evre ve Orman Bakanl Yayn No: 368 DOA Yayn No: 49

ISBN:978-605-393-042-6

TARSUS EVSEL ARITMA AMURUNUN OKALPTS VE KIZILAM FDANLARI RETMNDE KULLANILMASI

ODC: 232.32;114.5 Production of Fast Growing Tree Species Seedlings Using Sewage Sludge from Tarsus-City Domestic Waste Water Treatment Plant

Dr. Sedat TFEK A. Gani GLBABA Faruk TOKGNL

TEKNK BLTEN NO: 28

EVRE VE ORMAN BAKANLII DOU AKDENZ ORMANCILIK ARATIRMA ENSTTS EASTERN MEDITERRANEAN FORESTRY RESEARCH INSTITUTE TARSUS

evre ve Orman Bakanl Yayn No: 368 DOA Yayn No: 49

ISBN:978-605-393-042-6

TARSUS EVSEL ARITMA AMURUNUN OKALPTS VE KIZILAM FDANLARI RETMNDE KULLANILMASI

ODC: 232.32;114.5 Production of Fast Growing Tree Species Seedlings Using Sewage Sludge from Tarsus-City Domestic Waste Water Treatment Plant

Dr. Sedat TFEK A. Gani GLBABA Faruk TOKGNL

TEKNK BLTEN NO: 28

EVRE VE ORMAN BAKANLII DOU AKDENZ ORMANCILIK ARATIRMA ENSTTS EASTERN MEDITERRANEAN FORESTRY RESEARCH INSTITUTE TARSUS

YAYIN KOMSYONU

Bakan : Dr. Ersin YILMAZ yeler : Abdulkadir YILDIZBAKAN A. Haluk TRKER Celalettin DURAN

SAYFA DZENLEMES Zeynep GKOLU YAYINLAYAN Dou Akdeniz Ormanclk Aratrma Enstits P.K.18, 33401 Tarsus/TRKYE Published by Eastern Mediterranean Forestry Research Institute P.O.Box 18, 33401 Tarsus/TURKEY Tel : 0 (324) 6487453 Fax : 0 (324) 6487337 E-mail : doa09@cevreorman.gov.tr 2008 Bask

NDEKLER
Sayfa NDEKLER....................................................................................... I NSZ..................................................................................................... III TABLOLAR DZN.............................................................................. V EK TABLOLAR DZN....................................................................... VII EK EKLLER DZN......................................................................... IX Z............................................................................................................. XI ABSTRACT............................................................................................. XIII 1. GR................................................................................................... 1 2. LTERATR ZET......................................................................... 3. MATERYAL VE YNTEM.............................................................. 3.1. Materyal......... 3.1.1. Deneme Yeri ve Tohum Materyali.................................... 3.1.2. Deneme Sakss.......................... 3.1.3. Yetitirme Materyalleri (Har Malzemeleri)..................... 3.2. Yntem........................................................................................ 3.2.1. Deneme Deseni.................................................................. 3.2.2. Fidan Yetitirme Materyallerinin Hazrlanmas................. 3.2.3. Yaplan lmler............................................................... 3.2.3.1. Fidanlarn Morfolojik zellikleri.............................. 3.2.3.2. Yetitirme Materyallerinin zellikleri...................... 3.2.3.3. Bitki Besin Elementlerinin Analizleri....................... 3.2.4. Elde Edilen Verilerin Deerlendirilmesi............................ 4. BULGULAR VE TARTIMA........................................................... 4.1. Eucalyptus camaldulensise Ait Bulgular................................... 4.1.1. Yetitirme Materyallerinin E.camaldulensis Fidanlarnn Kk Boaz ap ve Fidan Boyuna Etkileri........ 4.1.2. Yetitirme Materyallerinin E.camaldulensis Fidanlarnn Ya ve Kuru Arlklarna Etkileri ................................ 4.1.3. Yetitirme Materyallerinin E.camaldulensis Fidanlarnn Katllk ve Kalite ndeksi Deerlerine Uygulamalarn Etkileri................................... 4.1.4. Yetitirme Materyallerinin E.camaldulensis Fidanlarnn Makro Besin Elementleri eriklerine Etkileri.................... 4.1.5. Yetitirme Materyallerinin E.camaldulensis Fidanlarnn Mikro Besin Elementleri eriklerine Etkileri..................... 4.2. Eucalyptus grandise Ait Bulgular.............................................. 4.2.1. Yetitirme Materyallerinin E.grandis Fidanlarnn Kk Boaz ap ve Fidan Boyuna Etkileri................................ 4 2 7 7 7 7 8 10 10 10 10 11 12 12 13 14 15 16 17

17 18 19 21 21

Sayfa 4.2.2. Yetitirme Materyallerinin E.grandis Fidanlarnn Ya ve Kuru Arlklarna Etkileri.................................................. 4.2.3.Yetitirme Materyallerinin E.grandis Fidanlarnn Katllk ve Kalite ndeksi Deerlerine Uygulamalarn Etkileri........ 4.2.4.Yetitirme Materyallerinin E.grandis Fidanlarnn Makro Besin Elementleri eriklerine Etkileri.............................. 4.2.5.Yetitirme Materyallerinin E.grandis Fidanlarnn Mikro Besin Elementleri eriklerine Etkileri................................ 4.3. Kzlam (Pinus brutia Ten.)a Ait Bulgular.............................. 4.3.1. Yetitirme Materyallerinin Kzlam Fidanlarnn Kk Boaz ap ve Fidan Boyuna Etkileri................................ 4.3.2. Yetitirme Materyallerinin Kzlam Fidanlarnn Ya ve Kuru Arlklarna Etkileri.................................................. 4.3.3. Yetitirme Materyallerinin Kzlam Fidanlarnn Katllk ve Kalite ndeksi Deerlerine Uygulamalarn Etkileri................................................................................. 4.3.4. Yetitirme Materyallerinin Kzlam Fidanlarnn Makro Besin Elementleri eriklerine Etkileri.................... 4.3.5. Yetitirme Materyallerinin Kzlam Fidanlarnn Mikro Besin Elementleri eriklerine Etkileri..................... 5. SONU VE NERLER.................................................................... ZET........................................................................................................ SUMMARY............................................................................................. YARARLANILAN KAYNAKLAR....................................................... EKLER..................................................................................... 22 23 23 25 26 26 28

28 29 31 32 37 39 41 45

NSZ Tarsus Evsel Artma amurunun Okalipts ve Kzlam Fidanlar retiminde Kullanlmas balkl bu alma, Dou Akdeniz Ormanclk Aratrma Mdrlnn fidanlk ve serasnda gerekletirilmitir. almada kullanlan yetitirme materyallerinin analizlerini gerekletiren Ege Ormanclk Aratrma Mdrl ve evre Ynetimi Genel Mdrl evre Referans Laboratuarna, bitki rneklerinin analizlerini gerekletiren Eskiehir Orman Ekolojisi ve Toprak Aratrmalar Enstitsne sonsuz teekkr ederiz. Yine alma iin kullanlan artma amurunu bize salayan Tarsus Artma Tesisi alanlarna da teekkrlerimizi sunarz. Projenin yrtlmesinde her trl katklar salayan Aratrma Mdrlmz ynetici ve elemanlarna, ayrca proje sonu raporunun hazrlanmas srasnda katklarn esirgemeyen alma Grubumuzun bakan ve yelerine teekkr bir bor biliriz. Bu almann artma amuru reticilerine, fidan reticilerine ve bakanlmzn birimlerine yararl bir kaynak olmasn dileriz.

Yazarlar

Tarsus, 2008

TABLOLAR DZN Sayfa 3 5 6

Tablo 1. Topraktaki Ar Metal Snr Deerleri....................................... Tablo 2. Artma amurlarnn AB ve ABD lkelerindeki Uzaklatrma Oranlar....................................................................................... Tablo 3. Toprakta Kullanlacak Artma amurlar in zin Verilen Ar Metal Snr Deerleri.......................................................... Tablo 4. Tarsus Evsel Artma amurunun Ar Metal Analiz Sonular ve Toprakta Kullanlabilecek Artma amurunda zin Verilebilecek Maksimum Ar Metal Deerlerinin Karlatrlmas.......................................................................... Tablo 5. Tarsus Evsel Artma amurunun Kimyasal zellikleri............. Tablo 6. Tarsus Evsel Atksu Artma amurunun Gbre Deeri Parametreleri............................................................................... Tablo 7. Fidan Yetitirmede Kullanlan Harlarn ve Materyallerin Analiz Sonular.......................................................................... Tablo 8. Fidan Yetitirmede Kullanlan Harlarn ve Materyallerin Besin Elementleri erikleri........................................................ Tablo 9. E.camaldulensis Fidanlarnn Morfolojik zelliklerine Ait Varyans Analizlerinde Belirlenen F Oranlar ve Farkllklarn nem Dzeyleri.......................................................................... Tablo 10. E.camaldulensis Fidanlarnn Besin Elementleri eriklerine Ait Varyans Analizi ...... Tablo 11. E.grandis Fidanlarnn Morfolojik zelliklerine Ait Varyans Analizlerinde Belirlenen F Oranlar ve Farkllklarn nem Dzeyleri ...... Tablo 12. E.grandis Fidanlarnn Besin Elementleri eriklerine Ait Varyans Analizlerinde Belirlenen F Oranlar ve Farkllklarn nem Dzeyleri ....... Tablo 13. Kzlam Fidanlarnn Morfolojik zelliklerine Ait Varyans Analizlerinde Belirlenen F Oranlar ve Farkllklarn nem Dzeyleri .... Tablo 14. Kzlam Fidanlarnn Besin Elementleri eriklerine Ait Varyans Analizlerinde Belirlenen F Oranlar ve Farkllklarn nem Dzeyleri ....

9 9 10 14 15

16 19

22

24

27

30

EK TABLOLAR DZN Sayfa Ek Tablo 1. E.camaldulensis Fidan lm Parametreleri Arasndaki Korelasyon Matrisi............................................................... Ek Tablo 2. E.camaldulensis Fidanlarnn Ortalama Kk Boaz apna Ait Ortalamalar........................................................ Ek Tablo 3. E.camaldulensis Fidanlarnn Ortalama Fidan Boyuna Ait Ortalamalar............................................................................ Ek Tablo 4. E.camaldulensis Fidanlarnn Ya Arlna Ait NewmanKeuls Testi............................................................................. Ek Tablo 5. E.camaldulensis Fidanlarnn Kuru Arlna Ait Newman-Keuls Testi............................................................. Ek Tablo 6. E.camaldulensis Fidanlarnn Katllk Oranna Ait Newman- Keuls Testi............................................................ Ek Tablo 7. E.camaldulensis Fidanlarnn Kalite ndeksine Ait Newman-Keuls Testi............................................................. Ek Tablo 8. E.camaldulensis Fidanlarnn Azot eriine Ait Ortalamalar........................................................................... Ek Tablo 9. E.camaldulensis Fidanlarnn Fosfor eriine Ait Ortalamalar............................................................................ Ek Tablo 10. E.camaldulensis Fidanlarnn Potasyum eriine Ait Newman-Keuls Testi........................................................... Ek Tablo 11. E.camaldulensis Fidanlarnn Demir eriine Ait Newman-Keuls Testi........................................................... Ek Tablo 12. E.camaldulensis Fidanlarnn Mangan eriine Ait Newman-Keuls Testi........................................................... Ek Tablo 13. E.camaldulensis Fidanlarnn inko eriine Ait Newman-Keuls Testi........................................................... Ek Tablo 14. E.camaldulensis Fidanlarnn Bakr eriine Ait Newman-Keuls Testi........................................................... Ek Tablo 15. E.grandis Fidan lm Parametreleri Arasndaki Korelasyon Matrisi............................................................. Ek Tablo 16. E. grandis Fidanlarnn Ortalama Kk Boaz apna Ait Ortalamalar......................................................................... Ek Tablo 17. E. grandis Fidanlarnn Ortalama Fidan Boyuna Ait Newman-Keuls Testi.......................................................... Ek Tablo 18. E. grandis Fidanlarnn Ya Arlna Ait Ortalamalar.... Ek Tablo 19. E. grandis Fidanlarnn Kuru Arlna Ait NewmanKeuls Testi.......................................................................... Ek Tablo 20. E. grandis Fidanlarnn Katllk Oranna Ait NewmanKeuls Testi.......................................................................... 47 48 48 48 49 49 50 50 51 51 52 52 53 53 56 57 57 57 58 58

Ek Tablo 21. E. grandis Fidanlarnn Kalite ndeksine Ait NewmanKeuls Testi.......................................................................... Ek Tablo 22. E. grandis Fidanlarnn Azot eriine Ait NewmanKeuls Testi.......................................................................... Ek Tablo 23. E. grandis Fidanlarnn Fosfor eriine Ait Ortalamalar......................................................................... Ek Tablo 24. E. grandis Fidanlarnn Potasyum eriine Ait NewmanKeuls Testi.......................................................................... Ek Tablo 25. E. grandis Fidanlarnn Demir eriine Ait NewmanKeuls Testi.......................................................................... Ek Tablo 26. E. grandis Fidanlarnn Mangan eriine Ait Newman -Keuls Testi......................................................................... Ek Tablo 27. E. grandis Fidanlarnn inko eriine Ait NewmanKeuls Testi.......................................................................... Ek Tablo 28. E. grandis Fidanlarnn Bakr eriine Ait NewmanKeuls Testi.......................................................................... Ek Tablo 29. Kzlam Fidan lm Parametreleri Arasndaki Korelasyon Matrisi............................................................. Ek Tablo 30. Kzlam Fidanlarnn Ortalama Kk Boaz apna Ait Ortalamalar......................................................................... Ek Tablo 31. Kzlam Fidanlarnn Ortalama Fidan Boyuna Ait Newman-Keuls Testi.......................................................... Ek Tablo 32. Kzlam Fidanlarnn Ya Arlna Ait NewmanKeuls Testi.......................................................................... Ek Tablo 33. Kzlam Fidanlarnn Kuru Arlna Ait NewmanKeuls Testi.......................................................................... Ek Tablo 34. Kzlam Fidanlarnn Katllk Oranna Ait Ortalamalar.... Ek Tablo 35. Kzlam Fidanlarnn Kalite ndeksine Ait Ortalamalar... Ek Tablo 36. Kzlam Fidanlarnn Azot eriine Ait Newman-Keuls Testi.......................................................... Ek Tablo 37. E.camaldulensis Fidanlarnn Fosfor eriine Ait Newman-Keuls Testi.......................................................... Ek Tablo 38. Kzlam Fidanlarnn Potasyum eriine Ait NewmanKeuls Testi.......................................................................... Ek Tablo 39. Kzlam Fidanlarnn Demir eriine Ait NewmanKeuls Testi.......................................................................... Ek Tablo 40. Kzlam Fidanlarnn Mangan eriine Ait NewmanKeuls Testi.......................................................................... Ek Tablo 41. Kzlam Fidanlarnn inko eriine Ait NewmanKeuls Testi.......................................................................... Ek Tablo 42. Kzlam Fidanlarnn Bakr eriine Ait NewmanKeuls Testi..........................................................................

59 59 60 60 61 61 62 62 65 66 66 67 67 68 68 68 69 69 70 70 71 71

EK EKLLER DZN Sayfa Ek ekil 1. E.camaldulensis Fidanlarnn ap ve Boy Geliimleri ........ 54 Ek ekil 2. E.camaldulensis Fidanlarnn Ya ve Kuru Arlklar ........ 54 Ek ekil 3. E.camaldulensis Fidanlarnn Kalite ndeksi ve Katllk Oranlar.................................................................................. 54 Ek ekil 4. E.camaldulensis Fidanlarnn Makro Element erikleri....... 55 Ek ekil 5. E.camaldulensis Fidanlarnn Mikro Element erikleri....... 55 Ek ekil 6. E.grandis Fidanlarnn ap ve Boy Geliimleri.................... 63 Ek ekil 7. E. grandis Fidanlarnn Ya ve Kuru Arlklar................... 63 Ek ekil 8. E. grandis Fidanlarnn Kalite ndeksi ve Katllk Oranlar.. 63 Ek ekil 9. E. grandis Fidanlarnn Makro Element erikleri................ 64 Ek ekil 10. E. grandis Fidanlarnn Mikro Element erikleri .............. 64 Ek ekil 11. Kzlam Fidanlarnn ap ve Boy Geliimleri .................. 72 Ek ekil 12. Kzlam Fidanlarnn Ya ve Kuru Arlklar .................. 72 Ek ekil 13. Kzlam Fidanlarnn Kalite ndeksi ve Katllk Oranlar.. 72 Ek ekil 14. Kzlam Fidanlarnn Makro Element erikleri................ 73 Ek ekil 15. Kzlam Fidanlarnn Mikro Element erikleri................. 73

10

Z
Orman fidanlklarnda fidan retiminde orman toprann youn bir ekilde kullanlmas, ormanlarda humus tahribatna yol amaktadr. Bu kaybn nne geebilmek iin en ucuz, organik madde ierii yksek ve besin elementleri ynnden zengin alternatif kaynaklardan artma amurunun kullanlmas nem arz etmektedir. Aalandrma almalarnda baarl sonuca ulamann koullarnn banda kaliteli fidan kullanm gelmektedir. Bunun iin aalandrma sahalarna kk ve gvdesi iyi gelimi, salkl fidanlarn tesis edilmesi gerekmektedir. Bu alma ile artma amurlarnn baz fidan yetitirme materyalleri ile deiik oranlarda kartrlarak kullanlmas sonucu yetitirilen fidanlarn byme ve beslenmelerine etkilerinin belirlenmesi amalanmtr. Dou Akdeniz blgesinin hzl gelien trlerinden Eucalyptus camaldulensis Dehn., Eucalyptus grandis W.Hill ex Maiden, kzlam (Pinus brutia Ten.) fidanlarnn retiminde, Tarsus Evsel Atksu Artma Tesisinin artma amurlar kullanlmtr. Deneme, fidanlk koullarnda on iki yetitirme materyali ve rastlant bloklar deneme desenine gre tekrarl olarak dzenlenmitir. Vejetasyon dnemi sonunda elde edilen sonulara gre, artma amurunun baz yetitirme materyallerinin kartrlmasyla kullanlan fidanlarn gelimesini nemli derecede artrd tespit edilmitir.
Anahtar Kelimeler: Eucalyptus camaldulensis, Eucalyptus grandis, Kzlam, Evsel Atksu Artma amuru, Fidan Yetitirme Materyalleri

11

ABSTRACT
The over use of humus rich forest soils for seedling production in the forest nurseries has caused humus deficiency in the forests. In order to prevent this damage, the sewage sludge can be used as a seedling medium (organic fertilizer) for seedling production in the nurseries because it is the cheapest and contains high amount of organic matter and nutrients. One of the conditions for successful plantations is to use high quality seedlings. Because, the quality of seedlings affects their survival and growth after they have been transplanted in the field. The aim of this the study is to produce healthy and high quality seedlings and determine effects of the sewage sludge and its various rates with mixed some substances on seedling properties. In this study, the sewage sludge of Tarsus-City Domestic Waste Water Treatment Plants was used for production of the seedlings of some fast growing tree species of Eastern Mediterranean region such as Eucalyptus camaldulensis Dehn., Eucalyptus grandis W.Hill ex Maiden, Turkish red pine (Pinus brutia Ten.). Twelve treatments were used to produce containerized seedlings. The experiment was conducted using a completely randomized blocks design with tree replicates in the nursery conditions. According to results obtained from at the end of the first vegetation period; sewage sludge with mixed some of materials gave the best seedlings growth.
Key Words: Eucalyptus camaldulensis, Eucalyptus grandis, Turkish red pine, Domestic Wastewater Sewage Sludge, Seedling Medium

12

1. GR
Yerel ynetimler evsel atklardan oluan atksularn giderek artmas nedeniyle, bunlarn evreye verebilecekleri zararlar nlemek amacyla atksu artma tesisleri ina etmektedirler. Artma tesisleri ile birlikte artma amurlarnda (biyokatlar) da artlar gereklemektedir. Bu amurlarn doaya zarar vermeden, yeni kirliliklere yol amadan deerlendirilmesi btn lkelerin ciddi sorunlarndan biri haline gelmitir. Evsel ve endstriyel kkenli atk su miktar, hzl nfus artna paralel olarak artm ve bu sularn evreye herhangi bir artmdan geirilmeden braklmas ok nemli evre ve salk sorunlar oluturmaktadr. Artma amurlarn uzaklatrma yntemleri arasnda; tarmda kullanma, ormanclk ve verimsiz arazilerin slah, depolama, yakma, kompostlamada katk maddesi olarak kullanma, gl ve denizlere dearj dearj eklinde olmaktadr. Son yllarda artma amurlarnn araziye uygulanmas tercih edilen bir yol olmutur. Atksunun artlma srecinde mikrobiyal besin zincirinin doal son rn olan artma amurlarndaki azot ve fosfor gibi besin elementlerinin ata yararl bir gbre, organik maddelerin ise iyi bir toprak slah edici madde zellii kazandrmas nedeniyle ABD evre Koruma rgt (EPA) bata olmak zere birok lkede bu materyalin tamamen uzaklatrlmas yerine, srdrlebilir ve yararl bir ekilde arazide kullanlmas amalanmaktadr. ABDde retilen biyokatnn %33 arazide kullanlmaktadr. Avrupa Birlii lkelerinde de bu oran %37 dzeyindedir (BEK ve ark., 2004). DE verileri gz nnde tutulduunda, lkemizde oluan yllk evsel artma amuru miktarnn 1,38 milyon ton/yl olduu tahmin edilebilir. Oluan artma amurlarnn tarm arazilerinde kullanmna ynelik eitli almalar yaplsa da bu konu ile ilgili belirgin gelimeler salanamamtr. Oluan artma amurlarnn byk bir ksm kat atk depolama sahalarnda yada arazide depolanmak sureti ile bertaraf edilmektedir (AKA, 2005). Atklarn evreye azami uyum salamas iin bilinli bertaraf ve arazide kullanlma olanaklar, doal evrenin korunmasnn en nemli unsurlarndandr. Ekosistem srdrlebilirliinde, retilen atklarn doaya zarar vermeden deerlendirilebilmesi n kouldur. Atksu artma tesislerindeki art, artma amurlarnn deerlendirilme konusuna nem verilmesi gerektiini gstermektedir. Ancak bu konuyla ilgili yeteli bilgi birikimi bulunmamaktadr. Bilinsizce yaplan uygulamalar evreye ve zellikle insanlara olumsuz etkileri beraberinde getirmektedir. Artma amurlarnn, topran organik madde ierii ile bitkinin gereksinim duyduu bitki besin elementlerini salad, rn verimi ile kalitesini artrd, bitkilerde olumlu gelimeye neden olduu ve ayrca farkl blgelerdeki ve farkl iklim koullar altndaki verimsiz topraklarn fiziksel ve biyolojik zelliklerini de gelitirdii bir ok aratrma almalarnda belirlenmitir. 13

Orman fidanlklarnda fidan retiminde orman toprann youn bir ekilde kullanlmas, ormanlarda humus tahribatna yol amaktadr. Bu kaybn nne geebilmek iin en ucuz, organik madde ierii yksek ve besin elementleri ynnden zengin alternatif kaynaklardan artma amurunun kullanlmas yerinde bir uygulama olabilir. Tarsus Atksu Artma Tesisi, evsel atksularn artlmasn salamaktadr. Tesiste gnde yaklak 16 ton artma amuru elde edilmekte olup, evre ve Orman Bakanlndan bu amurun arazide kullanm izni de alnmtr. Bu materyalin p depolama alanlarna dklmemesi ve bilinsiz bir ekilde iftilerce gbre olarak kullanlmasnn nlenmesi byk nem tamaktadr. Bu alma ile, lkemizde artma amurunun hzl gelien orman aac fidan retiminde kullanlmasnn ilk defa gerekletirilecei tarafmzdan yaplan kaynak taramasna gre anlalmtr. evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrlnn aratrlmasn istedii konular arasnda yer almas da bu almann yaplmasn zorunlu hale getirmitir. Bu almada Tarsus Belediyesi Atksu Artma Tesisi artma amurlar, blgemizdeki hzl gelien trler olan E.camaldulensis, E.grandis ve kzlam fidan retiminde kullanlmtr. Bu nedenle artma tesisinden alnan artma amuru rnekleri eitli fidan yetitirme materyalleri ile kartrlm ve kullanlan dier ortamlar ile fidan retimleri gerekletirilmitir. retilen fidanlarn kk boaz aplar, gvde boylar, ya ve kuru arlklar ile beslenme durumlarna baklarak artma amurunun hzl gelien fidan trlerine etkileri aratrlmtr. lkemizde elde edilen artma amurlarnn ormanclkta (fidan retiminde ve aalandrma alanlarnda) kullanmn bilimsel lekte inceleyerek bu amurlarn evreye verecei zararlarn bertaraf edilmesinin yannda, gbreye olan gereksinimin azaltlmas ile ekonomik girdi de salanm olacaktr. Ayrca artma amurunun fidan yetitirme materyali olarak kullanm sonucu iyi gelimi, salkl, ucuz ve kaliteli fidanlar retilecektir.

2. LTERATR ZET
Kentsel Atksu Artm Ynetmeliine gre artma amuru, kentsel atksu artma tesislerinden kan ham veya stabilize olmu amuru; evsel atksu ise, yaygn olarak yerleim blgelerinden ve ounlukla evsel faaliyetler ile insanlarn gnlk yaam faaliyetlerinin yer ald okul, hastane, otel gibi hizmet sektrlerinden kaynaklanan atksular; kentsel atksu ifadesi de evsel atksu ya da evsel atksuyun endstriyel atksu ve/veya yamur suyu ile karm olarak tanmlanmtr (ANON, 2006).

14

Toprak Kirliliinin Kontrol Ynetmeliine (TKKY) gre; hibir ilemden geirilmeyen ham amur, evsel ya da kentsel atksular ileyen artma tesislerinden ve evsel ve kentsel atksulara benzeyen bileimdeki atk sular artan dier artma tesislerinden gelen artma amurlarn; ileme tabi tutulan stabilize artma amuru ise, fermente edilebilirliini ve kullanmndan kaynaklanan salk tehlikelerini nemli lde azaltlmak zere, biyolojik, kimyasal ya da sl ilemden, uzun sreli depolama ya da dier uygun ilemlerden geirilmi artma amurlar olarak ifade edilmitir (ANON, 2005). Atksularn artm ileminden sonraki znmeyen kalnt ksm olan ham amurlarn alc ortamlara verilebilmeleri iin stabilize edilmeleri gerekmektedir. Ham amurlarn stabilize edildikten sonra ald isim Biyokatdr (BLGN ve ark., 2002). Toprak Kirliliinin Kontrol Ynetmelii (TKKY) EK I-Cye gre, stabil artma amurunun toprakta on yllk ortalama esas alnarak her yl uygulanmas halinde topraa verilebilecek maksimum ar metal miktarlarnn Tablo 1de verilen deerleri amamas zorunludur.
Tablo 1: Topraktaki Ar Metal Snr Deerleri Table 1: Heavy Metal Limit Values in the Soil
pH 5- 6 pH>6 > Frn Kurusu Toprak Frn Kurusu Toprak mg/kg mg/kg Kurun 50 300 Kadmiyum 1 3 Krom 100 100 Bakr* 50 140 Nikel* 30 75 inko * 150 300 Cva 1 1,5 Kaynak: Toprak Kirlilii Kontrol Ynetmelii, 2005 pH deeri 7den byk ise evre ve insan salna zellikle yer alt suyuna zararl olmad durumlarda Bakanlk snr deerleri %50ye kadar artrabilir. Ar Metal (Toplam)

Artma amurlar, su ve atksu artma tesislerinin iletilmesi srasnda oluan bir yan rndr. Artlan suyun niteliine ve uygulanan artma ilemlerine bal olarak artma amurlarnn zellikleri deimektedir. Genel olarak artma amurlar, sv ya da yar kat halde, kokulu, %0,25 ile %12 arasnda kat madde ieren atklardr. Atksu artma tesislerinde oluan amur, stabilizasyon ilemlerinden nce %50-70 C, %6,5-7,3 H, %21-24 O, %15-18 N, %1-1,5 P ve %0-2,4 S iermektedir (AKA, 2005). LARSON ve ark. (1974) bir almalarnda, ehir artma amurlarnn tarmsal rnn ihtiya duyduu azot, fosfor ve mikro besin elementlerini salayabildii ve uygun ekilde ele alnd takdirde tarmsal arazilerde kullanlabileceini bildirmilerdir.

15

KKHEMEK ve ark. (2005), artma amurunun organik madde ile bitki besin elementlerinden azot, fosfor ve inko miktar asndan iftlik gbresine gre daha zengin olduunu belirlemilerdir. PEDRENO ve ark. (1996) ise, artma amurunun topran N, P, Fe, Cu, Zn ve organik madde ieriini arttrdn belirtmilerdir. amurlarn tarm alanlarnda deerlendirilmesi, yeniden kullanm iin tercih edilen yntemlerden biridir. Artma amurlarnn tarm alanlarnda kullanlmas zellikle bitki bnyesinde ve mahsul eldesinde nemli role sahiptir. amur ayn zamanda zemin slah ve toprak kalitesinin artrlmas iin de faydaldr. Killi zeminlerde zemin gzeneini artrarak bitkinin su ve hava almasn kolaylatrr. Kumlu zeminlerde ise su tutma kapasitesini artrc etki yapar (AKA ve ark., 1996). Ankara artma tesisinden retilen artma amurlarnn erozyona uram topraklarn slahnda kullanldnda, fiziksel ve kimyasal zellikleri iyiletirmenin yannda bitkisel retimde nemli bir yere sahip olan mikro element ieriklerinde de belirgin artlar salamaktadr (YAKUPOLU ve ZDEMR, 2007). Artma amurlarn uzaklatrma yntemleri arasnda; tarmda kullanma, ormanclk ve verimsiz arazilerin slahnda kullanma, depolama, yakma, kompostlamada katk maddesi olarak kullanma, gl ve denizlere dearj bulunmaktadr. Son zamanlarda ise, artma amurlarnn araziye uygulanmas tercih edilen bir yol olmutur. Atksu artma proseslerindeki mikrobiyal besin zincirinin doal son rn olan artma amurlarndaki azot ve fosfor gibi besin elementlerinin ata faydal bir gbre, organik maddelerin ise iyi bir toprak slah edici madde zellii vermesi nedeni ile ABD evre Koruma rgt (EPA) bata olmak zere birok lkedeki yetkili kurulu artma amuru gibi biyolojik katlarn tarmda kullanmn desteklemeye balamlardr (BEK ve ark., 2004). GMEZ (2006)in bildirdiine gre, son yllarda artma amurlar aalandrmada baar ile kullanlmakta ve bu alanlarda kullanm gn getike nem kazanmaktadr. ABDde yaplan almalarda artma amurlarnn fidan dikiminden nce ve sonra kullanlabilecei belirlenmitir. Artma amurlarnn bu ekilde kullanmnn, fidan lmne neden olmad, ine yaprakl ve yapran dken aalarn birounun fidan geliimine etkili olduu belirlenmitir. Bu almalar, artma amuru kullanmnn fidanlarn byme hzn artrdn da ortaya koymutur. Bymeye etkinin % 2-100 arasnda deitii, erozyona uram, toprak derinliinin az, verimliliinin dk olduu aalandrma alanlarnda etkisinin %1000 seviyesine ulat belirlenmitir (U.S. EPA, 1994a). ABDde artma amurlarnn % 33nn arazide kullanld, arazide kullanlan bu amurlarn % 67sinin tarm alanlarnda, % 3nn orman

16

alanlarnda, % 9unun arazi slahnda, % 9unun yeil alanlarda kullanlmakta ve % 12si ise torbalanarak satlmaktadr (U.S.EPA, 1994b). CHANG ve ark. (2002), Bastain (1997) ve Davis (1992) e atfen; ABD ve AB lkelerinin amur uzaklatrma eitleri ve bunlarn oranlarn toparlamtr (Tablo 2). Buna gre, gelimi lkelerde artma amurlarnn nemli bir blm (%43) dzenli depolanarak uzaklatrlm, nemli bir ksm da (%38) tarm alanlarnda kullanlarak deerlendirilmitir.
Tablo 2: Artma amurlarnn AB ve ABD lkelerindeki Uzaklatrma Oranlar Table 2: To Remove Ratio of the Sewage Sludge in the EU and USA Countries
lke Country Avusturya Belika Danimarka Fransa Almanya Yunanistan talya Hollanda Portekiz spanya ngiltere ABD Ortalama Kaynak: Chang ve ark. 2002 Tarm % Agriculture 13 31 37 50 25 3 34 44 80 10 51 36 38 Dzenli Depolama % Landfill 56 56 33 50 63 97 55 53 13 50 16 38 43 Yakma % Incineration 31 9 28 0 12 0 11 3 0 10 5 16 10 Dier % Other 0 4 2 0 0 0 0 0 7 30 28 10 9

Artma amurlarnn zaman iinde birikmeleri sonucunda toksik etki yapmas olas elementler, Potansiyel Toksik Element (PTE) olarak tanmlanmaktadr. Artma amurlarnn toprakta kullanlabilmesi iin TKKY, ABD ve AB lkelerince izin verilen PTE snr deerleri Tablo 3te verilmitir. KKHEMEK ve ark. (2005), aratrmalarnda kullandklar artma amurunda tespit edilen potansiyel toksik element miktarlarnn (PTE), ynetmelikte yer alan snr deerlerden olduka dk olduunu tespit etmilerdir. Bu durumun, aratrmada kullanlan artma amuru kaynann sanayi kaynakl olmamas ile ifade edildii almada; artma amurunun fizikokimyasal zellikleri ile bitki geliimi ve toprak slah iin uygun bir organik materyal olabilecei sonucuna varlmtr.

17

Tablo 3: Toprakta Kullanlacak Artma amurlar in zin Verilen Ar Metal Snr Deerleri Table 3: Utilizable Sewage Sludge in the Soil for Allowable Heavy Metal Limit Values
Cr Cu Hg Ni Pb Zn Cd lke mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg mg/kg * 85 3000 4300 57 420 840 7500 ABD (EPA) ** 40 1750 25 400 1200 4000 A.B. *** 40 1200 1750 25 400 1200 4000 Trkiye **** 15 1500 1200 10 300 1500 3000 Trkiye * Snrl kullanm. Ylda belli bir ykleme orann geemez (U.S.EPA, 1993) ** Toplulua ye lkelerde tavsiye edilen maksimum deerler (86/278/EEC) *** Toprakta kullanlabilecek artma amurunda izin verilen maksimum ar metal ierii (TKKY,2005) **** Toprakta on yllk dnem dikkate alnarak bir ylda verilmesine izin verilen ar metal yk (TKKY, 2005)

TOLUNAY (1997), artma amurlarnn ieriindeki yksek dzeydeki besin maddesi ve organik madde nedeniyle tarm topraklarnda gbre olarak kullanld ve evsel atk sularn artlmas sonucunda elde edilen artma amurlarnda pek sorun olmadn bildirmitir. Ancak endstriyel atk sularda ve bunlarn artlmas sonucu oluan artma amurlarnda N, P, K gibi besin maddelerinin yannda nemli miktarda iz element, zellikle ar metal bulunduunu (Metcalf ve Eddyden, 1991) da vurgulamtr. BOZKURT ve ark. (2000), kentsel artma amurunun klk arpada azot kayna olarak kullanlmasna ynelik yaptklar almada; inorganik azotlu gbre ile artma amurunu karlatrmlar ve btn uygulamalarda kontrole gre bitkide azot ierii ve almnn arttn, bu artn artma amuru uygulamalarnda daha fazla olduunu, artma amurlar uygulanan bitkilerde tanede P, Fe, Mn ve Cu konsantrasyonlarnn arttn ancak toprakta sadece Zn ve Cu miktarlarnda artma olduunu fakat bu miktarlarn da toksik dzeyin altnda kaldn belirtmilerdir. KOCAER ve BAKAYA (2001)nn bildirdiine gre, NICHOLS (1989), Washington niversitesi ve Seattle Bykehir Belediyesi arasnda 1973 ylnda yaplan bir ibirlii protokol kapsamnda balatlan almada, artma amuru ierisindeki faydal maddelerin aa bymesini gelitirip gelitirmedii, amurun ormanlk alanlara uygulanmas sonucu ekosistemin ne ekilde etkilendii ve yer seimi ve sistem tasarmnn nasl olaca aratrlmtr. Bulunan sonular son derece olumludur. Artma amuru uygulamas neticesinde aa kalitesi ok az etkilenmi ve ap, boy ve hacimde byk bir geliim gzlenmitir. amurla gbrelenmi aalar yksek kalitedeki gbrelerin uyguland aalarla benzer bir byme gstermilerdir. Orman ekosisteminin incelenmesi neticesinde, uygun ekilde tasarlanm ve ynetilmi

18

bir projenin evresel adan olduka gvenli olduu ve halka salad risklerinin minimum dzeyde olduu belirtilmitir. Atk sularla ilgili lkemizde en gncel veri, 2006 ylnda DE tarafndan yaynlanan belediye kanalizasyon istatistikleridir. Buna gre; toplam 3225 belediye iinde kanalizasyon ebekesi olan belediye says 2321 olarak verilmitir. Kanalizasyon ebekeleri ile hizmet edilen nfusun toplam nfusa oran %72 ve kanalizasyon ebekelerinden dearj edilen yllk atk su miktar 3,37 milyar m3 olmutur. 184 atksu artma tesisin bulunduu lkemizde, yllk artlan atksu miktar 2,14 milyar m3tr. Atksu artma tesisi ile hizmet edilen nfusun toplam nfusa oran ise %42 olmutur (DE, 2006). Artma amurundaki ar metallerin azaltlmas ya kanalizasyon sistemine dearj edilmeden nce kaynak kontrol ile ya da amurda metallerin ekstraktif giderimiyle salanabilir. Kaynak kontrolndeki byk sknt, kaynan belirlenmesi olduundan tek olas pratik zm, amurdan ar metalleri ekstraktif olarak gidermektir (HANAY ve HASAR, 2007).

3. MATERYAL VE YNTEM

3.1. Materyal

3.1.1. Deneme Yeri ve Tohum Materyali

Deneme, Dou Akdeniz Ormanclk Aratrma Mdrl (TarsusKarabucak) sera, fidanlk ve laboratuarnda gerekletirilmitir. Denemede hzl gelien trlerden okaliptsn Trkiyede en iyi uyum salayan ve mukayese almalar ile baarl bulunan Eucalyptus camaldulensis Dehn. ve Eucalyptus grandis W.Hill ex Maiden ile yine blgenin hzl gelien doal aa trlerinden kzlam (Pinus brutia Ten.) tohumlar kullanlmtr. Okalipts tohumlar Tarsus-Karabucak Eucalyptus camaldulensis ve Eucalyptus grandis tohum plantasyonlarndan alnm, kzlam tohumlar ise 750 m ykseklikteki MersinFndkpnar orijinlidir.

3.1.2. Deneme Sakss

Denemede, orijinalinin Dou Akdeniz Ormanclk Aratrma Mdrlnce deiiklie uratlarak gelitirdii ve orman fidanlklarnca da kullanlan Karabucak tipi tpler kullanlmtr. GLBABA (1997)nn tanmlamasna gre, tpler; yksek younlukta sert plastikten, kesik kare

19

piramit eklinde, i ksmnn her yzeyinde kk kvrlmasn veya sarlmasn engelleyecek ekilde gelitirilmi iki adet seti bulunan, 12 cm boyunda ve 260 cm3 hacim kapasitesindedirler.

3.1.3. Yetitirme Materyalleri (Har Malzemeleri)

Fidan retiminde 12 ayr yetitirme materyali kullanlmtr. Bunlar: 1. 1/2 artma amuru+1/2 perlit, 2. 1/2 artma amuru+1/2 andezit tf, 3. 1/2 artma amuru+1/2 akarsu kumu, 4. 1/3 artma amuru+2/3 andezit tf, 5. 1/3 artma amuru+2/3 akarsu kumu, 6. 1/3 artma amuru+1/3 perlit+1/3 msr kompostu, 7. 1/3 artma amuru+1/3 akarsu kumu+1/3 msr kompostu, 8. 1/2 artma amuru+1/4 akarsu kumu+1/4 msr kompostu, 9. 1/2 artma amuru+1/4 andezit tf +1/4 msr kompostu, 10. 1/2 artma amuru+1/4 perlit+1/4 msr kompostu, 11. Kontrol I (saf artma amuru) 12. Kontrol II (uygulamada okalipts fidanlar iin kullanmakta olduu; 1/3 msr kompostu +1/3 orman topra (humusa zengin st orman topra) +1/3 andezit tf ile uygulamann kzlam fidan retiminde kullanlan 2/3 orman topra+1/3 msr kompostu). Orman st topra, humus kayna olarak orman fidan yetitiriciliinde yaygn olarak kullanld iin doal kzlam meceresinden alnmtr. Andezit tf (beyaz volkanik tf) kolay ve ucuz olarak salanan bir materyal olarak Nevehir-Greme-ardaktan salanmtr. Harlarda kullanlan msr kompostu ise, organik kaynak olarak kullanlmtr. Fidan yetitirme materyallerinde kullanlan artma amurlar, Tarsus Belediyesi atksu artma tesisinden salanmtr. Tesiste evsel atksulardan artlarak elde edilen artma amurlar 3 ay boyunca akta tutularak, havada kurumaya brakldktan sonra kullanlmaya balanmtr. Tablo 4te denemede kullanlan artma amurunun TBTAK Marmara Aratrma Merkezi (MAM-18892 sayl rapor), Ankara Ky Hizmetleri Aratrma Enstits ve Tarsus Artma Tesisini ina eden firmann Almanyada yaptrd analizler ve Toprak Kirliliinin Kontrol Ynetmelii (TKKY) EK I-Bye gre toprakta kullanlabilecek stabilize artma amurunda izin verilecek ar metal ierikleri ile karlatrlmtr (ANON, 2002).

20

Tablo 4: Tarsus Evsel Artma amurunun Ar Metal Analiz Sonular ve Toprakta Kullanlabilecek Artma amurunda zin Verilebilecek Maksimum Ar Metal Deerlerinin Karlatrlmas Table 4: Analysis Results of Heavy Metals of the Tarsus Municipal Waste Treatment Sludge and Comparison with Allowable Maximum Heavy Metal Values in the Soil
Parametreler Parameters Kurun (mg/kg) Kadmiyum (mg/kg) Krom (mg/kg) Bakr (mg/kg) Nikel (mg/kg) Cva (mg/kg) inko (mg/kg) Tarsus Evsel Artma amuru Sewage Sludge MAM KHGM Alman Ar. Ens. Firmas 43,2 40 52-66 <2 0,93 1,2 75 53-69 72-80 113 106-113 105-144 37,4 68-88 93-99 2 0,66-0,77 794 613-790 601-829 TKKY / EK I-B 1200 40 1200 1750 400 25 4000 AB EU 1200 40 1750 400 25 4000 ABD USA 840 85 3000 4300 420 57 7500

Tablo 4ten de grld gibi, Tarsus Belediyesi Atksu Artma Tesisi (TAAT) evsel artma amuruna ait ar metal deerleri TKKYnin toprakta kullanlmasna izin verilecek en yksek deerlerinin olduka altnda yer almtr. Buna gre tesisten elde edilen artma amurlarnn topraklara uygulanmasnda herhangi bir saknca oluturmayaca anlalmaktadr. Ankara Ky Hizmetleri Aratrma Enstitsnce yaplan TAAT artma amurunun baz kimyasal zelliklerine ait analiz deerleri Tablo 5te verilmitir.
Tablo 5: Tarsus Evsel Atksu Artma amurunun Kimyasal zellikleri Table 5: Chemical Properties of Tarsus Municipal Waste Treatment Sludge Parametreler Sonular (%) Parametres Results Azot (N) 3,14 Fosfor (P2O5) 1,61 Amonyum azotu (NH4-N) 0,24 Potasyum (K2O) 0,27 Kalsiyum (CaO) 9,90 Magnezyum (MgO) 1,67 Organik Madde (Yanma kayb) 59,42

Tarsus Artma Tesisini ina eden Alman firmasnn TAAT amurunun gbre deeri parametrelerine ait analiz sonular da Tablo 6daki gibidir (ANON, 2002; MAM 18892 sayl rapor).

21

Tablo 6: Tarsus Evsel Atksu Artma amurunun Gbre Deeri Parametreleri Table 6: Fertilizer Parameters of Tarsus Municipal Waste Treatment Sludge
Parametreler Parametres pH Organik Madde (yanma kayb) Toplam N Toplam Fosfor Toplam Potasyum EC (ds/m) C/N Kuru Madde Alman Firmas 6,42-6,85 % 50-56 % 2,6-2,7 % 0,9 % 0,2 2,36-4,50 10,11 % 22-24 MAM 6,23 % 79 64774 mg/kg 1440 mg/kg 5,93 % 16,87

3.2. Yntem

3.2.1. Deneme Deseni

alma, yinelemeli olarak tesadf bloklar deneme desenine gre kurulmutur. Her biri yirmi fidan alabilen zel kasalar ierisine kendi iinde tekrar olmas iin ayrca 20er adet tp yerletirilmitir. Deneme 12 ortam x 3 aa tr x 3 yineleme : 108 ilem olarak dzenlenmitir.

3.2.2. Fidan Yetitirme Materyallerinin Hazrlanmas

Bu denemede kullanlan yntem, dorudan tpe ekimdir. Dorudan tpe ekimin avantaj, artma ilemine oranla iilik giderinin daha az olmasdr. Harta kullanlan har malzemeleri 2 mmlik eleklerde elenerek, her biri ayr ayr msr kompostu ile elle mmkn olduu kadar homojen olarak kartrlm ve tplere doldurulmutur.

3.2.3. Yaplan lmler

E.camaldulensis, E.grandis ve kzlam tohumlar belirlenen yetitirme materyallerine ekilerek, fidanlar yetitirilmitir. Vejetasyon dnemi sonunda (1 yal), uygulamalarn fidan geliimine olan etkisini incelemek amacyla bitkisel ktle (fitomas) lmleri yaplmtr. lmler yaplmadan nce fidanlar tplerden dikkatlice kartlarak, klcal kklerin zarar grmemesi salanmtr. Kkler sarmalanm yetitirme materyalinden zedelenmeden temizlenerek 22

ayklanmtr. Fidanlarn boy ve ap lmleri yapldktan sonra her ilemin yinelemelerinden ayr ve eit sayda fidan laboratuara tanp saf su ile ykanmlardr. Ykanan bitki gvde ve kkleri emici katlarla hafife kurutularak analize hazr hale getirilmitir. Fidanlar tek tek kk boazndan kesilerek kk ve gvdeleri ayr ayr tartlm ve ya arlklar kaydedilmitir. Tm fidanlarn kk boaz aplar, gvde boylar, kk ya arl, kk st ya arl, kk kuru arl ve kk st kuru arl gibi lm ve tartmlar yaplmtr. Hasat sonras fidan toprak st materyalleri 65 0Cde kurutma frnna alnarak kurutulmutur. Kurutulan bitki materyallerindeki azot, fosfor ve potasyum gibi makro besin elementleri ile demir, inko, mangan ve bakr gibi mikro besin elementlerinin analizleri yaplmtr.

3.2.3.1. Fidanlarn Morfolojik lmleri

Kk Boaz ap (mm): Fidann gvde ile kk arasnda kalan kk boaz ksm, toprak seviyesinden itibaren 0,1 mm duyarllktaki kompas yardmyla llmtr. Fidan Boyu (cm): Fidann toprak seviyesinden itibaren terminal tomurcuk ucu arasndaki uzaklk 1 mm duyarlktaki bir metre yardmyla llmtr. Fidan Ya Arl (g): Kk boazndan kesilmi fidann toprak st ile toprakalt ksmlar skmden hemen sonra bekletilmeden 0,001 g duyarllktaki hassas terazide tartlmtr. Fidan Kuru Arl (g): Fidann toprak st ve toprakalt organlarnn frn kurusu (105 0C de 24 saat) arl alnmtr. Katllk (g): Kuru kk st arl (gvde) deerinin, kuru kk arl deerine orandr. Dickson Kalite ndeksi : Fidan kalitesinin belirlemek iin ASLAN (1986)nn bildirdiine gre, DICKSON ve ark. (1960) tarafndan gelitirilen Fidan Kalite ndeksi 1 e yakn ve daha yksek bulunan fidanlar yksek kaliteli olarak kabul edilmitir. Fidan Kalite ndeksi aadaki forml yardmyla hesaplanmtr. Fidan Kuru Arl (g) Dickson Kalite ndeksi (K) = Fidan Boyu (cm) + Kk Boaz ap (mm) Kk Kuru A. (g) Gvde Kuru A. (g)

23

3.2.3.2. Yetitirme Materyallerinin zellikleri

Hava kurusu hale getirilen yetitirme materyalleri, laboratuarda 2 mmlik elekten geirilerek analize hazr hale getirilmitir. Fiziksel zellikler olarak; su tutma kapasitesi, hava kapasitesi, pH, tuz, hacim arl, tane younluu ve gzeneklii ile kimyasal zelliklerden azot, fosfor ve potasyum analizleri de aadaki yntemlere gre Ege Ormanclk Aratrma Mdrl tarafndan yaplmtr. Su Tutma Kapasitesi (%): Yetitirme materyali belirli arlk ve hacimdeki alt delikli bir kaba konmu, 24 saat sreyle suda bekletilmi ve ardndan kurutma kad zerinde serbest drenaja braklmtr. Arlklar belirlenen rnekler, 105 0C de iki gn sreyle kurutulduktan sonra tartlmtr (PUUSTJARVI, 1969). Hava Kapasitesi (%): rneklerin toplam gzeneklilikleri, 100 cm3 lk dereceli silindir kullanlarak, deneysel olarak belirlenmitir (TUNCAY, 1984). Tane Younluu (zgl Arl) (gr/cm3): Gzeneklilik, hacim arlk ve su ile dolu boluklar hacmi deerlerinden yararlanlarak hesaplanmtr (TUNCAY, 1984). Hacim Arl (gr/cm3): % 80 slatlm har, hacmi ve daras bilinen kaplara doldurulup 60 0C de 48 saat kurutulduktan sonra tartldktan sonra belirlenmitir (TUNCAY, 1984). Gzenek Hacmi (%): Aada verilen formlle hesaplanmtr. Tane younluu Hacim Arl Gzenek hacmi (%): X 100 Tane Younluu Toprak Reaksiyonu ve Tuz : rnek-su 1:5 orannda hazrlanp, bir gece bekletildikten sonra pH metre ve iletkenlik ler ile llmtr (GLUR, 1974). Azot (ppm): Modifiye edilmi Kjeldahl yntemine gre belirlenmitir (GLUR, 1974). Alnabilir Fosfor (ppm): Sodyum bikarbonat yntemine gre yaplmtr (OLSEN ve ark., 1954). Alnabilir Potasyum (ppm): 1 N amonyum asetat yntemine gre belirlenmitir (GLUR, 1974).

3.2.3.3. Bitki Besin Elementlerinin Analizleri

Fidanlarn lleri yapldktan sonra her ilemin yinelemelerinden ayr ayr toprak st aksamlar saf su ile ykanmtr. Daha sonra rnekler kat torbalara konmu ve etiketlenerek kurutma dolabnda bekletilmitir. rnekler, kurutma dolabnda 65 0Cde 48 saat bekletildikten sonra bitki tme cihaznda 24

tlmtr. Her rnee ait tlm materyal iyice kartrlarak ielere konulduktan sonra etiketlenmitir. Analize hazr hale getirilmi bitki rnekleri Eskiehir Orman Ekolojisi ve Toprak Aratrmalar Enstits tarafndan aadaki yntemlere gre bitki rneklerinin analizli yaplmtr. Toplam Azot : Kurutulup tlen rneklerin azot tayini, modifiye edilmi Kjheldal yntemine gre yaplmtr (GLUR, 1974). Fosfor : KACAR (1972)nin bildirdii ekilde, nitrik-perklorik asit karm (4:1) ya yakma yntemi ile elde edilen szklerde fosfor vanadamolibdofosforikasit sar renk yntemine gre spectronic 20D kolorimetrede okunmutur. Potasyum : Ya yakma ile elde edilen ekstraktn K dzeyi fleym fotometre ile okunmutur. Demir, inko, Mangan, Bakr : Ya yakma ile elde edilen ekstraktn Fe, Zn, Mn, ve Cu dzeyleri atomik absorpsiyon spektrofotometre ile okunmutur (CHAPMAN ve PRATT, 1961; KACAR, 1972). Okumalar sonucunda elde edilen deerler N, P ve K iin kuru maddede %; Fe, Zn, Mn ve Cu iin kuru maddede mg kg-1 (ppm) olarak verilmitir.

3.2.4. Elde Edilen Verilerin Deerlendirilmesi

Denemede elde edilen veriler TARST istatistik paket program (AKKA, 1994) ile deerlendirilmitir. oul varyans analizleri iin aratrma desenine uygun olan iki faktrl tesadf bloklar modeli seilmitir. Varyans analizi sonrasnda istatistiksel anlamda ortaya kan nemli farkllklarn belirlenmesi iin Newman-Keuls oklu testi uygulanmtr.

25

4. BULGULAR VE TARTIMA
Denemede kullanlan fidan yetitirme materyallerinin analizlerine ilikin sonular Tablo 7de verilmitir.
Tablo 7: Fidan Yetitirmede Kullanlan Harlarn ve Materyallerin Analiz Sonular Table 7: Analysis Results of Seedling Medium and Materials
Har No. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Kontrol I (saf amur) Kontrol II (okalipts) Kontrol II (kzlam)

Su Tutma Kap. % 48,76 40,20 38,64 47,24 42,00 45,84 37,32 49,28 53,00 50,40 45,28 38,08 53,12

Hava Kap. % 19,32 20,05 7,52 13,39 3,37 20,06 9,22 2,80 16,39 20,68 13,24 20,06 16,12

pH 1/5 su 7,05 7,23 7,42 7,21 7,64 7,24 7,36 7,25 7,13 6.92 6,97 7,53 7,64

ECx10 mmhos/ cm 0,903 0,697 0,542 0,613 0,417 1,031 0,978 0,938 1,086 1,250 1,060 0,859 1,047

Hacim Arl (g/ cm3) 0,516 0,760 1,073 0,759 1,276 0,626 0,923 0,930 0,611 0,512 0,786 0,800 0,594

Tane Yo. (g/cm3) 1,618 1,911 1,993 1,927 2,120 1,836 1,726 1,941 1,997 1,771 1,896 1,841 1,933

Gzenek % 68,08 60,25 46,16 60,63 39,81 65,91 46,55 52,09 69,39 71,08 58,53 56,15 69,25

Makro element analizleri (azot, fosfor ve potasyum) Ege Ormanclk Aratrma Mdrlnce ve mikro element analizleri (demir, mangan, inko ve bakr) de evre Ynetimi Genel Mdrlnn evre Referans Laboratuarnca yaplan fidan yetitirme harlarna ait analiz sonular Tablo 8de verilmitir.

26

Tablo 8: Fidan Yetitirmede Kullanlan Harlarn ve Materyallerin Besin Elementleri erikleri Table 8: Nutrient Contents of Seedling Medium and Materials
Har No. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Kontrol I (saf amur) Kontrol II (okalipts) Kontrol II (kzlam) N mg/kg 0.532 0.337 0.412 0.252 0.188 0.471 0.362 0.569 0.524 0.687 0.738 0.267 0.696 P mg/kg 44,01 74,31 216,6 96,69 170,4 133,38 80,03 44,01 118,13 131,47 60,97 104,8 99,06 K mg/kg 759 521 357 398 214 1360 925 788 941 1430 940 622 907 Fe mg/kg 11128 12292 7741 12072 6061 11899 881 9904 12120 11642 12783 9935 8638 Mn mg/kg 339 377 228 367 170 358 267 293 368 350 403 117 269 Zn mg/kg 110 75 58 64 41 77 66 76 85 103 110 34 82 Cu mg/kg 27 23 16 21 11 26 21 38 27 28 30 22 21

4.1. Eucalyptus camaldulensise Ait Bulgular

almada kullanlan fidan trnn morfolojik karakterleri ve besin maddeleri arasndaki ikili ilikilerin belirlenmesi iin korelasyon analizleri gerekletirilmitir (Ek Tablo 1). E.camaldulensis fidan kk boaz apnn sadece fidan boyu ile pozitif bir iliki gsterdii belirlenmitir. Fidan boyu, ap yannda kalite indeksi ile de anlaml bir iliki salamtr. Fidan arlklar kalite indeksi ve zellikle besin elementleri (K, Zn ve Cu) ile dk de olsa ilikiler oluturmutur. Fidanlarn katllk oran ile kalite indeksi arasnda sk bir pozitif iliki gsterdii grlmektedir. Besin elementlerine bakldnda, zellikle potasyumun mikro besin elementleri ile istatistiksel nemlilikte ilikileri bulunmutur. Demirin de mikro besin elementleri ile zayf da olsa anlaml ilikileri saptanmtr.

27

4.1.1. Yetitirme Materyallerinin E.camaldulensis Fidanlarnn Kk Boaz ap ve Fidan Boyuna Etkileri

E.camaldulensis fidanlarnn kk boaz ap (KB) deerlerine uygulanan varyans analizi sonucunda yetitirme materyalleri arasnda istatistiksel anlamda farkllk kmamtr (F= 1,270 ns; Tablo 9). lemlerin ortalama aplarna bakldnda; 1 nolu ortam 5,8 mm ap ile ilk srada yer almtr. Ardndan srasyla 3 ve 4 nolu ortamlar gelmitir. artma amurunun yer ald Kontrol I ilemi 5,2 mm ap ile sekizinci, uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise 4,9 mm ap ile son srada yer almtr (Ek Tablo 2; Ek ekil 1).
Tablo 9: E.camaldulensis Fidanlarnn Morfolojik zelliklerine Ait Varyans Analizlerinde Belirlenen F Oranlar ve Farkllklarn nem Dzeyleri Table 9: F Ratios and Significance Levels According to Analysis of Variance Based on Morphological Properties of E.camaldulensis Seedlings
Fidan Morfolojik zellikleri Seedling Morfological Properties Kk Boaz ap (KB) Root Collar Diameter Fidan Boyu (FB) Seedling Height Fidan Ya Arl (FYA) Seedling Wet Weight Fidan Kuru Arl (FKA) Seedling Dry Weight Katllk Oran (KT) Stem Dry Weight/Root Dry Weight Ratio Kalite ndeksi (K) Quality Indexes Bloklar Blocks n F 2 2,490 ns 2 2 2 2 2 0,310 ns 0,576 ns 1,224 ns 2,385ns 2,014ns lemler Treatments n F 11 1,270 ns 11 11 11 11 11 2,191 ns 4,409** 5,052*** 2,480* 4,720**

Fidan boyu (FB) deerlerine uygulanan varyans analizi sonucunda ilemler arasnda istatistiksel anlamda farkllk kmamtr (F= 2,191 ns; Tablo 9). lemlerin ortalama boylarna bakldnda; 4 nolu ortam 82,0 cm boy ile ilk srada yer almtr. Ardndan srasyla 2 ve 3 nolu ortamlar gelmitir. Saf artma amurunun yer ald Kontrol I ilemi 73,7 cm boy ile beinci, uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise 61,8 cm boy ile son srada yer almtr (Ek Tablo 3; Ek ekil 1).

28

4.1.2. Yetitirme Materyallerinin E.camaldulensis Fidanlarnn Ya ve Kuru Arlklarna Etkileri

Yetitirme materyallerinin okalipts fidanlarnn ya arlklar (FYA) ortalamalarna etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve sonular Tablo 9da verilmitir. almada kullanlan on iki yetitirme materyalinin FYA artna olan etkisinin p<0,01 dzeyinde nemli olduu grlmtr (F= 4,409**). Yetitirme materyallerinin hangisinin FYA artnda daha etkili olduunu belirlemek iin ortalamalara Newman-Keuls oklu testi uygulanm ve drt grup olumutur. lemlerin ortalama ya arlklar incelendiinde; artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi 42,1 g ya arl ile ilk srada yer almtr. Ardndan srasyla 1 ve 10 nolu fidan materyalleri gelmitir. Uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise 20,6 g arl ile son srada yer almtr (Ek Tablo 4; Ek ekil 2). E.camaldulensis fidanlarnn fidan kuru arlklar (FKA) ortalamalarna uygulanan varyans analizi uygulanm ve yetitirme materyallerinin FKA artna olan etkisinin istatistiksel ynden p<0,001 dzeyinde nemli olduu grlmtr (F= 5,025***; Tablo 9). Uygulamalardan hangisinin FKA deerinde daha etkili olduunu bulmak iin yaplan oklu teste gre, ortalamalar arasnda be farkl grup olumutur. Fidanlarn FKA deerleri, FYA deerlerine paralellik gstermitir. Kontrol I ilemi 14,8 g kuru arl ile ilk srada yer almtr. Ardndan srasyla 1 ve 10 nolu ortamlar gelmitir. Uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise 7,0 g arlk ile son srada yer almtr (Ek Tablo 5; Ek ekil 2).

4.1.3. Yetitirme Materyallerinin E.camaldulensis Fidanlarnn Katllk ve Kalite ndeksi Deerlerine Uygulamalarn Etkileri
Fidanlarn kk st kuru arl / kk kuru arl orann veren katllk (KT) oranna fidan yetitirme materyallerinin etkisini belirlemek iin uygulanan varyans analizinde, almada kullanlan yetitirme materyallerinin KT deerine olan etkisinin p<0.05 dzeyinde nemli olduu grlmtr (F= 2,480*; Tablo 9). Yetitirme materyallerinin hangisinin KT artnda daha etkili olduunu belirlemek iin ortalamalara oklu test uygulanm ve drt grup olumutur. lemlerin ortalama KT deerleri incelendiinde; artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi 4,0 KT deeri ile ilk srada yer alm ve onu 3 ile 1 nolu ilemler izlemitir. Uygulamann kulland Kontrol II uygulamas 2,8 ile dokuzuncu, 6 nolu ilem ise son (2,1) srada bulunmutur (Ek Tablo 6; Ek ekil 3).

29

Fidan kalitesinin gstergelerinden biri olan Kalite ndeksi (K) deerine fidan yetitirme materyallerinin yaratt farkllk p<0,01 olaslk dzeyinde nemli (F= 4,720**) bulunmutur (Tablo 9). Ortalamalara ait oklu testte farkl gruplanma olumu ve ortalama K deerlerine bakldnda; artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi 6,09 K ile ilk srada yer alm ve onu 3 ile 1 nolu ilemler izlemitir. Uygulamann kulland kontrol uygulamas 3,60 ile onuncu, 6 nolu ilem ise son (3,31) srada bulunmutur (Ek Tablo 7; Ek ekil 3).

4.1.4. Yetitirme Materyallerinin E.camaldulensis Fidanlarnn Makro Besin Elementleri eriklerine Etkileri
E.camaldulensis fidanlarnn yapraklarndaki azot (N) ieriklerine fidan yetitirme materyallerinin etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve sonular Tablo 10da verilmitir. almada kullanlan on iki fidan yetitirme materyalinin fidanlarn N ieriine istatistiksel anlamda farkllk oluturmad belirlenmitir (F= 1,577 ns). Ortalama % N deerlerinde 1 nolu yetitirme materyali %1,82 ile en yksek N ieriine ulam, onu 3 ve 10 nolu ilemler izlemitir. Saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi %1,70 deeri ile drdnc srada yer alrken, uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise %1,62 ile yedinci srada yer almlardr. 7 nolu ilem ise %1,53 N ierii ile son srada bulunmutur (Ek Tablo 8; Ek ekil 4). Fidan yetitirme materyallerinin E.camaldulensis fidanlarnn yapraklarndaki fosfor (P) ieriklerine yetitirme materyallerinin etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve kullanlan yetitirme materyallerinin fidanlarn P ieriine istatistiksel anlamda farkllk oluturmad belirlenmitir (F= 1,887 ns; Tablo 10). Ortalama % P deerlerinde 3 nolu yetitirme materyali %0,24 ile en yksek P ieriine ulam, onu 10 ve 5 nolu ilemler izlemitir. Artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi %0,20 deeri ile dokuzuncu srada yer alrken, uygulamann kulland ilem ise %0,18 ile son srada yer almtr (Ek Tablo 9; Ek ekil 4). Bu sonular, BRK ve ark. (1994)nn orman aalarnn yaprak kuru maddelerindeki azot ve fosfor iin vermi olduklar yeterli dzeylere (%1,1-3,0 N, %0,12-0,30 P) uygunluk gstermitir. Elde edilen N bulgular, TFEK (1998)nin, E.camaldulensis fidan yapraklarnda azot ierii iin belirlemi olduu deerlerin (%1,35-1,52) zerinde kmtr. Bu durum, artma amurundaki yksek organik madde ve N ieriine balanabilir. P bulgular ise ayn almada belirlenen E.camaldulensis fidan yapraklarndaki fosfor ieriine (%0,22-0,23) uygun dmektedir.

30

Tablo 10: E.camaldulensis Fidanlarnn Besin Elementleri eriklerine Ait Varyans Analizlerinde Belirlenen F Oranlar ve Farkllklarn nem Dzeyleri Table 10: F Ratios and Significance Levels According to Analysis of Variance Based on Nutrient Contents of E.camaldulensis Seedlings
Fidan Morfolojik zellikleri Seedling Morfological Properties Azot erii (N) Nitrogen Content Fosfor erii (P) Phosphorus Content Potasyum erii (K) Potassium Content Demir erii (Fe) Iron Content Mangan erii (Mn) Manganese Content inko erii (Zn) Zinc Content Bakr erii (Cu) Copper Content Bloklar Blocks n F 2 2,323 ns 2 2 2 2 2 2 1,739 ns 0,048 ns 3,372 ns 4,942* 0,631ns 0,631 ns lemler Treatments n F 11 1,577 ns 11 11 11 11 11 11 1,887 ns 2,780* 9,175*** 8,312** 5,389** 6,159***

E.camaldulensis fidanlarnn yapraklarndaki potasyum (K) ieriklerine yetitirme materyallerinin etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve sonular Tablo 10da verilmitir. almada kullanlan on iki fidan yetitirme materyali, fidanlarn K ieriinde p<0,05 dzeyinde farkllk yaratmtr (F= 2,780*). Ortalamalara uygulanan oklu testinde saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi %0,46 ile en yksek K ieriine ulam, onu 10 ve 6 nolu ilemler izlemitir. Uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise %0,32 K ierii ile son srada bulunmutur (Ek Tablo 10; Ek ekil 4).

4.1.5. Yetitirme Materyallerinin E.camaldulensis Fidanlarnn Mikro Besin Elementleri eriklerine Etkileri
E.camaldulensis fidanlarnn yapraklarndaki demir (Fe) ieriklerine fidan yetitirme materyallerinin etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve sonular Tablo 10da verilmitir. almada kullanlan on iki fidan yetitirme materyalinin fidanlarn Fe ieriine istatistiksel anlamda farkllk oluturduu (F= 9,175***) belirlenmitir. Ortalama Fe deerlerinde yaplan oklu testinde drt fakl gruplama gereklemi ve Kontrol I ilemi

31

156,7 mg/kg ile ilk sray almtr. Onu 9 ve 4 nolu ilemler izlemitir. Uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise 84,7 mg/kg ile son srada yer almtr (Ek Tablo 11; Ek ekil 5). Fidan yetitirme materyallerinin E.camaldulensis fidanlarnn yapraklarndaki mangan (Mn) ieriklerine etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve kullanlan yetitirme materyallerinin fidanlarn Mn ieriine istatistiksel anlamda farkllk oluturduu grlmtr (F= 8,312**; Tablo 10). Ortalama Mn deerleri arasnda grup olumu ve en yksek Mn deerine 92,3 mg/kg ile Kontrol I yetitirme materyali ulam, onu 2 ve 4 nolu ilemler izlemitir. Uygulamann kulland Kontrol II ilemi 51,7 mg/kg ile dokuzuncu, 5 nolu ilem ise 43,7 mg/kg ile son srada yer almlardr. (Ek Tablo 12; Ek ekil 5). E.camaldulensis fidanlarnn yapraklarndaki inko (Zn) ieriklerine yetitirme materyallerinin etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve sonular Tablo 10da verilmitir. almada kullanlan on iki fidan yetitirme materyalinin fidanlarn Zn ieriine p<0.05 olaslk dzeyinde nemli etkide bulunduu belirlenmitir (F= 5,389**). Ortalamalara uygulanan oklu testinde grup olumu ve 1 nolu ilem 51,0 mg/kg ile ilk srada yer alm, onu 10 nolu ilem 10,7 mg/kg ile izlemitir. Saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi 45,3 mg/kg ile nc srada, uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise 31,7 mg/kg ile dokuzuncu ve 3 nolu ilem de 30,7 mg/kg ile son srada bulunmutur (Ek Tablo 13; Ek ekil 5). Fidan yetitirme materyallerinin E.camaldulensis fidanlarnn yapraklarndaki bakr (Cu) ieriklerine etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve sonular Tablo 10da verilmitir. almada kullanlan on iki fidan yetitirme materyalinin fidanlarn Cu ieriine p<0.001 olaslk dzeyinde farkllk oluturduu grlmtr (F= 6,159***). Ortalamalara uygulanan oklu testinde 8 nolu ilem 11,5 mg/kg ile ilk srada yer almtr. Onu 2 ve 10 nolu ilemler izlemitir. Saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi 10,35 mg/kg ile drdnc srada yer alrken, uygulamann kulland Kontrol II ilemi 8,2 mg/kg ierii ile onbirinci, 4 nolu ilem ise 8,1 mg/kg ile son srada bulunmutur (Ek Tablo 14; Ek ekil 5). E.camaldulensis fidanlarnn yapraklarndaki mikro besin ieriklerine ait bu bulgular TFEK (1998)nin, E.camaldulensis fidan yapraklarnda demir ierii iin belirlemi olduu 50-81 mg/kg arasndaki deerlerin olduka zerinde kmtr. Bunun nedeni, artma amurundaki Fe ieriinin yksekliinden kaynaklanm olabilir. Bu alma sonucunda sz edilen almada elde edilen mangan deerlerinden (22-42 mg/kg) de yksek sonulara ulalmtr. Yine almalar karlatrldnda dier almada elde edilen bakr ieriinin (4,1-10,8 mg/kg) zerinde deerler elde edilmitir. Yine artma amuru ieriindeki bakr fazlal buna neden oluturabilmektedir.

32

4.2. Eucalyptus grandise Ait Bulgular

E.grandis fidanlarnn karakteristikleri arasnda yaplan korelasyon analizlerine bakldnda; fidan kk boaz ap ile fidan boyu, fidan arlklar, kalite indeksi ve fosfor arasnda istatistiksel nemlilikte pozitif ilikiler saptanmtr. Fidan boyu, ap kalite indeksi, fidan arlklar, katllk ve azot ile anlaml pozitif ilikiler salayabilmitir. Fidanlarn katllk oran ile kalite indeksi, azot ve bakr ile pozitif ilikiler gsterdii grlmektedir. Besin elementlerine bakldnda, zellikle potasyumun mikro besin elementleri ile azot arasnda istatistiksel nemlilikte ilikileri bulunmutur. Demirin de zellikle mangan ile sk bir iliki oluturmutur (Ek Tablo 15).

4.2.1. Yetitirme Materyallerinin E.grandis Fidanlarnn Kk Boaz ap ve Fidan Boyuna Etkileri

E.grandis fidanlarnn kk boaz ap (KB) deerlerine uygulanan varyans analizi sonucunda fidan yetitirme materyalleri arasnda bir farkllk kmamtr (F= 1,789 ns; Tablo 11). lemlerin ortalama aplarna bakldnda; 3 nolu ortam 4,3 mm ap ile ilk srada yer almtr. Ardndan srasyla 5 ve 9 nolu ortamlar gelmitir. Saf artma amurunun yer ald Kontrol I ilemi 4 mm ap ile yedinci, uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise 3,5 mm ap ile son srada yer almtr (Ek Tablo 16; Ek ekil 6). Bloklar arasndaki farkllk, Kontrol II ileminin bir blouna ait fidanlarn iyi geliememesinden kaynaklanmtr. Fidan yetitirme materyallerinin etkisini belirlemek iin fidan boyu (FB) deerlerine uygulanan varyans analizinde, almada kullanlan yetitirme materyallerinin FB bymesine olan etkisinin p<0,01 dzeyinde nemli olduu grlmtr (F= 3,397**; Tablo 11). Yetitirme materyallerinin hangisinin FB artnda daha etkili olduunu belirlemek iin ortalamalara oklu test uygulanm ve grup olumutur. lemlerin ortalama boylar incelendiinde; 3 nolu ortam 77,1 cm boy ile ilk srada yer almtr. Ardndan srasyla 8 ve 5 nolu ortamlar gelmitir. Saf artma amurunun yer ald Kontrol I ilemi 70,2 cm boy ile beinci, uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise 50,4 cm boy ile son srada yer almtr (Ek Tablo 17; Ek ekil 6).

33

Tablo 11: E.grandis Fidanlarnn Morfolojik zelliklerine Ait Varyans Analizlerinde Belirlenen F Oranlar ve Farkllklarn nem Dzeyleri Table 11: F Ratios and Significance Levels According to Analysis of Variance Based on Morphological Properties of E.grandis Seedlings
Fidan Morfolojik zellikleri Seedling Morfological Properties Kk Boaz ap (KB) Root Collar Diameter Fidan Boyu (FB) Seedling Height Fidan Ya Arl (FYA) Seedling Wet Weight Fidan Kuru Arl (FKA) Seedling Dry Weight Katllk Oran (KT) Stem Dry Weight/Root Dry Weight Ratio Kalite ndeksi (K) Quality Indexes Bloklar Blocks n F 2 10,938*** 2 2 2 2 2 1,575 ns 9,105** 10,245*** 0,130ns 1,103ns lemler Treatments n F 11 1,789 ns 11 11 11 11 11 3,397** 2,109 ns 2,352* 2,575* 3,626**

4.2.2. Yetitirme Materyallerinin E.grandis Fidanlarnn Ya ve Kuru Arlklarna Etkileri

Yetitirme materyallerinin E.grandis fidanlarnn ya arlklar (FYA) ortalamalarna etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve sonular Tablo 11de verilmitir. almada kullanlan on iki yetitirme materyalinin FYA artna istatistiksel anlamda bir etkisinin olmad grlmtr (F= 2,109 ns). Saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi 31,0 g ya arl ile ilk srada yer alm, bunu 3 ve 6 nolu ilemler izlemitir. Uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise 16,2 g arl ile son srada yer almtr (Ek Tablo 18; Ek ekil 7). Bloklar arasndaki farkllk, Kontrol II ileminin bir blouna ait fidanlarn ap geliiminin zayf olmasndan kaynaklanmtr. E.grandis fidanlarnn fidan kuru arlklar (FKA) ortalamalarna uygulanan varyans analizi uygulanm ve yetitirme materyallerinin FKA artna olan etkisinin istatistiksel ynden p<0,05 dzeyinde nemli olduu grlmtr (F= 2,352*; Tablo 11). Uygulamalardan hangisinin FKA deerinde daha etkili olduunu bulmak iin yaplan oklu testine gre, ortalamalar arasnda iki farkl grup olumutur. Ortalama deer incelendiinde; saf artma amurlu materyal 9,9 g ile ilk srada bulunurken, onun ardndan 3 ve 6 nolu ilemler gelmitir. Uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise 5,0 g ile sonuncu srada yer almtr (Ek Tablo 19; Ek ekil 7). Bloklar arasndaki farkllk, YFAda olduu gibi, Kontrol II ileminin bir blouna ait fidanlarn ap geliiminin zayf olmasndan kaynaklanmtr. 34

4.2.3. Yetitirme Materyallerinin E.grandis Fidanlarnn Katllk ve Kalite ndeksi Deerlerine Uygulamalarn Etkileri
Katllk (KT) oranna fidan yetitirme materyallerinin etkisini belirlemek iin uygulanan varyans analizinde, almada kullanlan yetitirme materyallerinin KT deerine olan etkisinin p<0,05 dzeyinde nemli olduu grlmtr (F= 2,575*; Tablo 11). Yetitirme materyallerinin hangisinin KT artnda daha etkili olduunu belirlemek iin ortalamalara oklu test uygulanm ve iki grup olumutur. lemlerin ortalama KT deerleri incelendiinde; 1 nolu ilem 3,46 KT deeri ile ilk srada yer almtr. Onu 9 ile 10 nolu ilemler izlemitir. Saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi 3,0 KT deeri ile beinci srada ve Uygulamann kulland kontrol uygulamas 1,9 KT ile son srada bulunmutur (Ek Tablo 20; Ek ekil 8). Fidanlarn Kalite ndeksi (K) deerine fidan yetitirme materyallerinin yaratt farkllk p<0,01 olaslk dzeyinde nemli (F= 3.626**) bulunmutur (Tablo 11). Ortalamalara ait oklu testte iki farkl gruplanma olumu ve ortalama K deerlerine bakldnda; saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi 4,85 K deeri ile birinci, onun ardndan 1 ve 10 nolu yetitirme materyalleri yer almtr. Uygulamann kulland kontrol uygulamas da 2,63 K deeri ile son srada bulunmutur (Ek Tablo 21; Ek ekil 8).

4.2.4. Yetitirme Materyallerinin E.grandis Fidanlarnn Makro Besin Elementleri eriklerine Etkileri
E.grandis fidanlarnn yapraklarndaki azot (N) ieriklerine yetitirme materyallerinin etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve sonular Tablo 12de verilmitir. almada kullanlan on iki fidan yetitirme materyalinin fidanlarn N ieriine yaratt farkllk p<0,001 olaslk dzeyinde nemli olduu belirlenmitir (F= 5,126***). Ortalama % N deerlerinde 10 nolu yetitirme materyali %2,00 ile en yksek N ieriine ulam, onu 3 ve 8 nolu ilemler izlemitir. Saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi %1.85 deeri ile altnc srada yer alrken, uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise %1,64 ile onuncu srada yer almlardr. 7 nolu ilem ise %1,63 N ierii ile son srada bulunmutur (Ek Tablo 22; Ek ekil 9).

35

Tablo 12: E.grandis Fidanlarnn Besin Elementleri eriklerine Ait Varyans Analizlerinde Belirlenen F Oranlar ve Farkllklarn nem Dzeyleri Table 12: F Ratios and Significance Levels According to Analysis of Variance Based on Nutrient Contents of E.grandis Seedlings
Fidan Morfolojik zellikleri Seedling Morfological Properties Azot erii (N) Nitrogen Content Fosfor erii (P) Phosphorus Content Potasyum erii (K) Potassium Content Demir erii (Fe) Iron Content Mangan erii (Mn) Manganese Content inko erii (Zn) Zinc Content Bakr erii (Cu) Copper Content Bloklar Blocks n F 2 0,232 ns 2 2 2 2 2 2 4,007* 2,965 ns 1,586 ns 1,962 ns 1,344 ns 0,970 ns lemler Treatments n F 11 5,126*** 11 11 11 11 11 11 1,858 ns 11,174*** 11,815*** 16,541*** 2,511* 13,930***

Fidan yetitirme materyallerinin E.grandis fidanlarnn yapraklarndaki fosfor (P) ieriklerine yetitirme materyallerinin etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve kullanlan yetitirme materyallerinin fidanlarn P ieriine istatistiksel anlamda farkllk oluturmad belirlenmitir (F= 1,858 ns; Tablo 12). Ortalama % P deerlerinde 3 nolu yetitirme materyali %0,23 ile en yksek P ieriine ulam, onu 9 ve 5 nolu ilemler izlemitir. Saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi %0,21 deeri ile altnc srada iken, uygulamann kulland Kontrol II ilemi %0,22 ile drdnc srada, 4 nolu ilem ise %0,18 ile son srada yer almlardr (Ek Tablo 23; Ek ekil 9). E.grandis fidanlarnn yapraklarndaki potasyum (K) ieriklerine yetitirme materyallerinin etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve sonular Tablo 12de verilmitir. almada kullanlan yetitirme materyallerinin K deerine olan etkisinin p<0,001 dzeyinde nemli olduu grlmtr (F= 11,174***). Ortalama % K deerlerinde 9 nolu ilem %0,48 K deeri ile en yksek K ieriine ulam, onu 10 ve saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi izlemitir. Uygulamann kulland Kontrol II ilemi %0,36 ile sekizinci, 2 nolu ilem ise %0,33 K ierii ile son srada bulunmutur (Ek Tablo 24; Ek ekil 9). TFEK (1998)nin de, 1 yandaki E.grandis fidan yapraklarndaki azot miktarn %1,62-2,45 aralnda bulmas bu almaya uyumluluk gstermitir. Bu sonular BRK ve ark. (1994)nn orman aalarnn yaprak kuru maddelerindeki azot iin vermi olduklar yeterli dzeylere (%1,1-3,0) de

36

uygunluk gstermitir. Bu bulgular ayrca SCHNAU (1981)nin E.grandiste yapm olduu denemede dikiminden 6-12 ay sonra yaplan yapraktaki azot tayini sonucuna da (%0,85-3,85) uyumlu olmutur. Yine ayn aratrclar tarafndan E. grandis fidan yapraklarndaki fosfor miktarlar da bu almaya uygunluk gstermitir. Ancak TFEK (1998) E. grandis fidan yapraklarndaki potasyum miktarn %0,33-0,68 olarak elde etmitir. Buna gre, E.camaldulensis fidanlarnda olduu gibi E. grandis fidan yapraklarndaki potasyum ierii alt dzeylerde kmtr.

4.2.5. Yetitirme Materyallerinin E.grandis Fidanlarnn Mikro Besin Elementleri eriklerine Etkileri
E.grandis fidanlarnn yapraklarndaki demir (Fe) ieriklerine yetitirme materyallerinin etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve sonular Tablo 12de verilmitir. almada kullanlan on iki fidan yetitirme materyalinin fidanlarn Fe ieriine yaratt farkllk p<0,001 olaslk dzeyinde nemli olduu belirlenmitir (F= 11,815***). Ortalama Fe deerlerine yaplan oklu testte grup olumu, 2 nolu ilem 178,3 mg/kg ile ilk srada yer almtr. Saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi 176,0 mg/kg ile ikinci srada yer alrken, uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise 90,0 mg/kg ile onuncu srada yer almlardr. 8 nolu ilem ise 83,3 mg/kg ile son srada bulunmutur (Ek Tablo 25; Ek ekil 10). Fidan yetitirme materyallerinin E.grandis fidanlarnn yapraklarndaki mangan (Mn) ieriklerine yetitirme materyallerinin etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve kullanlan yetitirme materyallerinin fidanlarn Mn ieriine p<0,001 dzeyinde farkllk oluturduu belirlenmitir (F= 16,541***; Tablo 12). Ortalama Mn deerlerine uygulanan oklu testte be grup olumu ve 2 nolu yetitirme materyali 83,0 mg/kg ile en yksek Mn ieriine ulamtr. Onu saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi ile 4 nolu ilemler izlemitir. Uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise 48,7 mg/kg ile dokuzuncu, 3 nolu ilem ise 43,7 mg/kg ile son srada yer almlardr. (Ek Tablo 26; Ek ekil 10). E.grandis fidanlarnn yapraklarndaki inko (Zn) ieriklerine yetitirme materyallerinin etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve sonular Tablo 12de verilmitir. almada kullanlan yetitirme materyallerinin Zn deerine olan etkisinin p<0,05 dzeyinde nemli olduu grlmtr (F= 2,511*). 9 nolu ilem 53,7 mg/kg ile en yksek Zn ieriine ulam, onu 4 ve 1 ilemler izlemitir. Uygulamann kulland Kontrol II ilemi 47,0 mg/kg ierii ile beinci, saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi ise altnc srada yer alrken, 3 nolu ilem 35,7 mg/kg Zn ierii ile son srada bulunmutur (Ek Tablo 27; Ek ekil 10). 37

E.grandis fidanlarnn yapraklarndaki bakr (Cu) ieriklerine yetitirme materyallerinin etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve sonular Tablo 12de verilmitir. almada kullanlan yetitirme materyallerinin Cu deerine olan etkisinin p<0,001 dzeyinde nemli olduu grlmtr (F= 13,930***). Ortalama Cu deerlerinde farkl grup olumu, 10 nolu ilem 12,0 mg/kg ile ilk srada yer almtr. Onun ardndan 8 ve 9 nolu ilemler gelmitir. Saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi 11,6 mg/kg ile beinci, uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise 8,6 mg/kg ile onbirinci ve 5 nolu ilem de 8,3 mg/kg ierii ile son srada bulunmutur (Ek Tablo 28; Ek ekil 10). TFEK (1998)nin 1 yandaki E.grandis fidan yapraklarndaki demir miktarn 105-202 mg/kg, aralnda bulmas bu almaya uyumluluk gstermitir. Mn miktar ise 26 ila 73 mg/kg arasnda bulunarak, alma verilerinin zerinde deerler elde edilmitir. Ayn almada belirlenen inko miktar (37-109 mg/kg) ise bu alma verilerinin alt dzeylerde ktn gstermitir. Yine dier almada elde edilen bakr miktarnn (4,6-18,5 mg/kg) altnda sonular ortaya km, ancak BRK ve ark. (1994)nn orman aalarnn yaprak kuru maddelerindeki bakr iin vermi olduklar yeterli dzeylere (2-12 mg/kg) gre ise yksek kmtr.

4.3. Kzlam (Pinus brutia Ten.)a Ait Bulgular

Kzlam fidan karakteristikleri iin de korelasyon analizi uygulanmtr (Ek Tablo 29). Kzlam fidan kk boaz apnn dier byme ve beslenme karakteristikleriyle istatistiksel nemlilikte ilikiler gstermedii grlmektedir. Fidan boyu ile fidan arlklar, inko ve fosfor arasnda pozitif ilikiler bulunmutur. Fidan arlklar baz besin elementleri (fosfor ve inko) ile dk de olsa ilikiler oluturmutur. Fidanlarn katllk oran ile kalite indeksi ve azot arasnda ilikiler sz konusu olmutur. Besin elementlerine bakldnda, zellikle inkonun dier mikro besin elementleri ile istatistiksel nemlilikte ilikileri bulunmutur.

4.3.1. Yetitirme Materyallerinin Kzlam Fidanlarnn Kk Boaz ap ve Fidan Boyuna Etkileri

1 yal kzlam fidanlarnn kk boaz ap (KB) deerlerine uygulanan varyans analizi sonucunda ilemler arasnda istatistiksel anlamda farkllk kmamtr (F= 1,916 ns; Tablo 13). lemlerin ortalama aplarna bakldnda; 3 nolu ortam 3,6 mm ap ile ilk srada yer almtr. Ardndan srasyla 6 ve 9 nolu ortamlar gelmitir. Saf artma amurunun yer ald 38

Kontrol I ilemi 2,7 mm ap ile onbirinci, uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise 2,3 mm ap ile son srada yer almtr (Ek Tablo 30; Ek ekil 11). Bloklar arasndaki farkllk, Kontrol II ileminin bir blouna ait fidanlarn ap geliiminin zayf olmasndan kaynaklanmtr. ANON (1976), 1 yal kzlcam (Pinus brutia Ten.) iin fidan kalite standartlarnda (TS 2265), asgari fidan apn 3 mm olarak vermitir. Ek Tablo 30da grlecei gibi, ilk alt ilem bu deerin zerinde kmtr.
Tablo 13: Kzlam Fidanlarnn Morfolojik zelliklerine Ait Varyans Analizlerinde Belirlenen F Oranlar ve Farkllklarn nem Dzeyleri Table 13: F Ratios and Significance Levels According to Analysis of Variance Based on Morphological Properties of Turkish Red Pine Seedlings
Fidan Morfolojik zellikleri Seedling Morfological Properties Kk Boaz ap (KB) Root Collar Diameter Fidan Boyu (FB) Seedling Height Fidan Ya Arl (FYA) Seedling Wet Weight Fidan Kuru Arl (FKA) Seedling Dry Weight Katllk Oran (KT) Stem Dry Weight/Root Dry Weight Ratio Kalite ndeksi (K) Quality Indexes Bloklar Blocks n F 2 3,715* 2 2 2 2 2 1,157 ns 1,835 ns 3,126 ns 0,149 ns 0,102 ns lemler Treatments n F 11 1,916 ns 11 11 11 11 11 5,309*** 8,830*** 9,196*** 1,350 ns 1,144 ns

Kzlamn fidan boyu (FB) bymesine uygulanan varyans analizi uygulanm ve yetitirme materyallerinin FB artna olan etkisinin istatistiksel ynden p<0,001 dzeyinde nemli olduu grlmtr (F= 5.309***; Tablo 13). Uygulamalardan hangisinin FB deerinde daha etkili olduunu bulmak iin yaplan oklu testine gre, ortalamalar arasnda drt farkl grup olumutur. 5 nolu yetitirme materyali 14,9 cm boy ile ilk srada yer almtr. Ardndan srasyla 10 ve 7 nolu ortamlar gelmitir. Saf artma amurunun yer ald Kontrol I ilemi 11 cm boy ile beinci, uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise 8,9 cm boy ile son srada yer almtr (Ek Tablo 31; Ek ekil 11). ANON (1976), 1 yal kzlcam (Pinus brutia Ten.) iin fidan kalite standartlarnda (TS 2265), asgari fidan boyunu 10 cm olarak vermitir. Ek Tablo 11de grlecei gibi, Kontrol II ilemi hari tm ilemler bu deerin zerinde kmtr.

39

4.3.2. Yetitirme Materyallerinin Kzlam Fidanlarnn Ya ve Kuru Arlklarna Etkileri

Yetitirme materyallerinin kzlam fidanlarnn ya arlklar (FYA) ortalamalarna etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve sonular Tablo 13te verilmitir. almada kullanlan on iki yetitirme materyalinin FYA artna olan etkisinin p<0,001 dzeyinde nemli olduu grlmtr (F= 8,830***). Yetitirme materyallerinin hangisinin FYA artnda daha etkili olduunu belirlemek iin ortalamalara oklu test uygulanm ve be grup olumutur. lemlerin ortalama ya arlklar incelendiinde; 2 nolu ilem 13,5 g ya arl ile ilk srada yer alm ve 1 ile 10 nolu ilemler onu izlemitir. Saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi 8,9 g ile onbirinci, uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise 7,2 g arl ile son srada yer almtr (Ek Tablo 32; Ek ekil 12). Kzlam fidanlarnn fidan kuru arlklar (FKA) ortalamalarna uygulanan varyans analizi uygulanm ve yetitirme materyallerinin FKA artna olan etkisinin istatistiksel ynden p<0,001 dzeyinde nemli olduu grlmtr (F= 9,196***; Tablo 13). Uygulamalardan hangisinin FKA deerinde daha etkili olduunu bulmak iin yaplan oklu testine gre, ortalamalar arasnda drt farkl grup olumutur. FKA deerleri FYA deerlerine paralellik gstermitir. lemlerin ortalama kuru arlklar incelendiinde; 2 nolu ilem 4,0 g kuru arl ile ilk srada yer alm ve 6 ile 10 nolu ilemler onu izlemitir. Saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi 2,7 g ile onbirinci, uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise 1,9 g arl ile son srada yer almtr. (Ek Tablo 33; Ek ekil 12).

4.3.3. Yetitirme Materyallerinin Kzlam Fidanlarnn Katllk ve Kalite ndeksi Deerlerine Uygulamalarn Etkileri
1 yal kzlam fidanlarnn katllk (KT) oranna fidan yetitirme materyallerinin etkisini belirlemek iin uygulanan varyans analizinde, almada kullanlan yetitirme materyallerinin KT deerinde istatistiksel ynden nemli bir etkisinin bulunmad belirlenmitir (F= 1,350 ns; Tablo 13). lemlerin ortalama KT deerleri incelendiinde; 3 nolu yetitirme materyali 2,0 KT oran ile ilk srada yer alm ve onu saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi ile 10 nolu ilemler izlemitir. Uygulamann kulland kontrol uygulamas 1,7 KT oran ile altnc, 4 nolu ilem ise son (1,2) srada bulunmutur (Ek Tablo 34; Ek ekil 13). Kzlam fidanlarnn Kalite ndeksi (K) deerine fidan yetitirme materyallerinin K deerinde istatistiksel ynden nemli bir etkisinin 40

bulunmad belirlenmitir (F= 1,144 ns; Tablo 13). Ortalama K deerlerine bakldnda; 3 nolu yetitirme materyali 2,08 K deeri ile ilk srada yer alm ve onu saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi ile 10 nolu ilemler izlemitir. Uygulamann kulland kontrol uygulamas 1,76 ile altnc srada, 4 nolu ilem ise 1,31 K deeri ile son srada bulunmutur (Ek Tablo 35; Ek ekil 13).

4.3.4. Yetitirme Materyallerinin Kzlam Fidanlarnn Makro Besin Elementleri eriklerine Etkileri
Kzlam fidanlarnn yapraklarndaki azot (N) ieriklerine yetitirme materyallerinin etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve sonular Tablo 14te verilmitir. almada kullanlan on iki fidan yetitirme materyalinin fidanlarn N ieriine olan etkisinin istatistiksel ynden p<0,01 dzeyinde nemli olduu grlmtr (F= 3,448**). Ortalama % N deerlerinde 3 nolu yetitirme materyali %1,99 ile en yksek N ieriine ulam, onu saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi ve 6 nolu ilemler izlemitir. Uygulamann kulland Kontrol II ilemi %1,79 ile onuncu srada, %1,52 N deeri ile 4 nolu ilem son srada bulunmutur (Ek Tablo 36; Ek ekil 14). Bu sonular KANTARCI (1987)nn kzlam ibrelerinde tespit ettii %1,16-1,56 arasndaki N oranlarnn zerinde deerler vermitir. EPEL ve ZECH (1982) de birka kzlam meceresinde yapm olduklar almalarnda ibrelerdeki ortalama N ieriini %0,68-1,32 arasnda bulmulardr. Yine MORRISON (1974), ibrelilerde tahmin edilen dk, kritik ve yeterli element konsantrasyonlarnda; P.nigra ve P.sylvestrisin ibrelerindeki N deerlerini %1,0-1,5 arasnda vermitir. Deneme ile fidanlarda belirlenen yksek N deeri, almada kullanlan artma amurunun yksek oranda N iermesi ve organik madde miktarnn ykseklii ile aklanabilir. Fidan yetitirme materyallerinin 1 yal kzlam fidanlarnn yapraklarndaki fosfor (P) ieriklerine yetitirme materyallerinin etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve kullanlan yetitirme materyallerinin fidanlarn P ieriine olan etkisinin istatistiksel ynden p<0,01 dzeyinde nemli olduu grlmtr (F= 3,705**; Tablo 14). Ortalama % P deerlerinde 10 nolu yetitirme materyali %0,25 ile en yksek P ieriine ulam, onu 6 ve 8 nolu ilemler izlemitir. Saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi %0,21 deeri ile altnc srada yer alrken, uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise %0,15 ile son srada yer almlardr. (Ek Tablo 37; Ek ekil 14).

41

Tablo 14: Kzlam Fidanlarnn Besin Elementleri eriklerine Ait Varyans Analizlerinde Belirlenen F Oranlar ve Farkllklarn nem Dzeyleri Table 14: F Ratios and Significance Levels According to Analysis of Variance Based on Nutrient Contents of Turkish Red Pine Seedlings
Fidan Morfolojik zellikleri Seedling Morfological Properties Azot erii (N) Nitrogen Content Fosfor erii (P) Phosphorus Content Potasyum erii (K) Potassium Content Demir erii (Fe) Iron Content Mangan erii (Mn) Manganese Content inko erii (Zn) Zinc Content Bakr erii (Cu) Copper Content Bloklar Blocks n F 2 0,240 ns 2 2 2 2 2 2 1,724 ns 0,838 ns 3,249 ns 1,822 ns 2,749 ns 0,544 ns lemler Treatments n F 11 3,448** 11 11 11 11 11 11 3,705** 6,314*** 9,112*** 6,365*** 4,466** 2,814*

Bu bulgular KANTARCI (1987)nn kzlam ibrelerinde belirledii %0,08-0,19 arasndaki P oranlarnn zerinde deerler vermitir. EPEL ve ZECH (1982) de birka kzlam meceresinde yapm olduklar almalarnda ibrelerdeki ortalama P ieriini %0,11-0,21 arasnda bulmulardr. Yine MORRISON (1974), ibrelilerde tahmin edilen dk, kritik ve yeterli element konsantrasyonlarnda; P.nigrann ibrelerindeki P deerlerini %0,13-0,18 arasnda vermitir. Deneme sonucunda fidanlarda belirlenen yksek P deeri, almada kullanlan artma amurunun yksek oranda P iermesine balanabilir. Kzlam fidanlarnn yapraklarndaki potasyum (K) ieriklerine yetitirme materyallerinin etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve sonular Tablo 14te verilmitir. almada kullanlan on iki fidan yetitirme materyalinin fidanlarn K ieriine olan etkisinin istatistiksel ynden p<0,001 dzeyinde nemli olduu grlmtr (F= 6,314***). Ortalama % K deerlerinde 9 nolu yetitirme materyali %0,38 ile en yksek K ieriine ulam, onu 8 ve saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi izlemitir. Uygulamann kulland Kontrol II ilemi %0,34 K ierii ile altnc, 1 nolu ilem ise %0.28 deeri ile son srada bulunmutur (Ek Tablo 38; Ek ekil 14). Bu sonular MORRISON (1974)un P.nigrann ibrelerindeki K iin vermi olduklar snr deerlerin (%0,40-0,55) altnda kmtr.

42

4.3.5. Yetitirme Materyallerinin Kzlam Fidanlarnn Mikro Besin Elementleri eriklerine Etkileri
Kzlam fidanlarnn yapraklarndaki demir (Fe) ieriklerine yetitirme materyallerinin etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve sonular Tablo 14te verilmitir. almada kullanlan on iki fidan yetitirme materyalinin fidanlarn Fe ieriine olan etkisinin istatistiksel ynden p<0,001 dzeyinde nemli olduu grlmtr (F= 9,112***). oklu test sonucunda ortalama Fe deerlerinde drt grup olumu, 2 nolu yetitirme materyali 167,0 mg/kg ile en yksek Fe ieriine ulam, onu saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemleri izlemitir. Uygulamann kulland Kontrol II ilemi de 89,7 ile son srada bulunmutur (Ek Tablo 39; Ek ekil 15). EPEL ve ZECH (1982)in birka kzlam meceresinde yapm olduklar almalarnda ibrelerdeki ortalama Fe ieriini 41,7-103,0 mg/kg arasnda bulmulardr. Bu almaya nazaran fidanlarda belirlenen yksek Fe deeri, almada kullanlan artma amurunun yksek oranda Fe iermesi ile aklanabilir. Fidan yetitirme materyallerinin 1 yal kzlam fidanlarnn yapraklarndaki mangan (Mn) ieriklerine yetitirme materyallerinin etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve kullanlan yetitirme materyallerinin fidanlarn Mn ieriine olan etkisinin istatistiksel ynden p<0,001 dzeyinde nemli olduu grlmtr (F= 6,365***; Tablo 14). Ortalama Mn deerlerine yaplan oklu testte, 1 nolu yetitirme materyali 77,7 mg/kg ile en yksek Mn ieriine ulamtr. Onu saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi ile 4 nolu ilemler izlemitir. Uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise 36,7 mg/kg ile son srada yer almlardr. (Ek Tablo 40; Ek ekil 15). Elde edilen sonular, EPEL ve ZECH (1982)in birka kzlam meceresinde yapm olduklar almalarnda elde ettikleri ortalama 11-139 mg/kg arasndaki Mn ieriine uyumluluk gstermitir. Kzlam fidanlarnn yapraklarndaki inko (Zn) ieriklerine yetitirme materyallerinin etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve sonular Tablo 14te verilmitir. almada kullanlan on iki fidan yetitirme materyalinin fidanlarn Zn ieriine olan etkisinin istatistiksel ynden p<0,005 dzeyinde nemli olduu grlmtr (F= 4,466**). Ortalama Zn deerlerinde 9 nolu yetitirme materyali 48,3 mg/kg ile en yksek Zn ieriine ulam, onu 1 ve saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi izlemitir. Uygulamann kulland Kontrol II ilemi 21,7 mg/kg ilemi ise son srada bulunmutur (Ek Tablo 41; Ek ekil 15). Bu sonular, EPEL ve ZECH (1982)in kzlam mecerelerinde elde ettikleri ortalama 25-64 mg/kg arasndaki Zn ieriinin biraz altnda kmtr.

43

Kzlam fidanlarnn yapraklarndaki bakr (Cu) ieriklerine yetitirme materyallerinin etkilerini belirlemek iin varyans analizi uygulanm ve sonular Tablo 14te verilmitir. almada kullanlan on iki fidan yetitirme materyalinin fidanlarn Cu ieriine olan etkisinin istatistiksel ynden p<0,05 dzeyinde nemli olduu grlmtr (F= 2,814*). Ortalama Cu deerlerinde 10 nolu yetitirme materyali 13,4 ile en yksek Cu ieriine ulam, onu 9 ve 1 nolu ilemler izlemitir. Saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi 11,5 mg/kg Cu ierii ile drdnc, uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise 9,7 mg/kg ile altnc, 7 nolu ilem ise 8,1 mg/kg deeri ile son srada bulunmutur (Ek Tablo 42; Ek ekil 15). Bu almada, EPEL ve ZECH (1982)in kzlam mecerelerinde elde ettikleri ortalama 2,3-8,1 mg/kg arasndaki Cu ieriinin zerinde deerler bulunmutur.

5. SONU VE NERLER
Bu alma ile, artma amurlarnn baz fidan yetitirme materyalleri ile deiik oranlarda kartrlarak kullanlmas sonucu yetitirilen hzl gelien orman aac tr fidanlarnn gelime ve beslenmelerine etkilerini belirlemek amalanmtr. Kk boaz ap, fidanlarn kalite kriterlerinin tespitinde fidan boyundan daha nemli grlmektedir. Bundan dolay, kk boaz ap kaln olan fidanlarn aalandrma deerleri daha yksektir. Boylu ve kaln apl fidanlarda daha fazla rezerv maddeler depolanr, yaprak ve ibre oranlar daha fazla olur, kuvvetli kutikula teekkl eder, ayrca daha kaln kesitlere sahip olduklarndan daha fazla su tutma kapasitelerine sahip olurlar ve bylece ilk dikimlerde susuzlua kar daha mukavim olurlar (MEK, 1987). KILCI ve ark. (1998) da, dengeli kk-gvde geliiminin, fidanlarn yetitirme materyallerindeki beslenme koullarndan ne derece yararlanabileceinin ve transpirasyonla meydana gelen kayplar ne dzeyde karlayabileceinin gstergesi olduunu bildirmilerdir. SELEK (1995), gnmzde fidan kalite snflamasnda morfolojik zelliklerin daha ok kullanldn bildirmektedir. Fidan kalitesinin belirlenmesinde zellikle fidan boyu ve kk boaz apnn baarl kriterler olduunu, ayrca fidan boyunun arazide tutma baarsn gsteren nemli bir unsur olduunu da belirtmitir. MEK (1987) de, fidanlarn ilk yl sonunda gerekleen ortalama boylanmalarnn aalandrma alanlarnda baarnn simgesi olduunu vurgulamtr. Bu nedenle yaplan deerlendirmeler elde edilen morfolojik parametrelerinden kk boaz ap ile fidan boyu kriter olarak alnmtr. Trler itibariyle elde edilen sonular yle zetlenebilir:

44

Eucalyptus camaldulensis Dehn. 1 yandaki E.camaldulensis fidanlarnn kk boaz ap ve boy bymelerinde istatistiksel anlamda farkllk kmamtr. En iyi fidan gelimeleri, artma amurunun perlit ve kum gibi baz yetitirme materyalleri ile olan karmlarnda gereklemitir. Artma amurunun kullanlmad Kontrol II ilemi ise en dk deerlerde kalmtr. Yetitirme materyallerinin ya ve kuru arlklarna olan etkisinin istatistiksel ynden nemli dzeylerde olduu belirlenmitir. En yksek ya ve kuru fidan arlklar, saf artma amurunun kullanld uygulamalarda gereklemitir. Orman fidanlklarnda kullanlan ve artma amurunun kullanlmad Kontrol II ilemi ise en dk arla sahip olmutur. E.camaldulensis fidanlarnn kk st kuru arl / kk kuru arl orann veren katllk (KT) deerine fidan yetitirme materyallerinin etkisinin istatistiksel adan nemli dzeyde olduu belirlenmitir. En yksek KT deeri, fidan arlklarnda olduu gibi yine saf artma amurunun kullanld ilemde grlmtr. Fidan kalitesinin gstergelerinden biri olan Kalite ndeksi (K) deerine fidan yetitirme materyallerinin yaratt farkllk istatistiksel ynden nemli bulunmu ve saf artma amurunun kullanld ilem yine ilk srada yer almtr. Uygulamann kulland yetitirme materyali uygulamasnn ise son sralarda olduu belirlenmitir. E.camaldulensis fidanlarnn beslenme durumlar incelendiinde; artma amurlarnn perlit ve kum gibi materyallerle karmlarnn en yksek azot ierii salad, kontrol ilemlerinin de yksek azot ierii barndrdklar da gzlenmitir. Fidan yapraklarndaki fosfor ieriklerinde ise farkl kombinasyonlar n plana km, uygulamann kulland yetitirme materyali en dk deer elde etmitir. Potasyum ierikleri ynnden en yksek ierik, tamamen artma amurunun kullanld yetitirme materyalinde gereklemi, bir dier kontrol ilemi olan uygulamann kulland yetitirme materyali ise en dk potasyum ieriine sahip olabilmitir. Fidan yapraklarnn mikro element ierikleri ynnden saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi en yksek deerler elde etmitir. Uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise olduka dk deerler vermitir. Birinci yl sonunda yaplan deerlendirmeye gre, fidan geliimlerine, ekonomik ve ucuz temin edilmesine gre bakldnda; E.camaldulensis fidan retimi iin en uygun yetitirme materyalleri 3 ve 4 nolu ilemlerdir (artma amurunun akarsu kumu ve andezit tf ile karmlar). En iyi geliim gsteren 3 nolu ortam (%50 artma amuru+%50 akarsu kumu), uygulamann kulland Kontrol II materyaline gre % 16 orannda daha iyi ap gelimesi, % 25 orannda daha yksek boy gelimesi salamtr. Eucalyptus grandis W.Hill ex Maiden Dikim ana gelmi E.grandis fidanlarnn kk boaz apna yetitirme materyallerinin istatistiksel anlamda nemli bir etkisinin olmad

45

belirlenmitir. Artma amurunun akarsu kumu ile farkl oranlardaki karmlar en yksek ap bymesini salamtr. Fidanlarn boy bymelerine yetitirme materyallerinin etkisi ise nemli dzeyde bulunmutur. En iyi boy bymesi, ap gelimesinde olduu gibi yine artma amurunun akarsu kumu ile farkl oranlardaki karmlarnda gereklemitir. Uygulamann kulland yetitirme materyalinden elde edilen fidanlar ise en dk boy bymesi yapmlardr. Yetitirme materyallerinin fidanlarn ya ve kuru arlklarna olan etkisinin istatistiksel ynden farkllk yaratmad belirlenmitir. En yksek ya ve kuru fidan arlklar, E.camaldulensiste olduu gibi saf artma amurunun kullanld uygulamalarda grlm, artma amurunun kullanlmad Kontrol II ilemi ise en dk arlklara sahip olmutur. E.grandis fidanlarnn kk st kuru arl / kk kuru arl orann veren katllk (KT) deerine fidan yetitirme materyallerinin etkisinin istatistiksel adan nemli dzeyde olduu belirlenmitir. Artma amurunun akarsu kumu ve dier materyallerle farkl oranlardaki karmlar en yksek KT deeri salamtr. Artma amurunun kullanlmad Kontrol II ilemi ise fidanlarda en dk katllk deerinin olumasna neden olmutur. Fidan kalitesinin gstergelerinden biri olan Kalite ndeksi (K) deerine fidan yetitirme materyallerinin yaratt farkllk nemli bulunmu ve saf artma amurunun kullanld ilem yine ilk sralarda yer almtr. Uygulamann kulland yetitirme materyali uygulamasnn ise son srada olduu belirlenmitir. Mikro element ieriklerine bakldnda; E.camaldulensiste olduu gibi E.grandislerde de paralel sonular elde edilmitir. E.grandis fidanlarnn beslenme durumlar incelendiinde; artma amurlarnn kum ve msr kompostu gibi materyallerle karmlarnn en yksek azot ierii salad, uygulamada kullanlan yetitirme materyallerinin da fidanlara en dk N ierii kazandrd grlmtr. Fidan yapraklarndaki fosfor ieriklerinde ise farkl kombinasyonlar ilk sralarda yer alm, kontrol ilemleri orta sralarda yer almtr. Potasyum ierikleri ynnden de artma amurunun dier materyallerle farkl kombinasyonlar n plana kmtr. Fidan geliimlerine, ekonomik ve ucuz temin edilmesine gre bakldnda; E.grandis fidan retimi iin en uygun yetitirme materyalleri 3, 5 ve 9 nolu ilemlerdir (artma amurunun akarsu kumu, andezit tf ve msr kompostu ile karmlar). E.camaldulensiste olduu gibi en iyi geliim gsteren 3 nolu ortam (%50 artma amuru+%50 akarsu kumu), uygulamann kulland Kontrol II materyaline gre % 22 orannda daha iyi ap gelimesi, % 53 orannda daha yksek boy gelimesi salamtr. Kzlam (Pinus brutia Ten.) KTEREN (1986), kzlamn tutma baars zerinde fidan boyu ve kk boaz apnn olumlu ynde etkili olduunu saptamtr. 1 yandaki kzlam fidanlarnn kk boaz ap geliiminde yetitirme materyallerinin

46

etkisinin nemli dzeyde olmad belirlenmitir. Kontrol ilemleri en dk ap gelimesine neden olmulardr. Fidanlarn boy bymelerinde ise yetitirme materyalleri istatistiksel anlamda farkllk yaratmtr. En iyi boy bymesi, artma amurunun kum, perlit ve msr kompostu gibi baz yetitirme materyalleri ile olan karmlarnda gereklemitir. Artma amurunun saf olarak kullanld Kontrol I ilemi ile, amurun kullanlmad Kontrol II ilemi en dk boy bymesi oluturmutur. Yetitirme materyallerinin ya ve kuru arlklarna olan etkisinin istatistiksel ynden nemli dzeylerde olduu belirlenmitir. En yksek ya ve kuru fidan arlklar, artma amurunun perlit ve andezit tf gibi baz yetitirme materyalleri ile olan karmlarnda gereklemitir. Artma amurunun saf olarak kullanld Kontrol I ilemi ile, amurun kullanlmad Kontrol II ilemi, ap ve boy geliiminde olduu gibi yine en dk fidan arl oluturmutur. Kzlam fidanlarnn katllk (KT) deerine fidan yetitirme materyallerinin etkisinin istatistiksel adan nemli dzeyde olmad belirlenmitir. En yksek KT deeri, artma amurunun akarsu kumu ile karmnda ve her iki kontrol ileminde grlmtr. Kalite ndeksi (K) deerine fidan yetitirme materyallerinin istatistiksel anlamda bir farkllk yaratmad grlmtr. Kzlam fidanlarnn beslenme durumlarna bakldnda; artma amurlarnn kum, perlit ve msr kompostu gibi materyallerle karmlarnn en yksek azot ierii salad gzlenmitir. Fidan yapraklarndaki fosfor ieriklerine yetitirme materyallerinin nemli farkllk yaratt belirlenmi, E.camaldulensiste olduu gibi uygulamann kulland yetitirme materyali en dk fosfor ierii elde etmitir. Yetitirme materyallerinin potasyum ieriklerine etkisinin nemli dzeyde olduu ortaya km, artma amurunun kum ve msr kompostu karmlar en yksek potasyum deeri salamtr. Fidan yapraklarnn mikro element ierikleri ynnden saf artma amurunun kullanld Kontrol I ilemi yksek deerler elde etmitir. Uygulamann kulland Kontrol II ilemi ise dk deerlerde kalmtr. Fidan geliimlerine, ekonomik ve ucuz temin edilmesine gre bakldnda; kzlam fidan retimi iin en uygun yetitirme materyalleri 5, 10 ve 9 nolu ilemlerdir (artma amurunun akarsu kumu, msr kompostu ile andezit tf karmlar). En iyi geliim gsteren 5 nolu ortam (1/3 artma amuru+ 2/3 akarsu kumu), uygulamann kulland Kontrol II materyaline gre % 35 orannda daha iyi ap gelimesi, % 60 orannda daha yksek boy gelimesi salamtr. Tm bu sonular dikkate alndnda; allmasnda zorluklar olan artma amurlarnn organik kaynak olarak fidan retiminde kullanlmas ile bitkisel ktle art salanmtr. Bu uygulamalar ayn zamanda, gnmzde nemli bir sorun haline gelen artma amurlarnn gideriminde de rol oynamaktadr.

47

Fidan retiminde youn bir ekilde kullanlan humusun yerine ikame bir malzeme olan artma amuru ucuz, organik madde ierii yksek ve besin elementleri ynnden zengin alternatif kaynak olmas nedeniyle, kullanlmas nem arz edecektir. Hem insan sal hem de fidan geliimi bakmndan, ham artma amurlarnn ilemlerden geirilerek biyokat halde fidanlklarda kullanlmas gerekmektedir. Fidanlarn insan besin zincirinin dnda olmas nedeniyle, retilen biyokatlarn fidan retiminde kullanlmas, insan sal asndan nemli ve olumsuz bir tehlike oluturmayacaktr. Bu almalar srasnda gerekli nlemler alnarak sala uygun (hijyenik) alma koullarnn oluturulmas n arttr. Artma amurundaki ar metallerin ekstraktif olarak gideriminin salanmas, bu materyalleri kullanlabilir duruma getirecektir. amuru kullanlmak zere artma tesisinden kan materyallerin ieriklerinin, ynetmeliklerde izin verilen en yksek ar metal snr deerlerinin altnda olmasna zellikle dikkat edilmelidir.

48

ZET
Orman aac fidan retiminde orman topra youn bir ekilde kullanlmakta, bu da ormanlarda humus kaybn beraberinde getirmektedir. Bu kaybn nne geebilmek iin en ucuz, organik madde ierii yksek ve besin elementleri ynnden zengin alternatif kaynaklardan evsel atksu artma amurunun kullanlmas nem oluturmaktadr. Kaliteli fidan retimi, aalandrma almalarnn baars iin n koullardan en nemlilerinden bir tanesidir. Bunun iin aalandrma sahalarnn kk ve gvdesi iyi gelimi, salkl fidanlarla tesis edilmesi gerekmektedir. Bu alma ile, artma amurlarnn baz fidan yetitirme materyalleri ile deiik oranlarda kartrlarak kullanlmas sonucu yetitirilen fidanlarn arazideki etkilerini belirlemek amalanmtr. Tarafmzdan yaplan kaynak taramasna gre; bu alma ile, lkemizde artma amurunun hzl gelien orman aac fidan retiminde kullanlmas ilk defa gerekletirilmektedir. evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrlnn aratrlmasn istedii konular arasnda yer almas da bu almann yaplmasn zorunlu hale getirmitir. Bu almada Tarsus Belediyesi Atksu Artma Tesisi evsel artma amurlar, blgemizde hzl gelien trler olan E.camaldulensis Dehn, E.grandis W.Hill ex Maiden ve kzlam (Pinus brutia Ten.) fidan retiminde kullanlmtr. Bu nedenle artma tesisinden alnan artma amuru rnekleri eitli fidan yetitirme materyalleri ile kartrlm ve kullanlan dier ortamlar ile fidan retimleri gerekletirilmitir. retilen fidanlarn geliimleri (kk boaz aplar, gvde boylar, ya ve kuru arlklar) llm, kalite indeksleri hesaplanm ve beslenme durumlarna (N, P, K, Fe, Mn, Zn, Cu) baklarak artma amurunun hzl gelien fidan trlerine etkileri aratrlmtr. Deneme, Dou Akdeniz Ormanclk Aratrma Enstits (TarsusKarabucak) sera, fidanlk ve laboratuarnda gerekletirilmitir. Fidan retiminde 12 ayr yetitirme materyali kullanlmtr. Bunlar: 1. 1/2 artma amuru+1/2 perlit, 2. 1/2 artma amuru+1/2 andezit tf, 3. 1/2 artma amuru+1/2 akarsu kumu, 4. 1/3 artma amuru+2/3 andezit tf, 5. 1/3 artma amuru+2/3 akarsu kumu, 6. 1/3 artma amuru+1/3 perlit+1/3 msr kompostu, 7. 1/3 artma amuru+1/3 akarsu kumu+1/3 msr kompostu, 8. 1/2 artma amuru+1/4 akarsu kumu+1/4 msr kompostu, 9. 1/2 artma amuru+1/4 andezit tf +1/4 msr kompostu, 10. 1/2 artma amuru+1/4 perlit+1/4 msr kompostu, 11. Kontrol I (saf artma amuru)

49

12. Kontrol II (uygulamada okalipts fidanlar iin kullanmakta olduu; 1/3 msr kompostu +1/3 orman topra+1/3 andezit tf ile uygulamann kzlam fidan retiminde kullanlan 2/3 orman topra+1/3 msr kompostu). alma, yinelemeli olarak tesadf bloklar deneme desenine gre kurulmutur. Fidanlarn birinci yl sonunda elde edilen verilere varyans analizi ve oklu test uygulanmtr. Vejetasyon dnemi sonunda elde edilen sonulara gre, artma amurunun baz yetitirme materyalleri ile karmnn denemede kullanlan fidanlarn gelimesini nemli derecede artrd tespit edilmitir. Birinci yl sonunda yaplan deerlendirmeye gre, E.camaldulensis fidan retimi iin en uygun yetitirme materyalleri 3 ve 4 nolu ilemlerdir (artma amurunun akarsu kumu ve andezit tf ile karmlar). En iyi geliim gsteren 3 nolu ortam (%50 artma amuru+%50 akarsu kumu), uygulamann kulland Kontrol II materyaline gre % 16 orannda daha iyi ap gelimesi, % 25 orannda daha yksek boy gelimesi salamtr. E.grandis fidan retimi iin en uygun yetitirme materyalleri 3, 5 ve 9 nolu ilemlerdir (artma amurunun akarsu kumu, andezit tf ve msr kompostu ile karmlar). E.camaldulensiste olduu gibi en iyi geliim gsteren 5 nolu ortam (%50 artma amuru+%50 akarsu kumu), uygulamann kulland Kontrol II materyaline gre % 22 orannda daha iyi ap gelimesi, % 53 orannda daha yksek boy gelimesi salamtr. Kzlam fidan retimi iin en uygun yetitirme materyalleri 5, 10 ve 9 nolu ilemlerdir (artma amurunun akarsu kumu, msr kompostu ile andezit tf karmlar). En iyi geliim gsteren 5 nolu ortam (1/3 artma amuru+ 2/3 akarsu kumu), uygulamann kulland Kontrol II materyaline gre % 35 orannda daha iyi ap gelimesi, % 60 orannda daha yksek boy gelimesi salamtr. Fidan reticilerine, aa trlerine gre u fidan yetitirme materyalleri nerilebilir: E.camaldulensis iin 3 ve 4 nolu uygulamalar, E.grandis iin 3, 5 ve 9 nolu uygulamalar ve kzlam iin de 5, 10 ve 9 nolu uygulamalar. Artma amurlarnn kullanlmasndaki en nemli sorun, ieriklerindeki ar metallerden olumaktadr. Bu nedenle kullanlacak artma amurlarnn evsel nitelikli olmas gerekmekte ve ynetmeliklerde izin verilen en yksek ar metal snr deerlerinin altnda olmasna zellikle dikkat edilmelidir. Hem insan sal hem de fidan geliimi bakmndan, ham artma amurlarnn ilemlerden geirilerek biyokat halde fidanlklarda kullanlmas gerekmektedir. Bu uygulamalar srasnda gerekli nlemler alnarak sala uygun (hijyenik) alma koullarnn oluturulmas n arttr.

50

SUMMARY
The over use of forest soils for forest tree seedlings production in nurseries has been causing humus deficiencies in the forests. In order to prevent this damage, the sewage sludge can be used as a medium for seedling production in the nurseries, because it is cheap and contains high organic matter and nutrients. One of the conditions for successful plantations is to use high quality seedlings. Because, the quality of seedlings affects their survival and growth after they have been transplanted in the field. The aim of this study is to produce healthy and high quality seedlings and determine the effects of the sewage sludge and its various rates mixed with some other materials on seedlings properties. Reference searches showed that no studies have been done in the field of the use of sewage sludge for producing of fast growing forest tree seedlings in Turkey yet. Therefore, General Directory of Environmental Management suggested doing this study. This study was established in the greenhouse, nursery and laboratory of Eastern Mediterranean Forestry Research Institute. The experimental design was a completely randomized blocks with tree replicates in nursery conditions and the twelve treatments (pure sewage sludge of Tarsus-City Domestic Waste Water Treatment Plants and its mixture with some substances) were used for production the seedlings of some fast growing forest trees of Eastern Mediterranean region such as Eucalyptus camaldulensis Dehn, E.grandis W.Hill ex Maiden and Turkish red pine (Pinus brutia Ten.) in this study, they were; 1. 1/2 sewage sludge+1/2 perlite, 2. 1/2 sewage sludge +1/2 andesitic tuf, 3. 1/2 sewage sludge +1/2 river sand, 4. 1/3 sewage sludge +2/3 andesitic tuf, 5. 1/3 sewage sludge +2/3 river sand, 6. 1/3 sewage sludge +1/3 perlite+1/3 corn compost, 7. 1/3 sewage sludge +1/3 sand river+1/3 corn compost, 8. 1/2 sewage sludge +1/4 sand river+1/4 corn compost, 9. 1/2 sewage sludge +1/4 andesitic tuf+1/4 corn compost, 10. 1/2 sewage sludge +1/4 perlite+1/4 corn compost, 11. Control I (pure sewage sludge) 12. Control II (nursery practice for eucalyptus; 1/3 corn compost +1/3 forest soil+1/3 andesitic tuf and for pine; 2/3 forest soil+1/3 corn compost). At the end of the vegetation period, the development parameters of the seedlings such as root collar diameter, seedling height, and seedling wet and dry weights were measured, quality indexes were calculated and nutrient contents 51

(N, P, K, Fe, Mn, Zn, Cu) were determined, and the data were evaluated using variance analysis and Newman-Keuls test. The results were given below According to evaluation done at the end of the one year of age, the number 3 and 4 treatments (mixture of sand river and andesitic tuf with sewage sludge) were found out as the most proper media on E.camaldulensis. The number 3 (50% sewage sludge+50% sand river) that was the best performing medium, 16% of increase were provided in root collar diameter against to the practice treatment (Control II). Also 25% of increase was provided in seedling height. Number 5, 10 and 9 treatments (mixture of sand river, corn compost and andesitic tuf with sewage sludge) were found out as the best proper media on E.grandis. The number 3 (50% sewage sludge+50% sand river) that was the best performing medium, 22% of increase were provided in root collar diameter against to practice treatment (Control II). Also 53% of increase was provided in seedling height. Number 5, 10 and 9 treatments (mixture of corn compost and andesitic tuf with sewage sludge) were found out as the most proper media on Turkish red pine (P. brutia Ten.). The number 5 (1/3 sewage sludge+2/3 sand river) that was the best performing medium, 35% of increase were provided in root collar diameter against to practice treatment (Control II). Also 60 of increase were provided in seedling height. It could be suggested to the seedling growers: number of 3 and 4 treatments for E.camaldulensis, number of 5, 10 and 9 treatments for E.grandis and number of 5, 10 and 9 treatments for Turkish red pine. The main problem derived from the application of sewage sludge was heavy metals. Therefore, before the use of the sewage sludge of domestic water treatment plants, heavy metals must be determined. It is necessary to use raw sewage sludges after treating as biosolid. During applications should be taken necessary measurements against the microbic organisms.

52

YARARLANILAN KAYNAKLAR
AKA, L., 2005. Artma amurlarnn Dzenli Depolama Tesislerinde Bertaraf, Kat Atk Dzenli Depolama Sistemleri Eitimi (9-12 Ekim 2005), STA A.., stanbul, 25s. AKA, L., TL, E., TFEK, N., 1996. Artma amurlarnn Tarm Alanlarnda Deerlendirilmesi, Tarm ve evre likileri Sempozyumu (13-15 Mays 1996) Doal Kaynaklarn Srdrlebilir Kullanm Bildiri Kitab, 35-43, Mersin. AKKA, M. E., 1994. Tarist-statistik Analiz Program, Ege Ormanclk Aratrma Md., Ege niversitesi Ziraat Fak., zmir. ASLAN, S., 1986. Kazda Gknar Fidanlk Teknii zerine Aratrmalar, Ormanclk Aratrma Enstits Teknik Blten Serisi No: 157, 42 s. ANONM, 1976. ne Yaprakl Aa Fidanlar Standartlar (Genel Ama, Aalama ve Fidanlklar iin), TS 2265, Trk Standartlar Enstits, Ankara. ANONM, 1995. Yedinci Be Yllk Kalknma Plan; Ormanclk zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara, 250 s. ANONM, 2002. Tarsus Kanalizasyon Projesi, amur Konsept Raporu, 70 s., Tarsus. BASTIAN, R. K., 1997. Biosolids Management in the United States A State ofthe- Nation Overview, Watre Environment Technology, May 1997, p.45-50. BLGN, N., EYPOLU, H., STN, H., 2002. Biyokatlarn Arazide Kullanm, Ky Hizmetleri Ankara Aratrma Enstits Mdrl, Ankara. BOZKURT, M. A., YILMAZ, ., MRN, K. M., 2000. Kentsel Artma amurunun Klk Arpada Azot Kayna Olarak Kullanlmas. Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi Tarm Bilimleri Dergisi. 2000-7(1); 105-110. CHANG, A .C., PAN, G., PAGE, A. L., ASANO, T., 2002. Developing Human Healthrelated Chemical Guidelines for Reclaimed Water and Sewage Sludge Applications in Agriculture, World Health Organization (WHO), Geneva, Switzerland. http://www.envisci.ucr.edu/downloads/chang/who/WHO_report.pdf, , Eriim Tarihi: 02.01.2006. CHAPMAN, H. D., PRATT, D. F., 1961. Methods of Analysis for Soil, Plant and Matters, University of California Division of Agriculture Sciences. EPEL, N., ZECH, W., 1982. lkkara Blgesi Sedir Genletirme Alanlarnda Boy Artm ile Beslenme Arasndaki likiler, Uluslar aras Sedir Sempozyumu, 2227 Ekim 1990, Ormanclk Aratrma Enstits, Muhtelif Yaynlar, No. 59, s.43-52. DAVIS, R. D., 1992. Europes Mountainous Problem, Water Quality International, 3:22-22. DE, 2006. Belediye Kanalizasyon Sonular, 2002, T.C. Devlet statistik Enstits Haber Blteni, http://www.die.gov.tr, Eriim Tarihi: 01.05.2008.

53

GEDKOLU, I., 1990. Laboratuar Analizlerinin Gbre nerilerinde Kullanlmas ve Halen Kullanlan Kriterler. Ky Hizmetleri anlurfa Aratrma Enstits Yaynlar, Genel Yayn No: 57, Teknik Yayn No: 13, anlurfa. GMEZ, S., 2006. Menemen Ovas Topraklarnda ZSU Kentsel Artma amuru Uygulamalarnn Mikrobiyal Aktivite ve Biyomas ile Baz Fiziksel ve Kimyasal Toprak zellikleri zerine Etkisi, Doktora Tezi, Ege.niv. Fen Bilimleri Ens., zmir, 224s. GLBABA, A. G., 1997. Tohumdan Okalipts Fidan Yetitirilmesi Teknikleri, Dou Akdeniz Ormanclk Aratrma Enstits Dergisi, No: 3, s.1-16. GLR, F., 1974. Topran Fiziksel ve Kimyasal Analiz Metodlar, ..Orman Fak., Yayn No: 201. HANAY, ., HASAR, H., 2007. Kayseri li Kentsel Atksu Artma Tesisi amurlarnn Tarmsal Amal Kullanm Potansiyeli, Frat niv. Fen ve Mh. Bil. Dergisi, 19 (3), 333-337. BRK, H., GLT, K. Y., GZEL, N., 1994. Gbrelemede Bitki Analiz Teknikleri, ..Ziraat Fakltesi Genel Yayn No:95, Adana, 85 s. KTEREN, ., 1986. Dou Akdeniz Yresinde Kzlam ve Halepam Orijin Denemesi, OAE Yaynlar, Teknik Blten Serisi No. 167, s.39 KACAR, B., 1972. Bitki ve Topran Kimyasal Analizleri II, Bitki Analizleri, Ankara niversitesi, Ziraat Fak. Yayn No: 453, Ankara. KANTARCI, M. D., 2001. Toprak lmi (2. bask), .. Orman Fak. Yayn, .. Yayn No. 3444, Or. Fak.Yay. No. 387, XII, 370 s. KILCI, M., SAYMAN, M., AKGL, A., 1998. Farkl Sulama Uygulamalarnn Kapl Kzlam (Pinus brutia Ten.) Fidanlarnn Geliimi zerine Etkileri, Orman Bakanl Yayn No. 040, zmir Orman Toprak Laboratuar Yaynlar No. 3, 82 s. KOCAER, F. O., BAKAYA, H. S., 2001. Artma amurlarnn Araziye Uygulanmas, Uluda niversitesi, Mhendislik Mimarlk, Cilt: 11 Say: 41 (2001), 12-15 KKHEMEK, M., GR, K., UYANZ, R., ETN, ., 2005. Artma amuru ve iftlik Gbresinin im Bitkisi Verimine ve Renk zelliine Etkisi, I. Ulusal Artma amurlar Sempozyumu, AS2005 23-25 Mart. LARSON, W. E., SUSAG, R. H., DOWDY, R. H., CLAPPA, C. E., LARSON, R. E., 1974. Use of Sewage Sludge in Agriculture with Adequate Environ-mental Safeguards, Sludge Handling and Disposal Seminar, 18-19 September 1974, Toronto, Sludge Handling and Disposal Seminar Proceedings, 27-46, Toronto. LINDSAY, W. L., NORVELL, W. A., 1978. Development of ATAA Soil test for Zn, Fe, Mn and Cu. Soil Soc. Am. J. 42: 421-428. MORRISON, I, K., 1974. Mineral Nutrition of Conifers with Special Reference to Nutrient Status Interpretation: A Review of Literature, Dept. of the Env., Can. Forestry Service, Ottawa, Canada.

54

NICHOLS, C. G., 1989. US Forestry Uses of Municipal Sewage Sludge, Alternative Uses for Sewage Sludge Conference, 5-7 September 1989, Alternative Uses for Sewage Sludge Conference Proceedings, 155-165, U.K. OLSEN, S. R., COLE, C. V., WATANABE, F. S., DEAN, L. A., 1954. Estimation of Available Phosphorus in Soils by Extraction with Sodium Bicarbonate USDA, Circ. 939, USA. BEK, E., TATAR, . Y., HASAR, H., ARSLAN, E. I., PEK, U., 2004. Kentsel ve Endstriyel Atksu Artma Tesisi Artma amurlarndaki Ar Metal Dzeylerinin Deerlendirilmesi, Frat niv. Fen ve Mh. Bil. Dergisi, 16 (1), 3138, Elaz. PEDRENO, J. N., GOMEZ, I., MORAL, R., MATAIX, J., 1996. Improving the Agricultural Value of a Semi-Arid Soil by Addition of Sewage Sludge and Almond Residue, Agriculture, Ecosystems and Environment, 58, 115-119, 1996. PUUSTJARVI, V., 1969. Fixing Peat Standards, Peat and Plant News, 2: 3-8. SCHNAU, A. P. G., 1981. The Effects of Fertilizing on the Foliar Nutrient Concentrations in Eucalyptus grandis, Fertilizier Research, V.2, p.73-87. SELEK, N., 1995. Hendek Fidanlnda Yetitirilen Kayn, Karaam, Saram ve Gknar Fidanlarnda Temel Morfolojik zelliklerin Belirlenmesi, Yksek Lisans Tezi, K.T.. Fen Bil. Enst., Or. Mh. Anabilim Dal, Trabzon. MEK, Y., 1987. Aalandrmalarda Kaliteli Fidan Kullanma Sorunlar, Ormanclk Aratrma Enstits Yaynlar, Dergi Serisi No: 65, Cilt: 33, Ankara, 5-29. T.K.K.Y., 2005. Toprak Kirliliinin Kontrol Ynetmelii 31.05.2005 Tarih ve 25831 Sayl Resmi Gazete. TOLUNAY, D., 1997. Atk Su Artma Tesislerinden Arta Kalan amurlarn Tarm ve Orman Topraklarna Kartrlmasnn Etkileri, Trakyann Bugn ve Gelecei iin Trakyada Sanayileme ve evre Sempozyumu, 6-8 Kasm 1997, Krklareli, Bildiriler Kitab, s.113-124. TUNCAY, H., 1984. Toprak Fizii Uygulama Klavuzu, E.. Ziraat Fak. Teksir No: 29. TFEK, S., 1998. Farkl Yetitirme Materyali ve Gbre Dozu Uygulamalarnn Okalipts Fidan Geliimine Etkileri, .. Orman Fak., Cumhuriyetimizin 75. Ylnda Ormanclmz Sempozyumu Bildiri Kitab, ..Yayn No: 4187, Faklte Yayn No: 458, 1998, stanbul, s.202-209. U.S.EPA, 1993. Land Application of Municipal Sludge Process Design Manual, EPA/625/1-83-016. U.S.EPA, 1994a. Land Application of Sewage Sludge A Guide for Land Appliers on the Requirements of the Federal Standards for the Use or Disposal of Sewage Sludge, 40 CFR Part 503. EPA/831-B-93-002b. U.S.EPA, 1994b. Land Application of Biosolids. Process Design Manual U.S. EPA Cincinnati, Ohio, 1994.

55

STN, H., EYBOLU, H., BLGN, N., 2002. Biyokatlarn (Artma amurlarnn) Arazide Kullanm ASK Artma Tesisi Daire Bakanl Ky Hizmetleri Genel Mdrl Ankara Aratrma Enstits, Ankara. YAKUPOLU, T., ZDEMR, N., 2007. Erozyona Uram Topraklara Uygulanan Artma amuru ve ay Endstrisi Atnn Topraklarn Mikro Element eriklerine Etkileri, Ondokuz Mays niv. Ziraat Fak. Dergisi, 22 (2), Samsun, 207-213.

56

EKLER

57

58

Ek Tablo 1. E.camaldulensis Fidan lm Parametreleri Arasndaki Korelasyon Matrisi Append. Table 1. Correlation Matrice between the Seedling Parameters of E.camaldulensis
KB KB FB FYA FKA KGKA K N 1.000 0,365** 0,309ns 0,322ns -0,011ns 0,033ns 0,150ns 0,289ns 0,136ns -0,036ns -0,265ns 0,096ns -0,046ns 1.000 0,039ns 0,025ns 0,259ns 0,341* 0,213ns 0,104ns 0,073ns 0,196ns 0,123ns 0,038ns 0,116ns 1.000 0,945** 0,198ns 0,436** 0,298ns 0,010ns 0,456** 0,144ns 0,429** 0,160ns 0,365* 1.000 0,,187ns 0,441** 0,282ns 0,083ns 0,439** 0,114ns 0,368* 0,193ns 0,244ns 1.000 0,952** 0,456** 0,147ns 0,099ns 0,287ns 0,278ns -0,003ns 0,260ns 1.000 0.493** 0,130ns 0,216ns 0,313ns 0,345* 0,111ns 0,318ns 1.000 0,025ns 0,013ns 0,141ns 0,320ns -0,018ns 0,110ns 1.000 0,234* 0,032ns -0,111ns -0,341* -0,178ns 1.000 0,469** 0,342* 0,281ns 0,444** 1.000 0,547** 0,624** 0,323ns 1.000 0,219ns 0,446** 1.000 0,183ns 1.000 FB FYA FKA KGKA K N P K Fe Zn Mn Cu

59

P K Fe Zn Mn Cu

KB: Kk boaz ap (mm) FB: Fidan boyu (cm) FYA: Fidan Ya Arl (g) FKA: Fidan Kuru Arl (g) ns : nemsiz *

KGKA: Gvde/Kk Kuru Arlk Oran (Katllk) KI: Kalite ndeksi N: Azot (%) : nemli %5 alfa seviyesinde **

P: Fosfor (%) K: Potasyum (%) Fe: Demir (ppm) Zn: inko (ppm) : nemli %1 alfa seviyesinde

Mn: Mangan (ppm) Cu: Bakr (ppm)

*** : nemli %0.1 alfa seviyesinde

Ek Tablo 2. E.camaldulensis Fidanlarnn Kk Boaz apna Ait Ortalamalar Append.Table 2. Means of Root Collar Diameter of E.camaldulensis Seedlings
Harlar Medium 1 3 4 5 6 8 10 11 7 9 2 12 Ortalamalar (mm) Means 5,75 5,61 5,46 5,44 5,32 5,24 5,24 5,24 5,15 4,93 4,93 4,85

Ek Tablo 3. E.camaldulensis Fidanlarnn Boyuna Ait Ortalamalar Append. Table 3. Means of Height of E.camaldulensis Seedlings
Harlar Medium 4 2 3 1 11 8 5 9 7 6 10 12 Ortalamalar (cm) Means 81,96 77,65 77,10 76,48 73,67 71,67 71,27 67,93 64,43 63,85 63,28 61,77

Ek Tablo 4. E.camaldulensis Fidanlarnn Ya Arlna Ait Newman-Keuls Testi Append. Table 4. Newman-Keuls Test of Mean Wet Weight of E.camaldulensis Seedlings
Harlar Medium 11 1 10 8 3 5 6 9 7 2 4 12 1 42,10 35,10 34,50 Alt Gruplar (g) Subset 2 35,10 34,50 31,89 30,22 29,81 28,70 27,97 26,65 26,32 22,43 3

34,50 31,89 30,22 29,81 28,70 27,97 26,65 26,32 22,43 20,6

60

Ek Tablo 5. E.camaldulensis Fidanlarnn Kuru Arlna Ait NewmanKeuls Testi Append. Table 5. Newman-Keuls Test of Mean Dry Weight of E.camaldulensis Seedlings
Harlar Medium 11 1 10 3 5 8 6 7 9 2 4 12 1 14,75 11,98 11,60 Alt Gruplar (g) Subset 2 11,98 11,60 10,63 10,54 10,00 9,87 9,78 9,42 8,60 8,05

11,60 10,63 10,54 10,00 9,87 9,78 9,42 8,60 8,05 6,98

Ek Tablo 6. E.camaldulensis Fidanlarnn Katllk Oranna Ait NewmanKeuls Testi Append. Table 6. Newman-Keuls Test of Mean Stem Dry Weight/Root Dry Weight Ratio of E.camaldulensis Seedlings
Harlar Medium 11 3 1 9 8 2 12 7 10 4 5 6 Alt Gruplar Subset 1 2 4,02 3,89 3,89 3,68 3,68 3,00 3,0 0 2,99 2,99 2,92 2,92 2,81 2,81 2,61 2,61 2,60 2,60 2,45 2,45 2,39 2,39 2,12

61

Ek Tablo 7. E.camaldulensis Fidanlarnn Kalite ndeksine Ait NewmanKeuls Testi Append. Table 7. Newman-Keuls Test of Mean Quality Indexes of E.camaldulensis Seedlings
Harlar Medium 11 3 1 8 9 2 10 7 5 12 4 6 1 6,09 5,34 Alt Gruplar Subset 2 5,34 5,27 4,35 4,31 4,28 4,00 3,84 3,78 3,70 3,65

5,27 4,35 4,31 4,28 4,00 3,84 3,78 3,70 3,65 3,31

Ek Tablo 8. E.camaldulensis Fidanlarnn Azot eriine Ait Ortalamalar Append. Table 8. Means of Nitrogen Content of E.camaldulensis Seedlings
Harlar Medium 1 3 10 11 9 4 12 8 2 5 6 7 Ortalamalar (%) Means 1,82 1,78 1,73 1,70 1,63 1,62 1,62 1,61 1,61 1,58 1,56 1,53

62

Ek Tablo 9. E.camaldulensis Fidanlarnn Fosfor eriine Ait Ortalamalar Append. Table 9. Means of Phosphorus Content of E.camaldulensis Seedlings
Harlar Medium 3 10 5 4 6 7 9 1 11 2 8 12 Ortalamalar (%) Means 0,24 0,24 0,23 0,22 0,22 0,22 0,21 0,20 0,20 0,19 0,19 0,18

Ek Tablo 10. E.camaldulensis Fidanlarnn Potasyum eriine Ait Newman-Keuls Testi Append. Table 10. Newman-Keuls Test of Potassium Content of E.camaldulensis Seedlings
Harlar Medium 11 10 6 1 9 2 7 8 3 4 5 12 Alt Gruplar (cm) Subset 1 2 0,46 0,46 0,45 0,44 0,44 0,44 0,44 0,43 0,43 0,43 0,43 0,43 0,43 0,42 0,42 0,40 0,40 0,37 0,37 0,32

63

Ek Tablo 11. E.camaldulensis Fidanlarnn Demir eriine Ait NewmanKeuls Testi Append. Table 11. Newman-Keuls Test of Iron Content of E.camaldulensis Seedlings
Harlar Medium 11 9 4 2 6 10 7 1 8 3 5 12 1 156,7 154,3 147,0 139,7 128,7 127,7 124,0 122,0 Alt Gruplar (mg/kg) Subset 2 3

147,0 139,7 128,7 127,7 124,0 122,0 118,3

128,7 127,7 124,0 122,0 118,3 99,3 93,3

122,0 118,3 99,3 93,3 84,7

Ek Tablo 12. E.camaldulensis Fidanlarnn Mangan eriine Ait NewmanKeuls Testi Append. Table 12. Newman-Keuls Test of Manganese Content of E.camaldulensis Seedlings
Harlar Medium 11 2 4 9 6 10 8 7 12 1 3 5 Alt Gruplar (mg/kg) Subset 1 2 3 92,3 81,0 81,0 79,7 79,7 79,7 79,7 70,0 70,0 70,0 64,3 64,3 61,7 61,7 61,3 61,3 51,7 49,3 48,7 43,7

64

Ek Tablo 13. E.camaldulensis Fidanlarnn inko eriine Ait NewmanKeuls Testi Append. Table 13. Newman-Keuls Test of Zinc Content of E.camaldulensis Seedlings
Harlar Medium 1 10 11 9 4 2 8 6 12 5 7 3 Alt Gruplar (mg/kg) Subset 1 2 3 51,0 46,3 46,3 45,3 45,3 45,3 43,7 43,7 43,7 38,0 38,0 38,0 37,0 37,0 37,0 36,7 36,7 36,7 35,7 35,7 35,7 31,7 31,7 31,7 31,3 31,3 31,3 31,3 31,3 31,3 30,7

Ek Tablo 14. E.camaldulensis Fidanlarnn Bakr eriine Ait NewmanKeuls Testi Append. Table 14. Newman-Keuls Test of Copper Content of E.camaldulensis Seedlings
Harlar Medium 8 2 10 1 11 9 3 6 7 5 12 4 1 11,5 10,7 10,5 10,3 10,3 9,9 Alt Gruplar (mg/kg) Subset 2 3 10,7 10,5 10,3 10,3 9,9 9,0 9,0 8,9 4

10,5 10,3 10,3 9,9 9,0 9,0 8,9 8,4

10,3 10,3 9,9 9,0 9,0 8,9 8,4 8,2 8,1

65

E.camaldulensis - ap (mm)

E.camaldulensis - Boy (cm)

7 6 5 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

120 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Ek ekil 1. E.camaldulensis Fidanlarnn ap ve Boy Geliimleri Append. Figure 1. Root Collar Diameter and Height of E.camaldulensis Seedlings

E.camaldulensis - YFA (g)

E.camaldulensis - KFA (g)

50 40 30 20 10 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

18 15 12 9 6 3 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Ek ekil 2. E.camaldulensis Fidanlarnn Ya ve Kuru Arlklar Append. Figure 2. Wet and Dry Weight of E.camaldulensis Seedlings

E.camaldulensis - K

E.camaldulensis - Katllk

8 6 4

2 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

10

11

12

Ek ekil 3. E.camaldulensis Fidanlarnn Kalite ndeksi ve Katllk Oranlar Append. Figure 3. Quality Indexes and Stem Dry Weight/Root Dry Weight of E.camaldulensis Seedlings

66

E.camaldulensis - N (% )

E.camaldulensis - P (% )

2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

E.camaldulensis - K (%)

0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Ek ekil 4. E.camaldulensis Fidanlarnn Makro Element erikleri App. Figure 4. Macro Nutrient Contents of E.camaldulensis Seedlings

E.camaldulensis - Fe (ppm)

E.camaldulensis - Mn (ppm)

200 160 120 80 40 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

120 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

E.camaldulensis - Zn (ppm)

E.camaldulensis - Cu (ppm)

60 45 30

15 12 9 6

15
3

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Ek ekil 5. E.camaldulensis Fidanlarnn Mikro Element erikleri App. Figure 5. Micro Nutrient Contents of E.camaldulensis Seedlings

67

Ek Tablo 15. E.grandis Fidan lm Parametreleri Arasndaki Korelasyon Matrisi Append. Table 15. Correlation Matrice between the Seedling Parameters of E.grandis
KB KB FB FYA FKA KGKA K N P K Fe Zn Mn Cu 1.000 0,564** 0,544** 0,510** 0,274ns 0,387* 0,271ns 0,398* 0,076ns 0,025ns -0,037ns -0,009ns 0,052ns 1.000 0,475** 0,498** 0,445** 0,644** 0,368* 0,082ns 0,053ns 0,159ns -0,122ns 0,060ns 0,264ns 1.000 0,967** 0,153ns 0,530** 0,221ns 0,192ns 0,301ns 0,117ns -0,105ns 0,089ns 0,213ns 1.000 0,173ns 0,570** 0,263ns 0,174ns 0,309ns 0,094ns -0,150ns 0,087ns 0,215ns 1.000 0,897** 0,653** 0,082ns 0,271ns 0,150ns 0,052ns 0,125ns 0,578** 1.000 0,650** 0,103ns 0,347* 0,178ns -0,037ns 0,141ns 0,580** 1.000 0,042ns 0,452** 0,030ns 0,018ns 0,000ns 0,644** 1.000 0,114ns -0,026ns 0,132ns -0,030ns 0,048ns 1.000 0,030ns 0,344* 0,140ns 0,564** 1.000 0,284ns 0,887** 0,124ns 1.000 0,267ns 0,272ns 1.000 0,153ns 1.000 FB FYA FKA KGKA K N P K Fe Zn Mn Cu

68

KB: Kk boaz ap (mm) KGKA: Gvde/Kk Kuru FB: Fidan boyu (cm) Arlk Oran (Katllk) FYA: Fidan Ya Arl (g) KI: Kalite ndeksi FKA: Fidan Kuru Arl (g) ns : nemsiz * : nemli %5 alfa seviyesinde **

N: Azot (%) P: Fosfor (%) K: Potasyum (%) : nemli %1 alfa seviyesinde

Fe: Demir (ppm) Zn: inko (ppm) Mn: Mangan (ppm) Cu: Bakr (ppm) *** : nemli %0.1 alfa seviyesinde

Ek Tablo 16. E.grandis Fidanlarnn Kk Boaz apna Ait Ortalamalar Append.Table16. Means of Root Collar Diameter of E.grandis Seedlings
Harlar Medium 3 5 9 1 6 10 11 2 4 7 8 12 Ortalamalar (mm) Means 4,34 4,23 4,20 4,19 4,11 4,09 3,99 3,99 3,97 3,94 3,92 3,54

Ek Tablo 17. E.grandis Fidanlarnn Boyuna Ait Newman-Keuls Testi Append. Table 17. Newman-Keuls Test of Mean Height of E.grandis Seedlings
Harlar Medium 3 8 5 9 11 10 2 4 1 6 7 12 Alt Gruplar (cm) Subset 1 2 77,09 72,03 71,92 71,11 70,18 69,52 68,85 68,76 67,27 66,34 61,25 50,37

Ek Tablo 18. E.grandis Fidanlarnn Ya Arlna Ait Ortalamalar Ek Table 18. Mean Wet Weight of E.grandis Seedlings
Harlar Medium 11 3 6 10 1 7 4 9 8 2 5 12 Ortalamalar (g) Means 31,03 27,76 27,48 27,09 26,14 23,58 23,48 23,43 22,11 20,58 20,52 16,22

69

Ek Tablo 19. E.grandis Fidanlarnn Kuru Arlna Newman-Keuls Testi Append. Table 19. Newman-Keuls Test of the Dry Weight of E.grandis Seedlings
Harlar Medium 11 3 6 1 10 9 7 4 8 2 5 12 Alt Gruplar (g) Subset 1 2 9,91 9,29 9,15 8,53 8,44 7,83 7,83 7,43 7,43 7,38 7,38 7,10 7,10 6,74 6,74 6,17 4,98

Ek Tablo 20. E.grandis Fidanlarnn Katllk Oranna Ait Newman-Keuls Testi Append. Table 20. Newman-Keuls Test of Mean Stem Dry Weight/Root Dry Weight Ratio of E.grandis Seedlings
Harlar Medium 1 9 10 2 11 3 8 6 5 7 12 4 Alt Gruplar Subset 1 2 3,46 3,26 3,26 3,24 3,24 3,12 3,12 3,02 3,02 3,00 3,00 2,74 2,74 2,38 2,38 2,24 2,24 1,91 1,90 1,90

70

Ek Tablo 21. E.grandis Fidanlarnn Kalite ndeksine Ait Newman-Keuls Testi Append. Table 21. Newman-Keuls Test of Mean Quality Indexes of E.grandis Seedlings
Harlar Medium 11 1 10 3 9 2 8 6 5 4 7 12 Alt Gruplar Subset 1 2 4,85 4,79 4,70 4,70 4,65 4,65 4,61 4,61 4,28 4,28 4,05 4,05 3,87 3,87 3,28 3,28 3,17 3,17 3,07 3,07 2,63

Ek Tablo 22. E.grandis Fidanlarnn Azot eriine Ait Newman-Keuls Testi Append. Table 22. Newman-Keuls Test of Meanf Nitrogen Content of E.grandis Seedlings
Harlar Medium 10 3 8 9 1 11 2 6 4 12 5 7 1 2,00 1,96 Alt Gruplar (mg/kg) Subset 2 3 4

1,94 1,94 1,88 1,85 1,75 1,74 1,71 1,64 1,64

1,94 1,88 1,85 1,75 1,74 1,71 1,64 1,64 1,63

1,88 1,85 1,75 1,74 1,71 1,64 1,64 1,63

71

Ek Tablo 23. E.grandis Fidanlarnn Fosfor eriine Ait Ortalamalar Append. Table 23. Means of the Phosphorus Content of E. grandis Seedlings
Harlar Medium 3 9 5 12 6 11 10 1 2 7 8 4 Ortalamalar (%) Means 0,23 0,23 0,22 0,22 0,22 0,21 0,21 0,20 0,20 0,20 0,19 0,18

Ek Tablo 24. E. grandis Fidanlarnn Potasyum eriine Ait Newman-Keuls Testi Append. Table 24. Newman-Keuls Test of Potassium Content of E. grandis Seedlings
Harlar Medium 9 10 11 6 1 8 5 12 7 3 4 2 1 0,48 0,46 0,46 0,45 2 0,46 0,46 0,45 0,41 0,41 Alt Gruplar (%) Subset 3

0,46 0,45 0,41 0,41 0,38

0,45 0,41 0,41 0,38 0,36 0,36 0,35 0,34

0,41 0,41 0,38 0,36 0,36 0,35 0,34 0,33

72

Ek Tablo 25. E. grandis Fidanlarnn Demir eriine Ait Newman-Keuls Testi Append. Table 25. Newman-Keuls Test of Iron Content of E. grandis Seedlings
Harlar Medium 2 11 4 9 10 6 1 3 7 12 5 8 Alt Gruplar (mg/kg) Subset 1 2 3 178,3 176,0 156,0 156,0 134,3 134,3 117,0 117,0 106,3 105,0 94,7 92,0 90,0 85,7 83,3

Ek Tablo 26. E. grandis Fidanlarnn Mangan eriine Ait Newman-Keuls Testi Append. Table 26. Newman-Keuls Test of Manganese Content of E. grandis Seedlings
Harlar Medium 2 11 4 9 6 1 10 12 7 8 5 3 1 83,0 82,7 79,3 72,7 Alt Gruplar (mg/kg) Subset 2 3 4

79,3 72,7 66,0

72,7 66,0 57,7 55,7

66,0 57,7 55,7 48,7

57,7 55,7 48,7 47,3 46,3 46,0 43,7

73

Ek Tablo 27. E. grandis Fidanlarnn inko eriine Ait Newman-Keuls Testi Append. Table 27. Newman-Keuls Test of Zinc Content of E. grandis Seedlings
Harlar Medium 9 4 1 10 12 11 8 5 2 7 6 3 Alt Gruplar (mg/kg) Subset 1 2 53,7 50,3 50,3 47,3 47,3 47,3 47,3 47,0 47,0 46,3 46,3 44,3 44,3 43,0 43,0 41,7 41,7 38,3 38,3 37,0 37,0 35,7

Ek Tablo 28. E. grandis Fidanlarnn Bakr eriine Ait Newman-Keuls Testi Append. Table 28. Newman-Keuls Test of Copper Content of E. grandis Seedlings
Harlar Medium 10 8 9 1 11 7 3 2 6 4 12 5 Alt Gruplar (mg/kg) Subset 1 2 3 12,0 11,9 11,9 11,7 11,7 11,6 11,6 10,1 10,1 9,7 9,6 9,5 9,0 8,6 8,3

74

E.garndis - ap (mm)

E.grandis - Boy (cm)

5 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Ek ekil 6. E.grandis Fidanlarnn ap ve Boy Geliimleri Append. Figure 6. Root Collar Diameter and Height of E.grandis Seedlings

E.garndis - FYA (g)

E.grandis -FKA (g)

40 30 20 10 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

12 9 6 3 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Ek ekil 7. E.grandis Fidanlarnn Ya ve Kuru Arlklar Append. Figure 7. Wet and Dry Weight of E.grandis Seedlings

E.grandis - K

E.grandis - Katllk

6 5 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Ek ekil 8. E.grandis Fidanlarnn Kalite ndeksi ve Katllk Oranlar Append. Figure 8. Quality Indexes and Stem Dry Weight/Root Dry Weight of E.grandis Seedlings

75

E.garndis - N (%)

E.grandis - P (% )

2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

E.grandis - K (%)

0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Ek ekil 9. E.grandis Fidanlarnn Makro Element erikleri Append. Figure 9. Macro Nutrient Contents of E.grandis Seedlings

E.grandis - Fe (ppm)

E.garndis - Mn (ppm)

240 200 160 120 80 40 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

E.grandis - Zn (ppm)

E.grandis - Cu (ppm)

60 45 30

15 12 9 6

15 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

3 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Ek ekil 10. E.grandis Fidanlarnn Mikro Element erikleri Append. Figure 10. Micro Nutrient Contents of E.grandis Seedlings

76

Ek Tablo 29. Kzlam Fidan lm Parametreleri Arasndaki Korelasyon Matrisi Append. Table 29. Correlation Matrice between the Seedling Parameters of Turkish Red Pine
KB KB FB FYA FKA KGKA K N P K Fe Zn Mn Cu 1.000 0,268ns 0,244ns 0,283ns 0,123ns 0,118ns 0,236ns 0,317ns -0,092ns -0,013ns 0,214ns -0,117ns -0,079ns 1.000 0,570** 0,582** -0,204ns -0,125ns -0,096ns 0,414* 0,158ns -0,078ns 0,516** 0,023ns 0,078ns 1.000 0,970** -0,229ns -0,139ns -0,206ns 0,388* -0,102ns 0,259ns 0,448** 0,271ns 0,075ns 1.000 -0,309ns -0,222ns -0,177ns 0,421* -0,006ns 0,311ns 0,494** 0,299ns 0,088ns 1.000 0,984** 0,477** -0,079ns -0,112ns -0,086ns -0,118ns -0,223ns -0,092ns 1.000 0,461** -0,046ns -0,111ns -0,071ns -0,071ns -0,206ns -0,082ns 1.000 0,271ns 0,174ns -0,075ns 0,014ns -0,171ns 0,094ns 1.000 0,308ns -0,122ns 0,338* 0,045ns 0,158ns 1.000 -0,031ns 0,101ns 0,025ns 0,275ns 1.000 0,352* 0,611** 0,126ns 1.000 0,403** 0,347* 1.000 0,188ns 1.000 FB FYA FKA KGKA K N P K Fe Zn Mn Cu

77

KB: Kk boaz ap (mm) KGKA: Gvde/Kk Kuru N: Azot (%) Fe: Demir (ppm) FB: Fidan boyu (cm) Arlk Oran (Katllk) P: Fosfor (%) Zn: inko (ppm) FYA: Fidan Ya Arl (g) KI: Kalite ndeksi K: Potasyum (%) Mn: Mangan (ppm) FKA: Fidan Kuru Arl (g) Cu: Bakr (ppm) ns : nemsiz * : nemli %5 alfa seviyesinde ** : nemli %1 alfa seviyesinde *** : nemli %0.1 alfa seviyesinde

Ek Tablo 30. Kzlam Fidanlarnn Kk Boaz apna Ait Ortalamalar Append.Table 30. Means of Root Collar Diameter of Turkish Red Pine Seedlings
Harlar Medium 3 6 9 10 2 5 4 8 1 7 11 12 Ortalamalar (mm) Means 3,56 3,23 3,09 3,05 3,02 3,00 2,95 2,94 2,84 2,80 2,72 2,23

Ek Tablo 31. Kzlam Fidanlarnn Boyuna Ait Newman-Keuls Testi Append. Table 31. Newman-Keuls Test of Mean Height of Turkish Red Pine Seedlings
Harlar Medium 5 10 7 1 9 6 4 8 2 3 11 12 1 14,92 14,03 13,25 13,12 13,02 13,01 12,75 12,53 12,51 Alt Gruplar (cm) Subset 2 14,03 13,25 13,12 13,02 13,01 12,75 12,53 12,51 11,52

11,52 11,05 8,95

78

Ek Tablo 32. Kzlam Fidanlarnn Ya Arlna Ait Newman-Keuls Testi Ek Table 32. Newman-Keuls Test of Mean Wet Weight of Turkish Red Pine Seedlings
Harlar Medium 2 1 10 4 6 9 8 7 5 3 11 12 1 13,52 12,42 12,42 12,33 12,21 11,66 11,60 11,22 10,90 Alt Gruplar (g) Subset 2 3 12,42 12,42 12,33 12,21 11,66 11,60 11,22 10,90 9,85

11,66 11,60 11,22 10,90 9,85 8,96

9,85 8,96 7,20

Ek Tablo 33. Kzlam Fidanlarnn Kuru Arlna Ait Newman-Keuls Testi Append. Table 33. Newman-Keuls Test of Mean Dry Weight of Turkish Red Pine Seedlings
Harlar Medium 2 6 4 10 1 9 8 7 5 3 11 12 1 4,04 3,69 3,65 3,63 3,59 3,48 3,44 3,29 Alt Gruplar (g) Subset 2 3 3,69 3,65 3,63 3,59 3,48 3,44 3,29 3,21 2,73 2,72

3,65 3,63 3,59 3,48 3,44 3,29 3,21 2,73 2,72

2,73 2,72 1,88

79

Ek Tablo 34. Kzlam Fidanlarnn Katllk Oranna Ait Ortalamalar Append. Table 34. Means of the Stem Dry Weight/Root Dry Weight Ratio of Turkish Red Pine Seedlings
Harlar Medium 3 11 12 10 5 8 1 2 7 6 9 4 Ortalamalar Means 1,98 1,76 1,69 1,64 1,63 1,63 1,55 1,48 1,46 1,40 1,39 1,16

Ek Tablo 35. Kzlam Fidanlarnn Kalite ndeksine Ait Ortalamalar Append. Table 35. Means of the Quality Indexes of Turkish Red Pine Seedlings
Harlar Medium 3 11 10 5 8 12 1 2 7 6 9 4 Ortalamalar Means 2,08 1,87 1,80 1,79 1,77 1,76 1,72 1,65 1,62 1,55 1,54 1,32

Ek Tablo 36. Kzlam Fidanlarnn Azot eriine Ait Newman-Keuls Testi Append. Table 36. Newman-Keuls Test of Mean Nitrogen Content of Turkish Red Pine Seedlings
Harlar Medium 3 11 6 10 8 9 1 2 7 12 5 4 Alt Gruplar (%) Subset 1 2 1,99 1,97 1,95 1,89 1,87 1,87 1,85 1,85 1,81 1,81 1,79 1,79 1,79 1,79 1,78 1,78 1,52

80

Ek Tablo 37. Kzlam Fidanlarnn Fosfor eriine Ait Newman-Keuls Testi Append. Table 37. Newman-Keuls Test of Mean Phosphorus Content of Turkish Red Pine Seedlings
Harlar Medium 10 6 8 5 9 11 3 4 2 1 7 12 Alt Gruplar (%) Subset 1 2 0,25 0,24 0,23 0,23 0,23 0,22 0,22 0,21 0,21 0,21 0,21 0,20 0,20 0,20 0,20 0,19 0,19 0,18 0,18 0,15

Ek Tablo 38. Kzlam Fidanlarnn Potasyum eriine Ait Newman-Keuls Testi Append. Table 38. Newman-Keuls Test of Mean Potassium Content of Turkish Red Pine Seedlings
Harlar Medium 9 8 11 6 10 12 7 5 4 2 3 1 Alt Gruplar (%) Subset 1 2 0,38 0,37 0,36 0,36 0,36 0,34 0,34 0,33 0,33 0,33 0,33 0,32 0,32 0,29 0,28 0,28

81

Ek Tablo 39. Kzlam Fidanlarnn Demir eriine Ait Newman-Keuls Testi Append. Table 39. Newman-Keuls Test of Mean Iron Content of Turkish Red Pine Seedlings
Harlar Medium 2 11 9 4 1 6 3 10 8 7 5 12 1 167,0 163,7 147,0 146,0 Alt Gruplar (mg/kg) Subset 2 3 4

147,0 146,0 118,7 114,7

146,0 118,7 114,7 102,3

118,7 114,7 102,3 96,0 95,3 94,0 90,3 89,7

Ek Tablo 40. Kzlam Fidanlarnn Mangan eriine Ait Newman-Keuls Testi Append. Table 40. Newman-Keuls Test of Manganese Content of Turkish Red Pine Seedlings
Harlar Medium 2 11 4 9 10 6 1 12 5 7 8 3 Alt Gruplar (mg/kg) Subset 1 2 3 77,7 74,0 71,3 71,3 61,3 61,3 61,3 59,7 59,7 59,7 56,0 56,0 56,0 48,0 48,0 44,7 43,3 42,3 40,3 36,7

82

Ek Tablo 41. Kzlam Fidanlarnn inko eriine Ait Newman-Keuls Testi Append. Table 41. Newman-Keuls Test of Zinc Content of Turkish Red Pine Seedlings
Harlar Medium 9 1 11 10 4 5 2 7 8 6 3 12 Alt Gruplar (mg/kg) Subset 1 2 48,3 47,0 46,7 45,7 42,7 40,7 39,3 39,3 37,3 37,3 37,3 37,3 35,7 35,7 31,3 31,3 21,7

Ek Tablo 42. Kzlam Fidanlarnn Bakr eriine Ait Newman-Keuls Testi Append. Table 42. Newman-Keuls Test of Copper Content of Turkish Red Pine Seedlings
Harlar Medium 10 9 1 11 8 12 4 2 5 6 3 7 Alt Gruplar (mg/kg) Subset 1 2 13,4 12,4 12,4 11,7 11,7 11,5 11,5 10,7 10,7 9,7 9,7 9,1 9,1 8,9 8,9 8,6 8,6 8,6 8,6 8,3 8,3 8,1

83

Kzlam - ap (mm)

Kzlam - Boy (cm)

4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

18 15 12 9 6 3 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Ek ekil 11. Kzlam Fidanlarnn ap ve Boy Geliimleri Append. Figure 11. Root Collar Diameter and Height of Turkish Red Pine Seedlings

Kzlam - YFA (g)

Kzlam - KFA (g)

18 15 12

5 4 3

9 6 3 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 2 1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Ek ekil 12. Kzlam Fidanlarnn Ya ve Kuru Arlklar Append. Figure 12. Wet and Dry Weight of Turkish Red Pine Seedlings

Kzlam - K

Kzlam - Katllk

2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Ek ekil 13. Kzlam Fidanlarnn Kalite ndeksi ve Katllk Oranlar Append. Figure 13. Quality Indexes and Stem Dry Weight/Root Dry Weight of Turkish Red Pine Seedlings

84

Kzlam - N (%)

Kzlam - P (% )

2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Kzlam - K (%)

0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Ek ekil 14. Kzlam Fidanlarnn Makro Element erikleri Append. Figure 14. Macro Nutrient Contents of Turkish Red Pine Seedlings

Kzlam - Fe (ppm)

Kzlam - Mn (ppm)

240 200 160 120

100 80 60 40

80 40 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

20 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Kzlam - Zn (ppm)

Kzlam - Cu (ppm)

60 45 30

15 12 9 6

15 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

3 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Ek ekil 15. Kzlam Fidanlarnn Mikro Element erikleri Append Figure 15. Micro. Nutrient Contents of Turkish Red Pine Seedlings

85