Republika Crna Gora Vlada Republike Crne Gore MINISTARSTVO ZDRAVLJA

STRATEGIJA RAZVOJA ZDRAVSTVA CRNE GORE

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

Septembar, 2003. godine

UVOD
Usvajanjem Zdravstvene politike u Republici Crnoj Gori do 2020. godine, Crna Gora se ukljuila u jedinstveni meunarodni proces ostvarivanja dokumenata Svjetske zdravstvene organizacije Zdravlje za sve u XXI vijeku i 21 cilj za 21. vijek. Strategija zdravstvene politike utvrena tim dokumentom zasniva se na podizanju kvaliteta zdravlja stanovnitva, uz prilagoavanje i poboljanje djelovanja zdravstvenog sistema u skladu sa finansijskim mogunostima. Zdravstvena politika u Republici Crnoj Gori do 2020. godine predstavlja osnovu za zakonodavne, programske i akcione programe, u cilju da se zdravstvena zatita uini efikasnijom i kvalitetnijom, a zdravstveni sistem Crne Gore ukljui u evropski i svjetski proces zdravstvenog razvoja. Zdravstvena politika u Republici Crnoj Gori do 2020. godine definisala je opte ciljeve zdravstvene politike: 1. Produenje trajanja ivota Spreavanje prerane smrti i na taj nain produenje ivota predstavlja primarni cilj zdravstvene politike i osnovni zadatak zdravstvenog sistema koji se ostvaruje mjerama spreavanja bolesti i lijeenja bolesnih. 2. Poboljanje kvaliteta ivota u vezi sa zdravljem Zdravstveni problemi utiu na kvalitet ivota graana i smanjuju njihovu radnu i funkcionalnu sposobnost. Zdravstveni problemi utiu i na funkcionisanje porodice, zajednice i cijelog drutva. Poboljanje kvaliteta ivota i spreavanje smanjenja kvaliteta ivota zbog zdravstvenih problema, predstavlja drugi cilj zdravstvene politike. 3. Smanjenje razlika u zdravlju Razlike u zdravstvenom stanju i pristupi zdravstvenom sistemu izmeu socijalno-ekonomskih slojeva u drutvu postoje u svim drutvima. Cilj zdravstvene politike je da utie da se ove razlike ne produbljuju, ve da se smanje kroz ciljane i aktivne mjere preraspodjele zdravstvenih dobara i resursa prema ugroenim djelovima drutva.

Ministarstvo zdravlja

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

4. Osiguranje od finansijskog rizika

Zdravstveni problemi mogu prouzrokovati znatne negativne finansijske posljedice po graane i njihove porodice. Medicinska nauka, a uporedo sa njom i trokovi lijeenja i prevencije, rastu bre od rasta ekonomske osnove drutva. Stoga, neophodno je uvesti adekvatne oblike finansiranja zdravstva koji e obezbijediti pristup potrebnoj zdravstvenoj zatiti, a istovremeno raspodijeliti finansijski rizik, tako da graani ne budu znatno finansijski ugroeni u sluaju bolesti. Zdravstveni sistem predstavlja jedan od najsloenijih sistema u dravi. S obzirom na njegov znaaj i uticaj na zdravstveno stanje stanovnitva svake drave, kao i zbog velikog ekonomskog uticaja, drava sprovodi niz mjera u planiranju i upravljanju zdravstvenim sistemom kako bi obezbijedila stabilno finansiranje i racionalan i kvalitetan sistem pruanja zdravstvene zatite, a sve u cilju da se u okviru raspoloivih sredstava stanovnitvu obezbijedi osnovna zdravstvena zatita. U svim zemljama, zbog starenja stanovnitva i uvoenja novih i skupih medicinskih tehnologija, prisutno je i stalno poveanje trokova pruanja zdravstvene zatite. Zdravstveni sistem Crne Gore predstavljao je dio zdravstvenog sistema bive SFRJ koji se odlikovao neracionalnom i neefikasnom organizacijom uz promociju dostupnosti svih prava iz zdravstvene zatite. Na taj nain, stvorena je slika da graani imaju pravo na bilo koju od zdravstvenih usluga bez obzira na njenu stvarnu neophodnost, a da pri tom nije razvijena svijest graana o tome da svaka zdravstvena usluga ima svoju cijenu i da zdravstvo nije besplatno. Razloge za reformu zdravstvenog sistema treba traiti u neefikasnom funkcionisanju zdravstvenog sistema i nizu identifikovanih problema, od neadekvatne organizacije zdravstvene slube, naina prikupljanja i raspodjele sredstava, nepostojanja adekvatnog sistema praenja i kontrole u razliitim segmentima sistema do nedovoljno dobrog kvaliteta pruenih zdravstvenih usluga. Svi ti problemi u zdravstvenom sistemu postoje godinama. Reforma sistema zdravstvene zatite i zdravstvenog osiguranja zadire u sve segmente i ima krupne implikacije na deavanja u ostalim segmentima drutva.

Ministarstvo zdravlja

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

2. ANALIZA ZDRAVSTVENOG SISTEMA

Zdravstveni sistem je organizovan kao jedinstveni zdravstveni region i dominantno se zasniva na javnom sektoru. Javne zdravstvene ustanove su organizovane kroz mreu primarne, sekundarne i tercijerne zdravstvene zatite, a ine ga: 18 domova zdravlja, 7 optih bolnica, 3 specijalne bolnice, Kliniki centar Crne Gore, Institut za zdravlje i Apotekarska ustanova Crne Gore. U privatnom sektoru, koji jo uvijek nije integrisan u zdravstveni sistem, postoji vei broj ambulanti, stomatolokih ordinacija, veledrogerija i apoteka. Postojei zdravstveni resursi, u okviru javnog sektora, ukazuju da je dostupnost i razvijenost zdravstvene infrastrukture, posebno u pogledu broja kreveta i broja ljekara, na nivou razvijenih zemalja.
Zdravstveni kapaciteti u Crnoj Gori i odabranim zemljama Evrope
Broj kreveta/ Broj ljekara/ Broj zubara/ Broj farmaceuta/ 100.000 100.000 100.000 100.000 Belgija 717 414 68 145 Luksemburg 1100 249 64 68 Njemaka 919 358 77 58 Vel.Britanija 417 164 49 58 eka 855 337 65 49 Hrvatska 615 238 68 49 Slovenija 543 218 59 38 Crna Gora* 643 176 41 14 * Podaci za Crnu Goru se odnose samo na javni zdravstveni sektor Drava Broj med.sest./ 100.000 1075 756 930 497 920 506 696 412

Ukupan broj zaposlenih u javnim zdravstvenim ustanovama u 2001. godini je 7.123, od ega su 5.339 (74,95%) zdravstveni radnici i saradnici, a 1.784 (25,05%) su nemedicinski radnici.
Kadrovi u JZU Crne Gore prema popisu 31.12.2001.godine
Zaposleni Med.radnici i saradnici Nemed.radnici i saradnici UKUPNO: Vanbolnike slube 2817 777 3594 % 78,38 21,62 100,00 Bolnike slube 2522 1007 3529 % 71,47 28,53 100,00 Ukupno 5339 1784 7123 % 74,95 25,05 100,00

Od 5.339 zdravstvenih radnika i saradnika, 1.563 (29,27%) je sa visokom spremom, meu kojima je 1.127 (21,1%) ljekara, 269 (5,0%) stomatologa, 99 (1,9%) diplomiranih farmaceuta, a ostalih 68 (1,3%) su zdravstveni saradnici.

Ministarstvo zdravlja

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

2.1. Zdravstveno stanje stanovnitva Zdravstveno stanje stanovnitva je prikazano kroz pozitivne i negativne indikatore i to: natalitet, mortalitet, prirodni prirataj i vitalni indeks.
Osnovni vitalni pokazatelji u 1991, 2000. i 2001. godini 1991. godina 2000. godina 2001. godina Pokazatelj ivoroeni Ukupno umrli Umrla odojad Prirodni prirataj Vitalni indeks Broj 9606 3970 107 5636 9606/3970 Stopa 15,50 6,40 11,14 9,10 242 Broj 9188 5408 100 3780 9188/5408 Stopa 13,9 8,2 10,9 5,7 169,9 Broj 8829 5436 114 3393 8829/5436 Stopa 13,3 8,2 14,61 5,1 162,4

Natalitet se smanjio sa 15,5 u 1991. godini na 13,3 u 2001.godini. Opta stopa mortaliteta u 2001.godini je 8,2 (na nivou prethodne godine). Promjene u natalitetu i mortalitetu u prethodnom periodu odrazile su se na prirodni prirataj stanovnitva. Stopa prirodnog prirataja je smanjena sa 9,1 u 1991. godini na 5,1 u 2001. godini.

Na postojanost kretanja stanovnitva ukazuje vitalni index, ija je vrijednost poslije 1992. godine bila ispod 200, a 2001. godine 162,4. Stopa smrtnosti odojadi u RCG, kao veoma znaajan pokazatelj zdravstvenog stanja stanovnitva i razvoja zdravstvene slube, kao i indikator cjelokupnog socijalno-ekonomskog, obrazovnog, kulturnog i drugog razvoja drutva, ima negativan trend sa 10,90 u 2000. godini porasla je na 14,61 na 1.000 novoroene djece u 2001.godini. Oekivano trajanje ivota u Crnoj Gori je 75,2 godine (71,5 godina za mukarce i 78,7 godina za ene). Od ukupnog broja stanovnika 8,3% je iznad 65 godina starosti, a 28,6% stanovnika do 19 godina, pa se uoava starenje populacije u Crnoj Gori.

Ministarstvo zdravlja

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

Umrli u Republici Crnoj Gori prema grupama bolesti u 2001. godini

Red. br. 1. 2. 3. 4. 5. Grupe bolesti IX II XVIII XIX X Bolesti sistema krvotoka (I00-I99) Tumori (C00-D48) Simptomi, znaci i patoloki kliniki i laboratorijski nalazi (R00-R99) Povrede, trovanja i posljedice djelovanja spoljnih faktora (S00-T98) Bolesti sistema za disanje (J00-J99) Ostalih oboljenja Broj 2872 896 629 297 266 477 5436 % 52,88 16,50 11,58 5,47 4,90 8,67 100,00

6. Ukupno umrlo:

Od ukupnog broja umrlih u Republici u toku 2001. godine, 91,33% je umrlo od posljedica oboljenja iz pet navedenih grupa bolesti, dok se 8,67% odnosi na oboljenja iz ostalih grupa bolesti. Najei uzroci umiranja su bolesti srca plunog porijekla, bolesti krvnih sudova mozga, ishemine bolesti srca, maligni tumori dunika i plua, eerna bolest, povrede glave, vrata, grudnog koa i trbuha, hronine bolesti disajnih puteva, kao i maligne neoplazme dojke, debelog crijeva, eluca, mara i bolesti jetre. Od ovih 10 dijagnoza umrlo je 3.540 oboljelih ili 65%. 2.2. Finansiranje zdravstvene zatite Organizacija i finansiranje zdravstvene zatite u Crnoj Gori zasniva se na dominantnoj ulozi javnog sektora, kako u oblasti pruanja tako i obezbjeivanja sredstava za zdravstvenu zatitu. Naime, finansiranje zdravstvene zatite zasniva se na modelu obaveznog zdravstvenog osiguranja (Bizmarkov model). Doprinosi se plaaju na bruto zarade zaposlenih, prema sadanjoj zakonskoj regulativi u visini od 15% na zarade zaposlenih (proporcionalno 50:50 - zaposleni i poslodavac), kao i od strane samozaposlenih. Fond PIO izdvaja sredstva za penzionere, dok Zavod za zapoljavanje, odnosno Budet, plaa doprinose za nezaposlene. Prema vaeem Zakonu o zdravstvenoj zatiti i zdravstvenom osiguranju, izvrena je kategorizacija stanovnitva i na tome utvren osnov za sticanje prava iz zdravstvenog osiguranja i obaveza plaanja doprinosa.

Ministarstvo zdravlja

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

U strukturi izvora prihoda Fonda za zdravstvo 2000. godine, doprinosi na zarade zaposlenih i samozaposlenih inili su 78,7%, a doprinosi za penzionere 16,6% ukupnih izvora. Prihodi iz budeta za nezaposlene, od poljoprivrednika, prihodi od kamata, od poklona i pomoi, kao i ostali prihodi predstavljali su manje od 5,0% ukupnih prihoda Fonda. Istovremeno, zdravstvena potronja u Crnoj Gori iznosi 6,1% BND.
Uee zdravstvene potronje kao procenat BND (2001)
Albanija BiH Hrvatska eka Republika Grka Maarska Italija Rumunija Rusija Slovaka Slovenija Makedonija Bugarska

0.00

2.00

4.00

6.00

8.00

10.00

Posljednjih godina drutveno-ekonomska situacija rezultirala je padom drutvenog proizvoda, porastom nezaposlenosti (stopa nezaposlenosti je dostigla cifru od skoro 30% ukupne aktivne radne snage), kao i problemima vezanim za finansiranje Fonda PIO, Budeta i dr. Navedene okolnosti izazvale su probleme u obezbjeivanju potrebnih sredstava za zdravstvo. Dodatni pritisak na zdravstvenu potronju pojaan je otvaranjem Crne Gore i njenom orijentacijom na trini model privreivanja (kupovina savremene medicinske opreme i nabavka najnovijih, po pravilu, skupih lijekova iz inostranstva).

Ministarstvo zdravlja

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

Izdaci za lijekove i medicinski materijal, u strukturi ukupnih rashoda Fonda, posljednjih godina dostizali su iznos od skoro 30% u ukupnim rashodima Fonda, to je daleko vie nego u mnogim zemljama. Nepostojanje nacionalne politike lijekova u Crnoj Gori, kao i prisutne neracionalnosti u pogledu nabavke, prepisivanja i korienja lijekova, aktuelizuju donoenje propisa kojima e se urediti farmaceutska djelatnost.

3. OCJENA PROBLEMA
Zdravstvo je podsistem drutvenog sistema iju strukturu, organizaciju, ciljeve i funkcionisanje odreuje politika i ekonomska struktura drave, njen ekonomski potencijal, zatim zdravstveno stanje nacije, zdravstveni problemi, tradicija, kultura, kao i drugi brojni faktori. Zakon o zdravstvenoj zatiti i zdravstvenom osiguranju, koji je na snazi od 1990. godine, donesen je za sistem drutveno-ekonomskih odnosa zasnovanih na samoupravljanju. Vrijednosni postulati tog sistema bili su drutvena svojina, samoupravljanje i deetatizacija drave, dok su osnovne karakteristike odnosa u zdravstvu bile odsustvo svih kontrolnih mehanizama drave u voenju zdravstvene politike, socijalni principi koji su omoguili najvei obim prava graana na zdravstvenu zatitu i drutvena svojina koja nije obavezivala subjekte u sistemu zdravstva na efikasnost, to je za posljedicu imalo dugotrajnu krizu finansiranja. Navedeni problemi sa kojima se zdravstvo suoavalo u ranijem periodu, ostavili su neizbjene posljedice. Nepostojanje jasnih ciljeva i strategije razvoja na nivou Republike omoguili su dominaciju kapaciteta i resursa u bolnikoj zatiti u kojoj su korisnici obezbjeivali najvei broj usluga, jer primarna zdravstvena zatita nije uspijevala da rijei najvei broj zdravstvenih potreba. U periodu tranzicije, zdravstvo, kao i cijela Crna Gora, bili su izloeni tekoama: sankcije i rat u okruenju. Nasuprot tradicionalnom modelu u kojem je vlasnitvo nad zdravstvenim ustanovama bilo iskljuivo drutveno, u skladu sa promjenama u drutvu, sve drutvene ustanove su proglaene dravnim, a istovremeno je dolo do uvoenja privatne prakse. Finansiranje zdravstvene zatite preteno je ostalo u domenu javnog finansiranja i participacije graana.

Ministarstvo zdravlja

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

U pogledu upravljanja, trite je organizovano po centralizovanom modelu i to centralizacijom sredstava i odluivanja. Treba istai da su i pored brojnih problema, ouvani osnovni zdravstveni resursi, znatno unaprijeena materijalna osnova rada, a shodno tome zdravstvena sluba je pruala zdravstvenu zatitu stanovnitvu Republike i brojnim raseljenim licima. Meutim, nedostatak adekvatnih mehanizama upravljanja sistemom zdravstva, u prvom redu institucionalnih mehanizama, uticao je na raskorak izmeu izvora sredstava i potreba za zdravstvenom zatitom. Kvalitetne analize koje se bave socijalno-ekonomskim pristupom zdravstvenom sistemu u Crnoj Gori veoma su rijetke. U brojnim meunarodnim komparativnim analizama zdravstvenih sistema skoro da i nema relevantnih podataka koji se odnose na nau zemlju. Zdravstveno stanje stanovnitva u Crnoj Gori, mjereno zdravstvenim indikatorima, na nivou je zemalja istone i centralne Evrope. Meutim, vrijednosti najee korienih zdravstvenih indikatora zaostaju za vrijednostima koje su u zapadnoevropskim zemljama. Kvalitet zdravstvene zatite kao parametar efikasnosti zdravstvenog sistema nije istraivan u zdravstvenim ustanovama. Razlozi za unaprijeenje sistema kontrole nalazili su se u nepostojanju strunih standarda, neizgraenosti informacionog sistema, kao i odsustva ukupne evaluacije zdravstvenih programa. Jedan od prisutnijih problema u razvoju predstavlja stihijski razvoj privatnog sektora, koji jo uvijek nije integrisan u zdravstveni sistem i koji nije kontrolisan, pa je teko donijeti objektivne ocjene koliko on doprinosi unapreenju zdravstvenog stanja stanovnitva Republike.

Ministarstvo zdravlja

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

Osnovni problemi u zdravstvu Crne Gore - Zdravstveni sistem, iako je organizovan na osnovama primarne zdravstvene zatite, ne funkcionie na koordiniran i integrisan nain - Zdravstvene ustanove su prvenstveno usmjerene na pruanje kurativne zatite graanima, a mnogo manje ka preventivnom radu cjelokupnog stanovnitva - Postoji raskorak izmeu utvrenih prava iz zdravstvenog osiguranja i finansijskih mogunosti da se zadovolje nerealna oekivanja graana i zaposlenih u zdravstvu od zdravstvenog sistema - Neadekvatan nain alokacije sredstava sa prioritetima i nivoima zdravstvene zatite - Neadekvatan metod plaanja zdravstvenih usluga i nejasan nain finansiranja zdravstvenih ustanova - Zdravstvena zatita nije programirana u skladu sa potrebama, prioritetima i specifinostima, posebno lokalnih nivoa - Veliki broj nemedicinskih radnika i neadekvatna struktura zdravstvenih radnika, posebno u pojedinim segmentima sistema zdravstva - Nepostojanje nacionalne politike lijekova i neracionalna potronja lijekova - Upravljanje zdravstvom ne odgovara savremenoj koncepciji organizacije zdravstvenog sistema, posebno u pogledu sistema planiranja - Evidencije i sistem izvjetavanja propisanih zakonom slabog su kvaliteta i prilino su zastarjele - Nepostojanje kvalitetnog informacionog sistema zdravstva i drugih mehanizama za bolje upravljanje - Nijedan nivo zdravstvenog sistema ne obavlja kontrolu obuhvata i kvaliteta registrovanih podataka - Nerazvijen je sistem kontrole i unapreenja kvaliteta zdravstvene zatite - Nedovoljna motivacija za kvalitet usluga, a zdravstveni radnici su slabo plaeni - Postojanje neformalnih plaanja - Evidentna je stagnacija zdravstvenog stanja stanovnitva, paralelno sa padom drutvenog i ivotnog standarda

Ministarstvo zdravlja

10

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

4. STRATEGIJA RAZVOJA
Strategija razvoja zdravstva u Crnoj Gori zasniva se na zdravstvenoj politici, a podrazumijeva definisanje potrebnih aktivnosti unutar zdravstva, radi realizacije usvojenih ciljeva zdravstvene politike do 2020. godine. Polazne osnove Zdravlje predstavlja jednu od najznaajnijih pretpostavki za kvalitetan ivot stanovnitva. Pri donoenju dokumenta koji se odnosi na strategiju razvoja sistema zdravstvene zatite i zdravstvenog osiguranja u Crnoj Gori, mora se poi od injenice da je zdravlje stanovnitva Crne Gore od kljunog interesa za dravu i da je najznaajnija pretpostavka njenog ubrzanog politikog i ekonomskog razvoja. Polazne osnove pri izradi tog dokumenta su Ustav Crne Gore, koji predstavlja najvii pravni akt dokumenta Ujedinjenih nacija i drugih organizacija iji je Crna Gora lan, u zajednici sa Srbijom, kao i ostale preporuke meunarodnih organizacija i institucija. Tako polazne osnove za donoenje ovog dokumenta, izmeu ostalih, ine:
-

Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima Ujedinjenih nacija Deklaracija Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) o odgovornosti drava lanica SZO za zdravlje naroda Evropska politika i Ciljevi zdravlja za sve u 21. vijeku - SZO Ljubljanska povelja Konferencija o primarnoj zdravstvenoj zatiti u Alma Ati Ustav Republike Crne Gore i ostala dokumenta i preporuke meunarodnih institucija i organizacija.

Promocija i odravanje stanja dobrog zdravlja ljudi, osnova je za kontinuirani ekonomski i drutveni razvoj i doprinosi boljem kvalitetu ivota i svjetskom miru (Svjetska zdravstvena organizacija-SZO). Rezolucija 31.43 SZO preporuila je svim zemljama da ojaaju procese za definisanje zdravstvene politike, shodno njihovim mogunostima i socijalnim i ekonomskim prilikama, formulisanje prioritetnih zdravstvenih i zdravstvu srodnih programa preferencijalnu alokaciju raspoloivih sredstava, prema definisanim prioritetima i pruanje zdravstvene zatite kroz integrisani zdravstveni sistem.

Ministarstvo zdravlja

11

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

U cilju sprovoenja stavova SZO i utvrivanja glavnih pravaca razvoja zdravstva u narednom periodu, Ministarstvo zdravlja Vlade Republike Crne Gore predlae Strategiju razvoja, kao programski dokument razvoja zdravstva i nove zdravstvene politike. Strategijom se definiu osnovne programske aktivnosti koje e se sprovoditi u zdravstvenom sistemu, u cilju preduzimanja politikih, ekonomskih, socijalnih, naunih, strunih, upravnih i zakonodavnih mjera koje treba da reformiu sistem zdravstva. Strategija razvoja zdravstva otvara proces potrebnih reformi zdravstvenog sistema Republike, a koja treba da obezbijedi vei kvalitet zdravstvene zatite i unapreenje zdravlja i zdravstvenog stanja stanovnitva. Reforma je dio ukupnih promjena u drutvu koje e obuhvatiti sve bitne elemente zdravstvenog sistema i drugih sistema, u prvom redu socijalnog, koji su u tijesnoj vezi sa zdravstvom. Strategija razvoja predstavlja osnovu za utvrivanje: - Strategije Novo javno zdravstvo - plana zdravstvene zatite Republike - master plana zdravstvenih resursa - plana razvoja ljudskih resursa - akcionih planova za ostvarivanje zdravstvenih ciljeva i - posebnih strategija u oblasti mentalnog zdravlja, prevencije masovnih nezaraznih bolesti, prevencije HIV AIDS-a i tuberkuloze. Navedenim dokumentima e se detaljnije utvrditi aktivnosti, nosioci, prioriteti i kriterijumi za evaluaciju planova. Navedena planska dokumenta treba da poslue sprovoenju reforme zdravstva. 4.1. Razlozi za reformu i promjene u zdravstvenom sistemu Prisutni problemi u zdravstvenom sistemu tokom prethodnog perioda razlozi su da se utvrdi odgovarajua zdravstvena politika koja treba da rijei najakutnije probleme u: primarnoj zdravstvenoj zatiti, koja je dugi niz godina bila formalno konstituisana, kao oslonac sistema zdravstvene zatite u Republici. Analize sistema primarne zdravstvene zatite ukazuju da po kvalitetu i efikasnosti primarna zdravstvena zatita zaostaje u ispunjenju osnovnih funkcija. Zakonski i programski favorizovana primarna zdravstvena zatita u dosadanjem periodu nije imala ulogu osnovnog subjekta
Ministarstvo zdravlja 12

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

sistema, jer instrumenti razvojne politike u zdravstvu, nijesu obezbjeivali adekvatnu podrku za afirmaciju sistema primarne zdravstvene zatite. Posebno je evidentno zaostajanje u obezbjeenju uslova rada, finansijskoj podrci i politici strunog osposobljavanja kadrova, koja se dominantno oslanjala na specijalizacije. Domovi zdravlja, organizovani po principu dostupne primarne zatite u svakoj optini, nijesu bili integrisani u lokalnu zajednicu i usmjereni na preventivne zdravstvene programe, a takoe nije postojala potrebna funkcionalna povezanost sa viim nivoima zdravstvenog sistema. Ljekari u domovima zdravlja nijesu u kontinuitetu osposobljavani za sveobuhvatnije rjeavanje zdravstvenih problema stanovnitva, a nije postojala ni motivacija za njihovo vee angaovanje.
Produktivnost i efikasnost, problem koji odraava slabost sistema svih

nivoa, a posebno kod primarne zdravstvene zatite. Hiperprodukcija usluga u primarnoj zatiti kao rezultat nije imala bolju zdravstvenu zatitu, jer se preko 60% korisnika upuivalo na vie nivoe: poliklinike usluge, diferencirane dijagnostike pretrage i bolniko lijeenje, a to je izazivalo enormne trokove i pritisak na te ustanove. Pretjerano korienje usluga uslovljeno je nepotpunom opremljenou domova zdravlja, neosposobljenou kadrova za rjeavanje najeih problema i nepostojanjem sistema opredjeljivanja korisnika za izabranog ljekara. zbog nepostojanja objektivnih mehanizama za ocjenu kvaliteta. Ispitivanje stavova graana ukazalo je na nezadovoljstvo kvalitetom usluga, kao i uslovima pod kojima se te usluge pruaju, posebno u korienju bolnikih usluga. Razliita tehnoloka opremljenost i uslovi za pruanje usluga najei su razlozi nezadovoljstva, dok se kvalitet rada ljekara cijeni kroz lini odnos sa pacijentima, sa naglaskom na razumijevanje niskih plata zdravstvenog osoblja.

Kvalitet rada, najosjetljivije pitanje i problem zdravstva, prevashodno

4.2. Ciljevi reforme Reforma zdravstvenog sistema e se, u osnovnom konceptu, zasnivati na unapreivanju primarne zdravstvene zatite, koja treba da bude osposobljena za kvalitetnije pruanje zdravstvene zatite na lokalnom nivou, usmjerene ka porodici, a predstavljae sredite zdravstvenog sistema Republike u cjelini. Osnovni cilj reforme je dovoenje zdravstvenog sistema u stanje optimalne funkcionalnosti kako bi se u okviru raspoloivih sredstava postigao najvei pozitivni efekat na zdravstveno stanje stanovnitva Crne Gore.

Ministarstvo zdravlja

13

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

Opti ciljevi su:

izgradnja zdravstvene politike koja treba da uputi graane na

svjesnost zdravstvenih posljedica sopstvenih odluka i njihove odgovornosti za zdravlje unapreenje ravnopravan nain zdravstvene zatite na najprihvatljiviji i

razvoj zdravstvenog sistema, harmonizovan sa trendovima razvoja evropskog zdravstva

poveanje efikasnosti zdravstvenog sistema kroz racionalne i dostupne resurse poboljanje kvaliteta usluga primjena savremenih zdravstvenih tehnologija i finansijska stabilnost sistema

Zdravstveni sistem Crne Gore e, iako autonoman u odnosu na druge zdravstvene sisteme, nastojati da u procesu reformi usklauje promjene saglasno Milenijumskim ciljevima razvoja i globalnim trendovima razvoja evropskog zdravstva kroz:

smanjivanje maternalne smrtnosti smanjivanje smrtnosti djece do pet godina starosti spreavanje irenja HIV AIDS-a i drugih bolesti povelju o zatiti prava pacijenata, u kojoj e pacijenti imati veliku odgovornost za sopstveno zdravlje saradnju na poboljanju potencijalnih zdravstvenih rizika i rizika sredine pristup zdravlju i siromatvu gdje je stavljen akcenat na zdravstvene probleme kod kojih je siromatvo glavni uzrok slabog zdravlja poboljanje efikasnosti - vee obezbjeenje zatite na primarnom nivou i u kui, kao i bolja integracija prvog i drugog nivoa zdravstvene zatite prednosti costeffectiveness metoda u medicinskoj tehnologiji - vea proporcija trokova za promociju i prevenciju bolesti i poboljanje kvaliteta lijeenja.

Ministarstvo zdravlja

14

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

4.3. Vizija zdravstva Zdravstveni sistem u Crnoj Gori mora da obezbijedi ouvanje i unapreenje zdravlja cjelokupnog stanovnitva Crne Gore kroz niz kontinuiranih aktivnosti i mjera usmjerenih ka prevenciji i spreavanju nastanka bolesti, lijeenja i rehabilitacije oboljelih. Zdravstveni sistem mora ostati jednako dostupan svim stanovnicima Crne Gore ime e biti ispotovano naelo jednakosti. Funkcije javnog zdravlja e imati posebnu vanost sa naglaskom na prevenciju hroninih nezaraznih bolesti, kao to su kardiovaskularne bolesti, puenje i posljedice puenja, zatitu i promociju zdravlja majki, djece, mladih i starih. U primarnoj zdravstvenoj zatiti, svaki graanin e biti registrovan kod svog izabranog ljekara, koji e pratiti njegovo zdravstveno stanje i potrebe, upuivati ga na vie nivoe zdravstvene zatite i biti motivisan sistemom plaanja za vei kvalitet rada. Finansiranje pruanja zdravstvenih usluga bie obezbijeeno kroz funkcionisanje Fonda za zdravstveno osiguranje koji e vriti naplatu doprinosa za obavezno zdravstveno osiguranje. Svi graani su duni da plaaju doprinose za obavezno zdravstveno osiguranje, a drava e preuzeti obavezu plaanja doprinosa za one kategorije stanovnitva koje ne uplauju doprinose. Fond za zdravstveno osiguranje e obezbjeivati finansiranje osnovnog paketa zdravstvenih usluga, dok e sve ostale usluge, kao i razlika u cijeni koju plaa osiguranik kroz sistem participacije, biti predmet dobrovoljnog zdravstvenog osiguranja. U pruanje zdravstvenih usluga ukljuie se i privatni sektor kroz mogunosti zakljuivanja ugovora o pruanju zdravstvenih usluga osiguranim licima Fonda sa Fondom obaveznog zdravstvenog osiguranja. Nainom plaanja e se obezbijediti pravina raspodjela sredstava i plaanje samo izvrenih usluga kroz uvoenje sistema kapitacije u primarnoj zdravstvenoj zatiti i bodovnog plaanja ili dijagnostikih kategorija u sekundarnoj i tercijarnoj zdravstvenoj zatiti. Uvee se mehanizmi planiranja i upravljanja na makro nivou, a kroz proces decentralizacije, ojaae se uloga menadera u zdravstvenim ustanovama i uspostaviti instrumenti za evaluaciju planova i programa na svim nivoima.

Ministarstvo zdravlja

15

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

Kvalitet zdravstvenih usluga bie unaprijeen kroz uvoenje kontinuirane edukacije zdravstvenih radnika, njihovim licenciranjem i akreditacijom zdravstvenih ustanova, kao i izradom klinikih protokola. Uvoenje integralnog zdravstvenog informacionog sistema bie jedan od osnovnih prioriteta u zdravstvu, kako bi se obezbijedila kvalitetna podrka boljem upravljanju, unapreenju kvaliteta rada i tehnolokog razvoja. 4.4. Kljuni principi reforme Zdravstvena politika, koja ima za cilj sprovoenje reforme zdravstvenog sistema, polazie od sljedeih osnovnih principa: univerzalnost jednakost dostupnost kvalitet i efikasnost.

Postojei socijalni i ekonomski odnosi predstavljaju ograniavajui faktor za uspjeno sprovoenje reformi, posebno u dijelu reforme zdravstvenog osiguranja i prava na zdravstvenu zatitu. Meutim, u zdravstvu postoje znaajne mogunosti i prostor koji treba da se obezbijedi racionalizacijom postojeih resursa, kako bi se stvorile pretpostavke za bri i kvalitetniji razvoj zdravstva u Crnoj Gori. Najvei dio procesa reformi poivae na aktivnostima zdravstvenih ustanova, rukovodiocima svih nivoa u zdravstvu i zdravstvenim radnicima, od ijeg angaovanja e zavisiti stepen ostvarivanja utvrenih ciljeva. Ministarstvo zdravlja e instrumentima zdravstvene politike obezbijediti uslove za: 1. jaanje primarne zdravstvene zatite osnovni paket usluga 2. izvore finansiranja i razvoj novog sistema zdravstvenog osiguranja 3. unapreenje sistema plaanja zdravstvenih usluga i programa kroz sistem ugovaranja usluga na bazi kapitacije, budetiranja i drugih metoda plaanja 4. privatizaciju u sistemu zdravstva regulacija privatnog sektora 5. definisanu ulogu drave u voenju zdravstvene politike: Vlada, Savjet za zdravlje i Ministarstvo zdravlja 6. racionalizaciju javnog zdravstva i 7. integraciju privatnog sektora u zdravstveni sistem.

Ministarstvo zdravlja

16

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

4.5. Aktivnosti na reformi zdravstvenog sistema Zdravstveni sistem Crne Gore e se razvijati u okviru postojeih javnih zdravstvenih ustanova, njihovim restrukturiranjem i integracijom resursa u privatnom vlasnitvu. Za realizaciju utvrenih ciljeva zdravstvene politike Republike Crne Gore neophodno je sprovesti korjenitu reformu sistema zdravstvene zatite i zdravstvenog osiguranja. Tokom sprovoenja reforme obezbijedie se svim graanima Crne Gore jednak pristup osnovnoj zdravstvenoj zatiti i kvalitet pruenih usluga, dok e privatni i dravni sektor biti postepeno izjednaeni u mogunostima uestvovanja u sprovoenju zdravstvene zatite. Kroz proces reforme doi e do uvoenja planiranja i upravljanja u sistem zdravstvene zatite, restrukturiranja postojeih zdravstvenih kapaciteta, a sama reforma e zahvatiti sve djelove sistema. Radi kvalitetnog sprovoenja reforme definisae se prioriteti, a reforma e se sprovoditi po fazama. Plan reforme, u procesu samog sprovoenja, bie mogue dopunjavati kako bi se postigao to bolji efekat. 4.5.1. Jaanje preventivne i primarne zdravstvene zatite Iskustva zemalja u tranziciji pokazuju da su zdravstveni sistemi tih zemalja bili okrenuti sekundarnoj i tercijarnoj zdravstvenoj zatiti, dok je primarni nivo zdravstvene zatite uglavnom bio slabo razvijen, neadekvatno plaen. Ljekari tog nivoa su, umjesto da veinu problema rijee u primarnom kontaktu sa graanima, zapravo veinu pacijenata prebacivali na vie nivoe zdravstvenih usluga koji su evidentno skuplji. Svaki zdravstveni sistem koji je okrenut ka sekundarnoj i tercijarnoj zdravstvenoj zatiti istovremeno je i skup sistem. Takoe, znaajno je istai i da se jaanjem preventivne i primarne zdravstvene zatite ne postie samo to da se veina zdravstvenih problema rjeava na primarnom kontaktu, to istovremeno znai i manje skupo lijeenje, ve se na taj nain moe bitno uticati i na smanjenje obolijevanja stanovnitva od najeih bolesti ime se znaajno pozitivno utie na zdravstveno stanje stanovnitva. Uvoenjem institucije izabranog ljekara u primarnoj zdravstvenoj zatiti, najvei dio zdravstvenih potreba graana e se zadovoljiti na primarnom nivou, a zatita najvulnerabilnijih kategorija, imae poseban prioritet u politici Ministarstva zdravlja.

Ministarstvo zdravlja

17

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

4.5.2. Ogranienje rasta zdravstvene potronje U svim zemljama svijeta zbog napretka zdravstvenih tehnologija, pojave novih i skupih lijekova i starenja stanovnitva dolazi do stalnog porasta zdravstvenih trokova. Zbog toga, sve zemlje svijeta sprovode niz mjera kako bi taj rast ograniile, uvele kontrolu troenja sredstava i poslovanje zdravstvenog sistema svele u okviru mogunosti. Zbog toga je neophodno zaustaviti dalji rast trokova, sprijeiti stvaranje novih gubitaka, kako u Fondu za zdravstveno osiguranje, tako i u zdravstvenim ustanovama, pospjeiti naplatu i strogo kontrolisati uplatu doprinosa, uspostaviti sistem stimulativnog i urednog plaanja zdravstvenih usluga i vrednovanja rada, uvesti principe menadmenta u zdravstvo kako bi se pospjeilo samostalno poslovanje najvanijih zdravstvenih ustanova. Posebno treba obratiti panju na kontrolu potronje lijekova, kako onih izdatih na recept tako i onih koji se troe u zdravstvenim ustanovama. U tom kontekstu, mora se istrajati na uvoenju sistema kontrole propisivanja i izdavanja lijekova na recept i kontrole troenja lijekova u stacionarnim zdravstvenim ustanovama uvoenjem sistema jedininog trebovanja (Unit-Dose sistem). Ogranienje rasta zdravstvenih trokova ne odnosi se samo na dravni sektor zdravstva, ve i na privatni. 4.5.3. Sistem finansiranja i metodi plaanja zdravstvenih ustanova Neophodno je razmotriti metode finansiranja zdravstvenih ustanova. To se posebno odnosi na sredstva koja Budet Crne Gore mora da obezbijedi za zdravstvenu zatitu neosiguranih lica. Fond za zdravstveno osiguranje, sa svoje strane, mora da preuzme funkciju kontrole naplate doprinosa za zdravstveno osiguranje kako bi se obezbijedilo prikupljanje sredstava u zadatim okvirima. S obzirom na to da je stopa doprinosa za zaposlene meu najviima u Evropi, ona predstavlja veliko optereenje za privredu. Zbog toga postoji razvijen sektor sive ekonomije. U skladu sa makroekonomskom politikom, treba razmotriti mogunost snienja stope doprinosa uz istovremeno proirenje osnovice za naplatu doprinosa, to podrazumijeva jasno definisanje ta ini platu zaposlenog i otru borbu protiv sive ekonomije. Postojei metod plaanja zdravstvenih usluga od strane Fonda nije dobar jer teorijski predstavlja sistem plaanja naknada za uslugu, a u praksi, to je zapravo neka vrsta nejasno definisanog budeta. Kao osnova za to mora posluiti jasno definisanje osnovnog paketa zdravstvenih usluga koje drava obezbjeuje graanima, jer nijedna drava nije dovoljno bogata da bi mogla da obezbijedi sve usluge. Sljedei korak je jasno razdvajanje primarne od sekundarne i tercijarne zdravstvene zatite u svim zdravstvenim ustanovama.

Ministarstvo zdravlja

18

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

Neophodno je jasno razgraniiti odnose izmeu Budeta i sredstava Fonda za zdravstveno osiguranje. Drava obezbjeuje osnovnu zdravstvenu zatitu i univerzalnu pokrivenost stanovnitva na nain to sve osobe koje plaaju doprinose i lica koja su osigurana preko njih ostvaruju pravo na osnovnu zdravstvenu zatitu. Kljuno za uspjenu reformu jeste da svako izmiruje svoje obaveze. To se odnosi, bez izuzetka, na preduzea koja moraju plaati doprinose. Jaanje finansijske discipline i sistema kontrole naplate doprinosa od vitalnog je znaaja za uspjeh reforme. Primarna zdravstvena zatita plaala bi se preko kapitacije uz ugovaranje Fonda za zdravstveno osiguranje sa zdravstvenom ustanovom (domom zdravlja) za svakog izabranog ljekara u primarnoj zdravstvenoj zatiti koga je izabrao minimalan broj graana i ugovaranje Fonda sa privatnim ljekarima koji zadovoljavaju zakonom definisane uslove za rad i koji su izabrani od minimalnog broja graana za njihovog izabranog ljekara. 4.5.4. Zdravstveni informacioni sistem Zdravstveni informacioni sistem u Crnoj Gori nedovoljno je razvijen, iako postoji jasna potreba za blagovremenim dobijanjem, agregacijom i obradom podataka vezanih za zdravstveni sistem. Razlog za izgradnjom zdravstvenog informacionog sistema lei u potrebi da se prikupe i obrade podaci koji su neophodni kao podrka u procesu upravljanja i planiranja odluivanja. Razvoj informacionog sistema obezbijedie razvoj i unapreenje zdravstvenog sistema, obezbijedie odrivo finansiranje zdravstvenog sistema i obezbjeivanje statistikih podataka. Kako bi se obezbijedio razvoj zdravstvenog informacionog sistema neophodno je: - ustanoviti standarde vezane za strukturu podataka i nain njihovog prenosa na nivou Crne Gore - uvesti elektronski zdravstveni karton graana kao centralni element medicinske dokumentacije - formiranje komunikacione infrastrukture neophodne za razmjenu podataka i - omoguavanje pristupa podacima razliitih uesnika u zdravstvenom sistemu po definisanim nivoima pristupa.

Ministarstvo zdravlja

19

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

Radi efikasnog funkcionisanja zdravstvenog informacionog sistema mora se obezbijediti samo unoenje podataka na mjestu njegovog nastanka. Posebno se moraju definisati bezbjednosne procedure kako bi se obezbijedila sigurnost i tajnost podataka. Mora se obezbijediti i stabilno finansiranje odravanja ovako izraenog informacionog sistema. 4.5.5. Ljudska prava i etika u zdravstvu U mnogim zemljama u tranziciji, u proteklom periodu, dolo je do znaajne degradacije zdravstvenog sistema, ljekarske profesije, pa i etike u zdravstvu. Potrebno je pokrenuti niz mjera u cilju da se etika u zdravstvu ojaa, a graanima i u ovoj oblasti garantuju ljudska prava. Praktino, od deklarativnog garantovanja ljudskih prava, pa i prava u okviru zdravstvene zatite, kakva je situacija sada, mora se prei na njihovo ostvarivanje. U tom smislu neophodno je jaati svijest o zdravlju kao jednom od osnovnih ljudskih prava, kao i svijest o pravu pacijenta na pravovremenu i tanu informaciju o njegovom zdravstvenom stanju i aktivnom ueu u izboru naina lijeenja. Zbog toga je neophodno izraditi smjernice za upoznavanje graana o njihovim pravima u okviru zdravstvene zatite i kroz dobro osmiljenu medijsku kampanju upoznavati ih sa njima. Takoe, neophodno je upoznavati graane sa novinama u nainima lijeenja i modernim dostignuima u oblasti medicine. Puno se mora raditi i na unapreenju naina komunikacije ljekara i ostalih zdravstvenih radnika sa graanima. Potrebno je omoguiti graanima pravo na albu pri pruanju zdravstvenih usluga uvoenjem institucije ombudsmana koji bi osim ljudskih prava uestvovao i u zatiti prava graana u ovoj oblasti. 4.5.6. Nacionalna politika lijekova Sve drave svijeta srijeu se sa poveanim izdacima za lijekove neophodne za lijeenje graana. Porast trokova za te namjene, prije svega, odnosi se na uvoenje novih, po pravilu, skupih lijekova. Istovremeno, zemlje u tranziciji suoene su i sa poveanim trokovima zbog neadekvatne kontrole propisivanja lijekova od strane ljekara i troenja lijekova, kako onih izdatih na ljekarski recept, tako i lijekova koji se troe u stacionarnim zdravstvenim ustanovama. Radi sprovoenja nacionalne politike lijekova moraju se regulisati sljedei procesi: - donoenje institucionalnog okvira (zakona i drugih propisa) - registracija lijekova i medicinskih sredstava - kontrola kvaliteta i ispitivanje lijekova i medicinskih sredstava - kontrola proizvodnje i spoljnog i unutranjeg prometa i - kontrola maksimalnih cijena lijekova.
Ministarstvo zdravlja 20

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

U principu, postoje dva osnovna naina kontrole cijena: 1. ograniavanje maksimalnih cijena lijekova 2. ograniavanje profita farmaceutske industrije. Veina zemalja pribjegava ogranienju maksimalnih cijena lijekova na dva naina: 1. inodomicilni 2. kalkulativni. Izrada pozitivne liste lijekova i uvoenje referentnih cijena Izrada pozitivne liste lijekova i uvoenje referentnih cijena lijekova sa te liste predstavlja izuzetno moan mehanizam smanjenja trokova za lijekove i njihovu kontrolu. Postojea pozitivna lista lijekova u prvom redu, mora biti redukovana u skladu sa esencijalnom listom lijekova Svjetske zdravstvene organizacije i primjerena ekonomskim mogunostima Fonda zdravstva. Uvoenje principa dobre propisivake prakse i klinikih protokola Uvoenje principa dobre propisivake prakse i klinikih protokola predstavlja vrlo vaan mehanizam kontrole trokova lijekova. U velikom broju zemalja postoji preveliko propisivanje antibiotika, ak i kada oni nijesu neophodni to ne samo da ima negativan uticaj zbog poveavanja trokova za lijekove, ve ima i negativan uticaj jer utie na razvijanje rezistentnih slojeva uzronika bolesti, pa samim tim i na pomjeranje ka korienju novijih, jaih i skupljih oblika antibiotika. Kontrola propisivanja i izdavanja lijekova na recept i potronje lijekova u stacionarnim zdravstvenim ustanovama Konano, trokove lijekova koji se izdaju na teret sredstava Fonda zdravstva kako onih u apotekama, tako i lijekova koji se troe u bolnicama, mogue je znaajno smanjiti uvoenjem sistema praenja propisivanja i izdavanja lijekova na recept i potronje u bolnicama. Ve i sama injenica da se uvodi kontrola propisivanja lijekova i izdavanja u apotekama je dovoljna da smanji potronju lijekova. Meutim, neophodno je u sistem uvesti i osmisliti niz mjera kako bi se uticalo na ljekare da smanje propisivanje lijekova. to se tie potronje lijekova u bolnicama, neophodno je uvoenje jedininog sistema trebovanja lijekova (Unit-Dose sistem), prvo kao pilot projekat u jednoj bolnici, a zatim i u ostalim zdravstvenim ustanovama.

Ministarstvo zdravlja

21

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

5. PRAVCI REFORMI
I INSTITUCIONALNA REFORMA Cilj: osposobljavanje zdravstvene administracije, zdravstvenih ustanova na nacionalnom i primarnom nivou za efikasnije upravljanje sistemom zdravstva Zadaci: a) Zakonski instrumenti Donoenje zakona kojim e se definisati opta naela zdravstvene zatite, sistem i organizacija zdravstva usmjerena na poveanje efikasnosti i kvaliteta, primjereno principima demokratskih drava. Pomou njih stvorie se uslovi za unapreenje zdravstvene zatite i stabilno funkcionisanje zdravstva u cjelini: Zakon o zdravstvu Zakon o zdravstvenom osiguranju Zakon o obaveznim evidencijama u oblasti zdravstva Zakon o lijekovima i medicinskim sredstvima i inovirani zakoni bive Federacije u oblasti bezbjedne hrane i zdravstvene ekologije.
b) Podzakonska regulativa e regulisati djelovanje institucija i subjekata

zdravstvenog sistema na objektivan i standardizovan nain, kako bi se obezbijedila jednaka prava u korienju zdravstvene zatite, optimalni uslovi za rad i odgovarajui sistem kontrole kvaliteta rada u zdravstvu: propisi iz oblasti proizvodnje, prometa i kontrole lijekova liste lijekova i smjernice za nabavku, upotrebu lijekova osnovni paket mjera zdravstvene zatite Pravilnik o uslovima pruanja zdravstvene zatite Pravilnik o nainu ostvarivanja prava iz zdravstvene zatite Pravilnik o ostvarivanju zdravstvene zatite u inostranstvu Pravilnik o ueu osiguranika u trokovima zdravstvene zatite Pravilnik o strunoj kontroli u zdravstvenim ustanovama pravilnici dobre proizvoake i distributerske prakse u prometu lijekovima
Ministarstvo zdravlja 22

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

kategorizacija i akreditacija bolnica i drugih zdravstvenih ustanova mrea zdravstvenih ustanova.

c) Struni standardi predstavljaju instrumente kojima e se utvrditi podjela

rada, katalog znanja i vjetina koje treba da postignu razni profili zdravstvenih radnika. Primjenom standarda obezbijedie se kriterijumi za kontrolu kvaliteta, za struno ocjenjivanje pojedinaca, za adekvatno vrednovanje i nagraivanje, kao i sprovoenje mjera bezbjednosti pacijenata u procesu pruanja zdravstvene zatite. Realizacijom Projekta strunih standarda, potrebno je utvrditi sljedee strune standarde za: dijagnostike, terapeutske i rehabilitacione postupke klinike smjernice laboratorijske metode postupak sa pacijentima od ulaska do izlaska iz sistema sve hotelske usluge zdravstvenih ustanova sadraje i metode kontrole kvaliteta, evaluacije, planiranja i programiranja postupak za sprovoenje razliitih zdravstvenih programa prevencije bolesti, mijenjanje po zdravlje tetnih posljedica i mjere zatite rizinih grupa proizvode koji se koriste u zdravstvu i objekte i njihove elemente za zdravstvene svrhe. II REFORMA EKONOMSKIH ODNOSA U ZDRAVSTVU Cilj: uspostavljanje: stabilnih izvora finansiranja zdravstvene zatite, ravnopravnih oblika vlasnitva, ukidanje monopola i afirmacija trinih principa u pojedinim segmentima sistema uvoenjem, pored obaveznog, dobrovoljnog zdravstvenog osiguranja i promjene metoda plaanja zdravstvenih usluga. Zadaci: a) Analiza ekonomskih odnosa i finansijskih tokova u zdravstvu treba
Ministarstvo zdravlja 23

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

da ukae na raspoloivost ukupnih resursa za zdravstvenu zatitu, probleme u sticanju sredstava i efikasnosti u njihovom korienju. U tom smislu, potrebno je uraditi: Program racionalizacije potronje lijekova Program racionalizacije u stacionarnim ustanovama Program racionalizacije nemedicinskih kadrova Program kontrole bolovanja Projekat organizacije sistema finansiranja i plaanja zdravstva Projekat kriterijuma za izbor prioriteta u donoenju investicionih odluka i Projekat standardizacije trokova u zdravstvenoj djelatnosti. b) Projekat unapreenja plaanja zdravstvenih usluga treba da obezbijedi promjenu sistema ekonomskih odnosa i racionalne zdravstvene zatite, uz osiguranje stimulacije za kvalitet i afirmaciju ljekarske profesije. c) Master plan zdravstvenih resursa treba da obezbijedi regionalizaciju i planski razvoj ukupnih zdravstvenih kapaciteta potrebnih za ostvarivanje ciljeva razvoja zdravstva. Master plan Republike e: utvrditi mreu i kapacitete svih potrebnih resursa u zdravstvu obezbijediti prestrukturiranje i racionalizaciju javnih zdravstvenih resursa, posebno bolnikih kapaciteta obezbijediti uslove za uvoenje moderne strukture upravljanja u bolnicama i poveanje efikasnosti rada unaprijediti organizaciju rada javnih bolnica u Crnoj Gori i obezbijediti uslove za sistem kategorizacije i akreditacije bolnica. U cilju izrade Master plana mree zdravstvenih resursa uradie se: registar imovine javnih zdravstvenih ustanova registar imovine privatnih zdravstvenih ustanova analiza korienja bolnikih kapaciteta pilot studije za domove njege i projekat gerijatrije.

Ministarstvo zdravlja

24

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

d) Projekat unapreenja strukturne organizacije zdravstvene

zatite treba da obezbijedi unapreenje primarne zdravstvene zatite, usmjeravanje sredstava i reorijentaciju sistema zdravstva u cjelini, ka veem korienju uslunog potencijala prvog nivoa zdravstvene zatite.

Projekat e obuhvatiti: analizu sistema primarne zdravstvene zatite projekat kune njege projekat reorganizacije Hitne medicinske pomoi edukaciju i osposobljavanje kadrova kroz plan ljudskih resursa za srednjoroni period i pilot projekte za organizovanje centara za prevenciju: savjetovalita za ishranu, puenje i druge zdravstvene probleme.
e) Projekat

razvoja zdravstvenog informacionog sistema omoguie standardizaciju informacija, njihovo korienje i bolje upravljanje na svim nivoima sistema zdravstva. U tom smislu, utvrdie se: osnove za razvoj informacionog sistema informacioni sistem Fonda za osiguranje farmaceutski informacioni sistem registri bolesti: registar za rak, registar za dijebetes i dr, bolniki informacioni sistem i registri za ciljane grupe u primarnoj zdravstvenoj zatiti. III REFORMA ODNOSA PREMA ZDRAVLJU Cilj: promjena odnosa prema zdravlju kao osnovnom ljudskom pravu i promocija zdravlja uspostavljanje etikih i graanskih odnosa kroz afirmaciju ljekarske profesije i jaanje svijesti graana o zdravlju, poveanje profesionalnosti i osposobljenosti zdravstvenog osoblja Zadaci:
a) Projekat Novo javno zdravstvo bie usmjeren ka podizanju

kvaliteta zdravlja stanovnitva, promjeni odnosa prema zdravlju,

Ministarstvo zdravlja 25

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

obezbjeenju zdrave i bezbjedne ivotne sredine, promociji zdravih stilova ivota i jaanju odgovornosti za sopstveno zdravlje. Kadrovskim osposobljavanjem i organizacionim unapreenjem, stvarae se uslovi za strunu i naunu afirmaciju Instituta za javno zdravlje. Projekti prevencije vodeih bolesti razvie se uz podrku meunarodnih subjekata, a uz strunu koordinaciju Instituta za javno zdravlje.

b) Projekat etikih normi treba da obezbijedi uspostavljanje specifinih

kodeksa etike za zdravstvene radnike, kodekse odgovornosti za rad i kvalitet zdravstvenih usluga, na jednoj strani i veu odgovornost graana u ouvanju sopstvenog zdravlja. To podrazumijeva izradu: kodeksa etike zaposlenih u zdravstvenim ustanovama smjernica o pravima graana u oblasti zdravlja i zdravstva i pravila ponaanja na relaciji ljekar-pacijent
c) Projektom Upravljanja ljudskim resursima definisae se stanje

u oblasti obezbijeenosti kadrovima, potrebe za srednjoroni period, kao i sve oblike edukacije koja treba da unaprijedi vjetine i znanja zdravstvenih profesionalaca. Plan treba da definie promjene u sadraju i nainu obrazovanja zdravstvenih radnika, a posebno profila medicinskih tehniara - sestara. To e se postii kontinuiranom obukom zdravstvenih profila angaovanih u patronanoj slubi, kunoj i bolnikoj njezi, zatiti starih lica i lica sa posebnim potrebama: plan razvoja kadrova i programima za struno osposobljavanje sestrinskog kadra.

6. SPROVOENJE REFORME
U okviru sprovoenja, reforma e zahvatiti sve segmente zdravstvenog sistema, od organizacija i naina rada Ministarstva zdravlja, mree zdravstvenih ustanova i njihovog funkcionisanja, privatnog sektora zdravstva, naina rada i organizacije Fonda zdravstva, naina finansiranja zdravstvene zatite, naina plaanja, monitoringa i kontrole...

Ministarstvo zdravlja

26

Strategija razvoja zdravstva Crne Gore

Nosioci reforme sistema zdravstvene zatite i zdravstvenog osiguranja su: Ministarstvo zdravlja Crne Gore, Fond za zdravstveno osiguranje i Institut za javno zdravlje Crne Gore, uz aktivno uee svih ostalih zdravstvenih i drugih institucija. Kako bi se reforma sprovela, neophodno je ukljuiti i meunarodne institucije i organizacije, a posebno MMF, Svjetsku banku, Svjetsku zdravstvenu organizaciju, ICRC i dr.. Sprovoenje reforme e obuhvatiti sprovoenje kratkoronih i dugoronih mjera koje e biti zasnovane na projektima. Ministarstvo zdravlja zadrava sve dosadanje funkcije upravljanja sistemom zdravstva i uvodi modernu organizacionu strukturu. Institucionalizuje se Savjet za zdravlje Republike, koji treba da obezbijedi sistemsko upravljanje zdravstvom, sa strunog i politikog nivoa.

Ministarstvo zdravlja

27