T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

METAL TEKNOLOJS

TAHRBATSIZ MUAYENE

ANKARA,2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER NDEKLER
NDEKLER..........................................................................................................................i AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1AALYET - 1 ............................................................................. 3 1. MALZEME MUAYENES.................................................................................................. 3 1.1. Malzemenin Tanm ...................................................................................................... 3 1.1.1. Malzeme Muayenenin Tanm ve nemi ............................................................... 3 1.2. Malzeme Muayene Yntemleri ..................................................................................... 4 1.2.1.Tahribatsz Muayene Yntemleri ............................................................................ 4 UYGULAMA FAALYET................................................................................................. 8 LME VE DEERLENDRME....................................................................................... 9 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 12 2. ULTRASONK KONTROL .............................................................................................. 12 2.1. Ultrasonik Muayene Yntemi ve Prensipleri .............................................................. 13 2.1.1. letme Yansma Yntemi...................................................................................... 13 2.2.2.Ultrasonik Kaynak reteci .................................................................................... 13 2.2.2.1 Osiloskop Ekrann Tanma................................................................................ 13 2.2.3. Ultrasonik Muayenede Kullanlan Dalga eitleri ve zellikleri........................ 14 2.3. Osiloskop Ekranndaki Eko Boyuna Bakarak Hatann Boyunu, Ekolar Arasndaki Mesafeye Bakarak Hatann Yerini Doru Tespit Edebilme............................................... 14 2.4. letme Yanstma Metodunda Paralel Yzeyli Malzemelerde Malzeme Kalnln Tespit Edebilmek Varsa Hatann Yerini de Doru Tahmin Edebilme ............................... 15 2.5. Ultrasonik Muayene Yntemi ile Yaplabilecek lmler ......................................... 15 2.6. Ultrasonik Muayene Tekniklerinin stnlkleri......................................................... 16 UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 17 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 18 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 20 3. RNTGEN IINLARI LE KONTROL............................................................................ 20 3.1. Radyografik Yntem ile Muayenenin Tanm............................................................. 20 3.2. Radyografik Yntemin Temel Prensibi ve Donanm ................................................. 20 3.3. Radyografide Kullanlan Inmlar ve Inm Enerjisi................................................. 21 3.4. X Inlarnn zellikleri ve Biyolojik Etkileri............................................................. 21 3.5. Radyografik Grnt Oluumu ................................................................................... 23 3.6. Muayene Sonunda Filme Bakarak Kaynak Hatalarn Tespiti .................................... 24 3.7. Muayene Edilecek Kaynakl Parann Arkasna Kurun Plaka Yerletirme ve Radyasyona Kar Tedbir Alma ......................................................................................... 25 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................. 26 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 27 RENME FAALYET - 4 ................................................................................................. 29 4. MANYETK KONTROL................................................................................................... 29 4.1. Mknatslanabilen Metaller.......................................................................................... 29 4.2. Manyetizasyon lemi ve Yntemleri.......................................................................... 29 4.3. Manyetizasyon Akm ................................................................................................. 29 4.4. Manyetik Kontrol Ynteminde Kullanlan Toz .......................................................... 29 4.5. Manyetizasyon Trleri ................................................................................................ 30 i

4.5.1. atallar ( Srekli Mknatslar).............................................................................. 30 4.5.2 inden Akm Geen Merkezi Sistemler ............................................................... 30 4.6. Manyetik Ak Deiiminin Kantlanmas.................................................................... 31 4.6.1. Manyetik Duyarl Sonda Yntemi........................................................................ 31 4.6.2. Manyetik Toz Yntemi ........................................................................................ 31 4.7. Malzeme Cinsine, ekline Boyutuna Gre Manyetik Kontrol Yntemi Uygulama ... 31 4.8. Tozlarn Kmelenmesinden, Sapmasndan ve Ynnden Kaynak Dikiindeki Hatann Yerini ve Boyutunu Belirleyebilme ................................................................................... 32 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 33 RENME FAALYET - 5 ................................................................................................. 35 5. BASINLA KONTROL.................................................................................................... 35 5.1.Basnl Hava reteleri .............................................................................................. 35 5.2. Basnl Hava ile Muayene Edilebilen Metaller.......................................................... 35 5.3.Basnl Hava Uygulama.............................................................................................. 36 5.4. Malzemeye Basnl Su Verme ................................................................................... 36 5.5.Malzemeyi Su Havuzuna Yerletirme.......................................................................... 36 5.6. Sznt veya kan Hava Boluuna Gre Hatann Yerini ve Boyutunu Tespit Edebilme............................................................................................................................. 36 UYGULAMA FALYET.................................................................................................. 37 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 38 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 40 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 41 NERLEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 42 KAYNAKA ......................................................................................................................... 43

ii

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR

AIKLAMALAR
MODLN KODU ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE NKOUL YETERLK MODLN AMACI 521MMI206 Metal Teknolojisi Kaynaklk Isl lemcilii Tahribatsz Muayene Tahribatsz muayene yntemlerinin ilendii bir renim materyalidir. 40/32 Temel metal ekillendirmeci modln alm olmak Tahribatsz muayene yntemleri ile malzemelerin muayenesini yapmak Genel ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda tahribatsz muayene uygulayabileceksiniz. ve ekipman yntemlerini

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Amalar Teknie uygun olarak penetran sv ile kontrol yapabileceksiniz. Teknie uygun olarak ultrasonik kontrol yapabileceksiniz. Teknie uygun olarak rntgen nlar ile kontrol yapabileceksiniz. Teknie uygun olarak manyetik kontrol yapabileceksiniz. Teknie uygun olarak basnla kontrol yapabileceksiniz. Ortam Snf, atlye veya grupla alabilecei tm ortamlar, malzeme muayene laboratuar. Donanm Kaynak yaplm i paralar, penetran sv, ultrasonik test cihaz, rntgen muayene cihaz, manyetik muayene cihaz, mekaniksel temizleme aralar, basnl su reticisi, basnl hava reticisi ve su havuzu.

LME VE DEERLENDRME

Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen lme aralaryla kazandnz bilgileri lerek kendi kendinizi deerlendirebileceksiniz. retmen, modl sonunda size lme arac ( test, oktan semeli, doru yanl sorular vb.) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri deerlendirecektir.

iii

iv

GR GR
Sevgili renci, Tahribatsz muayeneler, malzemelerdeki i bnye ve d yzey sreksizliklerinin, malzemenin fiziki yapsna zarar vermeden tespit edilmesini salar. Gnmzde malzemenin artm servis gvenirlii ve daha yksek kalite talebi, tahribatsz muayene tekniklerinin hzl kullanlmasyla salanmtr. Daha hassas hata tanmlamas, daha fazla hzl muayene, dk iletme maliyetleri ve gelimi tanabilir cihazlar ok farkl tekniklerin gelimesini tevik etmitir. Bunlarn says gn getike hzla genilemekte ve dkm, dvme, hadde malzemeleri ve kaynaklara yaplan muayene uygulamalar kendine yer edinmektedir. Alann kazanm olduu nem sebebiyle nitelikli yetimi elemanlara ihtiya duyulmaktadr. Bu modl sonunda tahribatsz muayene yntemlerini uygulayabileceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1AALYET - 1

AMA
Bu faaliyet sonucunda uygun ortam salandnda teknie uygun olarak penetran sv ile kontrol yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Malzeme muayenesinin Toplam Kalite Ynetimi almalar ierisindeki nemini aratrnz. Yzey atlaklar ve gzenek hatalarnn tespit edilmesinde penetran testinin kullanld retim sahalarn aratrnz. Penetran sv testinin avantajlarn aratrnz ve snf ortamnda arkadalarnzla tartnz Bu almalarnz blgenizdeki sanayi ortamndan, yazl kaynaklardan veya Internet ortamndan da aratrabilirsiniz.

1. MALZEME MUAYENES
1.1. Malzemenin Tanm
Bir amac gerekletirmek iin kullanlan maddelere malzeme denir. elik konstrksiyon yapmnda kullanlan profiller, otomotiv sektrnde kullanlan elik, mobilya sektrnde kullanlan kereste vb alanda kullanlan malzemelerdir. Doada her amac gerekletirecek malzeme bulunmamaktadr. Yaplan aratrmalar sonucunda istenilen malzemeler bulunabilmektedir. Malzeme bilgisine hakim iyi bir teknik eleman, amaca uygun malzemeyi seer ve bu malzemenin zelliklerini gelitirerek maksimum fayda salayacak ekilde kullanr.

1.1.1. Malzeme Muayenenin Tanm ve nemi

Malzeme muayenesi, malzeme seimi ve seilen malzemenin yerinde grev yapp yapmayacan anlamak iin, veya malzeme zelliklerini belirlemek yaplan deneyler topluluudur. Malzeme muayenesinde u ana noktalar ele alnr. 3

Malzemelerin garanti edilmi zelliklerine ait muayene, Malzemelerin ilenme zelliklerine ait muayene (teknolojik muayene ), yapnn ve kimyasal bileenlerin muayenesi; Ham durumdaki paralarla hazr paralarn i hatalarnn muayenesi. Parann retim srasnda getii kademelerde yanl veya hatal malzemenin kullanlmas engellenir ve hatal parann sata kmas da nlenmi olur. Malzeme muayenesinin dier bir amac da ekil deiimine urama veya makine paralarnn anmas halinde hasar nedenlerini aa karmaktadr.

1.2. Malzeme Muayene Yntemleri

1.2.1.Tahribatsz Muayene Yntemleri
Kullanm amac iin gerekli olan zellikleri bozmadan, hasar vermeden gerektiinde tm malzemenin muayenesine imkn veren deneylere tahribatsz muayene yntemleri denir. Tahribatsz muayene, incelenen blgedeki hatalarn nereden kaynaklandn bulup retim balangcnda hatalar dzeltme imkn verir. Dolaysyla retilen malzemenin gvenirliini artrr. Tahribatsz muayene yntemlerinin iyi bilinmesi, iyapnn daha gvenilir ekilde incelenmesine olanak salar. Tahribatsz muayene, para zerinde hibir hasar veya iz brakmaz. Bu adan tahribatsz muayene yntemleri bitmi paralara uygulanr. Deney sonucunda parann hata ierip iermedii belirlenir.

1.2.1.1.Penetran Sv le Kontrol
Yzey hatalarnn tespitinde kullanlan bir yntemdir. Muayene yzeyine ak sreksizlikler, iine kapiler etki ile nfuz etmi olan penetran svs gelitirici tarafndan tekrar yzeye ekilerek sreksizlik belirtileri elde edilir. Sreksizlikler atlak tr ise izgisel belirtiler, gzenek tr ise yuvarlak belirtiler elde edilir. Endstrideki metalik veya metalik olmayan btn malzemelerde beklenen yzey hatalarnn tespiti iin kullanlabilir.

Resim 1.1: Penetran testinde kullanlan soldan saa doru temizleyici sprey , penetran sprey ve gelitirici sprey

1.2.1.2 Temizleme
Kimyasal yol ile temizlik yapma Kimyasal olarak yzey temizleyici spreyler ve svlar kullanlr. Resimde gsterilen temizleyici sprey, para yzeyindeki kalnt ve yabanc maddeleri temizlemede kullanlr.

Resim1.2:Temizleme spreyi

Mekanik yol ile temizlik yapma Muayene edilecek para yzeyini zmpara , fra v.b gibi mekanik temizleme yapan aletlerle temizleme ilemine mekaniksel yolla temizlik yapma denir.

1.2.1.3Penetran Sv eitleri
Renkli penetran svlar Genellikle penetran svlar krmz renklidir. Penetran (girici) svnn zellii yzey atlaklar ve boluklarna girebilmesidir.

Resim1.3: Penetran spreyi

Floresan penetran svlar Floresan penetran (girici) svlar ultraviyole nlar altnda test yaplabilir zellie sahiptir.

Resim l.4: Floresan penetran (girici) svyla ultraviyole nlar altnda yaplan test resimleri

1.1.1.3 Penetran Svnn Uygulanmas

Temizlenmi muayene edilecek yzeye penetran (girici ) sv srlr ve en az 5- 40 dakika arasnda svnn atlak ve gzeneklere girmesi iin beklenir.
Muayene yzeyinde n temizlik Penetran (girici ) svnn uygulanmas Penetrasyon iin bekleme Ara ykama

Son temizlik

Deerlendirme ve rapor hazrlama

inceleme

Gelitirme

ekil 1.1: Penetran testi ilem sras

ekil 1.1: Ultraviole nlar altnda sv emdirerek yaplan muayenenin aamalar

1.1.1.4 Ara Ykama

Penetran sv uygulanan yzey, Nemsiz bir bezle malzeme kurutulur. temizleyici spreylerle veya svlarla temizlenir.

Resim1.5: Ara temizleme

1.1.1.5 Gelitiriciler
Kuru gelitiriciler Ara ykamas yaplm parann yzeyi emici toz ile srlr.Toz , parann atlak ve gzenekleri iine girmi olan peneran svy emer . Bunun sonucunda varsa atlak ve gzenekler ortaya kar.

Resim1.6: Gelitirici sprey

Sv gelitiriciler Ara ykamas yaplm parann yzeyi emici sv gelitiricilerdeki gibi atlak ve gzenekleri ortaya karr. (devaloper) srlr.Kuru

1.1.1.6 Hatalarn Deerlendirilmesi

Hatalarn deerlendirilmesi yzeysel bir muayene yntemi olduu iin gzle yaplr. Deerlendirmeyi yapacak kii EN 1289 seviyesinde penetran sv testi sertifikasna sahip uzman olmaldr.

Resim1.7: Hata deerlendirme

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Kontrol lem Basamaklar edilecek kaynak yerine neriler Dikkatli olunuz. Emniyet tedbirlerini uygulaynz. Eldiven ve i giysisi kullannz. Meslekle ile ilgili etik ilkelere uygun davrannz. Uyar: Penatran svnn uygulanmasnda para scaklnn 500C nin zerinde olmamas gerekir. frayla biriyle kalmayacak atlaklara uygulama yzeyde ekilde nfuz

mekaniksel veya kimyasal n temizleme yapnz (kabuk, ya, pas, boya vb) (Resim 1.2) Genellikle krmz renkli penatran svy sprey, ykama, yer svnn yntemlerinden slanmadk Penetran

uygulaynz (Resim 1.3). edebilmesi iin 5-40 dakika bekleyiniz. Ara ykama ilemini yapnz. (Resim 1.4). Nemsiz temiz bir bezle kurutunuz. Gelitirici uygulaynz. (Resm 1.6) lem yaplan blgeyi gzle ve byte ile inceleyin ve atlak yerlerin tespitini yapnz. (Resim 1.7) Son temizleme ilemini yapnz.

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgiler kazandnz aadaki sorular cevaplandrarak belirleyiniz.

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

oktan Semeli Sorular 1. Yzey atlaklarnn belirlenmesi amacyla hangi sv kullanlr? A) Solvent B) Penetran C) Developar D) Tiner E) Renkli Su Aadakilerden hangisi klcal atlaklarn net olarak grlebilmesi iin girici svnn gelitirilmesi amacyla kullanlan svdr? A) Gelitirici B) Ya C) Bakr slfat D) Su E) Penetran Penetran svnn atlaklara nfuz edebilmesi iin ka dakika aralnda beklenmelidir? A) 1-2 B) 2-4 C) 5-40 D) 40-50 E) 50-80 Bir amac gerekletirmek iin kullanlan maddelere ..denir? A) Alam B) Bileik C) Element D) Malzeme E) Atom Aadaki hatalardan hangisi penetren sv testi ile tespit edilebilir. A) Kazan ke kaynaklarndaki gaz boluklar B) Kaynakl parann yzey atlaklar C) Malzemenin i yapsnda olan kalntlar D) Przl olan malzemenin yzeyi E) Malzemenin i yapsndaki boluklar

2.

3.

4.

5.

6.

Aadakilerden hangisi malzeme muayenesinde ele alnan ana noktalardandr? A) Malzemelerin garanti edilmi zelliklerine ait muayene B) Malzemelerin ilenme zelliklerine ait muayene (teknolojik muayene ) C) yapnn ve kimyasal bileenlerin muayenesi D) Ham durumdaki paralarla hazr paralarn i hatalarnn muayenesi E) Hepsi Aadakilerden hangisi malzemenin kullanm amac iin gerekli olan zellikleri bozmadan, hasar vermeden gerektiinde tm malzemenin muayenesine imkn veren deneydir. A) Penetran sv testi B) Sertlik lme C) ekme testi D) Eme testi E) entik testi

7.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz

10

B. UYGULAMALI TEST Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz. KONTROL LSTES

DEERLENDRME KRTERLER
Kontrol edilecek kaynak yerine mekaniksel veya kimyasal n temizleme (kabuk, ya, pas, boya vb) yaptnz m? Penatran svy sprey, ykama, frayla uygulama yntemlerinden biriyle yzeyde slanmayan yer kalmayacak ekilde uyguladnz m? Penetran svnn atlaklara nfuz edebilmesi iin 5-40 dakika beklediniz mi? Ara ykama ilemini yaptnz m? Nemsiz temiz bir bezle kuruttunuz mu? Gelitirici uyguladnz m? lem yaplan blgeyi gzle ve byte ile inceleyip atlak yerlerin tespitini yaptnz m? Son temizleme ilemini yaptnz m? DZENL VE KURALLARA UYGUN ALIMA Kimyasal maddelere kar elleri, yz ve gzleri korudunuz mu? Eldiven ve i giysisi kullandnz m? Bulunduunuz ortamn tertip ve dzenini kontrol ettiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ederek veya aratrarak eksikliklerinizi tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

11

RENME FAALYET2
AMA

RENME FAALYET2

Bu faaliyet sonucunda uygun ortam salandnda teknie uygun olarak ultrasonik kontrol yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Ultrasonik muayene ynteminin kullanld alanlar aratrnz. Ultrasonik muayene yntemlerinde i gvelii kurallarn aratrnz ve snf ortamnda arkadalarnzla tartnz.

2. ULTRASONK KONTROL
Yksek frekansl ses dalgalaryla malzeme kontrol yntemidir Malzeme iine gnderilen yksek frekansl ses dalgalar ses yolu zerinde bir engele arparlarsa yansrlar. arpma asna bal olarak yansyan sinyal alc bala (prop) gelebilir veya gelmeyebilir.Alc bala (prop) yansyan sinyal, ultrasonik muayene cihaznn ekrannda dalga izgileri (eko) oluturur.Yanknn konu-muna gre yanstcnn muayene paras iindeki koordinatlar hesaplanabilir. Ayrca yanknn ykseklii de yanstcnn bykl hakknda bir fikir verir. Yank sinyalinin ekline baklarak yanstcnn tr hakknda da bir yorum yapmak mmkn olabilir.
Resim 2.1: Ultrasonik laminasyon cihaz ile boru kontrol

Metalik veya metalik olmayan malzemelerde beklenen hacimsel hatalar ile atlak tr yzey hatalarnn tespiti iin kullanlabilir. Yksek frekansl ses dalgalar piezoelektrik zellii gsteren kuartz kristallerinin deien bir akm uygulanrsa , kuartz kristallerinde mekanik titreimler meydana gelir. Piezoelektrik zellii olan malzemeye mekanik titreim verilirse malzemeden elektrik akm doar. Piezoelektrik zellik , malzemelere verilen elektrik akm karsnda bu malzemelerde meydana gelen boyut deimesi olaydr

12

Resim 2.2: retici ve alglayc cihaz (kombine prop)

2.1. Ultrasonik Muayene Yntemi ve Prensipleri

2.1.1. letme Yansma Yntemi
letme ve yansma metodu ile muayenesi yaplacak paraya bir noktadan yksek frekansl ses dalgalar gnderilir. Bu dalgalar retici balk (prob) tarafndan alglanarak osiloskop ekrannda ekolar halinde grlr veya retici baln verdii ses dalgalar alc balk tarafndan yakalanarak yine osiloskop ekrannda ekolar halinde grlr. Ekolara baklarak parada hata bulunup bulunmad tespit edilir.
Resim 2.3: Propla kaynakl parann hata tespiti

2.2.1.2 Rezonans Metodu

Rezonans yntemi ile muayenede para zerine gnderilen frekans ses dalgalar sabit deildir. Malzemenin doal frekans ile vericiden gelen ses dalgalarnn frekans ayn olunca genilik artar. Geniliin art osiloskop ekranndaki ekoya bakarak dalga boylar arasndaki mesafeden anlalr. Bu yntem paralel yzeyli malzemelerin kalnlklarnn llmesinde de kullanlr.
Resim 2.3:Diren kaynakl parann hata tespiti

2.2.2.Ultrasonik Kaynak reteci 2.2.2.1 Osiloskop Ekrann Tanma

Sins, kare, testere dii gibi sinyalleri retebilen ara yardmyla iaretleri, dalga ekli olarak grmemizi salayan cihaza osiloskop denir. Osiloskop ekran ekil 3.1 de grlmektedir. Osiloskop dikey eksen genlii (V), yatay eksende (T) periyodu ifade eder. 13

T
ekil 3.1: Osiloskop ekran

2.2.3. Ultrasonik Muayenede Kullanlan Dalga eitleri ve zellikleri

Ultrasonik muayene iin en yaygn kullanlan dalga trleri boyuna (basn) ve enine (kesme) dalgalardr. Normal balk (prob) denilen, sfr derece giri asna sahip balklarla allrken malzeme iinde ilerleyen dalgalar, boyuna dalgalardr. Al balklar ise malzeme iine genellikle 45, 60 ve 70 giri as ile (bu deerler elik malzeme iindir) enine dalgalar gnderir.

2.3. Osiloskop Ekranndaki Eko Boyuna Bakarak Hatann Boyunu, Ekolar Arasndaki Mesafeye Bakarak Hatann Yerini Doru Tespit Edebilme
Osiloskop ekranndaki eko boyuna bakarak hatann boyu ekrandaki l deerlerine gre hesaplanabilir. Ekolar arasndaki mesafeye bakarak hatann ekranda grlen grafikteki l deerlerine gre yeri tam olarak tespit edilebilir.

Ilk dalga (eko) Alt yzeyden Alglanan dalga (eko)

Kombine (retici ve alglayc) Balk ( prob )

atlaktan gelen dalga (eko)

atlak
0 2 4 6 8 1

para

OSLESKOP EKRANI

T
ekil 3.2: Osiloskop ekran ve kontrol edilen para

14

2.4. letme Yanstma Metodunda Paralel Yzeyli Malzemelerde Malzeme Kalnln Tespit Edebilmek Varsa Hatann Yerini de Doru Tahmin Edebilme
Paralel yzeyli malzemelerin yzey kalnl osiloskop ekranna yansyan ekolarn arasnda ki mesafe, malzeme kalnlnn lsdr. Malzemede hata varsa osiloskop ekrannda ilk eko ile son eko arsnda ksa bir eko alglanr. Ekolarn arsndaki mesafe gstergesinden dalgann yeri tespit edilir. Ekolar arasndaki mesafe ekil 3.3 de gsterilmitir.
Gnderil en dalga Alt yzeyden alglanan dalga (eko) atlaktan gelen dalga(eko )

A B

ekil 3.3: Hatann ekranda grn retici ve alc balk (Kombine prob) retici balk Alglayc balk

A B

A B

T
ekil 3.4: Tek ve ift balkla alma

2.5. Ultrasonik Muayene Yntemi ile Yaplabilecek lmler

Boyut llmesi (kalnlk gibi) Boy ve kalnlk Ultrasonik termometre (bir ubuun scaklkta boyut deitirmesi tespit edilebilir). Yzey sertliinin llmesi

zelliklerin tespiti a- Elastik modl b- Tane bykl, ayran fazlar, kalntlar, souk ve scak ilem dereceleri c- gerilmelerin tespiti Hatalarn (sreksizlerin ) tespiti 15

2.6. Ultrasonik Muayene Tekniklerinin stnlkleri

Malzemedeki hatalar boyutlu olarak tespit etmek mmkndr. Uygulama kolayl mevcuttur. Malzeme ierisindeki hatalarn tespitinde hassastr. Sarf malzemesi daha azdr. zellikle kaln paralarda, dzlemsel hatalarn daha duyarl bir ekilde belirlenmesini salar.

16

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar letme yanstma metodunda malzemeye verici balk tarafndan yksek frekansl ses dalgas gnderiniz. (Resim 2.2) Geri yansyan dalgalar balk aracl ile alglayarak osiloskop ekrannda ekolar halinde grnz (Resim 2.2). Eer hata varsa osiloskop ekrannda hatann yerini ve bykln tespit ediniz (ekil 3.2). Rezolans metodunda ise malzemeye balk aracl ile devaml deien frekanslar gnderiniz. Yansmalara gre osiloskop ekranndan malzemenin kalnln tespit edip ve eer varsa hatann nerede olduunu tahmin ediniz. (ekil 3.3) neriler Dikkatli olunuz. Emniyet tedbirlerini uygulaynz. Eldiven ve i giysisi kullannz. Meslei ile ilgili etik ilkelere uygun davrannz.

17

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgiler kazandnz aadaki sorular cevaplandrarak belirleyiniz.

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

1. Yksek frekansl ses dalgalaryla yaplan malzeme kontrol yntemine ne denir? A) Penetran sv kontrol B) X nlar ile kontrol C) Manyetik parack ile kontrol D) Ulrasonik kontrol E) Basnla kontrol Ultrasonik titreimler yardmyla hatann hesaplanmasnda cihazn hangi ksmndan yararlanlr? A) Osiloskop ekran B) retici balk C) Kombine balk D) Alc balk E) Kuvartz kristalleri Aadakilerden hangisi ultrasonik muayenenin stnlklerinden biridir? A) Muayene iin iyi yetimi eleman olmas gerekir. B) Yzeyi przl dzgn olmayan paralar muayenesi yaplr. C) Malzeme iindeki hatalarn tespitinde hassastr D) Yzey hatalar grlr. E) Titreimleri para yzeyine iletebilmek iin ilave tabakaya gerek yoktur. Ultarsonik enerji hangi maddenin titremesiyle oluur? A) Kuvarz B) Mangan C) Karbon D) Cobalt E) Bakr Ultrasonik muayenede ilk dalga ile son dalga arasndaki mesafe malzemenin hangi zelliini gsterir? A) Malzeme hacmini verir. B) Hatann bykln gsterir. C) Hatann yerini gsterir. D) Malzeme kalnln gsterir. E) Hata hacmini gsterir.

2.

3.

4.

5.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz 18

B. UYGULAMALI TEST
Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz. KONTROL LSTES DEERLENDRME KRTERLER letme yanstma metodunda malzemeye verici balk tarafndan yksek frekansl ses dalgas gnderiniz mi? Geri yansyan dalgalar balk aracl ile alglayarak osiloskop ekrannda ekolar halinde grdnz m? Eer hata varsa osiloskop ekrannda hatann yerini ve bykln tespit ettiniz mi? Rezonans metodunda ise malzemeye balk aracl ile devaml deien frekanslar gnderdiniz mi? Yansmalara gre osiloskop ekranndan malzemenin kalnln tespit ettiniz mi? Hatann nerede olduunu tahmin ettiniz mi? DZENL VE KURALLARA UYGUN ALIMA Dikkatli oldunuz mu? Emniyet tedbirlerini uyguladnz m? Meslee uygun kyafet giydiniz mi? alma alann tertipli-dzenli kullandnz m? Uygun aralar seip tekniine uygun kullandnz m? Zaman iyi kullandnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ederek veya aratrarak eksikliklerinizi tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

19

RENME FAALYET3
AMA

RENME FAALYET3

Bu faaliyet sonucunda uygun ortam salandnda teknie uygun olarak rntgen nlar ile kontrol yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Radyografik yntemin tercih edilmesinin nedenlerini aratrnz. Radyografik kontrolde paralarn hatalarnn nasl grnd ile ilgili bir yer gezerek inceleyiniz. Radyasyonun insan sal zerine etkilerini ve korunma metotlarn aratrnz ve bunu snf ortamnda paylanz.

3. RNTGEN IINLARI LE KONTROL

3.1. Radyografik Yntem ile Muayenenin Tanm
Yksek enerjili elektromanyetik dalgalar (nm) pek ok malzemeye nfuz edebilirler. Belli bir malzemeye nfuz eden nm malzemenin dier tarafna konan nma duyarl filmleri de etkileyebilir. Bu filmler daha sonra banyo ilemine tabi tutulduklarnda nmn iinden geen malzemenin i ksmnn grnts ortaya kar. Bu grnt, malzeme iindeki boluklar veya kalnlk / younluk deiiklikleri nedeniyle oluur. Malzemenin iinin bu ekilde grntlenmesi radyografi olarak adlandrlr. Bu yntemle yaplan deerlendirmeye de radyografik muayene denir. Eer malzemenin arka tarafna film yerine bir detektr konup malzemeden geen nm toplanarak bir monitre aktarlrsa bu teknik de radyoskopi olarak adlandrlr. Muayenelerin salkl ve gvenilir sonular verebilmesi iin standartlara gre yaplmas gerekir. Bu standartlar malzeme cinsine ve/veya rn trne gre hazrlanmtr. Ayrca muayenenin yaplna ynelik uygulama standartlar ile kabul edilebilir seviyelerinin verildii uygulama standartlar vardr. Muayene parasnn zelliklerine gre uygun standartlar belirlenerek muayene yaplr. Metalik veya metalik olmayan btn malzemelerde beklenen hacimsel ve yzey hatalarnn tespiti iin kullanlabilir.

3.2. Radyografik Yntemin Temel Prensibi ve Donanm

Inm iddetinin azalmasna temel faktr etki eder; nn kat ettii malzemenin cinsi, kalnl ve kullanlan nn dalga boyu. niform iddetli bir n demeti sabit 20

kalnlkta bir demir levha zerine gnderildiinde, levhann dier tarafnda iddeti daha zayf ama yine niform olan bir n demeti grlr.
Yksek gerilim

Electrons +
Scak flaman Hedef Diyafram

X In demeti Hata boluk Kurun plaka Muayene Paras Film

Banyo edilmi film

ekil 3.1: X n ile yaplan muayene

3.3. Radyografide Kullanlan Inmlar ve Inm Enerjisi

Radyografik muayene iin eitli nm kaynaklar kullanlabilir. Bu kaynaklar X-n tpleri veya gama () n reten izotoplar olabilir. Endstriyel radyografide kullanlan Xn enerji aral genellikle 50 kV 350 kV arasndadr. Inlama enerjisi nlanacak malzemenin cinsine ve kalnlna bal olarak deiir. En ok bilinen ve kullanlan gama kaynaklar ise Ir 192, Co 60tr. Bunlardan baka Se 75, Yb 169 Tm 170 gibi izotoplar da endstriyel radyografi alannda kullanlmaktadr.

3.4. X Inlarnn zellikleri ve Biyolojik Etkileri

Rntgen nlarnn elikte 80 mmye, bakrda 50 mmye ve alminyumda 400 mmye kadar kalnlk iinden geme zellii vardr. 21

X-nlar (rntgen nlar), X-n tplerinde elektriksel olarak retilirler. Endstride kullanlan gama nlar ise Ir-192, Co-60 vb izotoplarn bozunmas sonucunda elde edilirler. X ve gama nlarnn ayrm gerekte tarihseldir ve bu iki nm trnn zellikleri arasnda retim ve oluum ekli dnda hi bir fark yoktur. Radyasyonun ses, s, k etkileri yoktur, gzle grlemezler, duyulamazlar, hissedilemezler yani hibir duyu organmzla alglayamayacamz bir tehlikedir. Yksek enerjileri, nfuz etme kapasiteleri ve iyonlatrma zelliklerinden dolay kolaylkla canl organizmalara nfuz edip, organizmalar oluturan hcrelere zarar verebilirler. Radyasyonun Biyolojik Etkileri Radyasyonun organizmaya olan etkileri akut ve kronik ekilde olmaktadr. Akut etkiler insanda radyasyona maruz kalndktan ksa bir sre sonra klinik bulgular ile ortaya kmaktadrlar.Bunlar merkezi sinir sistemi (100 Sv ve zeri), gastrointestinal (10-100 Sv) ve hematopoietik(2-10 Sv) sendromlardr. Radyasyonun nlanmadan hemen sonra ve yllar sonra gzlenen etkiler olmak zere iki trl biyolojik etkisi vardr.

Erken Etkiler
Tm vcutta yksek radyasyon dozu durumu:Gnler veya haftalar iinde lm olasdr. Yksek dozda belirli bir blgenin nlanmas durumu: Ciltte kzarklk ve yanklar oluur Bu tr yksek dozlar, kazara kapal kaynaklara dorudan el ile temas edilmesi veya X-n cihazlarn almas srasnda belirli bir sre yaknda bulunulmas ile meydana gelebilir.

Gecikmi Etkiler
Vcutta herhangi bir blmnn dk radyasyon dozuna maruz kalnmas durumu: Erken belirtileri yoktur. Risk dzeyi, alnan radyasyon dozu ile orantldr (kanser ve kaltsal hastalklar). Vcudun sourduu radyasyon miktar "doz" olarak llr. Doz limitleri salk zerine olasl etkilerin risklerini snrlamak iin belirlenir. Radyograf, doz limitleri ile ilgili gvenlik standartlarn karlatrmak iin doz hzlarn ler. Hatta pratikte mmkn en dk dozun alnmas iin limitlerin altndaki deerler gereklidir. 22

Doz hzlar 7.5 Sv/saat ten byk alanlar kontroll alanlar olarak iaretlenerek dzenli olarak radyasyon lm yaplr. Doz hzlar 2.5 Sv/saatten byk alanlar gzetimli alanlar olarak iaretlenerek dzenli olarak radyasyon lm yaplr.
Resim 3.1: Radyograf doz lm

3.5. Radyografik Grnt Oluumu

Radyografik yntemde grnt oluumu; muayene edilecek paradan geme zelliine sahip nlar malzemeden geii srasnda zayflamaktadr. Malzemedeki hatalardan dolay nlar emilmeden geer. Malzemenin hatasz olan ksmndan geen nlar emildiklerinden dolay malzeme altna yerletirilen filmde az etki brakrlar. Hatal olan ksmdan emilmeden geen nlar filmde daha fazla etki brakmasyla, film zerinde radyografik grnt oluur. Grnt oluumu ekil3.2de gsterilmitir.

ekil 3.2: Hatal parann radyografik grnt oluumu

Radyografik grntnn olutuu filmlerin yaps, her iki yzeyi duyarl olan simetrik bir yapya sahiptir. Duyarl tabakay oluturan Ag Br ( Gm Bromr ) bykl ve miktar fotoraf zelliini belirtir. Yzeydeki Ag Br miktar artarsa belirli bir poz mddetinde daha ok kararma yani fotografik younluk salanr.
Koruyucu ksm 5 mikron Ag Br ( Gm Bromr) Duyarl ksm 20 mikron Yapkan ksm 2 mikron Tayc ksm tabaka 250 mikron Ag Br ( Gm Bromr)

ekil 3.3: Endstriyel bir radyografik filmin yaps

23

3.6. Muayene Sonunda Filme Bakarak Kaynak Hatalarn Tespiti

Muayene sonunda filme bakarak kaynak hatalar tablo 3.1de verilen radyografik grntlerine baklarak tespit edilir. Hata A. Gaz Boluklar A2. Porozite Tanm Yakalanan gazlardan oluan boluklar Radyografik Grnts dolay Keskin siyah evresi yuvarlak grntler

Yakalanan gazlardan dolay Keskin siyah yuvarlak veya oluan uzun veya boru eklinde hatann deiimine bal olarak boluklar uzun glgeler B. Curuf Kaynak dikii srasnda Koyu glgeler veya gelii gzel yakalanan curuf veya dier ekiller Ba. Deiik yabanc malzemeler. ekillerde Kaynak diki kenarna paralel Yakalanan boluklar iinde srekli koyu izgiler Bb. Curuf Hatalar bulunan curuf veya yabanc Kaynak dikiinin dnda keskin Bc. Kaynak Diki madde iinde dzgn olmayan iki paralel Teknii Hatalar Kaynak dikii srasndaki koyu izgi Bd. Malzemenin tekniin hatalarndan oluan Kt Kesilmesinden curuf Keski ile anmadan veya kt ekillendirilmesinden dolay oluan curuf C. Birleme Eksiklii Kaynak malzemesi ile ana Keskin kenarl ince koyu izgi malzeme arasndaki kaynak dikii srasnda birleme eksikliinden dolay oluan iki boyutlu hata D. Kaynak Dikii Kaynak diki kknde birleme Kaynak dikiinin orta eksiklii veya kkn kaynak ile srekli veya kesikli izgi tam doldurulamamas Metal iindeki oluan kesikler krklardan Dz ince koyu izgi koyu

E. atlaklar Ea. Boyuna atlaklar Eb. Enine atlaklar F. Alt Oyuklar

Kaynak dikii boyunca Kaynak dikii boyunca geni ve malzeme yznde oluan kanal yaylan koyu izgi veya yiv
Tablo 3.1: Kaynak hatalar tanm ve radyografik grntleri

24

Resim 3.2:Bu radyografi filmindeki ok iaretli kaynaklar kusurlar gsterir.

3.7. Muayene Edilecek Kaynakl Parann Arkasna Kurun Plaka Yerletirme ve Radyasyona Kar Tedbir Alma
Muayene edilecek kaynakl paralarn ve filmin arka ksmna radyografik n bnyesinde yok etmesi iin belirli bir kalnlkta kurun levhalar yerletirilir.

25

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI

NERLER

Film ve radyasyon kaynan hazrlaynz.

Resim 3.3: Film kaynan hazrlama

Radyasyona kar tedbir alnz. Dikkatli olunuz. Emniyet tedbirlerini uygulaynz Eldiven ve i giysisi kullannz. Meslekle ilgili etik ilkelere uygun davrannz.

Para kalnl ve cinsine gre uygulama zaman, n eidi ve voltaj belirleyiniz.

Resim 3.4: n ve voltaj uygulama iin el kumanda paneli

Muayene edilecek kaynakl parann arkasna kurun plaka yerletiriniz ve radyasyona kar tedbir alnz Malzemenin arkasna film yerletiriniz.

Resim 3.5: Malzeme ile hazrlanan film

Malzemeye belirlenen srede radyasyon veriniz. (Resim 3.1) Filmi banyo ediniz. (ekil 3.3)Film zerinden kaynak hatalarnn yerini, boyutunu ve eklini tespit ediniz. 26

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgiler kazandnz aadaki sorular cevaplandrarak belirleyiniz.

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

oktan Semeli Sorular 1. Endstriyel radyoskopide Inlarn elektriksel olarak retildii n aadakilerden hangisidir? A) Beta B) Alfa C) Gama D) X n E) Hibiri Gaz boluklarnn film zerindeki radyografik grnts aadakilerden hangisidir? A) Keskin, siyah, evresi yuvarlak glgeler B) Koyu glgeler C) Keskin kenarl izgi D) Dz ince koyu izgi E) Yaylan koyu izgi X nlar ile malzeme muayenesinde aadakilerden hangisi dikkate alnmaz? A) Malzeme cinsi B) Malzemenin kalnl C) X nlarn gnderme mesafesi D) In tpne uygulanacak gerilim E) Malzemenin genilii Birleme eksiklii hatas film zerindeki radyografik grnts aadakilerden hangisidir? A) Yaylan koyu izgi B) Koyu glgeler C) Keskin kenarl izgi D) Dz ince koyu izgi E) Keskin, siyah, evresi yuvarlak glgeler

2.

3.

4.

atlak hatas film zerindeki radyografik grnts aadakilerden hangisidir? A) Dz ince koyu izgi B) Koyu glgeler C) Keskin kenarl izgi D) Yaylan koyu izgi E) Keskin, siyah, evresi yuvarlak glgeler F) DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz 27

5.

B. UYGULAMALI TEST
Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz. KONTROL LSTES

DEERLENDRME KRTERLER
Film ve radyasyon kaynan hazrladnz m? Para kalnl ve cinsine gre uygulama zaman, n eidi ve voltaj belirlediniz mi? Muayene edilecek kaynakl parann arkasna kurun plaka yerletirdiniz mi? Radyasyona kar tedbir aldnz m? Malzemenin arkasna film yerletirdiniz mi? Malzemeye belirlenen srede radyasyon verdiniz mi? Filmi banyo ettiniz mi? Film zerinden kaynak hatalarnn yerini, boyutunu ve eklini tespit ettiniz mi? DZENL VE KURALLARA UYGUN ALIMA Radyasyona kar tedbir alp dikkatli oldunuz mu? Emniyet tedbirlerini uyguladnz m? Meslee uygun kyafet giydiniz mi? alma alann tertipli-dzenli kullandnz m? Uygun aralar seip tekniine uygun kullandnz m? Zaman iyi kullandnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ederek veya aratrarak eksikliklerinizi tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

28

RENME FAALYET4 RENME FAALYET - 4

AMA
Bu faaliyet sonucunda uygun ortam salandnda teknie uygun olarak manyetik kontrol yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Manyetik kontrol ynteminin uyguland alanlar aratnz ve snf iinde konuyu arkadalarnzla tartnz.

4. MANYETK KONTROL
Manyetik kontrol; manyetik (mknatslanabilir ) malzemelerden yaplm parann yzeyinde veya yzeye yakn bir yerde bulunan atlak, boluk, katmer, damar ve metalik olmayan yabanc maddelerin belirlenmesinde uygulanan tahribatsz muayene yntemidir. Bu yntemle ancak mknatslanabilen metal malzemelerin kontrol yaplabilir.

4.1. Mknatslanabilen Metaller

Mknatslanabilen metaller periyodik sistemde deerli demir ( Fe) , nikel (Ni) ve kobalt (Co) elementleridir. Bu elementler manyetikleebilme zelliine sahiptirler

4.2. Manyetizasyon lemi ve Yntemleri

Manyetik kontrol yaplacak malzeme nce zel bir dzenek yardmyla mknatslandrlr. Mknatslanm malzemenin yzeyine ince toz halinde manyetik malzeme pskrtlr veya ince ya ierisinde emlsiyon yaplm demir tozu bulunan manyetik malzeme aktlr. Manyetik aknn kuvvet izgileri boyunca demir tozlar sralanr. Malzemede hata varsa manyetik tozlar hatann bulunduu yerde kmelenir.

4.3. Manyetizasyon Akm

Manyetizasyon dalgal ve doru akm olarak kullanlabilir. Dalgal akm ile yaplan kontrollerde yzey altndaki atlaklar tespit edilemez. Bu yzden doru akm reten cihazlar yzey altndaki atlaklar da tespit edilebildii iin doru akm tercih edilir.

4.4. Manyetik Kontrol Ynteminde Kullanlan Toz

Manyetik kontrol ynteminde genellikle demir tozu (Fe 3 O4) kullanlr. Dalma blgesinde toz paracklar kpr eklinde atlak zerine yapp kalr ve hatann yeri grlr. 29

4.5. Manyetizasyon Trleri

4.5.1. atallar ( Srekli Mknatslar)
atal srekli mknatslar daha ok yzey atlaklarnn belirlenmesinde kullanlr. atlan manyetik akm izgilerine paralel olmas halinde atla grmek mmkn deildir. Bundan dolay parann enine ve boyuna ekillerdeki gibi muayene edilmesi gerekir.

Srekli mknats

Hata

ekil 4.1:Srekli mknats

Boylamasna atlak

ekil 4.2:Srekli mknatsla kaynak blgesinin taranmas

4.5.2 inden Akm Geen Merkezi Sistemler

Genellikli boru millerin manyetik tozla kontrol edilmesi amacyla iinden akm verilen yntemler tercih edilir. Akm, temas plakalar arasna balanm paralara verilerek devre tamamlanr. Parann iinden akm gemesiyle manyetiklemi malzeme zerine srlen manyetik tozlar hatann olduu yerde kmelenir (ekil 4.3 de grld gibi )
Temas plakas Boru Temas plakas

Akm

Demir Tozu

ekil 4.3:inden akm geen deney cihaz

30

4.6. Manyetik Ak Deiiminin Kantlanmas

Mknatslanm hatasz bir plakada manyetik ak iddeti geometri boyunca ayndr. Buna karlk, rnein korozyon kaynakl metal kaybna uram bir plakada,incelmenin olduu blgede manyetik aknn dorusall bozulmakta ve bir miktar manyetik ak, plaka dna itilmektedir. ekil 4.4de gsterildii gibi manyetik aknn deiimi kantlanm olur.

4.6.1. Manyetik Duyarl Sonda Yntemi

Manyetik duyarl sonda yntemi ,incelenen malzemede oluturulan manyetik aknn, dk manyetik geirgenli bir blge ile karlatnda kaak ak oluturmasna ve bu kaak aknn sistem tarafndan alglanmasna dayanr (ekil 4.4).: Dolaysyla kaak manyetik akm metodu yalnzca yksek manyetik geirgenlie sahip dk alaml karbon eliklerinde verimli olarak uygulanabilir. Malzeme, bir mknats sayesinde ve manyetik doymulua yakn bir seviyede mknatslanr. Manyetik duyarl sonda yntemi cihazlarnda genellikle gl doal mknatslar kullanlr, ancak bazen elektro mknatslar ya da her ikisinin kombinasyonundan oluan sistemler de kullanlmaktadr.

ekil 4.4:Srekli mknats ve sensrler ile kontrol edilen hatal ve hatasz paalar

4.6.2. Manyetik Toz Yntemi

Manyetik toz ynteminde ise manyetikleen malzeme bnyesinde atlak ve dier hatalarn olduu blgede tozun kmelenmesi ile hatann yeri tespit edilir.

4.7. Malzeme Cinsine, ekline Boyutuna Gre Manyetik Kontrol Yntemi Uygulama
Mknatslanabilen metallerin hepsine manyetik kontrolleri uygulanabilir.Malzemelerin yzey atla, boluu gibi hatalar akm veren cihazlar ve srekli mknatslarla kontrol edebiliriz.malzemelerin fazla derinde olmayan boluklarn da doru akm veren cihazlarla kontrol edebiliriz. 31

4.8. Tozlarn Kmelenmesinden, Sapmasndan ve Ynnden Kaynak Dikiindeki Hatann Yerini ve Boyutunu Belirleyebilme
Manyetik yntemle kontrol yapacak kii tozlarn kmelenmesinden hatann yerini farkl ynlerde tarama yaparak hatann boyutunu tespit eder.

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar

neriler

Malzeme yzeyini temizleyip parlatnz. Muayene yaplacak kaynakl parada mknats veya elektrik akm yardmyla manyetik alan oluturunuz. (ekil 4.1 4.2) Mknatslanan kaynak dikii yzeyine manyetize olan toz serpiniz veya ya ierisine emlsiyon yaplm manyetik malzemeyi aktnz. Tozlarn manyetik kuvvetler dorultusunda dizilmesini salaynz. Eer kaynak dikiinde hata varsa tozlarn kmelenmesinden, sapmasndan ve ynnden hatann yerini ve boyutunu belirleyiniz. Dikkatli olunuz. Emniyet uygulaynz. Eldiven Meslekle ve i ilgili giysisi etik kullannz. ilkelere uygun davrannz. tedbirlerini

32

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgiler kazandnz aadaki sorular cevaplandrarak belirleyiniz.

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

oktan Semeli Sorular 1. 2. Manyetik ak ile test yntemi aadaki malzemelerden hangisine yaplr? A) Alminyum B)Pirin C)Bakr D) elik E) Bronz Mknats aks ile hangi hata tr bulunamaz? A) Ak ynne paralel atlaklar B) Ak ynne dik atlaklar C) Gzenekler D) Katmerler E) Damarlar Manyetik muayene sonunda hata nasl tespit edilir? A) Tozlarn kmelenmesi ile B) Tozlarn yaylmas ile C) Tozlarn enlemesine almas ile D) Tozlarn akm izgileri boyunca yaylmas E) Hepsi Aadaki hatalardan hangisi dalgal akmla yaplan manyetik muayenede ortaya kar? A) Yzey altndaki boluklar B) Yzey altndaki yabanc maddeler C) Ak ynne dik atlaklar D) Yzey altndaki atlaklar E) Yzey altndaki ekme boluklar Srekli mknatslarla manyetik muayene ilemi hangi ynlerde yaplmaldr? A) Enine B) Boyuna C) Enine ve Boyuna D) apraz E) Uzaklatrarak

3.

4.

5.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz 33

B. UYGULAMALI TEST
Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LSTES
DEERLENDRME KRTERLER Malzeme yzeyini temizleyip parlattnz m? Para kalnl ve cinsine gre uygulama zaman, n eidi ve voltaj muayene yaplacak kaynakl parada mknats veya elektrik akm yardmyla manyetik alan oluturdunuz mu? Mknatslanan kaynak dikii yzeyine manyetize olan toz serpiniz veya ya ierisine emlsiyon yaplm manyetik malzemeyi aktnz m? Tozlarn manyetik kuvvetler dorultusunda dizilmesini saladnz m? Kaynak dikiinde hata varsa tozlarn kmelenmesinden, sapmasndan ve ynnden hatann yerini ve boyutunu belirlediniz mi? DZENL VE KURALLARA UYGUN ALIMA Emniyet tedbirlerini uyguladnz m? Meslee uygun kyafet giydiniz mi? alma alann tertipli-dzenli kullandnz m? Uygun aralar seip tekniine uygun kullandnz m? Zaman iyi kullandnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ederek veya aratrarak eksikliklerinizi tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

34

RENME FAALYET5 RENME FAALYET - 5 RENME FAALYET - 1 AMA

Bu faaliyet sonucunda uygun ortam salandnda teknie uygun olarak basnla kontrol yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Basnla kontroln yapld rn eitleri aratrnz. Basnla kontroln amacn aratrn ve snf iinde arkadalarnzla tartnz.

5. BASINLA KONTROL
Basn altnda alan kazan, boru ve vana retiminin yapld sektrlerde tahribatsz olarak basnla kontrol yntemi kullanlr. retilen her paraya iletme basncnn en az 1,5 kat sv veya gaz basnc belirli srede uygulanmas ilemi basnla kontrol olarak tanmlanr. Kalitelere, aplara ve et kalnlklarna gre borulara uygulanan hidrostatik (sv basnc) test basnlar aada verilen formle gre hesaplanr.

2000 x S x t P= ---------------D
P = Hidrostatik test basnc (KPa) S = Minimum gerilme kuvveti ( MPa) t = Et kalnl (mm) D = D ap (mm)

5.1.Basnl Hava reteleri

Basnl hava reteci olarak iinde yksek basn depo edebilen kompresrler, tanklar kullanlr. Bu reteler basnc istenen deerde gnderen basn nitelerine sahiptir.

5.2. Basnl Hava ile Muayene Edilebilen Metaller

Basnl hava ile kk apl elik borular, kazanlarn ve ii bo malzemelere muayenesi yaplabilir.

35

5.3.Basnl Hava Uygulama

Su havuzunun iine yerletirilen borularn iki ucu kapatlr. Kapaklarn birinde boruya hava basnc gnderilecek valf sistemi vardr. Bu sistemde borulara kullanma basnlarnn zerinde hava basnc uygulanr. Uygulanan basnla hatal blgelerden kabarck kmasyla hatann yeri tespit edilir.

5.4. Malzemeye Basnl Su Verme

retilen boru, kazan ve vanalara retim yerinde hidrostatik (sv basnc) testi uygulanr.

5.5.Malzemeyi Su Havuzuna Yerletirme

Basn testi yaplacak malzeme uygulanacak malzeme iki az kapatan sistemde su havuzuna yerletirilir. Yeterli grlen minimum test basnlar ASTM A53 standardna gre basn uygulanr. Uygulana basn istee gre belirtilen standarttan daha az olmamak kaydyla yksek basnlarda da test edilebilir.

5.6. Sznt veya kan Hava Boluuna Gre Hatann Yerini ve Boyutunu Tespit Edebilme
Uygulanan basn tr sv ise hatann olduu yer parada sznt eklinde ortaya kar. Uygulanan basn tr hava veya gaz ise zel alglayc (separtrler) veya su havuzunda kan kabarcklar yardmyla hatann yeri tespit eldir.

36

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FALYET

lem basamaklar
Basnl su ynteminde boru ya da kabn ierisine basnl su gnderiniz. Kaynak dikiinin olduu alana kullanma basncnn zerine kadar zorlaynz. Eer varsa szntlar gzlenir ve hatann nerede olduu belirlenir. Basnl hava ynteminde kontrol yaplacak malzemeyi su havuzuna koyunuz Su iindeki malzemeye hava retecinde basnl hava veriniz. Eer hata varsa kan hava kabarcklarndan hatann nerede olduu belirleyiniz

neriler
Dikkatli olunuz. Emniyet tedbirlerini uygulaynz. Eldiven ve i giysisi kullannz. Meslekle ile ilgili etik ilkelere uygun davrannz.

37

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgiler kazandnz aadaki sorular cevaplandrarak belirleyiniz.

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

oktan Semeli Sorular 1. Borulara ve kazanlarn kaynak dikilerini kontrol etmek amacyla , kullanma basncnn en az ka kat basn testi yaplabilir? A) 2/1 B) 3/2 C) 1/1 D) 1/2 E) 1/3 Aadakilerden hangisi retimi yaplan paradan alnan rnekler incelenerek, gere hakknda deerlendirmeler yapan muayene yntemidir? A) Ultrasonik muayene B) Radyografik muayene C) Mikroskobik muayene D) Tahribatl muayene E) Tahribatsz muayene Basnla kontrol yntemi hangi tr malzemelere uygulanr? A) elik borulara B) i dolu makine paralarna C) Takm eliklerine D) Alminyum plakalara E) Kaynakl levha malzemelere Hava basncyla kontrol ileminde hata nasl anlalr? A) Hava kabarc ile B) Su sznts ile C) Gaz alglaycs ile D) Sv alglaycs ile E) Hepsi Basnla kontrol yntemi uygulanacak paralara yaplmas gereken ilemden biri deildir? A) Parann kullanma basncn bilmek B) Parann boluklarn ak brakmak C) Su havuzuna yerletirmek. D) Kullanma basncnn zeride basn vermek E) Basn uygulama sresine uymak

2.

3.

4.

5.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz 38

B. UYGULAMALI TEST
Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz. KONTROL LSTES DEERLENDRME KRTERLER Basnl su ynteminde boru ya da kabn ierisine basnl su gnderdiniz mi? Kaynak dikiinin olduu alan kullanma basncnn zerine kadar zorladnz m? Eer varsa szntlar gzleyip ve hatann nerede olduu belirlediniz mi? Basnl hava ynteminde kontrol yaplacak malzeme su havuzuna koydunuz mu? Su iindeki malzemeye hava retecinde basnl hava verdiniz mi? Eer hata varsa kan hava kabarcklarndan hatann nerede olduu belirlediniz mi? DZENL VE KURALLARA UYGUN ALIMA Emniyet tedbirlerini uyguladnz m? Meslee uygun kyafet giydiniz mi? alma alann tertipli-dzenli kullandnz m? Uygun aralar seip tekniine uygun kullandnz m? Zaman iyi kullandnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ederek veya aratrarak eksikliklerinizi tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise modl deerlendirmeye geiniz.

39

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

PERFORMANS TEST (YETERLK LME)
Modl ile kazandnz yeterlii aadaki kriterlere gre lnz. KONTROL LSTES DEERLENDRME KRTERLER Penatran sv ile malzemelerin muayenesini yapmak A) Penetran sv testinde ilem srasn takip ederek test ilemini yaptnz m? B) Penetran sv testinde i gvenlii kurallarna uydunuz mu? Ultrasonik yntemle malzeme muayenesini yapmak A) Ullrasonik yntemle malzemenin muayenesini yaptnz m? B) Muayene ilemini yaparken ilem srasn doru uyguladnz m? C) Ultrasonik muayenede gvenlik kurallarna uydunuz mu? Rontgen nlar ile malzeme muayenesi yapmak A) Rontgen nlar ile malzeme muayenesi yaptnz m? B) Rontgen nlar ile malzeme muayenesi ileminde radyasyona kar tedbir aldnz m? C) Rontgen nlar ile malzemenin muayenesi iin ilem srasn doru uyguladnz m? Manyetik parack ile malzeme muayenesi yapmak A) Manyetik parack yntemi ile malzemenin muayenesini kurallarna uygun yaptnz m? B) gvenlii kurallarna uydunuz mu? Basnla kontrol yntemini uygulamak A) Sv basn testini doru uyguladnz m? B) Hava basn testini doru uyguladnz m? DEERLENDRME Yaplan deerlendirme sonunda hayr cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz modl tekrar ediniz. Btn cevaplarnz evet ise modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz. Evet Hayr

40

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. B A C D B E A

RENME FAALYET 2NN CEVAP ANAHTARI

1. 2. 3. 4. 5. D A C A D

RENME FAALYET 3N CEVAP ANAHTARI

1. 2. 3. 4. 5. D A E C A

RENME FAALYET 4N CEVAP ANAHTARI

1. 2. 3. 4. 5. D A A C C

RENME FAALYET 5N CEVAP ANAHTARI

1. 2. 3. 4. 5. B D A C B

Cevaplarnz cevap anahtarlar ile karlatrarak kendinizi deerlendiriniz.

41

NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

ANIK Selahaddin (.T..) 1000 Soruda Kaynak Teknolojisi Cilt 2, Birsen Yaynevi, stanbul, 1993. ANIK Selahaddin (.T..) Malzeme Bilgisi ve Muayenesi Birsen Yaynevi, stanbul, 2000. BAYDUR Galip, Malzeme, Anadolu niversitesi Yaynevi, Eskiehir, 1998. www.taek.gov.tr. (Trkiye Atom Enerjisi Kurumu)
www.rontgensan.com.tr

www.metalurji.org.tr www.wtndt.metu.edu.tr www.ndt.com.tr www.mekon-ndt.com www.tesko-ndt.com www. tu.edu.tr www. tse.gov.tr

42

KAYNAKA KAYNAKA
ANIK Selahaddin (.T..) 1000 Soruda Kaynak Teknolojisi Cilt 2, Birsen Yaynevi, stanbul, 1993. ANIK Selahaddin (.T..) Malzeme Bilgisi ve Muayenesi Birsen Yaynevi, stanbul, 2000. BAYDUR Galip, Malzeme, Anadolu niversitesi Yaynevi, Eskiehir, 1998. GNGR Yasin, Malzeme Bilgisi, Beta Yaynevi, stanbul,2001. ONARAN KAF, Malzeme Bilimi, alayan Kitapevi, stanbul,1993. ZKARA Hamdi, Metal leri Meslek Teknolojisi 2, lksan Matbaaclk, Ankara, 1996. SARA Mahmut, Yaymlanmam Ders Notlar, Bilecik,2005 SERFEL Y. Saip, Metal leri Meslek Teknolojisi II, S.H..E.K. Basmevi, Ankara, 2001.

43