Rozdzia I.

Budowa somatyczna czowieka i jej przemiany

1.1. Budowa, rozwj i typy somatyczne Typ budowy ciaa, jak i rodzaj postawy uwarunkowane s genetycznie. Trzeba jednak pamita, e nie dziedziczymy bezporednio cech konstrukcyjnych a jedynie predyspozycje do ich rozwoju. Na podstawie bada naukowych i wielu obserwacji wykazano cis wspzaleno midzy przebiegiem i jakoci rozwoju a somatotypem a prezentowanym przez dziecko, podobnie jak midzy somatotypem waciwociami organizmu. Pierwsze podziay typw budowy czowieka przeledzi mona ju i w staroytnoci. I tak np. Hipokrates, ojciec medycyny staroytnej wyodrbni cztery typy temperamentw: choleryka, sangwinika, flegmatyka melancholika. W Polsce najczciej stosowane s typologie Kretschmera. Kretschmer, psychiatra niemiecki, opublikowa w 1921 roku podzia na typy fizyczne i psychiczne prezentujc typologi konstytucjonaln. Typ fizyczny idzie w parze z odpowiednim typem psychicznym. Autor podziau czy rwnie typ ze skonnoci do chorb somatycznych i psychicznych. Wyrnia on trzy typy budowy somatycznej: 1. leptosomatyk: wysoki wzrost, wta budowa, wska i paska klatka piersiowa, gowa 2. atletyk: mocna budowa, grube koci, silne misnie, szerokie barki i klatka piersiowa, szerokie donie i stopy 3. pyknik: krpa budowa, otyy niski, krtkie koczyny i kark, duy brzuch, gruba podcika tuszczowa W typologii Kretschmera nie wystpuj typy mieszane, dlatego te nie moga by stosowana w ocenie wszystkich ludzi. Bardziej plastyczna pod tym wzgldem jest typologia somatyczna Sheldona opublikowana w Ameryce w 1940 roku. Zakada ona, e na budow ciaa maj wpyw listki zarodkowe. One bowiem daj pocztek trzem smuke koczyny, skpa podcika tuszczowa, dua

podstawowym komponentom ciaa czowieka. Stopie nasilenia jednego nich decyduje o przynalenoci do typu somatycznego. Sheldon wyrni trzy typy somatyczne: -

endomorficzny: silne rozwinite narzdy wewntrzne, saby ukad kostny i miniowy, obfito tkanki tuszczowej, may ciar i i gatunkowy ciaa,

mezomorficzny: mocna budowa, silnie rozwinity ukad kostny miniowy, mocne stawy, duy ciar gatunkowy ciaa, ektomorficzny: przewaga powierzchni ciaa nad mas, delikatna wta budowa, sabo rozwinity ukad miniowy, rozwinite narzdy wewntrzne, silnie rozwinity ukad nerwowy.

nieznacznie

Typologia ta pozwala na okrelenie budowy ciaa kadego czowieka gdy uwzgldnia typy mieszane. Typologie Kretschmera i Sheldona maj zastosowanie w badaniach antropologicznych. O wiele czciej stosowanymi metodami oceny budowy ciaa s midzy osobnicze zestawienia cech. Polegaj one na porwnaniu mierzalnych u dziecka cech z przyjtymi dla jego pci standardami czy normami. Przez porwnanie wielkoci badanych cech u konkretnego dziecka z normami odpowiadajcymi jego pci i liczbie ukoczonych lat stwierdzamy jak due jest opnienie czy przyspieszenie w rozwoju dziecka, np. wiek kostny, zbowy, morfologiczny, wysoko i masa ciaa. W Polsce najczciej stosowane s normy; wysoko i masa ciaa opracowane przez N. Wolaskiego w 1974 roku. Przy ocenie rozwoju fizycznego dziecka obok ustalenia odchylenia wysokoci ciaa od wysokoci odpowiadajcej dla jego wieku, oceniamy ciar ciaa nie odpowiednio do wieku, lecz do wysokoci ciaa. W ten sposb oceniamy ciar naleny, ktry powinno mie dziecko wzgldu na wiek [30]. Analiza rozwoju dziecka na podstawie tabel nie jest kompletna. Nie mwi nam ona; czy dziecko poddane analizie porwnawczej z normami jest budowy szczupej, otyej czy te w normie. Dlatego dla okrelenia budowy ciaa w niniejszej pracy zostay zastosowane pomiary fadw skrno tuszczowych. Pozwalaj one na ocen stanu odywiania dziecka, jak nie zuywa tlenu. Znajc sum fadw skrno tuszczowych moemy okreli gsto ciaa i procent tkanek tuszczowych w caej masie ciaa. Tkanka tuszczowa podskrna i szacowanie potrzeb tlenowych. Tkanka tuszczowa jest tkank nieaktywn, w zwizku z tym o danej wysokoci ciaa bez

stanowi co najmniej 50 % cakowitej iloci tuszczu w organizmie. Ulega ona bardzo dynamicznym zmianom zwaszcza u niemowlt i dzieci. Tkanka staje si najgrubsza okoo 12 miesica ycia i zmniejsza si do okresu pokwitania, po czym stopniowo zwiksza w okresie dojrzaoci. Ilo tkanki tuszczowej w naszym organizmie jest uwarunkowana genetycznie. Mona jednak j kontrolowa przez odywianie, rodzaj wykonywanej pracy, przebyte choroby oraz tryb ycia. Rozwj somatyczny jednostki jest procesem cigym, stanowi acuch nastpujcych po sobie i wzajemnie nakadajcych si zmian. Kolejno tych zmian w oglnym zarysie przebiega podobnie u wszystkich dzieci, jednak kade dziecko wykazuje w swym rozwoju indywidualne odrbnoci. 1.2. Tendencja przemian Od ponad stu lat opisuje si zjawisko przypieszonego rozwoju

biologicznego czowieka, osigania wyszych wartoci ostatecznych wymiarw ciaa pomidzy kolejnymi pokoleniami ludzi zamieszkujcych dany teren. Zmiany te maj charakter adaptabilny, nieewolucyjny i nosz nazw: tendencja przemian, zmienno czasowa lub z angielska trend sekularny. Zmiany te powoduj midzypokoleniow zmienno fenotopowych waciwoci cech morfofunkcjonalnuch zachodzcych pod wpywem rozwoju cywilizacji (Cielik i wsp.1985b). Jako elementy skadowe tendencji przemian wymienia si: akceleracj rozwoju i dojrzewania biologicznego, zmian kolejnoci niektrych etapw rozwojowych oraz retardacj procesw inwolucyjnych. Przez akceleracj rozwoju rozumie si midzypokoleniowe przypieszenie rozwoju biologicznego i dojrzewania, a wic wczeniejsze osiganie kolejnych etapw rozwoju. Akceleracja przejawia si ju w rozwoju wewntrzmacicznym nieznacznym skracaniem dugoci tego okresu. Proces akceleracji rozwoju fizycznego w okresie ostatniego stulecia uleg wyranemu nasileniu. Zwikszenie wysokoci ciaa w kocu XIX wieku szacowano na 0,3 cm na dziesiciolecie, w pocztku XX wieku na 0,5 cm, dziesiciolecie. Akceleracji ulegaj le w zmianach czynnikw zewntrznych. a w poowie XX wieku na 1-3 cm na w wikszym stopniu te cechy, ktrych

determinacja genetyczna jest sabsza, a wic gwnie przyczyny tego zjawiska

Akceleracja nieco silniej przejawia si u chopcw, a take dotyczy bardziej wysokoci ciaa ni jego masy. Podkrela si te zmian innych proporcji, np. wyduenie koczyn i brak zmian w dugoci tuowia. Obserwuj si rwnie tendencj do wczeniejszego wyrzynania si zbw mlecznych i staych. Wczeniejsza jest inwolucja migdakw, szyszynki wczeniej maj zmiany gospodarki hormonalnej zwizanej dojrzewaniem. Akceleracji ulega rwnie rozwj motoryczny, czego przejawem jest wczeniejsze siadanie, stanie dzieci i lepsze wyniki testw sprawnoci motorycznej. Jednake polepszenie owo nastpuje w tempie wolniejszym ni wzrost wysokoci ciaa, za mierniki wytrzymaoci nie wykazuj akceleracji, a nawet tendencj jej przeciwn. Obnienie wytrzymaoci dotyczy szczeglnie dziewczt. Liczne dane dokumentuj obnianie si wieku dojrzewania pciowego. W Europie, w tym rwnie w Polsce, w okresie ostatniego stulecja wieku wystpienia menarchy obniyy si o okoo 3 lata. Na pocztku XX wieku czas wystpienia pierwszej menstruacji u dziewczt oceniano na okoo 15 lat, obecnie pod koniec stulecia, wystpuje ona przecitnie w wieku niespena 13 lat. Wczeniej obecnie koczy si okres, w ktrym ma miejsce zakoczenie procesw kostnienia szkieletu, a wic i ksztatowanie si ostatecznych wymiarw ciaa. Obecnie u dziewczt ostatecznie wartoci wysokoci ciaa s uzyskiwane ju w wieku 16-18 lat, a u chopcw o okoo 2 lata pniej. 1.3. Rozwj somatyczny w okresie pokwitania Na proces rozwoju fizycznego skada si wiele rnorodnych i dojrzewanie organizmu. Obejmuj one waciwoci przemian. somatyczne i grasicy, z

Najbardziej dostrzegalnymi ich objawami s: wzrastanie (rozrost), zrnicowanie (morfologiczne), funkcjonalne (fizjologiczne) i wyodrbniajce si czynnoci motoryczne. Tak rozumiany rozwj fizyczny jest czci oglnego procesu ontogenetycznego rozwoju czowieka. Pomimo indywidualnego zrnicowania etapw rozwojowych dzieci i modziey, wyodrbniono rne okresy ontogenetyczne. Przewda [20] przyj w tym zakresie nastpujcy podzia: okres noworodka: od urodzenia do okoo 1 miesica; okres niemowlcy: do okoo 1 roku ycia;

okres poniemowlcy: do okoo 3 lat; wiek przedszkolny: do okoo 7 lat; modszy wiek szkolny: do okoo 10 12 lat; okres pokwitania (dojrzewania): do okoo 17 lat; okres modzieczy (dorastanie): do okoo 24 lat. rozwj motoryczny chopcw i dziewczt w okresie i

W zwizku z podjtym tematem pracy w tym podrozdziale dokadniej scharakteryzowano pokwitania (dojrzewania). Typowymi dla chopcw s zmiany w budowie bywa on dzielony na dwa okresy: przedpokwitaniowy

czynnociach organizmu, a szczeglnie intensywny rozwj aparatu rozrodczego, i pokwitania rzeczywistego. Z tym drugim podokresem wie si bezporednio faza dorastania. U chopcw okoo 9 10 roku nasila si stopniowo wydzielanie hormonw pciowych. Waciwa faza pokwitania rozpoczyna si u nich okoo 12 13 roku ycia. Pierwsze objawy dojrzewania zewntrznie charakteryzuj si powikszeniem jder w dwunastym roku ycia, a okoo p roku pniej obserwuje si pocztek rozwoju owosienia onowego, a nastpnie prcia. W zwizku ze stymulacj hormonaln u pewnego odsetka chopcw pojawia si obrzk brodawek piersiowych czyli tzw. ginekonastia [29]. Okres pokwitania u dziewczt z du indywidualnie zmiennoci wystpuje midzy 8,5 a 13,5 rokiem ycia. W tym czasie wyodrbnia si nastpujce fazy: zwiastun pokwitania (dynamicznych dojrzaoci zmian pciowej). W somatycznych) oraz fazy cech w do okresu towarzyszy: w W popokwitaniowej zakresie budowy (penej i Charakterystyczn

pokwitania, czyli dojrzewania pciowego jest znaczna zmienno funkcji organizmu. przeciwiestwie pokwitania poprzedniego, wzgldnej stabilizacji, okresowi

gwatowne wzrastanie prawie wszystkich cech somatycznych, intensywny rozwj ukadu pciowego i cech wtrnych, co cznie wpywa, obok zmian sylwetce, na znaczne zmiany strukturalne i funkcjonalne organizmu. skokiem pokwitaniowym [29]. Dojrzewanie jako zjawisko biologiczne manifestuje si przyspieszeniem wzrastania i rozwojem cech pciowych [12]. Wedug Przewdy cechy pciowe dzielimy na:

okresie pokwitania wystpuje wyrane przyspieszenie wzrastania, zwane

pierwszorzdne gonady; drugorzdne s to wewntrzne drogi pciowe, gruczoy pciowe i zewntrzne gruczoy pciowe;

trzeciorzdne owosienie onowe i pachowe, cechy twarzy, mutacja gosu itp.[20].

U chopcw w dwa lata po pierwszych objawach nastpuje peny rozwj owosienia onowego i pachowego oraz ma miejsce pocztek mutacji gosu, a take rozwj zarostu twarzy. Dochodzi rwnie do skoku pokwitaniowego, ktry u chopcw wystpuje przecitnie w wieku 12,5 15 lat i powoduje przyrost wysokoci ciaa o okoo 20 cm, ktremu towarzyszy przyrost ciaru ciaa o okoo 20 kg [29]. Szczytowa szybko wzrastania wysokoci ciaa wynosi okoo 6 - 10 cm rocznie i przypada przecitnie na 14 rok ycia, chocia moe si to zdarzy innym momencie midzy 12 a 17 rokiem ycia [26]. Najwczeniej u chopcw obserwuje si skokowy przyrost dugoci stopy, a nastpnie szerokoci barkw, wysoko ciaa, dugo tuowia, wreszcie masy ciaa. Skok pokwitaniowy wysokoci i masy ciaa wystpuje niemal w tym samym wieku, w jakim ma miejsce pierwsza polucja nocna. Nieco przed tym okresem zmniejszaj si przyrosty podciki tuszczowej, ktra do silnie przyrasta bezporednio po skoku pokwitaniowym [29]. W okresie skoku pokwitaniowego chopcw wzrasta sia miniowa. Minie osigaj szczyt swego skoku pokwitaniowego okoo 3 miesica po szczycie szybkoci wzrastania wysokoci ciaa (przecitnie 14 lat), natomiast okoo 6 miesicy pniej szczyt szybkoci wzrastania osiga ciar ciaa. szeroko [26]. Stwierdza si te szybki rozwj gaki ocznej, co powoduje pewne zmiany jej proporcji wywoujce u czci modziey przejciowe zjawisko krtkowzrocznoci zwanej pokwitaniow .Zwiksza si take w tym okresie gibko krgosupa, co zwizane jest z szybkim rozwojem koca. W omawianym wieku z jednoczesnym wzrostem wysokoci ciaa i masy miniowej rwnie szybko i nierwnomiernie rozrastaj si wszystkie narzdy wewntrzne. Dotyczy to szczeglnie puc i serca. Widoczne w tym okresie jest przyspieszenie ttna oraz cinienia skurczowego krwi, zaznacza si wzrost podstawowej przemiany materii, zwiksza si czynno gruczow potowych i ojowych oraz ma miejsce znaczny wzrost wydolnoci roboczej organizmu, szczeglnie u chopcw, co jest pochodn intensywnego rozwoju struktury i funkcji caego organizmu. Wzrastajca wraliwo na czynniki rodowiska, wzrost potrzeb na biako, wap, elazo zwizana jest z rozbudow tkanki oraz procesami W tym okresie zmienia si te wygld twarzy i gowy, ktra zwiksza swoj dugo i w

metabolicznymi przy koczcych si procesach wzrastania powoduj, e okres ten jest szczeglny w ontogenezie. Wszystkie te zmiany znajduj swoje odbicie rwnie w poziomie sprawnoci fizycznej [29]. Okres przedpokwitaniowy jest jak wiadomo okrelany jako zoty wiek w rozwoju motorycznoci. Tu prawie wszystkie wskaniki zdolnoci motorycznych osigaj najwyszy przyrost, co jak pisze Przewda, upowania do twierdzenia, e w tym wieku wystpuje jakby mobilizacja caego organizmu przed burzliwym etapem skoku pokwitaniowego i dojrzewania pciowego [20]. Wraz z wejciem we waciw faz pokwitania nastpuje zakcenie uzyskanej harmonii rozwoju spowodowane nie rwnoczesnym wzrastaniem organizmu oraz narzdw wewntrznych, co utrudnia wykonywanie czynnoci ruchowych powodujc to, e ruchy staj si niezrczne pozbawione pynnoci i harmonii w centralnych orodkach nerwowych, co z kolei wywouje niepotrzebne przyruchy, a jednoczenie swoist ociao i apati ruchow wywoan brakiem rwnowagi pomidzy pobudzaniem procesw nerwowych [18,19]. U dziewczt skok pokwitaniowy wysokoci ciaa wedug Wolaskiego przecitnie pojawia si w 11 12 roku ycia w rodowisku miejskim. Znaczne przyrosty wysokoci ciaa, obok wolniejszego wzrostu masy ciaa w omawianym okresie prowadz do zmian i smuklenia sylwetki oraz do formowania si innych proporcji ciaa. Dotyczy to zarwno proporcji koczyn, tuowia, gowy jak i rozmieszczenia tkanki podskrnej odmiennego u chopcw i dziewczt. W pierwszej kolejnoci wzrastaj na dugoci koczyny, poczwszy od stp i doni. Nadmierna, jakby si wydawao, dugo koczyn w stosunku do tuowia powoduje niezgrabno ruchw. Nastpuje szybki rozwj miednicy, zwaszcza u dziewczt oraz silniejszy rozwj obrczy bardziej u chopcw. Przyrost wysokoci ciaa nie jest rwnomierny w zakresie poszczeglnych czci ciaa, dlatego zaznaczaj si charakterystyczne proporcje budowy w rnych okresach ycia dziecka. Stopniowo wydua si tuw, koczyny rosn pocztkowo wolniej i dopiero w okresie dojrzewania ich dugo zwiksza si wyranie. Przyrost masy ciaa natomiast, zaley od rozwoju tkanki tuszczowej i miniowej. Do 12 15 roku ycia rozwj tkanki miniowej jest znacznie szybszy i dopiero od tego wieku uwidacznia si wyranie wzrost tkanki miniowej. Naley zaznaczy, e spostrzegane rnice w tempie wzrostu fizycznego s zalene od pci, budowy ciaa, konstrukcji oraz pr roku. Na podstawie licznych obserwacji stwierdzono, e najwikszy przyrost dugoci ma i hamowaniem

miejsce w okresach wiosenno letnich, natomiast masy ciaa w porze jesienno zimowej [29]. O motorycznoci w wieku dojrzewania Szuman pisze w ten sposb: Ruchy koczyn przechodz jakby mutacj, staj si niezrczne, niesprawne, nieskoordynowane. Pynno ruchw poprzednich okresw zanika i ruchy modziey pubertujcej staj si urywane, kanciaste, przesadnie szybkie, chaotyczne. Wystpuj czsto zbyteczne wspruchy (synkinezje), ktre pozbawiaj motorycznoci jej dawniejszego wdziku [8]. W drugiej fazie pokwitania wystpuje zarwno u chopcw jak i u dziewczt zwrot w kierunku harmonijnoci, z wyranym podziaem na motoryczno msk i kobiec oraz odnotowuje si wysoki poziom rozwoju zdolnoci motorycznych [20]. Sia gwatownie zwiksza si na przeomie 12 - 13 lat u chopcw i w wieku okoo 14 lat uzyskuje punkt kulminacyjny w zakresie dynamiki rozwoju. Proces ten trwa do okoo 20 roku ycia i jak pisze Tanner chopcy, ktrzy dojrzewaj wczeniej wykazuj wczesny skok siy. Najwikszy przyrost koordynacji ruchowej u chopcw wystpuje w tym samym czasie co i wzrastanie siy, przy czym, niektre jej elementy takie jak rwnowaga wykazuj cigy wzrost z wiekiem i jedynie niewielki skok pokwitaniowy [26]. Sia eksplozywna (MMA maksymalna moc anaerobowa) od 13 roku ycia stale wzrasta uzyskujc najwiksz warto pomidzy 14 a 15 rokiem ycia, natomiast zwinno uzyskuje u chopcw najwiksz warto bezwzgldn w wieku 9 lat, nastpnie obnia si ona do wieku 13 14 lat i utrzymuje si na wyrwnanym poziomie do wieku 17 lat. Szybko ruchw rozwija si u chopcw do 15 roku ycia i zmniejsza si do 18 roku ycia. Wedug bada przekrojowych szybko biegu na 60 m u modziey szkolnej jest najwiksza u chopcw w wieku 15 17 lat. Wytrzymao u chopcw osiga najwiksze wartoci bezwzgldne w wieku 15 lat i w dalszych latach tempo rozwoju wytrzymaoci (oglnej i szybkociowej) jest coraz sabsze[2]. Gibko jako predyspozycja zdolnoci motorycznych swj szczyt rozwoju u chopcw osiga w wieku 15 lat. Zakoczenie rozwoju motorycznego i caego cyklu przemian pokwitaniowych przypada na okres modzieczy, co ma miejsce okoo 19 roku ycia. Podsumowujc naley stwierdzi, e w okresie dojrzewania dokonuje si nie tylko wiele przemian biologicznych (somatycznych, funkcjonalnych), ale

dochodzi take do istotnych zmian osobowoci (zmienia si zachowanie postawy). Zmianie ulega zatem soma i psyche [12]. W okresie tym zwikszona pobudliwo ukadu nerwowego powoduje znaczn zmienno nastrojw (przygnbienie, niezdecydowanie, brak rwnowagi i impulsywno w dziaaniu). Zwiksza si ogromnie zainteresowanie pci odmienn (pod warunkiem, e mzgowie ma odpowiedni poziom dojrzaoci), moe to te powodowa agresywne zachowania lub ch dominacji w grupie. Modzie w tym wieku uwaa si za dorosych, chce si czym wyrnia co mona wykorzysta poprzez zainteresowanie sportem, poniewa osobnicy wysportowani, sprawni, silni imponuj innym [26]. Z drugiej strony naley zachowa tez szczegln ostrono w dawkowaniu ruchu, gdy wszelkie wysiki stosowane ponad miar rozwoju mog mie dziaanie negatywne na organizm powodujc np. zahamowanie wzrostu wydolnoci ciaa. Najprostszy sposb oceny rozwoju fizycznego na podstawie cech morfologicznych polega na porwnaniu wysokoci i masy ciaa badanego ucznia z tabelami norm oraz wyrokowanie o ile wymiary dziecka s wysze bd nisze od norm, co wiadczy o przyspieszeniu lub opnieniu jego wzrastania. 1.4. Biospoeczne problemy szczupoci i otyoci u dzieci i modziey Obok chorb nowotworowych i zwyrodnieniowych otyo stanowi

najwikszy problem spoeczny wspczesnej cywilizacji. Jest to zjawisko niepokojce, poniewa nadmierna ilo tkanki tuszczowej znacznie obcia ustrj, zwaszcza ukad krenia. Dzieci otye s mao odporne, ich sprawno fizyczna i wytrzymao obniaj si. Statystycznie stwierdzono, e ludzie otyli yj przecitnie o kilka lat krcej ni ludzie szczupli. Otyo to czste zaburzenie wieku dziecicego, popularnie zwane zaburzeniem w przemianie materii. Nazwa ta sugeruje to otyoci. Nie jest to suszne, gdy tylko w nielicznych przypadkach otyoci mona stwierdzi u dzieci organiczne lub czynnociowe uszkodzenie ukadu hormonalnego czy kory mzgu. W ogromnej wikszoci przypadkw otyo jest wynikiem spoywania nadmiernych iloci pokarmw bogatych w skadniki tuszczowe i u wglowodanowe. W okresie poniemowlcym (2 3 rok ycia)

prawidowo rozwijajcego si dziecka obserwuje si mniejsze przyrosty ciaa. Rodzice, aby nie dopuci do schudnicia dziecka, zaczynaj je przekarmia. Organizm z czasem przyzwyczaja si do spoywania nadmiernych iloci

posikw, a prba ograniczenia powoduje uczucie godu dziecka. Gwn przyczyn powstawania otyoci

i protest ze strony jest dugotrway,

niezrwnowaony bilans energetyczny ustroju o przewadze spoycia nad wydatkami energetycznymi. Drugim czynnikiem powstawania otyoci jest brak ruchu i zwizane nim ograniczenie wydatkw energetycznych na prac miniow. Wymienione czynniki podyktoway podzia otyoci na dwie grupy: 1. otyo prosta, gdzie obok obfitego poywienia mamy do czynienia z ma aktywnoci ruchow 2. otyo regulacyjna skojarzona z: zaburzenia metaboliczne wpywami genetycznymi zaburzeniami endokrynologicznymi zaburzeniami psychologiczno-neurologicznymi w z

Otyo predysponuje do wystpienia wielu zaburze funkcjonowaniu organizmu.

Wrd skutkw otyoci mona wyrni: zmniejszenie wydolnoci, zmniejszenie sprawnoci fizycznej, wady postawy i paskostopie, choroby serca, miadyc, cukrzyc, choroby wtroby i inne. Czsto towarzysz otyoci zaburzenia psycho emocjonalne. Powodem ich jest izolacja dzieci otyych od grup rwieniczych. Okresem, w ktrym nastpuje fizjologiczne przestrojenie ukadu hormonalnego, jest wiek dojrzewania, zatem kuracja dzieci otyych powinna by przeprowadzona wczeniej. Leczenie polega przede wszystkim na stosowaniu diety niskokalorycznej, ktra powinna zawiera jak najmniej skadnikw wglowodanowych i tuszczowych oraz ograniczenie iloci pynw. Dieta musi jednak pokrywa pene zapotrzebowanie biakowe i witaminowe organizmu. Najczciej wystpuje otyo prosta. Jest ona uwaana za chorob cywilizacyjn. Otyo jest traktowana jako stan chorobowy, dlatego dzieci otye objte s dodatkowymi zajciami kultury fizycznej w szkoach. Niedobory ciaru u dziecka w wieku szkolnym s zwykle nastpstwem gorszego jakociowo i ilociowo ywienia, niehigienicznego trybu ycia, braku aknienia oraz zakaenia pasoytami przewodu pokarmowego. Mog by przyczyn chorb, zwaszcza dugotrwaych o cikim przebiegu.

Zdarzaj si take konstytucjonalne stany nadmiernej chudoci, ktre s cech osobnicz i nie musz wiadczy o chorobie. Dzieci te zwykle s wysokie, smuke, mog jednak wykazywa zupenie dobr sprawno fizyczn, wytrzymao i odporno. Rzadko spotyka si wychudzenie zwizane z zaburzeniami czynnoci gruczow dokrewnych. Szczupo w potocznym rozumieniu kojarzy si nam ze zdrow, smuk i wyprostowan sylwetk. Tak rozumiane pojcie szczupoci jest dyktowane wzgldami zdrowotnymi i estetycznymi. Dziki moliwoci kontrolowania naszej masy poprzez sposb odywiania i ruch, mwimy, e osoba szczupa jest wysportowana i prawidowo odywia si. W literaturze medycznej szczupo jest utosamiana z niedowag. Dziecko szczupe okrelane jest jako dziecko dystroficzne, sabowite, chude, wte itp. Niedowaga jest spowodowana niekorzystnym bilansem energetycznym, gdzie wydatki energetyczne przekraczaj spoycie. Do stanu niedoboru wysokoci i ciaru ciaa prowadz nastpujce drogi: 1. 2. 3. niedostateczna ilo pokarmw, niedoywienie lub wadliwe ywienie, niewydolno trawienia, zaburzenia poredniej przemiany materii. Dzieci te maj skonnoci do popadania w stany lkowe, bywaj kapryne, paczliwe, mao samodzielne, unikaj rwienikw, wymagaj opieki lekarskiej, gdy dugotrwae niedoywienie zakca prawidowy rozwj fizyczny dzieci i moe doprowadzi do wyczerpania, a w skrajnych warunkach do mierci. Masa ciaa jak i wysoko ciaa wykazuje najwicej zaburze w dynamice rozwoju. S najczciej przyczyn odchyle od norm rozwojowych w wieku szkolnym. Zarwno otyo jak i nadmierna chudo s czstym rdem kompleksw, konfliktw z otoczeniem i mog doprowadzi do nerwic. Wychowanie fizyczne jest jednym z przedmiotw obowizkowych fizycznym, jest to take gwny czynnik w prowadzeniu szczliwego peniejszego ycia. W odniesieniu do pojedynczego dziecka, pomiar sprawnoci moe sprzyja rozwojowi pozytywnej postawy wobec ciaa, umoliwia osignicie samowiadomoci na temat jego stanu fizycznego, a tym samym lepszej motywacji do poprawiania jego sprawnoci. Testy mog take zachca w i szkole. Sprawno fizyczna jest nie tylko pomocna w sporcie i wychowaniu przewodu pokarmowego, niewydolno

rodzicw do aktywnego zainteresowania si stanem sprawnoci fizycznej ich dzieci. Ujarzmiaj one indywidualnego lub grupowe ubytki zdrowia dostarczajce postaw do szacowania i przeznaczenia moliwych rodkw leczniczych. Pod ktem udziau w sporcie, te testy mog odkrywa sabo w oglnych lub specyficznych aspektach sprawnoci i w ten sposb pomaga unikn sportowych urazw, z drugiej strony mog ujawni utajnione zdolnoci, ktre dziecko mogo by chcie rozwija.