Srejović – Arheološki leksikon

Babadag grupa – kulturna grupa s kraja brončanog doba i početka starijeg željeznog doba ,
koju je 1964. izdvojio S. Morintz na osnovu istraživanja eponimnog lokaliteta, višeslojnog
gradinskog naselja pokraj Babadag jezera u Dobrudži. Rasprostranjena je u jugoistočnoj
Munteniji i Dobrudji, a u njenom razvoju uočene su tri faze. Naselja su najčešće podizana na
vrhovima brežuljaka pokraj rijeka i utvrđivana širokim rovovima. Struktura naselja i
stambenih objekata malo je poznata; materijal uglavnom potječe iz većih ili manjih jama.
Rana faza okarakterizirana je posebnim načinom ukrašavanja keramičkih posuda, najvećim
djelom oblikovanih u vidu kantarosa i šolja, rjeđe krčaga. Ukrasi su uzvedeni urezivanjen
kombiniranim sa žigosanjem jednostavnim motiva (trokuti, krugovi). U drugoj fazi
ornamentika je bogatija (rombovi, krugovi povezani dijagonalnim tangentama), a izvođena je
mahom žigosanjem. Tokom treće faze dolazi do osiromašenja kako ornamentike tako i oblika:
ukrasi se svode na plitke kanelure i grbolika ispupčenja, dok forme postaju nezfrapne i
mlitavo profilirane. Usporedno sa ornamentiranim posudama crnih uglačanih površina,
izrađivane su i posude grube fakture, mahom nedovoljno pečene, u tonovima crvene i mrke
boje. Babadag grupa se genetski i kronološki nadovezuje na lokalnu kulturu kasnog
brončanog doba, Koslođeni grupe. Njeni počeci padaju u 9., a kraj vjerojatno u 8.
stoljeće.

Bajerdorf – nekropola u oblasti Holabruna, po kojoj je nazvana kultura rane faze kasnog
brončanog doba u Donjoj Austriji, u stvari lokalna varijanta kulture polja sa žarama, bliska
Velatica kulturi. Okarakterizirana je nekropolama spaljenih pokojnika sa urnama ili bez njih,
odnosno keramičkim urnama zaobljenog ramena i cilindričnog vrata s horizontalnim obodom,
koničnim šoljama sa visokom vertikalnom drškom i zoomorfnim vazama, kao i brončanim
mačevima, brijačima, žlebljenim narukvicama, keltovima, iglama sa loptastom glavom i
Peskijera fibulama.

Balej – Orsoja kultura – kultura brončanog doba u SZ Bugarskoj, nazvana po arheološkim

nalazima koji su otkriveni u naselju kod sela Baleja i na nekropoli kod sela Orsoja, u stvari
regionalna varijanta dubovačko – žutobrdske, odnosno Cirna – Girla Mare kulture. Naselja su
se sastojala od pravougaonih kuća, katkad u vidu megarona. Mrtvi su spaljivani, a njihovi
ostaci smještani u kreamičke urne. Keramička proizvodnja je bila izuzetno razvijena;
izrađivane su posude raznovrsnih oblika, stilizirane antropomorfne figure sa zvonastom
suknjom i modeli kultnih sjekir. Dekoracija je izvedena urezivanjem i inkrustacijom.

Balta Verde – selo na livoj obali Dunava u Olteniji, u kome su istražene nekropola sa 18
grobova, iz srednjeg brončanog doba (grupa Girla Mare ili Žuto Brdo), nekropla sa 22 groba
iz prelaznog perioda iz brončanog u železno doba i nekropola sa 27 tumula sa 66 skeletnih
grobova iz starijeg željeznog doba (8./7.st.). Dok su u grobovima prve dvije nekropole
nalažene isključivo keramičke posude, grobovi pod tumulima su, osim keramnike, sadržavali
veću količinu željeznih i brončanih predmeta, pretežno nakit (fibule, narukvice, dugmad) i
oružje (koplja, mačevi).
Barči – selo kod Korče (Albanija), gdje su od 1971. do 1973. god. istražena dva tumula iz
kasnog brončanog doba i starijeg željeznog doba: jedan 2,3 m visine i prečnika oko 40 m, sa
181 grobom, i drugi, 1 m visine i 20 m u prečniku, sa 22 groba. Grobovi su bili mahom
skeletni. Prilozi su se sastojali od keramike (posude bogato ukrašene mat bojenim
geometrijskim motivima), nakita (igle, naočaraste fibule, dijademe) i oružje (mačevi, kolja).
Tumuli pružaju značajne podatke o materijalnoj kulturi JZ područja Balkana i pomažu
razumjevanju nekih pojava u našoj zemlji u kasnoj brončano i starije željezno doba.

Belegiš – mjesto kod Stare Pazove, u kome je otkrivena grupa prapovijesnih lokaliteta, od
kojih je između 1954. i 1965. god. istraženo tri, i to: Šančine, Gradac i Stojića gumno.
Lokalitet Šančine je visok lesni plato zaštićen sa dva duboka rova i palisadom. Bio je naseljen
u nekoliko navrata tokom eneolita (Tiszapolgar, Vičedol), brončanog doba (Vatinska) i
starijeg željeznog doba ( Kalakača kultura) i mlađeg željeznog doba. Utvrđenje je izgrađeno u
vrijeme vučedolske kulture. U obližnjem lokalitetu Gradac otkriveni su ostaci naselja
vučedolske kulture, nešto mlađeg od naselja na Šančinama, kao i grobovi vinkovačke kulture.
Na lokalitetu Stojića gumno istražena je nekropola spaljenih pokojnika, na osnovu koje je N.
Tasić definirao kulturu razvijenog brončanog doba u Srijemu.  Belegiš grupa

Belegiška grupa – kulturna grupa kasnog brončanog doba, rasprostranjena u Srijemu, Banatu
i Šumadiji, nazvana po nekropoli kod sela Belegiš. Glavna nalazišta su naselja na Gomolavi i
u Jakovu i nekropole u Surčinu, Belegišu, Vojlovici, Kovačici i na Karaburmi. Na osnovu
keramike, uočene su dvije faze u razvoju ove grupe: Belegiš I i Belegiš II (Kručeni).
Naselja su istražena u ograničenoj mjeri; u Jakovu, na lokalitetu Ekonomija Sava utvrđeno je
postojanje zemunica i jama, ali ne i nadzemne arhitekture. Nekropole se sastoje isključivo od
grobova spaljenih pokojnika sa urnama u koje su, kao prilozi, polagani keramičke posude i
metalni predemti. Osnovni keramički oblici su velike bikonične urne sa cilindričnim vratom i
oštro profilirane posude sa jednom i dvije drške. U starijoj fazi ukrašavanje se sastoji od
horizontalnih i vertikalnih linija i lažnog vrpčastog ornamenta, različito kombiniranih po vratu
i trbuhu posida, a u mlađoj fazi prevlađuje crnoglačana keramika sa horizontalnim
kanelurama na vratu i kosim ili vertikalnim kanelurama i rožastim ukrasima na trbuhu posuda.
Kanelure su vidljive i na zdjelama čiji su obodi često fasetirani ili tordirani. Metalni prdmeti
iz grobova sastoje se mahom od nakita – igala, ogrlica, narukvica, prstenja i privjesaka. Za
fazu II Belegiša vezuju se ostave faze II kasnog brončanog doba sa ove teritorije, koje sadrže
obilje raznovrsnih brončanih predmeta.
Starija faza belegiške grupe zasniva se na domaćim tradicijama, posebno vatinskoj kulturi, sa
čijom se kasnom fazom (Vatin III) često poistovjećuje. Datiraju se krajem srednjeg i početak
kasnog brončanog doba. Faza Belegiš II, koja pripada kasnom brončanom dobu, razvija se
pod utjecajem Gava grupe, kao i kulture polja sa žarama zapadne Slavonije.

Belogradac – selo u blizini Varne, u kome se nalazi nekropola sa tumulima kasnog brončanog
i starijeg željeznog doba. U tumulima iz brončanog doba pronađene su pravokutne rake, sa
skeletima koji pokazuju da su pokojnici sahranjivani u zgrčenom položaju u pravcu zapad –
istok ili istok . zapad i da su kadakad posipani okerom.
Belotić – Bela Crkva grupa – kulturna grupa iz brončanog doba u zapadnoj Srbiji, čija je
rana faza definirana na osnovu arheoloških nalaza sa lokaliteta Šumar u Belotiću i Bandera-
Cerik u Beloj Crkvi, kod Krupnja. Okarakterizirana je grobovima pod humkama, u kojima su
nađeni ostaci spaljenih pokojnika ili skeleti u opruženom i zgrćenom položaju. Od pokretnog
materijala javlja se pretežno keramika, ponekad ornamentirana, koja se sastoji od zdjela sa
zadebljanim obodom, trbušastih sudova sa visokim cilindričnim vratom i jednom ili dvije
drške, i plitkih šolja sa razvučenim obodom. Grupa je slična istovremenim pojavama u
susjedstvu, naročito na livoj obali Drine u Bosni (Pađine. Ročevići, Bratunac, Šošare), kao i
na Glasincu. U srednje brončano doba osnovne odlike ove kulturne grupe se ne mjenjaju, ali
se opaža povezanost sa vatinskom kulturom, na osnovu čega je M. Garašanin izdvojio
zapadnosrpsku varijantu vatinske grupe. Glavni lokaliteti iz ovog razdoblja su Belotić i Bela
Crkva, Vranjani kod Užičke Požege i Guča i Lučani u Dragačevu. Paralele se mogu naći i na
lokalitetima na livoj obali Drine, oko Zvornika. I dalje se javljaju grobovi spaljenih i
inhumiranih pokojnika pod humkama. Izrađivane su keramičke posude oštre profilacije, s
naglašenim trbuhom i dvije drške s dugmetastim ili volutastim zadebljenjima na gornjem
dijelu, ukrašene paralelnim vertikalnim i horizontalnim linijama, ali su omiljeni i raniji
trbušasti oblici sa cilindričnim vratom. Od metalnih predmeta korišćene su velike ikrasne igle
sa pločastom glavom i trnom ili pečastom glavom, katkad duže od 1m, koje su možda služile
kao znak dostojanstva pokojnika ili je njima prilikom sahrane pričvršćena tkanina kojom je
pokojnik omotavan. U kasno brončano doba, sudeći po istraživanjima tumula u Alugama, u
Tolisavcu, pokojnici su spaljivani i sahranjivani pod tumulima. Posude upotrebljene kao urne
imaju oblik velikih trbušastih zdjela, s vratom raširenog oboda i dvije manje drške, po čemu
su slične keramici kulture polaj sa žarama sa SZ Balkanu. Na vezu sa tom kulturom ukazuju i
brončani nalazi iz tumula u Konjuši kod Osečine, otkriveni 1869. god., koji su datirani u
kasno brončano doba (Ha A1) – mač, kelt, dijadema, torkvensi i fibule.

Bezdanjača – Pećina u Lici, desetak kilometara istočno od Prozora, u kojoj su 1964. god.
otkriveni prapovijesni grobovi, koje je naredne godine istraživala R.Dreksler-Bižić. Pokojnici
su polagali pored zidova pećinskih kanala, u prirodnim udubljenjima i ostavljani nepokrieni.
Bilo je pojedinačnih, dvojnih i grupnih grobova, a ukupno je sahranjeno oko 200 individua.
Na osnovu grobnih priloga, prije svega keramike, grobovi su datirani u razvijeno i kasno
brončano doba ( Br C – Ha A1, između 1400 i 1200).

Brnjička grupa – kulturna grupa kasnog brončanog doba, rasprostranjena u južnoj Srbiji,
Sandžaku i na Kosovu. Glavna nalazišta su nekrople U Donjoj Brnjici i Graštici kod Prištine,
Donjoj Toponici i Gornjoj Stražavi kod Prokuplja, Dojevićima i Glogovniku na Pešetru. Ovoj
grupi pripada i nekropola na lokalitetu Klučka – Hipodrom u Skoplju. O naseljima nema
mnogo podataka; u Gornjoj Stražavi utvrđeno je postojanje poluzeminica. Pokojnici su
spaljivani, a njihovi ostaci polagani u urne i pokrivani zdjelom. Grobovi mogu biti
pojedinačni ili grupni. Urne su zaštićene kamenom pločom i smještene u toloidne konstrukcije
od pravilno poređenih oblutaka i kamenih ploča. Na pojedinim nekropolama urne su ograđene
kamenim vijencem. Glavni keramički oblici su bikonične urne sa raširenim obodom i dvije ili
četiri vertikalne drške, katkad ukrašene koničnim dodacima, i duboke profilirane zdjele sa
horizontalnim ili visokim vertikalnim drškama, također sa koničnim ukrasima. Posude nisu
ornamentirane. Od metalnih predmeta, u grobovima su nalažene brončane ukrasne igle sa
šiljastim kupastim vrhovima, igle sa uvijenom glavom od žice ili lima, igle sa naočarastom
glavom, dugmad i strelice od lima. Brnjička grupaje datirana u kasno brončano doba i početak
željeznog doba.
Čaka – selo u Slovačkoj u kome je 1950./1951. god. istražen veliki tumul (prečnik 52 m,
visina 5 m) sa centralnim grobom, koji je ranije opljačkan. U perifernom dijelu tumula
otkrivena je velika jama (grob II), u kojoj je sahranjen plemenski poglavica sa raznovrsnim
brončanim predmetima, keramičim posudama i brončanim pancirom. Na osnovu priloga iz
ovog groba definirana je Čaka kultura, koja označava početak kasnog brončanog doba u JZ
Slovačkoj i sjevernoj Mađarskoj. Za ovu kulturu karakteristične su bikonične urne lijevkastog
vrata, jedouhi lončići i zdjele s drškama ukrašenim širokim horizontalnim ili ukošenim
kanelurama.

Čatalka grupa – kultrna grupa koja obilježava kraj brončanog i početak željeznog doba na
teritoriju JI Bugarske. Definirana je na osnovu keramičkih posuda otkrivenih na eponimnom
lokalitetu, nedaleko od Satre Zagore: manjih šolja, katkad ukošeno zasječenog oboda,
ukrašenih urezanim motivima (cik – cak trake, trouglovi, paralelne linije, rombovi, kružići) ili
kanelurama. Kratkotrajan razvoj ove grupe, koja se genetski nadovezuje na loklanu kulturu
kasnog brončanog doba Čerkovna grupe, vezuje se za 11. stoljeće.

Čerkovna grupa – kulturna grupa kasnog brončanog doba, definirana 1970. god. na osnovu
keramičkih posuda, vjerovatno zavjetnih darova, nađenih u bunarima, u Plovdivu i Čerkovni
(Bugarska) i na nekropoli kod Zimniče (Rumunjska). Rasprostranjena je u središnjem i
sjevernim oblastima Bigarske, kao i u južnoj Munteniji, a datirana je između 1250. i 
1050. god. O naseljma ove grupe ništa se određeno ne zna. Na nekropoli u Zimniči pokojnici
su sahranjeni u zgrčenom položaju, a pokraj njih je stavljen samo po jedan keramički lončić.
U dva tumula kod Pazardžika otkriveni su, međutim grobovi spaljenih pokojnika sa
konstrukcijom od makena. Karakteristični oblici keramike su lonci sa koničnim ili
cilindričnim vratom i profiliranim obodom, trbušasti ili profilirani lončići sa zakošenim
otvorom i jednom vertikalonom drškom, dvouhi lončići sa kratkim koničnim vratom, amfore i
duboke zdjele na profiliranoj stopi. Površine posuda su sive boje i bez ukrasa, a samo su
dvouhi lončići katkad na trbuhu ukrašeni urezanim krugovima i rombovima.

Dalj – prapovijesna nekropola u istočnoj Slavoniji, na kojoj je sahranjivanje obavljano od

kasnog brončanog doba (HaB) do latena (10. do početka 4.st.). Otkrivena ja krajem XIX.
Stoljeća kada je znatan broj grobova uništen poljoprivrednim radovima. Podaci o grobnim
cjelinama sa iskopavanja obavljenih između 1909. i 1911. god. nisu sačuvani, pa su mnoge
keramičke posude (amfore, zdjele, pehari) i metalni predmeti (igle, fibule, narukvice) datirani
su na osnovu tipoloških karakteristika. Osim grobova sa ostacima spaljenih pokojnika,
nekropola je sadržavala i grobove sa inhumiranim pokojnicima, datirane u HaB2 – HaC, u
kojima su kao grobni prilozi nađeni tzv. Trakokimerski brončani dijelovi konjske opreme
(psalije, žvale, kružasta dugmad). Nekropola propada kulturi polja sa žarama.

Daljska grupa –

Donja Brnjica -
Kultura grobnih humki – ime za više kulturnih grupa koje su u srednjoj Europi tokom
srednje bronce bile rasprostranjene od Rajne do Karpata. Iako se ove grupe međusobno
razlikuju, zajedničko im je podizanje humki nad grobovima, kao i istovjetnost pojedinih
brončanih predmeta. Kultura grobnih humki širila se od zapada ka istoku, zahvačajući i
periferne dijelove naše zemlje, prije svega sjevernu Bačku. Neki oblici karakteristični za ovu
kulturu pojavljuju se u Banatu, Srijemu i zapadnoj Srbiji. Glavna nalazišta kulture grobnih
humki u našoj zemlji su nekropole u Velebitu kod Sente i Hajdukovu kod Subotice, grob iz
Donje Saponje kod Sombora i ostava iz Vajske. O naseljima senezna mnogo. Na nekropolama
su zastupljena oba rituala: polaganje pokojnika u zemlju i spaljivanje. Podizanje humke nad
grobovima u severnoj Bačkoj nije konstantovano, što nije rijedak slučaj u perifernim
oblastima ove kulture. Karakteristični keramički oblici su trbušaste niske urne sa kratkim
vratom i raširenim obodom. Na naglašenom trbuhu su modelirane male horizontalno bušene
drške i bradavice. Izrađivali su i trbušaste sudove sa dvije male drške na ramenu, sa niskom i
visokom koničnom nogom, i pehari na nozi sa dvije drške. U upotrebi su brončani mačevi sa
kratkim jezičkom, bodeži sa punolivenom drškom, bojne sikire, spiralno uvijene narukvice,
dugačke igle sa pečatastom glavom i naočarasti i srcoliki privesci.

Kopirati od strane 538 do 551.

Ljubljansko Barje – zajednički naziv za sojeničarska naselja različite kulturne i kronološke

pripadnosti. Nalaze se između Ljubljane i Vrhnike, u kotlini sa dubokim močvarama nasatlim
nakon povlačenja nekadašnjog jezera. Između 1875. i 1877. god. K. Dežman u blizini sela
Studenac (danas Ig) ustanovio je postojanje pet naselja, a tri od njih (na Kepjama, pored
Partovskog kanala, na Partima) delimično istraživao. Na osnovu skromnih Dežmanovih
podataka nije bilo mogućno utvrditi točan položaj istraženih naselja, sa kog lokaliteta potiče
arheološki materijal, kao ni da li su se sojenice nalazile u vodi, an obali nekadašnjog jezera ili
na močvarnom zemljištu. Za Dežmanove nalaze Mengin predložio je 1931. god. naziv kultura
Ljubljanskog barja, odnosno ljublanska kultura, dok je P. Korošec 1959. god., na osnovu
tipoloških odlika keramičkih posuda, izdvojila dvije faze – Ig I ( prva faza slavonske, odnosno
vučedolske kulture) i Ig II (početak brončanog doba, odnosno mlađa faza Vučedola). Po S.
Dimitrijeviću faza Ig I je jedan od regionalnih tipova (slovenski) pozne faze vučedolske
kulture, a faza Ig II, pripadaljubljanskoj kulturi. Sistematska istraživanja Ljubljanskog Barja
nastavljena su poslije WW II, Utvrđeno je da najstarije naselje na ovom području ( Resnikov
prekop) pripada najmlađoj fazi Lenđelske k., a veći broj naselja sadrži materijal lasinjske
( Resnikov prekop, Maharski prekop, Blatna Brezovica, Veliko Mostišče, Notranje Gorice),
vučedolske (Parte, Notranje Gorice, Kamnik) i ljubljanske k. ( Preserje).

Mokrin – selo nedaleko od Kikinde, cijoj se istocnoj periferiji nalazi velika nekropola iz ranog
broncanog doba, koju je izmedju 1985. i 1969. god. istražio M. Girić. Otkriveno je 312
grobova. U pravokutnim ili elipsoidnim rakama, orijentiranim u pravcu sjever – jug, pokojnici
su polagani u zgrčenom položaju, i to muškarci na livoj, a žene na desnom boku, licem
okrenuti ka istoku. Sahrane su obavljane pojedinačno u nekoliko slučajeva u grobu je nađeno
dva ili tri skeleta. Pet grobova sadržalo je ostatke spaljenih pokojnika u keramičkim urnama,
dok su četiri groba objašnjena kao kenotafi. Grobovi su svrstani u redove, pravca S – SZ i J –
JI. Pokojnici su sahranjeni s nakitom, a uz njih su, kao prilozi, redovno stavljane keramičke
posude, mahom dvouhi krčazi i bikonične zdjele, kao i razne vrste oružja od kamena, bakra i
bronce, tipični za kulturu ranog brončanog doba Banata. Antropološki ostaci ukazuju na
nekoliko tipova, među kojima preovlađuje nordijski tip. Na većem broju lobanja vidljivi su
tragovi trepanacije.

Monteoru kultura – kultura brončanog doba u sjevernoj Munteniji i jugozapadnoj Moldaviji.

U njenom ravoju uočavaju se tri faze. Tokom prve dvije faze kultura je u punom procvatu.
Naselja, podizana na uzvišicama, sastojala su se od koliba u kojima je otkrivena velika
količina keramičkih posuda. U blizini naselja nalazile su se prostrane nekropole. Pokojnici su
sahranjivani u zgrčenom položaju, katkad grupno, u kamenim konstrukcijama, a kraj njih su
stavljeni raznovrsni prilozi. Tokom treće faze građene su kuće sa kamenim temeljima od
kamena, naselja zahvaćaju manje površine, a oko njih se prokopavaju zaštitni rovovi.
Grobovi iz ove faze sadrže skromne priloge. Na pojedinim nekropolama javljaju se i grobovi
spaljenih pokojnika, mahom djece. Keramička proizvodnja bila je razvijena tokom svih faza;
izrađivane su posude lijevkastog vrata i zašiljenog dna, askosi, krčazi, kao i dvouhi i jednouhi
pehari. Posude su ukrašavane urezanim girlandama, koncentričnim krugovima, cik- cak
linijama ili plićim i dubljim kanelurama. Od glačanog kamena su pravljene sekire i
buzdovani, od sileksa – vrhovi za strele i noževi, od bronce – sekire sa otvorom za držalje, a
od zlata, jantara i fajansa – nakit (sljepoočničarke, perle). Monteoru kultura razvijala se od
kraja ranog do početka kasnog brončanog doba.

Moriška kultura – kultura brončanog doba u sjevernom Banatu, sa centrima u donjem toku
Moriša, definirana prvenstveno na osnovu arheoloških nalaza sa nekoliko velikih nekropola
( Mokrin, Ostojićevo, Pitvaroš, Sereg). Ranije je nazivana perijamoška ili mokrinska kultura.
Naselja su podizana uz rečne tokove, na lesnim gredama, a dugotrajni život u njima učinio je
da imaju izgled tela, tj. da se formira kulturni sloj sa većim brojem stambenih horizonata.
Kuće od pletera i lepa, pravougaonih osnova, građene su jedna uz drugu, a između njih su
ostavljeni uski prolazi. Otkrivene su i veće elipsoidne jame, možda ostaci poluukopanih
koliba. Istraženo je desetak nekropola sa ravnim grobovima, u kojima su nađeni skeleti u
zgrčenom položaju, često s bogatim prilozima. Na nekropolama iz rane faze sporadično su
nalaženi grobovi spaljenih pokojnika, a na nekropolima iz kasne faze dokumentirani su
pokopi djece u velikim keramičkim posudama. U svim fazama izrađivane su posude od
prečišćene i dobro pečene gline, u tonovima od sive i crne do crvene boje. Najčešći oblici su
jednouhi i dvouhi krčazi zaobljenog dna i visokog izvijenog vrata, bikonične zdijele
razgrnutog oboda s jednom drškom ili većim brojem kratkih vertikalnih drški i male
bikonične amfore s koničnim poklopcem. Dekoracija je skromna i svodi se na plastična rebra i
paralelne horizontalne ili vertikalne ureze. U naseljima i grobovima nalaženi su sekire sa
otvorom za držalje, bakrene sekire i trougaoni bodeži, kao i bakarna dlijeta i šila. Nakit je
izrađivan od bakra i bronce: dijademe, masivni torkvensi, kiparske igle, naočarasti privjesci i
kalotasta dugmad. Bio je omiljan i zlatni nakit: sljepoočničarke, naušnice, vitičarke i velike
elipsoidne ploče ukrašene punktiranjem, za koje se pretpostavlja da su svešteničke ili
vladarske oznake.
Moriška kultura formirana je u drugoj fazi ranog brončanog doba, u punom procvatu je bila
početkom srednjeg brončanog doba, a konačno se ugasila krajem tog razdoblja. U njenom
razvoju, od oko 1850. do 1450. god., uočavaju se tri faze, od kojih je prva, nazvana
Pitvaroš, okarakterizirana inhumiranjem i spaljivanjem pokojnika. Za drugu fazu
karakteristično je obilje bakarnih i brončanih predmeta, a za treću – opće osiromašenje kulture
i pojava keramičkih posuda sa mjesečasto oblikovanim drškama ( ansa lunata), kakve su
otkrivene na nekropolama Desk A, Ostojićevo i Sereg.
Nađrev kultura – kultura ranog brončanog doba koja se razvijala na području između
srednjeg Potisja i Dunava. Nazvana je po naselju koje je u Nađrevu kod Solnoka 1926. i 1928.
god. istražio F. Tompa. Naselja, podignuta na obalama Tise i Dunava, imaju izgled tela i
zahvaćaju površinu između 0.5 i 4.5 ha ( Toszeg). Kuće, pravougaonih osnova, građene su od
pletera i lijepa, a sastoje se od dvije prostorije u kojima se nalaze banci i ognjišta. Podizana su
i kratkotrajna naselja s poluukopanim kolibama i jamama, koja su vjerojatno bila sezonskog
karaktera. U blizini naselja nalazile su se nekropole. Pokojnici su spaljivani, a njihovi ostaci
su polagani neposredno u grobne jame ili u keramičke urne. Sporadično se javljaju i grobovi
sa skeletima u zgrčenom položaju. Na nekropolama iz kasnijih faza otkrivene su najčešće
urne, i to uglavnom ukopane u redove. U naseljima i na nekropolama nađena je velika
količina keramičkih posuda, pretežno dobre fakture, uglačanih površina i tamnih boja.
Omiljeni oblici su jednouhi krčazi, šolje, zdijele, lonci i amfore. Posude su mahom
ukrašavane urezanim cik – cak linijama, češljastim motivima ili plastičnim rebrima. Na
posudama iz mlađe etape prikazane su katkad stilizirane figure i simbolički znaci, raspoređeni
u frizove ili metope. Osim keramike, u naseljima i grobovima nalaženi su nakit ( privjesci i
igle od kosti, perle od fajansa, kosti, školjki i životinjskih zuba), oruđe od kamena, kosti i
roga ( ugalčane sekire i čekići), kao i izuzetno mali broj bakarnih predmeta. ( trougaoni
bodeži, igle).
Nađrev kultura nastala je na području Mako kulture pod utjecajem kulture zvonolikih pehara.
U punom procvatu bila je između 1800. - 1700. godine.

Noua kultura – kultura kasnog brončanog doba u Moldaviji, sjevernoj Munteniji i

Transilvaniji. Okarakterizirana je naseljima u kojima je, osim keramičkih posuda, otkrivena
velika količina kostiju domačih životinja. Njeni nosioci bili su vjerovatno polunomadi, možda
pridošlice iz istočnih stepskih područja. Pokojnike su sahranjivali u rakama, a samo izuzetno i
spaljivali. Keramička proizvodnja svodila se na izradu velikih lonaca s plastičnim rebrom
ispod oboda ili nizom perforiranih rupica i dvouhih lončića čije se vertikalne drške često
završavaju dugmetastim ukrasima. Koštana industrija je bila veoma razvijena; osima vrhova
strila, izrađivani su neka vrsta srpova od životinjskih vilica i nazubljeni predmeti od goveđe,
svinjske ili konjske lopatice. Periodizacija Noua kulture na dvije ili tri faze nije uvjerljiva, ali
je izvjesno da se razvijala od sredine 14. stoljeća do kraja 12. stoljeća.

Njirseg kultura – kultura ranog brončanog doba u SI mađarskoj, koju je 1981. god. definirao
N. Kalic. Naselja su podizana na niskim brežuljcima, a sastoje se uglavnom od koliba ili kuća
pravougaonih osnova, građenih od pletera i blata. Pokojnici su spaljivani, a njihovi ostaci su
sahranjivani u velikim keramičkim loncima. Glavno obilježje ovoj kulturi daju keramički
proizvodi: posude od odbro pročišćene gline, pečene u tonovima crne i sive boje, rijeđe
svijetlo smeđe ili crvene, često dobro ugalačanih površina.Od oblika su najomiljeniji krčazi i
zdjele sa kratkom vertikalnom drškom, mahom ukrašeni urezanim, brazdastim ili duboreznim
geometrijskim motivima, raspoređenim u vertikalne ili horizontalne frizove, katkad
inkrustirani. Izrađivane su trapezaste sekire od uglačanog kamena i noževi od sileksa i
opsidijana. Privreda se zasnivala na stočarstvu, lovu i ribolovu. Krajem ranog brončanog
doba, Njirseg kultura ustupa mjesto Hatvan kulturi.
Otomani kultura – jedna od najizrazitijih kultura brončanog doba u panonsko – karpatskom
prostoru, rasprostranjena u gronjem Potisju, istočnoj Slavoniji i zapadnoj Transilvaniji.
Mađarski arheolozi je nazivaju Fizešabonj – Đulavaršand kultura. Naselja imaju izgled tela ili
su podizana na prirodnim uzvišicama koje su dobro branjene rovovima ili nasipima. Pokojnici
su sahranjivani pretežno u zgrčenom položaju, i to muškarci na desnom, a žene na livom
boku, ali uvijek licem okrenuti u istom smjeru, u ranoj fazi ka jugu, a kasnije ka istoku. Na
nekropolama je otkriven i manji broj grobova spaljenih pokojnika, i to sa urnom ili bez nje.
Prema keramičkim izrađevinama (zdijele i lončići sa niskim vertikalnim drškama, sa rožastim
ukrasima i širokim kanelurama, često i spiralnom dekoracijom), Otomani kultura je
podjeljena na tri faze, od kojih se prva vezuje za rano, druga za srednje, a treća za pozno
brončano doba. Iz naselja i nekropola potiču raznovrsni predmeti od bronce i zlata, a i veći
broj ostava metalnih predmeta vezuje se za ovu kulturu. Među oružjem česte su sekire sa
otvorom za držalje i bogato ukrašeni mačevi sa punom drškom, a među nakitom – ukrasne
diskoidne pločice, tutuli, slijepoočničarke, narukvice i perle. Od kosti i roga izrađivani su
dijelovi konjske opreme, maštovito oblikovani i bogato dekorirani različitim geometrijskim
motivima.

Pečika – mesto u blizini Arada, u kome se, pokraj Moriša, nalazi elipsoidni tell koji je
sistematski istraživan od 1898. god. Kulturni sloj, debljine oko 4 m, sadrži arheološke nalaze
koji pkazuju da je ovo mesto bilo nastanjivano u više mahova počevši od mlađeg neolitika do
Bizanta. U osnovi tela nađeni su oskudni ostaci potiske kulture. Najznačajniji su nalazi iz
ranog brončanog doba, koji su zastupljeni u 16 stambenih horizonata, a na osnovu kojih je
utvrđen razvoj osobene kulture u dolini Moriša i susednih oblastima. Osim keramičkih
posuda, a naročito karakterističnih dvouhih lončića suženog vrata i loptastog trbuha,
proizvođeni su raznovrsni predmeti od kosti, jantarskih perli i kameni kalupi za izlivanje
brončanih predmeta ( sikire, bodeži, vrhovi koplja, igle). Veoma su raznovrsni nalazi iz
mlađeg željeznog doba...bla...bla...

Peskijera – mjesto na jezeru Garda, gdje je u naseljima na obali nađeno mnoštvo brončanih
predmeta, ali bez preciznijih podataka. Najznačajniji nalazi potiču sa lokaliteta Bokatura del
Minčio: fibule u obliku violinskog gudala, privjesci, brijači, srpovi, krilaste sikire, igle,
bodeži, noževi. Neki oblici su dobili naziv po nalazištu – Peskijera fibule, Peskijera bodeži.
Ovi brončani predmeti su datirani u početak kasnog brončanog doba (Br D)

Pitvaroš – selo nedaleko od Segedina, na čijoj je periferiji istražena nekropola iz ranog b.d. U
43 groba nađeni su skeleti u zgrčenom položaju, s prilozima karakterističnim za ranu fazu
moriške kulture.

Polada kultura – kultura ranog brončanog doba koja se krajem 3. tisućljeća i u prvim
stoljećima 2. tisućljeća razvijala u sjevernoj Italiji. Definirana je 1939. god. na osnovu
arheoloških nalaza sa istoimenog lokaliteta nedaleko od Verone. Okarakterizirana je
sojenicama s kulturnim slojem u kome su, zahvaljujući vodi i mulju, ostali dobro očuvani i
objekti organske materije ( drveni čamci i točkovi, lanene tkanine). Pokojnici su inhumirani, a
u jednom zaklonu pod stenom dokumentirano je sekundarno ukapanje. Privređivanje se
zasnivalo na zemljoradnji, sakupljanju plodova i lovu. Keramičke posude su mahom grube
fakture i jednostavnih oblika ( cilindrični i kruškoliki lončići s jednom ili dvije drške ispod
oboda, duboki lonci), a ukrašavane su katkad urezanim ili punktiranim geometrijskim
motivima. Izrađivane su sileksne strelice sa trnom ili bez trna za usađivanje, uglačane kamene
sikire, kao i raznovrsne alatke od roga i kosti. Korišćeni su i kratki brončani bodeži i sikire s
povijenim bočnim stranama.