Zemlja izvri rotaciju za 24 asa (1 dan). To znai: da se svako mesto na Zemlji tokom 24 asa obrne za 360 .

Ali se ne kredu istom rotacionom brzinom. Najvedu rotacionu brzinu imaju mesta na ekvatoru (0 ) a najmanju na polovima (90 ). Znai da se rocaciona brzina idudi od polova ka ekvatoru povedava, zato to take za isto vreme (24 h) moraju predi razliiti put i obrnuto. -Mesta u naoj zemlji se kredi brzinom od 333 m/s Posledice rotacije su: smena obdanice i nodi i pojava asovnih zona na Zemlji Na Zemlji ima 24 asovne zone i svaka je ograniena meridijanom na rastojanju 15 jedan od drugog Naa zemlja se nalazi u srednjoevropskoj asovnoj zoni (od 7,5 do 22,5 IGD). U njoj su jo npr. Norveka, vedska, eka, Slovaka, Maarska, a Bugarska je ved u istonoevropskoj, dok je Velika Britanija u zapadnoevropskoj asovnoj zoni (od 7,6 ZGD do 7,5 IGD), po 7,5 istono i zapadno od Grinia. Zonsko vreme je vreme jedne asovne zone koje je za 1 as razliito od susednih zona. Idudi na istok na prelazu iz jedne asovne zone u drugu dodajemo 1 h, a na zapad oduzimamo 1 h. -U Rusiji ima 11 asovnih zona -na 180 geografske duine nalazi se datumska granica - novi datum (nova godina) prvi stie stanovnicima ostrva Fidi u Tihom okeanu -revolucija- kretanje Zemlje oko Sunca. Obrne se za 1 godinu Kalendarska godina traje 365 dana, a stvarno trajanje revolucije iznosi 365 dana i 6 asova. Zato se svake godine nakupe po etiri etvrtine dana, koje se dodaju februaru kao 29. Dan. Tako nastaje godina sa 365 dana koja se naziva prestupna godina. Prestupne su one godine koje su deljive sa 4. Prestupna je svaka 4. Godina. Savermeni gregorijanski kalendar godina poinje 1. Januara, a godine se broje od Hristovog roenja. Pravoslavni praznici se odreuju po starom, julijanskom kalendaru. Po tom kalendaru godina poinje 13 dana kasnije. Zemljina rotaciona osa ne stoji pod pravim uglom prema ravni svoje putanje oko Sunca, ved je nagnuta po duglom od 66,5 i uvek je severnim krajem usmerena ka Severnjai. - Prvi dokaz o Zemljinom loptastom obliku zapisao je u IV veku starogrki filozof Aristotel. - Prva pretpostavka da je Zemlja lopta javila se va zveme Pitagore u VI veku pre nove ere. - Prvi je tano odredio obim Zemlje Eratosten u III veku pne (40 000 km). - Prvi pu je dokazano da je Zemlja lopta 1522. Kada je Magelanova ekspedicija oplovila celu Zemlju (Fernando Magelan, 1519 - 1522) - Na osnovu radova Isaka Njutna, krajem XVII veka, javila se pretpostavka da bi Zemlja, zbog okretanja oko svoje ose, morala biti spljotena na polovima. - U odnosu na take ekvatora polovi su primaknuti ka centru Zemlje 21 km, poto od centra zemlje do polova ima 6 356 km, a do taaka na ekvatoru 6 377 km. - prosean poluprenik Zemlje iznosi 6 370 km, a obim 40 000 km. Ekvator je zamiljeni krug koji se nalazi tano na pola puta izmeu polova. - Zemlja se obrde oko svoje ose (rotacija). Ova osa prodire u povrinu Zemlje u takama koje se nazivaju Severni i Juni geografski pol (90 SG i JG). Povrina Zemlje iznosi 510 miliona km. Od toga 2/3 tj. 71% pokriva voda koju jednim imenom nazivamo svetski okean ili more. ine ga 4 okeana, nabrojana po veliini: Tihi okean (Pacifik), Atlantski okean (Atlantik), indijski okean i Severni ledeni okean. Preostali deo Zemljine Zemljine povrine zauzima kopno. P=149 mil km = 25% ili 1/3 Kopno ini 7 kontinenata. Poreani po veliini: Azija, Afrika, Severna Amerika, Juna Amerika, Antarktida, Evropa i Australija. Azija zauzima skoro 1/3 kopna (kao Severna Amerika, Juna Amerika, Evropa i Australija zajedno) Antarktida nenaseljen kontinent (samo istraivake stanice). Na primer: Evropa se po veliini nalazi na 6. mestu, a meu naseljenim kontinentima na 5. mestu. Severni pol arktik (grki arktos znai medved) zato to se iznad njega nalazi sazvee Mali medved. Nije kontinent, ini ga uglavnom zaleena voda (led). Antarktik juni pol u prevodu nasuprot Arktiku. Najhladniji kontinent; Ovde je izmerena najnia temperatura vazduha -89,2 C. Antarktik 2 puta vedi od Arktika. Na Antarktiku ive pingvini, a na Arktiku beli medvedi.

Putanja po kojoj Zemlja obilazioko Sunca zove se ekliptika. Toplotni pojasevi: Severni hladni (od Severnog pola do severnog polarnika, tj. od 90 N do 66,5 N ) Severni umereni (od severnog polarnika do severnog povratnika, tj. od 66,5 N do 23,5 N) arki (od severnog povratnika do junog povratnika, tj. od 23, 5 N do 23, 5 S) Juni umereni (od junog povratnika do junog polarnika, tj. od 23,5 S do 66,5 S) Juni polarni (od junog polarnika do junog povratnika, od 66,5 S do 90 S) Posledice revolucije: 1. Nejednaka duina obdanice I nodi tokom godine 2.Smena godinjih doba 3. Toplotni pojasevi na Zemlji Na severnoj polulopti godinja doba poinju: 21. mart prolede proledna ravnodnevnica; od tada dani postaju sve dui do: 21. jun leto dugodnevnica najdua obdanica, a nod najkrada. Pa dani sve kradi 23. septembar jesen jesenja ravnodnevnica; od tada nodi sve due do: 22. decembar zima nod najdua, obdanica najkrada U polarnim predelima postoje periodi kada Sunce leti uopte ne zalazi, a zimi uopte ne izlazi. To su polarni dani I polarne nodi. Na geografskim irinama 66,5 N i 66,5 S dugodnevnica je, ustvari, polarni dan, a kratkodnevnica polarnia nod. Te paralele nazivaju se severni polarnik i juni polarnik. Za vreme ravnodnevnice Sunce je u zenitu nad mestima na ekvatoru, a tokom dugodnevnice i kratkodnevnice nad mestima severnog i junog povratnika. Na primer:Izmeu kojih datuma se Sunce pomera od ekvatora do junog povratnika? Znai, u tom periodu dani postaju sve krai na severnoj, a sve dui na junoj polulopti, dakle na severnoj je jesen, a na junoj prolee. Odgovor: od 23. Septembra do 22. decembra -Najdua obdanica u Beogradu traje 15,5 a najkrada 8,5 asova. -Sunce moe biti u zenitu samo nad mestima u arkom pojasu -Naa zemlja se nalazi u sredinjem delu severnog umerenog toplotnog pojasa -Sredinja 45. paralela preseca nau zemlju preko Sremske Mitrovice, Rume do Banatskog Novog Sela Svetlosna godina predstavlja put koji pree svetlost za godinu dana, putujudi 300 000 km u jednoj sekundi. Nama najblia zvezda (osim Sunca) je proksima kentaura udaljena 4,3 svetlosne godine Zvezde dinovske lopte usijanog gasa Crveni dinovi zvezde mnogostruko vede od Sunca Beli patuljci stotinka puta manji od Sunca Naa galaksija (zvezdani sistem) naziva se galaktika ili kumova slama Planete-tamna, hladna nebeska tela koja svetlost primaju od Sunca Redosled po udaljenosti od Sunca: Merkur, Venera, Zemlja, Mars, Jupiter, Saturn, Uran, Neptun I Pluton Golim okom su vidljive: Merkur, Venera, Mars, Jupiter I Saturn Redosled po veliini: -dinovske planete: Jupiter, Saturn, Uran, Neptun -planete zemljine grupe: Zemlja, Venera, Mars, Pluton, Merkur Najveda Jupiter Najmanja Pluton Najblia Suncu Merkur Najudaljenija od SuncaPluton Sateliti prirodni pratioci planeta Najvie satelita (22) ima Saturn Zemljin prirodni satelit je Mesec (vrsto, hladno nebesko telo) Asteroidi-pojas malih planeta izmeu Marsa I Jupitera Meteori kada padnu na Zemlju nazivaju se meteoriti Komete-zvezde repatice; najpoznatija Hajejeva kometa prolazi svakih 76 godina u blizini Zemlje

Atmosfera stenoviti omota Zemlje Struktura atmosfere: 1. Troposfera najnia 2. Stratosfera 3. Mezosfera 4. Termosfera Sastav atmosphere: Azot - 78%, kiseonik 21%, ostali gasovi 1% Temperatura vazduha najvia izmeu 14 I 15 asova Normalan vazduni pritisak 1013 mb ili 760 mm ivinog stuba na 0 m (nivo mora) I 45 N & S Reljef sve neravnine na Zemlji Prema nadmorskoj visini reljef se deli na: 1. Nizijski do 200 m 2. Brdski 200-500 m 3. Planinski preko 500 m Unutranjost Zemlje ine: 1. Zemljino jezgro sastavljeno od metala gvoe I nikal 2. Omota jezgra 3. Zemljina kora Zemljina kora se deli na: 1. Kontinentalna kora starija, sloenija I deblja od 30 70 km 2. Okeanska kora od 5 do 10 km Po nainu postanka stene se dele na: 1. Magmatske (nastaju ovrdavanjem magme) granit, bazalt 2. Sedimentne (taloenjem ostataka ivog sveta) krenjak, kreda, kameni ugalj (ili drugih raspadnutih stena) glina, pear 3. Metamorfne (nastaju od magmatskih I sedimentnih stena, pod uticajem visokih temperature I pritiscima u unutranjosti Zemlje) mermer Unutranje sile Zemlje: 1. Zemljina tea ili gravitacija ka jezgru 2. Zemljina toplota od jezgra Delovanjem unutranjih sila dolazi do stvaranja najkrupnijih oblika reljefa. Rasedanje proces izdizaja I sputanja Zemljine kore (npr. Fruka Gora); rasedajem nastaju gromadne planine (Altaj, Jastrebac, Cer) Nabiranje proces nabiranja slojeva Zemljine kore. Nabiranjem nastaju venane planine (Himalaji, Andi, Kordiljeri, Alpi, Karpati, Prokletije,ar - planina) Po nainu postanka delimo ih na: 1. Gromadne 2. Venane Najvie vulkana ima u vatrenom pojasu Pacifika Zemljotres = trus = seizmiki talasi (pokreti) Hipocentar arite zemljotresa u Zemljinoj unutranjosti Epicentar mesto na Zemljinoj povrini gde se zemljotres najjae oseda Seizmologija nauka koja prouava zemljotrese Seizmograf aparat pomodu koga se meri jaina zemljotresa Jaina zemljotresa se utvruje pomodu: 1. Rihterove skale ona ima 9 2. Merkalijeve skale ima 12 Globus model Zemljine lopte Geografsku mreu ini mrea paralela I meridijana Merdijani (podnevnici) kada je u Kragujevcu podne, podne je u Varavi (Poljska) I u Bengaziju (Libija), jerse ova triri grada nalaze na istom meridijanu.

Geografska karta je umanjen grafiki prikaz povrine Zemlje u jednoj ravni. Geografske karte se prema sadrini dele na: 1. Optegeografske 2. Tematske Razmer je broj koji pokazuje koliko je rastojanje u prirodi smanjeno I prikazano na karti. Ili: Razmer karte je odnos bilo kojeduine na karti prema odgovarajudoj duini na povrini Zemlje. Razmer se deli na: 1. Brojani 2. Grafiki Geografske karte se prema razmeri dele na: 1. Planove (plan grada, za igradnju stanova, kude) 2. Topografske karte (koriste se u vojne, naune svrhe) 3. Geografske karte zidna svet 1: 20 000 000; svet u atlasu 1: 90 000 000 Reljef (izgled zemljine povrine) se kartama prikazuje na 4 naina: 1. Metod izohipsi 2. Metod senenja 3. Metod boja 4. Metod rafa VULKANI U Evropi: Etna (Sicilija) najvia vulkanska kupa u Evropi (3263 m), Vezuv kod Napulja za vreme erupcije 79. Godine zatrpani su gradovi Pompeja, Herkulanum I Stabi kod Napulje, Hekla&Laki (Island), Vulkano&Stromboli (Na liparskim ostrvima - Italija) U Africi: Kilimandaro najvii vrh Afrike (5895 m) ugaen, Ruvenzori, Kenija, Meru (Tanzanija), Kamerun (Kamerun) U Aziji: Kljuevska Sopka (Kamatka), Ksuda (Kamatka), Ararat&Kazbet&Elbrut(Kavkaz), Majon (Filipini), Fudijama&Bandaj San&Asama&Kirima (Japan), Krenicin (Kurilska ostrva), Krakatau (Izmeu Jave I Sumatre), Tamboro (ost. Sumbava Sundska ostrva) Severna Amerika: Katmaj&Vrangel (Aljaska), Manua Kea&Mauna Loa&Kilavea (Havaji), Popokatepetl&Orizaba&Kolima (Mexiko) Juna Amerika: Lulalajko (Peru), Akonkagva (Argentina), Kotopaksi (Ekvador) najvii aktivni vulkan na svetu (5 896 m), imboraso (Ekvador) Antarktik: Elebus I Teror Australia nema vulkana VENANE PLANINE: U Evropi: Pirineji, Alpi, Apenini, Dinaridi, Karpati, Balkan (Balkanidi), Olimp U Aziji: Kavkaz, Himalaji, Karakorum, Tjanan U Africi: Atlas U Severnoj Americi: Kordiljeri najvii vrh Mek Kinli 6 196 m U Junoj Americi: Andi najvii vrh Akonkagva 6 960 m (7 040 m) Venane planine nastaju horizontalnim tektonskim pokretima. Erozija process razaranja I odnoenja stenovite podloge Akumulacija process nagomilavanja (taloenja) stenovitog materijala Eroziju I akumulaciju vre spoljanje (egzogene) sile: glavni pokreta je Sunce, a spoljenje sile su voda, led I vetar. Erozijom nastaju erozivni oblici reljefa, a akumulacijom akumulativni oblici reljefa: 1.Rena (fluvijalna) erozija: Erozivni oblici: reno koriti, rena dolina Akumulativni: ade, delte, plavine, aluvijalne ravni Delte su prostrane nanosne ravnice na udima reka u mora ili jezera Ude u vidu delte imaju reke: Nil, Misisipi, Dunav, Volga, Rona, Po, Lena, Ind, Eufrat I Tigar (at El Arab), najveda na svetu delta Ganga I Bramaputre, Amazon, Iravadi 2.Erozija morskih talasa (abrazija): Abrazioni erozivni oblici: talasna potkapina, klif (vertikalna stenovita obala) , pribrena terasa

Abrazioni akumulativni oblici: pribreni sprud, peana kosa I prevlaka ili tombolo (sprud koji ostrvo pretvara u poluostrvo) Ostrvo Sveti Stefan je tombolom povezano sa obalom I pretvoreno u poluostrvo. 3.Lednika (glacijalna) erozija radom leda Erozivni oblici: cirk (udubljenje u kome se formira lednik) I valov (ledniko korito) Akumulativni: morene (odlomci stena koje lednik nosi sa sobom) U cirkovima I na kraju valova nastaju lednika jezera, npr. u Italiji : Komo, Maore I Garda (u Alpima), u naoj zemlji: Plavsko, Biogradsko, Crno; u Sloveniji: Bohinjsko I Bledsko 4.Eolska erozija (radom vetra) Eol bog vetra Erozivni: kamenite pusinje (hamade), ostenjaci, uadi (suva rena korita) Akumulativni: dine (peani bedemi), peskovite pustinje (ergovi), les 5.Kraka erozija u krenjakim terenima Povrinski: krape, vrtae, uvalei kraka polja Podzemni: jame I pedine Akumulativni: taloenjem kalcijum karbonata po pedinskoj tavanici = stalaktiti, dok se na podu stvaraju stalagmiti. Spajanjem stalaktita I stalagmite nastaje pedinski stub koji se jo zove I stalagnjat. Najdua pedina Mamutova pedina sa pedinskim sistemom Flint Ri duga je 530 km u dravi Kentaki (SAD) Najdublja kanjonska dolina kanjon Kolorada dubina 1 800 m, duina 450 km Najvii vrh Mont Everest 8 848 m (omolugma) na Himalajima Najveda okeanska dubina Marijanska potolina kod Marijanskih ostrva u Tihom okeanu; dubina 11 034 m Najbrojniji narodi sveta 2000. godine: 1. Kinezi 2. Hindustanci 3. Bengamci 4. Amerikanci 5. Brazilci 6. Rusi 7. Japanci 8. Meksikanci 9. Pendapci 10. Biharci utoj (mongoloidnoj ) rasi pripadaju: Kinezi, Japanci, Koreanci, Mongolci, narodi Srednje Azije, Tajlanani, Kambodani, Laoani, Vijetnamci, Mijamarci (Burmani) Turski narodi: Kazasi, Turkmeni, Uzbeci, Kirgizi Iranski narodi: Tadici Kazahstan 35 % Rusi, a najmanji % islamskog stanovnitva EVROPSKI NARODI: Sloveni: juni: Srbi, Bugari, Makedonci, Crnogorci, Slovenci, Hrvati istoni: Rusi, Belorusi I Ukrajinci zapadni.: esi, Slovaci, Poljaci I Luiki Srbi Romani: Italijani, panci, Portugalci, Francuzi I Rumuni Germani: Nemci, Englezi, Holanani, Islanani, Norveani, Danci Ugrofinci: Maari I Finci Posebni narodi: Grci, Albanci (stari, antiki narodi) DR Kongo belgijska kolonija Visoravan aba (Katanga) grad bakra Lulumbai -3. Mesto u svetu po proizvodnji dijamanata posle Bocvane I Australije Reka Ind protie kroz 3 sune oblasti: Pendab, Sind I pustinju Tar Nastanak religija na kom prostoru? Jugozapadna Azija hridanstvo, islam, mojsijeva vera, judizam Juna Azija - budizam, hinduizam Istona Azija konfuijanizam Svetske religije: hridanstvo (najbrojnije; katolici), islam I budizam Budizam zastupljen u: Ist.AzijiKina,Koreja, Japan, Nepal,Butan I ri Lanka; u Ju. Aziji, Indokina

Najkiovitije mesto na svetu erapundi na jugoistonim padinama Himalaja, oblast Asam, prosno 12 000 mm Iz Azije potiu sledede culture: Biber Bambus Pirina Karanfilid Penica Maslina Pamuk ederna trska Graak Konoplja Naziv Indija Hind-Arapi -Bharat sami Indijci -Hindustan Persijanci -Arjavarta sev. deo zemlja Arijevaca Po povrini Indija na 7. Mestu u svetu Dekan znai jug visoravan nagnuta ka istoku, oiviavaju je Zapadni I istoni Gati Harif kini monsoon najvaniji za poljoprivredu U Indiji prisutna je podela drutva na kaste. Ustanovili su ih Arijevci koji su pokorili Dravide I potisnuli ih ka jugu. Postoje 4 kaste: Bramani svetenici I uitelji Katrije ratnici I vladari Vaije zemljoradnici, zanatlije I trgovci udre sluge I robovi Parije nedodirljivi na najnioj stepenici, van kasta bavili se prljavim poslovima, nedostojnim pripadnicima kasta U Indiji preko 200 naroda Indijci su: Hindustanci, Biharci, Bendalci, Telugu, Marathi, Tamili, Gudaratci, Kanara, Malajali, Pendapci,Radastanci Pendab oblast u Indiji, u gornjem tokuInd s istone strane prima pet velikih pritoka, po emu je nazvana. Sind oblast u donjem toku reke Ind u kojoj se nazi Karai, biva prestonica I najvedi grad Pakistana (razvijena tekstilna industrija) Sanskrit drevni indijski jezik osnova indoevropskih jezika Najvedi indijski grad: Mombaj ili Bombaj 16 miliona stanovnika, Kalkuta, pa Nju Delhi glavni grad religija Hinduizam, budizam tu su nastali islam Pakistan, Banglade I Maldivima (nastao u Jugozapadnoj Aziji) Kako se geografske karte dele prema razmeri u kojoj se rade 1. Planovi od 1:100 do 1: 10 000 2. Topografske karte od 1:25 000 do 1: 300 000 3. Geografske karte od 1: 300 000 pa navie Podela geografskih karata po sadrini na 1.Opte 2.Tematske Najvedi geograf antike grke je Eratosten, a najpoznatiji geograf iz doba Rimskog carstva je Strabon. Koji su tipovi klime arkog (tropskog) toplotnog pojasa? 1.ekvatorska 2.tropska 3.monsunska 4.pustinjska Koji su tipovi klime umerenih toplotnih pojaseva? 1.suptropska (sredozemna)

2.okeanska 3.kontinentalna Koji su tipovi klime u hladnim polarnim pojasevima? 1.subpolarna 2.arktika 3.antarktika etiri osnovne biljne zajednice su: ume, trave, pustinje, tundre Izolinije su linije koje povezuju take sa istim vrednostima. 1. Izohipse-linije koje povezuju take sa istom nadmorskom visinom. Nadmorska visina je vertikalna udaljenost neke take od nivoa mora. 2. Izobate-linije koje povezuju take sa istom dubinom. Najveda dubina izmerena je u zapadnom delu Tihog okeana Marijanska potolina 11 034 m 3. Izonefe-linije koje povezuju take sa istom oblanodu. 4. Izohaline-linije koje povezuju take sa istim salinitetom. Salinitet je koliina rastvorene soli u gramima u 1 l vode. Najvedi salinitet ima Crveno more 42. Prosean je 35, smanjuje se od ekvatora ka polovima. 5. Izohijete-linije koje povezuju take sa istom koliinom padavina 6. Izoseiste-linije koje povezuju take sa istom jainom zemljotresa, tj, seizmolokom aktivnodu. Kriptodepresije su jezera ija je povrina iznad, a dno ispod morskog nivoa, npr. Bajkalsko jezero (najdublje na svetu), Tanjganjika, Skadarsko, Velika amerika jezera, Garda... Depresije su jezera kod kojih su i povrina i dno ispod nivoa mora, npr. Kaspijsko jezero i Mrtvo more (izmeu Izraela i Jordana 403 m)