Cng tc t

Module by: L Thnh Bc

Summary: Phn ny trnh by khi qut v cng dng ca cng tc t
Khai quat va cng dung
Cng tc t la mt loai thit bi in dung ong ct t xa, t ng hoc bng nut n cac mach
in lc co phu tai in ap n 500V, dong in n 600A.
Cng tc t co hai vi tri la ong va ct. Tn s ong co th ti 1500 ln mt gi.
Phn loai
Cng tc t ha ap thng la kiu khng khi c phn ra cac loai sau:
a) Phn theo nguyn li truyn ng
+ Cng tc t in t (truyn ng bng lc hut in t, loai nay thng gp).
+ Cng tc t kiu hi ep.
+ Cng tc t kiu thuy lc.
b) Phn theo dang dong in
+ Cng tc t mt chiu
+ Cng tc t xoay chiu
c) Phn theo kiu kt cu
+ Cng tc t han ch chiu cao (dung gm xe,...)
+ Cng tc t han ch chiu rng (nh lp bung tau in,...)

Cac b phn chinh cua cng tc t

Cng tc t in t co cac b phn chinh nh sau:
+ H thng tip im chinh.
+ H thng dp h quang.
+ C cu in t.
+ H thng tip im phu.

Cac yu cu c ban cua tc cng t

in ap inh mc Um
La in ap cua mach in tng ng ma tip im chinh phai ong/ct, co cac cp: + 110V, 220V,
440V mt chiu va 127V, 220V, 380V, 500V xoay chiu.
Cun hut co th lam vic binh thng in ap trong gii han t 85% n 105%Um.
Dong in inh mc Im
La dong in i qua tip im chinh trong ch lam vic gian oan - lu dai, nghia la ch
nay thi gian cng tc t trang thai ong khng lu qua 8 gi.
Cng tc t ha ap co cac cp dong thng dung: 10, 20, 25, 40, 60, 75, 100, 150, 250, 300, 600A).
Nu t cng tc t trong tu in thi dong in inh mc phai ly thp hn 10% vi lam mat kem,
khi lam vic dai han thi chon dong in inh mc nho hn na.
Kha nng ct va kha nng ong
La dong in cho phep i qua tip im chinh khi ct va khi ong mach.
Vi du: cng tc t xoay chiu dung iu khin ng c khng ng b ba pha lng soc cn co
kha nng ong yu cu dong in bng ( 3,7)Im . Kha nng ct vi cng tc t xoay chiu phai
at bi s khoang 10 ln dong in inh mc khi tai cam.
Tui tho cng tc t
Tinh bng s ln ong m (sau s ln ong m y cng tc t se khng dung c tip tuc na, h
hong co th do mt bn c khi hoc bn in).
+ bn c khi: xac inh bi s ln ong ct khng tai, tui tho c khi t 10 n 20 triu ln.
+ bn in: xac inh bi s ln ong ct co tai inh mc, cng tc t hin nay at khoang 3
triu ln.
Tn s thao tac
S ln ong ct trong thi gian mt gi bi han ch bi s phat nong cua tip im chinh do h
quang. Co cac cp: 30, 100, 120, 150, 300, 600, 1.200 n 1.500 ln trn mt gi, tuy ch cng
tac cua may san xut ma chon cng tc t co tn s thao tac khac nhau.
Tinh n inh lc in ng
Cho phep dong ln nht qua tip im chinh ma lc in ng gy ra khng lam tach ri tip
im. Quy inh dong th lc in ng gp 10 ln dong inh mc.

Tinh n inh nhit

Cng tc t co tinh n inh nhit tc la khi co dong ngn mach chay qua trong khoang thi gian
cho phep thi cac tip im khng bi nong chay hoc bi han dinh.

H thng tip im
Yu cu cua h thng tip im la phai chiu c mai mon v in va c trong cac ch lam
vic nng n, co tn s thao tac ong ct ln, do vy in tr tip xuc cua tip im cng tc t
Rtx thng la tip xuc ng (tip im hinh ngon hoc kiu bc cu).
Nguyn li lam vic cua h thng dp h quang
Theo li thuyt co cac nguyn tc c ban a c nu trong chng 1.
Ta xet y mt vai kt cu dp h quang ang ph bin:
a) Thit bi dp h quang trong cng tc t mt chiu
Trong cng tc t mt chiu thng dung phng phap dp h quang bng t trng ngoai. H
thng nay c chia ra lam ba loai :
+H thng co cun dy dp h quang ni ni tip (thng c s dung do co nhiu u im nh:
chiu thi t khng i vi khi dong in thay i chiu thi chiu t trng cung thay i theo.
Ngoai ra co sut ap trn cun dy dp h quang nho).
+H thng co cun dy dp h quang ni song song (loai nay it c dung do nhiu nhc im
nh: chiu lc tac dung vao h quang phu thuc chiu dong tai, cach in cun dp ln do u
song song vi ngun, khi s c ngn mach gy sut ap thi hiu qua dp giam nhiu).
+H thng dung nam chm in vinh cu (v ban cht gn ging cun dy mc song song nhng
co nhng u im sau: khng tiu hao nng lng tao t trng, giam c tn hao cho cng
tc t, khng gy phat nong cho cng tc t, vi vy khi dong in be loai nay c s dung rng
rai).
Hinh 8-1 la kt cu thit bi dp h quang in mt chiu trong cng tc t.
b) Thit bi dp h quang trong cng tc t xoay chiu
Cac cng tc t xoay chiu thng dung dung trong cng nghip thng b tri ch tao co hai im
ngt trn mt pha (dung tip im kiu bc cu).
nng cao tin cy lam vic cua b phn dp h quang va bao v tip im thng b tri b
xung cac cac bin phap nh:

Hinh 8-1: Kt cu thit bi dp h quang mt chiu:1.Cac tip im;2.Sng dp h quang;3.cun

dy dp h quang;4.Mach t dp;5.Ma hp;6.Khe h hp;7.Phin cua li dp.+Dp h quang
bng cun dy thi t ni tip kem hp dp h quang co khe hep.
+ Chia h quang ra lam nhiu h quang ngn, h quang bi thi vao hp cu truc bng nhiu tm
thep ghep song song.
Nguyn li lam vic cua cng tc t kiu in t
Hinh 8-2 la kiu nguyn li chung cua cng tc t kiu in t.
Hinh 8-2: Cac s truyn ng cua cng tc t in xoay chiu Trn hinh 8-2 ta thy c cu in
t cua cng tc t gm cac b phn c ban:
+ Mach t: la cac loi thep co dang ch E hoc ch U c ghep bng cac la tn silic co chiu day
0,35mm hoc 0,5mm giam tn hao st t do dong in xoay. Mach t thng chia lam hai
phn, mt phn c kep cht c inh (phn tinh), phn con lai la np (goi la phn ng hay phn
ng) c ni vi h thng tip im qua h thng tay on.
+ Cun dy hut : cun dy co in tr rt be so vi in khang. Dong in trong cun dy phu
thuc vao khe h khng khi gia np va loi thep c inh. Kt qua la khng c phep cho in ap
vao cun dy khi nu vi li do nao y ma np bi gi vi tri m (dong luc o se rt ln do tng tr
vao cng tc t nho).
+ Cac cun dy cua phn ln cac cng tc t c tinh toan sao cho phep ong ngt vi tn s 600
ln trong mt gi, ng vi h s thng in L = 40%.
+ Cun dy cua cng tc t xoay chiu cung co th c cung cp t li in mt chiu. Cun
dy co th lam vic tin cy (hut phn ng), khi in ap cung cp cho no nm trong pham vi
(85,110)% Um. Nu ta goi ti s gia tri s in ap nha va in ap hut cua cun dy la h s tr
v, thi h s nay co th at ti (0,6 0,7). iu o co nghia la khi in ap cun dy sut xung con
(0,6 0,7) tri s in ap hut thi np se bi nha va ngt mach in.
+ C cu truyn ng: phai co kt cu sao cho giam c thi gian thao tac ong ngt tip im,
nng cao lc ep cac tip im va giam c ting ku va p.
+ Np chuyn ng xoay chiu ban l: tip im chuyn ng thng co tay on truyn chuyn
ng (hinh 8-2a).
Hinh 8-3: Cng tc t mt chiu+ Np va tip im: chuyn ng thng theo hai phng vung
goc vi nhau (hinh 8-2b).
+ Np chuyn ng thng, tip im chuyn ng xoay quanh ban l (hinh 8-2c).

+ Np va tip im u chuyn ng xoay quanh mt ban l co mt h thng tay on chung (hinh

8-2d), trng hp nay lc ep trn tip im ln.
Nguyn li lam vic cua cng tc t in mt chiu kiu in t cung tng t nh trn, thng chi
khac hinh dang kt cu truyn ng cua mach t ti tip im. Cu th la cng tc t in mt
chiu hu ht s dung mach t kiu supap co tip im ng bt cht ngay vao np. Ngoai ra, vi la
in mt chiu nn mach t thng lam bng st t mm, cun dy thng co hinh tru tron, co th
qun sat vao loi vi loi thep it nong hn trng hp in xoay chiu. Hinh dang chung cua cng tc
t mt chiu nh hinh 8-4.
Hinh 8-4:Cng tc t chn khng kiu VRCa)Mt ct,b)Mt trc;1.u ni;2.bung ong ct
chn khng3.cun dy cng tc t;4.tip im phu Trong o: 1. la tip im tinh c bt cht vao
quai 2; 3 cun dp h quang; 4. dy dn; 5. cach in; 6. moc thep; 7. tip im ng; 8. gia
;9. coc dn dy ra; 10. dy mm; 11. sng bao v tip im ng ; 12. lo xo.

Cng tc t chn khng

Cng tc t chn khng c bit thich hp vi cng vic ong m cac ng c cn ong/m
thng xuyn.
Vi du: ng c trung ap cua cac may bm, cua b tu bu in hoc quat.
Cng tc t chn khng co tui tho 1 x 106 chu ki ong/ct va co th lam vic vi tn s ong ct
1200 ong/ct mt gi. Cac tinh nng cua cng tc t chn khng kiu VRC( hinh 8- 4) biu din
nh sau:
Bang 8.1: Mt s loai cng tc t chn khng
in ap inh mc [ kV]
Dong in inh mc [A]+ Dung cho ng c
n [kW]+Dung cho tu in n [kVAr]

3,6
45015002000

7,2
45020004000

12
25040004000

KHI NG T
Khai quat va cng dung
Khi ng t la mt loai thit bi in dung iu khin t xa vic ong/ct, ao chiu va bao v
qua tai (nu co mc thm rle nhit) cho cac ng c ba pha rtor lng soc. Khi ng t khi co
mt cng tc t goi la khi ng t n, thng dung iu khin ong ct ng c in. Khi
ng t co hai cng tc t goi la khi ng t kep, dung khi ng va iu khin ao chiu
ng c in. Mun khi ng t bao v c ngn mach phai mc thm cu chay.
Cac yu cu ki thut chu yu
ng c khng ng b ba pha lam vic lin tuc hay khng nh chu yu vao lam vic tin cy
cua khi ng t. Khi ng t mun lam vic tin cy cn thoa man cac yu cu ki thut sau:
+Tip im phai co bn chiu c mai mon cao.
+Kha nng ong ct cua khi ng t phai cao.
+Thao tac ong ct phai dt khoat.
+Tiu thu cng sut it nht.
+Bao v tin cy ng c in khoi qua tai lu dai.
+Thoa man cac iu kin khi ng ng c khng ng b rotor lng soc co h s dong khi
ng t bng t 5 n 7 ln dong in inh mc.
thoa man cac yu cu trn y, trong san xut ngi ta ch tao tip im ng ngay mt nhe,
ng thi tng cng lo xo nen tip im. Lam nh vy se giam c thi gian chn ng tip
im trong qua trinh m may ng c, do o giam c mai mon tip im.
Thi gian chn ng la mt chi tiu quan trong noi ln bn chiu mon cua tip im. Cac kt qua
nghin cu thi nghim cho thy rng nu rut ngn c 0,5ms thi gian chn ng luc ong khi
ng t m may ng c in thi se giam c mai mon tip im i khoang 50 ln. Cac
khi ng t cua Lin X (cu) co loai nh kiu 422, thi gian chn ng chi 3ms, kiu 222
- 1,5ms, ng thi kha nng ong ngt v in a at ti 1.106 ln thao tac. Hang Siemens (c)
san xut khi ng t at c tui tho v in ti 2.106 ln thao tac (vi du kiu K -915).
Khi ngt khi ng t, in ap phuc hi trn tip im bng hiu s in ap li va sc in ng
cua ng c in. Kt qua trn cac tip im chi con xut hin mt in ap bng khoang (15, 20)%
Um tc la thun li cho qua trinh ngt. Cac kt qua nghin cu thi nghim v khi ng t cho
thy mon tip im khi ong ng c ln gp 3 n 4 ln mon tip im khi ngt khi ng
t trong iu kin ang lam vic binh thng.
bn chiu mai mon v in va c cua cac tip im khi ng t

Tui tho cua cac tip im v in va v c thng do ba yu t sau y quyt inh:

+ Kt cu.
+ Cng ngh san xut.
+ S dung vn hanh va sa cha.
a) bn chiu mon v in
mon tip im v in ln nht khi khi ng t m may ng c in khng ng b rotor
lng soc, h quang in sinh ra khi cac tip im ng dp vao tip im tinh bi chn ng bt tr
lai. Luc nay dong in i qua khi ng t bng 6 - 7 ln dong in inh mc, do o h quang
in cung tng ng vi dong in o.
Kt qua nghin cu, thi nghim vi nhiu kiu khi ng t khac nhau cho thy rng khi giam thi
gian chn ng cac tip im, bn chiu mon cua chung tng ln ro rt. Trong ch tao khi ng
t ngay nay ngi ta thng dung kt cu tip im bc cu giam be thi gian chn ng th
nht, ng thi lam tip im ng co trong lng be va tng cng lo xo nen ban u ln tip
im. Giam thi gian chn ng th hai bng cach t nm lo xo vao loi thep tinh ng thi vi
vic nng cao bn chiu mai mon v c cua nam chm in.
Tinh trang b mt lam vic cua cac tip im cung anh hng ro rt n mc mai mon. iu
nay thng xay ra trong qua trinh s dung va nht la do cht lng sa cha bao dng tip im.
Hin tng cong vnh, nghing cac b mt tip im lam tip xuc xu dn ti giam nhanh chong
bn chiu mon cua tip im. giam anh hng cua hin tng nay, ngi ta thng ch tao
tip im ng co ng kinh be hn tip im tinh mt chut va co dang mt cu.
Vt liu lam tip im khi dong in be (nho hn 100A) cac khi ng t c nho thng la lam
bng bt bac nguyn cht. Con cac khi ng t c ln (dong in ln hn 100A) thng lam
bng bt gm kim loai nh hn hp bac - caimi xit (ma hiu COK - 15) hoc bac - niken.
b) bn chiu mon v c
Cung nh hu ht cac thit bi in ha ap, cac chi tit ng cua khi ng t lam vic khng co du
m bi trn, tc la lam vic kh. Do o phai chon vt liu it bi mon do ma sat va khng bi gi.
Ngay nay ngi ta thng dung kim loai - nha co bn chiu mon cao, co th bn gp 200 ln
mon gia kim loai - kim loai.
Cac yu t anh hng n bn chiu mai mon v c cua khi ng t thng la:
+ Kiu kt cu (cach b tri cac b phn c ban).
+ Phu tai ring (ti tai) ch co ma sat va va p.
+ H thng giam chn ng cua nam chm.

Chon ung khi ng t, s dung va vn hanh ung ch , cung lam tng tui tho v c. i vi
cac khi ng t kiu thng dung, cn phai am bao:
+ Lam sach bui va m nc.
+ La chon phu hp vi cng sut va ch lam vic cua ng c.
+ Lp t ung, ngay ngn, khng khi ng t bi rung, ku ang k.
bn chiu mai mon v c khi cua khi ng t co th at ti 10.106 ln thao tac ong/ct.
Kt cu va nguyn li lam vic
Khi ng t thng c phn chia:
+ Theo in ap inh mc cua cun dy hut : 36V, 127V, 220V, 380V, va 500V.
+ Theo kt cu bao v chng tac ng bi mi trng xung quanh co cac loai: h, bao v, chng
bui, chng n,...
+ Theo kha nng lam bin i chiu quay ng c in: co loai khng ao chiu va ao chiu.
+ Theo s lng va loai tip im : co loai thng m va thng ong.
Cn c vao iu kin lam vic cua khi ng t nh a nu trn, trong ch tao khi ng t,
ngi ta thng dung kt cu tip im bc cu (co hai ch ngt mach mi pha) do o i vi c
nho di 25A khng cn dung thit bi dp h quang cng knh di dang li hoc hp thi t.
Kt cu khi ng t noi chung u bao gm cac b phn co hinh dang tng t nh hinh 8-5.
Tip im ng 1 c ch tao kiu bc cu co lo xo nen tip im tng lc tip xuc va t phuc
hi trang thai ban u.
Gia tip im 3 lam bng ng thanh ma kn hoc kem trn o co han vin tip im tinh 4
thng lam bng bt gm kim loai.
Nam chm in chuyn ng co h thng mach t hinh E gm loi thep tinh 5 va loi thep phn
ng 6 nh lo xo 7, khi ng t t tr v vi tri ban u. Vong chp mach 8 c t u mut
hai mach re cua loi thep ng.
Hinh 8-5: Khi ng t nLoi thep phn ng 6 cua nam chm in c lp ghep lin vi hai gia
cach in 9, trn o co mang cac tip im ng1 va cac lo xo tip im 2. Gia cach in 9
(thng lam bng baklit) chuyn ng trong cac ranh dn hng 10 trn thanh nha uc cua
khi ng t. Cac tip im chinh co np y kin lam nhim vu hp dp h quang va binh thng
lam bng vt liu chiu h quang.
Hnh 1

Khi ng t cung con co cac cum tip im phu kiu bc cu (12), s lng tuy thuc tng kiu
cu th.
bao v ng c in khoi bi qua tai, khi ng t thng co lp kem theo rle nhit hai pha
va lp cung mt gia vi khi ng t.
Khi ng t ao chiu (goi la khi ng t kep) gm hai khi ng t n co cu tao nh trn,
lp trn cung mt gia, co thm khoa lin ng v c khi kiu on by( 2) phong ca hai khi
ng t cung ong ng thi. C cu nay c b tri di chn . Khi ng t kep cung co
kiu lp kem theo ca rle nhit trn cung mt gia.
Hinh 8-6 la s mc khi ng t kep iu khin ao chiu ng c khng ng b ba pha lng
soc.

CU CHAY(Cu chi)
Khai quat va cng dung

Cu chay la loai thit bi in dung bao v thit bi in va li in tranh qua (dong chu yu la
dong ngn mach) thng dung bao v cho ng dy, may bin ap, ng c,...
Hnh 2
c im
Cu chay cu tao n gian, kich thc be kha nng ct ln, gia thanh ha nn ng dung rng rai.
Cac phn t c ban cua cu chay
+Dy chay : la phn t c ban cua cu chay, ct mt cach tin cy cho mach in cn bao v yu
cu dy chay thoa man:
- Khng bi xy hoa.
- Dn in tt.
- in tr khng thay i theo nhit .
- Nhit nong chay tng i thp.
+Thit bi dp h quang: h quang phat sinh sau khi dy chay bi t cu chay ct mach (khng co
mach ha ap ma chi co cu chay cao ap).
Cac tinh cht yu cu cua cu chay
c tinh A -s cua cu chay (ng 1 trong hinh 8-7) phai thp hn ng c tinh i tng
cn bao v (ng 2 trong hinh 8-7).
-Cu chay cn co c tinh lam vic n inh.
-Cng sut thit bi cang tng cu chay cang phai co kha nng ct cao hn.
-Khi co ngn mach cu chay phai lam vic co la chon theo th t.
-Vic thay th dy chay phai d dang it tn thi gian.
Nguyn li lam vic
c tinh Am pe- giy ( A-s) hinh 8-6 la s phu thuc cua thi gian chay vao dong in qua cu
chay.
co tac dung bao v c tinh cu chay 1 lun thp hn c tinh thit bi (ng 2) nhng c tinh
thc t la ng 3 trong vung co qua tai ln (vung B) bao v c con vung (A) qua tai nho khng
bao v c. Thc t dong khi qua tai khng ln hn (1,5-2)Im thi s phat nong din ra chm,
phn ln nhit toa ra mi trng xung quanh nn cu chay khng bao v c qua tai nho.

 am bao khi lam vic vi dong inh mc dy chay khng t thi dong gii han cua dy chay
Igh>Im.
cu chay bao v tt va nhay ca khi Igh>Im khng nhiu thi theo kinh nghim chon Igh/Im=
(1,6-2) vi ng, Igh/Im=(1,25-1,45) vi chi, Igh/Im =1,15 vi thic va nhm.
Dong inh mc cua cu chay chon sao cho khi dong nay chay lin tuc qua dy chay ch phat nong
ln nht cua dy chay khng lam kim loai bi xy hoa qua mc va bin i c tinh bao v, ng
thi nhit phat ra bn ngoai khng qua gia tri n inh.
gia tri gn dong in gii han ( Igh ) yu cu dy chay cung phai gn n nhit nong chay
khng lam anh hng n cac chi tit khac tc la phai chon dy chay la kim loai co nhit nong
chay thp.
Khi qua tai ln I= (3-4)Im thi qua trinh phat nong la qua trinh oan nhit (nong cuc b dy chay,
dong chay chuyn sang dang long khi qua trinh Ion hoa di nhit cao lam kho dp tt h
quang h quang hn, do vy mong mun cang it kim loai long cang tt. Ngi ta ch tao dy chay
cu tao co nhiu oan hep khi o mt dong cao ni tht hep, lc in ng sinh ra se ct
nhanh dy chay. Dy chay co oan hep lam giam thi gian ct, nu co phi hp vi thit bi dp h
quang thi thi gian tac ng tt chi con vai phn nghin giy.
Kt cu cu chay ha ap
Loai h
loai h khng co vo boc thng chi gm dy chay dp dang phin bng kim loai (Cu, Al, Pb,
Zn, Sn). Vit 2 cc ngun t trn bang cach in (s, gm,...) co cac loai dy chay 5, 10, 15, 30A.
Loai vn
loai nay dy chay phia trong np, np co dang vn vit vao loai nay dy chay co cac loai 6,
10, 15, 20, 25, 30, 60, 100A in ap 500V hinh 8-7b.
Loai hp
Thng hp va np u lam bng s co bt cht cac tip xuc in bng ng, co kep n hoc kep
khoi ri np, dy chay trn np co cac c 5, 10, 15, 20, 30, 60, 80, 100A 500V hinh 8-7c,d.
Loai kin khng co cat thach anh
Loai nay dy chay t trong ng khng co cat thach anh: vo lam bng cht hu c (mt loai
xenlul) co dang ng dy chay t trong ng hai u co vit, ni vi cac cc in qua vong m.
Dy chay thng bng kem (nhit nong chay bng 4200C) nhit nong chay thp va co kha
nng chng gi tt.

Qua trinh dp h quang: khi dy chay t lam phat sinh h quang nhit tng cao lam vo ng bi
t chay sinh ra khi hi trong ng hep (co 40%H2, 50%CO2, 10% hi nc) lam ap sut ng tng
cao (4080at) nhanh chong dp tt h quang co ng co hai c:
+Loai ngn lam vic vi in ap U=380V
+Loai dai lam vic vi U=500V
Tuy c ng kinh ng ma dong lam vic khac nhau 6, 10 hay 15A.
e) Loai kin trong ng co cat thach anh
c tinh bao v cua loai nay tt con goi la cu chay ng s.Thng vo cu chay lam bng s
(hoc steatit) co dang hp ch nht trong vo co tru tron rng t dy chay, sau o y cat thach
anh, dy chay c vit vao ia gn trn 2 u hp. Dy chay thng bng la ng la day (0,1 0,2)mm dp l dai tao tit din hep. Nhm giam nhit t chay cua ng (10800C) ngi
ta han thm cac vay thic vao nhng ch tit din hep.
a)b) c)d)Hinh 8-8: Mt s loai cu chay thng dung. a)Cu chay kiu bn b) kiu vn;c) kiu ng
phip;d) kiu ng sChu y
+Icc: Dong inh mc cua cu chay.
+Idc: Dong inh mc cua dy chay. Thng Icc Idc (vi mt cu chay co th mc nhiu c dy).
Dy chay va cach tinh gn ung dong in igh
Khi chon kim loai lam dy chay cn am bao cac yu cu:
-im nong chay thp.
-Kim loai vt liu phai it.
-Quan tinh nhit phai nho.
giam nhit tac ng ngi ta thng dung hai bin phap la:
+ Dung dy det co ch tht lai giam tit din.
+ Dung dy tron trn mt s oan han thm mt s vay kim loai co nhit nong chay thp (ng
dung hiu ng luyn kim).
Ngoai ra nhit ion hoa hi kim loai phai cao, va thm mt s iu kin phu na. Theo th t
giam nhit hoa hi ion cua mt s kim loai la:
Zn>Ag>Cu>Pb>Mg>Ni>Sn>Al.

Thc t khng co kim loai nao thoa man ht cac yu cu trn c nn khc phuc ngi ta
thng ch tao bng hp kim. Thng thng dy chay dung cac kim loai sau:
+ Chi (Pb): dung nhiu do mm, nhit nong chay thp nhng khi lng ln va d bi xy hoa
trong khng khi nn chi dung khi dong in be, kich thc nho d lp rap. khc phuc nhc
im trn ngi ta dung hp kim giam nhit nong chay.
+ Kem (Zn): nhit nong chay thp, gia re, dung cho dong t (20 500)A .
Ngoai ra con dung Ag, Cu va con i khi dung Al.
Cu chay cao ap (H. R. C)
Dung bao v tu in, may bin ap va cn tinh n dong in qua . Trong thit bi tu in, dong
inh mc cua dy chay ti thiu bng 1,6 ln dong inh mc cua tu in, tinh n cac iu hoa
cua li va s tng in ap. Kiu sung nh hinh 8-8a.
Khi chon cu chay bao v ng c cao ap, cn chu y n dong khi ng cua ng c va thi gian
khi ng. Cung cn chu y n tn s khi ng, nu tn s qua cao, cac cu chay se khng th u
ngui gia cac ln ong m. Khi chon cu chay cung cn nh rng chung co in ap inh mc va
tri s dong in khac nhau khi cu chay co kich thc khac nhau.
Kha nng han ch dong in
Dong in ti a cu chay cho phep chay qua phu thuc vao dong inh mc cua no va vao din
bin dong ngn mach. c tinh chay cua cu chay do nha san xut cho phep dai dong in ct theo
cac tiu chun ki thut (vi du theo tiu chun DIN VDE 0670).
Hinh 8-8: Cu chay cao ap (loai cu chi t ri)i vi mi dong in inh mc, ta co th oc gia
tri inh cua dong in qua, vi gia tri o cu chay han ch dong ngn mach i xng.
S han ch dong in nay bao v thit bi co hiu qua, chng c h hong do ng sut c va
nhit.

APTMAT
Khai quat va yu cu
Ap t mat la thit bi in dung t ng ct mach in bao v qua tai, ngn mach, sut ap,... h
quang c dp trong khng khi.
Yu cu cua ap t mat

+ Ch lam vic inh mc cua ap t mat phai la ch lam vic dai han (tc la cho dong I=Im
qua dai han). Mt khac mach dong in phai chiu c dong in ln (khi ngn mach) luc cac tip
im a hay ang ong.
+Phai ct c dong ngn mach ln vai chuc kA va sau khi ngt phai am bao lam vic tt khi
I=Im.
+Yu cu thi gian ct aptmat nho bao v cac thit bi khac. Mun vy phai kt hp lc thao
tac c hoc vi thit bi dp h quang trong aptmat. thc hin yu cu thao tac chon loc bao v,
ap t mat phai co kha nng hiu chinh dong tac ng va thi gian tac ng .
Thi gian tac ng cua ap t mat : t = to + t1+ t2 . Trong o:
+t0 la thi gian tinh t luc s c xay ra n khi i tng n i=Ik phu thuc Di/dtt
+t1 la thi gian t khi i=Ik n khi tip im aptmat bt u chuyn ng, thi gian nay phu
thuc vao c cu ngt.
+t2 la thi gian chay cua h quang (phu thuc b phn dp h quang va tri dong in ngt).
Phn loai- cu tao va nguyn li lam vic
a) Phn loai
Phn theo kt cu
+Loai mt cc.
+Loai hai cc.
+Loai ba cc.
Phn theo thi gian tac ng
+ Tac ng khng tc thi.
+ Tac ng tc thi.
Phn loai theo cng dung bao v
+ Dong cc ai.
+ Dong cc tiu.
+ Ap cc tiu.
+ Aptmat bao v cng sut in ngc.

+ Aptmat van nng (ch tao cho mach co dong in ln cac thng s bao v co th chinh inh
c) loai nay khng co vo va lp t trong cac tram bin ap ln.
+ Aptmat inh hinh: bao v qua tai bng rle nhit, bao v qua in ap bng rle in t, t
trong vo nha.
b) Nguyn li lam vic cua aptmat
S nguyn li bao v chc nng cua aptmat nh hinh 8-9a, b, c, d:tng ng vi cac c cu bao
v dong cc ai, in ap thp, dong cc tiu va bao v cng sut ngc.
c) Cu tao aptmat
+Tip im: co hai cp tip im (tip im chinh va tip im h quang) hoc ba cp tip im
(chinh, phu, h quang). ong mach aptmat thi th t ong tip im la: h quang, phu, chinh, khi
ct thi ngc lai (nhm bao v tip im chinh). Tip im h quang thng cu tao bng kim loai
gm chiu c h quang nh Ag-W, Cu-W, Ni ,...).
Hinh 8-10 trinh bay mt h thng tip im trong aptmat: 2, 3 la tip im chinh; 4 la cac tip
im phu; 5 la cac tip im h quang.
Hinh 8-10: Cu truc chung cua aptmatHinh 8-9: Cac c cu bao v chc nng trong Aptmata)C
cu bao v dong cc ai; b)C cu bao v in ap thp; c) C cu bao v dong cc tiud) C cu
bao v cng sut ngc+ Hp dp h quang: aptmat dp c h quang trong tt ca cac ch
lam vic cua li in thi ngi ta thng dung hai kiu thit bi dp h quang la: kiu na kin va
kiu h. Thit bi dp kiu na kin c t trong vo kin cua aptmat va co l thoat khi. Kiu nay
co dong in gii han ct khng qua 50kA. Thit bi dp kiu h c dung khi gii han dong in
ct ln hn 50kA hoc in ap ln hn 1000V. Trong bung dp h quang thng dung ngi ta
thng dung nhng tm thep xp thanh li ngn. phn chia h quang thanh nhiu oan ngn
thun li cho vic dp tt h quang. Hinh dang kt cu hp dp h quang c trinh bay trn (hinh
8-10), 6 la hp dp h quang. Cung mt thit bi dp tt h quang, khi lam vic mach in xoay
chiu in ap n 500V thi co th dp tt c h quang cua dong in n 40kA, nhng khi lam
vic mach in mt chiu in ap n 440V thi chi co th ct c dong in n 20kA.
+ C cu truyn ng ct aptmat: truyn ng ct aptmat thng co hai cach: bng tay va bng
c in (in t, ng c in). iu khin bng tay c thc hin vi cac aptmat co dong in
inh mc khng ln hn 600A. iu khin bng in t (nam chm in) c ng dung cac
aptmat co dong in ln hn n 1000A. tng lc iu khin bng tay ngi ta con dung mt
tay dai phu theo nguyn li on by. Ngoai ra con co cach iu khin bng ng c in hoc khi
nen. Hinh 8-11 trinh bay c cu iu khin cac aptmat bng nam chm in co nha khp t do.
Khi ong binh thng (khng co s c), cac tay on 2 va 3 c ni cng (vi tm xoay o nm thp
di ng ni hai im o1 va o2.). Gia 5 lam cho hai on nay khng t gp lai c. Ta noi
im o la vi tri cht. Khi co s c, phn ng 6 cua nam chm in 7 bi hut p vao h thng tay

on 2, 3 lam cho im o thoat khoi vi tri cht . im o se cao hn ng ni o1o2, luc nay tay on
2, 3 khng c ni cng na. Cac tip im se nhanh chong m ra di tac dung cua lo xo keo
tip im (hinh 8-11b). Mun ong lai aptmat, ta phai keo tay cm 4 xung phia di nh hinh 811c, sau o mi ong vao c.
Moc bao v: Aptmat t ng ct nh cac phn t bao v goi la moc bao v.
Hinh 8-13: C cu nha khp t do:a) vi tri ng; b)vi tri m; c)vi tri chun bi ong lai+Moc bao v
qua tai (con goi la qua dong in): bao v thit bi in khoi bi qua tai, ng thi gian - dong
in cua moc bao v phai nm di ng c tinh cua i tng cn bao v. Ngi ta thng
dung h thng in t va rle nhit lam moc bao v t bn trong aptmat. Moc kiu in t co
cun dy mc ni tip vi mach in chinh. Khi dong in vt qua tri s cho phep thi phn ng
bi hut va moc se bi p vao khp ri t do, lam tip im cua aptmat m ra nh hinh 8-11. iu
chinh vit thay i lc khang cua lo xo, ta co th iu chinh c tri s dong in tac ng.
gi thi gian trong bao v qua tai kiu in t, ngi ta thm mt c cu gi thi gian (vi du banh
xe rng nh trong c cu ng h). Moc kiu rle nhit n gian hn ca, loai nay co kt cu tng
t rle nhit co phn t phat nong ni ni tip vi mach in chinh, tm kim loai kep dan n lam
nha khp ri t do m tip im cua aptmat khi co qua tai. Kiu nay co nhc im la quan
tinh nhit ln nn khng ngt nhanh c dong in tng vot nh khi co ngn mach, do o chi bao
v c dong in qua tai. Vi vy ngi ta thng s dung tng hp ca moc kiu in t va moc
kiu rle nhit trong mt aptmat. Loai nay thng c dung aptmat co dong in inh mc
n 600A.
+ Moc bao v sut ap: (con goi la bao v in ap thp) cung thng dung kiu in t. Cun dy
mc song song vi mach in chinh. Nguyn li lam vic xem hinh 8-9.
Cach la chon aptmat
Vic la chon aptmat, chu yu da vao :Dong in tinh toan i trong mach; Dong in qua tai;
Tinh thao tac co chon loc.
Ngoai ra la chon aptmat con phai cn c vao c tinh lam vic cua phu tai va aptmat khng
c phep ct khi co qua tai ngn han (thng xay ra trong iu kin lam vic binh thng nh
dong in khi ng, dong in inh trong phu tai cng ngh). Yu cu chung la dong in inh
mc cua moc bao v Iapt khng c be hn dong in tinh toan (Itt) cua mach :
Iapt Itt
Tuy theo c tinh va iu kin lam vic cu th cua phu tai, ngi ta hng dn la chon dong in
inh mc cua moc bao v bng 125%, 150% hay ln hn na so vi dong in tinh toan cua mach.
Sau cung ta chon aptmat theo cac s liu ki thut a cho cua nha ch tao.

Khi ng t = cng tc t + r le nhit