Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright

Bi vit

TI SAO TI SN M BO L YU T QUAN TRNG TRONG QUYT NH CP TN DNG CA CC T CHC TN DNG VIT NAM ?
Hunh Th Du Vic cp tn dng ti cc t chc tn dng c da trn c s s tin cy (uy tn). Khi cho vay, cc t chc tn dng lun k vng khch hng s la chn phng n u t tt v thc hin tt phng n c ngun vn hon tr y gc v li vay. Tuy nhin, vn khng n gin nh vy m do thng tin bt cn xng (asymmetric information) to ra la chn bt li (adverse selection) v tm l li (moral hazard). y l vn rt ln i vi cc hot ng "tr chm" trong nn kinh t ni chung v c bit hn trong th trng ti chnh, ni m hu ht cc giao dch u c tnh cht tr chm. gii quyt nhng hnh vi do thng tin bt cn xng gy ra, ngi ta thc hin nhiu c ch c tnh kh thi cao. Nhng gii quyt n mt cch trit l mt vic lm rt kh. iu ny cn kh khn hn rt nhiu i vi cc th trng ti chnh mi ni cc nc ang pht trin, cc nn kinh t chuyn i. Chnh iu ny to ra s nh i i vi nhiu nc hoc l chp nhn tng trng tn dng cao pht trin kinh t m hu qu ca n l n xu tng cao hoc l hn ch tn dng khu vc chnh thc lm cho nn kinh t chm pht trin v ko theo s pht trin tn dng ca khu vc phi chnh thc (tn dng en) rt kh kim sot. Vit nam khng phi l mt trng hp ngoi l, nhng kh khn m cc t chc tn dng ang gp phi trong vic x l thng tn bt cn xng l vn rt ng quan tm. y chnh l ni dung c cp trong bi vit ny. c khung phn tch i vi trng hp Vit nam, trc ht chng ta cng xem xt la chn bt li, tm l li l g v nhng g xy ra trong th trng ti chnh. La chn bt li v vn la chn bt li trong th trng ti chnh La chn bt li l trc trc ca yu t c hi ch ngha trc hp ng; n ny sinh v thng tin ring m ngi thc hin "giao dch"1 c trc khi h k hp ng, trong lc ang tnh ton xem vic thc hin "giao dch" th c li hay khng (Milgron&Roberts 1992)". i vi hot ng ti chnh ngn hng, la chn bt li s xut hin khi ngun vn khan him, li sut cho vay b y ln cao. Theo nguyn tc "ri ro cao - li nhun cao" (high risk - high return) v nguyn tc loi tr, khi ngun cung tn dng di do, mc li sut cho vay thp th cc d n c sut sinh li thp - ri ro thp, m bo kh nng tr n mt cch chc chn v cc d n c sut sinh li cao ri ro cao vi kh nng tr n t chc chn hn u c cp tn dng thc hin. Tuy nhin, vn ny sinh khi ngun vn khan him, li sut cho vay b y ln cao. Khi cc d n an ton khng c cp tn dng m ch c nhng d n c mc ri ro cao, vi sut sinh li cao c vay vn thc hin. y chnh l vn la chn bt li trong hot ng ti chnh ngn hng xy ra. Khi m ch cc d n c ri ro cao c thc hin th nguy c v n ca cc t chc ti chnh l rt cao.
Trong quyn "Economics, Organization and Management" xut bn nm 1992, Paul Milgrom v John Roberts nh ngha la chn bt li i vi vic mua hp ng bo him c th, nhng ph hp vi ni dung mun cp, tc gi bi vit ny xin iu chnh li thnh t "giao dch"
1

Hunh Th Du

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright

Bi vit

Hnh v di y c dng m t vn . r D S1 S0

r1 r0

E1 E0

D: ng cu vn S0,S1: ng cung vn Trc honh OQ: Lng vn Trc tung Or: Li sut

Q1

Q0

D n RRo cao D n RRo thp Li nhun cao Li nhun thp

Gi s lc ban u cung cu vn ct nhau im E0 vi li sut cho vay l r0 v lng vn cho vay l Q0. Cc d n c ri ro thp (Q1Q0) v cc d n c ri ro cao (OQ1) u c thc hin ( n gin cho vic m t m hnh, gi s rng i vi cc d n ri ro thp coi nh tn tht bng 0). Lc ny, mt trong hai trng hp s xy ra: Th nht, nu thu nhp t vic cp tn dng cho cc d n b p cc chi ph hot ng, cc ri ro xy ra do cc d n khng thnh cng mang li v m bo li nhun bin theo yu cu, th cc t chc tn dng vn duy tr mc li sut cho vay r0. Gi s lc ny "tng quan" gia cc d n ri ro thp v ri ro cao l cn bng nhau. im cn bng ny, d li nhun cc d n mang li c cao bao nhiu th thu nhp ti a ca bn cho vay ch l OQ0E0r0. Th hai, nu thu nhp t vic cp tn dng cho cc d n khng b p cc chi ph hot ng, cc ri ro xy ra do cc d n khng thnh cng mang li v khng m bo li nhun bin th cc t chc tn dng s tng li sut cho vay. Lc ny cc d n ri ro thp b gim i v cc d n ri ro cao vn khng thay i, "tng quan" s nghing v pha cc d n ri ro cao. Nu c tip tc nh vy, ng cung b y dn ln i n im E1. Kt qu l, khng cn d n t ri ro m ton b l cc d n c mc ri ro cao c thc hin. im cn bng ny, d li nhun cc d n mang li c cao bao nhiu th thu nhp ti a ca bn cho vay ch l OQ1E1r1, trong khi cc d n khng thnh cng nhiu gy ra tn tht rt ln dn n nguy c v n. y chnh l kt qu ca la chn bt li. Do bit chc c la chn bt li s xy ra, bn cho vay (ngi khng c thng tin) s s dng c ch sng lc (screening) nhm la chn d n tt, khch hng tt cho vay. Cc tiu ch chnh dng sng lc, nh gi, la chn khch hng gm: mc tn nhim ca khch hng (th hin qua thng hiu, mi quan h lu di, kinh nghim, trnh qun l, kh nng hiu bit v thc hin d n...); nng lc ti chnh (th hin qua kt qu kinh doanh, t l vn t c/tng ti sn, gi tr trn th trng chng khon...); gi tr ti sn hin c (ch yu l cc ti sn hu hnh c th nh gi v kim
Hunh Th Du 2

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright

Bi vit

sot c). y l cc yu t quan trng nht trong quyt nh cp tn dng. i vi vic nh gi, thm nh tnh kh thi ca d n cng l mt yu t rt quan trng, nhng trn thc t khng phi l yu t quyt nh. V d c s dng cc cng c thm nh d n tinh vi v phc tp nh th no i na th cng khng th loi b c nhng yu tt rt ch quan trong qu trnh thm nh2. Vic nh gi khch hng l quan trng nht v n gin, mt ngi c t cch v nng lc tt thng s lm tt nhng iu tt v rt t khi lm iu xu. Ngc li, i vi ngi khng t cch v nng lc, rt kh m bo h s lm nhng iu tt v lm tt mt vic g . Ngc li vi bn cho vay, bn vay (ngi c y thng tin) bit rng do thng tin bt cn xng m bn cho vay c kh nng s nghi ng mnh thc hin la chn bt li. Do , bn vay s dng c ch pht tn hiu (signaling) chng minh cho bn cho vay bit mnh l mt ngi tt v s lm tt nhng iu tt v h khng ch c d n tt m 3 nhm tiu chun nu trn ca h u tt. Vn trc khi trc khi k hp ng l la chn bt li. Vy sau khi k hp ng iu g s xy ra, chng ta cng xem xt trong phn tip theo Tm l li v vn tm l li trong th trng ti chnh Tm l li l hnh thc c hi ch ngha sau hp ng, pht sinh do cc hnh ng c tc ng n hiu qu nhng li khng d dng quan st c v v th nhng ngi thc hin cc hnh ng ny c th chn theo ui nhng li ch c nhn ca mnh trn c s gy tn hi cho ngi khc (Milgron&Roberts 1992). c s tn ti ca tm l li, ba iu kin phi c tha mn. Th nht, phi c s khc bit v quyn li gia cc bn; Th hai, phi c mt c s no to ra trao i c li hay mt hnh thc hp tc khc nhau gia cc c nhn (tc l c l do ng giao dch) t lm l ra mu thun v quyn li; Th ba l phi tn ti nhng kh khn trong vic xc nh xem cc iu kin tha thun c ng l c tun th v thc hin hay khng. Tm l li trong lnh vc ti chnh xy ra sau khi cp tn dng, nhng ngi c cp tn dng lun c xu hng mun thc hin cc u t ri ro hn nhng ngi cho vay mong i, v ch u t s c c nhng khon li nhun rt ln nu d n thnh cng, trong khi nhng ngi cp tn dng ch nhn c mt khon li ch c nh. Ngc li, nu d n tht bi th bn cho vay s b mt mt phn hoc ton b vn do khng c hon tr y hn ch tm l li, ngi ta thng dng c ch gim st (monitoring) v c ch khuyn khch (incentive). Trong c ch gim st, ngi cho vay thng thc hin vic kim tra s dng vn vay sau khi gii ngn, kim tra hot ng sn xut kinh doanh ca khch hng vay theo nh k. Trong cc hp ng tn dng, lun c iu khon yu cu khch hng vay cung cp y v kp thi cc thng tn lin quan n tnh hnh hot ng, nhng thay i tc ng nhiu n bn vay...Ngoi ra, bn cho vay cn s dng cc h thng gim st khc nh h thng thng tin tn dng, thng tin trn th trng chng khon, thng tin t cc i th cnh tranh, cc c quan qun l.... Trong h thng gim st nu trn, i vi cc t chc tn dng, quan trng nht l h thng thng tin tn dng (h thng ny thng do ngn hng trung ng hoc c quan gim st hot ng ngn hng lm thit lp v t chc hot ng). H thng thng tin tn dng lm nhim
Theo gio s GP. Shukla - i hc Harvard: "Kt qu thm nh ch c vai tr khong chng 10% trong cc quyt nh thc hin cc d n u t".
2

Hunh Th Du

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright

Bi vit

v thu thp tt c cc thng tn lin quan n hot ng ca tt c c i tng c cp tn dng v s cung cp cho cc thnh vin trong h thng thng tin ny hoc cung cp (bn) cho nhng i khc c nhu cu. Ngoi ra, cc th trng ti chnh pht trin, cn c mt h thng gim st khc rt hiu qu l cc t chc nh gi, xp loi c lp nh S&P, Moody ... V kt qu xp loi ca cc t chc c lp ny c nh hng rt ln n v tr ca mt doanh nghip trn th trng. Tm l li khng ch c hn ch bng c ch gim st m cn c gim thiu bng c ch khuyn khch. y l mt c ch rt hu hiu trn c s chnh sch cy gy v c c rt. Cc t chc tn dng s cp tn dng vi nhng iu kin u i v li sut, ph, hn mc tn dng, ti sn m bo....cho nhng khch hng c uy tn trong quan h, vay tr sng phng. Ngc li, i vi cc khch hng khng c uy tn trong quan h s b hn ch hn mc tn dng (thm ch chm dt quan h tn dng), phi chu li sut cao v nhng iu kin kht khe hn v m bo tin vay... iu g v ang xy ra cc t chc tn dng Vit nam? nh gi mc tn nhim ca khch hng: Yu t c bn ca tiu ch ny l mi quan h di hn, uy tn, thng hiu ca khch hng trn th trng, nng lc v trnh qun l, s am hiu trong lnh vc hot ng kinh doanh... Nhng yu t rt kh nh gi v Vit nam mi chuyn sang kinh t th trng gn 20 nm. thc ca i b phn doanh nghip v vic xy dng thng hiu, uy tn trn thng trng vi chin lc kinh doanh di hn mi ch c cp trong mt vi nm gn y. Rt t doanh nghip khng nh c thng hiu ca mnh. Mt khc, hot ng tn dng ngn hng mi thc s pht trin trong vng 5 nm tr li y (sau khi c ch m bo tin vay c ni lng, khu vc kinh t ngoi quc doanh c khuyn khch, tn dng theo ch nh v theo k hoch c tch khi tn dng thng mi...). Mi quan h gia khch hng v cc t chc tn dng gn nh mi c xc lp, cha di thi gian to ra s tin cy. Do vic nh gi mc tn nhim lm tiu ch quyt nh cp tn dng c t ra nhng cn rt m nht. nh gi nng lc ti chnh ca khch hng: i vi mt khch hng, nng lc ti chnh c th hin qua cc tiu ch chnh nh: T l vn ch s hu so vi tng ti sn; Sut sinh li trn tng ti sn (ROA); Sut sinh li trn vn ch s hu (ROE); Gi c phiu trn th trng chng khon v mt s ch tiu khc. Nhng lm th no tnh ton, nh gi cc ch tiu ny v mc tn cy ca n liu c m bo khi m cc bo co ti chnh khng c kim ton c lp, h thng thng tin, chun mc k ton cha thc s tin cy. l cha ni n vic rt nhiu doanh nghip c hai hoc nhiu h thng s sch, bo co k ton. Cng vi vic th trng chng khon mi hnh thnh, c rt t cc cng ty nim yt nn rt kh nh gi gi tr ca cng ty. Mt khc, trnh v kh nng phn tch nh gi tnh hnh ti chnh ca khch hng i vi cc ngn hng cn rt hn ch, cha s t tin a ra kt lun mt cch c lp, c tin cy cao... y chnh l vn m vic nh gi nng lc ti chnh ca khch hng khng ng vai tr quan trng trong cc quyt nh cp tn dng. C chng vic phn tch ti chnh ch yu mang tnh hnh thc v th tc. Xc nh gi tr cc loi ti sn hu hnh ca khch hng: Khi khng th nhn vo nhng ci v hnh v kh phn tch nh gi tr v hnh ca doanh nghip, gi tr ca vn ch s hu, gi tr thc ca cc khon phi thu, cc khon tn kho... Nht l ln u tin thit lp quan h tn dng th vic ny cng kh khn hn. Cc t chc tn dng Vit nam chn vic lm n gin nht l xem xt nhng ci g hin hu nht. chnh l
Hunh Th Du 4

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright

Bi vit

cc ti sn hu hnh m ch yu l ti sn c nh dng m bo cho cc khon vay. Cc ti sn hu hnh l th d xc nh gi tr nht. Vic cp tn dng s cm thy yn tm hn rt nhiu nu n c m bo bng ti sn, nht l cc loi ti sn c tnh thanh khon v gi tr cao. Vic qun l cc loi ti sn cng s d dng hn khi cc t chc tn dng nm gi ti sn hoc gi nhng giy t s hu chng v c nh nc xc nhn. y chnh l nguyn gii thch ti sao cc t chc tn dng coi ti sn m bo l yu t quan trng rt quan trng trong quyt nh cp tn dng ca mnh. y cng l tr ngi chnh i vi nhiu doanh nghip, nht l cc doanh nghip ngoi quc doanh trong vic tip cn vn tn dng ngn hng khi khng c ti sn m bo hoc cc ti sn cha cc giy t hp l. Ch tiu t l d n cho vay c m bo bng ti sn ang c xem l tiu chun quan trng ca cc t chc tn dng. Trong khi v mt nguyn l, ti sn m bo ch l mt yu c gi tr tham chiu trong cc quyt nh cp tn dng. Ti sn m bo c vai tr rt ln trong quyt nh cp tn dng ca cc t chc tn dng Vit nam hin nay khng n gin v n l ch da tin cy trong vic a ra quyt nh cp tn dng m hn th na, ti sn m bo c tc dng rt tt trong vic ngn nga s xut hin ca tm l li sau khi cho vay. Vai tr ca ti sn m bo trong vic ngn nga tm l li: L thuyt hnh vi (behaviour theory) v l thuyt tr chi (game theory) ch r, khi thc hin bt c mt hnh vi no, mi c nhn lun xem xt h s c g v mt g. Nu hnh vi lun mang li li ch m khng b tn tht g th h s thc hin, ngc li nu hnh vi lun to ra tn tht m khng c li ch g cho bn thn th h s khng thc hin. i vi loi cn li, hnh vi c thc hin khi li ch ln hn chi ph v ngc li hnh vi s khng c thc hin. Tc dng ca ti sn m bo nm im ny. Khi nhng khon tn dng c cp m khng c ti sn m bo, phn vn ca bn vay tham gia rt t hoc khng tham gia vo d n u t, th xu hng tt yu l bn vay s thc hin cc d n c mc ri ro cao em li li nhun cao v nu d n tht bi th ci m h mt l khng ng k, ngc li nu d n thnh cng th li ch ca h l rt ln. Hnh vi ca bn vay s hon ton ngc li khi h phi em th chp cc ti sn hin c ca mnh c cp tn dng. Khi ti sn c th chp, cm c ti cc t chc tn dng th ngi vay s b mt n nu khon vay ca h c u t khng cn thn v xy ra ri ro. Chnh v vy m h phi thn trng hn khi thc hin quyt nh u t ca mnh. iu ny cng xy ra i vi cc doanh nghip c gi tr thc ca vn ch s hu ln, hot ng trong mi trng tng i tt vi lut pht sn c thc thi hiu qu. Trong trng hp ny, mc d c vay vn khng cn m bo, nhng ngi vay vn rt thn trng trong quyt nh u t ca mnh v nu xy ra ri ro, dn n tnh trng ph sn th h s b mt nhiu nht v h l i tng cui cng c nhn nhng g cn li sau khi thc hin tt c cc ngha v n cho cc i tng khc trong qu trnh thc hin ph sn doanh nghip. y cng chnh l c s khoa hc ht sc ng n cho vic a ra iu 11 Ngh nh 59/N-CP ngy 03/10/1996 ca Chnh ph l " ...tng mc d n vn huy ng khng c vt qu vn iu l ca doanh nghip ti thi im cng b gn nht....". Quy nh ny c mc ch nng cao hiu qu hot ng, trnh tm l li v la chn bt li ca cc doanh nghip nh nc. Nhng do yu cu khi thng tn dng phc v cho cc mc tiu pht trin kinh t x hi, iu kin ny sau b bi b v hin nay, rt nhiu doanh nghip c d n vay chim t l chnh trong bng cn i (trn 80%). Chnh iu ny, cng vi c ch phn nh quyn hn v trch nhim khng r rng to ra tm l li trong nhiu doanh nghip, nht l cc doanh nghip nh nc. Do li ch t vic thc hin cc d n u t l rt ln trong khi
Hunh Th Du 5

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright

Bi vit

trch nhim khng r rng nn cc cp iu hnh doanh nghip ch mun thc hin u t m khng mun tr n 3. iu ny gy rt nhiu kh khn cho cc t chc tn dng trong vic gii quyt cc khon n xu. Chnh iu ny t cc t chc tn dng vo la chn coi ti sn m bo l mt trong nhng tiu chun quan trng nht trong quyt nh cp tn dng ca mnh. V trong iu kin th trng ti chnh cha t c hon ho cn thit, ti sn m bo l c ch tt nht gim thiu la chn bt li v tm l li do thng tin bt cn xng gy ra, nhm m bo an ton trong hot ng ca cc t chc tn dng Vit nam. 31/10/2004

Ni dung ny c th tham kho trong bi vit " Ti sao nhiu doanh nghip nh nc hot ng kinh doanh khng hiu qu" trn Website: www.fetp.edu.vn

Hunh Th Du