqmif;aqmuf aumZm 1308 ckESpf?bk&m;
wpfqyl al Zmfxm;cJo
h nf/ xkb
d &k m;rSm tck;d cHc&hJ ojzihf aemufxyf(aumZm1320)
ckESpfu rEav;rS yihfaqmif bk&m;wpfql ukd;uG,fxm;&SdcJhMuavonf/
aAm"dyifukd uqkefvjynhfaeYwkdif; anmifa&oGef;yGJukd pnfum;pGmusif;ycJh
onf/ ESpfqef;wpf&ufaeYwkdif; q&muefawmhyGJ? oufBuD;ylaZmfyGJrsm; usif;ycJh
onf/ oBueF t
f BuKd aeYa&mufwidk ;f bk&m;a&oym,fyu
JG dk twD;trIwf tutckef
wkdYjzihf qif,ifusif;ycJhonf/ bk&m;yGJawmf bk&m;zl;vmorQwkdYtm; tazsmf
,rumwkdYjzihf wkdufauR;cJhonf/ ow0gtaygif;at;csrf;apaMumif;iSm BudKwif
qkawmif;NyD; ab;rJhtvSLukd jyKcJhonf/ xkdtvSLwGif ZD0dw'getjzpf ckdiSufrsm;
ukd vTwfcJhMuonf/ 0guRwfokH;&ufwkdifwkdif &uf&SnfOykofapmihfjcif;? 0guRwfv?
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
14
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
ukoed mkt
H rsK;d orD;toif;(1307)
xkdtoif;ukd 1307 ckESpfu NrdKUay:rS bk&m;wumr a':rJr? a':pdefkd?
a':vSapm? a':bm;kw
d u
Ydk zGpYJ nf;jcif;jzpfonf/ ppftwGi;f ysupf ;FD oGm;cJ&h aom
kyfvkH;rsm;ESifhodrfwefaqmif;ukd jyKjyifEkdif&ef BudK;pm;cJhMuavonf/ 1318 ckESpf
xdaqmif&Gufvkyfukdifay;cJhMuonf/ xkdaemuf tzGJYwm0efukd trIdufodrf;toif;
okdY0if xkdtoif;onf Ak'a0,sm0ptoif;ESihf ylaygif;vsuf wm0efrsm;ukd
cH,lcJh aqmif&Gufay;cJhMuavonf/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
r[m&HwHwkdif;toif;(1301)
xkt
d oif;ukd 1313 ckEpS u
f zGpYJ nf;cJMh uonf/ OD;a&TaoG;OD;aqmif zGpYJ nf;
cJhonf/ 1313 ckESpfxd aqmif&GufcJhavonf/ toif;onf "mwfawmf&ifjyif
rNydKysufap&ef wHwkdif;ukd t"duxm; aqmif&Gufjcif;jzpfonf/ tvsm; 73
ay? 7vufr? 'kwpfay 3 vufr? tjrihf 13 ay 5 vufr? (&ifjyifxd tjrihfwH
wkdif; 3 ay 3vufrxd) aqmif&GufEkdifcJhonf/ aemufykdif;wGif tzGJY(5)zGJY yl;aygif;
axmufuefrsm;ukd qufvufjyKcJhMuavonf/
15
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
omoemESpfawmifig;&mtoif;(1318)
toif;onf 1956 ckESpf omoemESpfaxmifhig;&mjynhf (1318ckESpf)
zGJYpnf;cJhMuonf/ txdrf;trSwftjzpf r[maAm"dapwDo@mefapwDwpfqlukd
1956 ckESpf 'DZifbmv wwd,tywfu tkXfjrpfcscJhonf/ OD;aqmifcJholrsm;rSm
acsmif;EG,f&Gm ZmwdOD;pHxGD;atmifESihf rif;jym;wkdif;&if;aq;q&mBuD; ODFatmifom
vSwkdYjzpfMuonf/ tjrihf 18 awmif&Sd apwDwpfqlukd wnfaqmufcJhMuonf/
av;ajrmihfjzpf\ wpfrsufESmvQif bk&m;ckESpfqlyg&Sdonf/ 28ql[kvnf;ac:
onf/ ESpfaxmihfig;&mjynhfbk&m;[lvnf; trnfwGifonf/ xkdbk&m;teD;
awmifbufwiG f tvsm; 26 awmif? teH 12 awmif&n
S f "rmkBH u;D wpfaqmifudk
vnf; aqmufvkyfEkdifcJhonf/ oGyfrkd; orHwvif;cif;xm;onf/ tkXfavSum;
wufvrf;qif;csif; bk&m;ukd zl;&onf/ bk&m;ESihftkXfavSum;Mum;wGif xef;
yifpOf? anmifyifwef;rsm;jzihf oym,fom,mvSayonf/
ckepfaxmifjynhftoif;(1318)
ckepfawmifjynhfbk&m;ukd wnfxm;Ekdif&ef aqmif&GufcJhMuonf/ bk&m;ukd
1318 ckESpfwnfxm;vmEkdifcJhonf/ bk&m;tzGJYrSm oufwrf;r&SnfcJhay? ,ck
bk&m;wum^rwkdYuyif jyKjyifay;cJhonf/ ,ck bk&m;wum^r trnfukd pGJ
rMunfrdbk&m;? rMunfrdbk&m;[l ac:wGif&SdaeMuNyD;jzpfonf/
ukd;e0if;apwDtoif; (1306)
xkdtoif;ukd 1954 (aumZm 1316)ckESpfu zGJYpnf;cJhonf/ bk&m;apwD
ukd xkdckESpf Ncdwfawmif&GmolBuD;u tjrihfOmPfawmf 11 ay? 10 vufr? wdk;csJU
onf/ apwDawmfajcwGif &Spfajrmifhazmfvsuf bk&m;wpfqluspD wnf&Sdonf/
apwDvkH;ywfrSm 36 ay? 8 vufr&Sdonf/ t&yf&SpfrsufESmtvkduf N*dK[feHkyf
rsm; xkvkyfxm;onf/ xkdapwDukdvnf; &Spfajrmifh oddrftaqmifjyKvkyfrkd;xm;
vsu&f o
dS nf/ tmkcH o
H rd v
f nf;&S&d m tvsm; 20 awmif? teH 12 awmifoyG rf ;dk jzpf
onf/1341 ckESpf acgif;rkd;ysufpD;cJh&onf/ 1347 ckESpf okdufq&mrsm; zsufqD;cJh
apwDESihfkyfvkH;rsm; ysufpD;cJh&onf/ ,ckykHpHtopfjzihf rGrf;rHjyKjyifxm;onf/
toif;um; ukd;e0if;apwDjzpfay:kHrQom aqmif&GufEkdifcJhonf/
Ak'a0,sm0ptoif; (1318)
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
*kPjf yK0rf;ajrmufvmT
&ckdifjynfe,f\ usufoa&aqmifjzpfaom usdef;awmf&Sifbk&m;onf
bk&m;&Sif\ vQmawmf&if;"mwfjzpfaMumif;ukd orkdif;&mZ0ifwkdYu wnDwnf;
jyqkdNyD;jzpfygonf/ Asm'dwfawmfESihfavQmfnDpGm omoemawmf(222)ckESpfu oD&d
"rm aomurif;BuD;\ a0iSykdYaqmifwnfxm;aprIaMumihf &ckdifbk&if "n0wD
jynfh&Sif ol&d,purif;BuD;u ae&m wnfxm;cJhjcif;jzpfonf/ Ak'\EkpOfum
vaus;rif;jzpfcJh&m Xmewnfxm;udef;atmif;cJhjcif;jzpf usddef; awmf&Sif[k
ac:rSwfvmcJh&jcif;jzpfavonf/
rQorkdif;usOf;ukdum; usdef;wkdif;om;rsm;omru &ckdifvlrsKd;wkdif;u
odMuonf/ xkaYd Mumihf xif&mS ;vSaom "mwfawmforkid ;f ukd a&S;ab;bk;d wkv
Yd uf
xufuyif bk&m;&Scd ;dk trsK;d rsK;d pyfqydk al Zmf ae&mwkid ;f rS tmkjH yKuo
k v
dk yf mG ;rsm;
cJhMuaMumif;ukd owd&ayvdrfhrnf/ odkYaomf "mwfawmfta&muf zl;ajrmf&efom
BudK;pm; vma&muf&ef qEjzpfbkdY ta&mufvmzkdY vkdtyfayvdrfhrnf/ ukd,fwkdif
a&mufrdMurSomvQif "mwfawmf\a&SUarSmufwGif w0tm;&zl;jrifrdMu&vQif
pdwfqEjynhf0? wpfoufvkH;tmkH,l trSwf&EkdifMurnf jzpfayonf/
bk&m;orkdif;ukd odMuvQifum; bk&m;&Sif\ *kPfukdykd MunfkdEkdif&m\/
xkdYaMumihf a&S;tcguyif bk&m;orkdif;onf Ak'bmomtwGuf vkdtyfvmcJhav
onf/ orkdif;wGifvnf; bk&m;pwnfpuyif ,ckxdrnfokdY apmihfa&SmufvmcJh
onfukd taxmuftxm;rsm;t& awGUEkdifonf/ orkdif;a&pD;aMumif;onfum;
tNrJwef;ajzmifhrwfvSonfum; r[kwfacs/ ppfab;ppf&mab;''Pfrsm;aMumihf
qkH;IH;&jcif;rsm;ESihf ruif;vSojzifh xdef;odrf;vmcJhMu olrsm;ukdvnf; rsm;pGm
aus;Zl;wif&ayrnf/
a&Tusdef;awmfawmifum; orkdif;ukd &ifqkdifcJh&onfomwnf;/ awmifawmf
wpfavQmuf 0J,mvSnhfywfvQuf omoemjyefYyGm;rIukd ay;vmonfrSmvnf;
Mumanmif;cJhavNyD/ acwftqufqufvufqifhurf;vmcJh&aom usdef;awmif
&Sif\ yx0Dom;? ajr;? jrpfrsm;vnf; vufrvGwfEkdifp&m vufurf;&rnf jzpfay
onf/ ykdrkdBudK;yrf;vm&rI? uGif;qif;avhvmxm;&SdrI? NrdKUe,fwcGifESihf qufpyfrI
16
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
ed'gef;oG,cf sif
usdef;awmf&Sif
used ;f awmf&iS u
f ?dk OD;wif
dk w
T v
f Quf bk&m;ajcawmf&if; 0yfpif;cJ&h jyefav
onfrSm ightwGuf tcGifhcgaumif;yifqkdcsif\/ rif;jym;NrdKU&Sd usddef;awmf&Sifukd
,cktBudrfygqkdvQif zl;jrif&rI renf;vSNyD/ zl;jrifEkdifav? ukokdvfrsm;av? &ckdif
omoemrlvblwukd atmufarh&? owd& tEkwdyGm;rsm;vmEkdifavyif
jzpfayonf/
rif;jym;NrKd UokYd yxrtBurd f a&mufc&hJ onfrmS vnf; tcGit
hf cgESifh BuKH jzpf
ygonf/ od*kFw&a&wHcGefausmif;opf q&mawmfBuD;oufawmf&Snf(96)ESpf
psmyeyGJawmftcg umvwnf;/ xkdpOfajrmufOD;NrdKUokdY avhvma&;c&D;a&mufae
onfjzpf&m tqifoifh yGJBuHKvkdufvm&onf/ av;NrdKUacsmif;rS eef;usm;q&m
awmf OD;aqmifaomoHCmrsm;psmyeyGJodkY avSBuD;jzihf <uMu&m uHaumif;vS
aom igvnf; tcefYoifhvkdufygvmcJh&av\/ xkdYaMumihf aumZm 1321(1959)
ckESpfwGif tpOD;a&muf&jcif;jzpf usdef;awmf&Sifukdvnf; zl;jrif&jcif;OD;pGmjzpf
av&onf/
xkdYaemuf 'kwd,tBudrf(21-11-63)aeYa&mufcJh&onf/ xkdtBudrfwGif
vnf; bk&m;&Sifukd 'kwd,rdzl;jrifcJh&onf/ tBudrfwGifqkdvQif r&nfrSef;bJ
&efukefrS tNyD;tykdif pGefYcGmcJh&jcif;vnf;jzpfcJhavonf/ vm&if;rSmqkdvQif Oy
Zm,fq&m&if;ysv
H eG
f yGjJ yifwiG f uln&D ef psmyemukd jymcsyal Zmf&ef jzpfavonf/
xkpd Ofrif;jym;NrKd U Z,okcausmif;ukd rif;uefteD;wGif aqmufvyk Nf y;D pjzpfae\/
OD;&D;awmfoDwif;okH;aexkdif&m XmejzpfonfuwpfaMumif;? OD;0go0? OD;rked"Z
wku
Yd vnf; arQmv
f ifah eMuwpfaMumif;? c&D;BuKH qkw
H ek ;f jzpfonfuwpfaMumif;?
0ifjzpfa&mufjzpfcJh&jcif;yifwnf;/
xkdpOfu usdef;awmf&Sifukdzl; Ncdwfawmifxd c&D;vSnhfcJhbl;onf/ a'oE
A[kow
k tjzpf oGm;a&muf&jcif;twGuf rSww
f rf;jyKxm;rdygao;\/ xkrd w
S w
f rf;
wGif rSwo
f m;rdco
hJ rd Qonfvnf; ,aeYwiG f used ;f wpfywfc&D;Tet
f jzpf azmfeT ;f
p&mjzpfvmcJh&ay\/ xkdaemuf wwd,tBudrfqkdvQif rif;jym;om;ESihfrjcm;
awmhNyD/ 1327 (1965)rS 1332 (1971-ckESpf? Ekd0ifbmv 26-&uf)xd
(6-ESp?f 6-rk;d )aeaysmjf zpfc&hJ avonf/ xkaYd emuf armifawme,fa&mufomG ;Ny;D wGif
17
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
18
t&SifpudE t&Sif0go0
twljyKzuf? vufcsif;,SufvQuf
toufyrm? rsKd;bmomESifh
omoemusKd;? o,fykd;xrf;&Guf
rysufMuap? &nfrSef;ayonf
a&Tjynf&ckdif? r@dKifwnf;/
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&S i f p u d E
armif a wmNrd K U &ck d i f j ynf e ,f
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
vQm&if;awmf"mwf? apwDbk&m;&Sdckd;
Moumo? Moumo? Moumo? tpdaE,s? tpdaE,s? tyar,s? twk
v[k ? EI d i f ; q rxif ? bk & m;oQif o nf ? rsm;jzih f A k d v f v l ? uRwf x k d u f o l u k d ?
MunfjzLoem;? cRwaf csmjf im;? w&m;NrKd Uufa&? qGwjf zef;avaomf? 0D;aearQmv
f if?h
o'gyGifh toihfxkdcg? pEmol&d,? yihfc,&m? ax&fig;&mjzihf? aumif;pGm&G&G?
udk,fwkdif<u? awmifrausmufawmf? a&S;jzpfarQmf? "mwfawmfc&m? Asm'dwfrSm
aomf-]](1)umum*D&d? wGifbdomacgif? xkdonfawmifrSm? igtavmif;awmf?
pHaysmf r,Gif;? azmfcyif;ESihf? usD;rif;wZmpf? &Sdujzpf? ]](2)wnfvpftHh&m?
ZD0Smac:wGif? usdef;oQifyifukd? aemifwGifazmufjyef? rdpm&efaMumihf? y,fvSef
vQKUd 0Su?f pDrcH sujf zih?f bke;f pufoC
H m? r[muy? tZmwowf? ESp&f yf,OS zf uf?
wnfxm;csufrGef? "mwfppfrSefukd? ,ljyefwpfcg? taomumESihf? (3)r[mwd?
pDrMH uaomf? wd q&m? (4)Am[kvmwk?Yd aumif;pGmyihv
f m? ol&,
d pu? wk&Yd mZm
tm;? qufocJhNyD? a'G;okH;vDwGif? r[DvlYjynf? "nmajrokdY? qufoG,fvma&muf?
ESpcf gajrmufus? (5)wefc;l v0,f? tpapwD? "mwfo&Du?dk r[Dcsucf sm? AGv
D usmf ?
xkdcgwnfxm;? ausmif;uefyGm;? rsm;jym;oHCm? nD;nD;jzm\/ xkdcgvQm&if;
ZD0Smrif;ESihf? ac:jcif; usdef;awmif? "mwfxGef;ajymif? bkef;acgif"r}} wwd,[k?
"robif? o*Fg,em? wif&m"dywd? arm*vdykw? wdax&fausmf? trdefYawmf
jzihf? r[ou? rnf&o rkdif;? &ckdifwkdif;okdY? pD;ckdif;<uvm? r[ma&0? ax&ig;jzm?
&[EmwkdY? ol&d,pu? wkdY&mZmtm;? a'0'lwef? ewfwrefjzifh? a[mTefoGef
avmif;? av;aomif;t&d,m? "rpuK? &rIvlaygif;? av;aomif;&[ef;? uRwf
wrf;qkduf&? jrwfAk'\? "rqufEG,f? qufoG,fyGm;avQmuf? xyfqifh avQmuf
]](6)aemuf a emuf c sd e f c g? rif ; o' g rG e f ? r[mpjE m ;? jyKjyif j im;\/ wyg;
onD]]yOrDuyf? BuD;eDcsyfvQif? &TDuGyfwifhom;? ig;axmiftm;jzihf? &TDjim;aocsm?
ok;H ESpMf umvQi?f aumif;pGmoD;oD;? atmifjrifNy;D ? vlx;D cGeq
f ?D pk;d rd;k cso
D ?oD&pd Em}}
(7)wkdY&mZmvnf;? ZD0Sm"mwfvQif? jyKqif,if\ ]]xkdwGifaemifcg? NrdKUyOm? opm
AE0? y'krt&[H? ax&faum@n? OwroD&d? ax&fb'd,? tprsm;pGm?
ax&f&Spf&mjzihf? aumZmjzpfkd;? ESpf&mhukd;rl? rif;&ifjzL vnf;? {u'or? q,fhwpf
rQjzpf? y&Aku
d &f ?DT &T;D wifvrD ?S yOavm[m? &wemjzih?f rsm;pGmzk;d xku
d /f ESpu
f syd &f pS q
f ?l
19
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
ZD0Smawmfjrwf "mwkylZm
(&pem*gxm)
(vuPmawmfjrwf 32 yg;rS y[lwZD0Sg jA[&vuPmawmfbGJY)
(1)
y[m, zkoH0gpH? ayred,H A[kuEH?
y[lwZDa0Sg jA[a&m? 0aES tma',s0gpDaem?
(2)
Amwo0&vuaPm? toDwdtEkAsOaem?
ok|KykaPm? oAykaPm? wdXEKoAod'dum/
(1)a,mb*0g? tMuifjrwfpGmbk&m;onf/ rElblawmormaem?
vlZmwf xif&Sm;? vlom;pifppf? {uefjzpf? aAm"doawm? a,0rmaem? bk&m;
tavmif;awmfjzpfomvQi?f wwwwba0? yg&rD jznfph Ofumv? xkx
d o
dk aYdk om
b0? zkoH0gpH? vToGm;uJhodkY tawGU&Sdaom? Murf;wrf;aompum;ukd? y[m,?
y,fpGefY? ayred,H? cspfcsifzG,fjzpfaompum;ukdvnf;aumif;? A[kuEH?
rsm;pGmaom vltaygif;wkYd ESpo
f ufz,
G jf zpfaompum;ukv
d nf;aumif;? bmodw?H
tNrJraoG? ajymqkdawmfrlwfygay\/
(uk o k d v f u H )
aweuare? xko
d aYdk umif;rGe?f ukov
dk u
f aH Mumih?f y[lwZDa0Sg? Ekn&hH n
S v
f Qm;
us,fjyefYaom vQmawmf&Sdawmfrljcif;onfvnf;aumif;? jA[a&m? toH
t*Fg &Spyf g;ESijfh ynhpf
Hk ? jA[mrif;\toHEiS w
fh al om toH&adS wmfrjl cif;onfvnf;
aumif;? a[mwd jzpfawmfrl\/
(aumif ; usKd ; )
aweuredoaEe? xkdukokdvfuHtaMumif;cH? wzefrysuf?tusKd;quf
aMumih?f tma',s0gpdaem? av;pm;kad oxku
d af om/ pum;ESijfh ynfph aHk wmfral om
jrwfpGmbk&m;ukd? 0g? xkdjrwfpGmbk&m;\ vQm&if;rnfac:ZD0Sgawmf"mwfukd/
20
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
(tusKd ; quf )
t[HuREkfyfonf (r,H? uREkfyf? tuREkfyfrwkdYonf )0aE-0Emrd?MunfpG
o'g? cgcgjrwfEkd;? vufpkHrkd;um? &Sdckd;yg\ jrwfpGmbk&m;/
(2)Amwo0&vuaPm? EknHh&SnfvQm;? us,fjyefYaom? vQmawmf
tp&Sad om? ok;H q,hf ESpyf g;aom jrwfaomvuPmawmfBu;D ESiv
fh nf; jynhpf aHk wmf
rlxaom/todwdtElAsOaem? &Spfq,faom vuPmawmfi,fESihfvnf; jynhfpkH
awmfrlxaom? okXKykaPm? jznfhusihfawmfrltyfaom yg&rDorm&wkdYESihf
aumif;pGmjynhfpkHjcif;vnf; &Sdawmfrlxaom? oAykaPm? jznhfusihfawmfrltyf
aom? yg&rD orm&wkdY\? tvkH;pkHjynhfpkHjcif;vnf; &Sdawmfrlxaom? oAod'dum?
avmuD avmukw& m? Ny;D pD;atmifjrifjcif;? t&m&mwkEYd iS ?hf jynhpf aHk wmfru
l ek af om
jrwfpGm;bk&m;wkdYonf ? aruREkfyf\ (r,SH tuREkfyf? tuREkfyfrwkdY\) oDao?
cEmukd,fwGif? tjrwfwGifac:? OD;xdyfyvifay:? wdXEK? a&Tausmif;wEIef;?
NrJ&TifNyHK;vQuf? oDwif;okH;awmfrlygukef? jrwfpGmbk&m;? bk&m;/
(t&Siaf wZoko&d ad rm|d)
tmusyf a wmf u k e f ;
ppf a wG N rd K U
rS w f c suf
vQmEkn=hH vQmyg;vTmjcif;aMumihf ao;oG,pf mG jyK ESmacgif;awmfoYdk oGi;f jy
awmfrlEkdif\/
vQm&SnfvQm;=vQmus,fjyefYjcif;wkdYaMumihf ezl;jyifukd zkH;vTrf; okH;oyfjy
awmfrlEkdif\/
t&SifpudE t&Sif0go0
tOeajr
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
&ckid w
f iG f jrpfBu;D ok;H oG,&f o
dS nf/ tOe'D? *pye'D? rv[ek 'D[
l trnft
oD;oD;&Scd MhJ uonf/ xkjd rpfwo
Ydk nf ajrmufbufrS awmifbufoYdk pD;oG,v
f su&f adS v
onf/ tOee'Djrpfukd ta&SUykdif;&ckdifkd;rrS jzmxGufvmaom awmifpG,fawmif
wef;rsm;jzihf um&Hxm;onf/ taemufykdif;wGif "n0wD 99 awmifrSquf
ocsFyfawmif? ajrmufOD;awmif0Srf;? armif;qGJawmif? aAmif;'Gwfawmif? r[mxD;
awmif? rkcsmawmif? vufoef;acsawmif? yg;awmfawmif? iclawmif? used ;f awmif
wkdjYzihf um&Hxm;&Sdonf/ taemufbufurf;ajrmifwGif tv,fykdif; awmifpOf
awmifkd;rsm; qufoG,f&Sdonf/ xkdYjyif jrpfacsmif;uRef;urf;wkdfYjzihf awmifkd;udk
tajccH jzpfay:jynhfESufaeNyD; *pye'DjrpfodkY qufoG,fvsuf&Sdonf/ ta&SU
buf&ckdifkd;rwpfavQmufwGifvnf; awmifusacsmif;rsm;? tif;tkdifrsm;? uRef;
urf ; rsm;jzpf a y:vsuf & S d o nf / Oyrm-Ncd w f a csmif ; ? yef ; ajrmif ; BuD ; acsmif ; ?
zkHomacsmif;wkdYjzpfMuonf/
jrpf0wGifvnf; uRef;urf;rsm;jynhfESuf yifv,fESihf pyfvQuf&Sdonf/
azmfjyygacsmif;wkdYrS a&rsm;onf av;NrdKUjrpfBuD;okdY pD;0ifvQuf&Sdonf/ rif;jym;NrdKU
e,fodkYta&mufwGif &marmifjrpf[kac:onf/ eef;usm;teD;wGif eef;usm;jrpf?
avmif;MuufteD;wGif avmif;Muufjrpf? yef;ajrmif;teD;wGif yef;ajrmif;jrpf?
ajrmif;bG,t
f eD;wGif ajrmif;bG,jf rpf[
l tykid ;f tvku
d t
f rnftac: jzpfomG ;cJh
&onf/ rif;jym;NrdKUawmifbufjrpf0wGif MuyfpifuRef;? auovmuRef; qD;vQuf
&Sdonf/ xkduRef;\ta&SUtaemufwkdYrS av;NrdKUjrpfa&onf yifv,fokdY pD;0ifoGm;
avonf/
av;NrdKUjrpfESihf ukvm;wefjrpfonf tmoHrS jrpfzsm;cHNyD;aemuf rD;acsmif;
zsm;tvGerf aS e ESp>f rmuGq
J if;vm&jcif;jzpfonf/ xkaYd Mumifh tmoHwiG f jrpfzsm;
qkHavonf/ jrpfESpf>rmwkdYwGif vusfmrTmonf ukvm;wefjrpftjzpf? pD;0ifoGm;
avonf/ vuf0JrTmonf av;NrdKUjrpftjzpf pD;0ifoGm;avonf/ xkdav;NrdKUjrpf
onf vl;acsmif;? oHacsmif;? 0yfacsmif;wkdYrS txyfxyf jrpfvufwufcHvmonf/
xkdu Ncdwfacsmif;ukdjzwfvsuf yifv,fxJokdY pD;qif;oGm;avonf/ rlv av;NrdKU
jrpf pD;oGm;&monf tif;awmfBuD;rS jzpfonfqkd\/ xkdrS NydKif;"mwfawmifteD;
21
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
tkid rf sm;
av;NrdKUjrpfaMumif;wGif tkdifrsm; rsm;pGmjzpfxGef;vsuf&Sdonf/ yef;ajrmif;
teD;wGif o&uftif;ESifh **Fgtif;? e*&mtkyfpk pnfyw&mtif;ESihf 0&'wftif;
ukvm;rawmifteD; wHcsdwftif;? t0&Gmtkyfpk ajymif;&Snftif;? om,mukef;
aus;&Gmtkyfpktif;? ptif;&Gma[mif;? aus;&GmtMum;&Sd ptif;tif;? tif;wkdY
onf emrnfxif&mS ;aomtif;rsm;jzpfavonf/ rif;jym;NrKd Ue,fwiG f tif;tkid rf sm;
\ pkpkaygif;{&d,m (17255){u&Sdonf/
jrpfacsmif;rsm;oG,pf ;D ykH
av;NrKd Ujrpfonf b*Fvm;yifv,fxo
J Ydk jzwfoef;pD;0ifomG ;avonf/ ta&SU
ajrmufbufrS pD;qif;vmMuaom yef;ajrmif;BuD;acsmif;ESihf zkHomacsmif;wkdYonf
'kBH u;D ewfarmftidk w
f iG f yl;aygif;Ny;D pD;qif;vmMuaom xkjd rpfwo
Ydk nf av;NrKd UjrpfEiS fh
aouHaus;&GmteD;wGif aygif;pkHMuonf/ rif;jym;NrdKUe,ftwGif; av;NrdKUjrpf\
yxrjrpfqkHjzpfNyD; yxrjrpfus,f[kvnf; ac:qkdEkdifonf/ ,if;\tv,fwGif
ykxkd;wpfqlESihf uRef;i,fwpfuRef;&SdNyD; ,if;uRef;ukd 0ufjzLuRef;(&marmifuRef;)
[kvnf; ac:onf/ xkdae&monfyif jrpfqkHESihf yxrjrpfus,ftTef;vuPm
oabm jzpfaeonf/ ,if;rS qufvufpD;qif;vmaom av;NrdKUjrpfonf rif;
aMumif;jrpfESihf ZD;yifBuD;teD;wGif aygif;qkHMuonf/ ,if;ukd 'kwd,jrpfqkH[k
ac:qkdEkdfifonf/ (rif;BuD;jrpf >yefwpfck&Sdonf/ ,if;>yefonf auovm>yefrS
pwifcGJxGufNyD;? ausmufiEGm;teD;wGif rif;aMumif;jrpfxJokdY jyefvnfpD;0ifvm
onf) 'kw,
d jrpfus,[
f v
k nf; qkEd idk o
f nf/ if;teD;Muyfpifawmifarmf Muyfpif
jrpfESihf o*FeufjrpfESpfjzmcGJxGufpD;qif;Muonf/ ,if;wGif av;NrdKUjrpf trnfjzihf
qufvufp;D qif;vmaomjrpfrmS o*Feufjrpfjzpfonf/ xkjd rpfEpS o
f ,
G u
f dk rif;jym;
rS a&vrf;(12)rkdifcefYuGma0;onfhae&m ig;owpfayguf>yefESihf ul;vl;oGm;vm
Ekdifonf/ qufvufpD;qif;oGm;aom av;NrdKUjrpfonf uRJwufaus;&GmteD;wGif
anmifajcaxmufjrpf trnfjzihf pD;qif;onf/ aygufqed u
f sjrpfEiS fh aygif;qko
H nf/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
22
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
ajrrsuEf mS toGit
f jyif
av;NrdKUjrpfonf ta&SUbufwGif awmifpG,fawmifwef;wkdYjzihf jynhfESuf
vsuf&Sdonf/ ta&SUbuf&Sd &ckdifkd;rawmifwef;BuD;rS jzmxGufvmjcif;rsm;jzpf
onf/ ajrmufbufESifhtaemufbuf? awmifbufwkdYrSm ajrjyefYvGifjyifrsm;jzpf
vsuf&Sdonf/ rif;jym;NrdKUe,f\ tv,fA[kdukd jzwfoef; ajrmufrSawmifokdY
av;NrdKUjrpfpD;qif;vsuf&Sdonf/ awmifbufwGif jrpfcGJrsm;&Sd&mum; jrpf0ajrEk
uRef;ay:rsm; ay:xGef;vsuf&Sdonf/ ajrrsufESmjyifonf qifukef;avQmjzpf&Sdae
onf/ ajrmufbufrSmjrifh awmifbufokdY wjznf;jznf;edrfhqif;oGm;onf/
awmifyidk ;f jrpf0wGif used ;f awmifwef;? Muyfpifawmifwef;? auovmawmifwef;
wkdY wnf&Sdonf/ auovmuRef;ta&SUbufrS rif;aMumif;jrpfokdY pD;qif;oGm;
onfhrif;aMumif;jrpf0? aumovm>yef0wGif >yef&Snfonf ajrykHjrpfokdY pD;0ifoGm;
avonf/ MuyfpifuRef;taemufbufwGif o*Feufjrpf? &ufckef;wkdif;jrpfonf
iref;&JuRef;? ajrykHjrpfokdY pD;0ifoGm;avonf/ o*FeufjrpfrSig;owpfayguf>yef
azmufxGif; iwefysif;? usm;&JjyifrSpD;vmaom av;NrdKUjrpfaMumif;ESihf qkHum
aygufqdefusjrpf? wref;qnfjrpf? pGef&JjrpfokdY pD;oGm;vsuf ukvm;wefjrpf? iref;
&Jjrpf? zkHumjrpfwkdYokdY pD;0ifoGm;avonf/ aumZm 1210 u uif;q&monf
a&aMumif; c&D;oGm;vmcJhonf/ &rf;NAJrS c&D;pwifxGufcJh&m MuyfpifuRef;okdY
a&muf ig;owpfaygufrx
S u
G v
f suf *pye'Djrpf0 ppfawGNrKd UokYd a&mufavonf/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
tOee,fajr
tOee,fajronf &ckdifvlYtzGJytpnf;wkdY aexkdifvmcJh&m tcsuftcsm
Xmersm;jzpfacs\/ &ckdifvlrsKd;rsm;\ toufaoG;aMumrsm;vnf; jzpfacs\/ NrdKUjy
XmetajcjyK&mvnf;jzpfcJh\/ xkdYaMumifhvlrIa&;? vlY,Ofaus;rIrsm;yg tajcjzpf
vmcJh&onfomwnf;/ av;NrdKUjrpfzsm;onf ukvm;wefjrpfESihf jrpfzsm;qkH;onhf
twkid ;f "n0wDacwf? a0omvDacwfwu
Ydk orkid ;f aMumif;qufo,
G rf rI uif;Mu
acs/av;NrKd UacwfajrmufO;D acwfum; t"dutcsut
f csm jzpfc&hJ monfomwnf;/
tOee,fajronf orkid ;f &SnMf umvmcJNh y;D jzpf\/ xkaYd Mumihf vlrsK;d EG,pf w
k pf
ck\ tajccsaexkdifaysmfarGU&mXmerSm trSefomwnf;/ &ckdiforkdif;wpfacwf?
bDpD (6000)cefYxufrenf;uyif? vlaerI&yf&Gma'otajcusNyD;jzpfonf[k
,lq&\/ &ckdiforkdif;wGif a&SUOD;a0omvDacwfonf ESpfqufaygif; (1990)&Snf
23
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
yef;ajrmifNrKd U
NrdKUrSm av;NrdKUjrpf\ ta&SUbufurf;em;? yef;ajrmif;aoQ acsmif;urf;yg;
wGif wnf&Sdonf/ a&S;uajrmif;acsmif;ESpfck ESpf>rmpD;oGm;vQuf &SdcJhonf/ av;NrdKU
jrpfrS jzmxGufvmaom acsmif;yifjzpfav\/ acsmif;urf;yg;wGif opfcGyef;rsm;
24
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
eef;&mrsm;
usdef;awmifwef;ay:wGif e&rdwfvS (rif;apmrGef)NrdKUpm; jzpfpOf aecJhaom
ae&mukd NrKd Uawmif[v
k nf;aumif;? awmifNrKd U[kvnf;aumif; trnfwiG cf o
hJ nf/
xkt
Yd jyif used ;f awmif ywf0ef;usiw
f pf0u
dk f used ;f wku
d ef ,ftwGi;f NrKd Upm;? uRe;f pm;?
e,fpm;rsm;wkdY\ aexkdifcJh&m XmewkdYukd ,ckwkdif eef;&m[l ac:aecJhao;onf/
if;wkdYqkdvQif...
1/ a&TZif;cgeef;&m NcdwfawmifteD; a&TZif;cgESifh uyfvsuf)
2/ tdrfa&SUrif;eef;&m(orifNcD&mESifhuyfvsufawmifukef;ay:wGif)
3/ usm;&JjyifteD;eef;&m
4/ axmifhacsmif;acsteD;eef;&m
5/ okH;axmif&GmteD;eef;&m(bk&m;aygif;acsmif;awmifbuf)
6/ NrdKUolBuD;&Gm(ig;pifkdif;acsmif;uRef;? ukvm;wef;pm;? 'g;ykdifBuD; ioHawG
aecJh&m)
7/ wyifwkdifeef;&m
8/ ppfuAJ v
dk rf if;&JabmfaecJah om MuyfpifuRe;f ta&SUbuf? auovmuRe;f
wGif&Sdonf/
av;NrKd Ujrpftrnf&ykH
tOee'Djrpfonf av;NrdKUjrpfudkac:onf/ rsufpOf;kdtqif;ESihf wlaom
a&&Sad om jrpf[q
k v
kd o
dk nf/ xkaYd Mumihf kad oma&pD;qif;&mjrpfudk tOee'Djrpf[k
ac:onf/ xkdjrpfukdrSD NrdKUjyxD;eef; wnfcJh&mum;? tOee'Dacwfumv[k
wifpm;owfrSwfcJhMuonf/ wcsKdUu avmif;Muuf? yk&def? Ncdwf? pr0uf(yOm)
[laom NrdKUav;NrdKUrSm jrpf\taemufbufwGif wnf&Sd&mum; av;NrdKUjrpf[k
25
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
rif;jym;NrKd Ue,f
av;NrdKUjrpf0Srf;wGif jrpf0us&m taemufbufurf; usdef;awmifajc&if;?
,ckrif;jym;NrdKUwnfvsuf&Sdonf/ aumZmou&mZf(1229)ckESpf waygif;vjynhf
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
26
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
aovm*D&dawmifxdyfAGDcsm...wefY&yfa&umvcgrSm ...t,ifb0
a[mif;uk&d m? atmufr;DG vGr;f qGwrf ad &cg...,if;twdwu
f ?dk atykifd zf iG [
hf Tejf y
yg...
nDawmftmeE...igbk&m;rSm0g....atpcef;awmifcsm...us;D rif;jzpfc
a&cg...oif;yif;azmf&TDtkyfeefY...bmombm0 usdef;aysmfygvD&m...
b*0g...&Siaf pmxG#rf [m...,if;ykid t
f wduadk qmifv.Ydk ..used ;f awmif
orkwfac:c&m...trnfwifhqef;awmifwef;om,m ...Ak'Asm'dwfaqmif
[dwf usdef;awmifom/
(jref r mh t oH &ck d i f w k d i f ; &if ; om; tpD t pOf r S toH v G i f h x k w f c J h b l ; \/)
t&SifpudE t&Sif0go0
tcef;(2)
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
27
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
aemifuq
dk v
dk Qif a&vufMum;rsm; wdraf umaysmufum uRe;f urf;ajrrsm; wpfquf
wnf; jzpfayawmhrnf/
awmifwef;onf oufwrf;tm;jzihf ESpfumvoef;ukdcsD &SnfMumvm
cJhNyDjzpfonf/ xkdYaMumihf &ckdif&mZ0ifwkdY vlwkdYtESpfwpfaomif; oufwrf;&Snf
aom umvu uybk&m;&Sifonf awmifwGif acwusdef;atmif;cJhbl;
cJhaMumif; if;tjyif a*gwrbk&m;tavmif;vnf; EkpOfumvu aus;rif;
wpfZmpftjzpf awmifwGifyif usifvnfaexkdifcJhbl;onf[k azmfjycJhMuav
onf/
awmif\trnf
a&S;&ckdiforkdif;&mZ0if? vuFmwkdYwGif awmifukd umum*D&dawmif
umvm*D&dawmif [ljyqkdayonf/ aus;iSufow0gwkdYukd &ckdifwkdYu (usD;)
[l ac:Muonf/ aus; ac: Muufwal &G;? Muufawmukv
d nf; &ckid v
f (dk us;D )[l
yif ac:jyefonf/ wpfcsKUd u bk&m;avmif;aus;rif; (Muufwal &G;rif;jzpfco
hJ nfudk
axmuf ]]aus;awmif(ok0*D&d)omjzpfoihfonf/ umum*D&d ac: usD;awmif
(us;D uef)awmif rjzpfoihaf cs}} [k a0zefr&I cdS MhJ uonf/ q&mirnf &mZ0ifvnf;
uJhodkYyif a0zefcJhonf/ rif;jym;NrdKU usD;jzL&Gmom; ynm&SdBuD; wpfOD;uvnf;
xkdYtwl a[majymcJhbl;aMumif; tqkd&Sdavonf/(1)
umuo'gonf us;D uef;ukad [monf[o
k m odMuonf/ ou#wGif
iSuf[lorQukd (umumwk,m)[k 0daootxl;jyKum jyqkdxm;onf/ xkdYaMumihf
(umum) o'gonf tawmif&dS yso
H ef;Ekid af om iSut
f aygif;ukd ac:qk&d mjzpfav
onf/ iSuftaygif;aysmfarGU&m usufpm;&maMumifh ]]umumwk,m*D&d}}[k
qkEd idk o
f nf/ wk,mo'gaysmuf (umum*D&)d [k twkad c:a0:ok;H vmjcif;jzpfacs
&monf/ trSefrSmvnf; a&S;usaom trnfemrwkdYrSm ou#? rm*"paom
a0g[m&rsm;omjzpf&monf/
xkdYaMumihf usD;uef;awmif? aus;om;(Muufwla&G;) awmifomr[kwfrlbJ
aus;iSufom&umrsm;pGmESifh qkdifaom iSufwumwkdY\ aysmfpH&mawmif tjzpf
[k tod&iS ;f vif;oihMf uonf/ umuo'grS umvmo'godaYk jymif;Ny;D pdr;f kaYd wmif?
rIid ;f kaYd wmif? kad rSmifawmiftjzpf ajymEkid &f mum umvm*D&[
d v
k nf; a&GUajymif;
vmEkdifayonf/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
used ;f awmif
usdef;awmf&Sif
28
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
oG,w
f ef;awmiftrnf
usdef;awmifonf opfyifawmtkyfrsm;jzihf vTrf;umrIdif;kdYa0qmaeay
onf/ &moDtvkdufzl;yGifh? oD;rSnhfum yifvkH;&JrQ wifhw,fvSaeayonf/ awm
yef; awmifyef;tvSwkdYjzihfvnf; wefqmqifvQuf&Sdonf/ aus;iSufom&umwkdY
tdyfpm;em;ae aysmfjrL;zG,fum; tvGefaumif;ayonf/ ta&SUbuf&Sd EG,fcsKd
zkd;acgifkd;rawmifukd vSrf;arQmftmkHusufpm;Ekdifonf/ jrpfacsmif;tif;tkdifESihf
vnf; eD;onf/ prf;acsmif;pD;uso?H a&wHceG w
f u
Ydk vnf; tjzmjzmoG,q
f if;ae&m?
a&rkd; rylyef&acs/ v,f,mukdif;uRef;wpfavQmuf oD;ESHrsm;ukdvn;f vufvSrf;rD
aeonf/ awmifwef;wpfckvkH;onf aus;iSufoHwkdYESihf om,mrpJonf omru
awmawmifwkdYvnf; vlol rqdwfnHacs/
vlwkdYaexkdifcJhonfh NrdKU&m&Sdonfukd taMumif;jyK NrdKUawmif[kac:onf/
xkdrSajrmufbufukefjrifhwpf0kdufukd tvif;awmif[k ac:onf/ xkdrS taemuf
ajrmufukef;qif;wpfavQmufukd jrawmif[kac:jyefonf/ ]]usdef;awmifvusfm?
jrawmifvuf0J}}[l pmqkd&Sdonf/ xkdawmif\ ta&SUajrmufarmfwef;vsuf
qif;&mwGif vGrf;awmif&Sdavonf/ Ncdwfawmif&Gmt0if vusfmbufawmifukd
oydwaf wmif[ak c:onf/ xkad wmifrS ajrmufbufudk zDvmawmif[k ac:onf/
xkdawmif\ta&SUbufukd pHum;awmif[kac:onf/ ajrmufbufukd Ncdwfawmif
[kac:onf/ Ncw
d af wmifrS ta&SUbufwiG f bdwaf wmif&o
dS nf/ tk;d onf&mG ta&SU
bufwGif ta[mif;awmif&Sdonf/ awmifykwfBuD;&GmajrmufbufwGif ipnf
awmif&o
dS nf/ awGUrqkw&f mG (,ckwrYdk qdw&f mG [kac:Muonf/) ajrmufbufwiG f
awmifykwfBuD;awmifESihf 0efokdawmif&Sdonf/ tonf&GmwGif av;rsufESmawmif
&Sdonf/ xkdYjyif vufzefawmfawmif&Sdonf/ ESpfql&Sifyifawmif? ig;ql&Sifyif
awmif? NydKif;awmifawmf? r,fawmfawmif? qifBuD;jyifawmif? bl;yifawmif?
bm;blawmif? qdwfqkHawmif? &JwJawmif? olaX;ukef;awmif ? wif;r&Gmawmif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
ajrmifESihf a&wHcGefrsm;
used ;f awmifwef;rSm &ckid jf ynf\ tv,fww
H idk ;f Bu;D vnf;jzpfonf/ jynf\
yufckH;(yckH;)ESihfvnf; wlonf[l\/ ,if;aMumihf? jynfwHwkdif;? jynfyckH;jzpfaom
usdef;awmifwef;um; a&S;uvGefpGmom,mcJhayonf/ ,ckyif tkHYrIdif;a0qm
pdrf;vef;jzmvsuf om,mzG,f twd&Sdonf/ opfyifBuD;i,f NcHKEG,fydwfaygif;wkdY
vnf; pnfyifvSonf/ ]]wef;wif}}ac: a&wHcGefwkdYrS tNrJpD;usaeaom ajrmif;
rsm;vnf;renf;ay/ awmifwef;vusfmwGifvnf;aumif;? vuf0JbufwGifvnf
;aumif;? a&wHcGefpD;us&majrmifrsm; tESHYtjym;&Sdonf/ ta&SUvufsmbufwGif
qkdvQif usdef;awmif&Sif ta&SUu a&wHcGef&Sdonf/ xkduajrmufbufvmvQif
Muaomif;(0g;ykd;) 0g;awm&dyfNrdKifBuD; &Sdayonf/ if;0g;awmawmifukef;avQmrS
pD;usvmaom rif;uefajrmifESihf qifBuD;jyifausmfvrf; awmifbufu wef;wif
ajrmifwYdk jzpfMuonf/ if;ausmv
f rf;ajrmufbufu bD;vl;rajrmif pD;usaeonf/
xkdajrmifuoGm;aomf ,ckqdwfausmif;ajrmif (qdwfacsajrmif)&Sdonf/ ta&SUukd
qufoGm;vQif &JwJbk&m;awmifcsKdifhESihf vGrf;awmifcsKdihftqufrS pD;usaomwef;
wif a&ausajrmifwpfc&k o
dS nf/ ajrmifrmS tvGex
f ;l qef;vSonf/ a&aMumrSm
Muyfpifawmifarmfjrpfa&aMumESihf qufpyfaeonf[kqkdMuonf/ xkdYaMumihf
xkjd rpfrS a&iHvmvQif ajrmif;a&vnf; iHawmhonfqMdk u\/ wefc;l ? uqkev
f wkYd
tnmjrpfa&iHonfh umvwGif xkdajrmifa&ukd jrnf;prf;ygu iHaMumif;ukd odom
vSonf[k ajymprSwfjyKMuonf/
awmifwef;taemufvuf0JbufwpfavQmufwGifqkdvQif usdef;awmf&Sif
bk&m;taemufbuf rD;ausmif;ajrmif&o
dS nf/ xku
d ajrmufbuf&dS ausmif;awmif
csKdifhMum;ajrmifukd ,ckyef;csif;ajrmifac:aeonf/ yef;csif;ajrmifrSm jrawmift
eD;wGif;yif &Sd&monf[k pmayorkdif;t& ,lqMuonf/ okdYaomf xkdajrmifukdum;
,ck&Smr&Ekdifyg/ opf0g;ckwfaomolrsm; xif&Sm;aomolrsm;onf yef;csif;yif
(aomfuav;)rsm; jynhv
f suf xkad jrmifudk tcgtm;avsmpf mG awGUMu&onf/ wrif
29
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
carmif;a&Munf
carmif;yif(ysOf;r)rsm;rSm tESHYtjym;aygrsm;onf/ uRef;ESihfysOf;uwkd;yif
rsm;ukd tpkd;&u BudK;0kdif;jyKvkyfNyD; pkdufysKd;xm;&Sdonf/ ay(20)rS (50)cefYtjrihf&Sd
aeMuavNyD/ txl;ojzihf carmif;yif&Sdjcif;aMumihf a&Munfat;jr woGifoGif
pD;usavoavm[k cefYrSef;Ekdifonf/ carmif;yifrsm;rSm tat;ukd BudKufonf/
a&ukdqGJiif"mwftm;&Sdonf/ tat;"mwfrsm;&mwGif carmif;yifwkdYaygufa&muf
rIrsm;onf/ tat;"mwf&&efvnf; carmif;yifudk pku
d yf sK;d avh&MdS uonf/ &ckid rf if;
rsm;vufxuf]]carmif;usD;jzL oQdoQm;ukvm;tum}}[l NrdKUe,fedrdwfwdkYwGif
carmif;,Mwm tumtuG,ftjzpfvnf; tokH;csavh&SdcJhonf/
tif;csjrKyfESHxm;aom ,Mwmtum ausmufcsyfjym;
m;wkdYukdvnf; ,ck&&Sd
xm;avonf/
tzl;? trsuf? tacgif;cHvsuf ESpfaygif;&SnfMumoefrm&ifhNyD;? carmif;yif
BuD;wkdYrSm aus;iSufomvdumwkdYtzkdY Adrmefeef;yifwnf;/ tokdufttkHzGJY aeMu
&ef rsm;pGmobm0usonf/ xkaYd Mumihf a&S;&cdik w
f u
Ydk ]]carmif;rsupf ?G urmvk;H rSm?
jcuf(jcifh)vkdYeD? rsufpGcarmif;? tyifoefau? vusfmbufrSm? usD;wpfacgif;}}
[lyif pmzGJYjcif;jyKcJhMuavonf/ opfcGpaom yef;rsm;\tkHzGJYayguf&efvnf;
tvGefaumif;onf/ ]]usdef;awmifausmfvrf;? carmif;yifrSm? oZifyef;}} [l
pmqk&d adS vonf/ opfo;D ? opfO? tzl;tyGiw
hf u
Ydk vnf; used ;f awmifwef;\ tvS
obm0qif,ifxm;&myifwnf;/ &moDtvku
d f zl;yGiBhf uKd iv
f idI v
f aS om yef;rmvm
rsm;um; usdef;awmifwef;\ cspfp&mtvSukd jc,forGrf;rHxm;ouJhodkYaywnf;/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
&moDtvku
d zf ;l yGiahf 0a0
usdef;awmf&Sif
30
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
aq;aygif;pkv
H aS om awmifwef;
usdef;awmifwef;um; aq;0g;rsm;vnf; pkHvSayonf/ arGawmfpufwnf&Sd
&mvnf;jzpfojzihf &mZ0iforkid ;f wku
Yd ewfaq;yifrsm;&Sad Mumif; azmfjycJMh uonf/
&ckdifrif;orD; aq;0dZmusrf;ayrlt& aq;yifpkHvif&mawmifrsm;rSm
usdef;awmif? iclawmif? ocsFyfawmifwkdYjzpfonf/
usdef;awmifwef;&Sd jrawmifESihf yef;csif;ajrmifwkdYwGifqkdvQif ZvyfeDESihf
aq;eD? aq;jzL? aq;0g? aq;rnf? wdrfyef;ajcpaom ewfaq;tjyif? a*gv*D&d
[laom aq;yifvnf; &Sdonfqkd\/
xif&Sm;aptHh/ / jrawmif0ifavvQif yef;csif;ajrmif[l &Sd\/ xkdyef;csif;
ajrmifvusfmbufu awmifarmfwGif ZvyfeDokH;kH&Sd\/ ZvyfeDo@mefum;?tkd;
t&GuftyGifhwkdYonf [oFmjy'g;uJhodkYeD\/ xkdZvyfeDukd vufjzihfukdifvQif udk,f
aysmuf\/ aoG;rsufaphwGif uGif;vQif ewfrsKd;wkdYukdjrif\/ ewfaq;wkdYukdvnf;
jrif\/ aeukdvnf;jrif\/ t*d,wfvnf;jzpf\/}}
]]aq;eD? aq;jzL? aq;0g? aq;rnf; aq;(4)yg;um;? yef;csif;ajrmifwGif
&Sd\/ aq;eD[lonfum; j*efYpmyifuJhodkY a&muf\/ tyGifh? toD;? t0ga&mif&Sd\/
tO y,if;a&mifuJhodkY &Sd\/ t&omcsKd\/ aq;jzLtyifum; wpfyifvkH;jzL\/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
obm0ausmufvuf&mqef;rsm;
used ;f awmifwef; ausmufw;Hk Bu;D rsm;? ausmufaqmifausmufapmif;wkYd
rSm ausmufjzpfobm0vuf&mrsm;jzpfMuonf/ awmifwef;wpfckvkH;onf
ausmufpyfrsm; rdk;&GmoGef;vkdufvQifvnf;aumif;? qD;ESif;usvQifvnf;aumif;?
jrLckdf;? jrLaiGUrsm; rIdfif;rIHqifum? avupm;aebdtvm; Munhfaumif;p&m wpfrsKd;
yifjzpf\/ jrawmif awmifuGif;jyifwGif armif;o@mef? aevo@mef? vdyf?
EGm;? ckaH vmufo@mef ponfwaYdk wGU&\/ aevo@mef&o
dS nfudk aepuf? vpuf
[k ac:a0:Muonf/
NrdKUpm;ae&meef;&mukd tdrfa&SUrif;eef;&m[k ac:aeMuonf/ wHcg;0armf
zsm;wGifvnf; ausmufwkH;BuD; orifajc&mrsm; jzpfay:vsuf&Sdonf/ ppfuJrif;
apwDtxufwGif ausmufqifkyfwpfckvnf; &Sdonf/ wvif;ajrmif;teD;wGif
opmAEd&[Emajc&mcscJh&m ausmufwkH;wpfck&Sdonf/ ,if;ukd Aa'gajc&m
ausmuf[k ac:aeMu\/ obm0 ausmufvuf&mwku
Yd dk jrifawG&Y vQif tHrh cef;
bG,v
f rl sm; tqef;wMu,fxv
k yk x
f m;bdoYdk xif&wwfonf/ trSeu
f m; obm0
tavQmufjzpfay:aeMujcif;rQomwnf;/
used ;f awmifwef;wpfciG rf S ausmufrsm;ukd xkc,
JG v
l suf vrf;pcef;? wku
d w
f m?
ausmif;uef? tdrf&mwkdY tokH;jyKaomfvnf;? ukefcrf;ekdifzG,f&m r&Sday/
31
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
awmifNrKd U
usdef;awmifwef;um &Snfvsm;oavmuf? csKdihf0Srf;rsm;vnf; aygrsm;onf/
nDnmajzmihfjzL;vSaom awmifukef;? cifwef;wkdYvnf; rsm;pGm&Sdayonf/ csKdifh0Srf;
us,frsm; Muaomif;(0g;ykd;)0g;awmBuD;rsm;? oD;ESHO,smOfcif;BuD;rsm; jyKvkyfxm;
&Sdavonf/ vGrf;awmiftaemufbufcsKdifhukd ajrmifacsmif;[k ac:a0:Muonf/
xkcd sKid 0f rS ;f acsmifxufBu;D onf (*&ifcsKid )f &So
d nf/ xkad jrmifacsmif;u awmifbuf
okdY oGm;NyD; awmifcifpkdif;ukd ausmfjzwfoGm;&onf/ awmifBuD;tv,fwGif if;
*&ifcsKid &f &dS mv,fajr(12){uausmaf usmf us,0f ef;rI&o
dS nf[k qkMd u\/ iSuaf ysmf
*&if (oD;arT;)yifrsm;ukd pkdufysKd;cJhbl;ojzihf *&if*sKdif[k ac:wGifonf/ pyg;rsm;
vnf; pkdufysKd;cJhMuonfqkd\/usdef;awmiftaemufbufESihf awmifbufwGif csKdifh
0Srf;rsm;? awmifjywfrsm;? trsm;yif&Sdonf/ yJ? ESrf;paom [if;cif;rsm; jyKvkyfpm;
aomufvsu&f MdS uonf/ awmifuek ;f k;d vnf; ajzmifjh zL;vsu&f &dS m? used ;f awmif&iS f
bk&m;rS jrawmifwkdifatmif vrf;avQmufoGm;Ekdifonf/ xkdYaMumifh a&S;&ckdifrif;
rsm; vufxufuyif? ,ckNrdKUawmifac: ae&m ukef;jrifhus,fwGif NrdKU&Gmwnfcs
aecJhMuonf[k ,lqMuonf/ xkdae&mwkdYwGif tkd;cGufuGJrsm; tESHYtjym;&&SdMu
onf/ qifBuD;jyifausmfvrf;ajrmufbuf t&yfum; awmifNrdKUwnfcJh&m
NrdKUawmif[l ,ckac:vsuf&Sdao;\/ bk&m;tavmif;aus;rif;jzpfpOf aus;NrdKU
awmf csucf smjzpfcNhJ y;D aemuf? bk&ifrif;wkv
Yd ufxufwiG f aetdrw
f jYdk zihf wnfaxmif
cscJhay&monf/
rif;apmrGeb
f YJG vnf;? used ;f awmifvusmf ? jrawmifvuf0w
J iG f tdrBf u;D wpf
aqmif aqmufvkyfay;cJhMujcif;ESihf tdrf\BuD;us,fcrf;em;rIukdyg xkdbGJYwGif
txift&Sm;pyfqkdxm;csuf awGU&ayonf/ xkdtdrfBuD; aqmufvkyfay;cJhojzihf
xkdae&mukd NrdKUawmif? awmifNrdKU[l ac:avoavm[k atmufarh&onf/
tcsKdUu ysOfaxmifNrdKU[lvnf; ac:wGifaMumif;jzihf ajymqkdMuonf/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
vSjim;Muifwef? aysmfyg;pH
]]---av----vGrf;wnfholonf? vGrf;oluaqG;? &ifEGJYMuifwef? rif;apmrGef
um;? usdef;awmifvufsm? jrawmifvuf0J? EG,fkd;oefYpif? tdrfa&SU&Sifu?
vGr;f wnfyh q
l m? aysmyf gESr? ok;H aqmifajymifonf? awmifa,mifjywif;? jrqGv
J if;
eef?Y ig;aqmifajymifonf? w-wwvnf;? IwrNy;D ? 0if;q,fxyfrmS ? ywfveYdk aD &?
cGmjzLa,mifwrf;? usD;a,mif0ef;a&? usD;a,mifvnf;tm? eef;av;axmifhrSm?
armifr[dcg? rsufpd&SmvkdY? pdrf;jrvnf;csrf;? wkdufaqmifxJrSm? vGrf;vJvGrf;vkdY?
wHyufauy0g? yk;d cgomuk?d rsu&f nfvnf;yGw?f ok;H axmifph w
G o
f nf? rjywfMuifem?
0goemaMumihf? ylqmESvkH;? rkd;ES,ftkH;kdU? tdrfBuD;okH;aqmif? okH;yg;arQmifvkdY? tdrf
arQmifvkdY? tdrfarQmifacgifqpf? ZrL&pf[k e*g;&pfqif0if? ig;aqmifajymifukd?
cGmjzL0ifavSmuf? xufywif;rSm? qGJvif;aygufudk? jyLazmufNyDNyD? jrADwmefrSm?
oQpfq,fpDvkdY? arQmfIwifau? OuifomrSm? eDvwfaw----av}}
(rif ; apmrG e f b G J Y tJ j cif ; rS )
tmkcH H pI m;p&m
usdef;awmifwef;onf obm0om,monf tavQmuf pdwfvufcsrf;om
Munfvif&Tifjyjcif;ukdvnf; jzpfapEkdifayonf/ olawmfaumif;wkdY r*fvrf;ckd&m
ukodkvfw&m;qnf;yl;tm;xkwfMu&m? w&m;"rjzihf arGUaysmfzG,f&m? awm&yf
aqmufwnf&mvnf; aumif;bdonf/
wnfMunfvaS om pdrphf rf;NrKd iw
f v
Ydk nf; wdwq
f w
d Nf ird o
f ufvo
S nf/ opfusm;
paom awm&Jow0gab;rSvnf; uif;vSonf/ wnfMunfaom orm"djzpfzG,f
&m twd&o
dS nf/ ur|mef;bm0emESifh aysmaf rGUMuaom awmpcef;&dyo
f m ausmif;
ocFe;f wkv
Yd nf;&So
d nf/ awmaeax&ftoQirf sm;vnf; wifw
h ,faeMuonf/ used ;f
awmif? jrawmif? tvif;awmif? &JwJawmif? vGrf;awmifwkdYukd awm&yfaysmf
rDS; t&n0goDa,m*Dax&foQifawmfwkdY bm0empcef;&dyfomXmewkdYwnf;/
ta0;rSyif OD;TwfMunfkdzG,f xif&Sm;aeaom usdef;awmf&Sif bk&m;rSm
32
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
usD;jzL&GmESifh arxGD;a,yk0H wK
usD;jzL&GmykH0wKrSm &ckdifjynfrS ay:aygufvmjcif;jzpf\/ a'oE&jzpf
&yfpOfukd wDxGifajymqkdrI 0wKvnf;jzpfonf/ &ckdifwkdY\ yifudk,fb0 okyf
azmfajymqkdvmcJhaom a&S;tusqkH;0wK[k qkd&rnfjzpfonf/
ykH0wKjzpfay:vm&ef Zmwfvrf;ukdrlum; usdef;wkdif;u zefwD; ay;cJh
avonf/ usdef;wkdif;twGif; wnf&Sdaom usdef;awmifwef;wGif bk&m;tavmif;
awmf us;D rif;(Muufwal &G;)tjzpfrpS aus;iSurf sm;aecJah Mumif;ukd azmfjycJah yNy/D
xkdpOfumvwGif bk&m;tavmif;\ aus;azmfrsm;rSm awmifNrdKUwGif om,maysmf
arGU&m tcsuftcsmXmejzpfNyD; bkk&m;tavmif;aus;rif;rl usdef;awmf&Sifxdyf
usdef;atmif;&m XmejyKcJhonf/
tcgwpfyg; bk&m;avmif;aus;rif;\f aus;azmfig;&mwkdYonf tpm&Sm
Mu&ef wpfae&modkY ysHoef;a&mufoGm;Muavonf/ vlol&yf&Gm eD;pyf&mwdkY
tpm;tpmwkdYukd vSnfhvnf&SmazGpm;aomufcJhMu\/ xkdpOf umva0omvDNrdKU
teD; qif;&Jaom arxGd;a,om;trd tdrfteD;odkY a&mufavvQif aevSrf;xm;
aom ESr;f wpfzsmukd jrifMuavonf/ rdcifonf orD;i,ftm; ESr;f rsm;ukt
d apmihf
xm;cJhNyD;? awmokdYxif;acGoGm;aeonf/ tapmifhusefaevdkufaom orD;i,ftm;
aus;iSurf sm; wpfaphrQrpm;ap&efvnf; aumif;pGmrSmxm;ajymqko
d mG ;cJah vonf/
xkdYaMumifh rdef;uav;onf trdrSmcJhonfhtwkdif; *kpkdufaumif;pGm apmihfMuyf
aecJhavonf/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
33
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
34
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
tcef;(3)
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
usdef;uRef;wkdif;\ rif;jym;NrdKU
rif;jym;NrdKUonf ppfawGckdiftwGif; t0iftyg NrdKUwpfNrdKUjzpfavonf/
ppfawGNrdKU\ ta&SUbufrkdif(30)tuGm? tOee'Dav;NrdKU jrpf0usaom &marmif
jrpfurf; taemufbuf vuf0u
J rf;em;wGif wnf&o
dS nf/ ppfawGNrKd Ur a&aMumif;
rD;oabFmjzihf rkid af v;q,fcefY oGm;vmckwaf rmif;&avonf/ a&S;tcguyifused ;f
uRef;wkdif; t0iftygjzpf vuf,m(99)NrdKUwGif pm&if;0ifjzpfavonf/ xkdY
aMumihf a&SUuspGmuyif wnf&SdtrnfjzpfxGef;vmcJhaMumif;rSm xif&Sm;avonf/
okaYd omf rif;jym;NrKd Uwnfrif;ESifh NrKd Uwnf&mXmewku
Yd u
dk m; taotcsmrodEidk af cs/
&ckdifrif;ykdifeufajrae&mvnf;jzpf? qm;iHa&rd&mvnf; jzpfaomXmewGif &ckdif
rif;wkdY tqufqufNrdKUjywnf vm&jcif;aMumihf rif;jym;NrdKU[l ac:vm&jcif;
yifjzpfonf/ tpOfajymvmMuonfum; rif;jyNrdKU[l\/ pjEm;rif;vufxuf
wkdif;cef;vSnhfvnfpOf avSazmifonf prv,faomifuRef; wifrd&m 0J,mukd
I p m;avpOf rif ; jym;Nrd K Uwnf v w H Y r nf h a e&muk d jrif a vonf / xk d t cg
ae&mwGif NrKd U&GmwnfcsrI jzpfayvw[
YH k rif;rde
Yf eT jf cif;jyKcahJ omaMumihw
f nf;/
tcsKdUuvnf; rif;apmrGefum; usdef;awmifvuf,m? jrawmifvuf0J? EG,fkd;oefY
pif? tdrf&Sd&Sif NrdKUpm;b0jzihf eef;tdrfaqmufvkyfaecJhavonf/
xkdYjyif pE0dZ,rif;wkH;kdonf usdef;uRef;wkdif;rS ae ajrmufOD;xD;eef;ukd
qufcHc Jh&onf/ xkdYaMumifh uRef;rS rif;ay:xGufonfhtwGuf rif;ay:NrdKU[k
wGifonf[l\/ rif;apmrGefaecJhaomae&mukd awmifNrdKY[lvnf;aumif;? ysOf
axmifNrdKU[lvnf;aumif; ac:onf/ usdef;awmifwef;tv,favmufwGif
&Sdonf/ tcsKdUuvnf; bk&m;avmif;aus;rif;jzpfpOf aus;NrdKUawmfcsufcsmjzpfcJh
NyD;aemuf usD;jzL0wK&Gm usD;jzL&GmwnfcJhonf/ xkdu bk&ifrif;rsm;vufxuf
NrKd Ue,fpm;rsm; aecJo
h nftwGuf NrKd Uawmif[
l vnf;aumif; awmifNrKd U[lvnf;
aumif; ac:wGifrIjzpfonf[kvnf; qkdMuonf/ xkdYjyif ,lqcsuf&Sdonfum;
t*Fvdyfrif;BuD; &myodefowfac: a&mbmqifvufxuf NrdKUcs&ef oifhrnfh
35
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
avonf[k qkdonf/
if;okawoDrSwfwrf; usdef;awmifukd a&S;tcgu a&Ekpm&yAw[lonhf
aemufwGif NrdKUawmif? okdYr[kwf a*gwr&Sif\ yg;arG;awmf"mwfukd Xmyem
apwDwnfxm;cJah omaMumihf wku
Yd d taMumif;jyK yg;arG;awmif[k trnfajymif;
vJvsuf ac:vmMuayonf/ if;aemuf if;awmifwef;\ awmifbufpGef;xdyf
wGif usef;awmf&Sifbk&m;apwDukd trSDjyK usdef;awmif[k ,cktcg ac:Muav
awmhonf[k rSwfwrf;a&;xm;cJhavonf/
&ckid &f mZ0ifEiS fh bk&m;orkid ;f tjyif tpOf,q
l csut
f &qkv
d Qif used ;f awmif
ukd umvm*D&dawmif? okdYr[kwf umu *D&dawmif[k ac:aMumif; Ak'onf
usD;rif;(aus;rif;)wpfZmpfjzpfcJhzl;onfhtwGuf vQm&if;awmf(ZD0Smawmf)"mwfukd
apwDwnfxm; ZD0Sm"mwfapwDom wnf&Sdavonf/
&ckdifwkdYt,lt& aeEkpm& okdYr[kwf a&ekom&awmifrSm usdef;awmif\
ajrmufbuf (rif;uefjrpfwbufjcm;)wGif wnf&Sdaom yg;awmfawmifyifjzpf
onf/ xkdawmif Ak'\ yg;kd;awmf"mwfwnf&SdXmyem apwDwnfxm;ojzihf
yg;arG;&SifapwD? yg;kd;arG;&SifapwD[k xif&Sm;onf/ if;okawoDu a&ekom&
awmifEiS fh umvm*D&ad wmifudk aygif;vQuf a&Ekpm&awmif[k wpfcw
k nf;trnf
ukdom,lNyD; rSwfwrf;a&;cJhjcif;jzpfonf[k xif&onf/
if;okawoD\rSwfwrf;wGif pr0ufNrdKUukd usdef;awmifteD;wGif wnfcJh
aMumif;jzihf xl;jcm;pGmazmfjyxm;csufwpfckukdawGY&&m xl;qef;aom tcsufjzpf
acsonf/ if;rSmazmfjyonfum; ]]ou&mZf (538)c&pfat'D 1176 ESpfeef;
wufaomNcw
d Nf rKd U wwd,qufajrmufjzpfonfh "ekal ygrif;onf Ncw
d Nf rKd UrS ESpEf pS f
tMumwGif zJcGmcJh ou&mZf (540)(c&pfat'd-1178)ckESpfwGif pr0ufNrdKUukd
usdef;awmifwef;\ ta&SUajrmufbuf awmifajc&if;wGif wnfaxmifcJhonf/
xkdNrdKY "elaygrif;rSp if;"elaygrif;\om;awmf rOLoifonf wkdif;cspfrif;
trnfcH c&pfat'D 1178 rS 1182 wkdifatmif qufcHzl;onf/ if;wkdif;cspf
vufxufro
S mvQif c&pfat'D 1182 ck? aumZmou&mZf (542)wGif NrKd Ua[mif;
awmifilokdY ajymif;a&TUoGm;avonf/ pr0ufNrdKYonf &ckdif&mZ0ifwGif ta&;BuD;
aomfvnf; rnfonfh tptersm;ukdrQ rawGY&Sd&awmhay[l\/
tcsufukd pOf;pm;avhvmoihfonf xif\/ okawoejyKoifhonf
xif\/ &ckdif&mZ0ifwGifum; pr0ufNrdKUwnfae&mukd azmfjyjcif;r&Sdyg/ okdYaomf
36
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
37
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
38
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
39
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
40
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
41
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
42
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
NrKd U&yfrsm;ukd tkycf sKyaf &;cs&yfxm;um xde;f odr;f ay;cJah vonf/ rMumrD xkad e&m
ukd tpm;xkd;&ef *syefa&SUajy;wyfrsm;u awmifukyfrS ausmfjzwfvmvsuf OD;pGm
rif;jym;NrdKUukd vma&mufodrf;ykdufcJhavonf/ xkdtcsdef NrdKUtkyfarmifomyGifhrSm
tmPmvufrJhjzpfaeNyD; if;wkdYra&mufrD t"dukPf;rIrsm;jzpfyGm;jcif; &SdcJhav&m
rif;jym;NrKd Ue,frS trsK;d om;acgif;aqmifrsm; jzpfMuaom ode;f ausmaf tmif? armif
ausmf,? yef;omatmifwkdYonf wpfAkdvftjzpf aqmif&Gufvsuf &ckdifvli,fvl
&G,frsm;ukd pnf;kH;um vufeufpGJukdifNyD; t"dukPf;ukd toufpGefYpm; ESdrfESif;
cJh&avonf/ if;wkdYonf ar,kckdifokdY csDwufwkdufckduf&ef MuufrusD(rif;jym;
NrdKUe,f)wGif tpnf;ta0;aqmif&GufaepOf kwfw&uf rif;jym;NrdKUukd 0ifa&muf
odrf;ykdufEkdifcJhjcif;jzpfavonf/ okdYaomf if;acgif;aqmifrsm;onf &ckdifwkdif;tkyf
csKyfa&;qkdif&m cefYcGJpDrHcscJhMuonfom jzpfavonf/ xkdaemuf rMumrD *syefrsm;
0ifa&muf t*FvdyfukdvkdeDae&mwGif tpm;xkd;cJhavonf/
1303 ck wykdYwGJvqef;(8)&uf eHeuf (10)em&DwGif rif;jym;NrdKUrSm t*Fvdyf
tqkwf *syeftwufwiG f t*Fvyd w
f u
Ydk rD;avmifA;Hk BujJ cif; cH&ojzihf NrKd Uwpfcv
k ;Hk
rD;[kef;[kef;awmufavmif jymykHtwd zsufqD;jcif;cH&avonf/ xkdYaMumihf
teD;pyfjzpfaom auovmacsmif;0&GmokdY a&Smifwdrf;aecJh&avonf/ odkYaomf
vnf; 1304 ck uqkefvwGif rif;jym;okdY *syefwyfrsm; 0ifa&mufvmjcif;
auovmwGif *syefrsm;tajccH ppfpcef;rsm;csjcif;? &dumrsm; okdavSmif&mXme
jyKvmjcif;aMumifh NrdKUolNrdKUom;rsm;rSm t*FvdyfAkH;BuJjcif;rsm;ukd cHNrJcH&onfyif
jzpfonf/
*syefppfonfaygif; (120)yg0ifaom wyfrwckukd wyfOD;pD;csKyf]ulqkd;qef}
ESifh vufaxmufwyfAkdvfrSL; ]rm&S'g}wkdY OD;pD;aqmif&Gufum? rif;jym;NrdKUokdY
0ifa&mufvmNyD; wyfom;okH;pk(wyfom; 40 pDcGJ)cGJum cs&yfvmcJhMuonf/
(1)Al;yif&GmwGif wpfwyf(2) usdef;awmfo&ufawmtkyf (,ckocsKif;&mwGif)
wpfwyf(3)ausmif;opfausmif;ykdif;wGif ]ulqkd;qef}ESihf ]rm&S'g}tygt0if
jrif;uk,
d pf ED iS fh wyfom;(40)wkYd wyfpaJG ecJMh uonf/ xko
d Ydk wpfpwpfpjzihf iNyt
D if;
wGif wpfpcef;jyKvmjcif;? Ncdwfawmif ajymif;a&TUwyfcsvmjcif;? ponfjzihf
tESSHYtjym; *syefppfwyfrsm; jynhfvQHcJhavonf/ r,lurf;rSefawmifrS wkdufyGJwGif
'Pf&m&vmolrsm;ukd rif;jym;okdYykdY aq;0g;ukorIjyKcJhavonf/ *syefrsm;um;
okH;ESpfcefY tcsdefMumcJhavonf/ *syefrsm; zufqpffpepfukd usifhokH;vmojzihf
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
43
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
qif;oufpOfvm omoem
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
44
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
zefwD;EkdiftHhavm/
&ckid w
f aYdk e&m jzwfoef;&maemufuv
fdk u
dk
f ewfwo
Ydk nf vku
d
f aecJMh u\/
awm? awmif? acsmif;ajrmif;? opfyif? v,f,m tdrfa*[mwkdY ewfa'0wmrsm;
rnfac:pGJvQuf &Sdae\/ ynwfrnfac:pGJvmaom ewfwkdYum; ra&rwGufEkdif
acsNyD/ tOeajrwGifyifvQif iNcdwf? ijyKwf? iNydKif;wdif? ivufp paom
bDvl;? pr0ufNrdKUapmifhe*g;? aZmf*sD? *Em&D? oQifi,f? &aoh? ewftrsKd;rsKd; &SdvmcJh
ay\/
xif&Sm;aom ewfwkdYqkdvQif **Fgewf (**Fgtif;) r[defewf(acsmif;0jrpf0
apmihfewf) pEDewf(uRef;apmihfewf)/ &marmifewf? jroGifewf? iarmifewf?
MumZHewf? rusm;ewfwkdY jzpfMu\/
if;wkdYonf eef;pOfewf? AvdauR;ewftjzpf umv&SnfMumcJhNyDjzpf\/
bk&iftqufquf rkd;OD;rkd;aESmif; umvwkdY ewfyGJvrf;obifay; csD;ajrmufyl
aZmfNrJ&SdcJhav\/ NrdKUolBuD; atmifausmfZHonf axmifuscHaepOfu ewfwkdYukd
wkid w
f nfc&hJ m ewftrnfrsm;pGm yg&Sad vonf/ if;\zGq
YJ adk om &wkwiG f awGEY idk f
\/ pdwfpGrf;tifukd tm;ukd;Muolrsm;vnf; ewfukdarQmf pdwf"mwfukd taoG;
ta&mifwifcJhMuonf/ orm"dpGrf;tif txkduftavsmuf aumif;vmMuaom
tcg aq;0g;rEmefwkdYukd zefwnf;cJhMuonf/ xkd&Sifi,f&aoh? aZmf*sDrsm;um;
umvMumuyif &Scd MhJ uonf/ ewfEiS w
fh wef;wnf;xm; ylaZmfcchJ v
H mcJMh uonf/
oD&dygkP&aoh? wdudpom&aq;0dZm&aoh? tmvHuy&aoh? a0omuy&aoh/
oDwma'0&aoh? em*dE& aoh? uPSm'dyg,e&aoh? uvd*&F aoh? ponfwjYdk zpfMu
\/ xkd&aohaZmf*sDwkdYqkdvQif a,m*tusifhukd usifhcJhMu\/ avmuDtusifhwGif
a,m*Dtusifhonf tjrifhqkH;ukd &&Sdap&ef tusihfjzpfcJh\/ *Em&Dtwwfynm
rsm;ukdvnf; tm;ay;cJhMu\/ xkdtwwfum; ewfaq;? ewf0g;ukd &SmrSD;
touf&Snf? od'dayguf? pGrf;tifukd jzpfvmjcif;yifwnf;/
Ak'b
momuk;d uk,
d rf I
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
bk&m;yGiahf y:aomumv
Ak'bmom &ckdifjynfokdY 0ifa&mufvmcJhonfrSm trSefjzpfayonf/
&ck d i f j ynf w G i f jzpf x G e f ; ay:ayguf v maom bmomr[k w f a omf v nf ;
qufoG,fvm&jcif;rSm xif&Sm;av\/
xkdt&Sifonf tdEd,e,fajrukd jzwfausmf &ckdifodkY rdrd0g'(t,l)ukd
oGwfoGif;EkdifcJhonfrSm omrnr[kwfacs/ Ak'\ oAkwpGrf;tifu usufpm;
EkdifcJhjcif;aMumihfom jzpfacs\/ xkdOmPfawmfonfvnf; Ak'\b0usifvnf&m
tjzpfukd a&mifjyef[yfay;rIt& xifvif;vm&ay/ xkdYaMumihf Ak'\OmPfuGef
&ufwGif &ckdifjynftwGif; 0ifvsuf rdcJh&m\/ tcGifhaumif;ukd &&Sdvmjcif;[kom
0rf;omMu&*rnfomwnf;/
&ckdifESifh rZdra'oonf yx0Dajrt& qufpyfvQuf &Sdaeonf/ c&D;a0;
onf[k qk&d aomvnf; vrf;yef;qufo,
G rf I &Sv
d mcJo
h nf/ **Fgjrpf0rS ;f a'oonf
&ckdifESifh e,fedrdwfcsif; qufpyf&m Xmejzpfavonf/ **Fgjrpfajrmufykdif;onf
rZdra'oe,fy,fjzpfNyD; awmifykdif;onf 0*Fwkdif;b*Fvm;e,fy,fjzpfonf/
0*Fwkdif;onf &ckdif"n0wDacwfuyif &ckdife,fedrdwf a'ot0ifjzpfcJhavonf/
&ckdifrif;&mZmBuD;pmwrf;wGif pEmol&d,rif;\om;awmfjzpfaom ol&d,m"dywd
45
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
qkv
d Qif oDwif;pum;Mum;odc&hJ avonf/ xkpd Of bk&m;&Siq
f v
dk Qif oufawmf(55)
ESpf 0gawmf(20)ajrmuf&adS vonf/ bk&m;yGiafh Mumif;uku
d m; edrw
d x
f ;l rsm; Mum;od
cJhMuonfomjzpf\/
xko
d Ydk edrw
d rf sm;ukd Mum;od&jcif;? rZrd wkid ;f rSvnf; owif;aygufa&mufjcif;?
a&mufvmcJhMuaom ykPm;&Spfa,mufxHrSvnf; xyfqifhowif;&jcif;wkdYaMumihf
pEol&d,bk&ifonf bk&m;&Sifukd zl;jrifvkdrI tmomqEjyif;jyvmcJh&avonf/
eef;awmfnDvmcH yifhapmifEkdif&ef aqG;aEG;cJhMuavao;onf/ aemufqkH;wGif
raem"dXmefjzihf &nfrSef;yifhaqmifrIU jyKcJh&avonf/ xkdtcgu p a&TMumyef;
aygufaygufeHYom? qDrD;? wHcGef? xD;? a&csrf;wkdYukd vufaqmifjyKvsuf xdyfxuf
wifrkd;cJhMuonf/ xkdYaemuf wkdif;jynfvlxk tygt0iftmkHjyKapvsuf ckESpf&uf
ywfvkH; yifhzdwfylaZmfrIjyKcJhMuavonf/ Oyrmjy&aomf temxydwfolaX;orD;
plVokb''gonf rdrad e&m O*NrKd UrSaevsuf Ak'& &dS m om0wjfd ynfoYdk pdwrf aemjzihf
yihfonfhtvm;wl jzpfavonf/
xkt
d cg bk&m;&Sio
f nf &mZN*Kd [jf ynf? a0VK0efausmif;wGif oDwif;ok;H vsuf
&Sdaeonf/ bk&m;&Siftm; yifhzdwfjcif;ukd a&TOmPfawmfjzihf odvmvQif &[ef;wkdY
tm; pnf;a0; trdefY&Sdawmfrlavonf/ xkdYaemuf &ckdifjynfodkY <u&eftwGuf
odMum;rif;zefqif;ay;aom jym'f,mOfysHxufokdY wufpD;vsuf c&D;a'opm&D
<ucsDcJhMuonf/ xkdtaMumif;ukd odkY rSwfwrf;a&;om;&Sdav\/
]]a&T&ckdifjynf&Sif "njynf&Sif bk&ifpEol&d,rif;vufxuf a*gwrAk'
onf aemufyg&[Emig;&mESihf &ckdifjynfokdY <ua&mufvmcJh ausmufawmfNrdKU\
wpfzuf&dS aomvm*D&ad wmifxuf w&m;a'oem a[mjyawmfro
l nf/ pEo&l ,
d
rif;onfvnf; jrwfpGmbk&m;xHoGm;a&mufzl;arQmfvsuf aovm*D&dawmif\
ta&SUig;rkdifuGm wnf&Sdaom rif;aejynfawmfokdY <ua&mufoDwif;okH;&ef
yefMum;avQmufxm;&m bk&m;&Sifu vufcHcGifhjyKawmfrlonf/ bk&m;&Sifonf
rif;aejynfawmf ckepf&ufrQ oDwif;ok;H aexkid Nf y;D aomf jyefvnf<ucsaD wmfrrl nfh
tcg pEol&d,jrwfpGmbk&m; ukdk,fpm;ukd;uG,f&ef ukd,fyGm;wpfqlxm;awmfrlcJh
46
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
ol&,
d "dywdrif;vufxuftpDtrH
&ckdifokdY bk&m;omoem0ifa&mufrIwGif azmfjyygAk'udk,fwkdif <ua&muf
omoemwnfxm;cJrh ?I xkad emufb&k m;&Sif y&deAd m efjyK <uif;use&f pfaom "mwf
awmfrsm;onf omoemou&mZf 222 ckajrmufwGif <ua&mufvmrI ponfjzihf
&ckdiforkdif;&mZ0ifordkif;tqkdrsm; &SdcJhavonf/ acwfokawoDtvkdtm;jzihf
Ak'Xmejzpf&m tdEd,awmifykdif; ajrmufykdif;rsm;rS Ak'bmom0ifrsm; 0ifa&muf
vmjcif;ESifhtwl c&pfray:rD bDpDokH;&mpk (a&S;ESpfaygif; 2300)acwfavmufrS
p Ak',Ofaus;rIESihf ukd;uG,frIwkdYonf wpfpwpfp tajctaejzpfvmMuNyD;
,ckwkdifwnfNrJvmcJh&onf[k ,lqMuavonf/
&ckdifjynfwGif "n0wDacwf pEol&d,rif;vufxufrSp tajcpkdufvm
aom omoemonf ol&d,purif;xdwkdifatmif ESpfaygif;ESpf&mausmf qufcH
rjywfwnf&SdvmcJh&onf/ oHCmqufEG,ftjzpf Amukvrax&fup bk&m;&Sif
rsufarSmuftuRwfa&mufcJh&aom bduKax&m&[EmESpf&m? bduKeDax&D
&[EmrwkdY qufcHvsuf omoemjyKvmcJhMuavonf/ pr0wf? yOacwfxd
&[Emt&SifjrwfwkdY\ omoemjzpfcJh&onf/
pEol&d,\ om;awmfol&d,"dywdrif;rSp ol&d,purif;wkdifatmif
*gr0goD t&n0goD &[ef;oHCmrsm;? ausmif;? uef? bk&m;? apwDrsm;?
kyfyGm;qif;wkwnfxm;rIrsm;? &[ef;cH&SifjyKrIrsm;ukd rif;\trdefYjzihf pepfwus
owfrSwfcJhNyD;jzpfavonf/ Asm'd0ifr[kwfaom "mwfawmfwkdYvnf; jyefYESHYcJhNyD;[k
od&onf/ &ckdifwkdY\ 0ifokH;q,fusrf;wGif bk&m;&Sifoufawmfxif&Sm;&SdpOfuyif
"mwkapwDac: qHawmfajcawmf&mrsm;ukd cGifhjyKawmfrlonfhtwkdif; oGm;awmf
av;q,f qHawmfukd;uka#ajcmufoef; arG;awmf&Spfuka#? ajconf;vufonf;
awmf ESpfq,fwkdYonf uRwfukef ylaZmfcGifh&&SdcJhMuonf/ if;wkdYukd teEpMum
0VmrS vmaomewfwkdYonf wpfqlpDyihfaqmif t"dXmefcJh&m XmewkdY wnf
xm;cJhMuavonf[k tqkd&Sdonf/
,if;okdYr[mrkedESihf qHawmf? ajc&mawmftjyif ewfwkdYyifhaqmifXmyemcJh
aom "mwfawmf? apwDykxdk;rsm;wGif xD;? wHcGef?yef;rmvf? qGrf;? oif;ykwfwkdYukd
47
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
o*Fgemwifjcif;rsm;
jrwfpGmbk&m;&Sifonf av;q,fig;0g? oufawmf&Spfq,f? (bDpD 529)wgif
y&dedAmefjyKonf/ bk&m;&Sif y&dedAmefjyKNyD;aemuf wpfq,fajcmufjynfwif;
tcsif;wpfuif;cefYaom "mwfawmfESihf yfkd;awmfESpfck? ezl;oif;uspfawmfwpf
ql? pG,fawmfav;acsmif; <uif;usefcJhonf/ xkd"mwfawmfwkdYukd a'geykPm;onf
&Spjf ynfaxmifrif;wkt
Yd m; cGaJ 0 uk;d uG,yf al ZmfapcJo
h nf/ xk"d mwfawmfa0aom
aeY t&Sifr[muyonf o*Fg,emwif&ef &[Emig;&mwkdYukd a&G;aumuf
awmfro
l nf/ 0gqked ;D vwfaomf &mZN*Kd [jf ynfoYdk o*Fg,emwifoC
H mwkt
Yd pkt
H nD
a&muf&SdMupOf tZmwowfrif;tm; taMumif;Mum;onf/ xkdYaMumihf r[m
ou&mZf 148 ckESpf 0gacgifvjynhfausmf ig;&ufaeY &mZN*dK[fjynf\ ta&SU
awmifzuf a0bm&awmif ckESpfvywfvkH; yxroH*Fg,emwifonf/ "mwf
awmfwkdYukdvnf; tE&m,frS vGwfapjcif;iSm xkdxkdt&yfrS yifhaqmif &mZN*dK[f
jynf ta&SUawmifaxmifh vufawmif&Spfq,fjzpfaomwGif;ukd wl; tpDtrH
48
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
jzihf jrKyfESHxm;cJhavonf/
bk&m;y&dedAmefpH0ifonfrS ESpfwpf&mtMumwGif umvaomrif;onf
a0omvDjynf 'kwd,o*Fg,emwifavonf/ &SpfvwkdifwkdifMumavonf/
xkdo*Fg,emESifh pifNydKif0Zdmwkdif;om; &[ef;wpfaomif;wkdYvnf; cGJxGuf *kdPf
opfjyKMuonf/ r[moHCdu *kdPf;[kac:wGif aemiftcg r[m,et,l0g'
wkdY\ rsKd;aphysKd;cs&m jzpfav&onf/
xkd*kdPf;rESpfckrSonf *kdPf;cGJ(18)*kdPf;xd aygrsm;cJhav&m? ax&0g'*kdPf;
(12)*kdPf;? r[moHCdu *kdPf;yGm; 6 *kdPf;wkdYjzpfcJh&av\/
xkdaemuf eErif;quftukef ESpfaygif;wpf&mausmfumvwGif 18 *kdPf;rS
24 *kdPf;? 35 *kdPf;txd uGJjym;vmonf/ okdYaomf tcsKdU*kdPf;wkdYrSm rwnfwHhbJ
(4*kdPf;) tenf;i,faom*kdPf;om xGef;um;wnf&pfonf/
arm&d,eef;qufjzpfaom taomurif;onf Ak'bmom0ifrif;jzpfvm
onf/ if;onf omoemawmfukd xGef;um;pnfyifapcJhonf/ "mwfawmfwGif;ukd
zGihfvSpf t&yf&yfokdY a0iSjzefYcsdapcJhonf/ arm*vdykwwdrax&fESihf E
*kw&[Emt&SifwkdY\ tpDtrHjzihf Asm'dwfay;cJhaom Xmewkdif;wkdYokdY qufoG,fcJh
avonf/ wwd,o*Fg,emwnf; wifcahJ vonf/ Ekid if &H yfjcm;wko
Yd v
Ydk nf; omo
emjyKvsuf jzefYcsdapcJhavonf/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
"mwkomoejyefyY mG ;jcif;
taomurif;ESifh &ckdifjynf&Sif ol&d,purif;wkdYonf xD;NydKif? eef;NydKif?
49
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
used ;f awmf&iS f
]]aAGcsufjrifhbD? *D&dyAwm? xkdawmifrSm/
a&T0gwEk? aus;ol0rif? r,Gif;wZmpf?
jzpfavaomcg/ aoav&m0,f? aemifvmusdef;0yf?
vQm&if;"mwfvQif? wnfvwfusifu? a&mifxifvif;vif;?
ajymifajymif0if;? cyif;rsm;zQif? usdef;awmif&Sif[k?
ac:wGifemr? bGJYrnf&? xkdupOfvm? ckwkdifomvQif?
wGifvmjzpfvdrfh/}}
([l; &m;wuf-O*gpH)
50
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
51
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
Ak'u
,
dk pf m;jzpfacs\/ vlewfwt
Ydk wGuf tusK;d iSm bk&m;&Sif t"dXmefjyKxm;cJjh cif;
vnf; jzpfay\/ xkdYaMumihfomvQif ]]&uwGifrnf/ &ckdifjynf ukd;uG,fwkHvwf?
rSefrcRwfwnf;}} [l qHawmforkdif;wGif rSwfwrf;wifcJh\/
]]emr&,l? tqlqlwkdY igrljzpfzl;? &yfwkdif;ul;vsuf? a&mifjrL;uGefYjyefY?
wbfvwHY}}[k 0g;ausmif;y@dwfu pmwifcJh\/
&ckdife,fajrwGif "mwfawmfrsm; wnfxm;vwfojzihf ylZmapwD yPmnD
rnfukdvnf;aumif;? ql,ljynhfap ukd;uG,fMurnfukdvnf;aumif;? "mwfawmf
aMumihf xif&Sm;ausmfaZmEkdif&monfukdvnf;aumif;? odkYpmzGJYcJhayonf
omwnf;/
]]jynfonfum; ? bk&m;Asm'dwf? wHqdyfESifhavQmf? ukd,fawmfrSmonf?
emrnf&jzpf? OD;&mZfawmfjrwf? ocsyF af wmfu ponf"mwfawmf? awmifeG aYf y:?
a&mifazmfjy&m? rsm;pGm&Sifvl? ql,lukd;uG,f? oym,fvkH;nD? apwDwnfonf?
onfjynf? rnfrnfjym;jym;? ausmfxif&Sm;\/
(0g;ausmif ; OawevuF m rS )
"n0wDacwfrif;rsm;
omoemh'g,umawmfjzpfaom ol&d,mpurif;onf eef;pH(44)ESp[f?
oufawmf (74)ESpf &SnfMumcJh\/ tZmwowfNzdK<uif; ou&mZf (ZD0uudef;?
AoQL;pwkkyudef;? NzdK<uif;ou&mZf) 258 ckESpf? c&mZf bDpD 272)wGif ewf&Gm
<uoGm;jcif;jyKavawmh\/ xkdrif;vGefvQif if;om;awmf ol&d,emx (bDpD
272-230)on f omoemESpf 258rS 300 xd pkd;cJhav\/ if;vufxufwGif
usef&pf&SdcJhaom "mwfawmfrsm;ukd qufvufwnfxm;cJhav\/ xkdol&d,emx
rif;ESihf rdbk&m; 0dok'dwkdYonf omoemawmfjrwfukd av;pm;kdaoMuav\/
omoemawmfxeG ;f um;jyefyY mG ;wk;d wufap&ef aqmif&u
G cf MhJ uav\/ xkrd if;vuf
xufta&mufwGif ppfawGuRef; "mwfawmf(4 ql)wnfxm;cJhav\/ omoem
ou&mZf 260 (bDpD 270)wGif ewfawmfv udef;0yfcJhjcif;jzpfav\/
a0omvDpE&m;acwfrif;rsm;
ZD0Sm"mwfawmfukd aumZm 634 ESpftMumwGif pkd;pHaom pE&m;rif;wkdY
jyKjyifrGrf;rHcJhMuav\/ "mwfawmfwkdYrSm ESpf(600ausmf)Mumanmif;&mum;? jyK
jyifrIrJhvQuf ,kd,Gif;um awmawmifydwfaygif; qD;vmcJh&\/ NcHKEG,f,Suf
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
52
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
av;NrdKUacwfrif;rsm;jyKjyifjcif;
rif;&ifjzL (c&pf 843-873)
rif;&ifjzLonf yOmNrdKUukd pkd;pHcJh&onf/ pEoifrif;ESihf oD&dukrm&D
rdb&k m;wk\
Yd om;awmfjzpfonf/ plVpE&m;rif;ESifh pEma'0Drzd &k m;wk\
Yd ajr;awmf
jzpfonf/ xkdrif;on aumZm 205 ckESpfta&muf touf 28 ESpfwGif bk&if
tjzpfukd &&SdcJhjcif;jzpfonf/ rif;&ifjzLonf rkedkyfyGm;awmf trsm;tjym;ukd
xkdvkyfudk;uG,favonf/ ae&ma'otESHYtjym; ukd;uG,fcGifhjyKcJhonf/ rif;&ifjzL
\ 209 ckESpf (c&mZf 847)omoemESpf 1376)wGif oGef;vkyfaombk&m;ukd
rif;jym;wGif awGU&onf/ ,ckppfawG acgif;avmif;ausmif;okdY a&muf&SdaeNyDjzpf
onf/ "n0wDNrdKU r[mrkedbk&m;ukd NcH&Hvsuf rkedig;qlukd rif;&ifjzL Xmyemxm;
ude;f 0yfwnfco
hJ nf[k qko
d nf/ wpfqrl mS ,cktcgajrmufO;D NrKd U AEKvausmif;
wGif&Sd&m pErked[kac:wGif&Sdaeonf/ rif;&ifjzLonf xkdESpf 209 wykdYwGJvjynhf
Muoyaw;aeY ZD0Sm"mwfawmfukd okwfoif&Sif;vif;cJhonf/ xkdrif;eef;ouf 30
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
53
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
54
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
ajrmufOD;rif;rsm;jyKjyifjcif;
rif;apmrGev
f ufxufjyKjyifjcif;
rif;apmrGefonf aemufqkH;avmif;Muufbk&ifjzpfcJhonf/ e&rdwfvS[l
rif;bGJYtrnf&Sdonf/ aumZm 766 c&pf 1404 ckESpfeef;pH okH;ESpfajrmuf
(aumZm 768)wGif eef;rSa&SmifcJhonf/ aumZm 790 ckESpfxd 22 ESpfwkdif
taemufol&wefjynfac: (a*:&f)wGif ckdvIHaeavonf/ aumZm 790 ckESpf
(c&mZf 1428)wGirf S avmif;MuufoYdk jyefa&mufvmonf/ xkw
d iG f 2ESpcf efx
Y ;D eef;
pH ajrmufOD;NrdKUukd aumZm 792 (c&mZf 1430)wGif a&TUajymif;wnfaxmifcJh
avonf/
rif;apmrGefonf wkdif;jynfukd a&mufa&mufcsif; xlaxmifa&;vkyfief;rsm;
ukd jyKvkyfcJhav\/ [l;&m; e&dEol? r[m&mZol? ynm&SdtrwfBuD; 0drv? u0d
ausmftrwfwkdY\ tpDtrHt& NrdKUouf&Snf&ef wkdif;jynfNrdKU&Gm at;csrf;om,m
BuD;yGm;&ef tumBuD;tumi,fwkdYukd vnf;aumif; ,MwmwkdYukdvnf;aumif;?
pD&ifcMhJ uav\/ tpDt&ifudk NrKd UwHqyd cf wfusr;f ? ,Mwmusr;f wkYd rsm;pGmvmav
\/ xkdwGif usdef;awmf&Sifta&SUjcrf;rS vufsmtif;[l ausmufjym;i,fwGif
tif;qHcs &&Sday\/
xkjd yif OD;&mZfawmfEiS fh used ;f awmf&iS u
f dk qDr;D a&miftNyKd ix
f eG ;f vif;apvsuf
omoemawmfyGifhvif;ap&ef aqmif&GufcJh\/ xkdaMumihf ]]arG;awmfig;&yf? rjywf
qDrD;? rNidrf;ap&}} [l\/ r[mrkedkyf&SifrS "mwfeHwGJzuf &marmifuefMumkd;
rId;ap&m[laom edrdwfaqmifcJh\/ rif;apmrGefvufxuf aumZm 793
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
55
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
bapmjzLrif;(820-843)
rif;zavmif;
rif;yifBu;D vufxufjyKjyifjcif;
bapmoD&drnfaom rif;yifBuD;onf rlvwGif oHwGJNrdKUpm;jzpfav\/
rif;vS&mZm (aumZm 862-884)\ om;awmfjzpfonf/ r,fawmfrSm qifuJ
atmifxif\orD;awmfjzpfavonf/ oZmwrif;(aumZm 887-893)ewf&GmpH
avaomf rif;yifonf ajrmufOD;\xD;eef;ukd qufcH&av\/ oD&dol&d,pEm
r[m"r&mZm[laom bGJYukd cH,lavonf/ aumZm 893 ckESpf (c&mZf
1531)ckESpf bk&ifjzpf xD;eef;pkd;pHavonf/
tvkdawmfjynhfvQif aumZm 897 ckESpfwGif &Spfaomif;apwD? awmifjzL
av;rsufESmbk&m;BuD;ukd wnfav\/ r[mxD;qif;wkawmf? bk&m;tkyf? *lBuD;bk
&m;/
oHwGJ? &rf;NAJ? ausmufawmfwkdY tESHYwnfxm;av\/ ajrmufOD;NrdKUawmf
vnf; rsm;pGmwnfxm;cJhav\/ xkdrSwpfyg;vnf; ab;avmif;awmf? bkd;avmif;
awmf? crnf;awmfaemifawmfrif;wkdYu wnfxm;jyKvkyfcJhaom apwDawmfrsm;ukd
vnf; xyfrHjyKvkyfapavonf/ wyifa&TxD;&efukdvnf;aumif;? zavmif;&efukd
vnf;aumif; umuG,fap&ef wyfwmtckdiftrm pnf;Muyfap&m wkdif;jynf\
txG#ftxdyf bk&m;apwDwkdYukd jyKvkyf rif;apmrGef\tpDtrHtwkdif; jyefvnf
toufqufoGif;cJhavonf/ xkdYaMumihf aumZm 895 ck uqkefvjynhf paeaeY
usdef;awmf&SifESihfwuG xkdav;NrdKUurf;arQmifwkdYwGif apwDykxkd;rsm;tm; rGrf;rHjyK
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
56
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
rif;&mZmBuD;vufxufwnfxm;rGrf;rHjcif;
usdef;awmf&Sif
ajrmufOD;NrdKUbk&m;orkdif; (OD;OD;omxGef;)
pE0Zd ,rif;(used ;f wk
YH )dk
wkHYkdukd usdef;wkdif; axmifhacsmif;BuD; (ia0&Gm)wGif aumZm (1047)
wGif arG;zGm;cJhonf/ zcifrSm rif;[m&D\om;awmf O*gAvoD&dok"r&mZmjzpf
avonf/ r,fawmfrmS ajrmufeef;rdz&k m; ok0Puvsmjzpfavonf/ crnf;awmf
O*gAvukd Ncdwfacsmif;bk&m;wGif &JabmfoD[wkdYvkyfBuH ewf&GmpHcJh&onf/
rdzk&m;rSm OD;&D;awmf ig;clawmifq&mawmfESihf eD;&mia0&GmokdY a&Smifwdrf;aevm
jcif;jzpfayonf/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
tcef;( )
usdef;awmf&Sif
OD;xdyfawmfwif usdef;awmf&Sif
Ak'bmomrsm;twGuf bk&m;&Sifonf tEIdif;rJhqkH;jzpfonf/ zl;jrif&jcif;
wumwGif tjrwfq;Hk ukd zl;jrif&jcif;vnf;jzpfavonf/ xkaYd Mumihf "n0wDacwf
uyif &ckdifXmae0,f &SdaeMuolrSeforQwkdYonf bk&m;&Sifukd arQmfvifhwrf;w
cJMh uonf/ wrf;wonft
h wkid ;f yif bk&m;&Siu
f dk zl;jrifcMhJ uonf/ Ak'g &rPmyDwd
jzpf o&P*kHwnfcJhMuonf/ oDvusihf0wfNrJcJhMuonf/ t&d,ma,mufsm;?
t&d,mrdef;rrsm;pGm jzpfxGef;cJhMuonf/ rkedkyfyGm;oGef;vkyfjcif;? apwDykxkd;
pwlygrsm;wnfxm;jcif;? omoemjyKt&Sifrsm;rS wpfqifh&Sif&[ef;rsm; wkd;yGm;
vmjcif;? &[ef;oHCmpOfvm uk;d uG,rf ?I tvSL'ge? yknaumif;rIrsm; wk;d yGm;vm
jcif;rsm;onf bk&m;&Sifukd zl;jrif&jcif\ 'ed,mEkw&ukokdvftusKd;yifjzpf
avonf/
&ckdifa'o bk&m;zl;jcif;onf c&D;oGm;vmrI vkyf&yfwpfckvnf; jzpfav
onf/ bk&m;zl;oGm;jcif;jzihf te,fe,fokdY a&mufzl;jcif;? cspfMunfrI/ &if;ESD;rI?
rsKd;aqGjzpfrI? tcsif;csif;tjyeftvSefem;vnfrI? A[kokwyGm;rsm;rIrsm; &&SdNyD;?
vlr"I avh,Ofaus;rI wk;d yGm;jcif;? rsm;vnf;jzpfc&hJ onf/ oGm;vmrIc&D; &SMd urSom
v?Qif pDyGm;qufpyfrI? ukefoG,fazmufum;rIyg tusKd;jzpfxGef;vm&onfomjzpf
ay&m\/ ukef;a&c&D;oGm;vkyfief;aMumihf todtjrifrsm;jym;vm&onfukd
vufcH&rnfomwnf;/
&ckid w
f o
Ydk nf bk&m;zl;jcif; a&mif&h cJ MhJ uonfum; r[kw?f pEo&l ,
d rif;qkd
vQif pHjyyk*dKvftjzpf odoifhMu\/ r[mrked&Sifyifup bk&m;kyfyGm;awmfrsm;?
Asm'dwf0if"mwfapwDawmfrsm;onf zl;jriftyf&m ylZed,0wKrsm;jzpfacs\/
xkdaMumihf &ckdifa&ajr zl;jriftyf&mzl;jrifvm&mwkdYum; ESpfvMumanmif;cJhacs
NyD/ a&S;ubk&m;zl;rSwfwrf;0ifqkduvnf; rrsm;aom bk&m;zl;&Sdckd;rsm; &SdvmcJh
onf/ uRef;pOfywf bk&m;&Sdckd; armfawmfpOf bk&m;&Sdckd;[lvnf; trnf&onf/
usdef;awmf&Sifvnf; zl;jrif&m yg0ifNyD;? bk&m;zl;&Sdckd;cJh&m bk&m;&Siftjzpf xif
&Sm;vmcJhonf/
usdef;awmf&Sifbk&m;ukd teD;tem;a'orSqkdvQif tcgrvyfzl;vG,fEkdif
onf/ ok&Yd mwGif &yfa0;a'orSqv
dk Qiu
f m; bk&m;zl;oufouf&nfrw
S
f vmMu
57
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
awmifwufb&k m;zl;vrf;rsm;
bk&m;ta&mufawmifwufvrf;rsm;onf vrf;a[mif;? vrf;opf vrf;oG,f
rsm;&SdMuay\/ rlvvrf;a[mif;qkdvQif acwfumvMumanmif;cJhNyD;jzpf\/
tqufqufaom bk&ifwufcJhonfrStpjyKvmcJh&um; bk&ihfwufvrf;? rif;
wufvrf;[kyif trnf&SdcJh\/ acwfumvajymif;vJcJh a'0DZHjrxGef;atmif
wufvrf;[l ac:wGifvm&jyefyg\/ jrxGef;atmifum; t*FvdyfacwfwGif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
pp0fbufqkdif&mppfol&J(Akdvf)wpfOD;jzpf\/ jrif;pD;&J&ihfvSoljzpfonfhtavQmuf
xkdrwfapmufaomvrf;rSyif w[kefxkd;pkdif;ESif wufjycJhbl;onf[k ausmfMum;cJh
av\/
xkdvrf;ukd tkwfavSum;vrf;[lvnf;aumif;? ta&SUzufwufvrf;[l
vnf;aumif;? ac:wGifcJhMuav\/ xkdrS aemufwGifum;? vrf;a[mif;b0a&muf
um tokH;jyKenf;vmavonf/ tkwfavSum;vrf;ukd wu&mZfvrf;? ou&mZf
vrf;[lvnf; *kPfjyKrnfwGifavh &Sdayonf/ wufumqif;um &pfum?
vSnu
hf mqif;wuf&aomvrf;[k qkad vrnfjzpf\/ wufvrf;rkc0f if0 awmifxyd f
rkcfOD;0wkdY tvSL&Sifrsm;u avSum;jyKvkyfaomckESpf? ou&mZfa&;&mwGifvnf;
jzpfacsonf/ xkdYaMumihf ou&mZf[l ac:prSwfjzpfzG,f&SdvS\/
rlvtkwaf vSum;vrf;rSm &ckid b
f &k ifrsm;tqufqufjyKvyk cf ahJ om vrf;yif
jzpf\/ xkdaemufumvMumaomtcg tvSL&Sifrsm;u jyKvkyfvmcJhMu&av\/
t*FvdyfacwfwGif uRef;tkyfrsm;? NrdKUtkyfrsm;? e,fykdifrsm; jyKjyifcJhMuav\/
Oyrm yxrqkH; t*FvdyfvlrsKd; NrdKUtkyf(trnfrod) wpfOD;onf c&pfou&mZf
1885 ckESpfrwkdifrDu jyKjyifcJhbl;\/ if;onf Ak'bmomr[kwfacs/ okdY&mwGif
a'oe,fy,f vlrIa&; bmoma&;ukd ulnDaqmif&Gufay;cJhjcif;omjzpf\/
xkv
d yk if ef;onf if;tzkYd tkycf sKyaf &;? qufqaH &;ukd tusK;d jyKapcJo
h nfomjzpf\/
a'o ykeu
f efrrI sm; &Scd jhJ cif;aMumihf rsuEf mS jzLrsm; vefaY MumufMu&\/ a'ocH
rsm;u oabmusygrS ol \ ouf q k d ; &S n f r nf j zpf & m bmoma&;uk d
brf;jyonfhoabm wpfenf;tm;jzihf bk&m;bufukd tumtuG,f,lopnfh
oabmvnf; jzpfav&m\/ txifBu;D ap&efEiS fh av;pm;Munfadk p&ef vSnpfh m;
qGJaqmifonfh vkyf&yfvnf;jzpfacs&m\/
xkdtkwfavSum;rsm; txpfaygif; (650)&Sdonf/ t&SnfrSm (930)ay&Sd
onf/ tus,f(5-ay)&SdNyD; ab;wpfzufwpfcsuf eH&H(abmif)tjrifhrSm (2-ay)&Sd
onf/ abmifxkxnfrSm (1aycGJ)&Sd\/ ukefusaiG(wpfaomif;ESpfaxmifusyf)ukd
if;xHrS uscHcJhonfqkd\/ xkdwnfaqmufpumvqkdvQif jrefrmjynfwGif t&Snf
qkH;avSum;jzpfcJhonf/ urmwGifqkdvQif tenf;i,frQaom ta&twGufxJ
yg0ifayonf/ avSum;t0ifwGif *VKefuJhodkY acgif;ESihf jcaoFhukd,f&Sdaom tkyf
ESpfckukd ab;ESpfzuf jyKvkyfxm;cJh\/ xkdtkyfESpfckukd ygVdbmomjzihf *kVoD[
[k ac:wGif\/ t*Fvdyfbmomjzihf ( )[k azmfjyxm;\/ jrifawGUvkdufzl;Muol
58
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
vrf;opfwufvrf;rsm;
vrf;a[mif;tjyif vrf;opfrsmukdvnf; azmufvkyfcJhMu&mum;? usdef;
taemufzuf&yf&Gmrsm;rS vloGm;vrf;rsm;vnf; &SdMuao;\/ (1)qifBuD;jyif
&Gmom;rsm; azmufvkyfcJhMuaom qifBuD;jyifausmfvrf;&Sd usdef;awmifbk&m;
ta&muf awmifzufawmifkd;ukd jzwfavQmufvm&aomvrf;(2) rD;ausmif;
ajrmifukd uyfarQmifwufvm&aom orifajc&m tdrfa&SUrif;&Gmom;rsm; wuf
vrf;? (3)Al;yif&mG ? axmifah csmif;&Gmom;rsm; wufvm&aom "mwfawmftaemuf
zuf wnfhwnfhausmfvrf;rsm;vnf; &SdMuavonf/ awmifkd;ukdpD; qifBuD;jyif
ausmfvrf;ESihf qufvsuf jrawmifokdY aygufa&mufatmifxd jrawmifq&mawmf
OD;nmP0Hou OD;pD;azmufvyk cf ahJ om vrf;vnf;&S\
d / jrawmif ajrmufzufwiG f
awmifykdYBuD;ausmfvrf;? Ncdwfawmifausmfvrf;rsm;vnf; &Sdao;\/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
59
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
owk;d atmifewfurG ;f
OD;armifwkd;bk&m;? ausmfBuD;bk&m;rsm;okdY wufvrf;ajc&if;wGif ysOf;uwkd;
yifewfuGrf;&Sd\/ &marmif&Sifr\ ajr;awmfol owkd;atmif eef;pH&myifwnf;/
owk;d atmif um;jrif;yG?J (*kn
H if;xk;d yG)J Muufyw
JG jYfdk zihf taysmMf uL;wwfaom ewfjzpf
onfqkd\/ usdef;awmifay:wGif ol\'kd;wvif;jyif &Sdayonf[kqkd\/ owkd;
atmif ewfylaZmfyGJum; ESpfpOfusif;yavh&Sdonfh ewfyGJwpfckjzpf\/
tk;d wku
d af pwD
OD;armifwkd;bk&m;? OD;ausmfBuD;bk&m;rsm;okdY wufvrf;/ vrf;ckvyfwGif
NrdKUrausmif;opfq&mawmf? ODF;OmP(oufawmf 96)ESpf (aumZm 1225-1321)
oufawmf&n
S q
f &mawmfEiS fh 'kw,
d ajrmufausmif;opfq&mawmfw\
Ydk tk;d wku
d f
ESpcf &k \
dS / wwd,vrf;opf wufvrf;ajc&if;awmfqv
dk Qif NrKd Urausmif;q&mawmf
OD;y'kr(aumZm 1259-1319)\ tkd;wkduf*l&Sd\/ odkY awmifajc&if;
wufvrf;ESpfckvkH;wGif rif;jym;NrdKU usufoa&aqmif rax&fjrwfrsm;\ txdfrf;
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
awmifajc&if;apwDrsm;
vrf;opfwufvrf; OD;y'kr apwDta&SUzufteD;wGif apwDysufwpfql
wnf&adS e\/ xkrd aS jrmufzufqufomG ;vQif ausmufapwDwpfqu
l dk zl;awGUEkid af y
ao;onf/ ,ckjynfawmfomausmif;taemufzufESihf uyfvsuf NcH0if;xJwGif
wnf&Sdjcif;jzpf\/ rif;uefapwD[kvnf; ac:wGifaeMu\/ if;\ta&SUzufwGif
1327 ckESpfwnfxm;cJhaom wefckd;&Sif bk&m;wpfqlvnf; &Sdonf/ xkdrS ajrmuf
zufukd wef;ajzmifhoGm;ygu NrdKUapmifhbk&m;[l &Sd\/ usdef;awmf&Sif bk&m;okdY
bk&m;zl;wufqif;&mwpfavQmuf zl;awGUEkdifaom bk&m;apwDrsm;yifwnf;/
vrf;opfwufvrf;wpfavQmufomG ;aomf
xkv
d rf;opf\twkid ;f wufa&mufaomf prf;a&wGi;f wpfcu
k dk awGU&rnfjzpf
\/ a&csKad omufo;Hk Ekid &f ef tkwaf &uefjyKvyk rf ;dk umxm;\/ awmifajcrS awmif;dk
wpfavQmuf ysOf;uwkd;yifBuD;rsm; BudKMum;aygufa&mufvsuf&Sdae\/ vQyfppfrD;
xGef;d&ef pkdufxlxm;aom rD;wkdif;rsm;ukdvnf; BudK;oG,fwef;vQuf awGU&\/
vrf;qkdvQif ckywfvdrfauGUvsuf wuf&av\/ rwfapmufjcif; r&SdvS
bk&m;odkYwuf&m yifyef;jcif;r&Sdacs/ vlBuD;vli,fra&G; wufqif;vG,ful\/
tyef;ajzem;aep&mrsm; aomufa&tkd;rsm;vnf; vrf;wpfavQmufxm;&Sdojzihf
acwem;aetyef;ajz a&csKdaomufokH;EkdifMu\/ OD;aqmifvrf;azmufolrsm;rSm
bk&m;vlBuD;rsm;jzpfMu\/ OD;&mausmf? OD;a&ToJ? OD;armifomyGifh? OD;a&TxGef;wkdY
OD;aqmifpwifum apwem&Sifrsm;\ vkyftm;jzihf azmufvkyfcJhMuonfqkd\/
vrf;wGif,mcif;rsm; yg0ifol armifomat; zcif OD;armifEG,fu MunfjzLpGm
cGifhjyKvSL'gef;cJhavonf/
'kwd,tBudrfwGif OD;armifomEk? ODF;omEkd;atmif? OD;apmvSatmifwkdY
ODaqmif rGrf;rHcJhMu\/ aemifwGif trIdufodrf;toif;ESihf a*gyutzGJYwkdYu
tqufqufjyKjyifvmcJMh uav\/ tjcm;vrf;i,frsm;? jzwfvrf;rsm;um;? opfcs?
-0g;csorm;rsm;? ,mcif;orm;rsm;u jyKvkyfcJhMujcif;omjzpfav\/ c&D;ykdwGif
atmifvloGm;vlvm jrefqefatmif jzwfvrf;tjzpf tokH;jyKvmMuojzihf
60
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
vrf;ckvyfrS IjrifvQif
prf;a&wGi;f rSwufomG ;aomf owk;d atmifewfeef;? armifw;dk bk&m;?ausmBf u;D
bk&m;? tkd;*lapwDwkdYukd vuf0Jawmifay:wGif vSrf;jrifEkdifay\/ xkdrSwpfqifh
auGUvSnhfaomf rif;jym;NrdKUukd Ijrif&NyD;jzpf\/ NrdKUtvSukd yPmrIarQmf&if;
cP&yfem;tyef;ajzEkid af yrnf/ wpfzefrodromESifh &ifuefc&D;tenf;i,fwuf
&NyD;aemuf wpfauGUvSnhfvkdufvQif &marmifuefukd jrif&\/ &ckdifrif;tquf
qufjzwfoef;vm&aom uefjzpf rif;uef[kwGif\/ NrdKU\ toufaoG;aMum
[k qkdurrSm;acs/ wpfNrdKUvkH;aomufokH;&ef zlvkHrQwa0iSay;aeonfh a&uefBuD;
jzpfacs\/ awmifzufrS uyfvsuf jynfawmfomacwfu wl;azmfcJhaom [oFm
uefBuD;wpfuefvnf; ,SOfwGJvsuf&Sd&m aemifnDyrmyPmwifhvS Icsifp&m
aumif;vS\/
&ifuZJG &yf
tawG;tmkHukd jzwfawmufNyD; armp&myef;p&mukd pdwfrSmrawG;bJ
ajcOD;vSnu
fh m wpfqpfcsK;d wufjyefaomf &ifuZJG &yfoaYdk &mufav\/ xkad e&mwGif
ajcqif;ajzqnf&m ckHwef;rsm;&Sdaeojzihf? tarmajzem;aeEkdifap\/ 1271ckEpS w
f iG f rif;jym;NrKd U aps;a[mif;ykid ;f ae OD;em;aygufau (taygifqifdk &f iS )f ukvm;
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
61
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
Icif;i,fpkH tmkH,lvsuf
usdef;awmf&Sif
xkdbk&m;\ajrmufzuftwefi,fvSrf;onfhae&mwGif wef;wifajrmifESifh
bDvl;rajrmif&Sdonf/ awmifzufwGif odrf*kFw&ausmif;a&wHcGefajrmif;wkdY &Sdav
onf/rkd;&moDwGif awmifusa&rsm;pD;qif;oHukd wpfoGifoGifNidrfhanmif;pGm
em;qifEkdifMuay\/ emrnfausmfusdef; 'nif;oD;('nif;oD;)yifrsm; opfawm
0g;ykd;awmrsm;? csKHEG,fydwfaygif;rsm; jynhfESufvsuf 0J,mawmawmifobm0ukd
tmkHvGifhEkdifao;\/
apmif;wef;avSum;twuf zdeyfcRwyf g
oD0vDt&Sif
&ifuGJZ&yfteD;uyf awmifzufukef;jrifh awmifylZmwnf&Sd\/ wefaqmif;
trk;d ? tum atmufwiG f oydwv
f ,
G v
f suf &yfawmfr[
l efxv
k yk x
f m;&Sad vonf/
vmbfvmbwkd;yGm; *kPfwufapvkdolrsm;onf oD0vdt&Siftm; 0ifa&mufzl;
arQmfylaZmfrI jyKNrJjzpfacs\/ rif;jym;NrdKU kH;pma&;BuD; OD;yef;jratmifESifh ZeD;
rdom;pkwkdYu aumZm 1321 ckESpfwGif vSL'gef;jyKvkyfcJhMujcif;jzpf\/
ckEpS af wmifjynhb
f &k m;
tkwfavSum;wufvrf;\ vuf,mzufwGif &yfawmfrlwpfql&Sdayonf/
ausmufux
dk q
k pfwnfxm;jcif;jzpfNy;D OmPfawmfcEk pS af wmif&o
dS nf/ ok;H ykid ;f quf
wnfxm;cJh&onfqkd\/ bk&m;ukd rif;jym;NrdKUrS rMunf\ rdcifESihfzcifrsm;
jzpfMuaom OD;ausmfvSjzLESihf ZeD;a':0if;jromwkdYu aumZm 1318 ckESpfwGif
wnfxm;cJhjcif;jzpfonf/
xkdbk&m;taemufawmifay:wGif owkd;atmifewfarmifESr *kHnif;('dk;)
upm;cJ&h m 'k;d wvif;&So
d nfq\
dk / uk;d ausmif;[kwiG af om 0dyemausmif;wku
d f
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
62
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
txuftw
k af &uef (1)
OD;nmPpuur|mef;ausmif;(pdwo
u
k a usmif;)
atmufa&uef(2)
uk;d e0if;apwD
tkwfavSum;twkdif;qufvufwufa&mufvmvQif vuf0JzufwGif usdef;
awmf&SifyGJ? ZmwfuuGif;ukd awGU&NyD;? vusfmzufwGif ukd;e0if;apwDukd pdwfcsrf;
ompGmzl;awGUEkdif\/ N*dK[fudk;vkH;ukd &nf&G,fwnfxm;jcif;jzpf\/ rlv'g,dumrSm
(1954 ckESpf (Ncdwfawmif&GmolBuD;)OD;ombef;jzpf\/ xyfrH opfawmacgif;
OD;ausmfZHu rGrf;rHcJhao;\/ ysufNydKcJhorQufkd ukd;e0if;toif;cGJ jyKjyifvsuf&Sd
\/ ,ckapwDudk ywf&
H bk&m;kyx
f rk sm; jyKvyk x
f m;&So
d jzihf wpfrsK;d wpfzaHk jymif;
vJoGm;NyDjzpf\/ xkdapwDukd rif;jym;NrdKUe,f OD;ausmfodef;ZeD; a':at;cifoef;
(,ckppfawGNrdKUae)wkdYrdom;pku 1356 ckESpfwGif xD;wifylaZmfcJhMu\/
a&avSmifuefBu;D ESpu
f ef
tkwaf vSum;vrf;ta&SUbufwiG f a&uefBu;D ESpu
f ef&o
dS nf/ uGeu
f &pfjzihf
jyKvyk x
f m;aom a&avSmifuefrsm;jzpfonf/ wpfr;dk vk;H rk;d a&ukd jznhaf vSmifxm;Ny;D
awmifay:yGaJ wmfrsm; tok;H jyK&efjzpfonf/ oBueF 0f guRwyf aJG wmfrsm;wGiv
f nf;
tok;H 0ifNy;D &[ef;? oHCmrsm;yg tok;H jyKvsu&f o
dS nf/ ,cka*gyu(NrKd Ue,f)vuf
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
63
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
bk&m;yGq
J ifE&JT m
"mwfawmfapwD
bk&if;&ifjyif
tkwaf vSum;vrf;qk;H vQif rkc?f jym'fuadk usmv
f eG u
f &ifjyifudk wufvrS ;f
ayNyD/ rkcf? jym'frSm trIdufodrf;toif;u 1329ckESpfwGif jyKvkyfcJhjcif;jzpf
onf/ &ifjyif0Jbuf t&HausmufapwDysufrsm;ukd awGUEkdif\/ apwD&H (6)ql
tygt0ifaywnf;/ "mwfawmfta&SUpl;pl;wufvrf;a[mif;ukd MunhfIEkdif\/
ysufNydKum upOfhuvsm;jzpfaeaom tkwfcsyf/ tkwfjym;rsm;jzihf orkdif;vrf;
a[mif;ukd atmufarhz,
G o
f wd&apvsu&f \
dS / ,ckqv
dk Qif O,smOf? awmif,mcif;
ESihf pyfvsuNf cKH E,
G af cG&pfaeojzihf vrf;[kyif rjrifomawmhNy/D wufvrf;ajc&if;
wGifum; bkef;BuD;ausmif;? a&uefrsm; ydwfqD;vsuf &Sdaeav&m vrf;a[mif;ukd
ydwfzkH;ouJhodkY jzpfaeacsawmh\/
&ifjyifwpfckvkH; bmoma&; taqmufttkHwkdYjzihf jynhfESufae\/ 0J,m
vSnhfywfMunhfIvQifum;? vGrf;armqGwfysHUpzG,f&ifrSm wpfvSyfvSyfjzihf trnfr
azmfEkdifaom a0'emwkdYukd cHpm;&rdrnfrSm trSefjzpf\/ &ifjyifawmifzufykdif;rSm
awmifem;urf;NydKuswwfojzihf tkwfwHwkdif; &Hay;xm;&\/ 0J,mjrpfacsmif;?
uRef;? urf;wkdYrS txifu&zl;arQmfEkdif&ef taqmufttkHuif;vGwfcsefvSyfxm;
onfjzpf obm0tvSudk vSr;f arQmMf unhf cI pH m;Ekid \
f / used ;f wku
d ef ,fwpfciG Ef iS fh
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
avQmif;awmfrb
l &k m;
usdef;awmf&Sif
bk & m;&if j yif t a&S U ajrmuf z uf w G i f avQmif ; awmf r l b k & m;wnf & S d \ /
otvsm; 31 ay? tjrifh 8 aycGJ&Sd\/ awmifawmf &SdorQ qif;wkrsm;xuf
nmOfawmfBuD;jzpfavonf/ avQmif;pufawmfrlvsuf oufawmifhoufomjzihf
oefYpifpGmaeawmfrlonfh ykH[efjzpfavonf/ &ifjyifa&mufvQifa&mufcsif; OD;pGm
zl;awGU&ojzihf bk&m;&SifESihfyufyif;qkHawGU&bdtvm; cHpm;&rnfjzpf\/ 192324 ESpw
f iG f rif;jym;NrKd UvlBu;D OD;&mausmf (aps;a[mif;ykid ;f )bm;blawmif &GmolBu;D
OD;a&TTefYwkdY OD;pD;wnfxm;cJhjcif;jzpfonfqkd\/ yef;&Hq&mrSm &rf;NAJuRef;av;
awmfrS OD;csufzm;jzpf\/ uGefu&pfjzihf oGef;vkyfNyD; wefaqmif;twGif; udef;0yf
vsuf&Sdacs\/ aumZm 1307 ckESpfwGif iwefysif;&GmolBuD; OD;ausmfZH\ zcif
rif;jym;NrdKUatmuf&Gmykdif;rS OD;ausmfvSatmif? tNidrf;pm; pma&;BuD; OD;ausmfvSjzL
wkYd OD;aqmifjyKjyifcMhJ uonf/ wpfzefaumZm 1330 wGif used ;f awmiftrIu
d o
f rd ;f
toif;? a*gyutzGJYrsm;u jyKjyifrGrf;rHxm;&SdMuavonf/ odrfawmfrSm tvsm;
46 ay? 6 vufr? teH 33 ay&Sdonf/
ta&SUzuftmkcH o
H rd ef aH b;&SZd &yf
Z&yfrSm avsmif;awmfrlbk&m;\ acgif;&if;wGif oD;oefYwnf&Sdonf/
1328 ckESpf rif;jym;NrdKUaps;a[mif;ykdif;rS vufbuf&nfqkdif&Sif a':rMunfrdcif
u aqmufvkyfvSL'gef;cJhonf/ 1968 ckESpfwGif tvsm; 30 ay 3 vufr? teH
18 ay 3vufr&Sd ausmif;aqmifa*gyutzGEYJ iS fh a':rMunfrw
d u
Ydk yl;aygif;rGr;f rH
cJhMuonf/ Z&yfwGif bk&m;tapmihfta&SmufaeMuaom &[ef;oHCmwkdY
oDwif;okH;Muonf/
ajcqif;xkid af wmfrb
l &k m;
avsmif;awmfrlbk&m;\ awmifzuf"mwfawmfta&SUzufwGif wnf&Sdonf/
avsmif;awmfrlbk&m;ESihf rsufESmcsif;qkdifwnf&SdNyD; OmPfawmf 16 aycGJjrifhonf/
ausmuftkwfwkdYjzihf wnfxm;jcif;jzpfNyD; yvifckHawmfrSm 6 aycefYjrihfonf/
ajcqif;avsmxkdifvsuf vufESpfzufukd aygifay:wGif wifxm;[efjyKvkyfxm;
64
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
tBuKd apwDawmfEpS q
f l
"mwfawmfukd rzl;rDBuKd wifyal ZmfEidk af om tBuKd apwDawmfEpS q
f &l adS vonf/
ta&SUzufwGif wpfqlESihf taemufzufwGif wpfqljzpfonf/ ta&SUzufapwDrSm
OmPfawmf 24 ay? vkH;ywfawmf 45 ay&Sd\/ a&S;a[mif;apwDukd rGrf;rHxm;jcif;
jzpf\/ ygvDav,sbk&m;&Sif\ taemufzufuyfvsuf wnf&Sd\/ taemufzuf
apwDrSmqkdvQif wpfqifhedrfhajrrsufESmjyifwGif&Sd&m "mwfawmftaemuf&yf
us\/ qkawmif;jynfb
h &k m;ESifh ukoed mkw
H efaqmif;Mum;wGif OD;awmfyidk ;f ysuNf yKd
vsuf&Sdacs\/ Asm'dwfTef; (vufId;Tef)bk&m;wpfql\ taemufzufwGif uyf
vsufusa&mufav\/
acgif;avmif;ESpv
f ;Hk
tajrmufAkH;vkH;ukd ykdif;jzwfjyKvkyfxm;aom acgif;avmif;wpfvkH;rSm
ajcqif;xkdifawmfrl bk&m;ta&SUzufawmifxdyfwGif pifjzihf oD;jcm;csdwfqGJxm;&Sd
avonf/ xkdYtwl tjcm;acgif;avmif;wpfvkH;rSmvnf; tBudKbk&m;apwDteD;
csdwfqGJxm;\/ acgif;avmif;ukd 1288 ckESpfwGif rif;jym;NrdKU? NrdKUrawmif
ausmif;0if;wGif pwifoGef;vkyfcJhonf/ ratmifjrifojzihf ppfawGNrdKUokdY,l
oGef;vkyfcJh&onf/ NrdKUolBuD; OD;&mausmf (yg 6 OD;)u OD;aqmifoGef;vkyfcJhjcif;
jzpfonf/ tcsif; 2 ay 3 vufr? tjrifh 2 ay? 2 vufr? vkH;ywf 7 ay&Sdonf/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
orkwo
f rd af wmf (wyJord )f
"mwfawmfta&SUzufuyfvsuf orkwo
f rd w
f pfaqmif&\
dS / odraf wmftwGi;f
wifyviaf cGx
G idk v
f suf kyyf mG ;awmf(ausmufovif;) wpfqu
l ed ;f 0yfvsuw
f nf
&Sd\/ "mwfawmfukd orkwfodrfrSjzpfap awmifzuf&ifjyifvGwfrSjzpfap?
taemufzufEiS afh jrmufzuf wefaqmif;awmfBu;D rSjzpfap? 0ifa&mufz;l arQmEf idk Mf u
onf/ 1255 ckESpfu i^pifkdif;acsmif;uRef;rS apwem&Sifrsm;u odrfukdaqmuf
vkyfcJhMuonf/ xkdaemuf aumZm1267 ckESpfcefYu rif;jym;NrdKUe,f ZD;ukdif;&Gm
opfaus;&GmrS 'g,dumr a':&T
D adk ru vSL'gef;cJo
h nf/ OmPfawmf 3 ay 4vufr
&Sdonf/1945-46 wGif rif;jym;NrdKUrS a':rEkOD;pD; odrfawmfjzpfajrmufa&;zGJY
vsuf wpfyJpDaumufcHaqmufvkyfcJhonf/ xkdYaemuf 1347 cefYu or0g,r
OD;pD;Xmerif;jym;rS rSefpDa&Tcsjcif;? oHZmum um&Hjcif; jyKvkyfcJhonf/ if;odrf
awmfukd wyJodrf[k ac:wGifMuonf/ odrfrSm pwk&ef 27 aypD&Sdonf/
65
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
r[mrked yk yf mG ;awmf
(tv,fwefaqmif;tmkcH o
H rd )f
taemufzufaMu;qif;wk (atmifawmfrb
l &k m;)
ajcawmf&m
awmifzufr[m&Hww
H idk ;f
wefaqmif;awmfBu;D rS taemufzufajredro
hf q
Ykd if;vQif avSum;awmifzuf
C:\MIN PYAW TA KHIN YIINE TAW SHIN FINAL.P65.
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
Asm'dw
f eT ;f bk&m;
(&efBuD;atmif Zde&yfawmfrlbk&m;)
ukodemkHwefaqmif;ESihf qkawmif;jynhf bk&m;tv,fuGif;jyifwGif
aumZm 1319 ckESpfu OD;OmPpu\ wynhfwumrsm;u wnfxm;cJhjcif;jzpf
onf/ OmPfawmftjrifh 10 awmif&Sdonf/
qkawmif;jynhb
f &k m;
taemufzuftBuKd apwD (a&T&ifarQm)f \ajrmufzuf Asm'dw
f eT b
f &k m;teD;
wGif wefaqmif;awmfBuD;wpfckwnf&Sd\/ rkd;avvkH qdwfNidrfvS\/ cefYjim;o
ym,fvaS om ky&f iS af wmfa&SUarSmuf0,f qkawmif;avh&MdS uojzifh qkawmif;jynfh
bk&m;[k bGJYrnfwGifvmcJh&\/ tjrihf 6ay 10 vufr &Sd\/ odrfawmfrSm
tvsm; 52 ay 6vufr? teH 32 ay 6 vufr&Sd\/
qkawmif;jynfhbk&m;ac:wGifykHESifh ywfouf od&ao;onfrSm odkY
qk\
d / bk&m;ukd yifah qmifu;dk uG,jf cif;rjyKrD bk&m;'umrsm; pkaygif;aqG;aEG;rI
wpfckjyK&av\/ ae&mwGif bk&m;wpfqlwnfxm;&aomf aumif;tHh[k tBuH
jzpfMuav\/ tm;vkH;u 0rf;om& vkdvm;Muonfcsnf;jzpfMuonf/ xkdpOf
ukefonf OD;armifomyGifh a&muf&SdvmNyD; &efukefNrdKU yef;qkd;wef;wGif aMu;oGef;
bk&m;wpfq&l o
dS nf[k qkad vaomf tm;vk;H u vkcd siq
f E&adS Mumif; ajymqkMd uav
onf/ csufcsif;yif bk&m;yifhaqmif&efaiG 700 ukdxkwfay;vkdufMu&m OD;armif
omyGifhonf oabFmBuD;jzihf rMumrDyif &efukefrS yifhaqmifvmcJh\/ rif;jym;okdY
a&mufaomf OD;ausmBf u;D ? OD;armifw;dk wku
Yd bk&m;teD;wufvrf;rS bD;wyf,Ofjzihf
66
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
r[maAm"db&k m;
qkawmif;jynhfbk&m;teD;wGif r[maAm"dbk&m;&Sd\/ &ckdifr&rmBuD;rsm;
zGJYpnf;xm;aom r[maAm"dtoif;\ ukokdvfawmfbk&m;jzpf\/ c&Zf 1914
(aumZm 1276)wGif r[maAm"dtoif;ukd OD;I;qD;trSL;jyK zGJYpnf;cJhjcif;jzpf
onf/ tdE,r[maAm"dyifrS aAm"dyifrsKd;ukd yifhaqmif pkdufysKd;cJhMu&m ,aeY
wdkifzl;awGUEkdifao;\/ 1308 ckESpf aMu;bk&m;wpfqlukd;uG,f&m ckd;,ljcif;cHcJh
&onf/ xkdYaemuf aumZm 1320 ckESpfwGif aiGusyf 10000 wefbkd;&Sdaom
aMu;qif;wkwpfqlukd rEav;rS yifhaqmifum r[maAm"dyifteD; tkwfwef
aqmif; aqmuf ylaZmfukd;uG,fcJhMuavonf/ toif;onf aAm"dyifukd
ESppf Ofrysuf anmifa&oGe;f ylaZmfcMhJ uonf/ oBueF ?f 0guRwf tcgBu;D aeYBu;D rsm;
wD;rIwfuckef vma&mufylaZmfavh&SdMuonf/ xkdbk&m;teD;wGif a&S;a[mif;
apwDwpfql&SdcJh&m ,ckysufpD;oGm;NyD[k od&onf/ t&HapwDwpfqljzpfacs&m\/
ukoed mko
H rd Ef iS hf yk v
f ;Hk rsm;
aumZm 1285(c&pf 1923)ckESpf i^ysif;aus;&GmrS bk&m;wpfumBuD;
OD;a&TGefY? rif;jym;NrdKU aps;a[mif;ykdif;rS bk&m;wpfum OD;&mausmfwkdY trSL;jyK
NyD;wnfaqmufcJhonf/ kyfwkkyfykHrsm;ukd &rf;NAJuRef;av;awmifrS yef;&Hyef;yk
q&mBuD; OD;csufzm;u xkvkyfcJhonf/ wpf&GmvQif wpfcef;uspDjzihf (28)&Gmom;
wkdYu (28)cef;jyKvkyfcJhMuonf/ 1303 ckESpf ppf\ab;'PfaMumihf ysKdjyufcJh&m
toif;tzGJYjyK jyefvnfaqmif&GufcJhMuonf/ aumZm 1307 ckESpfzGJYpnf;aom
ukodemkHtrsKd;orD;tzGJYujyKjyif&ef BudK;pm;vmcJhonf/ if;tzGJYonf 1318vkyf
ief;ukd trIdufodrf;toif;okdY vTJtyfcJhonf/ 1318 ckESpf zGJYpnf;aom Ak'a0,sm
0ptoif;ESihf yl;aygif;vsuf 1320 ckESpfwGif tvSLaumufcH jyefvnfaqmuf
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
ausmif;awmfBu;D
ukodemkHtaemufzufawmifem;crf;wGif ausmif;awmfBuD;wpfaqmif&Sd
onf/ &moDOwk Munfvifcsdef ae&mrS ta0;okdY vSrf;Munfhygu aygufawmNrdKU
vnfkd;awmf"mwfapwDESihf ukvm;wefjrpf0J,murf;yg;rsm;ukd jrifawGU&ygonf/
if;rS ajrmufzufodkY IMunhfygu yk@m;uRef;NrdKU&Sd O&mZfawmfapwDukd zl;jrifEkdif
ygonf/ xkdaemuf *syefjynf&Sd zl*sD,mrm rD;awmifuJhokdY cRefwufaeaom bJ
&m;awmifESifh awmifpOfawmifwef;rsm;ukd IjrifEkdifayonf/ ae&mrS usdef;?
uRef;? taemufykdif;wpf0kduf&Sd aus;&Gmrsm;ESihf jrpfacsmif;rsm;ukd rSef;qMunhfI
Ekdifygonf/ ae&monf 0J,mukd arQmfwef;vQuf avnif;cHp&m obm0tvS
ukd IarmcHpm;p&m taumif;qkH;ae&m wpfckjzpfayonf/
usdef;awmf&Sifwnf&m usdef;awmifwpfckvkH;rSmum; pdrf;vef;Munfvifom
,m pkad jyvsu&f o
dS jzihf pdw\
f MunfE;l zG,&f m csr;f ajrzh ,
G &f m ukov
kd yf mG ;vko
d rl sm;
tzkYd taumif;qk;H yifjzpfonf/ omoemta&mifxeG ;f ajymifrnfh edrw
d u
f dk aqmif
aeojzihf txl;yif 0rf;ajrmufp&maumif;vSonf/ MunhfIvSnhfywffzl;arQmfjcif;
wpfcgwpfacguf vma&mufjcif;rsm;twGuf auseyfESpfodrfhEkdifrnfom jzpfay
ownf;/
67
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
tcef;( )
usdef;awmf&Sif
usdef;awmif\ta&SUtaemuf 0J,m
wpfavQmuf&Sd xif&Sm;aom
a&S;a[mif;vuf&mrsm;
usdef;awmifwef;ukd A[kdjyK ta&SUtaemuf 0J,mwpfavQmufwkdYwGif
a&S;&ckdifbk&ifrsm;vufxuftcgu wnfxm;ukd;uG,fjyKcJhMuaom bk&m;? ykxkd;?
apwD? a&wGi;f a&uefEiS fh t&yfa'orsm;um; ,aeYtxdyif wnf&adS eygbdonf/
okdYaomf tcsKdUrSm xif&Sm;jcif;r&SdbJ arS;rSdefuG,faysmufoGm;&aomfvnf;
tcsKdUum; ,aeYtxd rsuf0g;xifxif jrifawGYEkdifygao;onf/ ,if;wkdY\
taMumif;ukd tcef; qufvuf azmfjyygtHh/
uef;r&GmapwDEiS b
fh &k m; (jrbke;f kad pwD)
rif;jym;NrdKUrS awmifbufokdYxGufvQif uef;r&GmokdY a&mufonf/uef;r&Gm
(vrf;jy&Gm)rSm rif;jym;NrdKU\awmifbuftpwGif wnf&Sdonf/ xkduef;r&Gm\
trnf&if;rSm (Murf;r&Gm)[k od&onf/ pE0dZ,&mZm (wkH;kd)rif;\orD;awmf
(jrbke;f k)d jzpfonf/ tajymta[mtoGm;tvmutp Murf;wrf;pGm &SEd iS o
fh nfh
twGuf (Murf;ykaH r)[k trnf&onf/ Murf;ykaH r tykid pf m;&aom &Gmjzpfacsojzihf
(Murf;r&Gm) rS (*ef;r&Gm)[k aemifwGif wGifvmcJhonf/
&GmESifhuyfvsuf taemufbufwGif awmifylpmi,fwpfckwnf&Sdonf/
,if;awmifypl mi,fwpfcx
k yd f rl bk&ifwpfyg;ESifh apwDwpfqw
l nf&o
dS nf/ ,if;
\aumif;rIawmfrSm Murf;ykHar(jrbkef;kd)\ aumif;rIawmfjzpfcJhaMumif; od&
onf/ odrfedrdwfwkdifwkdYrSm vlwpfa,mufzufcefYrQ BuD;rm;\/ ,ckusKd;ysufae
acsNyD/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
aexGub
f &k m; (eef;OD;bk&m;)
68
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
r,fawmfawmifEiS fh r,fawmfb&k m;
used ;f qdyu
f rf;ESiafh ps;BuD;
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
tdraf &SUrif;eef&m
usdef;awmf&Sif
&wemykaH pwD(eef;OD;apwD)
tdrfa&SUrif;eef;&m &ifjyiftxuf awmifay:wGif wnf&Sdonf/ bk&m;kyf
wkawmfvnf; wpfql&Sdonf/ wHwkdif;um&Hvsuf&SdNyD; ausmufqpfvuf&mjzifh
rGr;f rHxm;onf/ apwDudk tdraf &SUrif;u wnfxm;cJNh y;D tNr0J wfjyKco
hJ nfq\
dk /
apwDteD;wGif r,fawmf\tkd;*lvnf; &SdcJhonf/ ta&SUzufcsKdifh0Srf;ukdum;
OD;awmfaq;uef[l &Sdavonf/
ae0ifb&k m;(vxGub
f &k m;)
ae0ifbk&m;&Sd&m Al;yif&GmrS taemufbuf e*g;pufuefteD;wGif wnf&Sd
\/ xkdbk&m;ukd vxGufbk&m;[kvnf; ac:onf/ ae0ifvsuf vxGufonf
zl;ajrmf&aomaMumihfwnf;/
aexGufbk&m;xuf OmPfawmftenf;i,fBuD;NyD; rsufESmawmfrSm ta&SU
zufoYkd rsuEf mS rl wnf&o
dS nf/ aexGub
f &k m;ESifh rsuEf mS csi;f qkid f wnf&adS ejcif;
jzpfonf/
Am;ylawmifapwD
ae0ifbk&m;rS awmifbufiwefysif;&GmrS taemufbufusonf/ ,ckAl;
yif&Gm\ taemufbufAm;ylawmifteD;wGif wnf&Sdonf/ Am;yl&Sd,ifhqef&Sd,ifh?
'kdif;usD&SD,ifh-&D&Sd,ifh}}[l pum;ykH&Sdonf/ Am;ylqkdonfrSm vlcsrf;om pyg;qef
a&aygrsm;oludk qko
d nf/ used ;f awmifawmifbuf vlcsr;f omrsm; aecJ&h mXmejzpf
onf/ usdef;uRef;wkdufrS awmifolaX;aecJh&m &Gm[kvnf; ajymqkdMuonf/
69
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
bk&m;aygif;ESib
fh &k m;uef
axmifhacsmif;BuD;&Gmtaemufbufrkdif0ufcefYtuGmwGif pE0dZ,rif;\
aumif;rIawmfrmS bk&m;aygif; bk&m;ESifh a&uefjzpfacsonf/ t&yfwiG f arG;zGm;
cJo
h nfut
dk aMumif;jyK wnfxm;cJjh cif;jzpfonf/ ,if;ESiyfh wfouf ]]Zmwdcsuf
a<u? &Gmia0wGi?f b*0gow? vSL'geESifh Munfvifat;jr? a&uefvu
S ?dk yknv,f
ajr? xyfavmif;av}}[k axmifah csmif;Bu;D &Gm avSNyKd it
f oif;u oDqcdk zhJ ;l onf/
bk&m;rSm used ;f awmifawmifarmfrS taemufbufEpS rf idk af usmrf QumG vSr;f
avonf/
,cifausmufqif;wk ckESpfql&SdcJhay&m ESpfqlukd tdrfa&SUrif;&GmokdY yifhxm;
jcif;jyKavojzihf ig;qlomusefawmhonf/ ausmufwHwkdif;jzihf 0kdif;&H oddrftxJ
wGif udef;0yfvsuf&Sdonf/
wpfzefoD[kdVf(oD&dvuFmEkdifiH)rS yifh,lpkdufysKd;cJhonfqkdaom aAm"dyif
wpfckvnf; &Sdao;onf/ a&uefrSm bk&m;teD;ajrmufbuf uyfvsufwnf&Sd
onf/ a&uefBuD;rsm;rSm ,cktcg ysufpD;aeacsNyD/ bk&m;aygif; acsmif;wpfbuf
jcm;wGif okH;axmifhacsmif;teD; okH;axmifhuefBuD;vnf;&Sdonf/ usm;&JjyifESifheD;
avonf/ pE0dZ,rif; ajrmufOD;ukd odrf;ykdufcJhpOfu i,farsmufom;ukd ia0&Gm
rStac:vTwfcJh&m ig;oJhvsuf&SdaepOf rSL;rwfwkdYESihf awGUqkHcJh& trSwfw&
,if;ae&m bk&m;wnfcJjhcif;jzpfonf/ aygif;qkHonfukd taMumif;jyK(bkk&m;
t&SifpudE t&Sif0go0
aygif;)[k wGifcJhonfqkd\/
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
qH&pfawmf"mwf
usdef;awmifawmifbuf oufykef;acsmif;&Snfa'o acsmif;&Snf&Gm\
taemufwiG w
f nf&adS om apwDwpfqu
l v
dk nf; qH&pfawmf"mwf[k trnf&onf/
bDtD;(1139-1144)rif;jzpfaom pEiwd&mP? ("r&mZfatmifpkH)u wnfcJh
onf/
t*Fvyd v
f ufxufNyKd ysuaf ejcif;ukd r[m*D&rd nfaom ewfuawmfwpfO;D u
jyefvnfxm;cJhonf/ xkdYaemuf wpfzefNydKusojzihf a*gpm 1304 ckESpfu "mwf
awmfukd wl;NzdK topfwnfcJhMuonf/
uRe;f OD;apwD(acgif;rif;apwD)
apwDrS usdef;uRef;awmifbuf e,fajrtqkH; pGef&JuRef;OD; wnfxm;
ojzih uRef;OD;apwD[kac:wGifonf/ pGef&JuRef;aMumif &Snfacsmif;&GmteD; jrpf
urf;yg;wGif wnf&Sdonf/ vkH;ywfvufawmif 60 ESifh tjrihfapmufvufawmif
30 ausmf&Sd usdef;awmf&SifapwDxuf BuD;avonf/ &ckdifrif;vufxufuyif
tkwfwHwkdif;um&Hvsuf wnfxm;cJhjcif;jzpfonf/
xkdaemuf NydKysufjcif;cHcJh&ojzihf &ckdifrif;\ wyfrSL;acgif;rif;Akdvfu jyKjyif
cJhavojzihf ,ckacgifrif;apwD[k ac:wGifvm&jcif;jzpfonf/ ,ckaMumif&Snf
acsmif;q&mawmfEiS fh uRe;f vk;H omwku
Yd apmifah &SmufjyKjyifvsuf orHwvif;cif;
aumifpGm udk;uG,fylaZmfvsuf&SdaeMuonf/
qifBu;D jyif&mG
tdraf &SUrif;&Gm(tdraf &SUrif;eef;&m)rS ajrmufzufwiG f jzpfonf/ used ;f awmif
taemufzuf qifBuD;jyifausmfvrf;0wGif wnf&Sdonf/ a&S;ubk&ifrsm;onf
qifrsm;ukd Ipm;&mjzpf ]]qifMunhfjyif}}[k wGifac:cJhonf/ xkd&Gmajrmufzuf
ajrmif;urf;yg;wpfavQmufwGif qifcsnfaomwkdifikwfrsm; &Sdaeonf/ qifMunfh
jyifrS qifBuD;jyifjzpfvm&onfqkd\/
70
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
crnf;awmfwu
dk Ef iS fh ig;ql&iS yf if
usdef;awmf&Sif
NyKd ifawmf"mwf
ig;ql&SifyifrS awmifzufawmifxdyfjrifhwGif wnf&Sd\/ ,ckNydKysufoGm;
onfukd aumZm 1356 ckESpfwGif cr& (380)rS wyf&if;rSL;ESihf t&m&Sdt&mcH
tMuyfwyfom;rsm; EId;aqmfrIjyKNyD; apwDopfwpfqlwnfcJhMuonf/ wyfOD;apwD
[kvnf;wGifvsuf&Sd\/ xkdapwD\ awmifzufteD;wpf0kdufvnf; apwD 3ql&Sd
ao;onf/
ESpq
f &l iS yf if
qifBuD;jyif&Gm ta&SUajrmufaxmifh aomufa&uefteD; jrawmifESmarmif;
zsm;wGif wnf&o
dS nf/ b'urmwGif yGiahf wmfral om bk&ifEpS q
f u
l dk &nfreS ;f cJo
h nf
qkd\/ ausmufyvifwGif opmEG,fyef;wkdYukd xkvkyfxm;&Sd\/ a0omvDacwf
od*FpE&m;rif;\ tEG,fjzpfaom rE0DjA[PESihf Muif&mawmf twlruGJruGm
usifvnf&vkd&vkd\[k qkawmif;vsufwnfxm;cJhjcif;[kvnf; twlruGmusif
vnf&vkd\[k qkawmif;vsuf wnfxm;cJhjcif;[kvnf; qkdMuonf/}}
]]usdef;awmifausmfvrf; Muufkd;ay:rSm oZifyef;? ESrerf;wkH armiferf;wkH}}
[laom uAsmonf bk&m;ukd &nf&G,fpyfqkdjcif;jzpfvm&onf[l\/ tcsKdUu
a*gwrbk&m;ESihf t&darw,sbk&m;ESpfqlukd &nf wnfxm;jcif;jzpfonf[kqkd
Mu\/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
wvif;BuD;&GmESifh r*Fvmyl&wku
d f
usdef;awmf&Sif
0ZD&"mwf(r*FvmOD;apwD)
r*Fvmyl&wkduf? wvif;BuD;ajrmif &DrsufBuD;0wGif wnf&Sdonf/ 0ZD&rif;
tjzpf pkd;pHckdufwGif tOD;tpwnfcJhaom apwDjzpfonfqkd\/ tcsKdfUu pE0DZ,
rif;jzpfNyD;aemuf aumZm 1073 wGif oufjynfukd wkdufckdufpOfum oufrif;wkdY
\ eef;pOfukd;uG,fxm;aom "mwfawmfrsm;ukd yifhaqmif ppfatmifr*Fvmt
jzpf wnfxm;cJhjcif;jzpfonfqkd\/ ausmuftkwfjzihf wnfxm;Ny?D; ESpfpOfrjywf
xk;H ouFe;f qufuyfvmcJMh u\/ pE0Zd ,rif;\ xif&mS ;aom aumif;rIawmfwpfck
jzpfonf/
71
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
iNyt
D if;&GmrS ajrmufzufwiG f tonf&mG &So
d nf/ tonf&mG bke;f Bu;D ausmif;
awmifukef;ay:wGif wnf&Sdonf/ odrfukdav;zufrkwf0if0jzihf jyKvkyfxm;onf/
odref rd w
d w
f idk Bf u;D rsm;vnf; taumif;yuwd&adS eonf/ xko
d rd u
f fdk taMumif;jy
awmifukdav;rsufESmawmif? ausmif;ukdav;rsufESmausmif;[k ac:wGif&Sdae
onf/ a&S;uwkdif;&if;cH (tonfom;) rsm;wnf&SdcJh&m &Gmjzpfonf/ xkdYaMumihf
odrfrSm a&S;usNyD; pE0dZ,rif;rwkdifcifrif;wkdY vufxufukokdvfawmfjzpf
&monf/
r[museb
f &k m;(tonf&mG )
tonf&mG ausmif;ac:av; rsuEf mS ausmif;wGif q&mawmftqufqufu;dk
uG,cf ahJ om bk&m;jzpfonf/ OmPfawmfwpfayausm&f o
dS nf/ &wemjzihf oGe;f vkyf
xm;ojzihf ta&mifajymifvuf oym,fvSonf/ r[mrkedoQifyif oGef;pOfu
<uif;usefaom &wemjzihf oGef;vkyfaom bk&m;jzpfonf[k owfrSwf,lqae
Muonf/
vufzefawmf"mwf
av;rsufESmodrf taemufawmifzufteD awmifxdyf wnf&Sdonf/ pE0d
Z,rif; tp yxroufjynfhrS yifh,l&&Sdaom vufzefawmf"mwfukd wnfxm;
jcif; jzpfonfqkd\/ "mwfawmfapwDrSm rsm;pGmrBuD;vSacs/ "mwfawmfawmif
zuftqkH;awmif,mcif;xJ tkwfapwDa[mif; wpfqlvnf; &Sdavonf/
vuf;dI apwD
tonf&mG ajrmufzufoo
Ykd mG ;aomf ausmufarmifErS &So
d nf/ armifausmuf
ESrausmuf[k ac:aeMuonf/ xkdausmufvkH;&*Sdaom awmifurltxufwGif
vufId;awmf"mwfapwDwpfql&Sdonf/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
<ujD yif
wGDYrqkwf&GmrS ajrmufzufawGif v,fuGif;jyifwpfck&Sdonf/ if;jyifukd
<ujD yif[ak c:onf/ a&S;ua<uxnfjyKvyk cf &hJ m XmejzpfEikd &f monf/ a<uxnfajr
xnf tvkyform;rsm,; aexkdifcJh&m a'o[k ,lq&onf/ ,ckoHawmif&Gm
if;teD;tkd;xdef;&GmwkdYvnf; ajrxnfvkyfudkifcJh&m Xmersm;jzpfacs\/
0efo*dk al pwD
wkdYrqdwf&Gmu ajrmufzufukd oGm;aomf awmifydkYBuD;&GmodkYa&mufobnf/
xkd&GmrS ta&SUzuf teD;cifpkdif;BuD;ausmfvrf;&Sdfonf/ xkdvrf;uausmfvQif usdef;
awmifta&SUzuf wif;r&GmrS xGufusonf/ cifpkdif;BuD;ausmfvrf;t0wGif *lBuD;
wpfck&Sdonf/ ausmufjzihfjyKvkyfxm;onf/ wHwkdif;vnf; ausmufjzihf um&Hxm;
onf/ twGif;wGif ausmufqif;wk bk&m;wpfql&Sdonf/ vusfm&Hvuf0H&H bk&m;
av;yg;ESifh *lBu;D ywfvnfwiG f OmPfawmftBu;D ti,f ausmufqif;bk&m;rsm;rSm
eH&w
H pfavQmufwiG f wnfxm;&So
d nf/ *lrmS ysuNf yKd omG ;Ny;D jzpfae&m tkwaf usmuf
rsm;u upifhu&Jjzpf&Sdaeonf/ bk&m;ESihf *lrSm 0efokdtrwf\aumif;rIawmf
jzpf 0efokdY*l? 0efokdapwD[k ac:wGifaeonf/ awmifykdYBuD;bk&m;[kvnf;
ac:onf/ if;teD;wGif ykxkd;okH;qlvnf; &Sdavonf/
72
t&SifpudE t&Sif0go0
0efot
dk rd f
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
0efou
dk ef
0efodkodrfESihf 0efokd*l\taemufzufwGif &Sdonf/ a&ueftwGif;tjyifESifh
awmifwkdYukd tkwfjzihf tckdiftrm pDcif;jyKvkyfxm;onf/ tvsm;teH pwk&ef;ykH
jzpfonf/ tem;wpfzufvQif vufawmif 120 ausmcf ef&Y o
dS nf/ uefa&rSmvnf;
oef&Y iS ;f Munfvifvsu&f o
dS nf/ tkwaf usmufjzihf ueftwGi;f ESihf awmifywfvnf
pDcif;jyKvkyfxm;aom uefrsKd;rSm wpfuefwnf;om &Sdonf/ xkd*l? odrf? uef?
tvSL&Sirf mS a&Twu
dk pf ;dk tqif&h o
dS [
l k od&onf/ bk&ift
h ok;H taqmifypn;f yp,
rsm;tm; okdavSmifodrf;qnf;rIukd wm0ef,laqmif&aom trwfjzpfonf/ 0ef
ypnf;ukd okdrSD&oljzpf 0efokdtrwf[kac:wGifonf/
ppfurJ if;odrf
awmifykwfBuD;rS ajrmufbuf*kdufwpf&mcefYtuGmwGif awmifukef;xuf
wHwkdif;um&H *lapwD&Sdonf/ if;ukd ppfuJodrf (ppfuJrif;odrf)[k ac:onf/
od r f \ ausmuf e H & H r sm;wG i f vuf & majymif a jrmuf a om yef ; yk y ef ; qpf r sm;
xGif;xkvsuf&Sdonf/ odrfwpfckvkH;ukd apwDuJhodkY ausmuftkXfwkdYjzihf 0ef;&Hrkd;um
vsuf&Sdonf/ trkd;tumt&HwkdYwGfi yef;ajymuf yef;EG,f? uEkyef;rsm;/ jcL;yef;?
jcL;EG,frsm;jzihf rGrf;rHjc,fvS,fxm;onf/ odrfxJwGif ausmufqif;wk bk&m;wpf
ql&Sdonf/ odrfeH&HtwGif;tjyif 'k&ifwkdYwGifvnf; ausmufqpfkyfrsm; yef;qpf
rsm;jzifh jyKvkyfxm;onf/ ,cktcg tay:ykdif;ysufpD;aeNyD;jzpf\/ ckdysHckdeef;
rkcf 'k&if txGwfwkdYjzifh wnfxm;cJhaom apwDjzpf vuf&majymifajrmuf
qef;Mu,fvSayonf/ uawmfodrf jcifukdufyd#uwfwkduf ykHpHrsKd;jzpfonf/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
ovl*sKid f
ppfuJuefESifh odrf 0efokd odrf\ta&SUbuf,Gef;,Gef;wGif usdef;awmifwef;
oG,f wef;vsuf&Sdonf/ if;awmifwef;ESifh uefBuD;rsm;tMum;wGif ajrjyefYuGif;
us,fjzpf&Sdaeonf/ ovl(pvl)awmrsm;jzihf zkH;tkyfae&mum; ovl*sKdif[k ac:
onf/ xk*d sKid t
f xufawmif urf;yg;,HwiG f ausmufe&H BH u;D &So
d nf/ xkw
d iG f ausmuf
pmrsm; a&;xkd;&SdcJhonf/ ,ckysufpD;oGm;avNyD/ awmBuD;xlxyf&mjzpf
vlrsm;ta&muftaygufenf;onf/ uRJEGm;ausmif;om;rsm; uRJ EGm;taysmuf&Sm
olrsm;om wpfcgwpfav a&mufzl;wwfMuonf/
*sKid rf S Ncw
d af wmif&mG okYd awmufavQmuf qufo,
G af ygufa&mufonfqdk
\/ ae&monf a&S;NrdKUa[mif;ysuf wpfae&mjzpfEkdifonf[k cefYrSef;Muonf/
azmfcsefrm\rSwfwrf;yg pr0ufNrdKUwnfcJh&m jzpfoifhaMumif; OD;atmifrif;\
a&Tusdef;awmifpmwrf; ,lqxm;onf/ ae&mwpf0kdufwGif tkXfkd;tkXfysuf
rsm;? tkd;tkd;rsm; vlokH;ypnf;rsm; &&Sdonfqkd\/
rif;w&m;uefb&k m;
ppfuJodrfESihf uef\ta&SUajrmufaxmifhwGif wnf&Sdonf/ a&uefukd
rif;w&m;uef[lac:wGifonf/ a&uefteD;wGif kyfyGm;awmfwpfql&Sdonf/
om;jrwfplvsuf &Sdae&mum; EkdYplbk&m;[kac:aeMu\/ awmifykdYBuD; awm&
ausmif;onf pE0dZ,rif;\ omoemykdif oDwif;okH;cJh&mjzpfonf[k qkd\/
xkdq&mawmfqkdvQif xkdrif;vufxuf &ckdifjynf\ omoemykdifvnf;jzpfNyD;vQif
used ;f wpf0u
dk w
f iG f ax&f0gtBu;D tuJq;Hk vnf;jzpfonf/ xkaYd Mumifh q&mawmfudk
Munfdkav;pm;jcif; rsm;cJhMuavonfqkd\/
73
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
ipnfawmifb&k m;
usdef;awmf&Sif
awmifyw
k Bf u;D rS ajrmufbufwiG f ipnfawmif&mG &So
d nf/ xk&d mG ta&SUbuf
wpf0*lbk&m;teD;wGifvnf &Gma[mif;ae&mrsm; &SdMuavonf/ ipnfawmif\
rlvtrnfrSm a&S;tcgu awmifay:wGif yef;wsm; pnfobifonfwkdYtm;
xm;&Sdjcif; &Gmwnfcsay;cJhjcif;/ pnfawmf,Gef;jcif;jyKcJhMuonfqkd\/ rif;w&m;
uefrSm &GmteD;wGif jzpfacs\/ ipnfawmif *ljzihfudef;0yf bk&m;wpfql&Sd
avonf/ ppfuJodrftaemufbufwGif usa&muf\/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
74
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
bdwaf wmif
&aoh&[ef;rsm; aZmf*sDrsm; *latmif;cJhonfukd ]]bdwfatmif;}}onf [k
ac:qkdonf/ *latmif;wGif;&Sdaom awmifjzpf ]]bdwfwmif}}trnf&onf/
eef;wufbk&m;ESihf uyfvsuf xkdawmifwnf&Sdonf/
vdyaf wmif
Ncw
d af wmif
Ncdwf(csdyf)wGif;&Sdonfjzpf ]]Ncdwfawmif}}[k ac:wGifMuonfqkd\/ tcsKdU
url t&nfygaom a&TNcw
d w
f pfrsK;d &So
d nfq\
dk / Ncw
d &f &dS mukd tpGjJ yK Ncw
d af wmif
[k ac:cJh&if;jzpfonf/ xkdawmifwGif&Sdaom &Gmukdfvnf; Ncdwfawmif&Gm[k trnf
wGifavonf/
apwDawmif
Ncw
d af wmifwiG f rlvausmif;a[mif;ukd awmifausmif;[k ac:onf/ aemuf
rS ajrmufbufwGif ay:vmaomausmif;ukd ajrmufausmif;[k ac:onf/
oydww
f mifapwD
Ncdwfawmif&GmajrmufbufwGif wnf&Sdonf/ xkdawmif\ta&SUbufwGif
OD;udwdq&mawmf oDwif;okH;&mausmif;&Sdonf/ oydwfawmifay:wGif apwD
wpfql&Sdonf/ ,if;apwDESihfuyfvsuf Od;udwdq&mawmf\ tkd;wkduf*l&Sdonf/
taomuausmufpmwkdif ykpHi,f*lukd wnfaqmufxm;onf/
&ifaoG;awmfapwD
OD;udwdq&mawmf ausmif;NcH0if;? Ncdwfawmif&Gmajrmufbuf awmifukef;
vGwfwGif wnf&Sdonf/ aumZm 1073 ckESpf pE0dZ,rif;onf oufjynfrS
&&Scd ahJ om &ifaoG;awmf"mwfudk Xmyem apwDwnfxm;cJjh cif;jzpfonf/ OD;udwd
(tdEd,omoemjyK) q&mawmfOD;pD; jyKjyifxm;cJhavonf/ OD;udwd(aumZm
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
tjyif&w
J J bk&m;ESiu
fh ef
usdef;uRef;taemufausmufikHawmfbk&m; taemufbuf ESpfrkdifeD;yg;uGm
(&JwJ)wGif wnfxm;cJhonf/ bk&m;apwDrSm ysufNydKaeavNyD;aom bk&m;ukd,ck
ausmufikHawmf"mwfokdY a&TUajymif;xm;&Sdonf/ bk&m;teD; a&uefBuD;wnf&Sd&m
usdef;wkdif; xif&Sm;aom uefBuD;rsm;teuf wpfuefjzpfonf/ &ckdifrif;vuf
75
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
rif;rbk&m;
tjyif&JwJbk&m;taemufbuf rif;r&Gm&Sd\/ xkd&GmteD;wGif wnf&Sdojzihf
rif;rbk&m;[k wGifavonf/ xkd&GmrSm rif;zkef;pm; (c&pf 1142-1149)u cs
xm;rpay;cJhaom &Gmjzpfonf/ xkdacwfuyif bk&m;wnf&SdvmEkdifayonf/
tcsKdUuwkH;kdukd wEAkdvfrif;tjzpf cefYtyfolaumif;jyK tcGefawmfay;tyfaom
ae&mwGif wnfxm;cJhjcif;jzpf rif;rbk&m;[k ac:wGifaMumif; ajymqkdvm&SdMu
\/ apmrGefrif;&mZmBuD; pEm0dZ,&mZmrif;wkdYvnf; usdef;uRef; &yf&Gmwnfcs
ay;xm;cJhMuao;\/
eef;wufb&k m; eef;wufuef
Ncd w f a csmif ; &G m taemuf b uf a&T Z if ; cgvrf ; teD ; wG i f wnf & S d o nf /
bdwfawmifi,fESihf uyfvsuf&Sdonf/ a&S;a[mif;eef;&mteD;wGif wnf&Sd
enf;wufb&k m;? eef;wufuef[k ac:qkad eMuonf/ rlvu ausmufqif;wkawmf
onf tenf;tyg;ysufpD;cJh ,ckrGrf;rHxm;ojzihf vuf&mysufaeonf/ a0om
vDacwf bk&m;ykHpHrsKd;ESihf qifwlonf/ xkdaMumihf a0omvDacwfu rif;wpfyg;
uaomfvnf;aumif;? NrdKUpm; e,fpm;rsm;uaomfvnf;aumif;? eef;wuftxdrf;
trSwftjzpf wnfxm;jcif;[k ,lq&onf/ bk&m;ajrmufbuf tenf;i,ft
uGmwGif ausmufqif;wkawmf wpfql&Sdavonf/ eef;wufbk&m;ykHpHuJhodkY xkvkyf
xm;onf/ eef;wufbk&m;ESihf acwfNydKif okdYr[kwf aESmif;acwftwk,l xkvkyf
wnfxm;rIjzpfEkdif&monf/
&Gmapmihfbk&m; (jynfapmihfbk&m;)
eef;wufbk&ifu awmifbufukd vmaomfwif;r&GmokdYa&mufonf/ ,ck
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
76
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
vGr;f apwD
cifpidk ;f Bu;D ausmv
f rf;0apwD
usdef;awmiftaemufbuf awmifykwfBuD;rS ausmfvmvQif wif;r&Gmukd
a&mufonf/ used ;f awmif taemufbufausmv
f rf;wpfcjk zpfonf/ ausmv
f rf;
ukd cifpkdif;BuD;ausmfvrf;[k ac:onf/ wif;r&Gm-&Gmapmihf bk&m;taemufbuf
wGif txGufrsufESm0awmifajcwGif wnf&Sdonf/ 0efokdtrwfBuD; wnfxm;cJh
onfqkd\/ xkdapwDteD;wGif a&uefBuD;wpfuef &Sdavonf/ "mwfawmfapwD
jzpfonfqkd\/ if;wif;r&Gmom;jrazmfqkdolu aumZm 1280 ckESpfavmufu
topfwpfzef rGrf;rHjyKjyif wnfxm;cJhjcif;jzpfavonf/
olaX;uke;f apwD
wif;r&GmrS awmifbufwpfzmvkHcefYtuGmwGif olaX;ukef;&Gm&Sdonf/ a&S;
u usdef;uRef;NrdKU\ ajrmufola|;aecJh&mjzpfonfqkd\/ ,ck Ak'bmom csif;
trsK;d om;rsm; aexkid v
f su&f \
dS / ,ckoal |;uke;f ae&monf a&S;upyg; usaD vSmif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
jrawmif awm&ausmif;
&JwrJ S taemufbufoo
Ydk mG ;vQif tvif;awmif? jrawmif&o
dS nf/ jrawmif
wGif q&mawmfOD;OmP0Ho (iNyDtif;Zmwdjzpfaom jrawmifq&mawmf)onf
aumZm 1313 ckESpf pwifawm&yfaqmufwnfvmcJhonf/ q&mawmfonf
w&m;bm0emrsm;jzihf "lwifaqmufwnfjcif;wkdYjzihf usihfBuHtm;xkwfvmcJh&m
tvGefpnfum;vmcJhonf/ rlvu rif;ueftaemufausmif;wGif oDwif;okH;cJh
onf/ xkdausmif;ukd q&mawmf "r0Hotm; pGefYvSLcJhonfqkd\/ jrawmifq&m
awmfonf used ;f wpf0u
dk yf supf ;D ,k,
d iG ;f aeaom bk&m;apwDrsm;ukv
d nf; jyKjyifay;
cJhayao;\/ q&mawmf\wynhf OD;ok'drSm &JwJawmifwGif oDwif;okH;cJhonf/
wynhf OD;*EmrSm tvif;awmifwGif oDwif;okH;cJhonf/
jrawmifq&mawmfonf 1321 ckESpf waygif;vqef; (12)&ufaeYeHeuf
(9)em&DwGif ysHvGefawmfrlcJhonf/ wynhfOD;od'drSm q&mawmfysHvGefawmfrlNyD;
aemuf okH;ESpfMumwGif ysHvGefawmfrlonf/ aemufokH;ESpfwGif OD;*E ysHvGefawmfrl
onf/ jrawmifawm&onf aumZm 1332 ckESpfwGif &[ef;oHCmr&SdjzpfcJh&
onf/ &JwrJ mS um; ,ckqufcv
H su&f o
dS nf/ used ;f awmifwpf0u
dk f a&S;a[mif;bk&m;
ykxkd;apwD taqmuftOD;rsm;ukd azmfxkwfrSwfwrf;wifEkdifcJhjcif;rSm jrawmif
q&mawf/ aus;Zl;ruif;cJhay/
77
t&SifpudE t&Sif0go0
pnfum;cJh&mXmevnf;jzpfEkdif\/
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
qdwq
f b
Hk &k m;ESiafh &uef
twGi;f &JwrJ S awmifbufoYdk awmifajctwkid ;f vmaomf qdwq
f u
Hk efBu;D ukd
awGU&ay\/ wif;r&Gmausmfvrf; rif;uefBuD;(tcsKdUtjyif &JwJuef)ukd wl;azmfcJh
Muolrsm;ESifh usdef;&marmif rif;uefBuD;ukd wl;azmfMuolrsm; uefwl;NyD;rNyD;
tjyeftvSeMf unhf &I ef oGm;MupOf qkaH wGUMu&m Xmeqk\
d / xkXd me qkaH wGU&mukd
txdrf;trSwfjyK uefwpfuefyl;aygif; wl;azmfcJhMujcif;jyKavonf/
bk&m;rSmuef\ ta&SUajrmufbufab;em;wGif ausmufwHwkdif;um&Hvsuf
odrfawmftwGif; &Sdayonf/ xkdbk&m;ESihf ayw&mausmftuGmwGifvnf; wHwkdif;
jzihu
f m ausmufqif;wkwpfq&l adS y/ qdyw
f b
Hk &k m;ESifh vuf0J vufusmf NyKd iv
f suf
usav\/ qdyfqkHuefESihfbk&m;qkdvQif usdef;awmfawmifwef;\ tv,fA[kd
awmifajc&if;wGif usa&mufavonf/ awmifESihfajrmuf tv,fqkH&mXmejzpf
avaomaMumihv
f nf; c&D;qk&H m qdyq
f &Hk mtrnf &avonf[k ,lqEkid af yonf/
*&if*sKid f
twGif;&JwJ\ ajrmufbufcsKdihf0Srf;ukd *&if*sKdif[kac:onf/ a&tokH;jyK
vG,Ef idk &f ef 1-6-68 aeYu prf;oyfqnfzcYdk MhJ uavonf/ qufvuf xde;f odr;f cJh
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
us;D jzL&Gm
qdwq
f u
Hk efrS awmifbufoYdk qufvmvQif uGi;f jyifwpfavQmufonf us;D jzL
&Gmtrnf&Sdonf/ wef;wifajrmifESihf bDvl;rajrmif\ ta&SUuGif;jyifjzpfonf/
a&uefrsm;rsm; awGU&SEd idk af yao;\/ us;D jzL&GmteD;wGif tk;d xde;f &Gm(tk;d xde;f 0ef&mG )
pyfvsuf&Sdae\/ xkdae&mwkdYonf &Gma[mif;rsm; jzpfMu&mum; tdk;cGufuGJrsm;ukd
awGU&ao;\/ rif;uefajrmufausmif;Ncw
H rJ v
S nf; &ckid rf if;ok;H '*Fg;rsm;ukd tk;d i,f
jzihf jrKyfESH&&Sd\/ ,ckrif;jym;wkd;csJU(uefYaumfNrdKif&yfuGuf)wGif vrf;qnf&efajr
usif;wl;&mrS a<u&nfokwfavmif;yef;uGJ(yef;uefjym;uGJ)wpfck &&Sdonfqkd\/
usD;jzL&Gmonf usdef;awmifajc ta&SUbufajc&if;rif;uefESihf ajrmufbufoH
awmif&Gm? tkd;xdef;&GmtMum;wpfavQmuf jzpfav&monf/
a0VK0ef awm&ausmif;
q&mawmf OD;ygarmuonf aumZm 1313-14 ckESpfavmufu bDvl;r
ajrmif0 eHyg;teD;xdyfwGif awm&aqmufwnfcJhonf/ a0VK0efawm&ausmif;[k
ac:onf/ rlvuvnf; NrdKUrajrmufausmif;teD;(,ck usD;jzL&Gm)tpkd;&tv,f
wef;ausmif;? paeaxmihf)wGif wpfESpfausmf aecJhonf/ xkdrSNrdKUrausmif;okdY
a&TUajymif; aecJhonf/ rlvu a0VK0efawm&wGif awmxlxyf opfusm;
wd&pmefrsm;yif &Scfd ahJ vonf/ q&mawmf\ arwm"mwfaMumihf xkt
d &yfrS ajymif;
a&TUMuum tE&m,fr&Sdaom ab;rJh&mjzpfvmonf/
78
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
awmausmif;rsm;
usdef;awmf&Sif
jrKd Uapmihb
f &k m;
rif;uefBuD;taemufajrmufawmifajc&if;ESihf ESif;jzL,mwGif wnf&Sdonf/
ausmufqif;wkawmfjzpfNyD; NrdKUapmihfbk&m;[k qkdMuonf/ a&S;uusD;jzL&Gmom;
rsm; aumif;rIjyKcJhjcif;[k tqkd&Sdonf/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
NrKd Urrif;uefb&k m;
usdef;awmf&Sif
,ckjynfawmfomuef\ taemufawmifaxmihb
f ufwiG f uyfvsuaf usmuf
apwDwpfq&l o
dS nf/ bk&m;rSm *ltwGi;f ude;f 0yfvsu&f o
dS nf/ r[m&Hww
H idk ;f vnf;
um&Hxm;&Sdonf/ rif;uefteD; wnf&Sd rif;uefbk&m;[k ac:wGifaeonf/
pE0dZ,rif;\ aumif;rIawmfjzpfEkdif&monf/
vrf;opfwufvrf;teD;apwDawm&ausmif;
vrf;opfwufvrf;twkdif;oGm;aomf usdef;awmf&Sifukd zl;jrifEkdifonf/ xkd
wufvrf;awmifajc&if;wGif vuf,mzuf OD;y'krq&mawmftkd;wkdufESihfuyf
vsuaf pwDysuw
f pfv;Hk &So
d nf/ wpfv;Hk ukjd yKjyifcahJ omfvnf; tNy;D tpD;okYd ra&muf
cJMh uacs/ azmfjyyg NrKd Uapmihaf pwD rif;uefapwD ,ckapwDwq
Ydk v
dk Qif used ;f awmf&iS f
ukd zl;jrifoGm;Mu&m awmifwuftqif;wkdif; zl;jrifcJhMu&aom tBudKtarQmf
79
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
80
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
a&Tazmifwifb&k m;
usdef;awmf&Sif
atmifr*FvmapwD
yef;ajrmif;acsNrKd Utv,fawmifxyd af y:wGif wnf&o
dS nf/ vGwv
f yfa&;&Ny;D
aemuf wnfcJhjcif;jzpf&m vQyfppfrD;xGef;djcif;jzihf tcgBuD;&ufBuD;rsm; tvGef
pnfum;avonf/ tcgtm;avsmfpGm yGJawmfusif;yavonf/
ausmufarmfapwD(opmwkid af pwD)
yef;ajrmif;acsNrdKUtaemufzuf qdyfurf;Icif;omaomae&m ausmufarmf
jrifhwGif wnf&Sdaom ausmufapwDwpfqljzpfonf/ opmjyKcJhMuolrsm;&Sd opm
wkdifapwD[lvnf;wGifonf/ urf;yg;ausmufarmfxdyfwGif wnf&Sd ausmufarmf
apwD[k ac:wGiMf uonf/ bk&m;yGu
J v
dk nf; ESppf Ofuo
hJ Ykd usi;f yavonf/ apwD
ukd aumZm 1320 ckESpf a*gyutzGJY? zGJYpnf;NyD; rGrf;rHjyKjyifjcif;? ohxD;topf
wifjcif;? tmkcH o
H rd ?f wefaqmif;opfrsm; aqmufvyk jf cif;jzihf crf;em;pGm pnfum;
vsuf&SdaeMuonf/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
xm;&Sdayonf/
vusfmyg;kd;awmf"mwf (NydKif;"mwfawmf? NydKif;wkdif;apwD)yef;ajrmif;acsNrdKU
awmifzufjrifharmufaom NydKif;wkdkif;awmifxdyfay: wnf&Sdonf/ xkdaMumihf
trsm;u NydKif;"mwfawmf[k ac:onf/ tcsKdUuvnf; yg;ysOf;awmf"mwfwnf&Sd
yg;ysOf;awmf"mwf[kvnf; ac:Muonf/ bk&m;orkdif; awmifukd rkOyAw
awmif[kqkdonf/ awmif bk&m;EkpOfb0u ykPm;wZmpfjzpfcJhzl;onf/
Ak'\Asm'dwfawmft& vufusFmyg;kd;awmf"mwfwnfvwHY[lonftwkdif; udef;
0yfwnfvm\/
"mwfawmfuGefYjrL;ojzihf rif;zavmif;onf aumZm 977 ckESpfwGif wnf
xm;cJhavonf/ xkdaemuf rif;&mZmBuD; rGrf;rHcJh\/ t"du&"mwfawmfjzpfbk
&m;tzGt
YJ pnf;jzihf tpOfapmihaf &Smufvsuf ESppf Ofwidk ;f bk&m;yGaJ wmfuv
dk nf;usi;f
ycJhMuavonf/ odkYaomfvnf; rormolokdufq&m a,mifa,mifwkdY\ azmuf
xGif;zsufqD;jcif;cH&ojzifh ,ckysufNydKvsuf &Sdae&m jyKjyif&ef pDpOfaeMu\/
jrode;f wefb&k m;
ae&O&mawmifial cwf rif;wpfyg;\ orD;awmfo;Hk yg;wGif wpfyg;jzpfonf/
if;orD; jrodef;wefaumif;rIrSm ,ckrusOf;yifpkausmif;wGif udef;0yfvsuf&Sd
onf/ rlvoDwif;okH;&m awmifilNrdKUa[mif;&mwGif jzpfonfqkd\/ usefrif;orD;
ESpfyg;wkdY\tvSLrSm ,ckysufpD;oGm;cJh&avNyD/
81
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
jr0g"mwf
xkd"mwf\ ajrmufzufteD;awmifxdyfwGif rkefYonfr"mwf wnf&Sd\/
vufr"mwf\ ta&SUawmifbuf teD;vufrawmif,HwGif jr0g"mwfwnf&Sd\/
awmifbufwGif yg;awmf"mwf[l&Sd\/ ,ckysufpD;oGm;avNyD\/
e*&mompnfeef;OD;bk&m; (&wemykHbk&m;)jr0g"mwf\ awmifbufe*g;
ywfawmifwef;tzsm;wGif *l0ukd;ayguf&Sdaom apwDxJwGifwnf&Sdonf/ &wem
ykHeef;OD;bk&m;[k ac:wGifonf/ ,ckrif;jym;NrdKU &wemhAdrmef ausmif;odrfwGif
ajymif;a&TUxm;&Sdonf/
&wemaZ,sb&k m;
&wemykHeef;OD;bk&m; ta&SUbufteD;awmifukef;ay:wGif wnf&Sdonf/
rlvu *ljzihfwnf&SdcJhjcif;jzpf\/ ,ckrif;jym;NrdKU oHaxmif&Gm &ckdifrm&rmBuD;
ausmif;okdY a&TUajymif;ukd;uG,fvsuf&Sdaeonf/
vufr(Aa'g*l)
vufrawmifwef; taemufbufajc&if;wGif wnf&Sdonf/ ausmuf*lt
aqmuftOD;rSm pwk&ef 13 awmif&Sdonf/ awmifbufESihf ta&SUbufu 0ifrkcf
&Sdonf/ xkd*lajrmufbuftwGif; apmuf 4 awmifrQ wl;azmfjyKvkyfxm;aom
*li,fwpfck&Sdavonf/ taemufbufwGif tvif;ayguf(jyLwif;ayguf)ESihf
tv,fwnfhwnfh eH&HwGif tkyfuyfvsuf xm;cJh&m csKdifh0Srf;&Sdaeonf/ awmif
bufteD; *li,frsm;ESifh *lacgif;vIdifapmufeufvnf; wpfck&Sdao;onf/
*lBuD;rSm awmifecrf;ukd ausmufjzifhd aqmufvkyfxm;jcif;jzpfonf/ *syef
acwfwGif armifESrq&mawmfonf w&m;tm;xkwfcJh\/ yifv,fewffuGef;jzpf
jcif;? toH[pfatmfjcif;? bk&m;[kwrf;wjcif;? opAE0ax&f aexkdif&mjzpfjcif;
ukd Aa'g[kqMdk uonf/ ppfawGwiG f Aa'garmf? **Fgjrpf0wGif Ak'rdk rdk sm;&S&d m yifv,f
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
a&Tuseb
f &k m;
awmwef;ajrmufwkduf a&Tusef&GmawmifbufteD; wnf&Sdonf/ *lxJ
ausmufqif;wkwpfql used ;f 0yfwnf&adS eonf/ a&S;ubk&m;ude;f 0yfc&hJ m *li,frmS
ausmuf*jl zpfc[
hJ efwo
l nf/ ysupf ;D jcif;cHc&hJ ojzihf aemufrjS yKjyiforl sm;u tkw*f l
apwDtjzpfokdY tpm;xkd;cJh&rnfxif&\/ jyKjyifcJhMuolrsm;rSm awm&yfae &[ef;
wpfyg; (vlpOfipnfwwfjzpfzl; ipnfwwf&Sifbk&m;[l\) OD;pGmjyKjyifcJhav
onf/
xkdaemuf aumZm 1281 ckESpfwGif uyJ&GmrS OD;icRef;u jyKjyifcJhonf/
rlvu rkcfokH;ayguf&Sdonfukdvnf; ESpfaygufukd ydwf wpfaygufukdom xm;cJh
avonfqkd\/ *l\a&SUrkcftmkHcHwefaqmif; t&Hbk&m;2 yg;wGif tjrifh3
awmif&Sd awmifbufu bk&m;rSm avmif;Muufacwfvuf&m ajc,SufykHjzpfae
onf/ bk&m;ukd jyif,m;&Gmtaemufbuf a&Tusefacsmif;0 (,ckokH;uefpk[k
ac:ae\/)rS ,lxm;jcif;jzpfonfqkd\/
a&Tuseb
f &k m;[k ac:wGi;f jcif;ESiyfh wfouf odo
Yk rkid ;f t,ltqukd od&
onf/
pEol&d,rif;(r[mrkedoGef;pOf) ykdvQHonfukd r[mZdefbk&m;ESpfql r[m*sD
bk&m; 28-ql? r[musdefbk&m; 5-ql? oGef;vkyfcJhavonf/ oGef;pufrSjzpfaom
&wemusew
f jYdk zihv
f nf; r[museb
f &k m;rsm;pGm oGe;f vkycf ahJ vonf/ xkrfd [musef
bk&m;wkdYwGif ,cka&Tusefbk&m;vnf; wpfyg;tygt0ifjzpfcJhojzifh ,if;okdY r[m
82
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
odraf wmifb&k m;
a&Tusef&GmrS taemufbufodkY okH;rkdifcefYwGif &Sdonf/ ukvm;jrKyfuGif;[k
ac:ae&mwGifjzpfonf/ awmifukef;wGif oddrfawmf&m&SdcJh xkdokdYac:vmcJhonf/
rlvu *ljzihf wnfcJhaomfvnf; *lrSmysufpD;cJhavNyD/
bk&m;ajc&mawmfyHk
a&Tusefbk&m;rS ajrmufpl;pl;wpfrkdifcefYa0;aom ajcawmfawmif a&S;u
wnf&SdcJhzl;onf/ ,ckum; ae&m r&SdNyD/ a&Tusefbk&m;okdY yifhxm;av
usKd;ysufjcif;cHoGm;cJh&avNyD/ bk&m;&Sif\ ajcawmf&mykHtwkdif; ausmufjym;
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
Mumtkid 'f b
Hk &k m;
a&Tusefbk&m;rS ajrmufbufwpfrkdiftuGm 'kdif;om;&GmawmifbufteD;
odrftwGif; &Sdae\/ ausmufqif;wkyvifxJwGif 2 ql,SOfNydKifwnf&Sdonf/
bk&m;OmPfawmifrSm 3 awmifcefYwpfyg;ESihf 4 awmifcefYwpfyg;jzpfonf/ 'kdif;
om;&GmrS ukd;uG,faeMuaom Mumtkdif'kHq&mawmf OD;tmp&u BuD;rSl;apmihf
a&Smufae\/ bk&m;ESpfqlrSm rlvu ae&mrSr[kkwfacs/ ajc&mawmfawmif
rS yifhaqmifcJhjcif;jzpf\/ xkdbk&m;ESpfqlukd aumZm 1250 cefYuyif yihfaqmif
vsufukd;uG,faeMuavonf/ (Mumtkdif'kHq&mawmfu aumZm 1330 ckEspf
uqkefvqef; 8 &uf paeaeYu Mumtkdif'kHbk&m;tzGJYukd zGJYpnf;vsuf aqmif&Guf
vmcJhavonf/ 1330 ckESpf avrkefwkdif;wGif odrfawmfBuD;vnfay:acgifrSmysuf
pD;jcif;okdY cHcJh&ayonf/
jyif;a,mifo;Hk uefpb
k &k m;
jyif;a,mif&GmteD; taemufbufukef;wef;wGif wnf&Sdonf/ a&uefokH;
uefudk tpGjJ yK ok;H uefpb
k &k m;[kwiG o
f nf/ xkad e&mwGif apwDysurf sm;? qif;wk
awmfrsm;? jyefu
Y su
J sK;d yJv
h su&f o
dS nf/ ausmuf*al pwDwpfv;Hk udv
k nf; anmifyifBu;D
rsKdoGm;avNyD/ xkdapwDteD; OD;awmfusKd;ausmufqif;wk wpfqlvnf;&Sdae\/
usKd;ysufaeaom yckH;rS prcPftxd ESpfawmifwpfxGm &Sdonf/ OD;awmfusKd;
83
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
iSuaf wmf&bk&m;
jyif;a,mif;&GmrS taemufbufav;rkdifcefYuGm iSufawmf&&Gm awmifbuf
teD;wGif wnf&o
dS nf/ apwDrmS NyKd ysuo
f mG ;cJNh y;D jzpf\/ ,ckb&k m;rSmvnf; ysupf ;D
vsuf&Sdaeonf/ ae&O&mawmifilacwfu wnfxm;cJhonf[k od&onf/
0rf;Aku
d af wmf"mwf (wdwaf wmif"mwfapwD)
av;NrdKUjrpf ta&SUzufurf; xdyfawmifxdyfay: wnf&Sdonf/ bk&m;&Sif
onf zm;rif;jzpfcJhpOf bdwfatmif; aecJhzl;onf/ 0rf;AkdufawmifrSjzpfaom
od&D&"mwfukd Xmyem apwDwnfxm;&Sd\/ bk&m;tzGJYjzihf apmihfa&SmufjyKjyif
xm;\/ bk&ifrif;&mZmBuD; jyKjyifrGrf;rHcJhavonf/ pEok"r&mZmrif;vnf;
jyKjyifcJhonf/ awmif\taemufbufwGif awmifuvyf a&S;uw&m;tm;
xkwfcJhMuaom bdwfwGif;ac: ausmuf*lacgif;vnf;&Sd\/
Bued ;f wef;awmif"mwf
awmwef;&Gmacsmif;? bdwfawmif&Gmacsmif;? tzsm;qkH&mawmifukef;
ay:wGif wnf&Sdonf/ ,ckysufpD; NydKysufoGm;cJhavNyD/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
84
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
wufrukid af pwD
*kwq
f ufawmf"mwf(uRe;f OD;"mwf)
ausmufqpfawmf"mwf
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
Muufpmodrf (tonfumv)
oifykef;awmifbk&m;\ta&SUbuf tonfumv&Gm\ awmifzufwGif
wnf&o
dS nf/ rlv*lb&k m;jzpfcahJ omfvnf; ,ckysupf ;D aeNy?D bk&m;rSm ausmufqif;
wkjzpfonf/
&Gma[mif;jyifb&k m;(tonfumv)
tonfumv&Gm\taemufzufwiG f &So
d nf/ a&uef\av;zufaxmihw
f iG f
apwDav;vkH;&Sdonf/ ,ckysufpD;vsuf&SdaeNyD/
atmifapwD({apwD)ESihf atmifr*Fvmbk&m;
(csif;ysH bk&m;)
yef;ajrmif;BuD;acsmif;vufwuf? pHum;acsmif;taemufzuf csif;qdyf&Gm
teD;awmifi,fwGif wnf&Sdonf/ apwDxJbk&m;udef;vsuf rlvupE0dZ,
aumif;rIawmfbk&m;[k ac:wGif&SdaeMu\/
yDyif&if;awmifb&k m;
csi;f qdyaf us;&GmrS ta&SUajrmufcyf,eG ;f ,Ge;f rkid 0f ufcefw
Y iG &f o
dS nf/ aywpf
&mcefjY rif\
h / ausmufqif;wkwpfqu
l ed ;f 0yfvsu&f o
dS nf/ awmifajc&if; a&uef
a[mif;wpfckvnf;&Sdf\/ xkda&uef ayyifrsm;aygufa&mufcJhojzihf ayyif&if;
85
t&SifpudE t&Sif0go0
awmifuefbk&m;[k wGifvmcJh&onf/
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
odraf wmifb&k m;
yDyif&if;bk&m;\ ajrmufzufwGif&Sdonf/ awmifrSmukef;i,fjzpfNyD; ay
50 cefYjrifhavonf/ a&S;uodrforkwfcJh[efwl\/ ukef;jrifh ausmufqif;wk
bk&m;wpfqlwnfxm;&Sd\/ teD;wGif ta&SUzuft&yf aygufqdyf&Gm[l &Sd\/
xk&d mG u uk;d uG,cf zhJ ;l [efw\
l / ,ck&mG r&SNd y?D bk&m;rSm ajrmufO;D acwfu vuf&m
jzpf&m xkd&Gma[mif;rSvnf; ajrmufOD;acwfokH;'*Fg;rsm;ukd &&SdcJhMuonfqkd\/
oku
d w
f iG ;f awmifb&k m;
odrfawmifrS taemufpl;pl;wGif okdufwGif;awmif[l &Sd\/ okdufwl;xm;
ojzihf wGif;acsmufjzpfvsuf&Sdae\/ xkdawmif bk&m;rSm ,ckysufpD;oGm;avNyD/
ausmufwkH;rsm; zkdz&Jjzpfaeonfukd awGU&\/ bk&m;yvifjzpfrnf[kxif&\/
a&S;uqifkyf? jrif;kyfrsm;vnf; &SdcJhonfqkd\/
bk&m;ok;H ql
opfwGif;awmfrS taemufzufwGif &Sdonf/ awmifrSm Ak'kyfyGm;qif;wk
ok;H ql wnf&cdS zhJ ;l onf/wyf&mawmifqv
dk Qif ay 70cefjY rifrh m;avonf/ bk&m;ESpf
qlenf;i,f ysufpD;aeNyD; wpfqlrSm wpfykdif;wpfpjzpf &Sdaeonf/ ajrmufOD;acwf
qif;wkawmfjzpfonf/ yvifrSmysufpD; ausmufwkH;rsm; jyefYusJvsuf&Sdonf/
ukvm;uefb&k m;
bk&m;okH;ql taemufawmifaxmihfwGif &Sdonf/ *ljzihfwnf&Sd&m? ,ckysuf
pD;ae\/
bk&m;awmifb&k m;(o&uftyk b
f &k m;)
bk&m;okH;qlawmifESihfquf? taemufajrmufaxmihft&yf &Sdonf/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
Zkid ;f acsmif;aygufawmfausmif;awmif
(owXmebk&m;)
o&uftyk b
f &k m;ok;H ql bk&m;rS ta&SUzuf wpfridk cf eft
Y uGmwGif Zkid ;f acsmif;
aygufawm&Gm&Sd\/ xkd&Gm\ taemufzufteD;wGif bkef;BuD;ausmif;&Sd ausmif;
awmif[ak c:onf/ xkw
d iG f owXmekyw
f b
k &k m;rsm; wnfxm;&S&d m? ,ckt<uif;
tusefrQom &Sdaeawmh\/
o&ufEpS x
f yfawmifb&k m;
bk&m;okH;qlawmifrS taemufzufwGif wnf&Sdonf/ awmifrSm ay 70
cefYjrifhonf/ xkdifae[efxkvkyfxm;aom kyfwkwpfql&Sdonf/ ZrLywdrif;[k
ajymqkdaeMuonf/ rsufESmawmfatmufzuf ysufqD;vsuf&SdaeNyD; rif;0wfbk&m;
&mZmwd&mZm ZrLywdbk&m;jzpfEkdifonf? t0wfwefqm qif,ifxm;rIr&Sd/
xkdaMumihf rif;tkyfrjzpfEkdifacs/
qifwiG ;f bk&m;
o&ufESpfxyfbk&m;\ajrmufzufawmif wnf&Sdonf/ *ljzifhwnf&Sd\/
,cktcg ysufpD;udef;0yf&Sdae\/
86
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
eEAv bk&m;
a&pr,fewfeef;wpfzuf acsmif;tul;wGif eEAvawm&Sd\/ awmxJ
eef;&m[lvnf;&Sd\/ ppfolBuD;eEAvESihf ajrmufOD;bk&if pE0drv&mZmwkdY
ckv
d cHI &hJ mvnf;jzpf\/ xkpd Ofused ;f wku
d f wk;H ku
d dk wEAv
dk rf if;tjzpf cefx
Y m;vmcJh
&\/ xkdeEAvawm eEAvppfolBuD; aoqkH;jrKyfESHcJhaom ocsKif;&Sd\/ ,ck
rif;ZD&Gma[mif;teD; jzpf\/ xkdocsKif;&mwGif apwDwpfqlwnfxm;&Sd\/
qif;wkawmf tusKd;tyJhrsm;vnf; jyefYusJvsuf &Sdavonf/
rif;ZD&Gm bk&m;
eEAvppfolBuD; ocsKif;&m ajrmufzufwGif rif;ZD&Gma[mif;&Sd\/ rif;rI
xrf;taptyg; aecJh&m&Gmjzpfacs\/ a&uefa[mif;ajcmufckESihf apwDa[mif;
rsm;? odraf wmf&m uke;f rsm;&Sad e\/ ajrmufO;D acwfo;Hk '*Fg;rsm; &&Scd MhJ u\/ ocsKi ;f
&mrSm taemufajrmufzuf a&uefwpfc&k \
dS / uef\axmifw
h idk ;f apwDwpfql
pD&Sd\/ a&uefa[mif;rS ta&SUzufwGif ukef;jrifhi,f odrfawmf&m&Sd\/ ausmuf
qif;wktusK;d tyJEh iS fh ausmufw;Hk rsm; jyefu
Y saJ e\/ xk&d mG rSvrl sm;onf a&TUajymif;
tonfumv&GmokdY a&muf&SdaeMu\/ wkdif;&if;om;ukd tonfom;[k ac:
onf/ wkdif;jcm;om;ukd tvm(uvm)om;[k ac:onf/ if;wkdYaygif;zuf
pyfonf (ujym;)ukd tonfuvm[k ac:onf/ bk&iftrIawmfxrf; rif;aprsm;
jzpfMuonf/
a&Tpr,ef wf
awmwef;uRef;ukd pkd;rkd;&aom uRef;ewfjzpfonf/ uRef;acgif;ewfjzpf
ajrmufOD;NrdKUwnfpOfuvnf; uRef;ewftjzpf tumtuG,ftjzpf owfrSwfcJh
onf/ awmwef;uRef;ausmif;awmf\ ajrmufzuft&yfwGif ewfuGef;&Sdonf/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
rif;zl;&Gm bk&m;okH;ql
rif;zl;&Gm ta&SUzuf uHhaumfawmifwGif rlvwnfxm;cJhonf/ ,ckrif;zl;
&GmajrmufzufoYdk a&TUajymif; wnfxm;ud;k uG,v
f su&f adS eMu\/ uHah umfawmif
rSm av;NrdKUacwf? ajrmufOD;acwfwGif uHhaumfopfwyf(cHwyf)csxm;cJh&mXme
jzpfacsonf/
87
t&SifpudE t&Sif0go0
vQKUd "mwf
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
&TDpHum; ewfuGef;
awmwef ; tzsm;wG i f &T D p H u m;ewf & S d a vonf / if ; \ ewf u G e f ; rS m
iydefawmifteD;wGif wnf&Sdavonf/ iydefrSm &TDpHum;\armifawmfwnf;/ &TD
pr,f(awmwef;tv,f) ewfrESihf nDtpfrawmfonf &TDpr,fuBuD; &TDpum;
u i,fonfqkd\/
0ufjzLuRe;f apwD(0rf;om;awmf"mwf)
yef;ajrmif;BuD;acsmif;0a&vnf uRef;ay:xuf wnf&Sdonf/ bk&m;
avmif;EkpOfu 0ufrif;wZmpfjzpfcJhzl;onf[l\/ bk&m;&Sif\ Asm'dwft& 0rf;
om;awmf"mwf wnfvwHh[lonfhtwkdif; 0rf;om;awmf"mwf udef;0yfwnf&Sd
avonf/ xkaYd Mumihf bk&m;usiv
f nf&mXmeukd tpGjJ yK 0ufjzLuRe;f ? 0ufjzLuRe;f
apwD[k ac:wGifvmjcif;jzpfonf/ rlvu rif;xD;bk&if wnfxm;cJhonfqkd\/
xkad emuf oMupf 1000jynhf eef;wufaom e&ywdiukovrif;\ rdb&k m;ewf
&Sifr,fac: 0gvSjzLu xyfrHwnfxm;cJhonf/ xkdaMumihf xkdrdzk&m;trnfukd
pG
J 0gvSjzLuRe;f ? 0gvSjzLapwD[k ac:wGicf &hJ m umvMum 0wfjzLuRe;f ? 0ufjzL
uRef;apwDjzpfvmcJh&onfqkd\/
apwDukd Muef;wkduf&GmrS vGefcJhaomESpfaygif; 80 ausmfavmufu
ou&mZf 1270 ckESpfu armifvS&TDqkdol jyKjyifcJhonf[k od&\/ xkdaemuf
ig;Zifkdif;acsmif;uRef;rSvnf; apwem&Sifrsm;jyKjyifcJhMuavonf/xkdrSwpfzef
aumZm 1320 ckESpfu aouefq&mawmfESihf 'g,umrsm;u jyKjyifNyD;
oHxD;wifcJhMuavonf/ apwDwnfxm;&muRef;um; xl;qef;tHhMozG,fvnf;
&SdvSonf/ rnfonhftcgrSvnf; a&epfjrKyf a&vQHjcif; vkH;0r&Sdacs/ xkdYaMumihf
xl;jcm;aom uRef;jzpf xif&Sm;ausmfaZmvSayonf/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
ig;Zifkdif;acsmif; uRef;OD;bk&m;
usdef;awmf&Sif
88
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
rsuaf rSmifawmf"mwf
ig;Zifkdif;acsmif;uRef;tv,f &marmifawmifwef;ajc&if; EyAwac:
awmif wnf&Sdonf/ bk&m;&SifEkpOfu awmif aus;om;wZmpf jzpfcJhzl;
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
cGqaHk wmifapwD
rsuaf rSmifawmfb&k m;awmifbufwiG f cGqaHk wmif&o
dS nf/ xkad wmifxyd w
f iG f
wnf&Sdonf/ ig;Zif;kdif;acsmif;uRef;wGif tjrifhqkH;awmifjzpfonf/ rlvwnfcJh
aom apwD'g,umukd rod&acs/ okdYaomf t*FvdyfacwfOD;u aumZm 1200
cefu
Y wnfcrhJ nf[k ,lq&onf/ ,ckxd tquftEG,jf rpf? wD;? rsm;u xk;H ouFe;f
uyfjcif;? okwfoif&Sif;vif;jcif; jyKaeMuonf/
Muuf,ufapwDEiS b
fh &k m;
ig;Zifkdif;acsmif;uRef; Muuf,uf&Gm ajrmufzuf O&yAwawmifwef;
wnfxm;&Sdonf/ awmifwGif bk&m;avmif;EkpOfu Muufrif;wZmpfjzpfcJhzl;
onf/ &ifawmf"mwfwnfxm;vwHh[k Asm'dwft& udef;0yfwnfvmonf/ &if
awmf"mwfwnfxm;vwHY[k Asm'dwft& udef;0yfwnfvmonf/ &ifawmf"mwf
wnfxm;&Sdojzihfvnf; O&yAwawmif[k ac:jcif;jzpfonf/ ,ckNydKysufvsuf
&Sad eonf/ xkad e&mwGif eef;usrS yifv
h maom avmif;Muufacwfvuf&m qif;wk
89
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
cs;J "mwf(tonf;awmf"mwf)
uEcD s;J &GmteD; wnf&o
dS nf/ &Gmukd pG
J wnf&o
dS jzihf cs;J "mwf[k ac:jcif;
jzpfonfqkd\/ "mwfawmfukd a>r? e*g;rsm; apmihfavh&Sd&m wcsJ;csJ;ESihf toH
ay;vsuf&Sdavonf/ xkdtoHukd pGJ csJ;"mwf[k ac:aMumif;jzihfvnf; tqkdjyK
Muonf/
pEok"r&mZm(aumZm 1014-1036)rif;\ om;awmfuEDNrdKUpm; Oum
Avrif; (aumZm 1035)wnfxm;ukd;uG,fcJhonf/ xkdaemuf 0&"r&mZm
(1047-1054)rif;\ om;awmf uEDpm;u xyfrHjyKjyifcJhayao;\/ if;aemuf
aumZm 1298 ckEpS f waygif;vwGif uEq
D &mawmfBu;D rSL; jyefvnfjyKjyifwnf
xm;apmihfa&Smufvsuf&Sdonf/ xif&Sm;aom "mwfawmfapwDwpfqljzpfojzihf
yGJvrf;obifrsm;ukdvnf; ESpfpOftNrJ usif;yvmcJhMu\/
uEDausmif;wGif wnf&Sdonf/ rsufkd;awmf"mwfukd Xmyemwnf&Sdonf/
ysufpD;,kd,Gif;aeojzihf pEok"r&mZmrif;\ om;awmf uEDNrdKUpm; O*gAvu
aumZm 1035 ckESpfwGif trwfawmfwpfOD;tm; jyKjyifapcJhonf/ aumZm
1287 ckESpf oDwif;uRwfvqef; 9 &ufaeY uEDq&mawmfu xyfrHwnfxm;
cJah vonf/ xif&mS ;aom "mwfawmfwpfqjl zpf bk&m;yGrJ sm;ukv
d nf; usi;f ycJMh u
avonf/
ydXad wmf"mwf(auovm"mwf)
auovmuRef;vuf0g;cwf&Gm taemufawmifzufMuyfpifawmifwef;
ta&SUzufawmifpG,fwGif wnf&Sdonf/ bk&m;\ ausmufukef;awmfrSjzpfaom
"mwfawmfued ;f 0yfwnf&adS vjcif;jzpfonf/ "mwfawmfudk csKEH ,
G yf w
d af ygif; ydwq
f Ydk
aeojzihf rzl;jrif&bJ &Sdae&m 1265 ckESpfwpfBudrf? 1270 ckESpfwpfBudrf?
txift&Sm; uGefYjrL;avojzihf &SmzG,frIjyKcJhMuonf/ "mwfawmfapwDukdum;
(1273-ckESihf 1274)ckESpfwkdY auovmacsmif;0rS aq;q&mOD;jrxGef;u
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
90
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
opfyw
k af wmif"mwfapwD
rif;jym;NrdKUrS 6rkdifcefYtuGm t&ufckef;wkdifjrpf\ ta&SUzufMuyfpifawmif
wef; (opfaygif;pkHaygufa&mufaom) opfykwfawmifxdyf wnf&Sdonf/
"mwfawmftrnfESifhwnfcJhaom olukdrawGU&acs/ ol&d,purif;xH "mwfawmf
ykv
Yd maom AmukvESifh r[mwdax&fwYdk wef&Y yfcphJ Ofu txdr;f trSw&f ap&ef
vnf; wnfxm;cJMh uonf[k qkx
d m;\/ jrifw
h ad cgifusL; wufa&mufz;l &ef rvG,f
aomawmifxdyfwGif wnf&Sdonfjzpfojzihf jyKjyifolr&SdbJ &SnfMumvm&um;
ysufpD;rIjzpfcJh&avonf/
xkad emuf &ufcek ;f wkid jf rpfurf;wpfzufrS aeMuolrsm;u "mwfawmfueG jYf rL;
aMumif; zl;awGU&ojzihf oMupf 1296 ckEpS w
f iG f tkid 0f ef;&GmrS OD;csw;dk u OD;aqmif
vsuf opfykwfawmif&Gmom;rsm;yg topfwpfzefjyKvkyfwnfxm;cJhMuavonf/
okdYaomf jyKvkyfykHraocsmojzihf r&SnfMumcJhacs/ NzdKzsufjcif;cH&jyefav&mum;
tiftm;rjynhfpkHrIaMumihf tm;avQmhum ,aeYwkdif tysufyuwdyif ylaZmfrI&Sd
aeMu\/
ig;&HrY if;"mwf(ptif;awmf)
ptif;&GmteD;wGif wnf&Sdonf/ MuyfpifuRef; tv,fA[kdwGif tvsm;
wpfrkdif? teHwpfzmvkHcefYus,fjyefYaom tif;vsm;uefBuD;wpfcxk tpGJjyK
ptif;[kac:wGiaf vonf/ xkt
d if;teDawmifp,
G f awmifxw
G f apwDwnf&dS
aeavonf/
jrwfpGmbk&m;onf EkpOfb0u aMumifhjzpfNyD;vQif tif; usufpm;cJh
onf/ tcsKdUu tif; pm;aomuf tkd;rsm;ukd ypfcscJhavonf/ xkdodkY
bk&m;avmif; ig;&HUrif;usifvnfcJh&mXmejzpfaomaMumi9hf aemifwGif rif;z
avmif;\rdz&k m; pk;d rJusu
D "mwfawmfapwDwnfxm;cJo
h jzihf ig;&HUrif;"mwfapwD
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
91
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
(u) usdef;awmif"mwfawmif
bk&m;xD;wif&eftwGuf tbde0r*Fvm
EId;aqmfwkdufwGef;pmwrf;
ausmufcf w
k "f mwf(apwD)
trsm;jynfoltaygif;wkdYtm; EId;aqmfwkdufwGef;tyfygonf/
"mwkok? Xdwmok? Ak'gXdwm0---usrf;0pe? rdefYxkH;t&? "mwfawmfarGawmf
rsm; wnf&SdorQ umvywfvkH; bk&m;&SifwkdY wnf&Sdawmfrlonfom jzpfygaom
aMumihf uREkfyfwkdYESihfwuG trsm;jynfolvlxkwpf&yfvkH;wkdYtwGuf txl;ojzihf
uHaumif;csuw
f pf&yfyif[k qku
d rSm;Ekifd rf nfr[kwyf gay/ xk"d mwfarGawmfwo
Ydk nf
vnf; jrwfEkd;aumfa&mfylaZmfyorIr&Sdaom t&yfXmewkdYrSonf ylaZmfoum&&Sd
aom t&yfXmewkdYokdY <uoGm;awmfrlaMumif;ukd xkH;a[mif;om"u tm*r,kwd
&Sv
d monfjzpfyg rif;qufrsm;pGm wnfxm;jyKpv
k mcJah om used ;f awmf&iS f bk&m;
apwDawmf umv&Snfvsm;ojzihf a[mif;jrifhaom xD;awmfukd topfwpfzef
rGrf;rHwifzkdY&efta&;ESihf uRefawmfwkdY"mwfawmftoif;aygif;pkHESihf ppfawGNrdKUe,f
vlxkwpf&yfvkH;wkdY wdkifyifaqG;aEG;um rnfaom tbde0r*FvmEId;aqmf
wkdufwGef;pmukd trsm;aomvkyfom;jynfolwkdYtm; ukokdvfyGm;&ef &nfrSef;vsuf
urf;vSrf;a0iSvkduf&onfjzpfygaMumif;/
yk*vaoaom ZmedwaAmt& xl;jrwfaom yk*dKvfwkdY\ taMumif;ukd
rnfolrqkdodoifh odxkdufonhftavQmuf? usdef;awmf&Sif bk&m;\orkdif;ukd
vnf; odMuolwkdYenf;vSrnf r[kwfay/ okdYtwGuf trsm;aomvkyfom;jynfol
wkdY\ todOmPfyGm; tMunfkdrsm;NyD; av;pm;ESpfodrfhMuygap&ef tvkdYiSm usdef;
awmf&Sif bk&m;orkdif;tusOf;csKyfESihfwuG tqufqufjyKpkudk;uG,fMuaom
aumif;rI&Siftaygif;wkdYukdyg tusOf;csKH; wifjytpD&ifcHvkduf&ygonf/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
92
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
rsm;yga&/
usdef;awmfbk&m; "mwfawmfukd &mZ0ift& &ckdif&Sdrif;tqufqufwnf
vmcuwfawvkdY qkdyga&/ rif;zavmif;"mwfwnfcef;rSm taomurif;? ZrL
'dyfuRef;vkH;ukd "mwfawmfpmwDwnfpDa& tcguyif wnfvma&vkdY qkdyga&/
trSefrSm taomurif;xHrS a0pk&onfhtjzpfukd taMumif;Mum;vma&twGuf
&ckdif"n0wDbk&if ol&d,purif;(bDpD 315-271)txd? &SifAmukv? &Sifr[m
wdkdUu yihfaqmifykdYqufvD&jcif;yifjzpfyga&/
omoemou&mZf 222 ckESpf bDpD 307 rSm <ua&mufvmvkdY ,if;ESpfwef;
cl;vrSm wnfvm;vD&pGm jzpfyga&? ,if;ykdif taomurif; wnfvmcpGmu
tp? ol&d,purif;? r[mpE&m;rif; (c&pf-328)? oD&dpE&m;rif;(c&pf 638)
av;NrdKUacwfwGif rif;&ifjzL (c&pf 847)? aumvd,rif; (c&pf 1123)?
'o&mzmrif;c&pf(1139)? rif;xD;(c&pf 1213)? xkdaemuf rif;apmrGef (c&pf
1431)u pE0dZ,rif; c&pf (1700)xd? &ckdifrif;kdUzkd;zD;zpOfquf? qufum
wnfca&vkdY od&yga&/
,if;u qif;oufvkdY tpOfrjywf? ukd;uG,fvmNyD;au (c&pf 1868)ckESpf
rSm rif;jym;NrdKUukd t*FvdyfkdUu NrdKUtjzpfwnfcsvma&tcg e,fykdifNrdKUykdifkdUvnf;
jyKpck uwfyga&/ awmifxyd u
f awmifatmufta&muf wufvrf;teuf vSu
D m;
&Snfwpfckqkdygau ay(930)[dyga&/ txpfaygif; (650)xpfyg&Sda&/ vkyfcwef
bkd;rSm wpfaomif;ESpfaxmif ukefusa&vkdY a'gufwmzkdcsrm (Forchammer. E.
Arakan 1891)u rSwfwrf;rSm azmfjyxm;yga&/
aemufukd rif;jym;NrdKUykdif omyef;vufxuf bk&m;toif;wpfckzGJYvkdY c&pf
(1908)rSm pmwDukd xD;wif? txufatmufa&TcsNyD;um rGrf;rHvDa&vkdY? xd;awmf
wifzGJYrSm rSwfwrf;pyfqkdxm;yga&/ ,if;aemufNrdKUykdifrif; OD;vSxGef;OD; (c&pf
1910)tjyif? NrdKUvlBuD;rsm;? wkdufe,fvlrsm;wkdYu apmif;wef;tkwfavSum;
vrf;rsm;ukdyg jyKjyifvmuwfawtwGuf? rysufrpD;bJ t*kxd xif&Sm;pGm wnf
vm&yga&/ t*kqkdau apwDawmfrSm tjrifh (48)ay? 3 vufr? ywfvnf
(80)ay 4 vufr? xD;u (10)ay 10 vufr[dedyga&/
usdef;awmifbk&m;ukd 414 ayjrihfa&? usdef;awmifxdyfzsm;rSm wnf&Sda&
twGuf wifw
h ,fyPm&vSyga&? zl;jrif&oltzkv
Yd nf; ukov
dk x
f ;l yga&? awmifrmS
vnf; (3)rkdifxd &Snfvsm;oG,fwef;NyD; auobm0awmNrdKifopfyifyef;rmvfkdU
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
93
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
tpOftqufapmihaf &SmufvmMuykH
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif usdef;awmf&Sif
KYINN-TAUNG PAGADA OF MINBYA
One of the holiest sites in the whole of Rakhine State, Kyinntoung Pagoda is the one in which root of the tongue relic of Lord
Buddha has been enshrined. The Pagoda has been built and worshipped according to fthe preordainment of the Blessed One during
His sojourn in Dynayawady Rakhineland.
Tradition hs it that the hill range on which the relic has beem
enshrined in a pagoda is a sacred place where the Great Teacher in
one of His former existences had lived. In historical annals, the hill
range was known as ''Karlargiri" or ''Giripabhata" Traditional Rakhine
name for the range is ''Karkagiri" Arterwards, it is changed into'Kyiitaung" or "Kyinn-Taung"
Here is an extract of a Rakhine-traditional verse on its religious
history describing the preordainment of the Lord during His stop over
at Silagiri Hill.
''...The Blessed One, Great Teacher of Men
Preordained oncef that Karlargiri,
The sacred Hill, where lived
The Master as King of Parrots
Together with fellow birds.
The said site be the location
Whereupon the tongue root relic
Of the Lord be enshrined
In the Pagoda, Zihwar Ceti"
During one of the Lord's fromer existences King of Parrots, he
flew towards the present hill range together wiht five hendred fellow
parrots. Being a place where security was assured and there were
abundant of fruits and foods the flock of birds settled along the range.
The people living around the area were also enjoyed to see them
dwelling together harmoniously. So did the hill range become known
as Karkargiri hill, meaning the hill where the holy parrots had lived.
"Karka", in Pali, means not only parrots but birds of different feathers.
Some believe that"Karkargin" which is translated into RaKhine
as "Kyeekann-taung" (the hill where holy crows had lived) has
changed into "Kyin-taung". Others ponder that as the holy King of
Parrots had dwelled and slept there its name naturatly has been known
94
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
with flowering trees appeal many a sight-seer. Villages all round the
area go well with the pagoda and the fantastic range.
Natural beauty surrounding the sacred pagoda is something like
a painting of a great artist. Birds of various kinds and colours flying to
and fro and resting here and there in groups or pairs, singing their
lovely songs match the scenic beauty of the sacred place. To observe to the east from the hill top in clear weather, one may be over
whelmed with admiration at the creation of Injananadi (Lemro River)
and Minbya town situated on the left bank of it.
Minbya locates about 30 miles to the north-east of Sittwe as the
crow-flies. Sprawling at the easterm foothill of the Kyinn-taung range,
the town should be befittingly christened Kyinn-myo. Since ancient
times places such as village-tract, administive area and the town
inself had been named after the exotic mountain range.
Kyimm-taung Pagoda has been the famous religious edifice
since it has been built and worshipped long, long ago. The religious
festival, Buddha Pujaniya, has been held at the site annually in memory
of the Great Teacher. Especially on Warkywat (End of Buddhist Lent)
and Thong-kran (New Year) celebrations, the local populace, in groups,
can be seen coming in processing to worship the sacred zedi dancing and beating traditional Rakhine drums in tune with the religious
occasions. One noted Rakhine author penned the following piece of
verse on such occasion:
''...As many a man observe the shrine,
Definitely be overwhelmed with with religious fervour,
All applaud on such religious occasions,
Compounded with beating of drums.
Echoed reaching far and wide
So is held the festival annually
At the sacred site of pagoda Kyinn-taw-shin"
At present, the religious monument is illuminated with electric
lights at night so that it looks more marvellous. The history of the
pagoda has been recorded in a book written by Bikkhu U Kitti, a native of Minbya, who was a Buddhist missionary in India. The book
was published in 1947 (1309 Rakhine Era). In that book, it is mentioned that the sacred relics of the Blessed One were conveyed to
Rakhine King from King Asoka of India. A large number of ancient
religious monuments throughout the length and breadth of Rakhineland
in different ages prove that the Buddhistic culture has taken root in
95
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
Rakhine State since long, long ago and without interruption. We,
Rakhies, shoud, individually and in gruoups, preserve and develop
every aspect of our culture handed down by our ancestors with our
utmost efforts.
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
usdef;wkdif;ta&muf &SmykHawmf
ikdcsif;&Snf
omjcif;ukd iwefysif;&Gm Zmwdokdif;q&mausmfOD; qkdola&;pyfqkdcJhonf
[k od&\/ q&monf usdef;awmf&SifokdY rarmyef;apyJ &SmykHawmfxGufcJh[efjzihf
qGJaqmifa&;om;csufyifjzpf\/ okdif;[efujy&m tvGefausmfMum;cJhaom
odcsif;vnf;jzpf\/ oDcsif; oJvGefpukd ajc&mcH&SmazGcJh&onf/ acsmif;&Snf&Gm
rS rJwzl cifqo
dk l OD;kx
d ;GD xHrS &&Scd o
hJ nf/ tzk;d Bu;D onf vl&,
G u
f mvom; b0u
yif usurf x
d m;onf/ okaYd omfvnf; umvMumanmif;ojzihf arhaysmufc&hJ onf/
rlvtwkdif; aphpkHjynfh0acsmarGUjcif;um &Sdrnfr[kwfacs/ rQrSwfom;&&Sdjcif;
azmfxkwfjcif;ukdyif rsm;pGmaus;Zl;wif&rnfjzpfonf/
tzkd;BuD;aqmifxm;vmrI yifyef;cHrIwkdYaMumihf ,ckwifjyEkdif&jcif;vnf;
jzpfonf/ &SmykHawmfc&D;&Snfvnf; &GmpOfqufaeonf/ c&D;pOfrvyf wpf&Gm0if
wpf&GmxGufvkdufvH&SmazGcJh&onf/ 'kuonfarmifrSm b,frSmrS &SmrawGUcJhacs/
aysmuf&Smolarwpfyg;ukd &SmcJh&onfrSm tarmomwkdifcJhonf/ aemufqkH;wGif
usdef;awmifbk&m;&Sifukd wufa&mufzl;ajrmfavonf/ xkdutjyefwGif rif;uef
a&csKd;vsuf bkef;BuD;ausmif;wGif wnf;ckdoGm;cJhavownf;/
'kui,frS pkuaygif&Sm&? ckumvq&mwkdY&,f? 'D[mukdkd;w,fvkdY rokH;Mu
aybl;/ ESrcifIrqkH;ukdvS? upy[k? jrpfri,frS e'D? um&efi,fBudK;pm;vkdY
avQmuf&/
onfaemufi,frw
S pfcg? avSBuKH i,fp;D vk?Yd armifBu;D i,f&mS ? *gri,fro
S mpG?
awGUjyefu[k? Xmera&G;? odcsifvkdYar;vkdufu? OD;av;wpfa,mufukdvSi,f? rSef;
vkdufygAs? pGef&J&GmwJhrS pGef&J&Gm/
onfrSwpfcef;? arcifraMumihf? vSrf;vkdYi,fvm? a[m--a&S;uawmh? qwf
wif&GmwJhrSm qwfwif&Gm/
vltrsm;i,frS ac:okH;&Gmoufykef;? ItkH;wpfcg? xkda&S;uawmh [defyg&Gm/
wpfjcm;roG,f? &Gmacsmif;&Snf? armifcifi,fvufOD;? apwDawmf ukdawmfjrwfukd?
96
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
]usdef;awmf&Sif} bk&m;orkdif;jyKpkjzpfajrmufa&;
r"meem,u q&mawmfBuD;rsm;
OD;"rdumbd0Ho
ODokE&
OD;pudE
ODf;0go0
OD;rked"Z
(t*r[m y@dw)
(Ou|? NrdKUe,foHCmhem,u)
(Z,okcausmif;? rif;jym;)
(Z,okcausmif;? rif;jym;)
(avmif;awmif)(rif;jym;e,f)
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
]]usdef;awmf&Sif}} bk&m;orkdif;jyKpk
pmtkyx
f w
k af 0a&;aumfrwD
em,utzGUJ
1/ wyf&if;rSL;
cr&
380
2/ wyf&if;rSL;
cr&
541
3/ wyf&if;rSL;
cr&
379
4/ Ou|? NrdKUe,fNidrf0yfydjym;rIwnfaqmufa&;tzGJY
5/ NrdKUe,f&JwyfzGJYrSL; jrefrmEkdifiH&JwyfzGJY
rif;jym;NrdKU
rif;jym;NrdKU
rif;jym;NrdKU
rif;jym;NrdKU
rif;jym;NrdKU
used ;f awmf&iS b
f &k m;ordik ;f jyKpkpmtkyf
xkwfa0a&; aumfrwD
1/
2/
3/
4/
5/
6/
7/
8/
9/
10/
11/
12/
OD;jrifhaX;
OD;pdefomatmif
OD;teDarmif
OD;armifpdefat;
OD;ausmfarmif
OD;atmifausmf0if;
OD;armifjrpdef
OD;a&Tausmf
OD;bwif
OD;a&TjrxGef;
OD;armifausmfpdef
OD;cifarmif
(NrdKUe,fomoema&;OD;pD;XmerSL;)
(usdef;awmf&Sifbk&m;a*gyu)
(
/
)
(
/
)
('kNrdKUe,f Oya't&m&Sd)
(pnfyifOD;pD;rSL;)
(usdef;awmf&Sifbk&m;a*gyu)
(em&Dq&m)
(a&cJpufykdif&Sif)
(vl0ifrIBuD;Muyfa&;ODF;pD;Xme)
(usdef;awmf&Sifa*gyu)
(jrefrmEkdifiH&JwyfzGJY)
Ou|
'k-Ou|
tzGJY0if
/
/
/
/
/
/
/
/
/
97
t&SifpudE t&Sif0go0
13/
14/
15/
16/
17/
18/
19/
20/
21/
22/
23/
24/
25/
26/
27/
28/
29/
OD;oef;xGef;
OD;pHGefY
OD;OD;bapm
OD;pHa&Tarmif
OD;armifjratmif
OD;atmifomjr
OD;apmarmif
OD;odef;vS
OD;armifjrifh
OD;bodef;
OD;armifodef;ZH
OD;apmaomif;
OD;armifuHjzL
a':cifoef;Munf
OD;ausmf&Sdef
OD;armifodef;xGef;
OD;aZmfrif;
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
(ausmif;q&m? ,lEkdufwuf"mwfykHqkdif)
/
('kBuD;Muyfa&;rSL;? pkduf^bPf)
/
(BuD;Muyfa&;rSL;? pkdufysKd;a&;bPf)
/
(NrdKUe,fOya't&m&Sd)
/
(usdef;awmf&Sif bk&m;a*gyu)
/
(NrdKUe,frefae*sm? pkdufysKd;a&;bPf)
/
('kOD;pD;rSL;? jyef^quf)
/
(NrdKUe,fq&m0ef)
/
(&yfrd&yfz)
/
(ausmif;tkyfq&mBuD;? tvu 2)
/
(&0w pma&;)
/
(usef;rma&;rSL;)
/
(&yfrd^&yfz)
/
(pm&if;ppfrSL;)
/
(pm&if;ppfrSL;)
/
(owif;pmukd,fpm;vS,f) wGJbuftwGif;a&;rSL;
(NrdKUe,fw&m;olBuD;)
twGif;a&;rSL;
(NrdKUe,fw&m;olBuD;)
OuX
(ausmif;tkyfq&mBuD;? tvu 2)
'kOuX
(trIaqmift&m&Sd? pnfyif)
twGif;a&;rSL;
(owif;pmukd,fpm;vS,f) wGJ-twGif;a&;rSLK; 1)
(pkduf^bPf)
wGJ-twGif;a&;rSl; 2)
('kNrdKUe,f Oya't&m&Sd) tzGJY0if
(&0wpma&;)
/
(pkduf^bPf)
/
(ukefoG,fv,f,m)
/
(em&Dq&m)
/
(pufq&m0
/
t&SifpudE t&Sif0go0
(12) OD;jrpdef
(13) OD;apmaomif;
(14) OD;bwif
(15) OD;oef;xGef;
(em&Dq&m)
(usef;rma&;rSL;)
(a&cJpufykdif&Sif)
("mwfykH)
rif;jym;wcGif
/
/
/
/
usdef;awmf&Sif
b@ma&;qyfaumfrwD
(1) OD;pdefomatmif
(2) OD;atmifausmf0if;
(3) OD;ausmfrif;
(4) OD;teDarmif
(5) OD;a&TjrxGef;
(6) OD;armifomjr
(7) OD;cifarmif
(8) OD;armifpdefat;
(9) OD;armifarmifxGef;
(10) OD;oef;jrifh
(a*gyu)
(trIaqmift&m&Sd? pnfyif)
('kNrdKUe,f Oya't&m&Sd)
(a*gyu)
(v0u)
(pkduf^bPf)
(&JwyfzGJY)
(a*gyu)
(a&cJykZGef'kdif)
(ukefoG,frefae*sm)
Ou|
'k Ou|
twGif;a&;rSL;
tzGJY0if
/
/
/
/
/
/
pm&if;ppfaumfrwD
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
OD;ausmf&Sdef
NrdKYe,fpm&if;kH;
a':cifoef;Munf
OD;atmifomjr
OD;armifomjr
OD;wifarmifvGif
(trsKd;om; OD;pHa&Tbk)
98
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
- r[mrkedbk&m;orkdif;vuFma[mif;
- NrdKUolBuD;atmifausmfZHqkd&wk? (aumZm 1200 cefY)(ayrl)
- r[mjrwfrkedbk&m;BuD;orkdif;ESihf OD;&mZfawmfbk&m;BuD;orkdif;vuFm?
(wefckd;q&mxGef;) 1293 ckESpf? r[m0dZmykHESdyfwkduf? &efukefNrdKU/
- ajrmufOD;NrdKUbk&m;orkdif;? OD;OD;omxGef; (y@dwf) 1940 ckESpf
jynfawmfom pmykHESdyfwkduf &efukef
- OD;&mZfawmfbk&m;BuD;orkdif;? OD;OD;omxGef; (y@dwf) 1948 ckESpf?
&ckdifjynfe,f pmykHESdyfwkduf? ppfawGNrdKU/
- OD;&mZfoQifcspf"mwfawmforkdif; (OD;armifabmf)vrf;rSefpmykHESdyfwkduf?
ppfawGNrdKU? 1323 ckESpf/
- qHawmf&SifapwDawmforkdif;? OD;OD;omxGef; (y@dwf)
- ig;pifkdif;acsmif;uRef;orkdif;ESihf ax&marmfuGef; (toQifpudE) 1973
ckESpf &efukef? 1982 ckESpf &efukef/
- jynfwGif;rukd#f"mwfOD;&mZforkdif;(toQifpudE)
1993 ckESpf od'dNrdKifykHESdyfwkduf? &efukefNrdKU/
- &ckdifr[mrkedbk&m;orkdif;/ (xGef;a&Tckdif? r[m0dZm)
1991 ckESpf &efukefNrdKU/
- vuf0JovkH;awmf"mwforkdif;ESihf ppfawGNrdKUtaMumif; (toQifpudE)
1994 ckESpf atmif0if;odef;ykHESdyfwkduf? &efukefNrdKU/
- usdef;bk&m;orkdif;? (OD;udwd? Ncdwfawmfrif;jym;NrdKU 1309 ck orpmykHESdyf
wkduf? &efukefNrdKY/
- r[mrked&mZ0iftusOf; (a&TapwDq&mawmf? ppfawGNrdKU)
- a&TqHawmfapwDorkdif; (t&Sifaumov) 1988 ck &efukef/
- Ak'a*gwrESihf pEol&d,bk&if (OD;vSxGef;jzL)
- at'Dwpfaxmif rwkdifrDu &ckdifjynf\ Ak'bmom (OD;pHomatmif)
&ckdifjynfe,fpmapmiftwGJ(9)
- &ckdifjynfe,f Ak'omoem (a*g,majrapm0if;) 1994 ck &efukef/
- "mwkeD'ge'Dyuusrf;(ref;eDvmq&mawmf) 1303 ckESpf &efukef/
- &ckdifESihfqkdif&m r*Zif;rsm;? pmapmifrsm;? *sme,frsm;/
- OD;pudE? rif;odef;xGef;? rif;odef;ZHwkdY\ rSwfpkrsm;/
t&SifpudE t&Sif0go0
rif;jym;wcGif
usdef;awmf&Sif
99
t&SifpudE t&Sif0go0
-
rif;jym;wcGif
- &ckdifrif;\ orD;awmf{csif;(trwfBuD;twkrif;kd)
- "n0wDta&;awmfykHusrf; (u0dom&q&mawmf? oHwGJ)
- &ckdifr[m&mZ0ifawmfBuD; (OD;omxGef;atmif)
1288 ckESpf &ckdifjynfowif;pmykHESdyfwkdufBuDF;? ppfawGNrdKU
- "n0wD&mZ0ifopfusrf; (OD;y@dwvuFm&? yJcl;rif;ausmif;) 1910
ckESpf/
- &ckdif&mZ0ifopf(y)('k) OD;pErmvmvuFm&q&mawmf 1293 ckESpf
[Hom0wD yd#uwfykHESdyfwkduf? rEav;NrdKU/
- "n0wD&mZ0ifopfusrf; y-'k(OD;OmP? txufawmifausmif;)
[Hom0wDykHESdyfwkduf? &efukef/
- &ckdif&mZ0if (OD;atmifomOD;) jr&wemykHESdyfwkduf? &efukef/
- &ckdifa&S;a[mif;NrdKUawmfrsm; (xGef;a&TckdifppfawGaumvdyf)
1985 ckESpf od'dNrdKif pmykHESdyfwkduf? &efukefNrdKU/
- &ckdifrif;quf (vufa&;rl)t&SifpudE)/
- &ckdifjynfe,fjzpfpOf(&ckdifjynfe,fjynfolYaumifpD)rdwL/
- rif;jym;NrdKUe,forkdif;rSwfwrf; (1968 ckESpf evu)(rdwL)
- rif;jym;NrdKUe,forkdif;rSwfwrf; (1980 ckESpf evu)ygwD? aumifpD?
(rdwL) NrdKUe,fjynfolUaumifpD/ rif;jym;NrdKU/
- a&Tusdef;awmifbk&m;? rif;jym;NrdKU/
orkdif;rdwfquf rif;odPf;xGPf;ESihf (3)OD; (rdwL)1988 ckESpf/
- rif;&mZmBuD;pmwrf;? (trsKd;om;pmMunhfwkduf)/
- &mZykHusrf; (
/
)
- &mZ0ifvuFmrsm;/ (0g;ausmif;irnf; OD;pHwif? a&S;xkH;ivufkH;)/
usdef;awmf&Sif