STRATEGIJA I AKCIONI PLAN ZA UNAPRIJEENJE KVALITETA FINANSIJSKOG IZVJETAVANJA U CRNOJ GORI

Sadraj
1. UVOD .6 1.1. Potreba za unaprijeenjem finansijskog izvjetavanja......................................7 2. ANALIZA SITUACIJE .9 2.1. Finansijski sektor u Crnoj Gori.......................................................................10 2.2. Opta pravna osnova za finansijsko izvjetavanje i reviziju............................11 2.3. Zahtjevi za raunovodstveno i revizorsko izvjetavanje..................................12 2.3.1 Polazne take..........................................................................................14 2.3.2 Acquis communautaire............................................................................14 2.3.3. Meunarodni standardi i njihova primjena na mala i srednja preduzea...................................................................................................................15 2.3.3.1. Primjena standarda u Crnoj Gori.................................................16 2.4. Korisnici izvjetaja..........................................................................................17 2.5. Dobra meunarodna iskustva.........................................................................18 2.6. Osnovne raunovodstvene i revizorske Direktive...........................................18 2.7. Objavljivanje i kontrola ispravnosti dostavljanja finansijskih izvjetaja..........19 2.8. Podrka obrazovanju i razvoju raunovodstvene i revisorske profesije........20 2.9. Izvjetavanje malih i srednjih preduzea........................................................21 2.10. Finansijsko izvjetavanje finansijskog sektora..............................................22 2.10.1. Finansijsko izvjetavanje banaka .......................................................22 2.10.2. Finansijsko izvjetavanje kotiranih kompanija......................................23 2.10.3. Finansijsko izvjetavanje osiguravajuih drutava.............................23 3. DEFINISANJE CILJEVA I RAZVOJ STRATEGIJA.......25 3.1 Definisanje ciljeva.25 3.2 Razvoj strategija.......26 3.2.1. Dogradnja odgovarajueg normativno - institucionalnog okvira............26 3.2.2. Razvoj mehanizama nadzora................................................................31 3.2.3. Trina disciplina...................................................................................31 3.3 Stakeholder-i.32 4. DEFINISANJE PLANA....42 4.1 Akcioni plan i vremenski okvir za razvoj i implementaciju plana.....43 4.2 Kreiranje komunikacionog plana..45 5. IMPLEMENTACIJA PLANA....48 5.1 Pillar 1: Normativno institucionalni okvir ..48

5.1.1. Upodobljavanje okvira za finansijsko izvjetavanje (Ni)...48 5.1.2. Upodobljavanje okvira za obavljanje revizije (NI) 50 5.1.3. Podrka procesu prevoenja IFRS i ISA (NI)...53 5.1.4. Podrka razvoju kapaciteta Nacionalnog savjeta (Ni)..55 5.1.5. Institucionalno jaanje i podrka ISRCG (NI).....57 5.2. Pillar II: Mehanizmi kontrole....60 5.2.1. Drugostepena kontrola- inspekcijski nadzor ....60 5.2.2. Razvoj koncepta interne revizije..62 5.2.3. Uspostavljanje tijela za nadgledanje revizora (MK)......65 5.2.4. Nadzor kroz finansijski sektor..67 5.3. Pillar 3: Trina disciplina.70 5.3.1. Javna kampanja..70 5.3.2. Centralizovana baza finansijskih uzvjetaja...72 5.3.3. Objelodanjivanje informacija uz finansijske izvjetaje za finansijski sektor...74

OSNOVNE SKRAENICE I AKRONIMI A&A BDP CPE, CPD CRPS EDCOM EEA EU FDI FSAP ISRCG IAASB IAESB IASB
IASC

Raunovodstvo i revizija Bruto domai proizvod Continuous Professional Education, profesionalna edukacija, razvoj Centralni registar Privrednog suda Education Committee of IFAC Obrazovni Odbor IFAC-a (sada IAESB) European Economic Area Evropska ekonomska oblast Evropska unija Foreign Direct Investment Strane direktne investicije Financial Sector Assessment Program Program procjene finansijskog sektora Institut sertifikovanih raunovoa Crne Gore International Auditing and Assurance Standards Board Odbor za meunarodne standarde revizije i osiguranja International Accounting Education Standards Board Odbor za meunarodne standarde raunovodstvene edukacije (bivi EDCOM) International Accounting Standards Board Odbor za meunarodne raunovodstvene standarde International Accounting Standards Comittee Komitet za meunarodne raunovodstvene standarde International Accounting Standards Committee Foundation Fondacija Komiteta za meunarodne raunovodstvene standarde International Education Standard Meunarodni standard edukacije International Federation of Accountants Meunarodna federacija raunovoa International Financial Reporting Interpretations Committee Komitet za interpretacije meunarodnog finansijskog izvjetavanja International Public Sector Accounting Standards Meunarodni raunovodstveni standardi javnog sektora Komisija za hartije od vrijednosti Meunarodni monetarni fond Meunarodni raunovodstveni standardi Meunarodni standardi finansijskog izvjetavanja Meunarodni standardi revizije Meunarodni raunovodstveni standard National Standards on Auditing Nacionalni standardi revizije Nacionalni savjet za raunovodstvo i reviziju Public Interest Entity subjekti od javnog interesa Publicly-Owned Enterprise Preduzee u javnom vlasnitvu Road to Europe Program of Accounting Reform and Institutional Strengthening Reports on the Observance and Standards of Codes Izvjetaj o potovanju standarda i propisa Standard & Poors South East Europe Partnership for Accountancy Development Partnerstvo Jugoistone Evrope za razvoj raunovodstva Mala i srednja preduzea Statement of Membership Obligation Izjava o obavezama lanstva Development Kontinuirana

IASCF IES IFAC IFRIC IPSAS KHOV MMF MRS MSFI MSR MRS NSA NSC PIE POE REPARIS ROSC S&P SEEPAD SME SMO

SOE SAA SSS UN UNCTAD UNSCR

Socially-Owned Enterprise Preduzee u drutvenom vlasnitvu Stabilization and Association Agreement Sporazum o stabilizaciji i pridruivanju Strategija za smanjenje siromatva (Power reduction Strategy) Ujedinjene nacije United Nations Conference on Trade and Development Konferencija Ujedinjenih nacija o trgovini i razvoju United Nations Security Council Resolution Rezolucija Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija

1 Uvod Pouzdan finansijski sistem izvjetavanja je kamen temeljac dobrog funkcionisanja trine ekonomije i osnova snanog finansijskog sistema. U cilju stvaranja kvalitetnog institucionalnog okvira za nastavak rasta i razvoja crnogorske ekonomije i finansijskog sistema, Vlada Crne Gore je prepoznala potrebu izrade Strategije i Akcionog plana za unaprijeenje kvaliteta finansijskog izvjetavanja. Tokom 2006. godine tim Svjetske banke je boravio u Crnoj Gori, nakon ega je pripremio Izvjetaj o potovanju standarda i propisa (ROSC) koji se odnose na raunovodstvo i reviziju (A&A) u Crnoj Gori. ROSC-om su formulisane meusobno povezane i konzistentne preporuke sa ciljem da se pobolja okruenje finansijskog izvjetavanja u Crnoj Gori. Ove preporuke su dogovorene i prihvaene izmeu Svjetske banke, Ministarstva finansija i ostalih stejkholdera u Crnoj Gori. Pratei A&A ROSC izvjetaj, Ministarstvo finansija Crne Gore osnovalo je Nacionalni Savjet za raunovodstvo i reviziju (NSC)1, iji je zadatak 2, izmeu ostalog, izrada Strategije i akcionog plana za unaprijeenje kvaliteta finansijskog izvjetavanja u Crnoj Gori, koji e se baviti preporukama politike navedenim u A&A ROSC izvjetaju. Osnovu za pisanje Strategije i akcionog plana za unaprijeenje kvaliteta finansijskog izvjetavanja u Crnoj Gori, pored ROSC izvjetaja, predstavljali su i slini dokumenti zemalja iz regiona (Republike Makedonije, BIH, ...), koji manje vie polaze od istih naslijeenih ekonomskih sistema i potrebe za ubrzanim razvojem. Istovremeno su konsultovani referentni udbenici i najnovije studije koje se bave razvojem raunovodstvene i revizorske prakse. Strategija i Akcioni plan za unaprijeenje kvaliteta finansijskog izvjetavanja predstavlja jasan i sistematian program mjera za poboljavanje zakonskog okvira, institucija i raunovodstvene profesije, posebno u dijelu koji se odnosi na raunovodstvo, reviziju i poslovnu kulturu, a sve u cilju dostizanja visokog kvaliteta finansijskog izvjetavanja. Strategija i Akcioni plan imaju za cilj da prepoznaju i formuliu korake i instrumente koji e voditi usklaivanju regulatornog okvira finansijskog izvjetavanja sa acquis-jem, ukljuujui pripremu konsolidovanih finansijskih iskaza, propisa revizorskih firmi i elektronsko objavljivanje finansijskih iskaza, definie proporcionalne zahtjeve za finansijskim izvjetavanjem malih i srednjih preduzea, kao i da pobolja objavljivanje finansijskih iskaza. Implementacija Strategije i Akcionog plana rezultirae i poveanjem povjerenja svih zainteresovanih subjekata u finansijske izvjetaje privrednih drutava u Crnoj Gori. Takoe, Strategija i Akcioni plan treba da poslue i kao instrument za usaglaavanje budue tehnike pomoi sa razvojnim partnerima, kao to su Svjetska banka i druge institucije.
1 NSC ine multidisciplinarna grupa javnog sektora sastavljena od predstavnika Ministarstva finansija, Privrednog suda, Centralne banke Crne Gore, Komisije za hartije od vrijednosti i Agencije za nadzor osiguranja. 2 Zadatak NSC-a su podrka pripremi Strategije i akcionog plana radi harmonizacije zahtjeva acquis communautaire koji se odnose na raunovodstvo i reviziju, kao i pruanje savjeta licima koja kreiraju politiku, regulatorima i ostalim stejkholderima; stvaranje ambijenta za unaprijeenje raunovodstvene i revizorske regulative i prakse u Crnoj Gori, a sve u cilju unaprijeenja kvaliteta finansijskog izvjetavanja.

U izradi Strategije i Akcionog plana za poboljavanje kvaliteta finansijskog izvjetavanja ukljuene su sljedee institucije: Ministarstvo finansija, Ministarstvo za ekonomski razvoj, Centralna banka Crne Gore, Komisija za hartije od vrijednosti, Agencija za nadzor osiguranja, MONSTAT, Privredni sud Podgorica, Institut sertifikovanih raunovoa Crne Gore i Institut raunovoa i revizora Crne Gore. 1.1. Potreba za unaprjeenjem finansijskog izvjetavanja

Cilj finansijskog izvjetavanja je pruanje relevantnih informacija o finansijskom poloaju, uspjenosti, posebno tokovima gotovine koje stvara privredno drutvo, a koje e razuenoj strukturi razliitih korisnika biti od koristi prilikom usaglaavanja ekonomskih odluka. Da bi se cilj ostvario, neophodno je da preduzee u finansijskim izvetajima prikae informacije o: - imovini; - obavezama; - sopstvenom kapitalu; - prihodima i rashodima, ukljuujui dobitke i gubitke; - tokovima gotovine. Osnovni smisao finansijskih izvetaja je da se u njima prezentuje ekonomska sutina transakcija i dogaaja na nain kako su se oni stvarno odigrali, ali i da se prikau posljedice tako nastalih dogaaja koji su u raunovodstvenom pogledu obuhvaeni. Meutim, finansijski izvjetaji ne pruaju sve informacije koje bi korisnicima mogle biti nune pri donoenju nekih ekonomskih odluka, budui da daju sliku o finansijskim uincima prolih dogaaja i ne pruaju nefinansijske informacije. U pokuaju sutinskog odreenja koncepta kvaliteta finansijskih izvjetaja, mora se poi od koncepta kvaliteta uopte, ali i od sintetizovanih kvalitativnih karakteristika finansijskih izvjetaja datih u Okviru za njihovu pripremu i prezentaciju od strane Odbora IASC. One omoguavaju korisnicima da prepoznaju karakteristike kvaliteta i ogranienja finansijskih izvjetaja, ali i da utiu na njih. Koncept kvaliteta finansijskih izvetaja takoe polazi od multidimenzionalnosti njihovih karakteristika i korisnika. Najznaajnije dimenzije kvaliteta finansijskih izvetaja svakako proizilaze iz materijalnosti, kao praga kvaliteta zasnovanog na neizostavnosti finansijskih izvetaja sa razliitim informacionim sadrajima, za potrebe njihovih korisnika. Potreba za unaprijeenjem finansijskog izvjetavanja je opti trend prepoznat i u najrazvijenijim trinim ekonomijama i finansijskim sistemima. Ovo je uslovljeno finansijskim krizama i korporativnim skandalima koji su bili prisutni u kasnim 90-im na tritima u razvoju i u industrijalizovanim zemljama u proteklih nekoliko godina. 3
3 Krize finansijskog sistema u Jugoistonoj Aziji proistekle iz prakse slabog finansijskog izvjetavanja imale su znaajne makro-ekonomske posljedice na zemlje kao to su Tajland (pad od 10% u BDP u 1998), Juna Koreja (pad od 7% u BDP u 1998) i Indonezija (pad od 13% u BDP u 1998). Znaajno je da su ove krize imale nesrazmjerno negativne efekte na siromane stvarajui preokret u upisu u kolama, ozbiljne zdravstvene implikacije, i sl. Enron je pokrenuo steajni postupak 2001. godine

Dobro finansijsko izvjetavanje pomae izbjegavanju kriza i korporativnih skandala i ima pozitivan uticaj na ukupna ekonomska kretanja. Unaprijeeno finansijsko izvjetavanje bi moglo pomoi u: aktiviranju domae tednje i privlaenju vie stranih direktnih i portfolio investicija; olakavanju dostupnosti kreditima manjim preduzeima; omoguavanju investitorima u vea preduzea da bolje procjenjuju perspektive preduzea i da donose investicione odluke i glasaju na osnovu dobre informisanosti. Pored toga, ispravno finansijskog izvjetavanje bi: povealo sigurnost u funkcionisanje finansijskih trita; ojaalo korporativno upravljanje omoguivanjem akcionarima i javnosti da nadgledaju rad uprave; potpomoglo transparentan i korektan process privatizacije kompanija u dravnom vlasnitvu. Neophodnost kvalitetnog finansijskog izvetavanja vremenom sve vie dobija na znaaju. Poveava se broj finansijskih izvjetaja, broj korisnika i institucija za kontrolu kvaliteta finansijskih izvjetaja. Otuda potreba za uspostavljanjem koncepta kvaliteta i kontrole kvaliteta. Savremeni koncept kontrole kvaliteta podrazumijeva uvoenje standarda kvaliteta finansijskog izvetavanja, zasnovanih na principima upravljanja ukupnim kvalitetom. Realizacija kvalitetnog finansijskog izvetavanja, kao i upravljanje ukupnim kvalitetom samog izvjetavanja podrazumijevaju sagledavanje i ocjenu ukupnosti obrazovanja raunovodstvene profesije. U tom smislu, ukupnost koncepta kvaliteta, upravljanje kontrolom kvaliteta finansijskog izvetavanja, podizanje obrazovnog nivoa raunovodstvene profesije uvaavanjem meunarodne profesionalne raunovodstvene regulative iz ove oblasti, kao i njihov meusobni uticaj, predmet su detaljnije panje Strategije i akcionog plana za unaprijeenje kvaliteta finansijskog izvjetavanja u Crnoj Gori. Poboljanje kvaliteta finansijskog izvjetavanja prua se i izvan specifie oblasti raunovodstva i revizije. Strategija i Akcioni plan odnose se na bolje finansijsko izvjetavanje, ostvarivanje ekonomskog rasta i evropske integracije kroz usvajanje i ispunjenje relevantnih djelova acquis communautaire, kao i usvajanje najbolje meunarodne prakse i standarda.

rezultirajui gubitkom u iznosu od 67 milijardi amerikih dolara, u trinoj kapitalizaciji. Kao posljedica, hiljade zaposlenih irom svijeta izgubilo je posao i hiljade zaposlenih i penzionisanih izgubili su znaajan udio penzione nadoknade. Takoe, Parmalat je prijavio obaveze niim nego to zaista jesu za oko 14 milijardi amerikih dolara. Kao posljedica, 36 hiljada poslova u 65 zemalja stavljeni su na kocku i 5 hiljada poljoprivrednika jo uvijek nijesu dobili 150 miliona amerikih dolara (30 hiljada amerikih dolara po poljoprivredniku).

II ANALIZA SITUACIJE 4 Poslije sticanja nezavisnosti u junu 2006. godine Crna Gora je ostvarila velike korake naprijed kako na politikom tako i ekonomskom podruju. Poslije intenzivnog politikog procesa u oktobru 2007. godine usvojen je novi Ustav, a u tom istom mjesecu potpisan je i Sporazum o stabilizaciji i pridruivanju sa EU koji predstavlja znaajan formalni korak na putu ukljuivanja zemlje u EU. Istovremeno, redovni izvetaj Evropske komisije o napretku zemalja kandidata s poetka novembra ove godine govori o znaajnom napretku kojeg je Crna Gora napravila u poslednjoj godini u cilju ispunjavanja kopenhakih kriterijuma. U tom izvetaju su jasno identifikovani i brojni izazovi na koje e biti potrebno odgovoriti u narednom periodu. Izazovi se odnose na jaanje demokratskih institucija, ukljuujui nastavak reforme sudskog sistema i primjenu mjera za prevenciju i suzbijanje korupcije, kao i sveobuhvatne reforme u pravcu harmonizacije politika i zakonskih propisa; te jaanje ogranienih administrativnih kapaciteta za implementaciju zakonskog i regulatornog okvira. Nedavno ostvareni rezultati na politikom polju oslanjaju se na dobru reputaciju zemlje u pogledu procesa tranzicije u toku poslednje dekade. U tom periodu Crna Gora je sa uspjehom poloila temelje za trinu ekonomiju, ojaala demokratske institucije uz postepeni razvoj kapaciteta u javnoj upravi koji e se baviti politikom i ekonomskom transformacijom. Zahvaljujui tim naporima, zemlja je obnovila makroekonomsku stabilnost iji je oslonac predstavljalo uvodjenje njemake marke krajem 1999. godine, a kasnije eura, kao jedinog platenog sredstva. Euroizacija nacionalne privrede praena stabilno voenim javnim finansijama te strukturnim promjenama u oblasti cjenovne i trgovinske liberalizacije, privatizacije te brojnih drugih reformi bili su osnov za podsticanje privrednog rasta. Posle relativno niskih stopa privrednog rasta ostvarenih u prvim godinama ove decenije, u poslednje dve godine one su se poveale na preko 7% godinje. Visok privredni rast u jednom znaajnom dijelu temelji se na izuzetno velikim prilivima stranih direktih investicija koji su izraeni u relativnim iznosima, kao uee u BDP, meu najviim u svijetu. Visok privredni rast praen je jaanjem fiskalnog poloaja zemlje. Crnogoske javne finansije u posljednje dvije godine biljee suficit u visini od preko 3% BDP, a javni dug zemlje i dalje ostaje relativno nizak. Otvaranje procesa restitucije tokom 2004. godine u narednom periodu uticae na nivo javnog duga iako nedavni amandmani na odgovarajui zakon ograniavaju tu komponentu duga na najvie 5 procentnih poena BDP posmatrane godine, ali e se istovremeno ino javni dug smanjiti usljed prijevremenih otkupa. Crna Gora je danas mala otvorena ekonomija sa BDP po glavi stanovnika od 4057,51 eura za 2007. godinu, dok je za 2006. godinu BDP po glavi stanovnika iznosio 3443 eura. To znai da je njezin BDP po stanovniku na nivou, odnosno neto vei nego u veini drugih zemalja Zapadnog Balkana, ali ipak jo uvjek znaajno ispod nivoa novih lanica EU, izuzimajui Bugarsku i Rumuniju. Zemlja je trenutno u procesu pridruivanja Svjetskoj trgovinskoj organizaciji (STO) i postala je lanica Centralnoevropskog sporazuma o slobodnoj trgovini (CEFTA) koji je, krajem 2006, proiren na zemlje Jugoistone Evrope i kojim se garantuje slobodna trgovina za oko

4 Dio poglavlja koji se odnosi na analizu situacije preuzet je iz sljedeih dokumenata: Ekonomski i fiskalni program za Crnu Goru 2007-2010, Nacionalni program za integraciju Crne Gore u EU (NPI), Bilteni Ministarstva finansija. Pojedini podaci su aurirani.

90% industrijskih proizvoda. Kao odraz injenice da je mala, ekonomija je dosta usko bazirana. Uspjesi Crne Gore ostvareni kako u dijelu stabilizacije privrede tako i u razliitim segmentima strukturnih reformi uporedo sa, nakon sticanja nezavisnosti, brzim ulanjenjem zemlje u Meunarodni monetarni fond i Svjetsku banku poetkom 2007. godine imali su pozitivan odraz i na meunarodnim finansijskim tritima. Dravni kreditni rejting Crne Gore je kod jedne od vodeih rejting agencija Standard & Poors 2007. godine je poboljan sa BB na BB+. Takoe, 21. januara 2008. godine kreditna rejting agencija Standard & Poors iz Londona, potvrdila je dugoroni (BB+) i kratkoroni (B) kreditni rejting Crnoj Gori. U isto vrijeme, potvren je AAA rejting koji se odnosi na prenos i ocjenu konvertabilnosti, tako da je cjelokupno stanje u zemlji potvreno kao stabilno. U Crnoj Gori nema institucionalnih ogranienja za djelovanje meunarodnih kreditnih agencija, a kako je navedeni kreditni rejting drave jedan od preduslova da se meunarodne rejting agencije aktivnije ukljue u trite pravnih lica u zemlji, u tom smislu treba podstaknuti njihovo djelovanje i na tritu Crne Gore. Sveobuhvatni strateki prioritet Crne Gore su evroatlanske integracije, odnosno integracije u EU. Pored jasnog politikog opredjeljenja otvorenost i znaajna povezanost crnogorske ekonomije sa ekonomijom EU i zemljama regiona ini takvo opredjeljenje i ekonomski potpuno loginim. Dugorono stabilna i konkurentna ekonomija predvidivih pravila igre je garant razvoja istinske trine privrede koja se zasniva na slobodnoj razmjeni svojinskih prava u cilju ispunjavanja jednog od kopenhakih kriterijuma pridruivanja EU. Naime, u pogledu regulisanja privrednog, finansijskog sektora i trita kapitala, Crna Gora je i prije sticanja nezavisnosti imala sopstvena zakonodavna, sudska i regulativna ovlaenja, tako da samo sticanje nezavisnosti nije imalo znaajnog uticaja na regulatorni okvir i institucionalni kapacitet koji bi se primijenio na finansijsko izvjetavanje Takoe, reforme za poboljanje fleksibilnosti poslovnog ambijenta i trita rada zapoete su u posljednjih nekoliko godina. Vlada je usvojila nove zakone: zakon o privrednim drutvima, zakon o radu, zakon o svojinsko-pravnim poslovima, steaju i sigurnim transakcijama u cilju kreiranja povoljnijeg poslovnog ambijenta. Institucionalni okvir za kontrolu banaka je takoe ojaan u proteklih nekoliko godina uvoenjem novih propisa o licenciranju banaka, minimalnim kapitalnim zahtjevima, klasifikaciji i obezbjeenju aktive i velikoj izloenosti. Crna Gora je napravila znaajan napredak i po pitanju makroekonomskih i strukturalnih reformi. Sa implementacijom reforme valutne i fiskalne politike Crna Gora je uspjeno kotrolisala inflaciju i uspostavila makroekonomsku stabilnost. 2.1. Finansijski sektor u Crnoj Gori Razvoj svih segmenata finansijskog sektora je, uz privatnu svojinu i preduzetnitvo, osnova koncepta tranzicije u Crnoj Gori, koja se zasniva na ideji slobodnog trita uz minimalnu dravnu intervenciju. Razvoj sektora je baziran na meusobnoj

10

konkurenciji s namjerom onemoguavanja postojanja centralizacije i monopolizacije u ovoj oblasti. 5 Crnogorski finansijski sektor sastoji se od bankarskog sektora (11 banaka), trita kapitala (8 investicionih fondova, 32 berzanskih posrednika, od kojih 9 brokersko dilerskih kua i preko 300 kompanija na listiranom i slobodnom tritu), sektora osiguranja (10 osiguravajucih drutava) kao i lizing kompanija (4 lizing kue i 3 banke koje pruaju usluge lizinga). Dalje jaanje regulatornog i nadzornog okvira za finansijske institucije i trite u skladu sa EU pravom i praksom kljuni su prioriteti Crne Gore u oblasti finansijskih usluga, ukljuujui sektor bankarstva, osiguranja i trita kapitala. Finansijski sektor e detaljnije biti obraeni u narednom poglavlju. 2.2. Opta pravna osnova za finansijsko izvjetavanje i reviziju Zakonom o privrednim drutvima definisani su subjekti koje mogu obavljati privredne aktivnosti u Crnoj Gori, i to: (1) preduzetnici, (2) ortako drutvo, (3) komanditno drutvo, (4) drutvo sa ogranienom odgovornou, (5) akcionarsko drutvo i (6) djelovi stranih kompanija. Zakon definie pravila i zahtjeve uspostavljanja, rada i prestanak raznih vrsta subjekata. Za drutva sa ogranienom odgovornou i akcionarska drutva, Zakon definie prava i obaveze akcionara, obaveze i odgovornosti drutva i njegovih organa. Takoe, Zakonom o privrednim drutvima i Zakonom o raunovodstvu i reviziji definisani su osnovni zahtjevi za finansijsko izvjetavanje i reviziju pravnih lica (akcionarskih drutava, drutava sa ogranienom odgovornou i dijelova stranih kompanija), dok su dodatni zahtjevi za finansijsko izvjetavanje i reviziju subjekata u finansijskom sektoru propisani od strane regulatora. . Sljedea tabela daje prikaz opte pravne osnove za vane elemente finansijskog izvjetavanja i revizije pravnih lica:
Osnovni elementi Priprema finansijskih iskaza i primjenjeni okvir finansijskog izvjetavanja (priznavanje i mjerenje) Prezentiranje finansijskih iskaza (objelodanjivanje, formati) Pravna osnova lan 3 Zakona o raunovodstvu i reviziji (2005): sva pravna lica (ukljuujui i djelove stranih kompanija) pripremaju finansijske iskaze u skladu sa MSFI lan 3 Zakona o raunovodstvu i reviziji (2005): priprema finansijskih iskaza u skladu sa MSFI (koje je proglasio IASB za pripremu finansijskih izvjetaja u skladu sa MSFI (standardni obrasci u formi smjernica koje je izdao IAAM) Nema eksplicitno definisanih zahtjeva, ali su oni sadrani u okviru MRS/MSFI (uglavnom MRS 1). Menadment izvjetaj koji je potreban u skladu sa acquis nije ukljuen. lan 8 Zakona o raunovodstvu i reviziji (2005): finansijski iskaz mora biti potpisan od strane

Komponente finansijskih iskaza (bilans stanja, bilans uspjeha, izvjetaj o novanim tokovima, izvjetaj o promjenama na kapitalu i menadment izvjetaj) Odgovornost za pripremu finansijskih iskaza

5 Nacionalni program za integraciju Crne Gore u EU (NPI) za period od 2008-2012

11

Zakonska revizija finansijskih iskaza

Usvajanje finansijskih izvjetaja

odgovornih lica odreenih optim aktom pravnog lica i od strane menadera odjeljenja za finansije i raunovodstvo. lan 12 Zakona o raunovodstvu i reviziji (2005.): akcionarska drutva i drutva sa ogranienom odgovornou iznad odreene veliine, kao i banke i ostale finansijske institucije dune su da izvre reviziju svojih finansijskih izvjetaja u skladu sa MSR , IFAC i Etikim kodeksom; lan 47 Zakona o privrednim drutvima (2007): sva akcionarska drutva moraju izvriti reviziju svojih finansijskih izvjetaja prije generalne skuptine akcionara; lan 96 Zakona o bankama (2008): nezavisna eksterna revizija obavlja se u skladu sa smjernicama Centralne banke i MSR. lan 35 stav 2 Zakona o privrednim drutvima (2007): generalna skuptina akcionarskog drutva usvaja odluku o raspodjeli profita [i usvajanju finansijskih izvjetaja]

lan 6 Zakona o raunovodstvu i reviziji (2005): pravna lica dostavljaju finansijske izvjetaje Centralnom registru Privrednog suda najkasnije do 30. juna nakon zavretka finansijske godine, zajedno sa miljenjem revizora; lan 28 stav 7 Zakona o privrednim drutvima (2007): akcionarska drutva dostavljaju finansijske izvjetaje zajedno sa revizorskim izvjetajem lan 71 stav 3 Zakona o privrednim drutvima (2007): drutva sa ogranienom odgovornou dostavljaju finansijske izvjetaje u roku od 60 dana od zavretka kalendarske godine. * tabela je preuzeta iz ROSC izvjetaja i auriranim promjenama Zakona o privrednim drutvenima, koji je usvojen i objavljen u decembru 2007. godine.

Objavljivanje finansijskih iskaza

2.3. Zahtjevi za raunovodstveno i revizorsko izvjetavanje Sljedea tabela daje pregled zahtjeva za opte finansijsko izvjetavanje, reviziju i objavljivanje za svaku vrstu drutva:
Vrsta subjekta Okvir finansijskog izvjetavanja za pojedinane finansijske izvjetaje MSFI je neophodan. Ukoliko je godinji prihod < 500,000 MSFI se zahtjeva kao obraun po gotovinskoj realizaciji. Standardi finansijskog izvjetavanja za konsolidovane finansijske izvjetaje Kriterijumi o konsolidaciji nijesu posebno naznaeni (Vjerovatno MSFI) Zakonska revizija (neophodna po zakonu) Samo 2 od sljedeih kriterijuma su ispunjeni: 1) Ukupna aktiva > 2 miliona 2) Godinji prihod > 4 miliona Objavljivanje finansijskih izvjetaja

Drutva sa ogranienom odgovornou

Da. Centralni registar Privrednog suda

12

3) Prosjean broj zaposlenih > 50

Akcionarska drutva

MSFI je neophodan.

Dijelovi stranih kompanija Banke

MSFI je neophodan. MSFI je neophodan u kombinaciji sa posebnim propisima. Opti raunovodstveni plan, Zakon o osiguranju i Zakon o raunovodstvu (2004) MSFI je neophodan

Kriterijumi o konsolidaciji nijesu posebno naznaeni (Vjerovatno MSFI) Nije dostupno Kriterijumi o konsolidaciji nijesu posebno naznaeni (Verovatno MSFI) Kriterijumi o konsolidaciji nijesu posebno naznaeni (Verovatno MSFI)

Da, bez obzira na veliinu.

Da. Centralni registar Privrednog suda

Ne Da, bez obzira na veliinu.

Ne Da, uz dostavljanje Centralnoj banci i Centralnom registru

Osiguravajua drutva

Da, bez obzira na veliinu.

Da. Centralni registar Privrednog suda

Kriterijumi o konsolidaciji nijesu posebno naznaeni (Verovatno MSFI) * tabela je preuzeta iz ROSC izvjetaja

Investicioni fondovi

Da, bez obzira na veliinu.

Da. Centralni registar Privrednog suda

Zakon o raunovodstvu i reviziji iz 2002. godine nije bio usklaen sa vanim elementima fundamentalnog acquis-a o finansijskom izvjetavanju i reviziji (etvrta, sedma i osma Direktiva Zakona o kompanijama). Na primjer, zakon nije obuhvatao zahtjeve za menadement izvjetaje, ve je koristio razliite kriterijume veliine za izuzee od zakonske revizije i nije sadrao zahtjeve o odobrenju i registraciji revizorskih drutava. Opcije u okviru acquis-a koje bi omoguile proporcionalno finansijsko izvjetavanje, poput ogranienja u objelodanjivanju za mala i srednja preduzea, takoe nisu bile upotrijebljene u potpunosti. Acquis u vezi sa finansijskim izvjetavanjem i revizijom znaajno su napredovali u posljednjih nekoliko godina. Novi Zakon o raunovodstvu i reviziji je doneen u novembru 2005. godine, nije usaglaen sa acquis-em sa pitanjima poput priprema menadement izvjetaja (etvrta, Sedma i Direktiva o transparentnosti), polugodinjeg izvjetavanja za kotirane kompanije (Direktiva o transparentnosti), elektronsko objavljivanje finansijskih iskaza (Prva Direktiva), odobravanje i registracija revizorskih drutava (Osma Direktiva) i priprema konsolidovanih rauna (Sedma Direktiva). 6

6 Izvjetaj o potovanju standarda i propisa (ROSC)

13

Zakonom o raunovodstvu i reviziji propisano je da sva pravna lica (oko 15.000) u Crnoj Gori koriste MSFI za pripremu svojih godinjih finansijskih izvjetaja. MSFI okvir za finansijsko izvjetavanje je razvijen za opte finansijske izvjetaje kotiranih kompanija i sadri neke sloene raunovodstvene tretmane i zahtjeve za detaljno objelodanjivanje. Takoe, Zakon o raunovodstvu i reviziji dozvoljava stranim kvalifikovanim revizorima da postanu licencirani revizori u Crnoj Gori, to je u skladu sa fundamentalnim slobodama acquis-a, ali i odraz dobro shvaenog sopstvenog interesa u usklaivanju ponude i potranje za revizijom. U tom smislu, Zakon definie sankcije u pogledu revizorskih izvjetaja koje potpisuju nelicencirani revizori i po pitanju revizija koje nisu sprovedene u skladu sa zakonom, MSR i Etikim kodeksom. Istovremeno, u toku je izrada Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o raunovodstvu i reviziji, u cilju unaprijeivanje raunovodstvene i revizorske prakse u Crnoj Gori, omoguivanje jasno definisane i transparentne procedure sertifikacije raunovoa i licenciranja revizora u Crnoj Gori, kao i uskladjivanje sa meunarodnim standardima i praksom. Zakon e generalno biti usaglaen sa zahtjevima Evropske unije, uloeni su maksimalni napori da se usaglasi sa direktivama i politikama Evropske unije, to, meutim, nije bilo u potpunosti mogue, imajui u vidu trenutnu fazu u kojoj se raunovodstvo i revizija u Crnoj Gori nalaze. Treba imati u vidu da su direktive i politike Evropske unije izraene za zemlje lanice koje ve godinama posluju u skladu sa principima trine ekonomije i da je raunovodstvena i revizorska praksa u tim zemljama vrlo razvijena. 2.3.1 Polazne take U cilju jaanja zakonskog i institucionalnog okvira NSC-a voen je polaznom takom, acquis communautaire, dopunjenim Meunarodnim standardima finansijskog izvjetavanja (MSFI), Meunarodnim raunovodstvenim standardima (MRS), Meunarodnim standardima o reviziji (MSR) i dobrim meunarodnim iskustvima. Prema tome, injenica da NSC koristi IFRS standarde kao polaznu taku ne znai da MSFI su pogodni za sve kompanije. NSC ne koristi ove standarde kao savrenu polaznu taku, ali se potrudio da iskoristi ove standarde kako bi dopunio acquis communautaire u sluajevima gdje nije dovoljno specifian. 2.3.2 Acquis communautaire Vanost acquis communautaire za Crnu Goru je dvostruk. Prvo, predstavlja visoko kvalitetan model za ureenje oblasti raunovodstva i revizije, koji se moe primijeniti na zemlje razliitih karakteristika. Drugo, usvajanjem acquis communautaire, koji se odnosi na raunovodstvo i reviziju, podrava cilj Crne Gore da postane lanica EU. U tom pogledu dva faktora uticala su na NSC prilikom stvaranja ove strategije i akcionog plana. Prvo, uzimajui u obzir sprovoenje, oekuje se da e Crna Gora morati da pokae da ne primjenjuje samo acquis communautaire u zakonu (zakonski okvir) ve i da Crna Gora preuzima mjere koje e osigurati da je acquis communautaire stvarno primijenjen (institucionalni okvir).

14

Drugo, NSC je primijetio da ne postoje nacrti (planovi) kako da se primijeni i sprovede acquis communautaire, pa se, u tom pogledu, osvre se na iskustvo postojeih zemalja lanica EU. Stvaranje visoko kvalitetnog regulatornog i institucionalnog okvira za raunovodstvo i reviziju zahtijeva reforme u crnogorskom zakonodavnom okviru, institucijama, kao i promjene u raunovodstvenoj, revizijskoj i poslovnoj kulturi. Ova Strategija i Akcioni plan predviaju reformske aktivnosti, koje e biti u potpunosti razvijene, a istovremeno uzimajui u obzir mogunost Crne Gore da isprati ove aktivnosti (kroz sposobnost i sredstva). Reformske aktivnosti koje, iako su izazovne, mogu se sprovesti u kratkoronom do srednjeronom periodu. 2.3.3. Meunarodni standardi i njihova primjena na mala i srednja preduzea Primjenom MRS standarda omoguava se propisivanje osnove za prikazivanje (prezentovanje) finansijskih izvjetaja opte namjene, radi obezbjeivanja uporedivosti finansijskih izvjetaja preduzea, kako sa njihovim finansijskim izvjetajima za predhodne periode, tako i sa finansijskim izvjetajima ostalih preduzea. Meutim, da bi se postigao ovaj cilj Meunarodni raunovodstveni standardi daju smjernice u vezi sa njihovom strukturom, postavljaju minimalne zahtjeve u vezi sa sadrajem finansijskih izvjetaja, a takoe postavljaju i opta naela koja treba zadovoljiti u finansijskim izvjetajima. Opta naela koja treba zadovoljiti u finansijskim izvjetajima su: poteno (fer) prikazivanje, potovanje usvojenih raunovodstvenih politika, naelo stalnosti, naelo nastanka poslovnog dogaaja, doslednost u prikazivanju, znaajnost i grupisanje, prebijanje, obavezno prikazivanje uporednih informacija.

NSC se slae sa ROSC preporukama da su Meunarodni standardi finansijskog izvjetavanja (MSFI) i Meunarodni standardi o reviziji (MSR) generalno od znaaja za javni interes subjekata, kao i da je njihova primjena je prilino nezgodna za veinu malih i srednjih preduzea, iz razloga to se poslovanje privrednih subjekata odvija se ne samo u sloenom okruenju, ve i u specifinim uslovima, jer vrsta djelatnosti i veliina subjekta odreuju njegovu specifinost i problematiku poslovanja. Upravo iz toga razloga revizorska profesija je, uoila kako primjena pojednih standarda nije relevantna s obzirom na specifinosti u poslovanju razliitih preduzea, banaka, osiguravajuih drutava i drugih institicija. Pri tome veliina pravnog subjekta nije presudan kriterijum, ve kvalitativno obiljeje koje utie na obim i strukturu revizorskog ispitivanja, kao i korienje revizorske metodologije. Posebno se istie malo preduzetnitvo koje obiljeava najee upravljanje od strane vlasnika pojedinca koji ima potpunu kontrolu nad poslovanjem, kao i nedovoljan broj zaposlenih, a samim tim nedovoljno razgranienje (podjelu) dunosti.

15

Naime, mala preduzea imaju svoje specifinosti, koje se bez obzira na kvantitivna odreenja koja se mogu primijeniti i na neka srednja preduzea. Za primjenu metodolokih postupaka u reviziji nije ni bitno razvrstavanje prema kvantitivnim obiljeljima, ve su vanija kvalitativna obiljeja koja mogu uticati na odstupanje od postupaka i metoda predvienih Meunarodnim standardima revizije (MSR). Mala preduzea, dakle obiljeavaju neke injenice i postupci koji se mogu svrstati u nekoliko bitnih odrednica. Najee se pominju sljedea obiljeja: - nezavisnost vlasnitva, - aktivno rukovoenje i upravljanje preduzeem od strane jednog ili manjeg broja pojedinaca, i - relativno mali obim poslovanja. Odvijanje poslovanja u malim razmjerama ima svoje prednosti, ali i nedostatke. Prednosti su te to su mala preduzea svrstavaju u posebnu kategoriju, vrlo privlanu sa aspekta zarade i ostvarivanje profita. Uglavnom su vlasnici preduzea i kreatori poslovne politike u skladu sa kojom i vode preduzea, profit rasporeuju prema potrebama, obavljaju poslove koje vole i identifikuju se sa poslom i preduzeem iji su vlasnici, preduzetnici i menederi. Uglavnom samostalno donose odluke ili postoji jedan nivo menadmenta, tako da je u tom smislu koordinacija i odnos prema zaposlenima veoma blizak. Osim prednosti postoje i odreena ogranienja koja rezultiraju slabostima u voenju malih preduzea. Slabosti su uglavnom vezane za mogunosti specijalizacije, nedostatak finansijskih sredstava, to ima za posledicu relativno mali broj zaposlenih i slabo razgranienje dunosti. U raunovodstvenom iskazu to se moe odraziti na netanost podataka i informacija koje su predmet revizije. Kvantitivna i kvalitativna obiljeja malih preduzea uglavnom ne zahtijevaju razvijen sistem internih kontrola, a zbog relativno malog broja zaposlenih ograniava se mogunost razgranienja dunosti. Dnevne kontrole od strane vlasnika-manadera mogu biti vrlo korisne i efikasne zbog njegovog linog interesa za ouvanje imovine, ocjene poslovanja i kontrole poslovnih aktivnosti. Vlasnik-menader ima glavnu ulogu i direktnu kontrolu nad svim odlukama, kao i mogunost da intervenie lino u svako vrijeme to je vana injenica u upravljanju malim preduzeem. Takav oblik kontrole moe nadoknaditi slab interni kontrolni sistem, ali se i dominirajua pozicija vlasnikamenadera moe zloupotrijebiti, poveavajui rizik od prevara i ne tanoga prikazivanja u finansijskim iskazima. 7 Takoe, u sluaju objavljivanja Meunarodnih standarda finansijskog izvjetavanja (MSFI) za mala i srednja preduzea, Crna Gora e ih prihvatiti i ukljuiti u svoj sistem. Takoe, revizorski izvjetaji predstavljaju zavrni in u radu eksternih revizora, njihova vrijednost ne zavisi samo od toga da li su prilikom njihovog sastavljanja potovani odreeni zahtjevi, ve i da li je ispitivanje, na osnovu koga se sastavljaju, izvreno u skladu sa standardima revizije. Standardi treba da omogue to bolje poslovanje revizorskih kua, kao i preduzea u kojima vre reviziju - poboljanjem efikasnosti poslovanja i smanjenjem trokova, veom aurnou i drugo. Meunarodni standardi su posebno znaajni, jer bi njihova primjena omoguila uporeivanje izvjetaja iz nae zemlje sa izvjetajima iz inostranstva i laku
7 asopis Raunovodstvo, revizija i finansije, broj 9- Institut raunovoa i revizora Crne Gore

16

meunarodnu komunikaciju. Njihova primjena omoguava postizanje i odravanje jednoobraznog visokog kvaliteta revizorskog rada kroz njihovu praktinu i teorijsku obuenost, da reviziju mogu obavljati sa panjom i profesionalnim rasuivanjem. 2.3.3.1. Primjena standarda u Crnoj Gori Meunarodni standardi su godinje izdanje, koji su prvi put na naem jeziku objavljeni 1998. godine. Meunarodni standardi finansijskog izvjetavanja, Meunarodni raunovodstveni standardi i Meunarodni standardi revizije (MSR) usvojeni su Zakonom o raunovodstvu i reviziji Crne Gore iz 2002. godine, a njihova primjena je potvrena Zakonom o raunovodstvu i reviziji iz 2005. godine. Standardi su prevedeni i objavljeni od strane Saveza raunovoa i revizora Crne Gore, kao lanice IFAC-a i ugovora o Konzorcijumu, kojem je Vlada Crne Gore, zajedno sa Institutom sertifikovanih raunovoa Crne Gore, nosilac ugovora i Ekonomskim fakultetom, prenijela javna ovlaenja za obavljanje poslova u vezi sa raunovodstvom i revizijom. Takoe, Saveza raunovoa i revizora Srbije redovno prati izmjene i dopune i vri godinja prilagoavanja istih, koji su dostupni i koriste se u Crnoj Gori. IFAC-ov etiki Kodeks za profesionalne raunovoe (revidiran) objavljen je u martu 2007. godine od strane Instituta sertifikovanih raunovoa Crne Gore, dok su Meunarodni raunovodstveni standardi za javni sektor objavljeni su u oktobru 2007. godine i dostupni svim zainteresovanim. Meunarodni standardi interne revizije objavljeni su u decembru 2006. godine, a prirunik za primenu procedura interne revizije u 2007. godini. Istovremeno, literatura za sticanje profesionalnih zvanja u raunovodstvu je u skladu sa programima i procedurama ACCA, a propisana i ROS-om 31 u Srbiji, kao i Crnogorskim obrazovnim standardom 2.4. Korisnici izvjetaja U uslovima trine privrede raste znaaj revizije i ona dobija svoj pun smisao. Korisnici finansijskih izvjetaja jedino na ovaj nain mogu dobiti potpune informacije o preduzeu, jer svaki od izvjetaja sa svog aspekta daje sliku o pojedinim transakcijama, dok set ovih izvjetaja daje jedinstvenu sliku o poslovanju preduzea. Ukoliko se obezbijedi da izvjetaji revizije budu javno dostupni, za njih su zainteresovani: akcionari (vlasnici), kreditori preduzea, poslovni partneri, zaposleni, kupci, berze, drava i ira javnost. Revizori potvruju da su raunovodstveni iskazi realno i istinito iskazani, to omoguuje vlasnicima da donose valjane poslovne odluke u domenu upravljakih funkcija. Vlasnici da se uvjere da menadment preduzea upravlja tako da na najbolji nain ostvaruje njihove poslovne interese - da iskazana dobit bude to vea i da se to realnije utvrdi rizinost njihovih ulaganja. Odluku o izboru i razrjeenju revizora donosi Skuptina akcionara (u akcionarskim drutvima), a revizorski izvjetaj je njima adresovan. Zaposleni bi mogli da koriste podatke iz izvjetaja revizije za procjenu sigurnosti svojih radnih mesta, kroz visinu iskazane dobiti (naroito kroz njeno kretanje iz

17

godine u godinu), kao i kvalitet iskazanih poslovnih sredstava koje preduzee iskazuje u bilansu stanja. Potvrda revizora o realnosti i istinitosti iskazanih raunovodstvenih iskaza bi pomogao poslovnim partnerima da planiraju svoju buduu poslovnu saradnju. Revizorski izvjetaji bi pruili uesnicima u transakcijama na berzi pouzdanu osnovu za donoenje poslovnih odluka. Raunovodstveni iskazi treba da obezbjede nezavisne i strune potvrde da su podaci u raunovodstvenim iskazima objektivni i istiniti i na taj nain snadbiju korisnike potrebnim informacijama, uklone odreene poremeaje i primjenom Meunarodnih raunovodstvenih standarda uporedivim sa stranim finansijskim izvjetajima. 2.5. Dobra meunarodna iskustva Konano, NSC je iskoristio primjere dobrog meunarodnog iskustva kao korisne preporuke za razvoj Strategije i Akcionog plana, i . iskoristio to znanje da bi shvatio: Kako su zemlje EU usvojile i primijenile acquis communautaire; U oblastima gdje je acquis communautaire previe opt (npr. veza izmeu izvjetavanja o porezu na prihod i godinjih rauna), koji pristup se smatra kao dobro meunarodno iskustvo. 2.6. Osnovne raunovodstvene i revizorske Direktive etvrta Direktiva koja ima za cilj ujednaavanje nacionalnih propisa lanica EEZ o polaganju rauna i finansijskom izvjetavanju, od posebnog je znaaja. Nacionalni propisi lanica EEZ, koji su se razlikovali kao posledica razliitog pravnog poretka i politike volje drave lanica, onemoguavali su uporedivost finansijskog informacija, to je preduslov slobodnog kretanja kapitala. Otuda i potreba propisivanja minimalnih zahjeva za sve lanice u pogledu obaveznih bilansnih ema, sadrine dopunskih izvjetaja, ujednaavanja principa procijenjivanja, vrenja kontrole godinjih rauna i njihovog objavljivanja. Predmet ujednaavanja su: a) godinji zakljuak koji ine: bilans, raun dobika i gubitka i aneks i (b) izvjetaj o poslovanju. Godinji zakljuak treba da bude sainjen tako da prua vjernu sliku imovine, obaveza, finansijske situacije i finansijskog rezultata. U Direktivi se detaljno izlau: struktura bilansa (stanja) u dvije verzije; kriterijumi za deklarisanje veliine preduzea i uslovi za pravo preduzentiranja skraenog bilansa; struktura rauna dobitlka i gubitka u tri verzije; pravila procijenjivanja sadrina aneksa; sadrina izvjetaja o poslovanju; sadrina izvjetaja o korporativnom upravljanju; objavljivanje godinjih rauna; kontrola godinjih rauna.

18

Sedma direktiva o Konsolidovanim raunima (83/349/EEC): Ova direktiva koordinie nacionalne zakone o konsolidovanim raunima i definie okolnosti pod kojim se konsolidovani rauni izrauju. Matina kompanija i sve filijale u vlasnitvu trebaju biti konsolidovane gdje matina kompanija ili jedna ili vie filijala su formirane kao kompanija sa ogranienom odgovornou. Statutarna direktiva revizije: Ova direktiva (poznata kao nova osma EU Kompanije zakonska direktiva) koja je zamijenila postojeu Osmu direktivu (84/253/EEC), objanjava odgovornosti statutornih revizora i postavlja odreene etike principe kako bi osigurala objektivnost i nezavisnost. Direktiva uvodi zahtjev vie nego preporuku za spoljnu garanciju kvaliteta, osigurava snaan javni nadzor nad revizorskom profesijom i poboljava kooperaciju izmeu nadzornih organa u EU. Uzimajui u obzir ovu direktivu NSC je miljenja da treba predloiti dalje reformske aktivnosti u nekoliko oblasti gdje skoro usvojeni crnogorski zakon o reviziji se razlikuje od direktive. Preporuka 2001/256/EC o kvalitetnoj sigurnosti za statutarnu reviziju: Preporuka odreuje minimalne standarde za sisteme spoljane kvalitetne sigurnosti za statutarnu reviziju u EU. Cilj kvalitetne sigurnosti je da obezbijedi da se statutarna revizija obavlja u skladu sa ustanovljenim revizorskim standardima i da revizori potuju etika pravila, ukljuujui nezavisnost. 2.7. Objavljivanje i kontrola ispravnosti dostavljanja finansijskih izvjetaja Transparentnost i objavljivanje podataka je od izuzetne vanosti za efikasno korporativno upravljanje, kao i za samo funkcionisanje trita kapitala. Naime, da bi investitori bili u mogunosti da procijene perspektivu preduzea i donesu investicione odluke neophodno je da imaju regularan i pravovremen pristup pouzdanim i uporedivim informacijama. Takoe, transparentnost i objavljivanje podataka je i osnova za trino orjentisan nadzor nad radom preduzea, jer omoguava akcionarima i javnosti da procjenjuju rad menadmenta preduzea, to ima uticaja na njihovo investiciono ponaanje. 8 Stoga, Zakonom o raunovodstvu i reviziji ureeno je objavljivanje finansijskih izvjetaja od strane akcionarskih drutava i drutava sa ogranienom odgovornou, ali na nekonzistentan nain. Pravna lica su obavezna da podnose godinje finansijske i revizorske izvjetaje Centralnom registru Privrednog suda (CRPS) najkasnije do 30. juna tekue godine za prethodnu godinu. Dostavljanje finansijskih iskaza CRPS-u vri se u cilju njihove transparentnosti, obavjetavanjem zainteresovanih pravnih i fizikih lica preko web sajta i omoguavanjem uvida u iste. Takoe, zakonska regulativa iz oblasti raunovodstva i revizije podrazumijeva da kontrolu urednog i blagovremenog dostavljanja iskaza, kao i izvjetaja revizora Centralnom registru Privrednog suda, vri nadzorni organ - Ministarstvo finansija. Shodno tome, Ministarstvo finansija je, uz konsultantsku pomo Bearing Pointa, a u skladu sa Zakonom o raunovodstvu i reviziji, tokom avgusta mjeseca 2007. i 2008. godine izvrilo kontrolu ispravnosti i kvaliteta dostavljenih finansijskih iskaza
8 Prirunik korporativnog upravljanja za Crnu Goru

19

akcionarskih drutava i drutava sa ogranienom odgovornou, u zakonom propisanom roku za 2006, odnosno 2007. godinu. Prilikom kontrole, provjeravano je da li su privredna drutva, dostavili finansijske iskaze, kao i izvjetaje revizora u skladu Zakonom, i meunarodnim raunovodstvenim standardima. Shodno tome, ocjenjivani su sledei kriterijumi: 1) da li su finansijski iskazi dostavljeni, Centralnom registru Privrednog suda, u zakonom propisanom roku (30. jun tekue godine za predhodnu godinu); 2) da li su finansijski iskazi u skladu sa Meunarodnim raunovodstvenim standardima (MRS); 3) da li su akcionarska drutva, koja su obaveznici revizije, kao i drutva sa ogranienom odgovornou koja ispunjavaju uslove propisane stavom 2 lana 12 Zakona o raunovodstvu i reviziji, dostavili potpisane revizorske izvjetaje; 4) da li je izvjetaj revizora sa rezervom ili bez rezerve; 5) da li su svi finansijski iskazi dostavljeni potpisani i peatirani od strane odgovornog lica; 6) koje su revizorske kue, odnosno njihovi revizori ili nezavisni licencirani revizori, radili izvjetaje; Ministarstvo finansija je predhodne godine, nakon sprovedene kontrole, zahtijevalo ispravku uoenih nepravilnosti i uputilo upozorenje privrednim drutvima kod kojih su utvrene nepravilnosti uz obavezu potovanja zakonskih i drugih pravila finansijskog izvjetavanja, dok je za ovu godinu predvieno izvravanje konkretnih sankcionih postupaka. Kako bi se unaprijedila regulativa u ovoj oblasti, kao i krug obaveza za ije e prekraje biti predviene kaznene mjere, u proceduri je donoenje Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o raunovodstvu i reviziji. Pored navedenog, Ministarstvo finansija planira skoro uvoenje, odnosno sistematizaciju mjesta inspektora za oblast raunovodstva i revizije, iji e zadatak biti kontrola primjena navedenog zakona, kao i pokretanja prekrajnog postupka. Navedene izmjene uz druga sistemska rjeenja i opte poboljanje privrednog ambijenta doprinijee stvaranju efikasnijeg poslovnog okruenja, kao i boljoj kontroli finansijskog izvjetavanja. 2.8. Podrka obrazovanju i razvoju raunovodstvene i revisorske profesije Nema sumnje da na kvalitet finansijskih izvetaja gotovo presudnu ulogu imaju institucije za stvaranje i transfer raunovodstvenih znanja, kao i profesionalne asocijacije raunovoa u ulozi realizatora kontinuirane edukacije i usavravanja raunovoa. Kvalitet i kontrola kvaliteta finansijskog izvetavanja nisu statike kategorije i vrijednosti. One podrazumevaju permanentno unapreenje oslonjeno na harmonizaciju raunovodstvenog obrazovanja, standarde kvaliteta i upravljanje totalnim kvalitetom sa odgovarajuom meunarodnom profesionalnom raunovodstvenom regulativom u ovoj oblasti. Aktuelne uslove poslovanja preduzea karakteriu dinamine promjene izazvane brojnim iniocima makro i mikro okruenja, sa razliitim intenzitetom delovanja. U ovim okolnostima raunovodstvo, odnosno raunovodstveni informacioni sistem

20

svojim outputom treba da obezbjedi raunovodstvene izvetaje sa relevantnim informacionim sadrajima za razliite eksterne i interne korisnike. Kvalitet finansijskih izvetaja prvenstveno je uslovljen kvalitetom stvaranja i transfera raunovodstvenih znanja i profesionalnom edukacijom raunovoa. Analiza ove uslovljenosti pokazuje neophodnost oslanjanja na ukupnu meunarodnu profesionalnu raunovodstvenu regulativu, naroito u oblasti kvaliteta raunovodstvenog obrazovanja i usavravanja i kvaliteta finansijskog izvetavanja, ali i na neophodnost odgovorne i usaglaene aktivnosti svih nacionalnih inilaca i institucija u ovom procesu kako bi taktiko i strategijsko poboljanje kvaliteta finansijskog izvetavanja bilo u skladu sa korisnikim zahtevima i oekivanjima. Shodno tome, a u cilju daljeg razvoja raunovodstve i revizorke profesije, kao i potrebe za daljim sticanjem znanja iz ove oblasti neophodno je redizajniranje postojeih nastavnih planova u oblasti raunovodstva i revizije na univerzitetskim jedinicama koje pokrivaju ovaj segmen obrazovanja, kao i kod specijalizovanih profesionalnih udruenja i ustanova koje se bave obrazovanjem raunovoa i revizora. Visoko-kvalitetno finansijsko izvjetavanje i revizija se oslanjaju na obezbjeenju efektivnog profesionalnog obrazovanja i obuke iz raunovodstva i revizije. Ukupni uslovi kvalifikovanja revizora koji su definisani u Zakonu o raunovodstvu i reviziji su slini uslovima acquis-a i meunarodnim obrazovnim standardima IFAC-a. Uslovi za kvalifikovanje ukljuuju univerzitetsku diplomu, tri godine radnog iskustva (kao raunovoa) i dvije godine iskustva revizora. Broj studenata koji biraju da studiraju raunovodstvo i reviziju, kao i za nove postdiplomske studije se poveava, to ukazuje na snanu potranju za obrazovanjem iz oblasti raunovodstva. Studija koju je finansirao USAID 2005. naglaava potrebu za mlaim profesionalnim raunovoama koji e dobiti modernije obrazovanje iz raunovodstva koje se zasniva na trinoj ekonomiji kada je u pitanju sadraj programa, nain prezentiranja i sistem ispitivanja. 2.9. Izvjetavanje malih i srednjih preduzea Postojei zahtjevi za korienje MSR/MSFI od strane pravnih lica bez obzira na njihovu veliinu nije pogodno za mala i srednja preduzea (MSP) i stvara nepotreban pritisak na nedovoljne institucionalne i profesionalne raunovodstvene resurse. MSFI okvir za finansijsko izvjetavanje razvijen je za opte finansijske iskaze kotiranih kompanija i sadri izvjesno sloenije raunovodstveno tretiranje i detaljne zahtjeve za objelodanjivanje. Okvir za finansijsko izvjetavanje koji se primjenjuje u Crnog Gori omoguava, u principu, izvjesno ogranienje obaveze pripreme i objelodanjivanja za mala i srednja preduzea zahtjevanjem gotovinske realizacije (cash-based accounting) za kompanije koje imaju prihode u iznosu manjem od 500.000 eura i korienje MSFI zasnovanih standardnih formi izvjetavanja. Sva mala i srednja preduzea koriste standardizovani set obrazaca za godinje izvjetaje koji nije u potpunosti u skladu sa MSFI. Standardni obrasci koji su korieni bili su opisani kao obrasci propisani na osnovu lana 3 Zakona o raunovodstvu i reviziji i lana 22 IV EU Direktive br.

21

78/660/EEC. Ovi obrazsci ukljuuju standardizovane strukture bilansa uspjeha, bilansa stanja, iskaza o gotovinskim tokovima i iskaz o promjenama u vlasnitvu. Takoe se pozivaju na napomene uz finansijske iskaze koje opisuju primijenjene raunovodstvene politike i analitiko pojanjenje materijalno vanih stavki bilansa stanja. 9 2.10. Finansijsko izvjetavanje finansijskog sektora 2.10.1. Finansijsko izvjetavanje banaka Zakonom o bankama se predvia da se banke moraju osnivati kao akcionarska drutva i tako moraju ispunjavati uslove za pripremu, reviziju i publikovanje finansijskih izvjetaja po MSFI za akcionarska drutva. Osim toga, Zakonom se predviaju i jo neki konkretni zahtjevi kao to su voenje poslovnih knjiga u skladu sa kontnim planom koji propisuje Centralna banka i posebnim propisima, kao i publikovanje krae verzije revizorskog izvjetaja u nacionalnim dnevnim novinama. Zakonom o bankama se predvia da banke podnose svoje finansijske izvjetaje po MSFI, kao i da podnose prudencijalne izvjetaje Centralnoj banci, u zakonom propisanom roku. S obzirom da su banke dune da budu akcionarska drutva, finansijski izvjetaji i revizorski izvjetaj takoe moraju biti javni. Imenovanje revizora banaka mora biti odobreno od strane Centralne banke. Zvanini revizor banke je duan da prijavi Centralnoj banci svaku nezakonsku aktivnost ili neregularnost to je u skladu sa BCCI Direktivom. U ROSC izvjetaju se navodi da je kvalitet finansijskih iskaza banaka, generalno dobrog kvaliteta, to se u velikoj mjeri moe pripisati intenzivnoj neposrednoj (onsite) i posrednoj (off-site) kontroli koju sprovodi Centralna banka Crne Gore i eventualnom uticaju inostranih banaka koje posjeduju lokalne banke. Kvalitet finansijskih izvjetaja nekoliko crnogorskih banaka uporediv je sa finansijskim izvjetajima banaka ekvivalentne veliine u Evropskoj uniji, kao i da nijedna od pregledanih banaka nije imala bezrezervno miljenje revizije. Pored toga, napomene uz finansijske iskaze su predstavljene sa objelodanjivanjem kako to zahtijevaju MSFI, ukljuujui informativno izvjetavanje o riziku, to je stoga bilo komparativno za tu grupu u Evropskoj Uniji. Takoe, od banaka se trai da izraunaju rezerve za potencijalne kreditne gubitke u skladu sa matricom koju propisuje Centralna banka, to moe dovesti do potcjenjivanja ili precjenjivanja kreditnog portfolija ako se uporedi sa Meunarodnim standardima finansijskog izvjetavanja. Propis zahtijeva da banke izraunaju pogoranje neobezbijeenog dijela kredita i potraivanja. Izraunavanje se zasniva na matrici za rezervisanja koja ukljuuje opseg fiksnih minimalnih stopa za rezervacije za svaku kategoriju koja je zavisna od perioda kanjenja i predstavljena je kao obaveza u bilansu stanja. Ova metodologija moe biti adekvatna u prudencijalne svrhe, meutim ona nije u skladu sa MRS 39, koji zahtijeva da se rezerve za kreditne gubitke izraunavaju kao razlika izmeu knjigovodstvenog iznosa aktive i sadanje vrijednosti procijenjenih tokova gotovine (iskljuujui budue kreditne gubitke koji se nijesu desili) diskontovane po prvobitnoj efektivnoj kamatnoj
9 Izvjetaj o potovanju standarda i propisa (ROSC)

22

stopu finasijske aktive. Banke koriste ove propise ne samo u svrhe prudencijalnog izvjetavanja, ve i kod pripreme finansijskih iskaza po Meunarodnim standardima finansijskog izvjetavanja. 2.10.2. Finansijsko izvjetavanje kotiranih kompanija Za donoenje kvalitetne investicione odluke, najznaajniji osnov su, svakako, kvalitetni i pravovremeni finansijski izvjetaji, usklaeni sa Meunarodnim raunovodstvenim standardima (MRS), odnosno sa Meunarodnim standardima finansijskog izvjetavanja (MSFI). Pravovremena informacija o poslovanju kompanija, osnova je za donoenje kvalitetnih odluka o kupovini akcija, jer doprinosi smanjenu rizika i nesigurnosti prilikom investiranja. Neobjavljivanje izvjetaja o poslovanju kompanija, utie na cijenu akcija i dovodi do insajderskog trgovanja. U cilju unapreenja ove oblasti, izmeu ostalog, Komisija za hartije od vrijednosti e posebnu panju posvetiti regulatornom okviru, koji se odnosi na sainjavanje i objavljivanje periodinih finansijskih i drugih izvjetaja. Naime, Izmjenama Zakona o hartijama od vrijednosti propisano je da su registrovani emitenti obavezni da Komisiji dostavljaju kopiju godinjeg rauna, nakon njegovog usvajanja na skuptini akcionara, i kopiju izvjetaja revizora u skladu sa zakonom. Usvojene su izmjene Pravila o kontroli poslovanja (Slubeni list RCG, br. 28/07) kojim je propisano obavezno periodino podnoenje izvjetaja od strane ovlaenih uesnika i to u rokovima: januar mart, januar jun, januar septembar, januar decembar tekue godine, a podnose se Komisiji najkasnije u roku od 30 dana od dana isteka perioda na koji se izvjetaj odnosi. U toku je izrada Pravila kojim e se propisati kvartalno i polugodinje izvjetavanje u skladu sa acquiem, meunarodnim standardima finansijskog izvjetavanja i meunarodnim standardima revizije. U toku je izrada Javne informacijske knjiice koja e obuhvatati podatke iz finansijskih izvjetaja u skladu sa acquiem. Javna informacijska knjiica e biti dostupna na web stranici Komisije za hartije od vrijednosti. Investicioni i penzioni fondovi su obavezni na podnoenje mjesenih, tromjesenih, polugodinjih i godinjih izvjetaja. U planu je izrada obrazaca za periodino i godinje izvjetavanje investicionih i penzionih fondova, koji e biti dostupni na web stranici Komisije za hartije od vrijednosti. U okviru tih obrazaca drutva za upravljanje investicionim fondom i drutva za upravljanje dobrovoljnim penzionim fondom e dostavljati podatke iz finansijskih izvjetaja poslovanja drutava i fondova (investicionih i penzionih). 2.10.3. Finansijsko izvjetavanje osiguravajuih drutava Zakonom o osiguranju (Slubeni list RCG, broj 78/06) propisan je cjelovit i aktivan nadzor nad subjektima osiguranja: drutvima za osiguranje, drutvima za posredovanje u osiguranju, drutvima za zastupanje u osiguranju, odnosno zastupnika kao fizikih lica, agencija za pruanje drugih usluga u osiguranju. U skladu sa prethodno navedenim, Zakon o osiguranju propisao je obavezu godinjeg izvjetavanja, tromjesenog izvjetavanja, kao i obavezu izvjetavanja po zahtjevu regulatornog organa. U dijelu godinjeg izvjetavanja regulatornog organa, drutvo za osiguranje ima obavezu sastavljanja godinjeg finansijskog izvjetaja i godinjeg

23

izvjetaja o poslovanju, sa miljenjem ovlaenog aktuara i izvjetajem spoljnog revizora. Prethodno navedeni izvjetaji razmatraju se i usvajaju na Skuptini drutva nakon ega se dostavljaju regulatornom organu. U toku je izrada Pravilnika o sadrini izvjetaja, obavjetenja i drugih podataka koje drutvo za osiguranje dostavlja Agenciji za nadzor osiguranja i o nainu i rokovima njihovog dostavljanja, kao i Pravilnika o statistikim izvjetajima drutva za osiguranje. Takoe, planirana je izrada Pravilnika o kontnom okviru, kao i Pravilnika o procjeni bilansnih pozicija. U tom dijelu neophodno je ostvariti saradnju sa Institutom sertifikovanih raunovoa Crne Gore, kao i sa resornim Ministarstvom, a sve u cilju kvalitetnije izrade akata u djelu primjene meunarodnih raunovodstavenih standarda. Istovremeno, u cilju efikasnije kontrole, Agencija za nadzor osiguranja e inicirati izradu akta kojim bi se propisala sadrina miljenja revizora na finansijske izvjetaje.

24

3. DEFINISANJE CILJEVA I RAZVOJ STRATEGIJA 3.1. Definisanje ciljeva Ciljevi koje strategija namjerava postii postavljaju se kao sistem koji je izveden iz osnovnog cilja: Podizanje kvaliteta primjene meunarodnih standarda raunovodstva i revizije do nivoa koji e poveati korisnost raunovodstveno revizorske struke i obezbjediti usklaenost sa acquis communautaire. Sistem ciljeva razvijen je kao razrada predhodno iskazanog osnovnog cilja i kao iskaz meusobne uslovljenosti razliitih ciljeva. Tako postavljeni sistem ciljeva ima namjeru izraziti kompleksnost ostvarivanja postavljenog osnovnog cilja, te u isto vrijeme precizirati uopteno definisani osnovni cilj. Sistem ciljeva na kojima se bazira Strategija i akcioni plan je sledei: 1. Usvojiti zdrav zakonodavni okvir za meunarodno priznato finansijsko izvjetavanje koji e uvaiti potrebe i specifinosti Crne Gore i visok stepen usklaenosti sa EU acquis communautaire i meunarodno prihvaenom dobrom praksom. 2. Usvojiti zdrav zakonodavni okvir za reviziju finansijskih izvjetaja koji e uvaiti potrebe i specifinosti Crene Gore i visok stepen usklaenosti sa EU acquis communautaire i meunarodno prihvaenom dobrom praksom. 3. Razviti kapacitet institucija (stakeholder-a da implementiraju i razvijaju okvir za primjenu meunarodnih standarda raunovodstva i revizije. 4. Razviti samoregulatorne i upravne mehanizme nadzora nad kvalitetom obavljanja raunovodstvenih i revizorskih poslova. 5. Razvijati raunovodstveno-revizorsku profesiju do nivoa zadovoljavajueg kvaliteta i visoke primjene etikih standarda i kodeksa ponaanja. 6. Uspostaviti mehanizme djelovanja trine discipline na kvalitet finansijskog izvjetavanja. 7. Razviti poznate i uvesti nove oblike meunarodne saradnje u ostvarivanju tehnike pomoi i ukljuenja u rad relevantnih tijela koja se bave raunovodstveno revizorskim standardima. Vremenski okvir za realizaciju postavljenih ciljeva je kraj 2011. Polazei od sistema ciljeva razvijene su strategije koje bi na najefektivniji nain trebale obezbjediti njihovu realizaciju. Svaka od konkretnih akcija povezana je sa jednim ili vie naznaenih ciljeva.

25

3.2. Razvoj strategija Strategije su postavljene kao pravci razrjeenja situacija i slabosti predhodno determinisanih analizom. One su postavljene kao kljuni pravci djelovanja odnosno stubovi na kojima se cijeli Akcioni plan oslanja. Odabrane su tri kljune strategije na kojima se bazira postavljenje i realizacija Akcionog Plana: 1. Dogradnja odgovarajueg normativno-institucionalnog okvira; 2. Razvoj mehanizama nadzora; 3. Djelovanje trine discipline. 3.2.1. Dogradnja odgovarajueg normativno - institucionalnog okvira Normativni okvir Dogradnja normativnog okvira se, prije svega, odnosi na statutarno zaokruivanje primjene Meunarodnih standarda finansijskog izvjetavanja, Meunarodnih standarda revizije i odgovarajuih etikih standarda, kao i pravila djelovanja raunovodstvene i revizorske profesije. Cilj finansijskog izvetavanja je da prui informacije o finansijskom poloaju (bilans stanja), uspijenosti (bilans uspjeha) i promjenama finansijskog poloaja (izvjetaj o novanom toku preduzea). Ove informacije su korisne irokom krugu korisnika u procesu donoenja odluka. Njima se prezentuje ekonomska sutina transakcija i dogaaja na nain kako su se oni stvarno odigrali, ali i posledice tako nastalih dogaaja koji su u raunovodstvenom pogledu obuhvaeni. Finansijski izvjetaji trebaju istinito i objektivno prikazati promjene stanja koja su refleksija ostvarenih transakcija i drugih dogaaja. Istinito, objektivno i fer iskazano stanje osnova je za vrijednovanje jednog privrednog sistema i od presudne je vanosti i interesa za sve one koji zavise od ostvarenih ekonomskih ishoda preduzea o kojem se izvjetava. Svojom koncepcijom, MSFI prvenstveno je usmjeren da javnosti objelodani svoj okvir za sastavljanje i prezentovanje finansijskih izvetaja. Kao takav, namijenjen je cjelokupnoj javnosti koja je zainteresovana za pouzdane trine informacije, i treba da obezbjedi balans izmeu dvije fundamentalne kategorije koje ine temelj izvjetavanja, a to su njeni korisnici sa jedne strane, i sa druge, sadraj informacija koje su predmet prezentovanja. U naem privrednom sistemu Meunarodni standardi finansijskog izvjetavanja su ve djelimino u primjeni pa normativno institucionalni okvir treba dograditi kako bi kvalitet njihove primjene bio podignut do nivoa predvienog usvojenim ciljevima. Finansijski izvjetaji predstavljaju skup finansijskih iskaza i ostalih prateih izvjetaja koji mogu podrazumijevati i izvjetaje menadmenta, komentare uprave, miljenja i izvjetaje revizora i druge isprave. Finansijski iskazi koje pripremaju sve institucije u javnom sektoru sastoje se od: - Bilansa stanja (izvjetaj o finansijskom poziciji), - Bilansa uspjeha (Bilans finansijskog uspeha) - Izvjetaj o novanim tokovima - Izvjetaj o promjenama na kapitalu

26

- Napomene uz finansijske izvjetaje, koje ukljuuju raunovodstvene politike i druga obrazloenja 10 Okvir za izradu i prezentaciju finansijskih izvjetaja polazi od znaajnih predpostavki: obraunske osnove (metod raunovodstva na osnovu tekuih trokova koji podrazumjeva da se transakcije priznaju i evidentiraju raunovodstveno onda kada su nastale, a ne kada je dolo do novanog toka) i koncepta trajne brige za poslovanje (kontinuiranosti poslovanja). Koncept kvaliteta finansijskih izvetaja takoe polazi od multidimenzionalnosti njihovih karakteristika koje informacije koje pruaju ine korisnim. Najznaajnije dimenzije kvaliteta finansijskih izvjetaja svakako proizilaze iz materijalnosti, kao praga kvaliteta ije prekoraenje izostavljanjem, neobjektivnim prezentiraju ili neodgovarajuim vrednovanjem informacija, finansijske izvjetaje ini manje upotrebljivim za potrebe korisnika. 11 a) S aspekta sadraja, kvalitet finansijskih izvjetaja moe se odrediti prema njihovoj: relevantnosti i pouzdanosti. Relevantnost kao dimenzija kvaliteta ogleda se u uticaju, neizostavnosti finansijskih izvjetaja za poslovno-finansijsko odluivanje zbog njihovih atributa, predvidljivosti i potvrdivosti. Finansijske izvjetaje koji se ne koriste u konkretnom poslovnofinansijskom odluivanju karakterie irelevantnost. Pouzdanost je veoma bitna opta karakteristika kvaliteta. Dimenzija pouzdanosti zahtjeva da finansijski izvjetaji sa odgovarajuim informacionim sadrajima budu osloboeni greaka i pristrasnosti. To praktino dalje znai da finansijski izvjetaji treba da budu sastavljeni postupno, oprezno i neutralno. b) S aspekta prezentacije i objelodanjivanja, kvalitet finansijskih izvjetaja se moe utvrivati i pratiti prema njihovoj: uporedivosti i razumljivosti. Uporedivost kao obeleje kvaliteta odreuje se konzistentnou pri objelodanjivanju finansijskih izvjetaja, bez obzira na razliitost korisnika. Razumljivost podrazumjeva dve dimenzije kvaliteta finansijskih izvjetaja adekvatna agregiranja i klasifikacije primjerene korisnikim komunikacionim sposobnostima, sposobnostima korisnika da ih razumije i koristi u poslovno finansijskom odluivanju.
10 Napomene uz finansijske izvjetaje preduzea: (a) prikazuju informacije osnovama za pripremu finansijskih izvjetaja i specifine raunovodstvene politike koje su odabrane i primjenjene na znaajne poslovne promene i dogaaje; (b) objelodanjuju informacije koje zahtevaju Meunarodni raunovodstveni standardi, koje nisu prikazane na nekom drugom mestu u finansijskim izvjetajima; (c) obezbjedjuju dodatne informacije koje nisu prikazane u samim finansijskim izvjetajima, ali su potrebne radi potenog prikazivanja. Napomene uz finansijske izvjetaje prikazuju se na sistematski nain. Svaka stavka prikazana u samom bilansu stanja, bilansu uspeha i izvetaju o tokovima gotovine unakrsno se povezuje sa odgovarajuim informacijama u napomenama. 11 dr Slobodan D. Malini, rad na temu Karakteristike i kontrola kvaliteta finansijskog izvetavanja.

27

c) S aspekta prepreka, odnosno ogranienja u odreivanju kvaliteta finansijskih izvjetaja, mogue je govoriti o: blagovremenosti i racionalnosti. Blagovremenost kao obiljeje kvaliteta ogleda se u aktuelnom, pravovremenom sastavljanju i prezentaciji finansijskih izvjetaja namijenjenih prvenstveno menadmentu preduzea. Racionalnost se odnosi na zahtjev da kvalitet finansijskih izvjetaja moe biti odreen odnosom njihovih koristi i trokova. U pokuaju sutinskog odreenja koncepta kvaliteta finansijskih izvjetaja, mora se poi od koncepta kvaliteta uopte, ali i od sintetizovanih kvalitativnih karakteristika finansijskih izvjetaja datih u Okviru za njihovu pripremu i prezentaciju od strane Odbora IASC. One omoguavaju korisnicima da prepoznaju karakteristike kvaliteta i ogranienja finansijskih izvjetaja, ali i da utiu na njih. Takoe, eventualno budue proirenje obima MSFI zahtjeva da finansijsko izvjetavanje bude praeno simultanom izgradnjom institucionalnog i profesionalnog kapaciteta kako bi se osiguralo i odralo pouzdano, visokokvalitetno finansijsko izvjetavanje. Meutim, finansijski izvjetaji ne pruaju sve informacije koje bi korisnicima mogle biti nune pri donoenju nekih ekonomskih odluka, budui da daju sliku o finansijskim uincima prolih dogaaja i ne pruaju nefinansijske informacije. Savremeno shvatanje sutinskog odreenja kvaliteta podrazumeva viedimenzionalnost, odnosno posmatranje kvaliteta, kako sa stanovita razliitosti karakteristika, tako i sa stanovita razliitosti zahtjeva korisnika. U tom smislu, i meunarodni IASB standard 8402 definie kvalitet proizvoda uopte "kao skup karakteristika nekog entiteta koje se odnose na njegovu mogunost da zadovolji iskazane potrebe i potrebe koje se podrazumijevaju". Meutim, uinci (proizvodi ili usluge) mogu imati znaajan broj relevantnih karakteristika kvaliteta koje nije jednostavno definisati i kvantifikovati. Ako za kvalitet finansijske izvjetaja odgovara menadment nekog entiteta za njihovu vjerodostojnost odgovara revizija. Kroz revizorski postupak se vjerodotojnost i time korisnost finansijskoh izvjeataja poboljava, odnosno njima se obezbjeuje kredibilitet. Cilj revizije je dat u samim meunarodno prihvaenim standardima revizije (ISA 200): "Cilj revizije finansijskih izvjetaja je da omogui revizoru da izrazi miljenje da li su finansijski izvjetaji pripremljeni, u svim bitnim aspektima, u skladu sa utvrenim pravilima i propisima". Reakcija investitora prema nekom ekonomskom prostoru e biti jo pozitivnija ako pored finansijskih izvjetaja sastavljenih po meunarodno priznatim standardima imaju uvjerenje da e oni biti verifikovani kroz postupak revizije utemeljen na visokim standardima struke i etike.

28

Takoe, vano je razumjeti da se implementacija visokog nivoa kvaliteta Meunarodnih standarda finansijskog izvjetavanja i Meunarodnih standarda raunovodstva ne moe obezbjediti bez visokog stepena implementacije Meunarodnih standarda revizije. Sa sve veim tehnolokim napretkom, razvojem trita, kompleksnou poslovanja i globalizaciji ekonomskih tokova revizor mora posjedovati i stalno dograivati visoka struna znanja koja treba da mu omogue da pribavi, obradi i protumai sve dokaze neophodne da stekne razumno uvjerenje 12 da su finansijski izvjetaji realno i fer prezentovani. Pored finansijske revizije, u dananje vrijeme, sve vei znaaj dobijaju revizije poslovanja ("operational auditing") i revizije usklaenosti sa propisima ("compliance auditing"). Revizija finansijskih izvjetaja podrazumjeva sistematian pristup to znai pripremu, dokumentovanu planom, sitematinost postupka revizije i praenja preporuka. Revizija se treba obaviti objektivno kroz pribavljanje i procjenu dokaza kako bi se utvrdio nivo usklaenosti izjava menadmenta i ustanovljenih kriterijuma. Finalni cilj je prenos rezultata zainteresovanim korisnicima. Revizija u svom radu treba da se rukovodi visokim etikim prinicipima kao to su: nezavisnost, integritet, objektivnost, strunost, obazrivost, povjerljivost, profesionalno ponaanje i zadovoljenje tehnikih standarda. Sva ova i mnoga druga pitanja standardizacije raunovodstveno revizorskih poslova obuhvaena meunarodnim standardima zahtjevaju drugaiju sistematizaciju, prioritizaciju i mehanizme nadzora u odnosu na postojeu regulativu. Institucionalni okvir Razvoj institucionalnog okvira zahtijeva jaanje kapaciteta u svim institucijama koje znaajno doprinose ostvarivanju sistema postavljenih ciljeva. To se prije svega odnosi na: Ministarstvo finansija; Institut sertifikovanih raunovoa Crna Gore; Centralnu banku Crne Gore Komisiju za hartije od vrijednosti; Agenciju za nadzor osiguranja Poresku upravu i Centralni registar Privrednog suda. MONSTAT Pouzdanost i uporedivost finansijskog izvjetavanja su preduslovi za efikasnost finasijskog trita i mogunosti minimiziranja rizika na njemu. Finansijske institucije (banke, osiguravajue kompanije, uesnici trita kapita, eme zatite investitora i sl.) upravljanje rizicima poslovanja sa klijentima i ukupnim rizicima u svom poslovanja baziraju na raspoloivim finansijskim informacijama. Zato je od velikog znaaja da regulatori i supervizori finansijskog trita utiu na kvalitete finansijskog izvjetavanja
12 Koncept vezan za sakupljanje revizorskih dokaza potrebnih da bi revizor mogao zakljuiti da ne postoje znaajne pogreke i pogreni navodi u finansijskim izvjetajima u cjelini. To je uvjerenje da bi bilo koje znaajne greke trebale biti detektovane kroz revizorki postupak.

29

institucija koje reguliu i prema kojima supervizorski djeluju i da utiu da ove institucije zahtijevaju u procesu upravljanja rizicima (prilikom odobravanja kredita, emisija akcija i drugih finansijskih instrumenata, poslovanja u osiguranju i sl.) provjerljivost, kvalitet i blagovremenost dostavljanja finansijskih izvjetaja svojih klijenata ili makar onih prema kojima su visoko izloene. Komisija za hartije od vrijednosti i Agencija za nadzor osiguranja nastoje da uspostave kontrolu finansijskog izvjetavanja osiguravajuih drutava, investicionih i penzionih fondova. U tom smislu, investicioni i penzioni fondovi su obavezni na podnoenje mjesenih, tromjesenih, polugodinjih i godinjih izvjetaja. U planu je izrada obrazaca za periodino i godinje izvjetavanje investicionih i penzionih fondova, koji e biti dostupni na web stranici Komisije za hartije od vrijednosti. U okviru tih obrazaca drutva za upravljanje investicionim fondom i drutva za upravljanje dobrovoljnim penzionim fondom e dostavljati podatke iz finansijskih izvjetaja poslovanja drutava i fondova (investicionih i penzionih). Tako da periodino finansijsko izvjetavanje poveava sposobnost investitora, povjerilaca i drugih da razumiju sposobnost entiteta da generiu zaradu i tokove gotovine, kao i njihove finansijske okolnosti i likvidnost. Takoe, drutva za osiguranje, drutva za posredovanje u osiguranju, drutva za zastupanje u osiguranju, odnosno zastupnika kao fizikih lica, agencija za pruanje drugih usluga u osiguranju, imaju obavezu godinjeg izvjetavanja, tromjesenog izvjetavanja, kao i obavezu izvjetavanja po zahtjevu regulatornog organa. U dijelu godinjeg izvjetavanja regulatornog organa, drutvo za osiguranje ima obavezu sastavljanja godinjeg finansijskog izvjetaja i godinjeg izvjetaja o poslovanju, sa miljenjem ovlaenog aktuara i izvjetajem spoljnog revizora. Agencija za nadzor osiguranja je planirala izradu Pravilnika o kontnom okviru, kao i Pravilnika o procjeni bilansnih pozicija. Razvoj jakog, efektivnog i sofisticiranog trita kapitala je kamen temeljac uspjene ekonomije bilo kojeg regiona u svijetu. Jaka, efektivna i sofisticirana trita kapitala zahtijevaju odgovarajue propise (ukljuujui zahtjeve finansijskog izvjetavanja) i institucionalizovane mehanizme koji se odnose na sprovoenje zakona. Za Komisiju za hartije od vrijednosti, strategija bi podrala i razvila zakonodavni i regulatorni okvir za subjekte regulacije. Dodatno, strategija bi podrala implementaciju i sprovoenje statutarnih moi za razvoj usaglaavanja i u krajnjoj liniji poboljala finansijsko izvjetavanje za subjekte regulacije u Crnoj Gori. Ovaj razvoj moe biti presen na iri finansijski sektor i dalje u dugoronijem periodu. Razvijanje glavnih specijalizovanih finansijskih sektora u oblastima koje ukljuuju osiguranje i penzije, strateki je cilj bilo koje zemlje koja tei razvoju jake i rastue ekonomije. Navedene oblasti zahtijevaju specijalizovano finansijsko izvjetavanje i nadzor. Za Agenciju za nadzor osiguranja, strategija bi podrala postojanje konzistentnog zakonodavnog i regulatornog okvira koji podrava modernizovan ambijent izvjetavanja u oblasti osiguranja u skladu sa acquis communautaire. Pored toga, strategija bi podrala razvoj mogunosti za kontrolom i omoguila saglasnost sa zakonodavnim finansijskim izvjetavanjem i propisima koji se odnose na obaveze osiguranja u Crnoj Gori.

30

Institucionalno i statutorno jaanje programa pomoi e u pripremi visoko kvalitetnog finansijskog izvjetavanja koje e uspjeno odgovoriti potrebama raznih korisnika kao to su investitori, zajmodavaoci i drugi kreditori. Visoko kvalitetno finansijsko izvjetavanje je preduslov za poveanjem rezervi na tritima kapitala i u bankarskom sektoru, pri emu su i jedan i drugi sektor fundamentalni za ekonomski rast. Kako god, ovi visoko kvalitetni godinji i konsolidovani rauni jedino su korisni ukoliko su javno ostvarljivi brzo i lako. Za Centralni registar Privrednog suda Strategija bi osigurala usaglaenost zakonodavstva i propisa sa relevantnim djelovima acquis communautaire koji se odnose na publikacije i popunjavanje finansijskih informacija; ukljuujui principe prinudnog otkrivanja, minimalne zahtjeve za postojanjem transparentnosti i koji su u skladu sa drugim relevantnim unutranjim zakonima. 3.2.2. Razvoj mehanizama nadzora Imlementacija normativno institucionalnog okvira podrazumjeva da u pomenutom okviru i van njega postoje razvijeni mehanizmi koji obezbjeuju nadgledanje kvaliteta i obuhvata implementacije. Za realizaciju ove strategije razmiljanje je da mehanizmi nadzora budu vieslojni i u veem broju formi odnosno tehnika. Zato ova strategija predpostavlja nadzor koji e biti korporativnog, samoregulatornog karaktera i upravnog karaktera. Na nivou korporativnog upravljanja strategija predvia itav niz mehanizama poboljanja kvaliteta raunovodstvenog planiranja, organizovanja i profesionalnog djelovanja sa direktnim implikacijama na kvalitet finansijskog izvjetavanja. Tako se strategija usmjerava, na srednja i velika preduzea, odnosno privredne subjekte koji posluju u formi akcionarskog drutva i drutva sa ogranienom odgovornou, na razvijanje oblika interne revizije, uvoenje veeg stepena odgovornosti borda direktora za finansijsko izvjetavanje, uvoenje revizorskog odbora, obavezivanje na ugradnju principa "dvoje oiju" u postupke i procedure izrade finansijskih izvjetaja i tome slino. Na nivou samoregulacije strategija treba biti podrana aktivnostima usmjerenim na jaanje motiva i kapaciteta raunovodstvene i revizorske struke da, kroz institucionalne forme udruivanja i djelovanja, obezbjede tijela i mehanizme koji bi se bavili nadzorom nad radom, kao i kontinuit edukacije raunovoa i revizora. 3.2.3. Trina disciplina Razvoj trine discipline je koncept kojem se sve vie pridaje znaaja u postavljanju i razvijanju efikasnih regulatornih i supervizorskih principa funkcionisanja pojedinih dijelova finansijskog i ukupnog privrednog sistema. Stoga je veoma vano iskoristiti ove mehanizme u funkciji ostvarivanja ciljeva postavljenih ovom Strategijom i Akcionim planom. U okviru trine discipline ubrajaju se svi mehanizmi koji obezbjeuju pristup, uporedivost, aktivno djelovanje u analitikom i korektivnom smislu informacijama iz finansijskih izvjetaja privrednih subjekata. Sve to obezbjeuje mogunost aktivnog odnosa trita prema finansijskom izvjetavanju odreenog privrednog subjekta moe se tretirati kao uticaj trine discipline.

31

Oslanjanje na trinu disciplinu kao na stub ostvarivanja sistema postavljenih ciljeva prua brojne prednosti, koje se ogledaju u: irini uesnika procesa, podizanju efikasnosti djelovanja, razvijanju sistema oekivanja koji podstie uesnike na djelovanje u odreenom pravcu, lakem povezivanju sa globalnim investicionim interesovanjima, podizanju sistema odgovornosti i razvijanju trine dicipline i na drugim poljima privrednog djelovanja. U primjeni strategije razvoja trine discipline neophodna je interakcija sa druga dva stuba Strategije i Akcionog plana. Bez odgovarajueg normativno-institucionalnog okvira i mehanizama nadzora u primjeni standarda raunovodstva i revizije nije mogue razvijati mehanizme trine discipline. Interaktivno, trina disciplina e ostvariti pozitivan povratni uticaj na predhodna dva stuba. Kljuni posticaj ostvarivanju strategije razvoja trine discipline, u velikom stepenu, zavisi od rijeenja u kojem stepenu e se od pojedinih ili predhodno utvrenih grupa obveznika primjene standarda finansijskog izvjetavanja i revizije finansijskih izvjeatja zahtijevati objelodanjivanje informacija i podataka iz finansijskih izvjetaja i izvjetaja revizora. Razliiti znaaj privrednih subjekata za ostvarivanje finansijske stabilnosti, interesovanje investitora i ukupni privredni razvoj svakako da zahtijeva razliit nivo objelodanjenih informacija. Preporuka Strategije i Akcionog plana je propisivanje minulnog seta informacija i podataka iz finansijskih izvjetaja koje bi privredni subjekti objelodanjivali uz slobodu da objelodanjuju i vie od toga. Pritom bi minimum informacija koje treba objelodanjivati bio obuhvatniji od zahtijeva po IFRS i IAS. Za finansijske institucije i kotirana preduzea na A listama berzi taj set informacija i podataka bi trebao da bude najobuhvatniji, minimalno u skladu sa zahtijevima iz Bazela II. 3.3. Stakeholder-i Strategija i Akcioni plan prepoznaju kao najznaajnije sledee stakholder-e: Vlada Crne Gora, Centralna banka Crne Gore, Komisija za hartije od vrijednosti, Agencija za nadzor osiguranja, Institut sertifikovanih raunovoa Crne Gore, Privredni sud Ministarstvo za ekonomski razvoj. Stakeholder-i imaju izraen interes za razvoj kvaliteta raunovodstvene i revizorske profesije te primjene najsavremenijih standarda u ovim oblasti. U isto vrijeme oni imaju mogunost da znaajno utiu na poboljanje kvaliteta primjene standarda u sferi raunovodstva i revizije. Svaki od navedenih stakeholder-a ima specifinu poziciju i ostvaruje specifinu ulogu u realizacijie Strategije i Akcionog plana.

32

Vlada Crne Gore Ostvarujui svoja ustavna i zakonska ovlaenja Vlada Crne Gore je izuzetno zainteresovana i posveena podizanju kvaliteta primjene meunarodno priznatih standarda u oblastima raunovodstva i revizije. Sve benefite navedeni u ovoj Strategiji Vlada prihvata kao znaajne za ostvarivanje svojih aktivnosti na podizanju ukupnog nivoa ekonomske razvijenosti i odravanju investicionog ciklusa u pozitivnom toku. Obzirom da je Ministarstvo finansija kljuni nosilac realizacije ove Strategije njen odnos je usmjeren prema drugim resornim ministarstvima, a prije svega prema Ministarstvu za ekonomski razvoj, kao i prema stekeholderima, organima uprave pod kontrolom Vlade kao to su Poreska uprava i Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzea. Podravanje programa edukacije raunovoa i revizora je jedan od aspekata posveenosti Vlade da podri realizaciju Strategije i Akcionog plana. Takoe, planirano je uspostavljanje tijela za nadgledanje rada revizora, uvoenje internog revizora, kod velikih pravnih lica, u cilju unapreenja sistema interne kontrole i u okviru njega raunovodstvenog sistema i sistema izvjetavanja menadmenta, kao i revizorskog odbora, koji bi se bavio pitanjima praenja postupka finansijskog izvjetavanja, djelotvornosti interne kontrole drutva, interne revizije, gdje postoji, i tijela za upravljanje rizicima, kao i mnogim drugim pitanjima. Poreska uprava e kroz svoje aktivnosti i kontrolne mehanizme permanentno stimulisati ispravnu primjenu meunarodnih standarda finasijskog izvjetavanja i pojaano nadgledati i izvjetavati o kvalitetu primjene standarda raunovodstva i revizije. Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzee su kroz svoje aktivnosti stimulisati mala i srednja preduzea da poboljavaju kvalitet finansijskog izvjetavanja. Kroz aktivnosti promovisanja stranih investicija planski i koordinirano sa ostalim aktivnostima Vlade, vrie se promovisanje unapreenja kvaliteta primjene standarda raunovodstva i revizije. Centralna banka Crne Gore Reforma bankarskog sektora predstavlja znaajan element tranzicionog procesa jedne zemlje. Razlog tome je to razvijen bankarski sistem sa razvijenom supervizijom banaka ini preduslov za razvoj cijelokupne ekonomije i moe predstavljati pokreta za mnoge druge oblasti restrukturiranja. Zdrav i stabilan bankarski sektor obezbjeuje povjerenje neophodno za ulaganje domaeg i stranog kapitala. Kvalitetan bankarski sektor pored toga obezbjeuje poetni kapital za obavljanje poslovnih aktivnosti, posebno za mala i srednja preduzea, koja su generator ekonomskog rasta. Ostvareni rezultati u reformi bankarskog sistema mogu se ocijeniti izuzetno zadovoljavajuim, jer je kreiran moderan bankarski sistem, koji je pokreta privrednog razvoja itave Crne Gore. Bankarski sistem karakterie diverzifikacija i kontinuiran rast obima aktivnosti. U bankarskom sistemu u Crnoj Gori danas dominira

33

privatna svojina (98% kapitala bankarskog sistema) i to dominantno strano vlasnitvo (76% kapitala bankarskog sistema). Evidentan je stalni rast depozita, tednje i bilansne sume banaka. tednja je, krajem 2007. godine u odnosu na kraj 2001. godine poveana devedest i jedan puta, a aktiva banaka je poveana za 8,1 puta. Ostvarujui funkciju regulacije i supervizije bankarskog sektora Centralna banka je imala interesa i ulagala velike napore na razvijanju primjene meunarodnih raunovodstvenih i revizorskih standarda u privredi kao cjelini. Ne samo da je podsticano poboljavanje prakse raunovodstva i revizije u bankama neko se kroz ocjenu rizika u poslovanju banaka, a posebno kreditnog, od banaka trai da pozitivno utiu na finansijsko izvjetavanje svojih klijenata, zajmoprimaca prije svega. Identifikacija, mjerenje, kontrola i praenje kreditnog rizika kao faze u procesu njegovog upravljanja zahtjevaju pravovremenost, tanost, odreeni nivo i uporedivost finansijskih informacija koje banke dobijaju od klijenata. Kroz preglede kreditnih fajlova zajmoprimaca kontrola Centralne banke je vrila pozitivan uticaj na banke da zahtijevaju od svojih klijenata poboljanje kvaliteta, dostupnosti i blagovremenosti finansijskih informacija. Neophodno je razumjeti da je u pored primjene meunarodnih standarda finansijskog izvjetavanja i meunarodnih revizorskih standarda u bankarskom sektoru nivo oekivanih i neoekivanih gubitaka i adekvatnost kapitala koja iz toga proizilazi utvrivana kroz prudencionu regulativu, odnosno primjenom supervizorskih standarda za klasifikaciju aktive, utvrivanje rezervacija i rezevi te utvrivanje adekvatnosti kapitala neophodnog za pokrie potencijalnih gubitaka po svim rizicima u bankarskom poslovanju. Bankarski sektor, kao posebno osjetljiv segment finansijskog sistema, ima obaveze uspostavljanja sistema internih kontrola, revizija i odgovarajuih informacionih sistema. Zainteresovanost Centralne banke i mogunosti njenog dodatnog anagaovanja na realizaciji ove Strategije i Akcionog plana se moe prezentirati u nekoliko osnovnih crta: zatita deponenata i povjerilaca zahtijeva kvalitetno upravljanje rizicima u bankarskom poslovanju koje se oslanja na optem kvalitetu primjene meunarodnih standarda raunovodstva i revizije; ostvarivanje finansijske discipline otpoinje njenim mjerenjem za iji kavalitet je neophodno podii opti nivo kvaliteta finansijskog izvjetavanja; poveanje depozitnog potencijala i novane mase zavisi od sklonosti tednji i investiranju na koje utie kvalitet finasijskog izvjetavanja; trina i finansijska disciplina su opredjeljene kvalitetom finansijskog izvjetavanja; implementacija meunarodnih supervizorskih standarda, posebno principa efikasne supervizije te standarda utvrivanja adekvatnosti kapitala oslanja se na kvalitetnom finansijskom izvjetavanju; supervizija na konsolidovanoj osnovi je neophodna dopuna superviziji na pojedinanoj osnovi; kvalitetna eksterna revizija banaka je od esencijalne vanosti za razvoj supervizije banaka.

34

U razvijanju makroekonomskog i supervizorskog modeliranja Centralna banka je otpoela aktivnosti na prikupljanju i obradi podataka dostavljenih registru Privrednog suda od strane privrednih subjekata. Razvijanje ove aktivnosti moe znaajno doprinjeti detekciji slabosti u finansijskom izvjetavanju. Komisija za hartije od vrijednosti Regulatorni i nadzorni organ trita kapitala je Komisija za hartije od vrijednosti Crne Gore. Fundamentalni dio infrastrukture trita kapitala u Crnoj Gori je i Centralna Depozitarna Agencija, koja obavlja poslove registrovanja dematerijalizovanih hartija od vrijednosti, poslove kliringa i saldiranja sklopljenih transakcija s tim hartijama i druge poslove u vezi sa dematerijalizovanim hartijama od vrijednosti. Postojei pravni sistem trita kapitala ine Zakon o privrednim drutvima, Zakon o hartijama od vrijednosti, Zakon o investicionom fondovima, Zakon o preuzimanju akcionarskih drutava i Zakon o dobrovoljnim penzionim fondovima. Usvojenim izmjenama Zakona o hartijama od vrijednosti ostvarena je harmonizacija sa svjetskim standardima u vezi sa poslovanjem hartijama od vrijednosti, a time i unaprijeena efikasnost sprovoenja Zakona o hartijama od vrijednosti i obezbijeema meunarodna saradnja sa regulatorima trita kapitala. Naime, izgradnja institucija i infrastrukture trita kapitala u Crnoj Gori sprovodi se sa ciljem kreiranja takve zakonske regulative i institucionalne sredine koja doprinosi efikasnom i brzom sprovoenju procesa privatizacije, kao i kanalisanju privatnog kapitala ka profitabilnim projektima. Dosadanje funkcionisanje institucija trita kapitala pokazalo je da su propisi i institucije uspostavljeni u skladu sa potrebama trita, da su sistemi i komponente funkcioniu na zadovoljavajuem nivou i da predstavljaju dobru osnovu za dalji razvoj trita hartija od vrijednosti. Reforma u ovoj oblasti je jedno od najveih reformskih dostignua u Crnoj Gori, na to ukazuje niz pokazatelja.13 Ukupan obim berzanskog trgovanja hartijama od vrijednosti u periodu od decembra 2001. godine do septembra 2007. godine iznosi 1.331 miliona , porastao je od svega 10,8 miliona u 2001. godini na 653 miliona u prvih deset mjeseci 2007. godine. Taj su porast pratili znaajan i stalan rast: a/ Cijena hartija na tritu. Nakon masovne vauerske privatizacije, u martu 2002. godine, ukupna trina kapitalizacija bila je 10,7 miliona , da bi u septembru 2007. godine iznosila 5.5 milijardi . Ovakav rast je donekle oekivana posljedica formiranja cijena na veoma niskom nivou nakon MVP, kada je veina ljudi eljela da proda akcije pri prvoj dobroj prilici za prodaju, ali i poveanog interesa za investiranje u Crnu Goru. b/ Broj uesnika u kupoprodaji. Od 2001. godine do kraja septembra 2007. godine izvreno je 448.197 transakcija na tritu kapitala, pri emu se njihov broj poveao od 909 u 2001. godini na 182.100 u prvih devet meseci 2007 godine. Crnogorsko trite kapitala odlikuje veoma visoko uee graana na
13 Ekonomski i fiskalni program za Crnu Goru, 2007-2010

35

tritu kapitala. To pokazuje odnos broja transakcija sa brojem stanovnitva u dobi od 15 64 godine, koji iznosi 27,81%, to je mnogo vie nego u bilo kojoj drugoj zemlji regiona.14 Sve u svemu, pokazatelji kapitalizacija/BDP i promet/BDP jasno pokazuju da je trite kapitala u Crnoj Gori razvijenije nego u ostalim zemljama regiona i u Sloveniji. Tabela 1: Razvoj trita kapitala u Crnoj Gori, zemljama regiona i Sloveniji u 2007. godini Zemlja Crna Gora Hrvatska Bosna Makedonija Slovenija Srbija Kapitalizacija/GDP 241,85 % 137,27 % 126,50 % 104,53 % 89,59 % 75,87 % Zemlja Crna Gora Hrvatska Makedonija Bosna Slovenija Srbija Promet/GDP 28,72 % 18,55 % 8,60 % 8,08 % 7,71 % 5,89 %

IZVOR: Komisija za hartije od vrijednosti

Tokom 2007. godine trina kapitalizacija iznosila je preko 5,5 milijardi , odnosno oko 240 % u odnosu na procijenjeni GDP, dok je odnos prometa na crnogorskim berzama i GDP-a do sredine oktobra dostigao 28,72 %. Kao mjera likvidnosti crnogorskog trita kapitala uzima se odnos prometa na berzama i trine kapitalizacije i on iznosi 11,31 %. To znai da je 11,31 % ukupnog kapitala koje ulazi u trinu kapitalizaciju promijenilo vlasnika od poetka godine pa do 19. oktobra 2007. To svakako dovodi do zakljuka da je likvidnost na tritu kapitala u Crnoj Gori na zadovoljavajuem nivou. Meutim, za prvih pet mjeseci 2008. godine trina kapitalizacija je iznosila 4.700.711.808,66, 4.371.185.632,30 (-7,01%), 4.173.185.240,35 (-4,53%), 3.927.336.173,52 (-5,89%), 3.603.892.804,25 (-8,24 %), respektivno po mjesecima. Tabela 2: Berzanski promet i broj transakcija u periodu od 10.01.2007. godine do 19.10.2007. godine Berza MONTENEGROBERZA NEX BERZA Ukupno
IZVOR: Komisija za hartije od vrijednosti

Broj transakcija 66.618 137.980 204.598

Promet 235.202.429 418.065.675 653.268.104

Promet ostvaren na crnogorskim berzama u 2007. godini bio je gotovo duplo vei u odnosu na 2006. godinu, i iznosio je 727 miliona eura. U odnosu na 2005. bio je tri i po puta vei. Od ukupno ostvarenog prometa, na primarni se odnosilo svega 2,1%. Prosjean mjeseni promet iznosio je 60,6 miliona eura, dok je prosjeno mjeseno sklopljeno 18,7 hiljada transakcija. Najvei promet, od 134,5 miliona eura, ostvaren je
14 Odgovarajui postotak za BiH je 9,64%, za Hrvtasku 8,88%, za Makedoniju 3,84%, za Srbiju 2,17%. I u Sloveniji je taj postotak znatno nii, naime 16,26%.

36

u aprilu, a najmanji u decembru (20,4 miliona eura). U tim mjesecima ostvaren je najvei i najmanji iznos sklopljenih poslova. U aprilu broj ostvarenih transakcija iznosio je 42.300, to predstavlja najvei broj ostvarenih transakcija ikad postignut na crnogorskim berzama. Najmanji broj poslova realizovan je u decembru (7.300).15 Tabela 3: Berzanski promet i broj transakcija u periodu od 01.01.2008. godine do 31.05.2008. godine 16 Berza MONTENEGROBERZA NEX BERZA Ukupno Broj transakcija 17.564 9.756 27.320 Promet 36.622.420 49.532.053 86.154.473

IZVOR: Komisija za hartije od vrijednosti

Kretanje berzanskih indeksa Berzanski indeksi predstavljaju kretanje cijena na tritu kapitala. U periodu 10.01. 19.10.2007. godine berzanski indeksi su znaajno porasli. Tokom 2007. godine indeks MOSTE porastao je za 108,73%, a index NEX 20 porastao je za 114,70%. Indeks investicionih fondova, NEX PIF porastao je tokom prethodne godine za 146,13%. Maksimalne vrijednosti u 2007. godini dva indeksa su dostigla u majuMoste i NEX20, a NEXPIF u avgustu. U odnosu na maksimalne vrijednosti, indeksi su na kraju 2007. godine zabiljeili pad: Moste (33,7%), NEX20 (29,7%) i NEXPIF (22,7%) Grafik 1: Kretanje berzanskih indeksa tokom 2007. godine
Indeks MOSTE u 2007. godini 10.01.2007. -19.10.2007. 2500 2250 2000 1750 1500 1250 1000 750 Indeks MOSTE u 2007. godini
50000 45000 40000 35000 30000 25000 20000 15000 Indeks NEX 20 u 2007. godini Indeks NEX 20 u 2007. godini 10.01.2007. - 19.10.2007.

15 Godinji izvjetaj glavnog ekonomiste- 2007 godina 16 Izvjetaj Komisije za hartiije od vrijednosti

37

Grafik 2: Kretanje indeksa fondova u 2007. godini

Indeks NEX PIF u 2007. godini 10.01.2007. - 19.10.2007. 50000 45000 40000 35000 30000 25000 20000 15000 Indeks NEX PIF u 2007. godini

Tabela 4: Vrijednost berzanskih indeksa za period od 01.01.-30.05.2008. godine17 NEX 20 Vrijednost Promjena NEX PIF Vrijednost Promjena MOSTE Vrijednost Promjena 01.01.2008. 33.060,83 01.01.2008 37.415,22 01.01.2008 1.613,04 30.05.2008 21.359,82 - 35,39 % 30.05.2008 21.730,85 - 41,92 % 30.05.2008 1.051,01 - 34,84 %
18

Budui trendovi razvoja trita kapitala i regulatornog i nadzornog okvira

Nekoliko pokazatelja ukazuje da e interesovanje za crnogorsko trite kapitala rasti i u narednom periodu. Ti pokazatelji su: -Ustanovljavanje otvorenih investicionih fondova i razmatranje mogunosti za transformaciju postojeih zatvorenih investicionih fondova u otvorene investicione fondove; -Razvoj kastodi poslova kako bi nae trite postalo vidljivo stranim investitorima; -Razvoj penzionih fondova i kanalisanje privatne tednje na trite kapitala. Konkretna pitanja regulative za dalji razvoj trita kapitala e se usmjeriti na regulativu kojom e se urediti izdavanje i promet i drugih hartija od vrijednosti, kao i na regulativu kojom se poboljava efikasnost i integritet trita hartija od vrijednosti:

17 Izvjetaj Komisije za hartije od vrijednosti 18 Ekonomski i fiskalni program za Crnu Goru, 2007-2010

38

a/ Zakonsko ureivanje preuzimanja akcionarskih drutava u smislu: (i) razvoja trita, to jest da li regulativni okvir preuzimanja i spajanja kompanija onemoguava djelatnost preuzimanja i spajanja u obimu koji je neophodan za razvoj ekonomije i prilagoavanje strukturalnim promjenama (iznad kojeg procenta vlasnitva je obavezna javna ponuda, je li obavezno preuzimanje u postupku privatizacije, mogunost davanja konkurentske ponude za preuzimanje); (ii) integritete trita, to jest da li regulativni okvir omoguava djelatnost preuzimanja i spajanja koja za posljedicu ima "fer rezultat" u smislu podjele premije za sticanje kontrole (pitanje obaveznog ili neobaveznog nivoa cijene koji mora biti ponuen za otkup akcija). b/Omoguavanje izdavanja hartija na osnovu nekretnina, kako bi se umrtvljeni kapital stavio u funkciju investicija, odnosno kako izgraene nekretnine kapitalizovati. Potrebna je izrada nove regulative koja se odnosi na hipoteku kao i na izdavanje i promet dugoronih hartija od vrijednosti koje se izdaju na osnovu hipoteke. Ta mora obezbjediti da hipoteka postane savremeni instrument pogodan za cirkulaciju na tritu kapitala. c/Smanjenje trokova poslovanja na tritu hartija od vrijednosti, naroito trokova vezanih za obavljanje same transakcije. Problem trokova je naroito izraen u sluaju kada su kupci hartija domaa fizika lica, koji plaaju gotovinom, odnosno kada su kupci iz inostranstva. Agencija za nadzor osiguranja Regulatorni i nadzorni organ trita osiguranja je Agencija za nadzor osiguranja Crne Gore. Postojei pravni sistem trita osiguranja ine Zakon o osiguranju, Zakon o obaveznim osiguranjima u saobraaju i Zakon o steaju i likvidaciji drutava za osiguranje. Osnovni cilj reforme trita osiguranja je kreiranje finansijski pouzdanog i stabilnog trita osiguranja koji e obezbijediti zatitu osiguranika i stvoriti ambijent za visokokvalitetne usluge i produkte osiguranja. Novi Zakon o osiguranju, koji je stupio na snagu krajem 2006. godine uspostavio je takav zakonski okvir koji e omoguiti poveanje kvaliteta poslova osiguranja u skladu sa principima otvorene trine ekonomije, meunarodnim standardima supervizije osiguranja (IAIS), kao i evropskim direktivama koje se odnose na ovu oblast. Novi Zakon o osiguranju je, u cilju nezavisnosti i vieg kvaliteta obavljanja nadzorne funkcije, propisao osnivanje Agencije za nadzor osiguranja kao nezavisnog regulatornog organa sa svojstvom pravnog lica ija je osnovna djelatnost zatita interesa osiguranika i drugih korisnika osiguranja, obezbjeenje stabilnosti i razvoja djelatnosti osiguranja zasnovanog na zdravoj konkurenciji i jednakim uslovima poslovanja. U julu mjesecu 2007. godine izabran je Savjet Agencije (Odluka o imenovanju predsjednika i lanova savjeta Slubeni list RCG, broj 42/07). U okviru svojih nadlenosti Savjet Agencije je usvojio dokumenta neophodna za poetak rada tj. Statut, Finansijski plan i Program rada i dostavio ih Skuptini Crne Gore na saglasnost i usvajanje. Agencija za nadzor osiguranja, funkcionalno je poela obavljati zakonom propisanu djelatnost u januaru mjesecu 2008. godine. Sljedei strateki interes Crne Gore za ulazak u Evropsku Uniju, kao i pristupanje lanstvu Svjetskoj trgovinskoj organizaciji, Agencija za nadzor osiguranja, u saradnji sa

39

Ministarstvom finansija, je ostvarila saradnju sa raznim donatorima i to u dijelu pruanja pomoi i podrke koja se odnosi na organizacionu podrku, pruanje tehnike pomoi kroz konkurisanje projektima za IPA fondove, kao i angaovanje eksperta iz oblasti osiguranja prilikom izrade Nacionalne strategije za integracije. Do sada ostvarena saradnja u prethodno navedenom dijelu sa USAID-om, Evropskom agencijom za rekonstrukciju, Capacity Development Programme for the Government of Montenegro, kao i planirana budua saradnja sa raznim drugim donatorima ima za cilj organizaciono i struno osposobljavanje Agencije, kao i usklaivanje domaeg zakonodavstva za zakonodavstvom Evropske Unije. Takoe, donoenjem svih podzakonskih akata koji proizilaze iz Zakona o osiguranju, utvrdie se na blii i detaljniji nain prava i obaveze aktera na tritu osiguranja, to e doprinijeti stvaranju efikasnog sistema kontrole i nadzora poslova osiguranja od strane nadzornog organa. U skladu sa zakonskom regulativom osiguravajue kompanije su u obavezi da najdue do kraja 2010. godine, naprave statusne promjene u smislu razdvajanja voenja poslova ivotnog i neivotnog osiguranja. Ovakvo rjeenje je posledica usklaivanja sa meunarodnim standardima poslovanja u osiguranju. Takoe, obavljanje poslova posredovanja, zastupanja i pruanja drugih usluga u osiguranju je razdvojeno u smislu da jedno privredno drutvo moe da obavlja samo jednu vrstu ovih poslova. Uvedena je obaveza organizovanja odjeljenja interne revizije u okviru drutava za osiguranje. Uveden je sistem licenciranja aktuara od strane regulatornog tijela. Davanje dozvola za sticanje kvalifikacionog uea je takoe u djelokrugu rada regulatornog organa. Postojee interesovanje novih investitora i renomiranih kompanija za pruanje usluga osiguranja u Crnoj Gori jasan je znak da e budui period obiljeiti dinamian razvoj ovog sektora. ta vie, ovo je znak da je stvoren jasan i predvidiv zakonodavan okvir. Postojei trendovi, iskustvo iz regiona i nagovjetaji otvaranja novih kompanija sugeriu da e se rast ovog sektora i dalje intenzivirati. Rast obima posla i usluga i poveana konkurencija vodie boljim i konkurentnijim proizvodima za graane i privredu i eliminisanju jednog dijela biznis barijera, koje su vezane za ovaj sektor. Budui pravci razvoja i reforme trita osiguranja u Crnoj Gori e ii u pravcu dalje liberalizacije trita, a sve u skladu sa preporukama evropskog zakonodavstva i zahtjevima Svjetske trgovinske organizacije. Institut sertifikovanih raunovoa Crne Gore U skladu sa Zakonom o dravnoj upravi, a u cilju njihovog efikasnijeg i ekonominijeg vrenja, Ministarstvo finansija je Uredbom o povjeravanju poslova organa dravne uprave nadlenog za poslove raunovodstva i revizije prenijelo odreena ovlaenja na Institut sertifikovanih raunovoa Crne Gore, kao nosiocu ugovora o Konzorcijumu, zajedno sa Ekonomskim fakultetom i Savezom raunovoa i revizora Srbije, kao potpisnice istog. Institutu sertifkovnih raunovoa Crne Gore su povjereni slijedei poslovi: - usvajanje, prevod i objavljivanje Meunarodnih raunovodstvenih standarda (MRS), Meunarodnih standarda finansijskog izvjetavanja (MSFI) i Meunarodnih

40

standarda za reviziju (MSR) koje je proglasio IASB, u skladu sa Zakonom o raunovodstvu i reviziji (u dalje tekstu: Zakon); - usvajanje, prevod i objavljivanje novih ili dopuna Meunarodnih raunovodstvenih standarda (MRS), Meunarodnih standarda finansijskog izvjetavanja (MSFI) i Meunarodnih standarda za reviziju (MSR) koje je proglasio IASB, u skladu sa Zakonom; - pripremanje, davanje instrukcija i objanjenja pravnim licima registrovanim za obavljanje privredne i drutvene djelatnosti i djelova stranih drutava (u daljem tekstu: pravna lica); - pripremanje modela obrazaca finansijskih iskaza za pravna lica i njihovo objavljivanje u "Slubenom listu Republike Crne Gore"; - utvrivanje programa certifikacije u skladu sa standardom obuke IFAC-a i njihovo objavljivanje u "Slubenom listu Republike Crne Gore"; - organizovanja polaganja strunih ispita za sticanje zvanja sertifikovanog raunovoe i izdavanja sertifikata za sertifikovanog raunovou; - utvrivanje ispunjenosti uslova za sticanje zvanja sertifikovanog raunovoe iz lana 27 Zakona i izdavanje sertifikata za sertifikovanog raunovou; - prati primjenu programa kvaliteta radi procjene rezultata u raunovodstvu i reviziji u skladu sa obevezama IFAC-a, na godinjem nivou; - edukacija raunovoa i revizora u skladu sa vaeim IFAC-ovim Meunarodnim standardima obuke (IES); - voenje evidencija drutava za reviziju, sertifikovanih raunovoa i utvrivanje ispunjenosti uslova za poslovanje drutava za reviziju iz lana 15 Zakona o raunovodstvu i reviziji; - kontrola obavljanja djelatnosti revizije.

41

4. DEFINISANJE PLANA U procesu koncepcijskog definisanja i finalnog uobliavanja akcionog plana Nacionalni savjet za raunovodstvo i reviziju se oslonio na gap analizu neusklaenosti raunovodstveno revizorske prakse sa okvirom koji daje acquis communautaire. Prilikom izrade gap analize izvori informacija su determinisani ROSC izvjetajem te ispitana sa stanovita profesije, korisnika finansijskih izvjetaja i glavnih stakholder-a. Posebna panja je usmjerena na testiranje stavova i nalaza regulatora i supervizora sa finansijskog trita imajui u vidu veliki broj relevantnih informacija o kvalitetu finansijskog izvjetavanja kojima raspolau kroz superviziju finansijskih institucija. Svaka od definisanih akcija je usmjerena ka ostvarivanju jednog ili vie predhodno postavljenih ciljeva i interaktivno povezana sa ostalim akcijama, ali i postavljena kao zasebna cjelina. U zavisnosti od toga kojem od stubova ostvarivanja strategije pojedinana akcija pripada dodata joj je i odgovarajua slovna oznaka (NI normativno-institucionalna, N nadzorna i TD trina disciplina). Dodatak A19 daje detaljan prikaz ocjene rizinosti i uzajamne povezanosti aktivnosti koje su ovdje definisane kao kljune za ostvarivanje strategije. Identifikujui aktivnosti koje je neophodno sprovesti u realizaciji strategije za svaku je navedena institucija koja je kljuno odgovorna za njenu realizaciju, kao i datum do koga bi aktivnost trebalo sprovesti da proizvede optimalne efekte odnosno da ne kreira dodatne rizike za realizaciju Strategije. Razraujui aktivnosti (poglavlje 5) za svaku je procjenjen odgovarajui budet i resursi koji obuhvataju: Odgovarajuu kvalifikovanu spoljnu konsultantsku podrku. Ovo je posebno vano imajui u vidu tehniku stranu planiranih aktivnosti i potrebu da se zadovolji najbolja meunarodna praksa prilikom njihove realizacije. Odgovarajui kvalifikovanu konsultantsku podrku koja se moe obezbjediti u zemlji uvaavajui potrebu poznavanja lokalnih prilika i efikasnijeg djelovanja u kombinaciji sa relevantnim meunarodnim iskustvom. Regionalnu tehniku saradnju koja e omoguiti razmjenu relevantnih iskustava pri emu Crna Gora kao posebno znaajnog partnera prepoznaje Program puta za Evropu Svjetske banke Program raunovodstvene reforme i institucionalnog jaanja 20 kao mehanizam za ostvarenje regionalne saradnje21.; Potrebe finasiranja operativne podrke relevantnim stakeholder-ima kao i finasiranja operativnih potreba i podrke (hardver, softver, druga oprema, prevoz i smjetaj i sl.) za projekti tim e se formirati za realizacija jedne ili vie planiranih aktivnosti.
19 Pogledati Dodatak A: Faktori rizika i meuzavisnost aktivnosti ukljuenih u strategijski i akcioni plan. (Appendix A: Risk Factors and Dependencies in relation to actions to be included in strategy and action plan.) 20 (World Bank Road to Europe Program of Accounting Reform and Institutional Strengthening REPARIS) 21 Pogledati www.worldbank.org/reparis za dodatne detalje o Programu.

42

4.1 Akcioni plan i vremenski okvir za razvoj i implementaciju

Red. Br. STUB 1: 1. ROK ZA REALIZACIJU

OPIS AKTIVNOSTI NORMATIVNO INSTITUCIONALNI OKVIR Upodobljavanje okvira za finansijsko izvjetavanje

ODGOVORNOST

2.

Upodobljavanje okvira za obavljanje revizije

3.

Podrka procesu prevoenja IFRS i ISA

4. 5. 6. 7. 8. 9. STUB 2: 10. 11. 12.

Podrka razvoju kapaciteta Nacionalnog savjeta Institucionalno jaanje i podrka Institut sertifikovanih raunovoa Institucionalno jaanje i podrka Komisija za hartije od vrijednosti Institucionalno jaanje i podrka Agencija za nadzor osiguranja Institucionalno jaanje i podrka Poreska uprava Institucionalno jaanje i podrka Privredni sud MEHANIZMI NADZORA Uspostavljanje inspekcijskog kapaciteta Razvoj i irenje koncepta interne revizije Uspostavljanje tijela za nadgledanje revizora

Ministarstvo finansija i Institut sertifikovanih raunovoa Crne Gore Ministarstvo finansija i Institut sertifikovanih raunovoa Crne Gore Ministarstvo finansija i Institut sertifikovanih raunovoa Crne Gore Ministarstvo finansija Ministarstvo finansija Komisija za hartije od vrijednosti Agencija za nadzor osiguranja Poreska uprava Privredni sud

kontinuirano

kontinuirano

kontinuirano

kontinuirano kontinuirano kontinuirano kontinuirano kontinuirano kontinuirano

Ministarstvo finansija Ministarstvo finansija i pravna lica Ministarstvo finansija Centralna banka Crne Gore, Komisija za hartije od vrijednosti, Agencija za nadzor osiguranja

Prva polovina 2009. godine Poev od 2009. godine, kontinuirano Poev od 2009. godine, kontinuirano

13.

Stimulacija mehanizama kontrole od strane finansijskog sektora

kontinuirano

43

14. 15. STUB 3: 16. 17. 18.

Povezivanje finansijskog izvjeavanja i poresko bilansiranja Izvjetavanje prema resornim ministarstvima TRINA DISCIPLINA Kampanja podizanja javne svijesti Popunjavanje, prezentacija i obrada baze finansijskih izvjetaja Objelodanjivanje informacija uz finansijske izvjetaje za finansijski sektor Uspostavljanje centara za obuku raunovoa i revizora Javni registri i liste

Ministarstvo finansija, Poreska uprava Pravna lica

kontinuirano kontinuirano

stakeholderi Zainteresovani stakeholderi Privredni sud i Komisija za hartije od vrijednosti Institut sertifikovanih raunovoa Crne Gore Ministarstvo finansija

kontinuirano kontinuirano Poev od 2009. godine, kontinuirano kontinuirano kontinuirano

19. 20.

44

4.2 Kreiranje komunikacionog plana Komunikacioni plan se kreira u svrhe razvoja komunikacije za realizaciju ove Strategije i nije dizajniran kao trajni meuinstitucionalni plan razvoja komunikacije. Komunikacioni centar: Centar komunikacije je Nacionalni savjet. NSC e se sastajati najmanje jedanput u etiri mjeseca da bi razmotrio realizaciju Akcionog plana i donio odluke iz domena svojih nadlenosti. Sve infromacije za komunikaciju sa javnou odobrava predsjednik Savjeta ili Savjet, ukoliko se veina lanova sloi. Sluba za odnose sa javnou u okviru Ministarstva finansija e pomagati u ostvarivanju komunikacionog plana. Komunikaciona mrea: Komunikaciona mrea od NSC ka korisnicima informacija i obrnuto zasnovana je po principu koncentrinih krugova. Kljune komunikacione take su, Strategijom navedeni, stakehold-eri koji se obavezuju da e primljene informacije na najefikasniji nain sa to manje modifikacije dostavljati subjektima koji su njihovi stakeholderi i zainteresovani za pitanja razvoja raunovodstvene i revizorske profesije. lanovi Savjeta obezbjeuju protok informacija u oba pravca izmeu komunikacionog komiteta i subjekata prema kojima je usmjerena saradnja. Promovie se i direktna komunikacija raunovoa i revizora sa Savjetom. Komunikaciono sredstvo: je posebno dizajnirani meni na sajtu Ministarstva finansija. Na ovom web sajtu se publikuju sve vrste registara koje razmatra NSC ili koje vodi Ministarstvo finansija. Pored ovog kao komunikaciona sredstva e se koristititi asopisi koje izdaju udruenja profesionalnih raunovoa, publikacije, analize i druga sredstva komunikacije sa kojima raspolau stakeholder-i. Seminari se profiliu kao posebno interesantno sredstvo komunikacije sa raunovodstveno revizorskom profesijom. Komunikaciona forma: Za potrebe realizacije ovog projekta e se dizajnirati poseban Izvjetaj o progresu koji e, u standardizovanoj formi, obraivati sva pitanja od znaaja za realizaciju ove Strategije i Akcionog plana. Frekventnost komunikacije: Auriranje informacija na web sajtu, razmjena informacija sa stakeholderim-a i obavljivanje izvjetaja o progresu je predvieno kao obavezno, jednom mjeseno. Svaka znaajnija promjena stanja u realizaciji Akcionog plana ili promjeni u raunovodstveno revizorskoj profesiji. Partneri: Kljuni partneri za razvoj komunikacije sa javnou su stakeholder-i ije PR slube takoe doprinose prenosu informacija do krajnih korisnika na to prihvatljiviji i efikasniji nain. Pored stakeholder-a kao partneri u razvoju komunikacije sa javnou se prepoznaju: Udruenje banaka, Privredna komora, znaajnija udruenja preduzetnika, Agencija za promociju stranih investicija, Unija poslodavaca i Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzea. Komunikacija sa stakeholder-ima: Komunikacioni plan je usmjeren na prije svega za odnos sa strunom javnou ukljuujui profilisane stakeholdere-e. . Komunikacija se fokusira na zajednike interese i profilisane strategije, a takoe se i razvijaju komunikacione forme, sadraji i kanali komunikacije sa stakeholedrim-a

45

1. STRATEGIJA NASTUPA PREMA STAKEHOLDER-ima

46

Potrebe stakeholder a: Potrebe Projekta

iNSTITUT SERTIFIKOVANIH RAUNOVOA irenje broja lanova; Ostvarivanje vee kohezije lanova; Vee cijene usluga za poslove R&R; Vei znaaj profesije; Ostvarivanje veih prihoda; Lina afirmacija lanova; Manje nadzora od spoljnih inilaca; Ostvarivanje monopola odnosa sa R&R profesijom; Centar edukacije; Centar nadzora nad kvalitetom primjene standarda i rada R&R profesije.

Zajedniki interesi:

STRATEGIJA I AKCIONI PLAN irenje R&R profesije; Ostvarivanje veeg stepena primjene meunarodnih standarda i kvalitetnijeg finansijskog izvjetavanja ; Vei kvalitet R&R usluga; Vei znaaj profesije; irenje konkurencije u okviru R&R profesije; Vie nadzora; Meunarodna priznanje i afirmacija; Podizanje svijesti o znaaju R&R poslova i finasijskih izvjetaja; Primjena etikih standarda; Samoodrivost projekta.

Vei znaaj profesije; Podizanje svijesti o znaaju R&R poslova i finasijskih izvjetaja; Ostvarivanje veeg stepena primjene meunarodnih standarda i kvalitetnijeg finansijskog izvjetavanja; Realizacija

47

5. IMPLEMENTACIJA PLANA 5.1. Pillar I: NORMATIVNO INSTITUCIONALNI OKVIR

5.1.1. UPODOBLJAVANJE OKVIRA ZA FINANSIJSKO IZVJETAVANJE (NI) Ciljevi koji se ostvaruju aktivnou: Cilj 1,5,7. Opis aktivnosti: Aktivnost e biti fokusirana na razvoj statutarnog okvira za revizorsku aktivnost eksternog i internog karaktera kako bi se obezbijedilo: Kompletnost o Priprema i usvajanje Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o raunovodstvu i reviziji Konzistentnost o U pripremi novog zakonodavstva posebnu panju usmjeriti nekonzistentnostima sa meunarodno priznatim standardima finansijskog izvjetavanja i raunovodstva te obezbjediti njihovo prevazilaenje i eliminisanje konfuzije. o Uskladiti zahtijeve za finansijskim izvjetavanjem od strane korporativnog sektora sa onima koji su definisani primarnim i sekundarnim zakonodavstvom koje proizilazi iz acquis communautaire. Praktinost o Zakonom definisati to se smatra velikim, malim i srednjim preduzeima (SME) usklaeno sa meunarodno priznatim standardima, praksom i posebno specifinosti veliine crnogorskog privrednog prostora. o Zakonom adresirati uoene slabosti postojeeg zakonodavstva i regulisati pitanja koja nijesu bila dovoljno regulisana uz konsultaciju skoranjih komparativnih iskustava. o Preispitati prag primjene uproenih standarda finansijskog izvjetavanja i razviti ove standarde za primjenu na nivou malih i srednjih preduzea (SME). o Uspostaviti motivacioni poreski mehanizam za to efikasniju primjenu novog zakonodavnog okvira. o Uspostaviti listu entiteta od javnog interesa za koje se zahtijeva posebno finansijsko informisanje i izvjetavanje. o Donijeti podzakonsku regulativu kojom bi se adresirala pitanja od posebnog znaaja: jedinstveni kontni okvir, minimalna pravila za usaglaavanje stvarnog sa raunovodstvenim stanjem, pravila za procjenjivanje imovine i sl.

Oekivani rezultati Dobiti izbalansirani pristup primjene standarda finansijskog izvjetavanja sa posebnim osvrtom na: 48

Usklaivanje sa potrebama razliitih korisnika finansijskih informacija kao to su kreditori, investitori, partneri i poreski autoritet; Uspostavljanje seta zahtijeva koji nee biti dodatno optereenje za korporativni sektor; Uspostavljanje jake osnove za odgovarajui nivo finansijskog izvjetavanja i infrastrukture koja treba da ga podrava.

Kljuni stakeholder-i Institut sertifikovanih raunovoa Crne Gore; Ministarstvo finansija Ministarstvo za ekonomski razvoj Poreska uprava

Resursi i budet 75 dana konsultatantskog angaovanja iz inostranstva po prosjenoj cijeni konsultantskog dana od 1250, 100 dana lokalne konsultantske podrke po prosjenoj cijeni po danu od 250 i 10,000 za podrku projektnom timu. Konsultatantskog angaovanja iz inostranstva: 93.750 Lokalna konsultantska podrka: 25.000 Operativna podrka projektu za glavne stakeholder-e: 5.000 Podrka projektnom timu: 10.000 Koordinacija sa Svjetskom bankom i bekom kancelarijom za aktivnostima

podrku

Ukupno procjenjeni trokovi aktivnosti 1: 133.750

49

5.1.2. UPODOBLJAVANJE OKVIRA ZA OBAVLJANJE REVIZIJE (NI) Ciljevi koji se ostvaruju aktivnou: Cilj 2,5,7. Opis aktivnosti: Aktivnost e biti fokusirana na razvoj statutatrnog okvira za finansijsko izvjetavanje kako bi se obezbjedilo: Kompletnost o Priprema i usvajanje novog Zakona o raunovodstvu i reviziji; o Revizija, dopuna i izmjena Zakona o privrednim drutvima; o Revizija, dopuna i izmjena Zakona o hartijama od vrijednosti; Konzistentnost o U pripremi novog zakonodavstva o reviziji posebnu panju usmjeriti nekonzistentnostima ispoljenim sa meunarodno priznatim standardima obavljanja revizije te obezbjediti njihovu primjenu u praksi. o Obezbjediti irenje instituta interne revizije kroz promjenu zakonske regulative kao nezavisne konsultantske aktivnosti u okviru privrednih i drugih subjekata koja treba da podpomogne podizanje kvaliteta eksterne revizije i finansijskog izvjetavanja. o Uskladiti zahtijeve za obavljanjem revizije sa onima koji su definisani primarnim i sekundarnim zakonodavstvom koje proizilazi iz acquis communautaire. Praktinost o Zakonom o raunovodstvu i reviziji definisati prag obaveznosti obavljanja eksterne revizije usklaeno sa meunarodno priznatim standardima, praksom i posebno specifinosti veliine crnogorskog privrednog prostora. o Zakonom o raunovodstvu i reviziji proiriti konkurentnost u obavljanju revizije i mehanizme kontrole kvaliteta obavljanja eksterne revizije. o Izmjene zakonodavnog okvira treba da obezbjedi unapreenje eksternog programa provjere kvaliteta sa ovlaenjima da ga sprovode semoregulatorna tijela sa posebnim ovlaenjem i posebno formiranim organima (sa ueem predstavnika strunih tijela iz inostranstva), u prvoj instanci, i kontrolni organi Ministarstva finansija, u drugoj instanci, eksterna kontrola kvaliteta treba da provjeri usklaenost revizorskih poslova sa prihvaenim standardima posebno imajui u vidu: lan 29 nove osme EU kompanijske direktive, koja uvodi zahtijeve za sve statutarne revizije da budu dio sistema provjere kvaliteta; Preporuke Evropske Komisije 22;

22 Evropska Komisija je usvojila Preporuke uspostavljajui minimalne standarade za sitem eksterne provjere kvaliteta za statutarne revizije. Sistem eksterne provjere kvaliteta je razvijen kao provjerljivost usklaenosti kvaliteta revizije sa proklamovanim standardima i da revizori potuju

50

IFAC Iskazi kvaliteta23.

obavezama

lanova

No.1,

Osiguranje

o Uspostaviti motivacioni poreski mehanizam za to efikasniju primjenu novog zakonodavnog okvira. o Uspostaviti obaveznost organizovanja i razvoja instituta interne revizije za velike privredne subjekte. o Ojaati odgovornost organa upravljanja i rukovoenja privrednim drutvima za kvalitet angaovanja eksterne revizije. o Kroz izmjene zakonskog okvira obezbjediti obaveznost visokog kvaliteta revizorskih izvjetaja za kompanije kotirane na berzama. Oekivani rezultati Primjena standarda revizije sa posebnim osvrtom na: Usklaivanje sa potrebama razliitih korisnika finansijskih informacija kao to su kreditori, investitori, partneri i poreski autoritet; Uspostavljanje seta zahtijeva koji nee biti dodatno optereenje za korporativni sektor; Uspostavljanje jake osnove za irenje obavljaja revizije po standardima koji garantuju dodatno uvjerenje u kvalitet finansijskog izvjetavanja. Kljuni stakeholder-i Institut sertifikovanih raunovoa Crne Gore; Ministarstvo finansija Ministarstvo za ekonomski razvoj Komisija za hartije od vrijednosti Centralna banka Crne Gore Agencija za nadzor osiguranja

Resursi i budet 75 dana konsultatantskog angaovanja iz inostranstva po prosjenoj cijeni konsultantskog dana od 1250; 100 dana lokalne konsultantske podrke po prosjenoj cijeni po danu od 250 i 10.000 za podrku projektnom timu. Konsultatantskog angaovanja iz inostranstva: 93.750 Lokalna konsultantska podrka: 25.000 Operativna podrka projektu za glavne stakeholder-e: 5.000 Podrka projektnom timu: 10.000

stika pravila ponaanja (ukljuujui nezavisnost kao jedan od kljunih). Preporuke postavljaju obuhvatan set minimalnih zahtjeva za uspostavljanje sistema provjere kvaliteta u zemljama lanicama EU sa ciljem da se obezbjedi ujednaenost kavliteta revizije i uspostavi sistem njegovag nadgledanja i objavljivanja rezultata ovog praenja. 23 Iskaz o obavezama lanica 1 je primjenjiv za lanove tijela IFAC-a koji se bave programima osiguranjem pregleda kvaliteta u obavljanju revizije finansijskih izvjetaja. Iskaz se primjenjuje u svim situacijama kad lanice sprovode programe za svoj raun, u ime profesije, ili u ime vlada, regulatornih ili drugih agencija ili ako se programi sprovode od strane drugih tijela.

51

Koordinacija sa Svjetskom bankom i bekom kancelarijom za aktivnostima

podrku

Ukupno procjenjeni trokovi aktivnosti 2: 133.750

52

5.1.3. PODRKA PROCESU PREVOENJA IFRS i ISA (NI) Ciljevi koji se ostvaruju aktivnou: Cilj 3,4,5 i 7. Opis aktivnosti: Aktivnost treba da obezbijedi podrku uspostavljanju kontinuiranog procesa prevoenja standarda kroz: U saradnji sa institucijama iz okruenja obezbijediti korienje prevoda teksta novih IFRS usvojenih od meunarodnog Odbora za raunovodstvene standarde (International Accounting Standards Board) i interpletacija ovih standarda usvojenih Komiteta za tumaenje meunarodnih finansijskih standarda (Interanational Financial Reporting Interpretation Committee); Obezbjeivanje softvera za asistenciju u procesu prevoenja; Osposobljavanje grupe (prevodilaki komitet) koja bi bila dominantno sastavljena od raunovoa i revizora sa ukljuenjem profesionalnih prevodilaca; Obezbjeivanje dostupnosti prevoda na neki od jezika u slubenoj upotrebi; Obezbjediti pokrie operativnih trokova za prevoenje standarda24; Razviti motivacione mehanizme za kontinuirano poboljanje prevoda na bazi sugestija korisnika; Razvijanje mehanizama saradnje sa slinim tijelima u zemljama u kojima se standardi prevode na jezike koji su u slubenoj upotrebi u Crnoj Gori; Oekivani rezultati Ostvariti raspoloivost resursa za implementaciju okvira koji e osigurati kontinuirano prevoenje meunarodnih standarda kao osnove za njihovu kvalitetnu primjenu. Funkcionalnost treba biti potvrivana obezbjeenjem vrlo aurnog prevoenja svih promjena i stalnim periodinim razvojem kvaliteta ukupnih tekstova prevoda standarda. Kljuni stakeholder-i Institut sertifikovanih raunoa Crne Gore; Ministarstvo finansija

Resursi i budet 10 dana konsultatantskog angaovanja iz inostranstva po prosjenoj cijeni konsultantskog dana od 1250; 100 dana lokalne konsultantske podrke po prosjenoj cijeni po danu od 250 i 10.000 za podrku projektnom timu. Konsultatantskog angaovanja iz inostranstva: 12.500 Lokalna konsultantska podrka: 25.000 Operativna podrka projektu za glavne stakeholder-e: 100.000 Podrka projektnom timu: 50.000

24 to ne obuhvata trokove tampanja koji trebaju biti pokriveni na komercijalnoj osnovi.

53

Koordinacija sa Svjetskom bankom i bekom kancelarijom za podrku aktivnostima

Ukupno procjenjeni trokovi aktivnosti 3: 187.500

54

5.1.4. PODRKA RAZVOJU KAPACITETA NACIONALNOG SAVJETA (NI) Ciljevi koji se ostvaruju aktivnou: Cilj 3, 5 i 7. Opis aktivnosti: Aktivnost treba biti fokusirana na jaanje sposobnosti NSC da upravlja projektom realizacije ove Strategije sa posebnim fokusom na sledee elemente: irenje NSC sa ukljuivanjem predstavnika raunovodstveno revizorske profesije i predstavnika institucija koje promoviu investiciona ulaganja i razvoj biznisa; irenje mree strunih saradnika koje je mogue konsultovati i angaovati prilikom odluivanja o pojedinim pitanjima sa visokim stepenom strunih specifinosti, oslonjenosti na komparativana iskustva ili direktno povezana sa oekivanim djelovanjem meunarodnih tijela za uspostavljanje i tumaenje standarda; Osposobljavanje grupa unutar NSC da se specijalizovano bave sa pojedinim pitanjima kao to su: razvoj programa edukacije, nadgledanje profesionalnih udruenja i tijela raunovoa i revizora, razvoj eksternih odnosa i sl.; Osposobljavanje pratee, malo dimenzionirane, slube koja bi djelovanje NSC uinila efikasnim na dnevnoj osnovi i obezbijedila realizaciju komunikacionog plana; Nadgledanja kvaliteta primjene zakonske i podzakonske regulative i potreba njihog dotjerivanja; Nagledanje ostvarivanja planiranog djelovanja licenciranih raunovodstveno revizorkih profesionalnih udruenja i tijela; Potpisivanje i implementacija memoranduma o saradniji sa kljunim stakeholderim-a koji su nezavisna regulatorna ili druga tijela; Adresiranje urgentnih pitanja implementacije standarda i realizacije ove Strategije i akcionog plana prema svim zainteresovanim stranama; Podrka programima obuke i razvoja resursa na osnovama dugorone odrivosti i razvoja ovih funkcija; Razvoj mehanizama izvjetavanja Vlade Crne Gore i drugih zainteresovanih strana. Oekivani rezultati Osposobljenje NSC da predstavlja pokretaku i kontrolnu snagu za realizaciju projekata razvoja raunovodstvene i revizorske profesije, te da osigura vei stepen relevantnosti finansijskih informacija za zainteresovane strane, a posebno investitore. Kljuni stakeholder-i Institut sertifikovanih raunovoa Crne Gore; Ministarstvo finansija Ministarstvo za ekonomski razvoj Komisija za hartije od vrijednosti 55

Centralna banka Crne Gore Agencija za nadzor osiguranja

Resursi i budet 60 dana konsultatantskog angaovanja iz inostranstva po prosjenoj cijeni konsultantskog dana od 1250, 100 dana lokalne konsultantske podrke po prosjenoj cijeni po danu od 250 i 10,000 za podrku projektnom timu. Konsultatantskog angaovanja iz inostranstva: 75.000 Lokalna konsultantska podrka: 25.000 Podrka projektnom timu: 10.000 Koordinacija sa Svjetskom bankom i bekom kancelarijom za aktivnostima

podrku

Ukupno procjenjeni trokovi aktivnosti 4: 110.000

56

5.1.5. INSTITUCIONALNO JAANJE I PODRKA INSTITUT SERTIFIKOVANIH RAUNOVOA (NI) Ciljevi koji se ostvaruju aktivnou: Cilj 3, 5 i 7. Opis aktivnosti: Aktivnost treba biti fokusirana na jaanje sposobnosti Instituta sertifikovanih raunovoa kao profesionalnog udruenja na kojem je, tenderskom procedurom, prenesen dio javnih ovlaenja u implementaciji meunarodnih raunovodstvenih i revizorskih standarda i regulacije raunovodstvene i revizorske struke. Sadraj aktivnosti je fokusiran na: Priprema Akcionog plana za djelovanje Instituta u periodu na koji se odnosi ova Strategija i Akcioni plan u pravcu koji e adresirati minimum uspostavljanja procesa rearaniranja Instituta u organizaciju koja na efektivniji nain moe odgovoriti obavezama, unapreenju njegovih poslovnih aktivnosti u promijenjenom ambijentu i obezbjediti unaprijeenje marketinkih i drugih programa okrenutih javnosti; Razvoj organizacione strukture koja bi mogla da odgovori obimu preuzetih obaveza posebno se fokusirajui na razvoj: o Nezavisnosti i etinosti profesije; o Edukaciju i sertifikaciju; o Kontinuiranu kontrolu i disciplinu; o Publikovanje i voenje registara Pripremiti standardizovanu, u punoj mjeri ISA usklaenu metodologiju obavljanja revizije koja bi bila dostupna i za reviziju malih preduzea i koja bi bila pripremljena u elektronizovanoj formi sa sistemom logiki, metodolokih i kalkulativnih kontrola. Jaanje radnih tijela i kadrovskog potencijala Instituta, a posebno odnose sa javnou koji bi trebali pomoi u jaanju zainteresovanosti javnosti za aktivnosti Instituta; irenje mree strunih saradnika, visoke strune reputacije, koje je mogue konsultovati i angaovati na razliitim poljima ostvarivanja delegiranog javnog interesa i asistiranja u podrujima razvoja prakse primjene meunarodnih standarda; Organizovanje procesa kontinuiranog prevoenja ili distribucije prevoda na neki od jezika u slubenoj upotrebi meunarodnih standarda finansijskog izvjetavanja i standarda revizije, etikih kodeksa te prirunika i tumaenja za njihovu primjenu; Razviti intezivni plan komunikacije meu lanovima i kljunim stakeholderima. Uspostavljanje centra za profesionalno obuavanje i usavravanje sa razvijenim i unapreivanim programima imajui u vidu posebno: o lan 6, 7 i 8 EU osme direktive o kompanijskom zakonodavstvu; o IFAC International Education Standard (IES) No. 1 Ulazni zahtijevi za program profesionalnog usavravanja raunovoa; o IFAC IES No. 2 Sadraj programa za profesionalno usavravanje raunovoa; o IFAC IES No. 3 Profesionalne vjetine; 57

o IFAC IES No. 4 Vrijednosti profesionalne etike i stava; o IFAC IES No. 5 Zahtijevi praktinog iskustva; o IFAC IES No. 6 Ocjena profesionalne osposobljenosti i kompetentnosti; o IFAC IES No. 7 kontinuirani profesionalni razvoj: Program uenja cijelog ivota i kontinuiranog razvoja profesionalne kompetentnosti ; o IFAC IES No. 8 zahjevi komepetentnosti za revizorku profesiju i o Komparativnog iskustva novoprikljuenih zemalja EU u uspostavljanju kontinuiranih programa obuke i usavravanja Razviti strateki poslovni plan koji e posebno, na realnoj osnovi, obraditi pitanje budetiranja i usklaenosti novanih tokova. Obezbjediti podrku i implementirati efektivni i efikasni program i reim eksterne kontrole kvaliteta koja posebno mora zadovoljiti sledee: o Kontrolori moraju posjedovati odgovarajue profesionalne kvaliteta i iskustvo. Njihova nezavisnost (u smislu bilo kakve povezanosti sa revizijom koju kontroliu) i objektivnost moraju biti garantovane. o Odgovarajui resursi moraju biti dodjeljeni sistemu kontrole kvaliteta kako ne bi zavisio od drugih aktivnosti. o Obuhvat pregleda kontrole kvaliteta treba da ukljui i sisteme interne kontrole revizorske firme sa odgovarajuim nivom testiranja usklaenosti procedura i fajlova kako bi se verifikovala adekvatnost funkcionisanja. o Pravila izmeu pristupa projere kvaliteta moraju biti diferencirana u zavisnosti da li statutarna revizija obuhvata i klijente iz oblasti javnog interesa. o Da bi se prosuivala uspjenost ovog reima moraju biti uspostavljeni posebi ciljevi i sitem indikatora uinkovitosti bazirano na meunarodnoj praksi u ovoj oblasti. Obezbjediti pomo i uspostaviti procedure za potovanje usklaenosti i disciplinske postupke prema lanovima koji nepotuju nivo uspostavljenog kvaliteta posebno imajui u vidu: o lan 30 osme kompanijske direktive EU; o Preporuke Evropske Komisije koje se odnose na ovu oblast; o IFAC Izjavu o obavezama lanica No. 6. Redizajnirati u pravcu modernizacije i irenja javnog interesa za publicistiku aktivnost Instituta; Razvoj mehanizama izvjetavanja NSC i drugih zainteresovanih strana. Oekivani rezultati Osposobljena, od profesije i javnosti prepoznata asocijacija raunovoa i revizora koja posjeduje kapacitet i resurse da bude lider u stalnom podizanju kvaliteta finansijskog izvjetavanja. Resursi koji se zahtijevaju kao neophodni za unapreenje aktivnosti i arhitekture Instituta e biti vie nego produktivno iskorieni ukoliko podre strukturu predloenih aktivnosti i obezbjede visok stepen vjerovatnoe da budu uspjene u budunosti. Usklaenost sa IFAC-ovim izkazom o obavezama lanica (SMO) je reperna vrijednost u pruanju podrke Institutu da obezbjedi uinkovitost svog djelovanja na visokom nivou i time djelovanja profesionalnih raunovoa i revizora koji su njegovi lanovi. Kao dodatni reper za ocjenu efikasnosti treba da poslui prijedlog samog Instituta iskazan u Akcionom planu za svoje djelovanje u duem periodu.

58

Kljuni stakeholder-i Institut sertifikovanih raunovoa; Ministarstvo finansija Ministarstvo za ekonomski razvoj Nacionalni savjet za raunovodstvo i reviziju Komisija za hartije od vrijednosti Centralna banka Crne Gore Agencija za nadzor osiguranja

Resursi i budet Trokovi razvoja Stratekog plana djelovanja: 10.000; Strano tim liderstvo (175 dana tokom tri godine sa 1.250 po danu): 218.750 Tehnika pomo iz inostranstva (170 dana po 1.250 po danu): 212.500 Finansijska podrka za jaanje kapaciteta osoblja i njihovo profesionalno anagaovanje: 75.000 Lokalna konsultantska podrka: 25.000 Podrka projektnom timu: 10.000 Koordinacija sa Svjetskom bankom i bekom kancelarijom za podrku aktivnostima

Ukupno procjenjeni trokovi aktivnosti 5: 551.250

59

5.2.

Pillar II: MEHANIZMI KONTROLE 5.2.1. DRUGOSTEPENA KONTROLA INSPEKCIJSKI KAPACITET (MK)

Ciljevi koji se ostvaruju aktivnou: Cilj 4 i 5. Opis aktivnosti: Aktivnost treba da obezbijedi osposobljavanje unutranjih resursa Ministarstva finansija da obavlja vrstu nadzora rada raunovoa i revizora koja omoguava i novano kanjavanje kao i izricanje seta mjera preventivnog i korektivnog karaktera. Sadraj aktivnosti treba da bude usmjeren na : Kompletnost o Priprema i usvajanje Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o raunovodstvu i reviziji, kao i novog Zakona o raunovodstvu i reviziji, do kraja 2012. godine; o Preispitivanje i izmjena podzakonske regulative koja se odnosi na funkcionisanje upravnih organa (uredbe, sistematizacije radnih mjesta i sl.); o Preispitati prekrajno zakonodavstvo i utvrditi mogua ogranienja koja treba eliminisati, Konzistentnost o U postojeu organizacionu emu Ministarstva finansija uklopiti organizacioni dio koji bi se bavio pitanjima kontrole kvaliteta finansijskog izvjetavanja, primjene raunovodstvenih i revizorskih standarda. o Razvoj kapaciteta novog organizacionog dijela u okviru Ministarstva finansija obezbjediti regrutovanjem iskusnih revizora i upoljavanjem mladih strunjaka motivisanih za usavravanje svojih znanja u ovom oblastima. Praktinost o Zakonom definisati obavezu uspostavljanja inspekcijskog nadzora nad radom raunovoa i revizora sa mogunonou izricanja novanih kazni i seta mjera preventivnog i korektivnog karaktera. o Zakonom adresirati rijeenje pitanja ko e obavljati drugostepeni nadzor ( instanca iznad nadzora koji obavlja samoregulatorno tijelo) nad radom raunovoa i revizora. o Razmotriti mogunosti eksternalizacije ove funkcije u inicijalnom periodu koje bi ujedno ostvarivalo i podizanje unutranjih kapaciteta. o Uspostaviti mehanizme koje e omoguiti da se obavi kontrola rada tamo gdje je on znatno ispod oekivanog nivoa. o Uspostaviti listu najeih propusta koji se pojavljuju u djelovanju raunovodstvene i revizorske profesije i posebnim preventivnim i korektivnim mjerama djelovati na njihovo eliminisanje. o Razviti sistem obavjetavanja o slabostima preko djelovanja Instituta sertifikovanih raunovoa Crne Gore, Centralne banke i Poreske uprave. 60

o Djelovanjem nadzora ojaavati nezavisnost u radu revizora. Oekivani rezultati Dobiti dodatni mehanizam uticaja, izvan polja samoregulatornog djelovanja, na kvalitet obavljanja poslova raunovodstva i revizije koji bi na objektivan, nezavisan i efikasan nain dodatno pozitivno uticao na kvalitet finansijskog izvjetavanja i podizanja nivoa primjene meunarodnih standarda u ovom oblastima. Kroz ovu vrstu nadzora ojaati djelovanje u pravcu uticaja na ouvanje finansijske discipline. Rezultati e biti praeni kroz broj ostvarenih kontrola, korektivne preporuke i efekat na poboljanje ukupnog nivo finansijskog izvjetavanja. Kljuni stakeholder-i Institut sertifikovanih raunovoa Crne Gore Ministarstvo finansija Centralna banka Crne Gore Poreska uprava

Resursi i budet 75 dana konsultantskog angaovanja iz inostranstva po prosjenoj cijeni konsultantskog dana od 1250, 100 dana lokalne konsultantske podrke po prosjenoj cijeni po danu od 250 i 20,000 za podrku projektnom timu. Konsultantskog angaovanja iz inostranstva: 93.750 Lokalna konsultantska podrka: 25.000 Operativna podrka projektu za glavne stakeholder-e: 5.000 Podrka projektnom timu: 20.000 Koordinacija sa Svjetskom bankom i bekom kancelarijom za aktivnostima

podrku

Ukupno procjenjeni trokovi aktivnosti 10: 143.750

61

5.2.2. RAZVOJ KONCEPTA INTERNE REVIZIJE (MK) Ciljevi koji se ostvaruju aktivnou: Opis aktivnosti: Aktivnost e biti fokusirana na razvoj i irenje koncepta interne revizije kod velikih pravnih lica. Interna revizija je nezavisna, objektivna i konsultantska aktivnosti unutar preduzea dizajnirane da doda vrijednost i unaprijedi funkcionisanje organizacije kroz sistematian i disciplinovan pristup evaluciji i unapreivanju efktivnosti sitema interne kontrole. Kljuni ciljevi koje interne revizije ostvaruje su: Podizanje adekvatnosti i efikasnosti nekog od odabranih sistema interne kontrole u datoj organizaciji; Preispitivanje tanosti, pravovremenosti i pouzdanosti raunovodstvenih i finansijskih izvjetaja i evidencija; Pomo i saradnja sa eksternom revizijom u podizanju kvaliteta finansijskog izvjetavanja; Saradnja sa eksternim faktorima poreske kontrole, supervizije ili nekih drugih oblika nadzora nad poslovanjem ukljuujui i resorna ministarstva. Cilj 4 i 5.

Organizovanje kvalitetnog funkcionisanja interne revizije podrazumjeva zainteresovanost vlasnika ili drugih stakeholder-a za obezbjeenje: trajnost obavljanja funkcije interne revizije, dostupnost reviziji svim poslovima, nezavisnost, objektivnost i nepristrasnost u radu internih revizora, adekvatno izvjetavanje o djelovanju funkcije interne revizije i blagovremeno izvjetavanje o nalazima interne revizije. Samo tako se moe ostvariti obaveznost menadmenta da blagovremeno reaguje na preporuke interne revizije i dokumentuje aktivnosti preduzete na otklanjanju uoenih nedostataka. Djelovanje interne revizije je meunarodno standardizovano uz postojanje i razvijenih kodeksa profesionalne etike te pravilima rada interne revizije. Da bi koncept interne revizije postao rairen neophodno je obezbjediti: Kompletnost o Usvajanje Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o raunovodstvu i reviziji, kao i novog Zakona o raunovodstvu i reviziji, do kraja 2012. godine; o Revizija, dopuna i izmjena Zakona o privrednim drutvima; o Revizija, dopuna i izmjena Zakona o hartijama od vrijednosti; Konzistentnost o U pripremi novog zakonodvstva o reviziji ugraditi obaveznost organizovanja ili eksternalizacije interne revizije u svim velikim preduzeima. o Izmjenama zakona o privrednim drutvima dodatno ojaati obaveznost organizovanja i nezavisnost interne revizije u svim drutvima koja se definiu kao velika. 62

o Zakonom o hartijama od vrijednosti predvidjeti kontrolu obavljanja interne revizije od strane KHOV u akcionarskim drutvima (osim banaka i osiguravajuih drutava) koja se kotiraju na organizovanim berzanskim tritima. o Uskladiti zahtjeve za obavljanjem interne revizije sa onima koji su definisani primarnim i sekundarnim zakonodavstvom koje proizilazi iz acquis communautaire. Praktinost o Zakonom o raunodstvu i reviziji definisati prag obaveznosti obavljanja interne revizije usklaeno sa meunarodno priznatim standardima, praksom i posebno specifinosti veliine crnogorskog privrednog prostora. o Zakonom o raunovodstvu i reviziji utvrditi zahtijeve strunosti i nezavisnosti u obavljanju interne revizije te propisati naela na kojima se zasniva obavljanje interne revizije (kontinuiteta, nezavisnosti, nepristrasnosti, profesionalne osposobljenosti itd.) o Konkurentnost u obavljanju interne revizije i saradnje sa eksternom revizijom osigurati kroz izmjene zakona. o Donijeti podzakonsku regulativu koja e na iroj osnovi obezbjediti kontrolu obavljanja i organizovanja interne revizije od strane KHOV kod akcionarskih drutava koje oni kontroliu ili koji su emitenti nekontrolisani od strane Centralne banke Crne Gore i Agencije za nadzor osiguranja.

Oekivani rezultati Dobiti izbalansirani pristup primjene standarda interne revizije sa posebnim osvrtom na: Usklaivanje sa potrebama razliitih korisnika finansijskih informacija kao to su kreditori, investitori, partneri i poreski autoritet; Uspostavljanje seta zahtijeva koji nee biti dodatno optereenje za korporativni sektor; Uspostavljanje jake osnove za ire uspostavljanje i dodatno razvijanje obavljanja interne revizije po standardima koji garantuju dodatno uvjerenje u kvalitet finansijskog izvjetavanja. Kljuni stakeholder-i Institut sertifikovanih raunovoa Crne Gore; Ministarstvo finansija Centralna banka Crne Gore Komisija za hartije od vrijednosti Agencija za nadzor osiguranja

Resursi i budet 100 dana lokalne konsultantske podrke po prosjenoj cijeni po danu od 250 i 10.000 za podrku projektnom timu.

63

Lokalna konsultantska podrka: 25.000 Podrka projektnom timu: 10.000 Koordinacija sa Svjetskom bankom i bekom kancelarijom za aktivnostima

podrku

Ukupno procjenjeni trokovi aktivnosti 11: 25.000

64

5.2.3. USPOSTAVLJANJE TIJELA ZA NADGLEDANJE REVIZORA (MK) Ciljevi koji se ostvaruju aktivnou: Cilj 4, 5 i 7. Opis aktivnosti: Aktivnost treba da podri uspostavljanje operativne strukture u formi samoregulirajueg tijela za nadzor rada revizora. Po svom sadraju posebno aktivnost treba obuhvatiti: Obuhvat i odgovornost o Obuhvat nadgledanja treba da ukljuuje: usavravanje, licenciranje, uspostavljanje standarda, osiguranje kvaliteta, disciplinski sistem i sl. o Odgovornost nadgledanja (istrana i disciplinska mo): Promocija uspostavljanja i odravanja visokih profesionalnih standarda obavljanja revizije; Nadgledanje implementacije zakonske i podzakonske regulative; Pregled procedura dobijanja sertifikata sprovedenih od strane Instituta; Pruanje stavova i miljenja o prijedlozima akata; Nadgledanje odnosa Instituta sa lanovima na pitanjima usavravanja, sistema obezbjeenja kvaliteta i profesionalne etike. o Odgovornost za jaanje transparetnosti kroz publikovanje programa rada i izvjetaja o aktivnostima. Finansiranje i eksterni odnosi o Finansiranje sistema nadzora treba biti obezbjeeno na nain koji e biti osiguran i osloboen bilo kakvog uticaja revizorske profesije. o Preko Sporazuma o razumjevanju razviti odnose i razmjene informacija sa svim kljunim regulatorima i supervizorskim tijelima i drugim stakeholderim-a. o Posebno dizajniranim upustvom opisati set aranmana za osiguranje kvaliteta i sistem disciplinovanja posebno uvaavajui mogunosti saradanje sa kompetentnim autoritetima iz lanica EU. o Obezbijediti odgovarajue resurse i identifikovati sve interne procedure i pravila koja se moraju uspostaviti i razviti Akcioni plan kojim be se detaljno razradi okvir za ostvarenje kljunih ciljeva i planirala sredstva za samoodrivost. o Obezbijediti raspoloivost odgovarajue ekspertize iz inostranstva za poetni period rada. o Uspostaviti odnose sa tijelima za nadgledanje u okviru EU za dobijanje tehnieke pomoi transfer ekspertize. o Aktivnosti usklaivati sa dokumentima i iskazima Evropske grupe tijela za nadgledanje.

65

Oekivani rezultati Dobija se jo jedan instrument uvjerenja u pouzdanost finansijskih izvjetaja i time u njihovu pouzdanost. Kroz ostvarivanja ovih aktivnosti revizorska profesija dobija na znaaju i interesovanje za regrutovanje novih revizora raste. Finalno ova aktivnost doprinosi razvoju revizorskih vjetina i iskustava te njihovom trensferu van kontensta transfera znanja unutar samih revizorskih kua. Kljuni stakeholder-i Nacionalni savjet za raunovodstvo i reviziju Institut sertifikovanih raunovoa Crne Gore; Ministarstvo finansija Centralna banka Crne Gore Komisija za hartije od vrijednosti Agencija za nadzor osiguranja

Resursi i budet Trokovi podrke projektnom timu: 5.000 Opremanje prostora (ukljuujui IT): 15.000 Trokovi administrativnog osoblja (1 administrator za tri godine): 30.000 Trokovi tehnikog osoblja (1 menader): 75.000 Operativni trokovi za tri godine: 60.000 Tim lider iz inostranstva ( 150 dana tokom tri godine po 1.250 po danu): 187.500 Koordinacija sa Svjetskom bankom i bekom kancelarijom za podrku aktivnostima

Ukupno procjenjeni trokovi aktivnosti 12: 397.500

66

5.2.4. NADZOR KROZ FINANSIJSKI SEKTOR (MK) Ciljevi koji se ostvaruju aktivnou: Cilj 4, 5 i 7. Opis aktivnosti: Aktivnost treba da podri uspostavljanje mehanizama detaljnijeg nadzora kroz poslovanje finansijskih institucija. Svoje uporite dizajniranje ove aktivnosti nalazi u injenici da finansijske institucije, upravljajui rizicima, koriste finansijske izvjetaje svojih klijenata ili emitenata razliitih trinih materijala. Interes finansijskih institucija je posjedovanje pravovremenih i pouzdanih finansijskih podataka o poslovanju privrednih subjekata koje kreditiraju ili koji emituju finansijske instrumente sa kojima trguju. Na drugoj strani interes klijenata finansijskih institucija je obezbjeivanje deficita finansiranja preko finansijskog sektora. Ovi interesi mogu biti kanalisani u poseban mehanizam nadzora nad kvalitetom finansijskih izvjetaja kroz: Djelovanje bankarskog sektora o Podzakonskom regulativom koja se odnosi na regulisanje, utvrivanje oekivanih i neoekivanih gubitaka u poslovanju iz kreditnih i drugih poslova banaka CBCG koja e dodatno zahtijevati i motivisati banke da insistiraju na kompletnom, pravovremenom i pouzdanom finansijskom izvjetavanju u svim fazama upravljanja kreditnim, operativnim i drugim rizicima u poslovanju. o Razviti poseban izvjetajni mehanizam za uoavanje i ispravljanje nepravilnosti u finansijskom izvjetavanju banaka od strane njihovih klijenata (tipiziranje uoenih propusta, detektovanje raunovodstvenih i revizorskih propusta, detekcija posebnih klijenata i kreditnih aranmana za koje se propusti vezuju i sl.) o Usaglaavati djelovanje kontrole banaka i Instituta odnosno drugih nosilaca kontrole primjene raunovodstvenih i revizorskih standarda u cilju detektovanja, razmatranja znaaja, sistematizovanja i djelovanja prema slabostima u finansijskom izvjetavanju privrednih subjekata koji se pojavljuju kao klijenti banaka. o Izgraditi module za irenje prakse i saznanja o pojedinim pitanjima primjene standarda finansijskog izvjetavanja i raunovodstva koristei komunikaciju banaka sa klijentima, a posebno u fazama ocjene kreditnih zahtjeva. o Kroz Memorandum o saradnji koristiti ocjene CBCG o radu eksternih revizora u bankama za unapreenje djelovanja revizora i irenja repernih standarda kvaliteta. o Koristiti nalaze kontrole banaka i iskustva banaka u razvijanju koncepta interne revizije. Djelovanja uesnika na tritu kapitala o Kroz regulatorne mehanizme izgraivati vei uticaj uesnika na trita kapitala i organizatora trita na kvalitet finansijskih izvjetaja emitenata.

67

o Preko Sporazuma o saradnji regulatora finansijskog trita razviti odnose i razmjene informacija sa Komisijom za hartije od vrijednosti posebno u pravcu sagledavanja informacija o kvalitetu finansijskih izvjetaja koje dobijaju od emitenata i uesnika na tritu. Djelovanje sektora osiguranja o Podzakonskom regulativom koja se odnosi na regulisanje utvrivanje rizika u poslovanju osiguravajuih kompanija motivisati iste da kod svojih klijenata aktivnije insistiraju i stimuliu cjenovnim mehanizmima na kompletosti, pravovremenosti i pouzdananosti finansijskih izvjetaja. o Razviti poseban izvjetajni mehanizam za uoavanje i ispravljanje nepravilnosti u finansijskom izvjetavanju osiguravajuih kompanija od strane njihovih klijenata (tipiziranje uoenih propusta, detektovanje raunovodstvenih i revizorskih propusta, detekcija posebnih klijenata i kreditnih aranmana za koje se propusti vezuju i sl.) o Usaglaavati djelovanje kontrole osiguranja i Instituta odnosno drugih nosilaca kontrole primjene raunovodstvenih i revizorskih standarad u cilju detektovanja, razmatranja znaaja, sistematizovanja i djelovanja prema slabostima u finansijskom izvjetavanju privrednih subjekata koji se pojavljuju kao klijenti banaka. o Izgraditi module za irenje prakse i saznanja o pojedinim pitanjima primjene standarda finansijskog izvjetavanja i raunovodstva koristei komunikaciju banaka sa klijentima, a posebno u fazama ocjene kreditnih zahtjeva. o Kroz Memorandum o saradnji koristiti ocjene Agencije za nadzor osiguranja o radu eksternih revizora za unapreenje djelovanja revizora i irenja repernih standarda kvaliteta.

Oekivani rezultati Ostvarenjem aktivnosti se dobija dodatni mehanizam snanog uticaja na poboljanje kvalitete finansijskog izvjetavanja na trajnoj osnovi. U privredi u kojoj se intezivno razvijaju privredni sektori su prirodno deficitarni sa dugoronim finansijskim sredstvima koja moraju obezbjeivati preko finansijskog posredovanja. Na ovaj nain dolazi do irenja broja subjekata koji su zainteresovani za pojaavanje nadzora nad kvalitetom finasijskog izvjetavanja. Kljuni stakeholder-i Nacionalni savjet za raunovodstvo i reviziju Institut sertifikovanih raunovoa Crne Gore; Ministarstvo finansija Centralna banka Crne Gore Komisija za hartije od vrijednosti Agencija za nadzor osiguranja

68

Resursi i budet Podrka projektnom timu: 5.000 Koordinacija sa Svjetskom bankom i bekom kancelarijom za aktivnostima

podrku

Ukupno procjenjeni trokovi aktivnosti 13: 5.000

69

5.3.

Pillar III: TRINA DISCIPLINA 5.3.1. JAVNA KAMPANJA (TD)

Ciljevi koji se ostvaruju aktivnou: Cilj 3, 6 i 7. Opis aktivnosti: Aktivnost treba da obezbjedi intezivnu kampanju promovisanja benefita, aktivnosti stakeholder-a i svih drugih aspekata od znaaja za podizanje svijesti i ukljuenja ire strune i laike javnosti u ostvarivanje ove Strategije i Akcionog plana. Sadraj aktivnosti treba da bude usmjeren na : Kompletnost o Izrada plana javne kampanje kod svih stakeholdera, dizajniran u ove svrhe; o Dizajniranje centra za koordinaciju javne kampanje; o Kroz, regulativom, postavljene zahtijeve objelodanjivanja poveati set informacija koje treba objelodanjivati kroz uticaja na materijalnu znaajnost informacije. Konzistentnost o Osvijetliti znaaj raunovodstvene i revizorske profesije kroz razliite forme komunikacije sa javnou birajui najupeatljivije i najefektivnije. o Poveati javnu svijest o znaaju korporativnog upravljanja i izvjetavanja za ukupne ekonomske prilike. Praktinost o Obezbjeivati informacije, obrazovne vodie i tehniku pomo za javnost. o Za menadere, promovisati benefite kulture potenja i otvorene komunikacije, usmjeravanja interne revizije u rizina podruja poslovanja i dizajniranja i ohrabrivanja kanale direktne komunikacije sa zaposlenima u cilju adresiranja njihovih zabrinutosti. o iriti znaaj informacija koje se mogu dobiti iz finansijskih izvjetaja. o Upostaviti niz seminara dizajniranih za menadere i direktore sa tematskim sadrajem od posebnog znaaja za finansijsko izvjetavanje. o Uspostaviti listu najeih propusta koji se pojavljuju u djelovanju raunovodstvene i revizorske profesije i posebnim preventivnim i korektivnim mjerama djelovati na njihovo eliminisanje. o Razviti sistem pomoi malom i srednjem biznisu u jaanju sopstvenih kapaciteta za komunikaciju o pitanjima primjene meunarodnih standarda finansijskog raunovodstva i revizije preko Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzea .

70

Oekivani rezultati Dobiti dodatni mehanizam uticaja, izvan polja samoregulatornog djelovanja, na kvalitet obavljanja poslova raunovodstva i revizije koji bi na objektivan, nezavisan i efikasan nain dodatno pozitivno uticao na kvalitet finansijskog izvjetavanja i podizanja nivoa primjene meunarodnih standarda u ovim oblastima. Kroz ovu vrstu nadzora ojaati djelovanje u pravcu uticaja na ouvanje finansijske discipline. Rezultati e biti praeni kroz broj ostvarenih kontrola, korektivne preporuke i efekat na poboljanje ukupnog nivoa finansijskog izvjetavanja. Kljuni stakeholder-i Institut sertifikovanih raunovoa Crne Gore; Ministarstvo finansija Centralna banka Crne Gore Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzea

Resursi i budet 30 dana konsultatantskog angaovanja iz inostranstva po prosjenoj cijeni konsultantskog dana od 1250, 100 dana lokalne konsultantske podrke po prosjenoj cijeni po danu od 250 i 20,000 za podrku projektnom timu. Konsultatantskog angaovanja iz inostranstva: 37.500 Lokalna konsultantska podrka: 25.000 Operativna podrka projektu za glavne stakeholder-e: 5.000 Podrka projektnom timu: 20.000 Koordinacija sa Svjetskom bankom i bekom kancelarijom za aktivnostima

podrku

Ukupno procjenjeni trokovi aktivnosti 16: 77.500

71

5.3.2. CENTRALIZOVANA BAZA FINANSIJSKIH IZVJETAJA (MD) Ciljevi koji se ostvaruju aktivnou: Cilj 3, 5 i 7. Opis aktivnosti: Aktivnost treba obezbjediti kroz razvoj unosa, sistematizovanja po razliitim kriterijumima i prezentaciju seta uporedivih finansijskih pokazatelja iz finansijskih izvjetaja koji se predaju Centralnom registru Privrednog suda. Aktivnost bi trebala biti usmjerena na sljedee: Kroz zakonodavni okvir ojaati (odgovarajua kaznena politika) obaveznost blagovremene i tane predaje finansijskih izvjetaja Centralnom registru Privrednog suda u papirnoj i elektronskoj formi, sa razmatranjem mogunosti skraenja roka obaveznosti njihove predaje. Obezbjediti odgovarajuu pravne i tehnike mogunosti korienja podataka iz centralizovane baze za potrebe analize od strane razliitih subjekata, a posebno stakeholdera. Obezbijediti web pristupe (na komercijalnoj osnovi) elektronskim podacima iz finansijskih izvjetaja, na solo i konsolidovanoj osnovi. Obezbijediti podhranjivanje podataka o finansijskim izvjetajima na period koji je usklaen sa EU zahtijevima. Obezbijediti mogunost sumiranja i izvjetavanja o stepenu neusklaenosti izvjetaja sa zakonskim zahtijevima. Podrati uspostavljanje seta procedura i kapaciteta za nadgledanje blagovremenosti popunjavanja i predaje finansijskih izvjetaja od strane kompanija. Izgraditi izvjetajne forme koje pokazuju broj finansijskih izvjetaja ovjerenih od strane pojedinih agencija za pruanje raunovodstvenih usluga sa mogunosti analize koncentracije i kvaliteta rada pruaoca raunovodstvenih usluga. Redizajnirati bazu podataka u pravcu modernizacije i irenja mogunosti javnog korienja pretraivanja baze po razliitim osnovama. Razvoj mehanizama izvjetavanja NSC i drugih zainteresovanih strana na agregiranoj osnovi. Dizajnirati i implementirati IT strategiju razvoja baze podataka o finansijskim izvjetajima, koja je u skladu sa zahtjevima EU o popunjavanju godinjih izvjetaja i konsolidovanih godinjih izvjetaja. Oekivani rezultati Konzistentantan zakonodavni i regulatorni okvir za popunjavanje i objavljivanje finansijskih izvjetaja, koji je usklaen sa zahtijevima Evropskog zakonodavstva uz uvaavanje prelaznog perioda i lokalnih specifinosti. Ova aktivnost e znaajno doprinijeti javnoj raspoloivosti podataka iz finansijskih izvjetaja i uticaja javnosti, u smislu pruene mogunosti da reaguju na javno objavljene podatke. Kljuni stakeholder-i Privredni sud 72

Ministarstvo finansija Ministarstvo za ekonomski razvoj Nacionalni savjet za raunovodstvo i reviziju Komisija za hartije od vrijednosti Centralna banka Crne Gore Agencija za nadzor osiguranja

Resursi i budet IT podrka: 300.000; Strano tim liderstvo (100 dana tokom tri godine sa 1.250 po danu): 125.000 Tehniaka pomo iz inostranstva (170 dana po 1.250 po danu): 212.500 Finansijska podrka za jaanje kapaciteta osoblja i njihovo profesionalno anagaovanje: 75.000 Lokalna konsultantska podrka: 25.000 Podrka projektnom timu: 10.000 Koordinacija sa Svjetskom bankom i bekom kancelarijom za podrku aktivnostima

Ukupno procjenjeni trokovi aktivnosti 17: 747.500

73

5.3.3. OBJELODANJIVANJE INFORMACIJA UZ FINANSIJSKE IZVJETAJE ZA FINANSIJSKI SEKTOR (MD) Ciljevi koji se ostvaruju aktivnou: Cilj 3, 5 i 7. Opis aktivnosti: Aktivnost treba da obezbjedi minimalne zahtijeve za objelodanjivanjem informacija uz finansijske izvjetaje. Objelodanjivanje, na sajtovima regulatora, se odnosi na javnu raspoloivost informacija o aktivnostima kompanije, rezultatima, rizicima i okruenju. Finansijski izvjetaji25 obezbjeuju uvid u agregatne numerike podatke, kao kljune komponente kvantitativnosti u prezentaciji finansijskih izvjetaja. Kvalitativne informacije se uglavnom odnose na kompanijske postupke i procedure validacije bilansnih pozicija, poslovne modele i strategije. Informacije mogu biti objelodanjene na bazi zahtijeva ili na dobrovoljnoj osnovi. Tip informacija koje se objelodanjuju su u osnovi: Obavezna objelodanjivanja Raunovodstveni reimi: finansijski izvjetaji i informacije o vrednovanju pozicija, poslovnoj situaciji i perspektivama. Informacije za berze i supervizorska regulatorna tijela: informacije o povezanim interesima, sticanjima uea u kapitalu, limitima izloenosti, veliini regulatornog kapitala i koeficijentu solventnosti i sl. Dobrovoljna objelodanjivanja: sve dodatne informacije. Relevantna objelodanjivanja mogu biti definisana upotrebom koncepta materijalnosti po kome bi neka informacija trebala biti tretirana kao materijalna ako njeno izostavljanje ili pogreno navoenje moe promjeniti ili uticati na procjenu ili odluku korisnika te informacije. Ostvarivanje aktivnosti minimalno podrazumjeva: Kroz zakonski i podzakonski okvir propisati koje dopunske informacije, kao minimum, finansijske institucije trebaju da objavljuju. Dopunske informacije podjeliti na kvantitativne i kvalitativne sa minimumom koji su dati u Bazelu II Pillar 3 (Trina disciplina). Zakonskim okvirima definisati rokove i frekventnost objavljivanja dopunskih informacija uz finansijske izvjetaje. Obezbjediti kroz supervizorske aktivnosti na finansijskom tritu objavljivanje dodatnih informacija, kada se ocijeni da je rizini profil kontrolisanih institucija povean, te da je obim i kompleksnost aktivnosti na ukupnom finansijskom tritu poveana. Centralizovati objavljivanje dopunskih informacija uz finansijske izvjetaje na web sajtu regulatornih organa Centralne banke Crne Gore, Komisije za hartije od vrijednosti i Agencije za nadzor osiguranja. .

25 Prezenatacija finansijskih izvjetaja je data IAS 1.

74

Objavljivati rezultate stresnih testiranja i modeliranja u svrhe ocjene finansijske stabilnosti. Oekivani rezultati Kroz realizaciju ove aktivnosti se obezbjeuje realizacija intencija BIS (Bank for International Settlements) i njegovih grupa i tijela razvoja trine discipline kao jedne od znaajnih trinih podrki uspostavljanja regulatornih i supervizorskih standarda. Kljuni stakeholder-i Ministarstvo finansija Ministarstvo za ekonomski razvoj Nacionalni savjet za raunovodstvo i reviziju Komisija za hartije od vrijednosti Centralna banka Crne Gore Agencija za nadzor osiguranja

Resursi i budet IT podrka: 30.000; Lokalna konsultantska podrka: 25.000 Podrka projektnom timu: 10.000 Koordinacija sa Svjetskom bankom i bekom kancelarijom za aktivnostima

podrku

Ukupno procjenjeni trokovi aktivnosti 18: 65.500

75