mr.

Semir Osmanagi Fakultet politikih nauka Univerzitet u Sarajevu Doktorska disertacija na temu:

CIVILIZACIJA MAJA
Dodatak: Komparativna analiza ne-tehnoloke civilizacije Maja sa tehnolokom Zapadnom civilizacijom
Sie
Houston, SAD, 2005. ta je to to ovom rukopisu daje teinu doktorske disertacije? Prvo, ova teza je rezultat originalnog autorovog istraivanja. Drugo, kroz naslov disertacije postavljena je hipoteza da su Maje civilizacija. Ta ce se hipoteza dokazati primjenom opteprihvaene naune metodologije. Tree, ovoj tezi je cilj da predstavlja originalni nauni doprinos fondu znanja o kulturi Maja. Kao poseban dodatak disertaciji izvrsena je komparativna analiza izmedju Zapadne civilizacije i civilizacije Maja. Autor je u tu svrhu ustanovio setove primarnih i sekundarnih komparativnih parametara. Nije zabiljeena nauna referenca koja bi mogla biti uzor ovoj pionirskoj analizi.

Doktorska disertacija u sebi nosi nekoliko novina u odnosu na oficijelno sankcionirana znanja o kulturi Maja: Maje se uspostavljaju kao civilizacija, za razliku od pristupa Majama kao indijanskim plemenima ili neolitskoj kulturi Negira se postojanje civilizacije Maja nakon X stoljea i uvrijeene teze o nastavku i deklinaciji civilizacije na Yukatanu nakon X stoljea; Kroz ubjedljive primjere akustinog ininjeringa, astroarheologije i tehnologije kvarcnih lubanja ustanovljava se teza o Majama kao civilizaciji koja je imala naina da rijesi sloene tehnike probleme; Pomjeranjem pojave Maja dublje u prolost ovaj rukopis ima intenciju da mijenja redoslijed pojavljivanja ostalih kultura na centralnoamerikom tlu; izmeu ostalih, tvrdnja da su Zapoteci ili Olmeci (zavisno od autora) bili majka civilizacija svih ostalih kultura kao sto su Maje, Tolteci ili Miksteci vie nema uporite. Maje, putem novih arheolokih dokaza, postaju najstarija civilizacija regiona. Pisanje ove doktorske disertacije predstavlja izazov: izlazi se na put na kome uzora nema, a jedina vodilja je neutralnost naunog instrumentarija.

CIVILIZACIJA MAJA
DODATAK: Komparativna analiza ne-tehnoloke civilizacije Maja sa tehnolokom Zapadnom civilizacijom Sadraj
1. Uvod

2. Metodoloki pristup i nauni instrumentarij 2.1. Klasine naune metode 2.1.1. Historijska metoda dinamini i revizionistiki koncept 2.1.1.1. Heurizam 2.1.1.2. Kritiki pristup 2.1.1.3. Sinteza 2.1.2. Antropoloka metoda 2.1.2.1. Fizika antropologija 2.1.2.2. Kulturna antropologija 2.1.2.3. Arheologija 2.1.2.4. Jezina antropologija 2.1.3. Komparativna metoda 2.1.3.1. Deskriptivan pristup 2.1.3.2. Preskriptivan pristup 2.1.4. Empirijska analiza 2.1.4.1. Induktivna logika 2.1.4.2. Deduktivno zakljuivanje

2.1.5. Case study metoda 2.2. Nove naune discipline 2.2.1. Akustina arheologija 2.2.2. Arheoastronomija 2.2.3. Radiokarbonska metoda 3. Tradicionalno shvatanje i predrasude o civilizaciji Maja kao neolitskoj kulturi 3.1. Ritual rtvovanja izmeu stvarnosti i simbolizma 4. Kriteriji civilizacije 4.1. Definicije civilizacije 4.2. Mjera civilizacije 4.2.1. Dostignuti nivo znanja 4.2.2. Nain zivota 5. Elementi civilizacije Maja 5.1. Polazne pretpostavke 5.2. Teritorijalni i vremenski okvir 5.3. Case Study - Primjeri izabranih gradova Maja 5.3.1. Copan (Santa Ana, Honduras) 5.3.2. Tikal (Peten, Guatemala) 5.3.3. Palenque (Chiapas, Meksiko) 5.3.4. Yaxchilan (Chiapas, Meksiko) 5.3.5. Bonampak (Lakandon rezervat, Meksiko) 5.3.6. Uxmal (Yucatan, Meksiko) 5.3.7. Sayil (Yucatan, Meksiko) 5.3.8. Oxkintok (Yucatan, Mexico) 5.3.9. Loltun (Yucatan, Meksiko) 5.3.10. Calcehtok (Yucatan, Meksiko) 5.3.11. Kabah (Yukatan, Meksiko) 5.3.12. Labna (Yukatan, Meksiko) 5.3.13. Xlapak (Yukatan, Meksiko) 5.3.14. Izamal (Yukatan, Meksiko) 5.3.15. Chichen Itza (Yukatan, Meksiko) 5.3.16. Ek-Balam (Yucatan, Meksiko) 5.3.17. Mayapan (Yukatan, Meksiko) 5.3.18. Acanceh (Yukatan, Meksiko) 5.3.19. Coba (Yucatan, Meksiko) 5.3.20. Quirigua (Guatemala) 5.3.21. Lamanai (Belize) 5.3.22. Tazumal (Salvador) 5.3.23. Tulum (Quintana Roo, Meksiko) 5.4. Elementi razvijene ne-tehnoloke civilizacije Maja 5.4.1. Arhitektura Maja: kreativnost i originalnost 5.4.1.1. Ceremonijalne platforme 5.4.1.2. Hramovi 5.4.1.3. Palae 5.4.1.4. Tornjevi 5.4.1.5. Piramide 5.4.1.6. Igralita 5.4.1.7. Observatorije 5.4.1.8. Nadsvodni lukovi

5.4.1.9. Stele 5.4.1.10. Kue 5.4.2. Napredna astronomska znanja 5.4.2.1. Venera 5.4.2.2. Sunce 5.4.2.3. Merkur, Jupiter, Mars, Saturn 5.4.2.4. Kretanje Solarnog sistema u Galaksiji 5.4.3. Raunanje vremena 5.4.3.1. Perfektni kosmiki i zemaljski kalendari 5.4.3.2. Tzolkin kosmika matrica 5.4.4. Matematika znanja unikatnost sistema raunanja 5.4.5. Hijeroglifi i piktoglifi vieslojevno slikovno pismo 5.4.6. Primjeri akustinog ininjeringa u svijetu Maja 5.4.7. Igra sa loptom kao imitiranje kosmikih fenomena 5.4.8. Kompleksna uloga kamenih puteva u ivotu Maja 5.4.9. Svojstva perfektnih kristalnih lubanja Maja 5.4.10. Kodeksi sauvane knjige Maja 5.4.10.1. Madridski kodeks 5.4.10.2. Drezdenski kodeks 5.4.10.3. Pariki kodeks 5.4.10.4. Grolier kodeks 5.4.10.5. Praki kodeks (?) 6. DODATAK: Komparacija civilizacija: tehnoloki Zapad netehnoloke Maje 6.1. Set primarnih komparativnih parametara 6.1.1. Nivo znanja 6.1.2. Civilizacijski ciljevi 6.1.3. Mudrost 6.1.4. Ljubav kao model komunikacije 6.1.5. Harmonija s prirodom 6.1.6. Duhovnost 6.1.7. Umjetnost 6.2. Set sekundarnih komparativnih parametara 6.2.1. Teritorija 6.2.2. Demografski aspekt 6.2.3. Tehnologija 6.2.4. Politiko uredjenje (elitistiko vs. vladavina slobodnih ljudi) 6.2.5. Konflikti 6.2.5.1. Lokalni 6.2.5.2. Opti 6.2.6. Astronomija 6.2.7. Arhitektura 6.2.8. Graevinarstvo 6.2.9. Komunikacijska infrastruktura 6.2.10. Koncept raunanja vremena 6.2.11. Socijalna komponenta (odnos prema nezatienima) 6.2.12. Obrazovanje 6.2.13. Zdravstvo 6.2.14. Vojna komponenta 6.2.15. Pismo

6.2.16. Raznolikost zanimanja 6.2.17. Standard 6.2.18. Ostalo 6.3. Rezultat komparativne analize 7. Zakljuci 8. Bibliografija Index imena i pojmova 9. 10. Spisak fotografija, ilustracija i tabela 10.1. Spisak fotografija 10.2. Spisak ilustracija 10.3. Spisak tabela 11. Pogovor

1. UVOD
Poetna poglavlja disertacije e se fokusirati na primjenjeni metodoloki pristup i nauni instrumentarij. Kako e se vidjeti, kombinirat e se dinamicni pristup klasinim naunim tehnikama, s jedne strane, sa rezultatima novih naunih disciplina koje su postale nezaobilazni instrument u tumaenju dogaaja iz prolosti, s druge strane. Tree poglavlje e ukazati na tradicionalno shvatanje i predrasude o civilizaciji Maja kao neolitskoj kulturi sa svim pogubnim posljedicama koje su Maje svrstale meu, enciklopedijskim rjenikom nazvanim, inferiorna plemenska drutva. U etvrtom poglavlju se utvruje mjera civilizacije; koji su to kriteriji koji odreuju nivo civilizacije? Sa tako utvrenom definicijom moemo se kvalifikovano pripremati i na komparaciju dvije civilizacije koja e uslijediti. Peto poglavlje je empirijski i deskriptivno najobimnije, jer opisuje elemente civilizacije Maja na primjeru dvadeset tri grada koji se nalaze na lokacijama dananjih drava Honduras, Guatemala, Meksiko, Salvador i Belize. Nakon toga su kao posebne cjeline obraena pojedina napredna znanja Maja i sve ono to ih je inilo razvijenom civilizacijom. Nakon svih ovih razmatranja rukopis je spreman da u estom poglavlju (Dodatku) pree na komparaciju civilizacija. Prema teoriji evolucije drutava, moderna civilizacija Zapada je ubjedljivo ispred svih dosadanjih kultura i civilizacija. Glavni adut joj je tehnoloka komponenta. Disertacija e ustanoviti novu definiciju za odreivanje civilizacijskog nivoa te e moi kvalifikovano da uporedi naprednu viemilenijsku civilizaciju Maja sa posljednjom fazom Zapadne civilizacije. Poreenjem osnovnih parametara koji utjeu na nivo razvijenosti jednog drutva doi emo i do odgovora na pitanja o civilizacijskom nivou Zapada i Maja.

2. METODOLOKI PRISTUP I NAUNI INSTRUMENTARIJ

U ovom poglavlju emo izdvojiti osnovne naune metode koje su primjenjene u dokazivanju teze. Rije je o kombinaciji klasinih naunih metoda te pojedinih novih naunih postupaka i tehnika koje su postale nezaobilazne kada je rije o tumaenjima dogaaja iz prolosti.

2.1. Klasine naune metode

U ovom kontekstu odreenje klasina nema prizvuk manje vane ili inferiorne u odnosu na nove naune metode. Nasuprot, rije je o nunom postupku kada se analiziraju drutva iz prolosti i stoga su ove metode od iznimne vanosti.

2.1.1. Historijska metoda dinamini i revizionistiki koncept 2.1.1.1. Heurizam 2.1.1.2. Kritiki pristup 2.1.1.3. Sinteza
Historija nije pasivna, nepromjenljiva niti kataloki niz datuma. Dosada dominirajui pristup historiji kao statinom procesu u ovom e radu biti zamijenjen dinaminim konceptom historije. Interpretacije prolosti se nee zadrati onakvim kakve to tradicionalno jesu, ve e biti podvrgnute konstantom dijalogu sa sadasnjou. Tri su koncepta historijske metode: statini, dinamini i revizionistiki. Ova disertacija e promovirati dinamini i revizionistiki koncept historije kao primarni. Pokazaemo da je istraivanje civilizacije Maja beskrajan proces istraivanja novih izvora, materijala, dokaza i interpretacija. ovjek XXI stoljea ivi okruen promjenom; stoga se mora i nae vienje prolosti mijenjati. Kako se na nivo znanja podie tako smo u mogunosti da realnije sagledamo i razumijemo dostignua drutva Maja. Tri su glavne aktivnosti kod primjene historijskog metoda koje su nale mjesta u disertaciji: - heuristike (potraga za izvorima materijala) - kritike (procjena izvora, historijska kritika) - sinteza (zakljuci heurizma i kritike) (1) Historija civilizacija jeste nauka, ali nije egzaktna nauka. Njeno polje nema univerzalno prihvaene tehnike terminologije, izuzev nekih metodolokih termina. (2) Odsustvo tehnikih termina je slabost historije i rezultira djelominom nepreciznou. To e imati i svog utjecaja i na ovu disertaciju, osobito kod komparativne kvantifikacije civilizacija Zapada i Maja.

2.1.2. Antropoloka metoda 2.1.2.1. Fizika antropologija 2.1.2.2. Kulturna antropologija

2.1.2.3. Arheologija 2.1.2.4. Jezina antropologija

U objanjenju bilo koje civilizacije, antropologija je kljuna drutvena nauka. Rije je o irokoj studiji civilizacije, koja objanjava ovjekove bioloke i kulturne aspekte. (3) Pri tome, antropologija koristi etiri metode:
1. Fiziku antropologiju (bioloka evolucija, genetiko nasljedstvo, ovjekova

sposobnost prilagoavanja, fosilni ostaci)

2. Kulturnu antropologiju (kultura, etnocentrizam, kulturni aspekti jezika i

komunikacija, odnosi meu pripadnicima drutva, brak, socijalna kontrola, politika organizacija, religija, polovi, itd.) 3. Arheologiju (trendovi u kulturnoj evoluciji, tehnike za pronalazak, odreivanje datuma i analizu materijala) 4. Jezinu antropologiju (komunikacioni process, nejezina komunikacija, struktura, funkcija i historija jezika i dijalekata) (3) Sve etiri metode e nai primjenu u analizi civilizacije Maja.

2.1.3. Komparativna metoda 2.1.3.1. Deskriptivan pristup 2.1.3.2. Preskriptivan pristup

Komparativna metoda e biti kljuna primjenjena metoda u poreenju civilizacija Zapada i Maja (esto poglavlje). Rije je o sociolokoj metodi kojoj nedostaje tehnika egzaktnost (kvantifikacija), ali koja otkriva empirijski odnos dvije cjeline, dva drutva i stoga je neophodna u ovoj analizi. Komparativnom metodom emo doi i do ciljeva koji e proistei iz ove studije: da bolje razumijemo vlastitu civilizaciju i nauimo razliite naine rjeavanja izazova pred kojima se nalazimo. Autorov pristup tokom ove analize ce biti dvojak: deskriptivan (neutralna deskripcija drutvenih varijabli obje civilizacije) i preskriptivan (pro-aktivan pristup u tumaenju dostignutog civilizacijskog nivoa razliitih drutvenih varijabli).

2.1.4. Empirijska analiza 2.1.4.1. Induktivna logika 2.1.4.2. Deduktivno zakljuivanje

Empirijsko istraivanje e biti inkorporirano u ovom rukopisu i koristie direktnu autorovu observaciju kao test realiteta (osobito Peto poglavlje). Pri tome autor posjeuje desetine drevnih gradova civilizacije Maja na Centralnoamerikom prostoru Meksika, Hondurasa, Guatemale, Belizea i Salvadora.

Dvije se metode isprepliu i dopunjavaju prilikom iskustvene analize: induktivna logika (zakljuci su formulirani na osnovu pojedinanih observacija), te deduktivno zakljuivanje (globalni set zakljuaka je bio poznat prije negoli je dokazan na konkretnom primjeru). (4)

2.1.5. Case study metoda

U nastojanju da se viestrukom kombinacijom sociolokih metoda dodje do potpunijih i sveobuhvatnijih zakljuaka, upotrijebiemo i Case study metodu. Rije je o koritenju konkretnih deskripcija pojedinanih gradova Maja. Na taj nain emo formirati obilje informacija koje e nam omoguiti da analitikom obradom i filtriranjem podataka utvrdimo injenino stanje i formiramo odgovarajue zakljuke. Ova metoda se uspjeno koristi u nizu naunih disciplina (pedagogija, psihologija, medicina, pravo) i smatram opravdanom njenu primjenu u disertaciji. (22)

2.2. Nove naune metode

Druga polovina XX i poetak XXI stoljea stvorio je tehnoloke uslove za pojavu novih naunih disciplina. Neke od njih se vrlo efektno koriste u dopuni i reviziji historijskih i antropolokih znanja. U sluaju ove disertacije, te metode e signifikanto doprinjeti dokazivanju postavljene teze. Drugim rijeima, prije nekoliko decenija ovakvu tezu bi bilo nemogue nauno dokazati.

2.2.1. Akustina arheologija

Od 1960-ih godina razvijaju se elementi za uspostavljanje nove naune discipline: akustine arheologije u ijoj je osnovi akustini ininjering. Razvojem alata i instrumenata, teorije zvuka i simulacija, te potreba industrije, arhitekture, graevinarstva i teorijske nauke, akustini ininjering doivljava vrlo iroku primjenu. Zahvaljujui ovoj disciplini civilizacija Maja i njeni graevinski objekti se mogu izloziti dodatnim ispitivanjima. Rezultati su, kako e se pokazati (Poglavlje 5.4.6. Primjeri akustinog ininjeringa u svijetu Maja), neoekivani i fascinirajui. Ova nauna disciplina u sebi ukljuuje razvijene studije vibracija, akustine simulacije, kvalitet zvuka, prijenos vibracija, nisku i visoku frekvenciju, vibraciju struktura, izolaciju zvuka, mjerenje i kontrolu vibracija, te akustine rezultate kroz kompjutersko modeliranje. Civilizacija Zapada koristi arhitekturalni akustini dizajn uz upotrebu moderne kompjuterske i akustine tehnologije. Civilizacija Maja je, kako e biti dokazano, poznavala akustini dizajn bez upotrebe nama znane tehnologije.

2.2.2. Arheoastronomija

Kombinacijom tradicionalnih naunih disciplina, arheologije i astronomije, stvorena je arheoastronomija. Potreba za ovom egzaktnom disciplinom se javila nakon to se uspostavila precizna veza izmeu arhitekture drevnih naroda i odreenih ciklinih pojava u kosmosu. Niz graevinskih i arheolokih dostignua Maja ima direktno objanjenje kroz arheoastronomiju i stoga e ona biti koritena u disertaciji.

2.2.3. Radiokarbonska metoda

Neposredno nakon II svjetskog rata ameriki hemiar Willard F. Libby je razvio radiokarbonsku metodu utvrivanja starosti organskog materijala. U obrazloenju nominacije Libbyja za Nobelovu nagradu 1960. stajalo je da je rijetko koje otkrie u hemiji imalo takav utjecaj na mnoge oblasti ljudske aktivnosti, kao sto su arheologija, geologija, geofizika itd. (5) Preko 130 laboratorija danas koristi radiokarbonsku C-14 metodu u svijetu. Njenim rezultatima emo se posluiti u dokazivanju historijskih injenica vezanih za civilizaciju Maja.

3. TRADICIONALNO SHVATANJE I PREDRASUDE O CIVILIZACIJI MAJA KAO "NEOLITSKOJ KULTURI"

Gotovo pola milenijuma traje neshvatanje prave sutine civilizacije Maja. Zapravo, rijetki su autori koji se usuuju da Maje i nazovu civilizacijom. Vie je razloga za takvu historijsku situaciju: prvo, na podruju nekadanje civilizacije Maja (dananje drave Meksiko, Honduras, Salvador, Guatemala, Belize) Evropljani su zatekli primitivna indijanska plemena i njima su pogreno pripisali autorstvo nad ostacima naputenih, ruevnih gradova Maja; drugo, sve ono to nisu razumjeli, a prevazilazilo je nivo dotadanjeg znanja, evropski kolonizatori (prije svih panjolski konkivstadori) su unitavali, kao na primjer: svu pisanu literature (kodekse) Maja, gigantske graevinske objekte Maja (piramide, hramove), infrastrukturu civilizacije (sacbe bijele kamene puteve), skulpture i umjetnike artifakte; tree, tek se koncem XX stoljea znanje Zapadne civilizacije razvija u tolikoj mjeri da moe da protumai dostignua civilizacije Maja, kao na primjer: astronomija, arheoastronomija, arhitekturalni akustini dizajn i simulacije, matematika znanja, proces deifriranja piktoglifa Maja, itd;

etvrto, tendencija elitnih organizacija Zapadne civilizacije da skrivaju znanja, te minimiziraju, i potcjenjuju znaaj svake druge historijske civilizacije.

Analizirajmo okvir u kome su se predstavnici Zapadne civilizacije susreli sa teritorijem i znacima civilizacije Maja. Evropljani su prvi put pristali uz centralnoameriko tlo prilikom etvrtog i zavrnog Kolumbovog putovanja 1502. godine. Njegov brod se ukotvio u Gvanaji, jednom od honduraskih atlantskih otoka. Na veliku radost Kolumbovog sina, posada broda je otela jedan trgovaki kanu lokalnih indijanaca ispunjen sa egzotinim proizvodima poput kakao zrna, morskih koljki, kvecal ljiva i fine keramike. (6) Kolumbo je produio dalje uz obalu i pronaao Veragva region gdje je naao dovoljno zlata da ohrabri svoje zemljake za nove (pljakake) ekspedicije. Za razliku od Evropljana u Sjevernoj Americi, panjolci su u Centralnu Ameriku doli kao vojnici, a ne doseljenici. Nisu doveli svoje familije, nego su imali djecu sa lokalnim Indijankama. Rezultat su brojni mestici koji su vremenom postali najbrojnija populacija. Manji dio peninsularesa, koji su doveli svoje familije iz panjolske, su imali rezervisane pozicije na vrhu hijerarhije. Prisustvo afrikih crnih robova je izraeno du atlantske obale, kao i mulata. Tu su i koherentne grupe Kineza, Miskito i Darijen Indijanaca. I, na koncu, indijanci koji se izjanjavaju kao potomci Maja su zadrali svoje rasno nasljee u veini zemalja regiona. (7) Drevni svijet Maja (El Mundo Maya) se irio od meksikog poluotoka Yukatana na sjeveru, umovitog regiona Chiapas na zapadu, visoravni Belizea na istoku, te ungli Guatemale, Hondurasa i Salvadora na jugu. Tridesetak razliitih jezika istog korijena i danas govori oko 6 miliona Indijanaca koji svoje porijeklo veu za Maje. ivot nekoliko miliona Indijanskih zemljoradnika slii na ivot njihovih drevnih predaka: kulture su iste (kukuruz, grah, ile, paradajz, skvo), agrikulturne tehnike su iste. ak je i seoska socijalna organizacija gotovo nedirnuta. Biljna medicina je dominirajua. Uglavnom, farmeri se bore za preivljavanje u vrlo skromnim uslovima.

Fotografija 1: Farmer Maja, vienje guatemalskog umjetnika, kip se nalazi ispred ulaza u Nacionalni historijski muzej, Guatemala City, Guatemala (snimio: Semir Osmanagi) Ako bi se mogli vratiti hiljadu i po godina unatrag, ili ak dvije i po hiljade godina u prolost, vjerovatno bi vidjeli da su razbacana seoska naselja vodila isti ivot. Ali sa jednom bitnom iznimkom: u sreditu njihove organizacije su se nalazili monumentalni ceremonijalni centri, hramovi i piramide, artistika i astronomska sredita. Dva svijeta, jedan do drugoga. Za objanjenje pojma Maja moemo ii diljem globusa. Maja je kljuni hindu filozofski termin sa znaenjem stvaranje svijeta i svijet iluzije. Na sanskritskom Maja se vee uz koncepte veliki, mjera, um i majka. Zato nas nee iznenaditi kad otkrijemo da je Maja ime Budine majke. U Vedama se moe proitati da je Maja ime kljnog astronoma i arhitekte. U egipatskoj filozofiji termin Maja znai univerzalni svjetski red. U grkoj mitologiji Maja je najsjajnija od sedam zvijezda konstelacije Plejade. Majab je i naziv za dom Maja u Srednjoj Americi: poluotok Yukatan. (7) Ironino je da mnotvo informacija koje znamo o Majama, a pogotovo da je veina onoga to ne znamo, vezano za jedan par ruku. Ruku koje pripadaju sveteniku iz reda Franjevaca: Diego de Landi. On je 1562. godine naredio masovno paljenje svih rukopisa Maja u gradiu Mani, panjolskom sreditu na Yukatanu. Kao rezultat ovog barbarskog akta, najvea pojedinana kolekcija literature i historije Maja je unitena. U vatri su ujedno stradala i vodea spiritualna lica - uvari znanja Maja. Neto kasnije, taj isti Diego je uzeo olovku u ruke piui o Majama na Yukatanu. Do u detalje je biljeio njihove obiaje, religiozne rituale, jezik, sistem pisanja ali je bio svjestan da njegovo pisanje ne ide ni priblino duboko. Vjerovatno je, kae Diego, da ova zemlja uva tajne koje nisu otkrivene, a koje ak ni domoroci ne znaju. (8)

Kada su panjolci doli u Centralnu Ameriku, veina istinskih Maja je odavno bila otila. Iza sebe su ostavili njihove velianstvene naputene gradove i itav univerzum misterija koji je trebao da bude dekodiran. Obini ljudi koji su ivjeli u zemlji Maja im nisu bili u stanju da objasne kosmiku filozofiju svojih predaka. Tehnoloki superiorni barbari su bili zbunjeni. Onda panjolci prave vanu pogreku mislei da su ovi lokalni domoroci rasa Maja. Zahvaljujui tome, i danas se imenom Maja nazivaju potomci siromanih farmera iz doba istinskih Maja; oni koji su ostali na ovoj zemlji nakon iznenadnog odlaska njihovih vladara i zatitnika. Tradicionalno se kultura Maja dijeli na tri perioda: pretklasini (nekoliko stotina godina prije nove ere do 300 godine nove ere), klasini period (izmeu 300 900 godine n.e.) i post-klasini, od devetog do esnaestog stoljea i dolaska panjolskih osvajaa. (9), (10), (11), (12), (13), (14), (15), (16), (17), (74) Zadnje dvije decenije je moderna nauka pomjerala poetak prvog, pretklasinog perioda, nekoliko puta dublje u prolost. Otkrice novih artifakata omoguilo je arheologiji da poetke kulture Maja smjesti u 2000. godinu prije nove ere. (18), (19), (20), (21) Primjera radi, Guatemala City je nezaustavljivo pod svoje temelje pokopala ostatke drevnog centra Maja Kaminal Juyu. Nekada su stotine zgrada i piramida bile u srcu ovog grada koji je imao razvijene kulturne i trgovake centre sa polumilionskim Teotihuacanom (sjeverno od Mexico Cityja). Radiokarbonska metoda utvrivanja starosti je napokon prije tridesetak godina dokazala da ostaci piramidalnih struktura na oblinjim grobovima nose datume prije nae ere. (7) Osim injenice da je pretklasini period zapoeo znatno ranije nego to se to uvrijeeno misli, u pitanje dovodimo i tzv. Trei, post-klasini period. Oficijelno sankcionisana istina je da su se Maje iz junih krajeva (Guatemala, Honduras, Chiapas) nakon naputanja svojih gradova organizovano kretali prema sjeveru, na meksiki poluotok Yukatan. Taj post-klasini period traje od XI-XVI stoljea, odnosno dolaska panjolaca. Nazivaju ga i periodom deklinacije kulture Maja. Brojna arheoloka istraivanja rue i tu tezu (ire u Petom poglavlju). Naime, dokazano je da su naselja na Yukatanu nastajala istovremeno sa onim u drugim dijelovima svijeta Maja: dakle u stoljeima prije nove ere te da su ona takoe naputena u X stoljeu. Nomadska plemena sa sjevera Meksika su dola u naputene gradove Maja izmedju XIXIV stoljea i njihovi pripadnici su doekali panjolske konkvistadore. I na poetku XXI stoljea, predominantno odreenje Maja se moe saeti u enciklopedijskom opisu (Columbia Encyclopedia, New York, 2003): Maje su plemena centralne Amerike Potiu od Olmeka ili od nomadskih plemena sjeverne Guatemale iz 1000. godine prije nove ere, koji su imali razvijenu zemljoradnju (16) Time i dalje traje period dezinformiranja iroke javnosti. Pisci oficijelne historije polaze od slijedeih premisa: Maje nisu koristile metal, toak ni zaprene ivotinje. Naravno, nema dokaza o postojanju tehnolokih pomagala naeg vremena (vozila, maina za raunanje, instrumenata za praenje pojava na nebu, itd.). Zakljuak: rije je o zemljoradnikoj plemenskoj kulturi na neolitskom nivou (rabljenje kamenih orua).

A i kada im se priznaju dometi u gigantskoj arhitekturi, visokim umjetnikim sposobnostima ocjenjuje se da je zauujue kako su malo svojih znanja praktino iskoritavali(?) (74)

3.1. Ritual rtvovanja izmeu stvarnosti i simbolizma

Percepcija o Srednjeamerikim kulturama stjecala se na osnovu izvjetaja panjolskih konkvistadora. S obzirom da su Azteci bili jedina kultura na koju su panjolci naili oni su postali mjera i za sve prijanje. Taj sindrom je i danas uvrijeen u obrazovanju i najiroj javnosti. Kao pandan blistavoj arhitekturi Azteca (koja je preostala iza barbarskih panjolskih osvajanja) i koja se ne moe ignorirati, postavlja se ceremonijal rtvovanja. Naravno, reakcija je da je taj region u globalu ipak bio zaviajem barbarskih drutava. Na primjer, istie se da su Azteci ljudsko rtvovanje posmatrali kao najvii in da se udobrovolje bogovi. Za kanibalizam tvrde da se od poetnog rituala razvio u naviku zbog koje su ratnici ili u rat. (74) Realna evaluacija kulture Azteca tek predstoji. Njihovi prethodnici Maje su u doba bujanja Azteca ve 500 godina bili zauvijek otili. Stoga prosta injenica da su i jedni i drugi svoj habitat nali u Srednjoj Americi ne govori i o iskustvima koji se automatski prenose s jedne na drugu kulturu. Primjera radi, i kod Azteca i kod Maja se 52-o godinji period vee za ciklusno kretanje zvjezdanog sistema Plejada (vrijeme potrebno da se vrate u poetnu taku na nonom nebu). Razlika je u tome da je okonanje ovog ciklusa kod Azteca bilo obiljeeno rtvovanjem poglavica suparnikih plemena. Kod Maja se ovaj ciklus obrauje i pridaje mu se kosmiki znaaj (kako e se vidjeti u poglavlju 5.) Azteci su vadili srca iz ivih zarobljenika i okretali se Suncu pokazujui mu svoju ljubav i lojalnost. Maje su Sunce smatrali izvorom ivota i nebeskim tijelom od koga ide i prema kome ide ljubav kao model ponaanja u prirodi. Arheoloki ostaci u nekoliko gradova Maja posluilo je kao argument arheolozima da je ova civilizacija ipak primjenjivala ritualni proces rtvovanja. To se prije svih odnosi na (turistiki) najpoznatiji grad na Yukatanu Chichen Itzu. Primjer broj 1: Centralno igralite Chichen Itze na jednom od svojih zidova prikazuje dvije ekipe kako stoje ispred vladara (nakon zavrene utakmice?). Ekipe broje po sedam lanova; kapiten jedne od ekipa nema glavu. Pretpostavke arheologa su da je voa ekipe koja je izgubila me za kaznu doivio odrubljivanje glave. Prilikom posjete ovom Igralistu uo sam objanjenja meksikih vodia da se u novije vrijeme biljei trend mau majolozima da je, u stvari, voa pobjednike ekipe zasluio da mu se okona ovaj ivot i promovira vjeni, nebeski. Bez obzira o kojoj verziji je rije, sa stanovita vrijednosti Zapadne civilizacije, odrubljivanje glave je barbarski in. Civilizacija koja ga praktikuje vjerovatno i nema

uporita da bude nazvana naprednom civilizacijom bez obzira na druge kriterije koje moda zadovoljava. Na osnovu ove uklesane scene u Chichen Itzi, definicija igre kod Maja dobila je odredbu barbarska. Za igru se tvrdi da na kraju svake utakmice strada kapiten jedne od ekipa. Dovedimo ovu tezu u pitanje. Civilizacija Maja ima nekoliko stotina restauriranih igralita (vidi poglavlje 5.4.7. Igra sa loptom kao imitiranje kosmikih fenomena). Jedino igralite na kome je pronaena scena sa kapitenom bez glave je upravo u Chichen Itzi. Nadalje, ovo igralite je nesvakidanje iz vie razloga. Prvo, na sceni se prikazuju ekipe sa po sedam lanova. U drugim gradovima Maja ne postoji nijedan zapis, mural ili u kamen uklesana scena o tolikom broju igraa u ekipama. Da li je rije onda o nekoj primitivnoj varijaciji koja se javila u poznom razdoblju civilizacije Maja? Vaei je stav arheologa da se ovo monumentalno Igralite Chichen Itze gradilo u periodu izmedju IX XIII stoljea (utjecaj Tolteka). To ve ne spada u period koji se razmatra u ovom radu, jer nije relevantan za civilizaciju Maja. Ne odriemo mogunost da su se u nekim gradovima Maja u toku 4 000 godina historije rtvovali lanovi ili kapiteni timova. Ali, u ovom momentu, nemamo dovoljno dokaza da bi stali na stranu bilo koje teze. Primjer broj 2: U Chichen Itzi se nalazi nekoliko kamenih blokova bogato ukraeni figurama i ornamentima. Zvanino objenjenje je da je rije o oltarima za rtvovanje. U prilog toj tezi idu prikazane ivotinje koje u svojim kandama dre ovjeije organe: orao dri srce, a jaguar muki polni organ. Na prvi pogled jo jedan dokaz o primitivnoj indijanskoj kulturi koji su rtvovali svoje pripadnike.

Fotografija 2: Bogato ukraeni kameni blokovi sa likovima jaguara i orla, Chichen Itza, Yukatan (snimio: Semir Osmanagi) Ovoj tezi suprotstaviemo znanu nam simboliku iz dosada deifrovanog svijeta Maja (7). Devet nivoa Podzemnog svijeta Maja (Xibalba) Maje su iznimno postovale. Na mojim putovanjima (poglavlje 5) su me pratile piramide sa etiri nivoa koje se sputaju sa zapada, etiri sa istoka i devetog nivoa/platforme koja sjedi iznad centra Podzemnog svijeta. Njime vlada bog smrti, Ah Puch, a pomae mu bog Jaguar, ivotinja koje su Maje najvie cijenile u ivotinjskom carstvu. Jaguar takodje pomae Suncu da kompletira svoje putovanje kroz mrak; take na koi jaguara simboliziraju zvjezdano nebo. Posmatrajui Lacandon indijance u njihovom rezervatu u Chiapasu prisjeao sam se njihovih legendi koje kau da e jednog dana jaguar unititi Sunce i na taj nain okonati ivot na Zemlji. Snimajui fotografiju jaguara u Chichen Itzi jo jednom sam se uvjerio u astronomsku i filozofsku dubinu znanja Maja. Nebo i Podzemni svijet karakterie vjeni antagonizam, trinaest bogova Neba se bori sa devet lordova Podzemnog svijeta Jer, ovi kameni blokovi su samo dio kompleksa koji prikazuje znatno komplikovanije scene sa svim superiornim biima Podzemnog i Nebeskog svijeta. ovjekovo ivljenje na ovoj Planeti zavrava fizikom smru: jaguar dri seksualni organ u svojim kandama oznaavajui kraj ulnog ivota. Na drugoj strani orao dri srce, simbol ljubavi i due. ovjek se uzdie u nebeski svijet. Ostale scene na ovom mozaiku prikazuju vjenu konfrontaciju izmeu dobra i zla koja proizvodi fenomene na Zemlji; dobri bogovi donose kiu i sunce; zli bogovi nose sue, hurikane, ratove, smrt i destrukciju. Potreba da se balansiraju ove mone sile se

postavlja pred ovjeka. Kakvu su Maje odigrale ulogu u ovoj kosmikoj bitci u elji da postignu harmoniju na Zemlji? Nije nam poznato. I pred ovim primjerom nemamo definitivan dokaz u prilog barbarstva ili simbolizma. Primjer broj 3: Nezaobilazni dio turistike rute u Chichen Itzi je posjeta jednom od svetih podzemnih izovra cenote. Onaj pred kojim sam se ja nalazio je imao slijedee objanjenje vodia: Skoranja istraivanja National Geographic Society su pronale ispod mulja desetak kostura. DNK i karbonskom analizom je utvreno da je rije o nekoliko djece, par mladih djevojaka i par skeletona starijih ljudi. Na osnovu ovog istraivanja odmah je donesen zakljuak da su Maje imale procesiju rtvovanja djece bogovima da bi imali kinu sezonu. Moje iskustvo sa ovim svetim izvorima, koji su bili glavni izvor vode za Maje na poluotoku Yukatan, je slijedee: Ovi izvori su koriteni kao pitka voda, za navodnjavanje, za svakodnevne aktivnosti, za plivanje, moda i za tajna sastajanja. Tragovi ivota u Chichen Itzi su stari preko 2 000 godina. Kolika je vjerovatnoca da se u tom jako dugom periodu nekoliko ljudi oklizne i udavi u dubokim vrelima? Naime, visina podzemnog vrela od povrine zemlje je po nekoliko desetina metara, kao to je to pokazao sluaj vrela cenote Aqua Azur koji sam posjetio u neposrednoj blizini Chichen Itze.

Fotografija 3: Cenote Aqua Azul, sveti izvor Maja, Chichen Itza, Yukatan I ponovo se nalazimo u dilemi: da li razlozi za ili kontra rituala rtvovanja prevladavaju? Odgovor bi, u ovom momentu, bio u domenu spekulativnog. Primjer broj 4: Sauvani murali Maja su prava rijetkost. Nakon milenijumskog prolaska vremena teko je nai dobro sauvani likovni primjer koji bi govorio o ivotu Maja. Dosada najbolje prezerviran mural se nalazi u nemirnoj meksikoj dravi Chiapas, u rezervatu Lacandon indijanaca. Rije je o drevnom gradu Maja Bonampaku. (ire u poglavlju 5.3.5. Bonampak). I pored limitiranih uslova snimanja bilo mi je vano da fotografiem scenu koja vjerovatno prikazuje zarobljenike Maja koje mue pobjednici iz Bonampaka. Proliva se krv i to je jedini primjer kojeg sam naao da se zarobljenicima puta krv. (vie u poglavlju 5.3.5. Bonampak)

Fotografija 4: Murali Maja iz Bonampaka, Chiapas, Meksiko Meutim, deifrovani piktoglifi imaju nerijetko epizodu sa putanjem krvi iz prstiju. Redovno je rije o vladaru grada Maja koji u godinjim ciklusima svojom plementiom krvlju napaja zemlju kao znak oekivanja da dolazi plodna sezona. Naravno, Maje nisu bile perfektne i stoprocentno miroljubive (vidi poglavlje 6.2.5. Lokalni konflikti). Ali, da li je rije o kontinuiranom ritualu slinom onom kakvim su Azteke ratnike-krvopije opisivali konkvistadori? Da li ima razlike u civilizacijama koji mue svoje zarobljenike (ili ubijaju?) ili koje doputaju da stotine miliona godinje umre djece i ljudi od izljeivih bolesti i u siromatvu i gladi koji su lako iskorjenjivi? (vie u poglavlju 6.2.5. Konflikti)

4. KRITERIJI CIVILIZACIJE
Moemo li Maje ocjenjivati naom naukom i tehnologijom? Mislimo li da, zbog toga to nema dokaza da su imali svemirske brodove, kompjutere i telescope, da su oni intelektualno inferiorniji? Pristupimo li Majama sa superiornijih pozicija nikada ih neemo shvatiti i deifrirati. Intencija je ovog rada da utvrdi nove kriterije za definiciju civilizacija kako bi se adekvatno ocijenio civilizacijski nivo Maja. Pokazae se da su njihova nauka, intelektualna dostignua i mentalne sposobnosti bile, u pojedinim segmentima, ispred naih.

Na kamenim stelama u istonoj Guatemali Maje opisuju dogaaje koji su se zbili prije 4,5 i 13 milijardi godina (!) (Poglavlje 5.4.3. Raunanje vremena) Na honduraskom hramu Rozalila se nalaze uklesana vozila sa Majama u kabini koja su stara gotovo dvije hiljade godina (?!) (Poglavlje 5.3.1. Copan) Stepenice piramide Kukulkan na Yukatanu u Meksiku skrivaju iznenaujui zvuni zapis koji perfektno imitira frekvenciju svete ptice Quetzal (Poglavlje 5.4.6. Primjeri akustinog ininjeringa u svijetu Maja) Briljantna astronomska znanja Maja su kulminirala u praenju kretanja Sunevog sistema u naoj Galaksiji i kompletiranju ciklusa od 26 000 godina koji nastupa u decembru 2012 godine Astronomi Zapadne civilizacije su, nakon strpljivog stoljetnog istraivanja, uspjeli da potvrde to hiljadugodinje znanje Maja, tek poetkom 1990ih godina. (Poglavlje 5.4.2. Napredna astronomska znanja)

Oni su mogli postii toliko puno imajui tako malo. Tehnologija im nije bila vana niti su je koristili. Zaboravimo na teleskope i toak. Postoje i drugi naini da se kamen obradi i izgradi piramida ili da se planete vide iz razliitih kosmikih uglova. Hopi Indijanci, koji danas ive u Grand Canyonu u Arizoni, imaju interesantnu legendu Palat-Kwapi. Rije je o Misterioznom Crvenom gradu na jugu. Tamo je izgraen gradhram. Jedina svrha tog grada je da se na njemu predstavi sistem znanja i informacija. Radnici su imali zapovijed da napuste grad-hram kada zavre sa gradnjom. Jer, taj grad je trebao da ima funkciju kolosalne knjige znanja za budue generacije. (7) Meutim, nove generacije su zaboravile drevnu komandu; u tom su gradu ivjeli, borili se, osvajali iz njega i bivali osvajani. Sve dok jednom i ovaj grad-hram nije ostao naputen. Ova legenda Hopija savreno pristaje ostavtini Maja. Oni su dizali velianstvene gradove-hramove da bi ih indijanski seljaci i ratnici, zaboravljajui im prvotnu svrhu, pretvarali u centre svojih prebivalita i religijskih rituala.

4.1. Definicija civilizacije

ta je to to skupinu ljudi ini cvilizacijom? O kojim je kriterijima rije koji e napraviti definitivnu distinkciju izmeu, recimo, Eskimo skupine (posmatrajui ih poslednjih hiljadu godina) i dravne zajednice Sjedinjenih Amerikih Drava (u poslednja dva stoljea)? Tradicionalna definicija civilizacije govori o drutvima koja imaju poveanu poljoprivrednu proizvodnju, urbanu populaciju, gradnju monumenata, pismo, specijalizovana zanimanja, kompleksnu religiju i socijalnu nejednakost. Autori XIX i XX stoljea kao kljune termine koriste razliite pristupe: proizvoako drutvo, gradski ivot, pismo i instrumente ekspanzije (kao na primjer profesor Carroll Quigley sa uglednog Georgetown School of Foreign Service), (23)

kolektivno ljudsko ponaanje (Auguste Comte), ekonomsku bazu organizacije drutva (Karl Marx), darvinistike principe u ljudskom drutvu (Herbert Spencer), (16) kompleksnu kulturu koja u sebi sadri heterogene ideje i ljude, koji uvaju svoju prolost i sponzoriraju inovacije i vrijednosti. (15)

U ovom kontkestu je interesantna i teza jednog od autora koji definiciju civilizacije posmatra u kontekstu planetarnih, duhovnih i energetskih relacija: ovjecanstvo nije aritmetiki zbir civilizacije i anticivilizacije. Ono je njihov algebarski, nedjeljiv proizvod: ovjeanstvo = civilizacija x anticivilizacija. Pri tome je deset glavnih drutvenih kriterija svjetlosttama, ivot-smrt, mir-rat, ljubav-mrnja, moral-nemoral, znanjeneznanje, rad-nerad, red-haos, zakon-bezakonje, demokratija-diktatura. (73) Novije definicije civilizaciju definiu kao napredno stanje drutva koje posjeduje historijsko i kulturno jedinstvo (77) Kako e se pokazati, ovi kriteriji i definicije nee biti dovoljan okvir za ovu analizu te e nam trebati modificiran i dopunjen set kriterija. Posluimo se pojednostavljenom verzijom koncepta civilizacije kako bi u globali predstavili civilizacijski niz u proteklih osam hiljada godina. Osloniemo se na rad Carroll Quigleya (The Evolution of Civilizations) koji ljudske kolektive svrstava u: a) zajednice b) grupe c) drutva Pri tome su zajednice ljudi koji se nau na istom prostoru i mjestu, ali bez meusobnih relacija. Grupe mogu da identificiraju svoje lanove, ali veina aktivnosti se provodi van grupe. I, na koncu, drutva se sastoje od lanova koji glavninu relacija ustanovljava sa ostalim lanovima drutva. Nadalje, Quigley dijeli drutva na: 1. Parazitska drutva (Sijuks plemena, Eskimo, itd.) 2. Proizvoaka drutva 2.1. Plemena 2.2. Civilizacije Manje od dvadesetak civilizacija se formiralo u poslednjih 8000 godina. Ovaj autor ih navodi ovim redom: Naziv civilizacije Mesopotamija Egipat Stara Indija

Datum 6000-300 p.n.e. 5500-300 p.n.e. 3500-1500 p.n.e.

KulminacijaOsvajai Perzija Egipat Harapa Grki Grki Arijevski

3000-1100 p.n.e. 1900-1000 Stara Kina p.n.e. 1900-1000 Hititi p.n.e. 2200-100 Kanaan p.n.e. Klasina 1100-500 a.d. 1000 p.n.e. Mezoamerika 1550 a.d. 1500 p.n.e. Andska 1600 a.d. 1500 p.n.e. Hindu 1900 a.d. 600 a.d. Islamska 1940 a.d. 400 a.d. Kineska 1930 a.d. 100 p.n.e. Japanska 1950 a.d. Kreta Ortodoksna 600 a.d. -

Minoan Han Hititi Puni Rim Azteci Inke Mogul Otoman Manu Tokugava

Dorijski Huni Frigijanci Rimljani Germani Evropljani Evropljani Evropljani Evropljani Evropljani Evropljani

Sovjetski ? Savez Zapadna 500 a.d. ? ? Tabela 1: Dosadanje civilizacije prema amerikom autoru Carroll Quigleyu (23) Prije samo etiri decenije ova tabela je bila gotovo neprikosnovena u promiljanju historije civilizacija. Razvojem novih ideja, dinaminog i revizionistikog pristupa historiji moemo dovesti u pitanje gotovo svaku karakteristiku ovih civilizacija. Tako, na primjer, umjesto Mesopotamije, svakako treba distancirati pojavu prve civilizacije novije svjetske historije Sumera. Kompleksnost i razvijenost tog drutva joj osigurava zasebno mjesto u nekoj novoj, izmjenjenoj tabeli. Naravno, prije Sumera nalazimo materijalne ostatke drugih bliskoistonih drutava (Jericho kao centar ije su ruevine odreene karbonskom metodom sa starou od 9000 godina). Zbog svog znaaja i razliitosti, Klasine civilizacije bi morale biti rastavljene na antiku Grku i Rim. U ovom momentu nisu predmet naeg interesovanja materijalni dokazi o postojanju pacifikih i atlantskih civilizacija od prije 12000 godina. (25) Takoe, ni kompleks Andske civilizacije sa vremenskim poetkom od 1500 godina prije nove ere daleko zaostaje za novim otkriima koji vrlo napredne, ali jako razliite civilizacije na ovim prostorima, alje hiljade godina daleko unatrag. (26) Samo nekoliko decenija je bilo dovoljno da demantuje ovog amerikog autora i u pogledu zavretka pojedinih civilizacija. Sada je ve oito da Indijska, Kineska i

Islamska civilizacija ivot nastavljaju i nakon polovine XX stoljea uprkos prognoziranom kraju. Japanska se utopljava u zapadnu civilizaciju, kao i Ortodoksna i to je vodei trend XXI stoljea. Kao vrhunac Zapadne civilizacije (nakon Portugala, panjolske, Francuske, Velike Britanije) su se nametnule SAD. Meutim, ono to revizionistiki pristup historiji donosi u pogledu Mezoamerike civilizacije odnosi se i na period i na kulminaciju civilizacije na ovim prostorima. Ozbiljnom analitiaru je jasno da Azteci nisu bili civilizacijski vrhunac na teritoriju Srednje Amerike, mada su, hronoloki gledano, doli poslednji. (27) Azteci zaostaju u duhovnim, socijalnim, arhitektonskim i astronomskim aspektima ivota za svojim prethodnicima Majama te privremeno ustanovljenim kategorijama drutava Zapoteka, Olmeka, Tolteka i tzv. Teotihuacana. (Nazivam ih privremenim kategorijama, jer oficijelna nauka ne zna niti pravo ime niti datum kultura ije su artifakte pronalazili na srednjoamerikim prostorima). Takoe, niti datum od 1500 godina p.n.e. ne odgovara novijim arheolokim nalazima koji civilizacijski ivot na ovom prostoru smjetaju nekoliko hiljada godina unatrag. Naravno, ironija je da profesor Carroll Quigley kompleksno drutvo Maja pojedinano ak i ne pominje u kompleksu svjetskih civilizacija. Meutim, i pored svih manjkavosti, ova tabela nam daje poetni okvir za raspravu o definiciji civilizacije.

4.2. Mjera civilizacije

Sada je vrijeme da odgovorimo na pitanje ta je mjera civilizacije? Koje emo kriterijume primjenjivati u ovom radu za utvrivanje nivoa civilizacije? Kako smo vidjeli dosada su se autori bavili odreivanjem granice koja odvaja plemenski od civilizacijskog nivoa. Ali, za potrebe ove disertacije moramo razraditi instrumentarij koji e jasno odvojiti i razlikovati nivo pojedinih civilizacija. Mada se i drevna Kreta i moderni Zapad svrstavaju u kategoriju civilizacija, jedna od njih se moe nazvati superiornijom. Ono to smatram kljunim i odreujuim za nivo civilizacije su: 1. dostignuti nivo znanja 2. nain ivota

4.2.1. Dostignuti nivo znanja

Znanje, kao kosmika kategorija, je nedjeljivo. Nastanak ivota u kosmosu, planeta, ive i neive materije, transformacije materije u energiju i obrnuto, redoslijed kosmikih dogaanja itd. ima svoje zakonitosti i historijat. Mlade civilizacije kao to su skoranje Zemaljske civilizacije (a osobito Klasine i Zapadna), u poslednjih 8000 godina su razvile instrumente za dolazak do parcijalnih

znanja. I ta parcijalna znanja su nazvali naukama: fizika, hemija, geologija, astronomija, matematika, kvantna mehanika itd. Noviji trend je da se njihovim objedinjavanjem pokuava doi do cjeline. Jasno je da je jo uvijek dugaak put pred Zapadnom civilizacijom XXI stoljea da doe do kljunih odgovora i sklopi mozaik nazvan Znanje. ini mi se da su pokuaji, koji se naslanjaju na Ajntajnove teorije relativiteta (a osobito na Specijalnu teoriju relativiteta), Teoriju supergravitacije i Superstring teoriju da se doe do Teorije svega, ispravan put. Naravno, ovo se odnosi na pokuaje materijalistike nauke koja objedinjava dostignua kvantne mehanike i superstring teorije, da doe do zajednikog nazivnika koji e dati objanjenja za sve prirodne sile. Pri tome mislim na sve oblike energije. Vjerovatno se izmeu desete i dvanaeste dimenzije krije taj zajedniki nazivnik. Iz tog zamiljenog nazivnika bie mogue objasniti sve pojave u prirodi: na nivou energije i materije. I tada se moe rei da jedno drutvo ima respektabilan nivo Znanja. Primjera radi, profesor Michio Kaku, su-otkriva super string teorije (Theoretical Physics, City University of New York) ima za cilj da kompletira Ajntajnovu Teoriju svega koja e ujediniti sve fundamentalne sile Univerzuma. U svojoj knjizi Hyperspace: A Scientific Odyssey through Parallel Universes (75) dr Kaku dokazuje postojanje viih dimenzija koji su centralni klju za otkljuavanje tajni Univerzuma. ak je i Lenjin, Vladimir Ilji, polemisao o postojanju vie dimenzija, (75) ali je u praksi morao da zbaci cara koji se nalazio u treoj dimenziji. Picasso je sa kubizmom odbacio tro-dimenzionalni svijet i zakoraio u etvrtu dimenziju. Prve etiri dimenzije na prvi pogled nemaju nita zajedniko: gravitacija (dri nas na povrini Planete), elektro-magentizam (struja), jaka nuklearna sila (Sunce), i slaba nuklearna sila (radioaktivno zraenje). Svako novo otkrie nove dimenzije, meutim, otvara pitanje gdje je zajedniki nazivnik. (75) Ne postoji samo jedan put do Znanja. Iz nae zemaljske perspektive vjerujem da postoje barem dva: nauni, koji smo upravo pomenuli, i duhovni, o kojemu neemo govoriti u ovoj disertaciji, jer ga ne moemo podvrgnuti postojeim egzaktnim naunim metodama. Intrigantno je da e primjeri vrhunskih znanja dva zemaljska svijeta (nauni i duhovni), jedan olien u teorijskom fiziaru, a drugi u amanu neke od spiritualnih civilizacija, doi do istih zakljuaka o energetskim silama koje vladaju kosmosom. (28) A odatle se izvode sva pojedinana znanja, ukljuivo i ono kojima mi stremimo da ovladamo na naoj siunoj Planeti. Prema tome, dostignuti nivo znanja jeste kategorija koja je odreujua za jednu civilizaciju. Ono drutvo koje, kao cjelina, poznaje globalne kosmike zakonitosti, ima razvijen koncept prolosti i budunosti, objanjava kako nastaje ivotni proces i transformira se oigledno se moe nazvati razvijenom civilizacijom. Vai i obrnuto. Drutvo koje je ignorantno prema pojavama na nebu, koje ne vidi dalje od gomilanja materijalnih dobara ili koje se dogmatski zatvara u svoje okvire, oigledno stoji nisko na civilizacijskoj razini.

4.2.2. Nain ivota

Ovaj segment logino izvodim iz prethodnog. Nije dovoljno samo posjedovati znanje da bi jednu civilizaciju nazvali razvijenom, ili superiornijom u odnosu na drugu. to se vie razumijevaju prirodni procesi i dobija slika o kosmikoj cjelini, tako se oekuje da ovo znanje ima blagotvoran utjecaj na jednu civilizaciju. Primjera radi, u momentu kada veina pripadnika jedne civilizacije pone ivjeti opteprihvaenu injenicu o meuzavisnosti svih ivih bia, logino bi bilo oekivati da e pokazivati razumijevanje za sav biljni i ivotinjski svijet na Planeti. Prestae postojati piramidalna struktura ivota koju je ovjek nametnuo i promovira kao najinteligentnije i najjae bie na Planeti. Znanje bi trebalo donijeti mudrost ljudskoj civilizaciji; mudrost treba direktno da transformira na nain ivota u kome prestaje ponaanje dominacije i kontrole nad drugima i zapoinje proses respekta prema svim drugim ivim biima. I to bez obzira bila ta bia u lancu flore i faune, ili, bila rije o pripadnicima drugih ljudskih zajednica, odnosno drugih civilizacija. to jedna civilizacija vie saznaje o strukturi recimo nae matine Planete, to e civilizacijsko potovanje prema vlastitoj Planeti rasti. Umjesto arogantnih pripadnika koji neumitno zlorabe neobnovljive resurse Planete, civilizacija e teiti da ivi u harmoniji sa Planetom i svim prirodnim procesima. to se fond znanja o Suncu iri vie se nee govoriti samo o fizikim karakteristikama kao to su temperatura, pritisak, suneve pjege ili suneva oluja. Shvatie se energetska sutina tih procesa, njihova zakonitost u pojavljivanju i utjecaj na Zemlju i pripadnike pojedinih civilizacija. to se jedna civilizacija vie pribliava realizaciji o svojim lanovima kao energetskim biima koja zrae (preteno) pozitivnom ili negativnom energijom, shvatae da je osnovni process komunikacije onaj koji je obiljeen respektom i ljubavlju. Eksperimentalno je dokazano (29) da su negativno obojene emocije, kao to su strah, ljubomora, zavist, manipulacija drugima, itd., duge i spore valne duine. Ovakvi valovi aktiviraju manji dio naih amino acida (mikroantena koje komuniciraju sa DNK). S druge strane, emocija ljubavi je osnova za sve pozitivne emocije. Ona stvara brze i kratke valne duine koje ukljuuju u akciju mnogo vei procenat DNK antena. (29) Na taj nain ovjekovi potencijali se proiruju, barijere padaju, ljudsko tijelo se, preko svog genetskog koda (DNK), otvara prirodi. Nain ivota, kao produena ruka znanja, zbog toga odreuje civilizacijski nivo. Time ujedno odgovara na pitanje ivi li ta civilizacija u harmoniji sa prirodom i omoguava li svojim lanovima ne-limitirani razvoj. Na ovaj nain smo ustanovili novu definiciju i sadraj za civilizacijski nivo: Mjera civilizacije je dostignuti nivo znanja i nain ivota.

5. ELEMENTI CIVILIZACIJE MAJA

Ovo poglavlje nosi nepretenciozan naslov Elementi civilizacije Maja iz oiglednog razloga: rije je o nestaloj civilizaciji i stoga nije mogue dati kompletan civilizacijski pregled. Ovaj limit s kojim se susreemo dopunjava se sa jo dvije injenice: prvo, pismo/hijeroglifi Maja veim dijelom nisu deifrovani (preko 80%) tako da ne moemo koristiti informacije koje su nam teoretski dostupne, ali neobjanjive; i, drugo, u svom egzaktnom naunom pristupu neemo koristiti bogato vrelo duhovnih informacija koje posjeduju dananji amani i uvari znanja Maja te legende i predanja iz ovih krajeva. No, i pored toga, pred nama je obilje informacija koje emo analitiki obraditi i na taj nain djelomino prevazii ovaj hendikep.

5.1. Polazne pretpostavke

Ova disertacija ima zadau da dokae da je drutvo Maja bilo na civilizacijskom nivou, a onda da uporedi dva drutva od kojih jedno vie ne egzistira, a drugo je aktivno. Pri tome emo poi od pretpostavke da su obje civilizacije autohtone po svome nastanku i razvoju. Zapadna civilizacija ima svoje korijene u klasinim civilizacijama Rima i Grke (te neto ranijeg Sumera i Babilona). Meutim, Srednji i Novi vijek emo posmatrati kao rezultat samostalnog razvoja, svoju panju usredsreujui preteno na posljednji period od XVII do poetka XXI stoljea. Za civilizaciju Maja emo kao polaznu injenicu uzeti pretpostavku da oni nisu imali uzora u svom nastanku te da nije bilo razvijenije civilizacije koja je utjecala na njihova osnovna civilizacijska dostignua Maja. Pri tome, za potrebe ove disertacije, iskljuujemo mogunost da je superiornija civilizacija (zemaljska ili vanzemaljska) uobliila znanja Maja. Prema tome, polazni aksiom je da su i Maje i Zapadna civilizacija iskljuivi autori svih svojih graevinskih, astronomskih, komunikacijskih i drugih civilizacijskih dostignua.

5.2. Teritorijalni i vremenski okvir

Pod Zapadnom civilizacijom u teritorijalnom smislu podrazumijevamo zemlje tzv. Prvog svijeta: zapadnoevropske, sjeveroamerike (SAD, Kanada) i neke pacifike (Australija, Novi Zeland i Japan). Posmatrani period je od VI stoljea do poetka XXI stoljea (hiljadu i po godina). Pod teritorijem civilizacije Maja podrazumijevamo region dananjeg Meksika, (drave Chiapas, Tabasco, Yucatan, Quintana Roo), Belizea, Hondurasa, Guatemale i Salvadora. Svijet Maja je izlazio na tri vodene povrine: Meksiki zaljev na sjeveru, Karibe (Atlantski ocean) na istoku i Tihi ocean na zapadu.

Ilustracija 1: Mapa svijeta Maja smjetenog na teritoriji dananjih pet centralnoamerikih drava: Meksika, Belizea, Hondurasa, Guatemale i Salvadora Vremenski period od pojavljivanja Maja see u poetak III milenijuma prije nove ere i traje do X stoljea nove ere. Pri tome je veina arheolokih informacija koncentrirana na period od zadnjih hiljadu i po godina civilizacije. Na ovom mjestu se, nakratko, moramo osvrnuti na vladajuu dogmu u pogledu historijske hronologije pojavljivanja kultura na podruju Srednje Amerike. Veina izvora kao majku svih kultura u ovom regionu smatra indijansku kulturu Olmeka. Njeno pojavljivanje smjeta oko 1000. godine prije nove ere. Oni su, navodno, prethodili kulturama Zapoteka, Tolteka i stanovnika Teotihuakana prije otprilike 20002200 godina. Nekoliko stoljea prije poetka nove ere smjeta se i vremenski okvir za pojavljivanje Maja. (10), (12), (13), (16), (22), (30), (31), (32), (33), (34), (36), (37)

Rezultati novijih arheolokih istraivanja su ovu hronologiju potpuno izmijenili. U gradu Maja Cuello, u sjevernom Belizeu, pronaeni su drveni ostaci posuda i podvrgnuti su radiokarbonskoj metodi ugljika C-14. Ustanovljeno je da su predmeti stari oko 4700 godina. (35) Arheolog Norman Hammond, koji je otkrio pomenute predmete, pie: Jedna sezona rada u Cuellu je pomjerila historiju Maja za hiljadu godina. Civilizacija Olmeka je brisana kao izvor za kulturu Maja. Otvorena je mogunost da su Maje zapravo odigrale ulogu u pojavi Olmeka. (35) Premda su istraivanja s poetka XXI stoljea pomjerila historijsku pojavu Olmeka neto dublje, u doba od 2000 godine prije nove ere (25), (sto je hiljadu godina vie nego to se mislilo samo prije dvije decenije), to jo uvijek nije dovoljno da ugrozi primat pojavi Maja kao najstarije kulture ovog regiona.

5.3. Case Study Ekonomska i socijalna organizacija te arhitektura kao kompleksni civilizacijski izraz na primjeru izabranih gradova Maja
U nastavku emo koristiti Case Study metodu: na primjerima posjete izabranim gradovima Maja emo ponuditi obilje podataka i impresija. Nakon toga emo te informacije filtrirati i analitikim ih putem prirediti za daljnju obradu.

5.3.1. Copan (Santa Ana, Honduras)

Na jugoistonom kraju civilizacije Maja, u dananjem Hondurasu, nalaze se ostaci drevnog grada Copana. Copan je promovisan u zatieno nasljee svjetskog znaaja od strane UNESCO-a 1980. godine. On se ujedno smatra za najbolje prostudiran grad Maja u posljednjih 150 godina. Ovaj velianstveni arheoloki park je bio glavni izvor informacija za drevnu civilizaciju Maja. Ameriki advokat John Lloyd Stephens i engleski umjetnik Frederick Catherwood su u svojoj knjizi Incidents of Travel in Central America, Chiapas and Yucatan opisivali svoju posjetu ovom regionu 1839-1840: (35) Nemogue je opisati interes s kojim smo pristupili istraivanju ovih ruevina. Zemlja je bila potpuno nova; bez vodia i turistikih knjiga; sve je tako nevino. Nismo mogli vidjeti deset jardi ispred sebe, niti smo znali ta nas oekuje slijedee. Jednom smo sjekli granje i lijane za koje se ispostavilo da prekrivaju lice kamenog monumenta. Naslonio sam se na skupturu dok su je istili; kada je Indijanac sa maetom tupo udarao po kamenu, maknuo sam ga i golim rukama oistio zemlju. Ljepota skulptura, mirnoa dungle, uznemirivana samo kricima majmuna i papiga, izlovanost grada i misterija koja se nadvila nad njim, stvarala je interes vei od bilo kojih ruina koje sam dotada vidio. Editor Joseph Gardner nam predstavlja Copan u svojim Misterijama drevnih Amerika (Mysteries of the Ancient Americas, 1986.): (21) Copan je jedan od najveih, najstarijih i najljepih centara Maja. Izgraen je na manjoj, humanijoj graevinskoj skali nego drugi, kolosalniji centri. Astronomi Copana

su bili posebno vjeti: oni su vjerovatno bili autori ekstremno preciznih tabela eklipsa i duine tropske godine. U luksuznom atlasu Prolih svijetova (Collins, Past Worlds, Atlas of Archeology, 2003.) autori vremenski lociraju Copan: (37) Od estog do osmog stoljea, tokom kasnog klasinog perioda Maja, dolazi do agresivne ekspanzije. Grad Tikal je ponovno izgraen i znaajni hramovi, palae, trgovi i igralita su podignuti u gradovima Palenke, Piedras Negras, Copan, Quirigua, Naranjo i Coba. Jacquetta Hawkes u svom Atlasu drevne arheologije (Jacquetta Hawkes, Atlas of Ancient Archeology, 1974.) istie: (10) Copan je jedan od najljepih sredita Maja, uven po svojim skulpturama i hijeroglifima. Objekti su izgraeni tokom Klasinog perioda. Poslednja stela u Copanu nosi datum godinu 800. nakon ega je grad naputen. Jezgro grada se sastoji od Akropolisa u kome su igralita, terase i hramovi. Hram broj 26 je poznat po svojih 2.500 individualnih glifa koji jo nisu deifrirani. Neki od njih su pogreno vraeni na mjesta 1930-ih godina prilikom rekonstrukcije. Sjeverno od hijeroglifskih stepenica je igralite sa uklesanim glavama papiga u gornjim dijelovima igralita. Ispod ovog se nalazi ranije igralite, a ispod njega jo jedno, jo starije. Na glavnom trgu su skulpture oltara i stele, veina iz VII I VIII stoljea. Fini kvalitet i reljefnost, sklonost ka detaljima su karakteristike umjetnosti Copana.

Fotografija 5: Hram broj 26 sa 2 500 nedeifriranih glifa, Copan, Honduras Jonathan Norton Leonard u svojoj Drevnoj Americi (Jonathan Norton Leonard, Ancient America, 1967.) nastavlja u istom stilu: (36) Copan je, smjeten u visoravnima Hondurasa, bio dobro ureeni centar intelektualnog ivota, posveen umjetnosti, nauci i svetim igrama. ak i u intelektualno orijentiranoj civilizaciji Maja, grad Copan se isticao kao kulturni centar. Simboli uklesani u kamenu ukazuju da su se ovdje odravale konferencije o matematici i kalendarima. Ovo nalazite obiluje izvanredno isklesanim statuama sa kompleksnim astronomskim zapaanjima i hijeroglifima za koje arheolozi vjeruju da govore o historiji grada. Stanovnici Copana nisu bili samo astronomi i kipari. Na poploanom igralitu ogledali su se u igri sa loptom popularnom u doba Maja irom Centralne Amerike. Meutim, mnoge igre su bile religijske prirode, a svetenici su prognozirali budunost iz rezultata utakmica.

Fotografija 6: Trodimenzionalna umjetnost u kamenu, Copan, Honduras Brani par Natascha Norton i Mark Whatmore u svojoj knjizi Centralna Amerika (Cadogan Guides, Central America, 1993.) istiu slijedee detalje: (18) Kada su panjolci stigli, grad je bio naputen skoro hiljadu godina. Mjerilo Copanovog politikog znaenja je i postojanje posebnog glifa za grad jo od 564. godine. Vie od 200 godina Copan je imao hegemoniju u ovom regionu dok se 737. godine lider Quirigue, Cauac Sky, nije pobunio. Platforme hramova u Copanu nisu impresivne kao u Tikalu, ali zato oduevljava umjetnost koja ih ukraava. Hijeroglifske stepenice su jedinstvene u svijetu Maja; od 2.500 glifa veina nije deifrovana do danas. Sjeverno od stepenica je igralite, najperfektnije ouvano ove vrste. Utakmice su bile bespotedne, rivali su igrali za ivot. Teka gumena lopta nije smjela biti udarana sa rukama, nogama ili glavom, ve ostalim dijelovima tijela. Nie igralita je niz stela tako detaljno obraenih da se prepoznaju detalji vladara Maja. Kada ih je vidio britanski diplomata John Lloyd Stephens 1839. bio je toliko impresioniran da je kupio itav arheoloki park za 50 dolara. Nesumnjivo da je elio sve poslati brodom u Englesku, ali na sreu nije. Na prvi pogled, ovi izvori struni, nauni i historijski izgledaju ozbiljni i informativni. Istina je, opisali su grad kao neto izvanredno i neoekivano. Govore o umjetnikim uzletima Maja. ak i o posebnim astronomskim znanjima za koje se ne zna kako su ih mogli tako precizno izraunavati. Onda e pomenuti ratove, rtvovanja, igre, kolaps civilizacije Ali, ako se neko malo dublje zamisli, prepozna da svi ovi izvori ipak ostaju na povrini, ne dajui sutinske odgovore. Odakle Maje u ovim dunglama? Koja je stvarna svrha kamenih monumenata? emu je sluilo tako napredno kosmiko znanje?

Fotografija 7: Stadion za 30 000 ljudi, Copan, Honduras U neposrednoj blizini arheolokog parka Copan, nalazi se selo Copan Ruinas. Tamo sam razgovarao sa lokalnim umjetnikom Guerra Ramonom. On je bio na elu tima od 20 lokalnih kleasara i zidara koji su napravili repliku hrama Rosalila koji je pronaen ispod jedne od piramida.

Fotografija 8: Autor Semir Osmanagi u razgovoru sa Guerra Ramonom, umjetnikom iz Copana (Honduras), autorom replike hrama Maja Rosalila

Prema Ramonovim rijeima, arheolozi su 1989. otkrili hram i napravili crtee. Na osnovu tih crtea, umjetnici Marcelino Valdez i Jacinto Abrego Ramirez su napravili glinenu kopiju hrama u sekcijama. Svaka sekcija je nainjena u omjeru 1:1. Umjesto kamena (kao na originalnom objektu) koritena je glina sa drvenom pozadinom. Na osnovu njih je zatim izliven kalup koji je sluio da se napravi hram od cementa i oboji u originalne boje. Projekat je trajao pune tri godine (1993-1996) i danas predstavlja centralni objekat u novootvorenom muzeju u Copanu. Studija upotrebljenih boja na originalnom hramu otkriva da su zidovi Rosalile nekoliko puta obnavljani i da su se boje podlozi mijenjale od jarke ute, preko zelene i crvene. Poslednji sloj je crvene boje to je u ivotu Maja bilo simbolom ivota (krv), istoka (strana svijeta) i izlazeeg sunca. ( 38) Naredne fotografije pokazuju kako je dolo do otkria hrama Rosalile. Arheolog dr William Fash je, u saradnji sa hondurakim Insitutom za antropologiju i historiju pokrenuo projekt Copan Archeological Acropolis Project (PAAC) 1986. godine. Istraivanja su se svodila na prokopavanje tunela ispod piramide poznate kao Struktura 26 i uvenih Hijeroglifskih stepenica. Tri godine kasnije, 1989. Fash je traio od honduraskog arheologa Ricarda Fasquelle da kopa ispod Strukture 16.

Fotografija 9: Struktura broj 16, oficijelni naziv za piramidu koja skriva hram Rosalilu, Copan, Honduras Fasquelle je pronaao Hram u perfektnom stanju ispod piramide. Visina je iznosila 14 metara, a strane 19 x 19 metara.

Prema tekstu koji prati repliku hrama tvrdi se da je ova graevina bila posveena desetom vladaru Copana iz 571. godine. Hram je bio simbolom planine, mjesta kreacije, izvora ivota. Bog Sunce je kljuni igra u mitu o kreaciji. On se velianstveno uzdie iznad ulaznih vrata i iri se itavom zgradom

Fotografija 10: Hram Rosalila u perfektnom stanju ispod piramide, Copan, Honduras Hramovi su obino bili unitavani da bi slijedei vladari podizali nove hramove na njihovim ruevinama. Rosalila je bila toliko sveta da je ostala nedirnuta. Ispod Rosalile su arheolozi pronali jo starije strukture

Fotografija 11: Autor ispred ulaza u Hram Rosalila iznad kojeg su dva vozila te simboli Sunca i srca Galaksije, Copan, Honduras Tekst uz Rosalilu kae: Centralni dio Muzeja je replika hrama u prirodnoj veliini kojem arheolozi daju nadimak Rosalila. Moderni umjetnici su napravili vrlo vjernu kopiju ukrasnih reljefa i fasada. Ono to intrigira su prikaz dva vozila sa lijeve i desne strane simbola Sunca (odnosno sunevog sistema). U kabini vozila se nalazi lik Maja kao to se to vidi i na slijedeoj fotografiji.

Fotografija 12: Lik Maja u kabini vozila, hram Rosalila, Copan, Honduras Ova verzija hrama potjee iz V stoljea. Nema poznatih materijalnih dokaza da su Maje raspolagale slinim vozilima koja se kreu po povrini Zemlje ili iznad nje. Za pravilno tumaenje ove scene na Hramu nam trebaju dodatne informacije. Vozila se nalaze izmeu simbola Sunevog sistema i, iznad njega, simbola Galaktikog jezgra, odnosno sredita Galaksije Mlijeni put. Dvije su verzije koje su nude u objanjenju ove scene. Prva je autorice Barbare Fish (Harvard University) koja ve 30 godina rukovodi projektima restauracije Copanskog arheolokog parka. Ona kae: Centralna tema Rosalile je da pokae boansko porijeklo vladara sa suncem kao svojim pretkom. Hram za sebe predstavlja svetu planinu, dom predaka. Sunce iri svoja zmijolika (?) krila postajui strano bie koje upravlja dnevnim ivotom Maja. (38) Drugu verziju sam ja ponudio u svojoj knjizi The World of the Maya (7) i tu sam miljenja da sliku ne treba tumaiti na nekoj apstraktnoj simbolinoj razini ve upravo onako kako i vidimo likove pred nama. To znai da se Maje zbilja i nalaze u vozilima i da putuju (imaginarno ili stvarno, svejedno) izmeu naeg Sunevog sistema i sredita nae Galaksije. I, u nastavku: ta je to putovanje? Prelazak distance od take A do take B? Let od Houstona do Sarajeva, na primjer? Za nas je putovanje avionska kabina, miris goriva na pisti, pootrene kontrole na aerodromima i skidanje cipela, dva filma i dva obroka prije slijetanja. Razmislimo o mogunosti putovanja bez koritenja tehnologije i aviona. I prebacivanju tijela s jednog mjesta na drugo.

ta je nae tijelo? Energetska lopta (oboje, i fiziko tijelo i duevna supstanca). estice koje se mogu izraziti odreenom frekvencijom. A razliite frekvencije su samo razliite informacije. Mi smo, drugim rijeima, informacija. Na Sunev sistem je, takoe, informacija. itav kosmos je kompleks informacija. ta je, onda, putovanje svemirom? Sposobnost da se prenese jedna informacija (na energetski individualitet), putem odgovarajue frekvencije, na drugi kraj kosmosa. Ako znamo kako zavibrirati na tanoj frekvenciji, onda emo se nai u eljenoj taki u svemiru. Zvjezdani putnici su informacije koje vibriraju svemirom. Maje su, po svemu sudei, bile svjesni tog znanja. Je li hereza tvrditi da su Maje bile naprednije od nas? I da su svoju filozofiju bazirale na mnogo naprednijoj osnovi? Ne. Naa moderna civilizacija je zasnovana na gomilanju materijalnih dobara i odbrani teritorije od neprijatelja. Maje su bazirale svoj ivot na principu kosmike harmonije. ta je svrha takve civilizacije? Dovesti vibraciju manje razvijenih planeta u harmoniju sa viim kosmikim organizmima i samim svemirskim Izvorom. ta onda rei o nama samima? Da li nai civilizacijski ciljevi imaju bilo kakve veze sa matinom planetom Zemljom? A pogotovo sa Suncem i, dalje, Galaksijom. Naalost, ne. Zato? Zato to smo galaktiki neinformirani. I zato to nam planeta nema dvosmjernog protoka informacija, sa Galaktikim Izvorom. Onaj tunel to ide ispod piramide i dovodi do hrama Rosalila za arheologe predstavlja put u podzemni svijet. I ovdje, i u Egiptu, i u Peruu Stalno se govori o podzemnom, zagrobnom, paklenom svijetu od tri ili devet nivoa. To mi se ini kao jedan od posebnih promaaja arheologije i antropologije. Ako se kreete ispred sunane piramide (dakle na svijet, ova dimenzija), ulazite u tunel na ijem je kraju hram sa Suncem, svemirskim vozilima i sreditem Galaksije (svemirska dimenzija), to je onda simbolika kojom se prikazuju zvjezdani skauti. A ne nesretne due koje se kreu prema Cistilistu. Hopi Indijanci u svojoj legendi o Sipapu govore o tunelu (prolazu) koji vodi u razliite svijetove. Sipapu je ona ivotna nit (informacija) koja spaja galaktiko jezgro, zvjezdane sisteme, razliite planete, ali i razliite svjetove. Maje imaju Kuxan Suum koji je galaktiki toki-voki putem kojeg se transmituju informacije diljem kosmosa. Meu tim informacijama su i visokofrekventni skauti, odnosno Maje...

Namjera da se pokau ova dva tumaenja scene sa hrama Rosalila u Hondurasu nije da se izjanjavamo u prilog jednog od njih. Bez obzira koje je objanjenje blie istini, injenica je da Maje poznaju koncepte zvjezdanih sistema (Sunevog i Galaktikog) te da putem vozila (simbola ili zbiljske naprave, svejedno) razmiljaju u kosmikim koordinatama.

5.3.2. Tikal (Guatemala)

Tikal u prijevodu znai Grad glasova. Prilikom posjete ovom gradu razmiljao sam odakle naziv. Glasovi valjda dolaze od svih onih ivotinja koje se vrzmaju u dungli oko Tikala: jaguara, majmuna, tropskih ptica, krokodila, rakuna, jelena Na piktoglifu koji predstavlja Tikal traim glasove; nema slika ivotinja. Piktoglif se sastoji od etiri manja i jednog veeg slikovnog znaka. Na veem znaku su prikazane ruke u prijateljskom stisku (tako bih ga barem ja protumaio) sa tri polukrune linije iznad i deset crtica ispod. Ostali znakovi su simbolini: zvijezde, polukrugovi, crtice, paralelne i polukrune itd. Oito da je svaka od njih simbolizirala neki proces; koji, to ostaje zasad tajnom. UNESCO je 1979. proglasio Tikal Monumentom svjetske batine. S pravom se smatra jednim od najvanijih kulturnih i prirodnih rezervata u svijetu. Tikal je, prema procjenama, izgraen oko 800. godine prije nove ere da bi bio neprekidno naseljen u narednih 1.700 godina. Grandioznost grada otkriva da je Majama Tikal bio neobino vaan kao religiozni, nauni i politiki centar (15). Na stotinjak kvadratnih kilometara pronaeno je 4.000 graevinskih struktura: od hramova i piramida do trgova, administrativnih zgrada i skladita.

Fotografija 13: Perfektno zaobljeni kameni blokovi hramova, Tikal, Guatemala Stanovnitvo Tikala je brojalo do 50.000 ljudi tokom klasinog perioda. Pretpostavlja se da su tada (prije hiljadu i po godina) Maje ukupno brojale oko 3 miliona ljudi i ako je neki grad i bio glavnim gradom to je onda bio ovaj. U historijskim knjigama se nalazi podatak da je Tikal od petog stoljea bio izloen utjecaju meksikog Teotihuacana; njihovi ratnici se pojavljuju zajedno sa liderima Maja na stelama, a tri manje piramide su izgraene u stilu Teotihuacana.

Fotografija 14: Korijeni prekrivaju kamene stepenice, Tikal, Guatemala Iskopavanja na dubini od 10 metara otkrivaju historiju Tikala iz doba prije 200 godine p.n.e. Onda slijede uobiajeni zakljuci da Maje nisu imale metalne alate, zaprene ivotinje ili toak Ispod glavnih piramida i hramova Tikala pronaeni su ostaci starijih zgrada. Ispod njih su ruevine jo starijih tako da njihove graevine podsjeaju na glavicu crvenog luka sa bezbroj nivoa. Svakih nekoliko dekada se budio graevinski zamajac. Arhitektonski bum Tikala je trajao do IX stoljea. Onda, misteriozno, grad biva naputen. Preko noi. Kameni blokovi vremenom poinju da se odronjavaju. Dungla nemilosrdno osvaja palae i hramove. Ali, hladni kamen Tikala odie mirnoom i skladom sa okolinom. Gusto zelenilo, pomalo movarno tlo i izgubljeni mostii ne mogu skriti injenicu da je ovaj, nekada najvei grad Maja, blistao sa velianstvenim zgradama, jezerima i kamenim mostovima. Hram broj etiri, zapadno od Velikog trga, je visok 96 metara. To ga ini najviom strukturom koju je sagradila indijanska ruka u Americi, moe se usput uti od vodia.

Razlika izmeu piramida i hramova je u tome to piramide imaju sve etiri strane iste, a hramovi imaju prednju, ulaznu stranu koja se razlikuje od ostalih ujem u prolazu. Piramide su izgraene u savrenom odnosu sa stranama svijeta ili Maje su se plaile dolaska 2012 godine koja je za njih bila kraj svijeta (?). Vodii oblikuju miljenje posjetilaca. Nekad kau neto korisno a nekad nisu ni svjesni kako su daleko od istine.

Fotografija 15: Piramida dijelom oteta ispod brda, Tikal, Guatemala Nailazak na prve kamene hramove me ispunjava u potpunosti. Grad izgubljen u vremenu. Elegancija trgova. Perfektno zakrivljeni ugaoni blokovi. Stepenice za stepenicama. Platforme na vrhu. Uski hodnici, male prostorije i prolazi upereni ka nebu. Najimpozantnija graevina Tikala, tzv. Hram broj etiri, je najvia struktura u Gradu. Stotinjak metara iznad zemlje i, vjerovatno, 15-ak metara ispod povrine. Stepenice i zidine hrama je okupirala uma tako da samo vrh stri, netaknut. Drvene stepenice sa strane su napravljene za posjetioce da se popnu. Kada se napokon naemo na vrhu graevine, zastaje dah. Ispred se prua neometan pogled na dunglu desetinama kilometara unaokolo. Vide sa samo vrhove kronji i iznad njih, vrhovi piramida i hramova Tikala.

Fotografija 16: Hram broj etiri, najvia struktura indijanske Amerike, Tikal, Guatemala Koliko simbolike se osjea na ovom vjetrovitom mjestu. Pogled prema zemlji; ljudi su nalik siunim insektima. Netom ispod je mona dungla iznad koje se izidgla graevinska ruka Maja. Za posmatrae sa tla mi se nalazimo izmedju Zemlje i neba. Dolazak na glavni trg, ulazak u Akropolis i arhitektura koja izaziva osjeaj da si na nekoj drugoj Planeti. Slojevite kamene strukture, zgrade u kojima ne moe zamisliti nekog da je stanovao u njima. U sreditu su tzv. Hram jedan i Hram dva, ili poznatiji kao Hram Gigantskog jaguara i Hram Maski. Suelice, okrenuti jedan prema drugom, nijemo komuniciraju.

Fotografija 17: Autor ispred hrama Gigantskog jaguara, Tikal, Guatemala U devetom stoljeu dolazi do enigme za historiare i arheologe. Jedan za drugim, svi vodei centri Maja, su naputeni. Nema tragova ratnim pohodima, borbama, bolestima, poarima, prirodnim kataklizmama. Kao da su gradski centri ispranjeni preko noi, po komandi, bez nereda i haosa. Farmeri sa periferija gradova i iz dungli ostali su zbunjeni. Vie nije bilo vostva. A u kamenu su ostali zapisani beskrajni datumi kosmikih dogaaja i astronomskih informacija onima koji e doi u budunosti.

Fotografija 18: Pogled na dunglu sa vrha piramide, Tikal, Guatemala

5.3.3. Palenque (Chiapas, Guatemala)

Gradi Santo Domingo de Palenque je osnovan u sedamnaestom stoljeu (ne raunamo li malu crkvicu iz 1573.) i ostao bi beznaajan da 1774. u oblinjoj dungli nisu otkriveni ostaci megalopolisa iz doba Maja. Antonio del Rio je tada pourio u Guatemalu da Kraljevskom Savjetu prijavi svoje otkrie. Otada kreu istraivake ekspedicije prema ovoj destinaciji. Ruevine dobivaju ime Palenque prema oblinjem selu. Danac Frans Blom je 1920-ih zapoeo najopsenije radove na ekskavaciji i ienju. Meksiki arheolog Alberto Ruz je 1952., nakon nekoliko godina uklanjanja tona kamenih blokova, uspio Palenque uvrstiti u svjetsku arheoloku riznicu otkriem jedine grobnice Maja: vladara Pacal Votana. (39) Dosada je oteto od dungle preko 200 graevina razliite veliine. I to je, prema procjenama, jedva 10% od stvarnih dimenzija Grada. Osnovan prije nae ere, Palenque u svojoj arhitekturi i umjetnosti spaja, na iznenaenje oficijelnoj historiji, zmajeve Orijenta, tamnopute afrike likove, pismo Maja i stepenaste piramide sa platformama okrenutim kosmosu.

Fotografija 19: Stepenaste piramide, Palenque, Chiapas, Meksiko Epiteti uz Palenque su mnogobrojni: jedan od najveih gradova Maja, najimpresivnije ruevine Meksika, najpopularniji arheoloki park, politiki centar inventivne arhitekture sa razvijenom trgovakom mreom sa udaljenim MezoAmerikim gradovima Vrhunac moi grada se poklapa sa vladavinom njegovog najznaajnijeg lidera: lorda Shield Pacala. Djelominim deifriranjem hijeroglifa i piktoglifa (40) ustanovljeno je da je Pacal roen 603. godine, doao na vlast kao dvanaestogodinjak (615.) da bi vladao do svoje smrti (683.) skoro sedam decenija kasnije. Njegova najvanija graevina je tzv. Hram natpisa. Ovdje je i mjesto gdje su kosti Pacala poivale u miru sve dok njegova grobnica nije otvorena skoro 1300 godina nakon njegove smrti.

Fotografija 20: Lord Pacal, piktoglifi, Palenque, Chiapas, Meksiko Direktor Meksikog Instituta za antropologiju i historiju Alberto Ruz je 1949. zapoeo radove na istraivanju Grada. Usmjerio se na Hram natpisa, jer je bio najvia graevina. Odluio je da pokua otkriti put u unutranjost Hrama sa vrha stranje strane. Krenuo je sa pomicanjem ogromnog kamenog bloka koji se u boji razlikovao od ostalih. Slijedile su tri mukotrpne godine uklanjanja blokova i otkrivanja niza stepenica. Napokon, 13. jula 1952. doli su do trokutastog kamena oko kojeg su nali kosture est mladih ljudi. To je bio pouzdan znak da su ljudske rtve tu u poast jednom od lidera. Veliki kameni blok je pomaknut za pola metra i Ruz se odluio spustiti uz pomo konopca u mranu odaju. To je bio momenat neopisive emocije za mene kada sam skliznuo ispod kamena. Naao sam se u velikoj komori isklesanoj u kamenu. Oko mene su bili stalaktiti nastali infiltracijom vode tokom proteklih stoljea. Kolosalna kamena grobnica je poivala na est isklesanih stubova. Pokrov sarkofaga je bio bogato ukraen hijeroglifima. (41)

Fotografija 21: Hram natpisa, Palenque, Chiapas, Meksiko Sve do ovog momenta, nijedna piramida u Meksiku nije pruila dokaz da je koritena kao grobnica. Palenque je postao izuzetak. Kada je pokrov sarkofaga pomaknut, otkriven je Pacalov kostur. Na lubanji mu je bila (danas uvena) mozaina maska od ada (nefrita). Slijedile su ogrlice, prstenovi, reprezentacije Boga Sunca od nefrita, simbolizam devet Gospodara VremenaI sve to u Hramu sa devet stepenastih nivoa. Posebnu panju i dalje privlai pokrov sarkofaga koji predstavlja figuru ovjeka (ili ovjekolikog bia); on sjedi na duguljastoj napravi (drugo tumaenje je da mu iz stomaka izvire drvo ivota). Piktoglifi predstavljaju kombinaciju organskih, kosmikih i tehnolokih tvari. Osoba ili lebdi ili leti. Doktor Jose Arguelles (The Mayan Factor) drvo ivota tumai kao Kosmiki Centar (Kuxan Suum). (42) Na kamenom pokrovu su uklesani brojevi 12:60 i 13:20. Period od pravljenja grobnice (692. godina) do njenog otvaranja 1952. iznosi tano 1260 godina! A period od nastanka grobnice do kraja ciklusa Maja 2012. godine iznosi 1320 godina! Koincidencija? Ili je rije o proroku Maja koji je bio kreator grobnice? I koji nam je ostavio jo jednu poruku?

Fotografija 22: Primopredaja vlasti, Palenque, Chiapas, Meksiko Doktor Arguelles tvrdi slijedee: (42) Pacal Votan, galaktiki gospodar, se proglasio serpentom, inciranim, vlasnikom znanja. Dekretom onih iznad njega, Pacalu je odreeno da napusti svoju domovinu, misteriozni Valum Chivim, i da ode na Yukatan, oblast gdje ive Maje na Zemlji. Pacan je sletio u blizini rijeke Usumacinta nedaleko od Palenquea. (42) Objanjenje za ovu priu, prema Arguellesu, bilo bi slijedee: Valum Chivim, koji se pominje u hijeroglifima Maja, se odnosi na jednu od zvjezdanih baza Maja, gotovo sigurno u sistemu Plejada (zvijezda Arcturus?). Ove baze su imale zadatak da motre na ostvarenje misije Maja na Zemlji otkada su Galaktiki gospodari (Devet Gospodara vremena) donijeli intelektualni ivot na Zemlju. Pacal Votan je imao zadatak da nadgleda posljednju fazu Zemaljskog Projekta Maja. Ova hipoteza Arguellesa zasad nema naunu verifikaciju i pominjemo je u kontekstu razliitih pristupa osvjetljavanju fenomenu sudbine Pacal Votana. Popul Vuh, sveta knjiga Maja, govori o mitskom Xibalbi, podzemnom svijetu, u kome se herojski testira smrtnost. Tanije, u kome Maje preuzimaju smrtno ljudsko oblije. Xibalba odgovara drevnom gradu Xibalanque, a ovaj je u modernom prijevodu Palenque. Preko puta Pacalovog Hrama nalazi se jo jedna uvena graevina. Rije je o Observatoriju ili Tornju vjetrova koji se nalazi usred kompleksne Palae. Potvreno je da raspored prozora odgovara poloaju pojedinih planeta (Venera) i zvijezda (Plejade, Sunce, solsticij, ekvinocij).

Fotografija 23: Observatorija, Palenque, Chiapas, Meksiko Palau okruuju tri impresivna hrama/piramide: hram Sunca, Kria i Vojvode. Fasade sa serijama hijeroglifa opisuju bogove i historijske dogaaje unatrag hiljade godina. Dominira bogata simbolika koja prikazuje tranziciju ljudske due u realme mrtvih, odnosno transformaciju pojedinih lidera Maja u supriorna bia, bogove. Posljedni datum na zidovima Palenquea je godina 835. Nakon toga je ovaj sveti centar Maja misteriozno naputen. ta se desilo sa astronomima, svetenicima, umjetnicima? Gdje su Maje otile sredinom IX stoljea? Hram natpisa je unikatna graevina u svijetu Maja. Sarkofag Pacala, smjeten u prizemlju, je znatno iri od prolaza i stepenica koje vode do njega. To znai da je prvo grobnica napravljena, a tek onda impresivni Hram. I to mu daje posebno mjesto. Ime Hramu je dato zbog serije od 620 hijeroglifa drugoj najduoj u svijetu Maja. I, na koncu, kostur koji je pronaen u grobnici Pacala je neobian: znatno je vii od prosjenih Maja, a DNK analizom je utvreno da je starost osobe prilikom smrti iznosila 40 godina. (21) Deifrirani hijeroglifi na istoj grobnici govore o Pacalu koji je umro u dubokoj starosti, u 80. godini. Ko je onda sahranjen ovdje? Na tren pomislimo da smo neto saznali o Majama. A onda nam se nove misterije otvore. U vlastitoj potrazi za odgovorom ta se desilo sa Majama u devetom stoljeu analiziram postavke historiara i arheologa. Glad, ratovi, sue, zemljotresi nijedan od tih razloga ne moe biti odgovoran za tako masovan i sveobuhvatan nestanak elitnog stanovnitva. Rat bi mogao objasniti gubitak populacije u par gradova. Sue bi bile logian uzrok za migraciju iz predjela bez kie. Zemljotresi i prirodne katastrofe mogu uzrokovati dosta mrtvih.

Meutim, Maje su ivjele uz more, rijeka, jezere, u dolinama i na planinama, u vlanim i sunim podrujima i imale civilizaciju sa nekoliko hiljada centara. Ne desetak gradova, ve nekoliko hiljada. A takva civilizacija ne nestaje odjednom. Traim nove mogunosti. Danas imamo neutronsku bombu koja ubija ljude, a poteuje graevine. Problem je sto nemamo dokaza o takvom oruju kod Maja, a pogotovo nemamo miliona skeletona u njihovim gradovima iz devetog stoljea.

5.3.4. Yaxchilan (Chiapas, Mexico)

Grad Maja Yaxchilan smjeten je na jugoistoku Chiapasa, uz granicu sa Guatemalom. Kombijem sam iz Palenquea krenuo u est ujutro; ispred mene je 165 kilometara vonje do rijene granice sa Guatemalom. Nakon brze (povremeno vratolomne) vonje i nekoliko vojnih patrola stiemo do seoceta Frontiera Corozal. Improvizirani stol i tri naoruana vojnika predstavljaju granini prijelaz. Hiljadu metara iroka rijeka Usumacinta je poesto bila mjesto ilegalne trgovine drogama, orujem i emigrantima. Pregledaju mi paso, upisujem se u knjigu i onda kreem prema svom brodiu. Jedini nain da se doe do Yaxchilana je rijekom. Puteva nema, jer je sa obje strane rijeke gusta dungla.

Fotografija 24: Rijeka Usumacinta razdvaja dungle Meksika i Guatemale itam oficijelne Putne informacije za Yaxchilan, Chiapas: Yaxchilan je vrlo lijep grad Maja ugnijeen u rijeci Usamacinta. Morate uzeti brod da biste doli do njega. Vonja traje oko sat vremena. Moete plivati u rijeci ako elite. U njoj ima krokodila."

Fotografija 25: U brodu za Yaxchilan, rijeka Usumacinta, Chiapas, Meksiko Ime Yaxchilan znai zelene stijene. Oigledno rije je o nazivu kojeg je ovaj grad dobio kada je ve odavno bio naputen i zarastao u divlju umu. Ni starije ime, Izancanac, vjerovatno nije pravo ime grada. Onaj jaz koji je nastupio nestankom Maja u devetom stoljeu odsjekao je skoro sve etimoloke veze civilizacije Maja sa onima koji su doli poslije njih. Pristali smo uz obalu i nestrpljivo sam se uputio ka Velikoj Plazi. Ovo je bio dominantni centar du Usumacinta rijeke: uzvodno i nizvodno je smjeteno nekoliko desetina gradova Maja od kojih, trenutno, ni jedan nije otvoren za javnost niti su zapoeli znaajniji arheoloski radovi. Otkrie Yaxchilana je nastupilo dosta kasno; prvi ga je pomenuo Juan Galindo 1833. Znaajniji opis daje Teoberto Malet nakon svojih posjeta 1897-1900. Ozbiljniji radovi na obnavljanju Grada se poduzimaju poetkom 1970-ih i povremeno traju do danas. Meni je posebna dra biti u gradu Maja uz samu rijeku. To mi je bila novina. Osjeaj da se piramida die iz vode.

Fotografija 26: Ulazak u Yaxchilan, Chiapas, Meksiko Uspon Yaxchilana, prema zvaninim podacima sa ovog nalazita, poinje od 250. godine. Yat-Balam, osniva dinastije koja e vladati u narednih 500 godina, je preuzeo tron 320. i gradi postaje regionalnom silom. Najveu mo je imao za kralja Shield Jaguara Drugog, koji je umro 742. godine imajui preko 90 godina. To je doba nastanka veine danas sauvanih hramova i piramida. Grad je inae podijeljen u tri dijela: Velika Plaza je smjetena na poravnanom platou uz rijeku, Veliki Akropolis se nalazi na brdu (piramidi?) do koga vode iroke stepenice, a Mali Akropolis je na susjednom izdvojenom breuljku koji je, vjerovatno, imao ulogu vladarske rezidencije. Ulazak na Veliku Plazu vodi izmeu piramide i krunog hrama. Ovaj uski prolaz zatim vijuga hodnikom sa nizom prostorija kojeg su arheolozi nazvali labirint, to je, takodje, bila novost za mene u svijetu Maja. Oigledno da je arhitekta vodio rauna da napravi teko pristupaan grad iji e se limitirani ulazi lako braniti. Velika veina ostalih gradova Maja ima vrlo otvorene koncepte.

Fotografija 27: Silazak u labirint, Yaxchilan, Chiapas, Meksiko Na Plazi zavirujem u svaki objekat. Prepoznatljivi kameni luk Maja, igralite, uzdignute kamene stele na centralnim mjestima Tiinu povremeno prekidaju majmuni na vrhovima kronji i krici papiga. Desetak Meksikanaca maetama raiavaju put izmeu dvije piramide. Otprilike je jedna etvrtina objekata pristojno oiena. Iznad ulaza su vidljivi hijeroglifi Maja; kameni linteli teki nekoliko tona odaju majstorstvo, ali i bogatstvo ovog Grada. Hijeroglifski tekst se nalazi na preko 110 mjesta u Gradu. Deifriran, daje jasnu viziju o Yaxchilanu kao sofisticiranom ekonomskom i socijalnom entitetu kompleksnih odnosa sa oblinjim gradovima. Posljednji uklesani datum je iz godine 810.

Fotografija 28: Piktoglifi Yaxchilana koji opisuju ovo sofisticirano sredite Maja, Chiapas, Meksiko Ipak, najspektakularniji je uspon ka Velikom Akropolisu. Preko stotinu stepenica irokih dvadesetak metara vode izmeu hramova ka vrhu breuljka. U zvaninom opisu ovog mjesta pominje se prirodno brdo sa vjetaki napravljenim zemljanim terasama. Ja sam, meutim, blii ideji da je, umjesto o prirodnom brdu, rije o stepenastoj piramidi kolosalnih razmjera davno ve zarasloj u umu s nekoliko zemljanih nanosa na svojoj povrini. Ako Meksika vlada uspije financirati nastavak otkopavanja nadam se da e potvrditi ovu pretpostavku.

Fotografija 29: Uspon ka Velikom Akropolisu, Yaxchilan, Meksiko Stoljetna stabla su pruila svoje korijene preko stepenica, ali se moe zamisliti grandioznost ovog mjesta u doba kada je Grad bio na vrhuncu svoje moi. Vladar Bird Jaguar Cetvrti (752-772) se s pravom smatrao liderom regije, dungle i rijeka. U momentu kada se izbije na iroki plato ukazuje se izvanredna graevina koja predstavlja vrh ove ogromne piramide. Njeni razmjeri su vei nego u slinih piramida u Ticalu ili Palenqueu. Dva niza sa po est stepenica vode do ulaza u tri odvojene prostorije. Piktoglifi i ostaci crvene boje sjena su nekadanjeg glamuroznog izgleda. Na vanjskoj fasadi ostala su udubljenja u kojima su nekada bili paneli i uklesane figure u kamenu.

Fotografija 30: Hram na vrhu piramide, Yaxchilan, Chiapas, Meksiko

5.3.5. Bonampak (Chiapas, Meksiko)

Improvizirani parking. Tabla sa natpisom Bonampak, Zona Arquelogica, Patrimonio cultural del pueblo de Chiapas.

Fotografija 31: Grad Maja Bonampak, blago Chiapasa, Meksiko

Bonampak je mnogo vie od kulturnog blaga ljudi Chiapasa. U sebi uva jedini mural iz svijeta Maja. Ove velianstvene zidne freske igrom boja daju odgovor na dva pitanja: prvo, kako je izgledala svakidanjica Maja i, drugo, kako su bile ukraene fasade i unutranji zidovi graevina Maja. Kopiju murala sam vidio u Arheoloskom muzeju u Mexico Cityju. Replika freski je napravljena u gradu Gainesvilleu na Floridi ije sam uveane fotografije pomno pregledao. Meutim, nai se na mjestu gdje su crte i 1200 godina stara boja na originalnom kamenu to me ve priprema na poseban doivljaj. Fotograf i autor dokumentarnih filmova Giles Healy bio je u posjetu indijanskom reservatu Lacandon 1946. godine. Snimao je dokumentarac o primitivnim indijancima pokuavajui odgovoriti da li su oni potomci Maja. Njegovi domaini su ga odveli do naputenog grada Maja koji je kasnije nazvan Bonampak po istoimenom indijanskom seocetu. (11) Tamo je, izmeu ostalog, pronaao skromnu dugaku jednokatnicu sa tri ulaza u tri zasebne prostorije. Ulazi su bili nadsvodjeni tekim kamenim lintelima. Fotograf je uao u prvu prostoriju i naao se okruen serijom murala koji su pokrivali prostoriju od kamenog poda do kamenog krova. Uao je i u druge dvije prostorije i naao nove nacrtane scene, obojene realistinim bojama. Freske su bogato svijetlile u priguenom svijetlu. Ovo neprocjenjivo bogatstvo se po prvi put ukazalo pred oima koje nisu pripadale Majama niti Lacandon indijancima. Profesor Mary Miller sa Yale University, nakon intenzivnih prouavanja murala, je pisala: Vjerovatno ne postoji antika rukotvorina iz Novog Svijeta koja nudi tako kompleksan pogled na pretkolumbovsko drutvo kao freske iz Bonampaka. Nijedan od njih ne prikazuje toliki broj Maja sa toliko detalja i stoga su ovi murali neprocjenjivi za razumijevanje drevne civilizacije. (21) Dotada se o ivotu Maja moglo saznavati ili sa umjetnikih sliica na razbijenim komadima keramike ili potamnjelim djeliima crtea iz gradova Palenque i Tulum. U Bonampaku se najednom dolazi do tri prostorije prepune dobro sauvanih crtea. Nain na koji su crtei odoljeli vremenu i nakon 1200 godina je interesantan. Kia i vlaga su kapali po plafonu prostorija tako da su pokrili unutranje zidove sa zatitnim slojem prozirnog kalcij karbonata. Nakon Healyjevog otkria, Carnegie Institut je poslao svoju ekspediciju u Bonampak. Zidovi su prekriveni tankim slojem kerozina. Boje su postale vidljivije. Murali su intenzivno i kompletno fotografirani. Dva umjetnika su, zatim, napravila kompletne umjetnike kopije. Trenutno je u toku projekat Yale University koji ukljuuje jo detaljnije studije, fotografije i reprodukcije murala primjenom lasera i nove tehnologije. Kupujem kartu za 36 pesosa (tri dolara) i kreem zemljanom stazom u smjeru putokaza. Nakon 500 metara izlazim na veliki plato (Akropolis). Njime dominira velika piramida na ijem su vrhu i stranama kamene kue. Piramida se nauni turo naziva Graevina broj 1 (Edificio 1). Raien je samo njen frontalni dio. Desetine stepenica graenih od velikih kamenih blokova vode me prema vrhu piramide. Bokovi i lea piramide su prekriveni zemljom i drveem.

Fotografija 32: Velika piramida Bonampaka, Chiapas, Meksiko Slubena kronologija Bonampaka je uobiajena za ovaj region. Grad je osnovan u treem stoljeu, razvoj biljei u petom stoljeu za vladara Fish Face, a vrhunac moi doivljava sa Lordom Chaan Muan-om II (ili Knotted Eye Jaguar Drugi) koji dolazi na vlast 743. godine. Tada je podignuta veina danas vidljivih graevina. Grad je naputen poetkom IX stoljea i ostao je izgubljen u dungli do 1946. Na nekoliko mjesta u gradu su vidljivi hijeroglifi koji prikazuju znatno vei grad Maja, Yaxchilan. Smatra se da je Bonampak dugo bio u vazalskom odnosu prema njemu, da bi tokom osmog stoljea postali ravnopravniji. Postoje dokazi o zajednikim vojnim pohodima protiv Palenquea, a Lady Yax-Rabbit, koja je bila supruga najmonijeg vladara Lorda Chaan Muana II, bila je sestra vladara Yaxchilana (Shield Jaguar II). Oito da brak i politika nisu mimoili ni Maje. Napokon, prilazim kamenom Hramu freski. Hijeroglifi govore da su freske nastale 792. godine. U originalnom premazu gipsa (plastera) nema graninih ivica to govori da su freske nastale u jednom dahu, a ne u etapama. (To je ovdje mogue zbog vlanosti zraka tako da treba vie vremena da se plaster stvrdne.) Moe se prepoznati iskusna ruka jednog majstora i vjerovatno dva pomonika. Murali pokrivaju povrinu od oko 165 kvadrata. U tri sobe su nacrtani stvarni dogaaji i to vrlo realistino. Prva soba prikazuje predstavljanje budueg prijestolonasljednika, sina Chaan Muana pred zvanicama: svetenstvom i plemstvom, uz orkestar koji svira na drvenim trampetama, bubnjevima i drugim instrumentima. Plemstvo je prikazano u razgovoru. Svi su bogato odjeveni, ukraeni ogrlicama, dragim kamenjem, maskama. Oigledno da prisustvuju prvorazrednom dogaaju. Lord Chaan Muan Drugi sjedi u drutvu sa svojom prvom enom dok njegove ostale ene stoje.

Fotografija 33: Murali Bonampaka, Chiapas, Meksiko Na zidovima druge sobe u toku je estoka borba izmeu Bonampaka i neidentificiranog protivnikog grada Maja. Aktuelni sukob se, prema hijeroglifima, i odigrao 2. avgusta 792. Ratnici su prekriveni koom jaguara ili ratnikim crvenim i utim odorama. U pozadini je svijetlo plava boja koja uveliko podsjea na stil sa crtea iz egipatskih grobnica. Tri zida u ovoj sobi prikazuju borbu, da bi se ishod mogao vidjeti na etvrom, sjevernom zidu. Chaan Muan II trijumfalno pobjeuje. Poraenim vojnicima je strgnuta vojna odora, krv kaplje iz prstiju, a veina ih lei mrtva. I, na koncu, trea soba donosi ceremoniju proslave pobjede sa muziarima, plesaima posebno ukraenim za ovu priliku i sa kraljevskom familijom. Chaan Muan II je iznad protivnikog voe, a nekoliko zarobljenih vojnika mole za milost. Ukupno 108 hijeroglifskih tekstova prate murale. Preko 270 ljudskih figura na njima nosi odjeu, a da ne postoje dvoje ljudi koji su isto obueni. Odjea je od pamuka. Lica su u profilu, a tijela frontalno ili bono prikazana. Ruke pokazuju najrazliitije pozicije, jer je umjetnik elio da ih iskoristi za, nama nepoznati, jezik znakova. Murali Bonampaka su osvijetlili svakidanjicu Maja. Nauili smo o vieslojnosti njihovog drutva (vladari, aristokracija, birokracija, umjetnici, svetenstvo, zanatlije), ceremonijama, odjei, ratnim obiajima

Fotografija 34: Krv iz prstiju zarobljenika na muralima Bonampaka: rtve ili ceremonija oploavanja zemlje? Chiapas, Meksiko Ono to je meni zapelo za oko je da meu 270 ljudskih likova prikazano i 30 boanskih, ljudima superiornih bia. Oni se nalaze na kljunim mjestima: na sastanku dva zida ili dodiru plafona sa bonim zidovima. Kao da oni posmatraju sve te scene svakodnevnice, a da nemaju aktivnog uea. Ta superiorna bia (stvarne Maje?) bi povremeno posjeivala gradove Maja. No, nema dokaza o njihovom utjecaju na zemaljske poslove: rat, sjetve, trgovina, saveznitva. Ali, njihov utjecaj osjeamo kod izbora lokacija za piramide (energetski potentne take), grandioznosti objekata, tehnologiju gradnje, nastanak hijeroglifa i piktoglifa, astronomska i matematika znanja, kosmike cikluse

5.3.6. Uxmal (Yucatan, Meksiko)

Literatura ovako opisuje Uxmal: Od estog do osmog stoljea Maje na Yukatanu kreiraju nove arhitektonske stilove. Jedan od njih je Puuc, nazvan po oblinjim visoravnima. Uxmal je najvei grad izgraen u Puuc stilu. Njegov najbolje sauvan hram je Piramida Maioniara koja je eliptinog oblika i pet puta dograivana. Sjeverozapadno od piramide je Kvadratni enski samostan koji se sastoji od etiri bogato ukraene palae. Iza nje je Velika piramida, potpuno ruinirana i Palaa Guvernera Posljednji pronaeni datum uklesan na zidovima je iz 909. godine kada je Grad odjedamput naputen. (43) Uxmal znaci triput graen ili triput okupiran. Bio je sredite politikog kraljevstva u jugoistonom Yukatanu. Dekoracija na palaama predstavlja bogove, ivotinje, linosti, geometrijske forme, simbole Venere, maske boga aka. Odmah do

ograenog dijela grada su stambeni dijelovi koji su mogli imati populaciju od oko 25.000 ljudi. Uxmal je bio naseljen od 800. godine prije nove ere (Tabla na ulazu u Uxmal) Istono stepeniste Piramide Maioniara ima 89 stepenica. Nagib je identian kao kod Kefrenove piramide u Egiptu (41) Sem grada Chichen Itza, Uxmal je jedan od najvanijih gradova Maja. Kompletna mapa grada jo nije zavrena tako da se njegove granice jo ne znaju. Meutim, zna se da je bio izgraen na osi sjever-jug, a najvanije zgrade su na sredini te osi. (39) Graevine u Uxmalu daju osjeaj harmonije i posmatrau omoguuju da die slobodno, jer su posvuda otvoreni prostori. Ravnokutne zgrade su smjetene sa obje strane avenije, a piramide poivaju na masivnim temeljima. Njihova veliina i sjajno ukraene fasade izazivaju uenje i uzdah posmatraa. Hramovi Maja se uzdiu iznad vrhova kronji; ljudski rad je podignut iznad prirode Piramida Maioniara izgleda magino i to je razlog postojanju legende koja kae da ju je napravio patuljak, koji se izlegao iz jajeta i kojeg je odgojila vjetica. Patuljak je bio osuen na smrt, ali je ubijedio vladare da mu potede ivot. Zauzvrat e im, obeao je, dati graevinu koja bi prevazila sva njihova oekivanja. I, zbilja, kada je no prola, ujutro se iz magle digla piramida kakvu dotada svijet nije vidio. (44) Ako se Chichen Itza smatra za najimpresivniji grad Maja na Yukatanu, onda je Uxmal najljepi. Arhitektura se odlikuje bogato ukraenim fasadama i velianstvenom piramidom. Prva arheoloka iskopavanja je zapoeo Danac Frans Blom 1929. da bi Meksika vlada nakon toga potpuno rekonstruirala glavne objekte. (6) Moja posjeta Uxmalu, kao prvoj stanici na Yukatanu, je imala posebno znaenje. Postoji tendencija u zvaninoj literaturi enciklopedijama, da se misterija nestanka Maja u IX stoljeu potpuno izbrie slijedeom tezom: Maje su se, zbog nepogodnih klimatskih uvjeta, povlaile iz Chiapasa i Guatemale i kretale se ka Yukatanu gdju su nastavile svoju civilizaciju. Meutim, usporeni razvoj i nazadovanje i meusobni sukobi su doveli do kolapsa koji se poklopio sa dolaskom panjolaca. (?) (15) Ovu i sline hipoteze dovodimo u pitanje argumentima koji e slijediti u daljnjem tekstu. (Na primjer, The New American Desk Encyclopedia iz 1993. pie: Uxmal su ruevine grada Maja na Yukatanu koji je naputen oko 1450. godine.) Prvo je pala u vodu ideja da su gradovi Yukatana podignuti nakon to su Maje napustile gradove kao to su Tikal (Guatemala), Copan (Honduras) ili Palenque (Meksiko). Naime, Uxmal je podignut prije barem tri hiljade godina (43) to ga stavlja u istu ravan sa ostalim gradovima Maja. Drugo, meksiki arheolozi su dokazali da je i Uxmal bio tajanstveno naputen krajem IX stoljea kao i ostali gradovi Maja. (43) Tree, nakon naputanja, ovaj grad Maja je nekoliko puta bio naseljavan od strane nomadskih indijanskih plemena koje su panjolci zatekli u XVI stoljeu. Ali, oni nisu bili direktni potomci Maja, jer su na upite konkvistadora odgovarali da ne znaju ko i kada je napravio ove graevine. (8) Piramida Maioniara je prva graevina na koju se doe na samom ulazu u Grad. Sa preko 36 metara je najvii objekt u Uxmalu. Legenda u patuljku, odnosno maioniaru

Itzamna, koji je jednom rukom podigao piramidu preko noi, moe se shvatiti na slijedei nain. Ova struktura, kao i itav sveti kompleks Uxmala, je, prema nekim pretpostavkama, imao antiku upotrebu kao kola misterija i spiritualnih ceremonija. Pretpostavlja se da je Piramida sa okolnim kompleksom bila jedan od najveih Univerziteta Maja na kojima su se uila ezoterina znanja. itav kompleks odraava kretanja Sunca i Venere. Stepenice na zapadnoj strani Piramide Maioniara su orijentirane tako da prate zalazak Sunca prilikom ljetnog solsticija.

Fotografija 35: Piramida Maoniara, Uxmal, Yucatan, Meksiko enski samostan je kompleks od etiri dugake zgrade koje formiraju zatvoreni trg. Ime su mu dali panjolci jer su ih 74 prostorije, koje su imale izlaz na dvorite, podsjeale na njihove samostane. Svaka od etiri graevine ima unikatne fasade sa simbolima boga aka, zmije i reetkastih stubova. Pretpostavlja se da su unutar trga ene Maja uile o razliitim aspektima energije: enskoj, seksualnoj, mjeseevoj i kundalini (akre) energiji. (45)

Fotografija 36: enski samostan, Uxmal, Yucatan, Meksiko

5.3.7. Sayil (Yucatan, Meksiko)

Nakon to smo produili nekoliko kilometara ugledali smo kamene gomile prekrivene drveem. Iznenadile su nas svojim ogromnim dimenzijama. Vodii su maetama probijali put, raiavali grane oko nas; mi smo ih pratili na konjima. Napokon smo doli do Casa Grande. Velika kua je ime koje su indijanci dali velikoj zgradi izgraenoj od bijelog kamena. Zavezali smo konje i uputili se prema ulazu. Drvee je bilo toliko gusto da smo se jedva probijali (35) Tako je John Lloyd Stephens opisivao svoj posjet gradu Maja Sayilu tokom ekspedicije Yukatanu 1841. Dodue, on je za Grad koristio indijansko ime Zayi. U prijevodu, sayil su mravi skupljai lica. Od indijanaca je uo za legendu da se svakog Velikog petka u ruevinama uje muzika. Moja posjeta Sayilu sto ezdeset godina kasnije se odvija u izmjenjenim okolnostima. Pod haubom je sto ezdeset konja; ostaci grada su potpuno raieni. A kada se preda mnom ukazala kamena zgrada o kojoj je pisao Stephens to je bila muzika za moje oi (iako je bio tek etvrtak).

Fotografija 37: Velika Palaa, Sayil, Yucatan, Meksiko Velika Palaa je najljepa graevina Sayila i pravi dragulj arhitekture Maja. Na tri je nivoa, dugaka 85 metara, a iroka itavih 35 metara. Najgornji nivo je simetrino graen i sadri sedam nadsvoenih prostorija. Donja dva su asimetrina to je atipino za gradnju Maja. iroke stepenice ih sijeku na dvije polovine. Ukupno je 98 soba u palai; njihova funkcija nije poznata. Glavna fasada gleda na jug i odatle sa iroke prednje platforme zapoinje sacbe bijeli put. Drugi nivo je bogato ukraen i sadri dva koridora. Krovovi na prva dva nivoa slue istovremeno i kao terase. Zidovi na drugom spratu su ukraeni kamenim stubovima i velikim nosatim maskama boga aka te figurama bogova Ah Mucen Cab vezanih za rituale posveene planeti Veneri. Tu je i Kukulkan, pernati serpent. Figure i oblici su dobro balansirani. Na fasadi je nekoliko bogovaprikazano naopako: pretpostavlja se da ti bogovi posmatraju ta se deava meu Zemaljskim smrtnicima.

Fotografija 38: Koridor na drugom spratu Palae, Sayil, Yucatan, Meksiko Literatura pie o vrhuncu Sayila izmedju 600. i 900. godine. Sabloff i Tourellot su, nakon opsenih istraivanja 1985. godine, zakljuili da je Grad leao na povrini od 5 kvadratnih kilometara sa znaajnim prigradskim kamenim naseljima i populacijom od desetak hiljada stanovnika. Kao i ostali gradovi u regionu tajanstveno biva naputen oko 950. godine. (46) Meutim, historija Grada je puno starija. Na malom etvrtastom hramu sa pet soba nalazi se krov sa tipinom krovnom konstrukcijom u obliku elja koja je karakteristina za arhitektonski stil regiona Peten u Guatemali. Ta nas injenica vraa u dalju prolost za dvije hiljade godina.

5.3.8. Oxkintok
Na sjeverozapadnom dijelu meksikog poluotoka Yukatan nalazi se grad Maja Oxkintok. Ox (tri), kin (sunce) tok (ostro) je van glavnih turistikih tokova. To jutro sam ja bio jedini posjetitelj. Ovdje je ustanovljen arhitektonski stil Puuc (300. p.n.e. - 350. a.d.). Od sauvanih hijerogilifa istiu se oni koji govore o konkretnim Gradskim dogaanima iz 475. i 487. godine.

Fotografija 39: avolja piramida, Oxkintok, Yucatan, Meksiko Meu 12 piramida/hramova Oxkintoka pronaeni su potporni stubovi u obliku ovjekolikih stvorenja. Preciznije, rije je o etiri kipa visokim dva i po metra koji izgledaju kao vanzemaljski humanoid. Velika glava je podijeljena na dvije istaknute polovine sa udubljenjima po sredini i na elu (tree oko). panjolski arheoloki tim, koji je prvi nabasao na ove statue, je nazvao piramidu avoljom. A da sluajni posjetioci ne bi puno lupali glave o porijeklu hijeroglifa i kipova, oni su sada sklonjeni na sigurno. Najvea piramida u ovom Gradu, neinventivno nazvana Struktura broj 1, zauzima centralno mjesto. Pretpostavlja se da je podzemnim tunelima vezana za ostale hramove i palae.

Fotografija 40: Struktura broj 1, Oxkintok, Yucatan, Meksiko Ispred jedne od palaa nalaze se ostaci potpornih stubova nazvanih, od strane arheologa, Ratnici Atlantiani. Oni su u prirodnoj ljudskoj veliini, fino trodimenzionalno isklesani, tako da se i nakon hiljada godina izloenih nevremenu lica lako prepoznaju. I tu nastaje novi problem za modernu historiografiju. Naime, Atlantiane susreemo na raznim stranama Meksika: od Tule (sjeverno od Mexico Cityja), preko Oxkintoka do Chichen Itze. Nema dvojbe oko njihove funkcije: sluili su kao potpora platformama koje su smjetene iznad njih. Meutim, likovi Atlantiana predstavljaju razliite rase, sa razliitim odorama i fizikim karakteristikama. Postavlja se pitanje kako su autori kipova znali za razliite rase prije dvije hiljade godina, kad je u ovom regionu svijetu ivjela samo jedna? A pogotovo, kako su poznavali sve rase sa Planete? Tu pitanja ne prestaju. Skoro su panjolski arheolozi zavrili rekonstrukciju nekoliko prostorija unutar jedne od palaa (Tzat Tun Tzat) poznatih pod imenom Labirint. Zbilja, uski tuneli, prolazi, stepenice i sobe kreirali su jedinstvenu graevinu u svijetu Maja. Strateki razmjeteni prolazi i prozori donose svjetlost u labirint. To je osobito vidljivo tokom dva dana u godini: proljetnjeg i jesenjeg ekvinocija (21.03. i 21.09.) Tada suneva svjetlost osvijetli sve prostorije kroz seriju otvora u zidovima!

Fotografija 41: Labirint Oxkintok, Yucatan, Meksiko Ulaz u labirint je na donjoj terasi. Nakon niza stepenica i prolaza, izlaz je pri vrhu graevine. Labirint simbolizira tamnu i svijetlu aveniju. Funkcionira kao sveti put kojom osoba kree od vanjskog svijeta prema unutarnjem, a zatim od unutarnjeg prema vanjskom; od niih realma ka viim. (Slijede izvodi iz knjige: Osmanagich, Sam: The World of the Maya, Gorigas Press, New Jersey, 2005) Ulazak u tunel je ulazak u nepoznato, u nau skrivenu stranu. Sklon sam tezi da su Maje labirint koristile za kolovanje amana i iniciranih. Tu su oni, simbolino, prevazilazili strah od nepoznatog i skrivenog. A kad se jednom identificira naa tamna strana, onda moemo da preuzmemo kontrolu. I kao to Labrint Maja spiralno zavrava na vrhu piramide, tako se i mi nalazimo na spiralnom putu zvanom ivot. U centru tog puta je tamno sredite nae Galaksije Mlijeni put, koja se, zatim, spiralno otvara i iri, a mi, na Sunev sistem i mi kao ljudska bia smo na vanjskom obodu te spirale koje zahvata sve ire beskonane prostore kosmosa. Spirala Mlijenog puta je primjer harmonicne geometrije. Ona kreira i premoava dimenzije, spiritualni i materijalni svijet. Spiralna formacija je metafora za mistino putovanje vjenog ivota. Na tom putu mi stjeemo svijest o sebi. Nju irimo iskustvima u ovom ivotu, smrti i ponovnom roenju. Spiralni put je sveto duhovno orue onih koji su traili spoj sa kosmikim centrom koji daje i uzima ivot. U Oxkintoku su se amani morali suoiti sa tamnom stranom svoje due i integrirati je u svoju svijest. Morali su proi test labirinta, susresti i zatim kontrolirati svog unutranjeg avla; tek onda su bili spremni za potpunu duevnu integraciju

5.3.9. Loltun
Novih tridesetak kilometara vonje me je dovelo do sistema peina nazvanih Grutas de Loltun (cvijet u kamenu). U svijetu Maja ovaj kompleks zauzima posebno mjesto. Meu 25 pecina u kojima su pronadjeni crtei i hijeroglifi Maja, ove u Loltunu se smatraju za najstarije. Na ulazu u peinu posebno iznenaenje. Uklesani hijeroglifski reljefi na nekoliko metara visine i tekst na tabli: Ratnik reljefni hijeroglifi koji pripadaju pretklasinom periodu Maja. Prema komparativnim studijama Anthony P. Andrewsa sa Stele broj 11 u Kaminaljuyu u Guatemali, oni datiraju iz 2.200 2.500 prije nove ere.

Fotografija 42: Natpis na ulazu u kompleks peina Loltun koji pojavu Maja na Yukatanu smjeta u period prije 4500 godina potpuno mijenjajui oficijelna enciklopedijska stanovita, Yucatan, Meksiko U peinama su pronaeni fosili i kosti ivotinja stari 20 000 godina. Ljudsko prisustvo datira od prije desetak hiljada godina. Osim hijeroglifa na ulazu, pismo Maja se sree na nekoliko mjesta u peini. Crtei ljudskih ruku privlae dosta panje, mada se ne mogu odmah uoiti. Naime, vodi je palio svijetla u pojedinim galerijama. Kada smo doli do one sa otiscima ruku prvo je ugasio sva svijetla; kada su nam se oi privikle na mrak mogli smo vidjeti ruke na kamenju kao fotografski negativ. Interesantna tehnika od prije par hiljada godina. (Inae, ruke su est motiv na objektima Maja. Ali, one su uvijek obojene crveno. Ovdje u Loltunu su u crnoj boji, Manos Negras.) Na nekoliko mjesta se moglo vidjeti stilizirano vozilo. Slijedila je skulptura jaguara. Zatim statua ratnika Maja. Glava podsjea na stil tzv. civilizacije Olmeka i njihovih

crnakih kraljeva prije 4.500 godina. Kapa ili ljem je na glavi; na uima su bogate naunice koji su obino znak boanstva/superiornog bia.

Fotografija 43: Ratnik ili superiorno bie, Loltun, Yucatan, Meksiko Tri kilometra Loltuna su otvorena za javnost. Prirodne formacije (stalaktiti, stalagmiti) se smjenjuju sa rukotvorinama i crteima Maja. Podzemne komore i galerije su sluile kao sklonita i ceremonijalni centri od ledenog doba do Ratova kasti iz 1800-ih godina.

5.3.10. Calcehtok
Sjeverozapadni Yukatan, peinski system Grutas Calcehtok. Cal (vrat), ceh (jelen) tok (kamen) kompleks podzemnih peina je drugi po veliini na Yukatanu (mada se reklamiraju da su najvei). Nisu osvijetljene tako da je vodi neophodan. U grotlo se sputamo improviziranim eljeznim ljestvama (drugi nain je bio lijanama). Otvor na povrini je petnaestak metara promjera. Kada smo se spustili u podzemni ulaz prije nego to emo ui u mrak palimo dva fenjera. Ispred nas je gomila kamenica u obliku zidia. Moj vodi mi govori da je ovo bila posljednja linija odbrane za Indijance pred panjolcima koji su ih ovdje porazili polovinom XVI stoljea.

Fotografija 44: Peina Grutas Calcehtok, zadnje uporite indijanaca, Yucatan, Meksiko Ulazimo u prvu podzemnu odaju. U kamenu isklesane posude koje prikupljaju kapi vode sa tavanice. Na nekoliko mjesta se stapaju stalaktiti sa stalagmitima. Kreemo se dalje. Temperatura je vrlo prijatna. Dolazimo do centralna galerije sa vrlo visokom tavanicom. Izravnan kameni pod. Na sredini kruni kamen. Oltar, govori mi vodi. Obilazim zidove. U procijepima se vide ostaci keramike Maja. Na drugom mjestu koljke. Zatim kameni noevi. Sa tavanice stri kamena figura krokodila: poluotvorena usta sa zubima, oi, tijelo i dugaki rep. Na drugoj strani svoda morska sipa.

Fotografija 45: Sipa na svodu peine, Calcehtok, Yucatan, Meksiko Ba kad pomislim da peine zavravaju onda nas neki mali prolaz dovede do vee prostorije ili galerije. Odatle vodi po nekoliko puteva. Trebalo bi mi mnogo vie od nekoliko sati vremena da ih sve istraim. U ovom dijelu Yukatana ima preko 30 podzemnih peina i osnovano se smatra da je veina njih spojena tunelima. I time se otvara jo jedan aspekt ivota Maja. Onaj, ispod povrine Zemlje.

5.3.11. Kabah
U sredinjem Yukatanu, meu Puuc breuljcima, svakih nekoliko kilometara se reaju gradovi Maja: Kabah, Sayil, Labna, Xlapak Na parkingu ispred Kabaha samo tri automobila. Na ulazu vodi govori maloj grupici: Ka je na arhainom jeziku Maja znailo ruka, bah je dlijeto. Kabah se prevodi kao vjeta ruka. Pri tome gestikulira, tako da se moe predstaviti slika vjetih kamenorezaca.

Da li je to stvarno ime grada, ili neto izmjenjena verzija (Kaabah vrsta ruka, ili Kabahaucan kraljevska zmija u ruci) ostae nepoznato. Zeleni travnati tepih prekriva dugaki (nekada kameni) plato Kabaha. Mjesto odie mirnoom. Poelim da vratim dinamiku i duhovnost davno prohujalog vremena. Hiljadama godina su Maje bile kuriri kosmikog znanja. irili su univerzalnu filozofiju koja je uila da ljudsko tijelo pripada Zemlji, a ljudski duh Kosmosu. I u tome se krije neprolaznost civilizacijskih vrijednosti Maja te razlog moga interesovanja za davno naputene gradove. Tipine turistike agencije vode posjetioce po svetim gradovima Maja i pri tome im govore samo negativne ili nebitne stvari. Koliko puta sam uo iz ustiju vodia kako slavodobitno govore grupicama turista o navodnim rtvovanjima Maja i upanju srca iz ivih tijela zarobljenika (taj ritual nema nikakve veze sa Majama). Kako neinventivno zapoinju turistike ture u kojima se daju iz rukava izvaeni datumi o nastanku gradova, o navodnom idolopklonstvu Maja, brojnim meusobnim ratovima i sl. Ono to se moe proitati o Kabahu u dostupnoj literaturi bilo bi slijedee: Kabah je jedno od satelitskih naselja na Puuc ruti, dvadesetak milja juno od Uxmala. Oblast je bila naseljena od treeg stoljea prije nove ere. Veina preostalih graevina potie izmedju VII - X stoljea. Jedan od sauvanih datuma na kamenom vratnom okviru prikazuje 879. godinu kada je Kabah bio na svom vrhuncu. Grad je naputen u X stoljeu (46) Kabah se sastoji od serije hramova i palaa, manjih piramida i monumentalne Kapije. Najuvenija graevina je Codz Pop ili Hram maski sa svojom fasadom prekrivenom sa 270 maski nosatog boga kie aka. ak su i stepenice koje vode u etiri odaje dijelovi zakrivljenog nosa. Krovna ukrasna konstrukcija se sastoji od pravokutnih kamenih blokova sa nizom otvora

Fotografija 46: Hram maski, Kabah, Yucatan, Meksiko Kia i voda su bili od glavnog znaaja i itava zgrada simbolizira kie koje ivot znae, a koje su dolazile sa zapada Na stranjoj (istonoj) strani su skulpture dva ratnika koji su okrenuti izlazeem suncu i koji, vjerovatno, imaju ulogu uvara hrama. Kipovi su u jo dobrom stanju (35)

Fotografija 47: uvari hrama, Kabah, Yucatan, Meksiko U centru nekadanjeg Kabaha se nalazila Kapija sa tipinim lukom Maja. Odatle je polazio poploani put (sacbe), irok 5 metara i dugaak tridesetak kilometara, spajavi Kabah sa Uxmalom. Kapija sjedi na irokoj kamenoj platformi Ista takva, samo neto manjih dimenzija se nalazi na ulazu u Uxmal

Fotografija 48: Kapija, Kabah, Yucatan, Meksiko Hram Crvene ruke i Observatorija na zapadnoj strani Grada su vjerovatno imali religijske i ritualne funkcije Niz skulptura, panela, lintela, kamenih blokova sa hijeroglifima nisu vie u Gradu; ili su pokradeni ili se nalaze o raznim muzejima prvi detalji o Kabahu su doli iz pera John Lloyd Stephensa i Frederick Catherwooda 1843 Arheolog Ramon Carrasco 2003. predvodi arheoloke napore na raiavanju i rekonstrukciji (46) Ono o emu ne pie dostupna literatura je mnogo znaajnije za razumijevanje ovih gradova. Zamislimo 270 vatrenih baklji koje poivaju u nosnim udubljenjima boga aka. Fasada hrama i nono nebo gore Zrakom se iri miris kopalovog tamjana.

Fotografija 49: Fasada Hrama maski, Kabah, Yucatan, Meksiko Maje se obraaju okupljenima: Vi ste kosmika kreacija Hunab Kua. Vae tijelo je stvoreno od svete zemlje, va duh je doneen na svetom vjetru. Srodni ste vjenoj Sunevoj vatri amani Maja vam pomau da shvatite svoju ulogu u Univerzumu. Uite o kalendarima sedam Solarnih sistema, kosmikoj seksualnosti, buenju energije Kundalinija ulozi galaksije Mlijenog puta kao generatora ivota.

5.3.12. Labna
Oficijelni tekstovi koji idu na raun oblinjeg grada Labna. Labna je nekad bio grad sa preko 2000 ljudi. Trenutano su samo etiri graevine obnovljene. Dosada je pronaeno oko 70 ultuna (podzemnih vodenih cisterni) Najpoznatiji monument je rekonstruirana Kapija sa veim lukom i vie ornamenata nego ona u Kabahu. Struktura na koju se kapija nekad naslanjala vie ne postoji. Luk je sedam metara visok i preko tri metra irok. Pretpostavlja se da je original bio znatno vii i obojen u plave i zelene boje koje simboliziraju pera ptice quezal

Fotografija 50: Kapija, Labna, Yucatan, Meksiko Labna znai stare kue na jeziku Maja Nedaleko od Kapije je El Mirador, piramidalna struktura koja lei na gomili kamenja Impresivna Palaa u Labni nije dobro ouvana, a niti obnovljena. Ipak se moe primijetiti da su ukrasi vrlo imaginativniezdeset sedam soba na dva nivoa je arhitektonski dragulj Puuc regiona. Ulaz u jednu od odaja krasi ogromna, zubata maska boga aka sa velikom njukom

Fotografija 51: Maska aka, Labna, Yucatan, Meksiko Glava serpenta se istie na jednom kraju palae. Iz njenih otvorenih eljusti viri ljudska glava koja simbolizira ivot Stephens je prilikom posjete Labni 1841. pisao: Od dolaska u ovu zemlju nisam bio vie uzbuen; mijeali su mi se bol i zadovoljstvo. Bol to ovaj Grad nije bio otkriven prije nego se pretvorio u ruevine; istovremeno, bili smo sretni to smo ga vidjeli prije nego je do kraja propao, jer je i ovakav astan spomenik svojim misterioznim autorima (35)

5.3.13. Xlapak
U sredinjem Yukatanu, na ruti Puuc, locirana je arheoloka zona grada XLapak. Stari zidovi (Xlap-pahk, prema indijanskim vodiima John Stephensa iz 1841.) mi se ukazuju meu stoljetnim drveem. I u ovom Gradu se istie Palaa sa svojom fasadnom dekoracijom. Geometrijski elementi te kameni likovi aka sa prepoznatljivim zakrivljenim nosom na uglovima zgrade i eonoj fasadi ine ovu zgradu unikatnom.

Fotografija 52: Palaa, Xlapak, Yucatan, Meksiko Bona i zadnja strana palae su u ruevinama. Gomila kamenja razbacanih u travi. Ovo je dobar primjer ta dungla moe uiniti gradovima, mada su oni napravljeni od kamena. Drvee raste uz zgrade, na njihovim stranama i na krovovima. Korijeni i grane se probijaju u svim prostorijama. Pod teinom drvea prvo padaju krovovi. Na red dolaze zidovi: plaster i cigla. Jedna po jedna ispadaju iz lezita. umska vegetacija, zemlja, voda, drvee nastavljaju sa osvajanjem kamenih objekata dok ih potpuno ne unite. Prolo je dvije i tri hiljade godina od nastanka ovih gradova. A milenij od kada su naputeni i ostavljeni zaboravu.

5.3.14. Izamal
Kada su konkvistadori osvajali Yukatan, Izamal (Crni jaguar) je bio jedan od najveih i najljepih gradova. Prije 450 godina Landa je pisao za gradove Yukatana: Toliki je njihov broj i tako su dobro graeni da predstavljaju divan ugoaj za oi. A ova zemlja danas nije ono to je nekada bila u doba svog procvata kada su nastajale ove graevine koje su podignute bez pomoi metala Postoji tajna koja nije otkrivena domorocima kako su ove graevine izgraeneOvdje u Izamalu se istie jedna zgrada ispred svih drugih koja je ogromno visoka i prelijepa Stepenice od preko 30 metara irine idu prema vrhu Na stranama su vrlo vrsti zakrivljeni kameni blokovi Nekoliko platformi i nivoa vodi do vrha gdje je sagraen bijeli hram. Popeo sam se i imao velianstven pogled sve do mora Bilo je dvanaest ovakvih graevina u Izamalu Niko se ne sjea ko ih je gradio (8) Sa dolaskom panjolaca lokalno stanovnitvo je pretvoreno u roblje. Bili su primorani da srue sve piramide i hramove, a na njihovim temeljima da izgrade crkve, manastire i

kolonijalne palae. Crkva je vjerovala da e tako oduiti lokalno stanovnitvo od avolskog vjerovanja. Na mjestu najvee piramide izgraen je franjevaki manastir San Antonio de Padua. Arhitekt-fratar Juan de Merida je zapoeo radove 1553. i dovrio ih 1561. Izgraen je najvei atrijum u katolikom svijetu, izuzev onog Sv. Petra u Vatikanu. Dimenzije su mu 520 sa 420 metara. Tolika je bila povrina gornje platforme piramide Maja. Drvena figura djevice Marije je postavljena unutar manastira. Ubrzo su se poeli registrirati sluajevi izlijeenja i Izamal postaje mjesto hodoaa katolika sa svih strana. U dvadesetom stoljeu polako tone u zaborav sve do posjete pape Ivana Pavla Drugog 1993.

Fotografija 53: Manastir u Izamalu izgraen kamenom gigantske piramide, Yucatan, Meksiko Kako bi stvarna pria o Izamalu mogla izgledati oima historiara? Gdje prestaje legenda, a poinje stvarnost? Legenda dri da je Izamal osnovao Izamna (Itzam Na), vizionar i lider. Vremenom su mu dali epitet boanstva, sa moima izlijeenja i vraanja u ivot. Na elu je Panteona Maja sa titulom ahaulil (Lord); on predsjedava skupinom niih boanstava, odnosno superiornih. (7) Izamal je Majama predstavljao manifestaciju Boga Sunca koja je materijalizovana u piramidi Kinich Kak Moo. Dvije hiljade prije nove ere i jednu hiljadu godina nae ere Izamal je vazno hodoae Maja. Centrom dominira platforma Paphol Chac (Dom Caka, boga kie) sa hramom na vrhu koji je destinacija hodoasnika. Kolosalne piramide Itzamatual, Kabul, Hunpictoc i Habuc uokviruju ovaj grad.

Fotografija 54: Ostaci piramide Kinich Kak Moo, Izamal, Yucatan, Meksiko Paphol Chac je izgraen na energetski vrlo potentnom mjestu. Hiljade hodoasnika iz doba Maja su svojim posjetama, tokom perioda od vie hiljada godina, formirali psihiko polje energetski usmjereno na izlijeenje raznih bolesti. Kombinacijom Zemljine i ljudske energije kreirano je podruje koje ljekovito djeluje na ljudski organizam. Beneficije Izamala su se prostirale kroz vrijeme ukljuujui i barbarsku civilizaciju koja je dola nakon XVI stoljea i tu postavila svoje drvene simbole. Gdje prestaje stvarnost, a poinje legenda?

5.3.15. Chichen Itza

Chi (usta), chen (izvor), Itza (pleme Itza) nije najvei ni najimpresivniji grad Maja. Ali je, zbog velikog priliva turista, najpoznatiji. Od nekoliko stotina objekata na petnaestak kvadratnih kilometara, renovirano je njih tridesetak. Grad je podijeljen na tri jasno odvojena dijela: Stari Chichen (435. godina), Klasini period 600-900 godine i utjecaj Tolteka nakon XI stoljea. (Prema natpisima na tablama u arheoloskom parku.)

Maje naputaju Grad prije 925. godine. Nakon pauze od stotinjak godina ponovo je naseljen i postaje centrom indijanaca itavog Yukatana. Porazom 1194. ponovo je naputen. Astronomski, arhitektonski i artistiki gledano Chichen Itza je jedan od najinteresantijih gradova Maja. Stoga ne udi njen status svetog grada tokom klasinog perioda. Prva graevina na koju se izbije na irokom platou je ujedno i najpoznatija: piramida El Castillo (dvorac) ili Kukulkanova piramida. S razlogom se ova skladna piramida nalazi na mnogobrojnim turistikim prospektima. Na etvrtastoj osnovi se skrasio perfektno simetrini dizajn koji u sebi sadri elemente sofisticiranog kalendara Maja. Svaka od etiri strane piramide ima 91 stepenicu; ukupno 364 stepenice plus platforma na vrhu simboliziraju broj dana po sunevom kalendaru. Dodatna stepenica ispod piramide oznaava put u podzemni svijet.

Fotografija 55: Piramida Kukulkan, Chichen Itza, Yucatan, Meksiko Svaka strana piramide ima 18 terasa po devet sa svake strane stepenica (devet Gospodara vremena) 18 je broj mjeseci za jednu godinu po kalendaru Maja. Ukupno su 52 panela na piramidi i to odgovara broju godina jednog kalendarskog ciklusa Maja. (Ovaj ciklus od 52 godine je usko povezan sa zvjezdanim sistemom Plejada koji opase nebeski krug svake 52 godine i vraa se u istu poetnu poziciju na zemaljskom nebeskom svodu.) Svakako najpoznatiji fenomen vezan za Piramidu se deava dva puta godinje: na proljetnu i jesenju ravnodnevnicu (21.03. i 21.09.) Sa poetkom zalaska sunca na sjevernim stepenicama se stvara sjena ispod terasa koja u kombinaciji sa sedam svjetolosnih trokuta nalikuje tijelu zmije. Na dnu stepenica je isklesana glava serpenta

tako da je iluzija kompletna. U proljee se serpent sputa prema zemlji; u jesen se penje ka nebu. Ovaj briljantni ininjerijski poduhvat Maja privue oko 25.000 posjetilaca tokom dva godinja ekvinocija.

Fotografija 56: Igrom sunevog svjetla i sjene, arhitekte Maja stvaraju iluziju serpenta na kamenim stepenicama i to samo na dan ravnodnevnice, Kukulkanova piramida u Chichen Itzi, Yukatan, Meksiko Glave serpenta na dnu stepenica sam naao na jo nekoliko piramida. Poto nisu obnovljene njihova uloga nije poznata; moda vremenom otkrijemo koje astronomske pojave su one predstavljale.

Fotografija 57: Glava serpenta, Chichen Itza, Yucatan, Meksiko Serpent je naravno simbol znanja, superiorno boansko lice Kukulkan koji je doao u Chichen Itzu u desetom stoljeu nakon naputanja Tule (sjeverno od Meksiko Cityja). Prema legendi Quetzalcoatl (odnosno Kukulkan) je napustio svoj glavni grad Tulu i odletio na zmiji ka istoku, Yukatanu. Prije Tule, pernata zmija Quetzalcoatl je svoj peat ostavila u gradnji najimpresivnijeg grada obje Amerike Teotihuacana. (25) Sada dolazimo do nove, jos nerijeene, zagonetke. Imamo impresivan grad Maja (Chichen Itza) i tri hiljade kilometara zapadno glavni grad Tolteka (Tula). Prostor izmeu njih (srednji i istoni Meksiko) nema nita zajedniko, prema historiarima i arheolozima. I onda, sasvim neoekivano, arhitektura dva grada se poklapa kao da su meusobno udaljeni 30 kilometara, a ne tri hiljade. Objanjenje historiara: (1) Tolteci su organizirali vojni pohod od 3000 kilometara zaobilazei stotine drugih gradova, vojno su porazili Chichen Itzu i tu ostavili svoj graevinski i spiritualni peat (?); (2) Grupica Maja je otila na putovanje od 3000 km. i onda su, oduevljeni arhitekturom Tule, u povratku dodali simboliku Kukulkana na svoje graevine (?) (74) Oba objanjenja su, zdravorazumski posmatrano, neprihvatljiva. Rjeenje je u treem, nemoguem za oficijelnu nauku. Samo slijedimo legendu koja kae da je Kukulkan bio superiorno bie koje je, koristei tehnologiju zranih letjelica, sletio u Chichen Itzu i tu (i samo tu) obnovio svoju vladavinu. Jo nekoliko detalja poziva na razmiljanje. Unutar piramide Kukulkana je sistem hodnika koji dovode do ranije izgraenih hramova. U jednoj od prostorija je statua jaguara. Tijelo je od crvenog kamena. Oi su

mu od zelenog ada (nefrita). Problem otvara porijeklo ovog poludragog kamena. Naime, u Meksiku ne postoje nalazista nefrita. Najblia su u Kini (?!) Zvanina historija ne priznaje postojanje kontakata izmeu Kine i Meksika prije par hiljada godina. Ali, nesumnjivo da je postojala komunikacija ovih kontinenata mnogo dublje u prosloti. Juno od piramide Kukulkana je jo jedan testament astronomskih dostignua Maja: kruni toranj Caracol (zmija). Impresivne platforme i terase na kojima poiva toranj su paljivo izgraene prikazujui vane nebeske dogaaje. Spiralne stepenice zmijolikim prolazom vode do vrha tornja.

Fotografija 58: Opservatorija Caracol, Chichen Itza, Yucatan, Meksiko Nema nikakve sumnje da je ova graevina sluila kao astronomska observatorija Majama. etvoro ulaznih vratiju se perfektno (manje od jednog stepena) podudaraju sa stranama svijeta. Gornji horizontalni otvori se poklapaju sa nizom kosmikih dogaaja: najsjevernim i najjunijim poloajem zvjezdanog sistema Plejade (Tzab), putanjom Sunca za vrijeme proljetne i jesenje ravnodnevnice, najsjevernijom i najjunijom putanjom planete Venere (ak), poloajem zvijezda Sjevernjae (Zamaan Ek), korpiona (Zinaan Ek), Blizanaca i drugih! (7)

Istono od piramide Kukulkan je Hram Ratnika i Grupa od Hiljadu Stubova. S frontalne strane Hrama Ratnika su redovi impresivnih kamenih stubova sa uklesanim likovima ratnika. Ovaj hram je identian onom kojeg sam vidio u tri hiljade kilometara udaljenoj Tuli. Sauvane platforme i krovna struktura simboliziraju planetu Veneru (ili to bi zvanina literatura rekla boga kie aka), pernatu zmiju (Kukulkan) i mitske ivotinje.

Fotografija 59: Hram ratnika, Chichen Itza, Yucatan, Meksiko Sa zadnje strane Hrama Ratnika nalazi se kamena platforma koja poiva na devetnaest stubova. U stubovima su uklesani likovi nazvani Atlantiani. Nema nijednog identinog lica; svi su drugaije obueni i predstavljaju razliite rase. Ve smo pominjali ovu misteriju kako su Maje znale za sve Zemaljske rase u doba za koje nai naunici tvrde da nije bilo putovanja po planetarnim oceanima. Do Hrama je Grupa od Hiljadu Stubova. Rije je o kamenim krunim stubovima isklesanim u istom stilu kao i oni u Tuli. Bareljefi su izblijedili, vrijeme ih je pojelo, kamen je popucao. Ovi stubovi su bili nosai za krovnu konstrukciju velebnog hrama o ijoj svrhi moemo samo nagaati (rezidencija za vladajuu elitu?). Ovaj geometrijski labirint ima dodue neto manje od hiljadu stubova, ali je i takav dovoljno impresivan.

Fotografija 60: Grupa hiljadu stubova, Chichen Itza, Yucatan, Meksiko Piramida Kukulkan je u centru Grada. Hodajui oko nje u irokom krugu nailazim na kamene strukture koja svjedoe o prohujaloj civilizaciji: Platforma Venere sa figurama pernatog serpenta (Kukulkana); ovaj put ljudska glava se nalazi u ustima (slino kao glave koje se nalaze u ustima aka koje sam vidio u gradovima na ruti Puuc); Platforma Orla i Jaguara sa uklesanim ivotinjama koje u kanama dre ljudsko srce (?); Hram Lobanja (Tzomapantli); u pocrnjelom kamenu se jasno prepoznaju lubanje od kojih, ponovo, nijedna nije ista. Arheolozi pretpostavljaju da je artista elio prikazati akte rtvovanja. Ova ideja je, po meni, povrna i ne dotie sutinu autorove ideje; Grobnica Svetenika je piramidalna graevina sa hramom na vrhu; prilaz i uspon mi nije bio dozvoljen, ali ova impresivna graevina koja jo nije rekonstruisana je sigurno imala puno iru funkciju od obine grobnice. Velika glava serpenta u njenom podnoju to nagovijetava;

Cenote (sveti izvori vode); dva su pristupana od nekoliko desetine koje su svojevremeno koristile Maje. Ameriki National Geographic Society je sponzorirao istraivanja dna ovih izvora. Nakon to je desetak metara debeo talog mulja izvaen pronaene su kosti, idoli, nakit, nefrit i drugi artifakti; Kua Falusa je dobila svoje ime po skulpturama; raireno je miljenje da vei broj kamenih statua falusa irom Yukatana predstavljaju nekada postojei kult; Hram Jaguara se nalazi na oba kraja Velikog Igralista. Naime, zapadno od piramide Kukulkan je smjeteno najvee igralite u svijetu Maja inovskih dimenzija: 180 x 75 metara. Hram na sjevernom kraju pri vrhu ima niz irokih stepenica koji se ulivaju u dvije kolosalne statue serpenta koje slue kao potporni stubovi krovnoj konstrukciji. Jedva su vidljivi ostaci nekada bogato ukraenih murala i statua.

Fotografija 61: Hram jaguara, Chichen Itza, Yucatan, Meksiko Zadravam se na Velikom Igralitu. Poredim ga sa desetine drugih koje sam vidio u gradovima Maja. Isto kao da imamo bazen olimpijskih razmjera i male kune bazene.

5.3.16. Ek-Balam

Veliki drevni grad Maja Ek Balam (crni jaguar) je gotovo potpuno nepoznat javnosti.

Fotografija 62: Pogled na grad Ek-Balam, Yucatan, Meksiko U knjizi biskupa Diego De Lande iz 1571. godine (on nije za ivota objavio ovaj rukopis nazvan Izvjetaj o dogaanjima na Yukatanu), ne nalazim nikakvu referencu u vezi Ek Balama. Ali zato, osam godina kasnije, 1579., panjolski konkvistador komandir Juan Gutierez Picon biljei u svom Izvjetaju o Ek Balamu da mu je kapetan Francisco de Montejo (zapovjednik konkvistadora) poklonio grad Ek Balam. U to vrijeme Ek Balam je bio glavni grad provincije Tiquibalon sa gradom i pet okolnih sela. Poklon je uslijedio kao zasluga to je komandir Picon bio jedan od osvajaa Yukatana. Neki drugi panjolski izvori, pak, govore da je Ek Balam bio na elu velikog imperija zvanog Talol. Enormne dimenzije ovog Grada su ono to ga izdvaja od drugih kao i injenica da je centralni dio bio okruen sa dva zida. (To je karakteristika za jo samo dva grada Maja, Mayapan i Tulum.) Na desetak kvadratnih kilometara tek je renovirano nekoliko objekata. Veina sauvanih piramida je iz klasinog perioda (600. - 900. godine), ali za nekoliko manjih hramova je utvreno da datiraju jo iz 100. godine p.n.e. Nema sumnje da je grad bio veliki i bogat, da bi potonuo u tiinu i mrak u desetom stoljeu. Nakon doba komandira Picona (1579.) trebalo je proi 300 godina da Desire Charnay (1886.) zapone raiavanje Ek Balama. I ponovo nita stotinu godina sve do 1987. kada zapoinje ozbiljan rad na rekonstrukciji. (Informacije iz arheolokog parka.)

Na samom ulazu u Grad doekuje me Kapija od koje je polazio bijeli put sacbe. Na tabli itam: Ova sekcija sacbe puta je iroka deset metara (!) Putevi su bili simboli vanosti gradova sa vie ekonomske i politike moi Imati deset metara irok kameni put (otprilike kao auto put sa etiri trake) je zavidno. Dodamo li tome injenicu da je u grad vodilo ak pet puteva (dva ka junom ulazu) je impresivno. Igralite je renovirano; Ovalna palaa djelomino. Onda izroni Akropolis kao jedna od najviih sauvanih graevina Maja na Yukatanu. Rije je o vrlo irokoj piramidi na kojoj poiva nekoliko hramova koji nisu meusobno povezani. Penjem se na kamenu grdosiju; strane su joj oko 150 metara, visina 35 metara. Renovirani hramovi donose jo jednu novinu za mene. Meu uklesanim figurama su i likovi sa krilima. Aneli, letea bia?

5.3.17. Mayapan
Oko nastanka Mayapana postoji nekoliko oprenih verzija: Prva je na zvaninoj tabli u samom Mayapanu koja kae: Ograeni grad Mayapan je nastao u drugoj polovini osmog stoljea i pokrivao je oblast od etiri kvadratna kilometra. Sadravao je preko 1000 graevina sa populacijom od 12.000 ljudi. Ime mu znai zastava Maja. Enciklopedijska verzija (Wikipedia) zvui ovako: Mayapan je bio politiki glavni grad Maja na poluotoku Yukatan od 1221. do 1441. Nakon to su Maje digli pobunu protiv Toltekih Maja Chichen Itze 1221., moni gradovi i familije su odluile da obnove centralnu vlast i izgrade novi glavni grad u blizini grada Techaquillo. Ovaj grad je izgraen sa zatitnim zidovima, a voa Cocom familije je izabran da bude kraljem. Ostale plemike familije su uestvovale u vlasti i taj aranman je trajao 200 godina. Mundo Maya (Quimera Editores, 2002, Mexico) pie: Mayapan je jedan od zadnjih gradova Maja koji se drao do 1450. kada ga je unitila vatra iz nepoznatih razloga. Veliki broj graevina je bio zatien zidovima i to govori o turbulentnim vremenima. Interesantno je da su graevine Mayapana male kopije zgrada kao El Castillo i El Caracol u Chichen Itzi. Demetrio Sodi (Tha Mayas, 1983) opisuje: Mayapan je bio veliki grad, izuzetno politiki znaajan. Bio je sjedite konfederacije. Osnovan je 941. i razvijao se pod vostvom Cocom familije.

Fotografija 63: Observatorija, Mayapan, Yucatan, Meksiko

Biskup Diego de Landa (An Account of the Things of Yukatan, 1560.) citira: Vjerovanje je indijanaca da je sa Itzom, koji je osnovao Chichen Itzu, vladao lord Kukulkan. On je na Yukatanu smatran bogom, jer je bio veliki dravnik koji je donio mir i prosperitet Yukatanu. Osnovao je jo jedan grad, dogovorivi se sa vladarima pojedinih gradova da u njega prebace svoje voenje poslova. Podigao je visoke zidove ostavljajui samo dvije niske ulazne kapije. Hramovi su bili izgraeni unutar zidina, a najvei meu njima je nazvan Kukulkan. Drugi, kruni hram, je imao etiri ulaza, i razlikovao se od svih ostalih graevina Maja. Kukulkan je u gradu ivio neko vrijeme da bi se vratio u Meksiko. Na koncu, moje skromno miljenje je da je Mayapan mnogo stariji nego sve dosadanje pretpostavke. U njegovoj su okolini odreda naselja koja potiu od prije nae ere. Observatorija je identina onima u Palenqueu i Chichen Itzi to znai da i projekat pripada pravim Majama (dakle prije X stoljea i tajanstvenog nestanka Maja). Arheoloka istraivanja u Mayapanu su vrlo skorog datuma (1950. Carnegie Institution, 2001. Grinnel College). Detaljnija ispitivanja e dovesti do zakljuaka o pravim datumima izgradnje. Glavne graevine su kopija onih u Chichen Itzi, a to pripada periodu od VI-IX stoljea. Odbrambeni zidovi, kao neto nekarakteristino za Maje, su nastali sto ili dvijesto godina nakon to su Maje napustile grad.

Mayapan je danas podruje opsenih graevinskih radova. Istovremeno se obnavlja i rekonstruie nekoliko objekata. Piramida izgleda skladno; observatorija je jo uvijek bez krova; hijeroglifi u kamenu su skrpljeni na nekoliko mjesta; nekoliko hramova sa terasama i platformama dobija konaan oblik.

Fotografija 64: Pogled sa piramide, Mayapan, Yucatan, Meksiko Sa vrhu piramide sjajan pogled preko dungle do horizonta. Silazim niz strmu istonu stranu po sredini irokih stepenica. Sunce me prati stalno pod istim uglom. Oigledno piramida prati Sunevu putanju, mislim se u sebi. Na parking upravo pristiu dva kombija sa kolskom djecom. Izlazim na iroku, novu cestu. Ovaj dio Yukatana predstavlja ogromno gradilite. Vjetrovi turizma puu iz pravca Cancuna. Sva ova mala mjesta vide svoju budunost u rekonstruckiji gradova Maja i stranim, prije svega amerikim, turistima.

5.3.18. Acanceh
Vozim na sjever. Ulazim u Acanceh, mirno naselje sa par hiljada stanovnika. Glavni trg, The Square of Cultures, u sebi kombinira graevine Maja, kolonijalnog i modernog doba. Nogometni teren je u samom centru, umjesto parka kao u veini kolonijalnih gradova. S jedne strane terena je franjevaki hram Temple of Nuestra Senora de la Natividad (XVI). Sa obje strane hrama su piramide Maja. Nia ima tri terase i etiri reda stepenica i eka bolja vremena da se obnovi.

Fotografija 65: Piramida, Acanceh, Yucatan, Meksiko Svoju panju posveujem Palai. Parkiram ispred ograenog ulaza. Katanac je na kapiji. Prilazi mi omanji Meksikanac u raskopanoj uniformi. Prijatno se iznenadio kada me je ugledao; napokon je naao posjetioca koji e kupiti kartu za dva dolara. Otkljuava kapiju; imam Palau samo za sebe. Acanceh se odlikuje velikim kamenim blokovima koji su ugraeni u stepenice i zidove. Donji nivo je ukraen astronomskim simbolima. Gornji redovi imaju stilizirane zoomorfne figure; na vrhu su sisari i ptice. Ostaci boja upuuju na nekadanji sjaj jarko crvene i zelenkasto-plave boje (poznate kao Maja plava). John Stephens i Frederick Catherwood su posjetili Acanceh 1840. John je pisao o , a Frederick nacrtao dvije ogromne maske koje su se jo nalazile na piramidi. Nakon toga, maske su nestale. Moda su bile ukradene ili unitene. Kako bilo da bilo, da nije bilo svjedoanstva ove dvojice istraivaa niko ne bi znao da su maske i postojale. Nakon vie od 150 godina Acanceh je iz zaborava izvukla mladi arheolog Beatriz Qunital. Od 1990. do 1992. restaurirala sam sa svojim timom malu sekciju june fasade piramide. Zatim sam zapoela restauraciju Palae. Do 1996. sam ve imala sloeni Projekat pod svojom kontrolom. (7) Ekskavacija se kretala prema vrhu Palace. Bilo je uoljivo da su Maje dograivale Palau dva puta. Napokon, na strani Palae, nakon paljivog skidanja materijala se ukazala maska. Dimenzije se bile iznenaujue: 3,2 metra iroka i 2,25 metra visoka. Tako to nije bilo naeno u svijetu Maja. Maska prikazuje vladara ili boanstvo; naunice imaju ukrasne spirale; na eonom dijelu maske su tokovi; oi imaju neobian dizajn; ostaci crvenog pigmenta daju ideju kako je maska nekada izgledala.

Nastavljajui radove Beatriz je otkrila jo dvije maske ogromnih dimenzija. I to je odjeknulo kao bomba u arheolokim krugovima. San svakog arheologa se ostvario u sluaju mlade Beatriz. Tog dana je nisam zatekao na Palai. Ali, replika maski sa briljantnim bojama krasi jednu stranu fasade. Ovaj drevni grad, stalno naseljen od prije 2500 godina kao da poinje da oivljava.

5.3.19. Coba
Posjeujem veliki centar Maja okruen dunglom na istonom Yukatanu. Na sedamdeset i pet kvadratnih kilometara (!) rasprostire se Coba. Lei na pet jezera. Coba je povezana sa manjim centrima u svojoj okolini sa etrdeset i pet (45!) bijelih puteva. Putevi se pruaju pravo i nema sumnje da prate energetske i kosmike linije. Na primjer, ono to arheolozi danas nazivaju Sacbe broj 1, ide od Cobe itavih 100 km do grada Yahuna, u blizini Chichen Itze. Vonja do Cobe je bila ugodna. Skoro asfaltirani, mada znatno ui put nego to su ih Maje imale, vodi kroz umu. Ovo je Grad koji se prua na najveoj povrini u Svijetu Maja; tri sekcije su otvorene za javnost i meusobno su udaljene po nekoliko kilometara. Prvo nailazim na igralite koje je rekonstruirano; slijedi kruna graevina koju su arheolozi prozvali Crkva i koja ima niz astronomskih funkcija. Nakon jo nekoliko oltara i hramova raste napetost u zraku: pribliavam se Velikoj Piramidi.

Fotografija 66: Velika piramida, Coba, Yucatan, Meksiko Napokon, putokazi me dovode do istine i onda mi zastaje dah: preda mnom je najvia sauvana piramida Yukatana. Nedavno su na njoj izvreni rekonstruktivni radovi tako da sam imao zadovoljstvo da se penjem do vrha. Stepenice su iroke i izgraene od veih kamenih blokova na prilaznim platformama. Kako se pribliava vrh postaju ue i strmije. Nekoliko posjetilaca se sporo uspinje etveronoke (koriste i ruke i noge i konopac po sredini stepenica). Piramida nije graena u stilu ostalih graevina na Yukatanu. Radije, ona pripada ranijem dizajnu piramida iz Petena (Guatemala). Jedino se na vrhu nalazi hram koji je tipian za ovo podneblje. To mi govori o nekoliko perioda ovog grada: pretklasinom i klasinom (600. 900. godine) Savladao sam svih sedam nivoa i nalazim se na vrhu. Ispod mene se zeleni uma Yukatana. Ponegdje izviruju kamene graevine piramidalnog i ovalnog oblika. Jezero Coba se ugnijezilo u umi. Dobijam bolji osjeaj za prostranstva ovog Centra. Literatura govori o 55.000 stanovnika. A ovu piramidu, 42 metra visoku, indijanci su prozvali Nohoch Mul (velika kamena gomila). Gledajui umu ispod sebe prisjeam se, po ko zna koji put, legendi Maja i Prie o Kreaciji: mogunost da se vidi na velike udaljenosti daje mo koja onda dijeli bogove

od smrtnika svetenici Maja i njihovo plemstvo su dobijali boanske atribute podiui se iznad vrhova uma (7) Vjetar mi je napunio plua i sad sam spreman za sputanje meu smrtnike. Oni na istini su mi izgledali nestvarno maleni. Na dnu sam jo jednom osmotrio uspravljenu stelu na kojoj je hijeroglifski datum Maja: 30. novembar 780.

Fotografija 67: Sputanje niz Veliku piramidu, Coba, Yucatan, Meksiko Put me zatim vodi ka izdvojenoj grupi Macanxoc smjetenoj izmeu dva jezera. Hramovi su neraieni, ali nekoliko stela je impresivno. Na jednoj od njih je prikazana kraljica (vladar Cobe 653-672) to je vrlo rijedak sluaj u umjetnosti Maja da se eni posveuje ovakva paznja. Druga uspravljena stela donosi jo vaniji datum: 3188. godina prije nae ere! I eto nam dokaza o ciklusima Maja od 5.200 godina (kraj ciklusa je naravno 23.decembra 2012.) Prisjetimo se, Maje tvrde da se vrijeme sastoji od ciklusa unutar ciklusa i da se dogaaji ponavljaju na istim vremenskim takama. Evo me tu, meu misterioznim stelama Macanxoc i proroanstva Maja su mi blia nego ikad; mogu ih dodirnuti.

Preao sam ukupno 12 kilometara. Sretan sam to panjolski konkvistadori nisu otkrili i unitili ovaj centar Maja. Imao sam priliku da osjetim naprednu tehnologiju gradnje i nebeskog planiranja Grada, koji je ponovno bio otkriven tek 1890., da bi ozbiljniji radovi na rekonstrukciji poeli tek poetkom 1970-ih. Ovaj dio Yukatana je beskrajna ravnica; nigdje breuljka. A Maje su odavde izgradili 45 perfektno ravnih puteva u raznim pravcima. I to kroz dunglu. Kojim instrumentima su odreivali pravac? Da li su se verali na kronje drvea i dobacivali radnicima kako da grade auto put? Ili su imali letjelice sa kojih su laserskom preciznou markirali pravac na koji e doi bijeli kamen? Naputam Cobu (Coh-bah, u prijevodu vode uskomeane vjetrom) i njenih pet jezera. Od 15.000 graevinskih struktura vidio sam 1%, ali i to mi je bilo dovoljno da odem zadovoljan i ispunjen.

5.3.20. Quirigua (Guatemala)

Arheoloki park drevnog grada Maja Quirigua se danas nalazi pod zatitom UNESCO-a kao djelo svjetske batine. Sredinom XIX stoljea John Stephens je htio da je kupi i poalje njene monumente u New York, ali su lokalni vlasnici traili vie nego to je on mogao ponuditi. Neto kasnije, United Fruit Company su kupili itavu oblast i od ovog grada Maja su napravili zatienu oblast. Omoguili su amerikom Archeological Institute of America da zapone prva istraivanja. Svuda uokolo ovog parka se nalaze plantae banana kao dokaz djelovanja amerikih korporacija. Poslednji restauratorski radovi takoe su se provodili od strane Amerikanaca: rije je o University of Pennsylvania od kraja 1970-ih. (47) Quirigua je u arheolokom svijetu najbolje poznata po svojim kamenim stelama. Impozantna grupa obeliska opisuje aktivnosti vladara Maja, politika i vojna dogaanja, odnos vladara Maja sa bogovima; sve strane obeliska su bogato ukraene sa likovima vladara Maja ornamentalno okruenog sa likovima bogova i svetih ivotinja. Glifi iz kalendara Maja prikazuju datume kojima lociraju pojedina dogaanja. Iz perspektive Zapadne civilizacije nema zadovoljavajueg odgovora o nainu transporta ovih stela. Naime, Stela E je teka impresivnih 65 tona, visoka je 10,5 metara , a uklesane sculpture prekrivaju 8-metarske kamene panele.

Fotografija 68: Kameni obelisk Stela E, teka je 65 tona i nema zadovoljavajueg odgovora kako je prevezena i uspravljena usred dungle u Guatemali, Quirigua Centralni trg plaa grada Quirigua ima dimenzije 100 x 80 metara. I mada se nalazi u plavnom regionu, niz pronaenih stela daje dovoljno argumenata za zakljuak o vremenskim razmacima u kojima su se one podizale. Naime, od 751. godine nova stela je instalirana svakih pet godina zakljuno sa 805. godinom. (47) Veina stela je podignuta za vrijeme vladavine Cauac Sky, najpoznatijeg vladara Quirigue. Njegov lik se nalazi na sedam od devet pronaenih stela. Godine 738 a.d. Cauac Sky je zarobio vladara Copana i time oznaio kraj duge vladavine Copana nad Quiriguom. Jo jedna karakteristika ovog grada su ogromni kruni kameni blokovi nazvani Zoomorphi. est ovakvih blokova prikazuje ono to arheolozi nazivaju mitskim ivotinjama. Na primjer, Zoomorph G, u sreditu Velikog trga, prikazuje bie slino jaguaru. Zoomorph P prikazuje nepoznatog, ali sveprisutnog i svemonog vladara u joga poloaju.

Fotografija 69: Zoomorph P, kruni kameni blok, prikazuje svemono superiorno bie u joga poloaju koje se, opet, nalazi u ustima jo monijeg nepoznatogmonstruma, Quirigua, Guatemala Arheolozi su uspjeli deifrirati zapise na Stelama F i D u Quirigui. One se odnose na neke nepoznate dogaaje koji su se desili prije 90 miliona godina i prije 400 miliona godina! (47)

Fotografija 70: Stela F, kameni obelisk koji opisuju dogaaje koji su se odigrali prije 400 miliona godina (!), Quirigua, Guatemala Ova injenica o poimanju koncepta vremena kod Maja ih je uinila superiornijim u odnosu na bilo koju drugu civilizaciju u poslednjih desetak hiljada godina, izuzimajui Zapadnu!

5.3.21. Lamanai (Belize)

U dananjim razmjerima siuni Belize (bivi Britanski Honduras) na svojoj teritoriji je imao hiljadu (!) veih i manjih naselja i gradova Maja. Zbog svoje nepristupanosti samo su etiri grada otvorena za posjetioce na poetku XXI stoljea. Lamanai je jedan od najveih centara Maja u Belizeu. Smjeten je u centralnom dijelu Belizea na obalama New River Lagoon. Dosadanja istraivanja pokazuju da je Lamanai bio neprekidno naseljen 3000 godina u vrijeme civilizacije Maja.

Ilustracija 2: Rekonstruisana slika sa stele koja predstavlja vladara Smoking Shell, Lamanai, Belize

Fotografija 71: Originalna sekcija Stele 9 koja predstavlja glavu lorda Smoking Shell, Lamanai, Belize Lik vladara Maja se nalazi u ustima svevladajueg serpenta (zmije, zmaja) koji je prisutan u svim gradovima Maja i u svim periodima razvoja ove civilizacije. Serpent je simbol znanja i superiornog bia. injenica je da vladari Maja, pred kojima su obine Maje imale inferiornu ulogu, u potpunosti priznaju superiornu ulogu kosmikih bia odnosno serpenta.

Ilustracija 3: Geoloka mapa arheolokog nalazita Lamanai, Belize Preko 720 objekata je dosada pronaeno na lokaciji Lamanaia. Arheolokim iskopavanjima je od 1974-1986 rukovodio David Pendergast iz kanadskog Royal Ontario Museum.

Fotografija 72: Struktura N10-9, hram Maja, Lamanai, Belize Radiokarbonska ispitivanja, koja su proveli kanadski arheolozi na primjeru kukuruznog polena, pokazuju da su objekti u Lamanaiu koriteni prije godine 1500. p. n. e. (48) S obzirom na njihovu enormno veliku prisutnost moe se zakljuiti da su prije 1500. godine prije nove ere Maje imale znaajan centar u Lamanaiu.

5.3.22. Tazumal (Salvador)

Samo su etiri naselja Maja dosada istraivana u Salvadoru. Najvee je Tazumal. U prijevodu Quiche indijanaca tazumal znai piramida u kojoj su spaljivane rtve. Ovaj grad je bio historijski gledano, prometan te su u njemu naeni primjeri tzv. Olmeke umjetnosti (kamene glave koje se smjetaju u 2000 godinu p.n.e.), zatim graevinski ostaci iz ivota Maja (piramidalni oblici hramova iz 1000 godine prije nove ere) i primjeri aritfakata iz XV stoljea kada su ga Azteci naseljavali. (49) Nesumnjivo da je ovaj zadnji period posluio lokalnim indijancima da sauvaju ime Tazumal koji je referenca za ceremonijalna rtvovanja Azteca., Inae nisu pronaeni dokazi da su i Maje provodili ceremonijal rtvovanja zarobljenika.

Fotografija 73: Tri hrama u gradu Maja Tazumal, Salvador

5.3.23. Tulum
Moja posljednja faza posjete Svijetu Maja e se odvijati na Karibskoj obali Yucatana. Dananji Meksiki teritorij poluotoka Yucatan se dijeli na tri drave: Campeche (zapad), Yucatan (srednji) i Quintana Roo (istoni, karibski dio). Maje su gradile svoje centre u svim klimatskih uvjetima. Karibsko more je zapljuskivalo luke gradove Maja: Tulum, Chetumal, Xelha, Xcaret, El Rev, centre na otocima Cozumel i Isla MujeresMeu njima nisam vidio sauvane monumentalne piramide ili hramove graene prije nae ere. Tulum je najvei od gradova Maja podignutih na moru. Nalazi se na junom kraju modernog auto puta Cancun-Tulum (129 km). Kameni stub sa uklesanim datumom od 564. godine svrstava i ovaj Grad u klasini period Maja. U kasnijoj fazi je podignut zid s pet kapija po kome je ovaj grad i dobio ime (tulum zid). Najvea graevina je u obliku tvrave (El Castillo) i sadri figure i maske boanstava koji simboliziraju planetu Veneru i zalazak Sunca. U unutranjosti El Castilla nalaze se ostaci murala Maja.

Fotografija 74: El Castillo, Tulum, Quintana Roo, Meksiko

5.4. Elementi razvijene ne-tehnoloke civilizacije Maja 5.4.1. Arhitektura Maja: kreativnost, raznolikost, originalnost
Primjeri originalne i kreativne arhitekture Maja su vidljivi u razliitim tipovima konstrukcija, kao na primjer ceremonijalnim platformama, hramovima, palaama, tornjevima, piramidama, igralitima itd.

5.4.1.1. Ceremonijalne platforme

Chichen Itza, Mexico

Uxmal, Mexico

.
Chichen Itza, Mexico

Ilustracija 4: Ceremonijalne platforme Maja na primjeru gradova Chichen Itza i Uxmal (50) Ceremonijalne platforme su relativno kratke, do etiri metra duine. Na stranama su uklesane figure u kamenu. Oigledna je njihova funkcija za javna okupljanja, jer su imale oltare na gornjem dijelu, postolja za gorenje mirisnih incense te postolja za zastave.

5.4.1.2. Hramovi

Palenque, Mexico

Tankah, Mexico

Tulum, Mexico

Chichen Itza, Mexico

Ilustracija 5: Razliita dizajnerska rjeenja hramova Maja na primjeru gradova Palenque, Tankah, Tulum i Chichen Itza Komunikacija sa viim, superiornijim biima (odnosno Bogovima) je izvoena u hramovima. Hramovi su obino smjeteni na vrhovima piramida i bogati su sa dekorativnim detaljima. Imali su unutranje prostorije i mjesto za oltar. U nekim sluajevima hramovi imaju murale i panele uklesane u kamenu. Dio hramova je bio graen od drveta (uglavnom su ti hramovi izgubljeni u vremenu), a dio u kamenu i oni su dobrim dijelom sauvani.

5.4.1.3. Palae

Uaxactun, Guatemala

Kabah, Mexico

.
Uxmal, Mexico

Ilustracija 6: Palae Maja na primjeru gradova Uaxactun, Kabah i Uxmal Palace Maja su graene individualno ili u grupama. Situirane su na platformama, unutar ceremonijalnih centara. Zidovi su ravni i glatki i vrlo esto ukraeni ornamentima ili uklesanim figurama i piktoglifima. Niz unutranjih prostorija je vjerovatno sluio kao prebivalite vladajuoj klasi.

5.4.1.4. Tornjevi

Xlabpak, Mexico

Nocuchich, Mexico

Palenque, Mexico

Puerto Rico, Mexico

Chanchen, Mexico

Ilustracija 7: Tornjevi Maja na primjeru gradova Xlabpak, Nocuchich, Palenque, Puerto Rico i Chanchen Tornjevi kao kameni monumenti Maja su uglavnom graeni na zapadnom dijelu Yukatana, u dananjoj meksikoj dravi Campeche. Dosada su potvrene njihove astronomske i kalendarske funkcije i korelacija sa ciklusima Sunca i Venere.

5.4.1.5. Piramide

Coba, Mexico

El Mirador, Guatemala

Uxmal, Mexico

Ilustracija 8: Piramide Maja na primjeru gradova Coba, El Mirador i Uxmal Impresivne piramidalne strukture Maja su nastajale kao rezultat nadogradnje na starije objekte. Ova nadogradnja se izvodila u tano odreenim vremenskim intervalima. Na taj nain bi se nova piramida jednostavno izgradila na vrhu ranije graevine to bi raniju piramidu ostavilo nedirnutu.

5.4.1.6. Igralita

Copan, Honduras

Zaculeu, Guatemala

Ilustracija 9: Igralita Maja na primjeru gradova Copan i Zaculeu Svaki grad Maja je imao barem po jedno igralite; vei centri su imali po osam ili vie igralita. Igra sa loptom je imala kosmiko znaenje. Teren je smjeten u centru; na stranama su lateralne kosine koje zavravaju u zidovima. Na njima se nalaze kameni prstenovi kroz koje se probacuje lopta. Iznad zidova su platforme za publiku i ceremonijalne hramove. Veliina igralita, platforme i hramovi variraju po gradovima.

5.4.1.7. Observatorije

Uaxactun, Guatemala

Chichen Itza, Mexico

Dzibilchaltun, Mexico

Ilustracija 10: Observatorije Maja na primjeru gradova Uaxactun, Chichen Itza i Dzibilchaltun U observatorijama Maja nisu pronaeni instrumenti za praenje kretanja nebeskih tijela. One su svojom konstrukcijom koritene kao fiksne take za posmatranje zvjezdanih konstelacija i planetarnih tijela. Potvreno je da su observatorije sluile i kao astronomski markeri i bile su na istoj putanji sa drugim graevinskim markerima. (50)

5.4.1.8. Nadsvodni lukovi

Ilustracija 11: Kameni nadsvodni luk u arhitekturi Maja na primjeru gradova Uaxctun, Tikal, Labna, Copan, Palenque i Uxmal Raznolikost arhitektonskih rjeenja i graevinskih metoda se uoava u gradnji nadsvodnih lukova. Na ilustraciji je prikazano est razliitih naina da se nadsvodi prostorija.

5.4.1.9. Stele

Izapa, Mxico.

Xultn, Guatemala.

Yaxha, Guatemala.

Naranjo, Guatemala.

Bonampak, Mxico

Ilustracija 12: Stele kao originalan arhitektonski izraz Maja na primjeru gradova Izapa, Xultun, Yaxha, Naranjo i Bonampak

Fotografija 75: Kamena stela broj 5, Izapa, Meksiko, visoka je 255 cm i teka 15 tona; datirana je u 300. godinu prije nove ere Kameni monumenti stele, su originalan arhitektonski pristup na kome su se biljeili znaajni dogaaji iz politikog, vojnog i historijskog ivota Maja. Stele redovno prikazuju lidere Maja, okruene sa mitskim biima i ivotinjama; stelom dominiraju superiorna bia kojima lideri Maja iskazuju svoje potovanje.

5.4.1.10. Kue

Ilustracija 13: Primjeri kua stanovnistva Maja Objekti za stanovanje veine Maja su bili izgraeni od organskih materijala. Nakon milenijumskog prolaska vremena nisu ostali sauvani ostaci njihovih kua, ali se pretpostavlja da je njihov oblik bio kao na gornjoj ilustraciji. Skromne, ali permanentno rjeenje.

Od ostalih arhitektonskih tipova kod Maja istiu se: podzemne cisterne (ultuni) koji su koriteni za prikupljanje kinice, parna kupatila za spiritualna proiavanja i za medicinsku upotrebu, kanalizacioni sistemi te sistem puteva sacbe, o kojemu e se vie govoriti kasnije.

5.4.2. Napredna astronomska znanja

I pored sistematskog napora panjolaca da unite sve dokaze o sofisticiranim dostignuima Maja u astronomiji i matematici, posljednjih nekoliko decenija se ine napori da se razumije ova nestala civilizacija.

5.4.2.1. Venera
Ustanovljeni su dokazi o vrlo intimnoj vezi izmeu planete Venere i Palae Guvernera u Uxmalu (Yucatan, Meksiko). panjolski konkvistadori su, zaueni ljepotom ove graevine, prozvali je guvernerovim sjeditem. Naravno, Maje nisu imali guvernere, a klju za definiciju ove graevine se krije u njenoj astronomskoj orijentaciji. Na fasadi Palae guvernera se nalazi uklesano vie od 350 glifa koji su posveeni ovoj planeti Sunevog sistema (stilizirano slovo M sa dvije take je simbol Maja za Veneru; a taj simbol je, u to sam se uvjerio, preplavio glavnu fasadu).

Fotografija 76: Palaa guvernera, Uxmal, Yucatan, Meksiko Izraunavanja iz 1975 (istrazivai Aveni i Hartung) (51), su pokazala da se dugaka strana Palae Guvernera nalazi pod uglom od 19 stepeni u odnosu na glavnu orijentaciju graevina u Uxmalu. Pod identinim (najjunijim) uglom se planeta Venera pojavljuje na nebu svakih osam godina. Upravo taj osmogodinji period je vrlo znaajan za Maje.

Maje su znale da Venerin sinodiki period (vrijeme kada se Venera spaja sa Suncem na nebu) iznosi 584 dana. Postoji pet razliitih sinodikih pozicija Venere (kao dnevnog i nonog kosmikog objekta). Nakon petog sinodikog perioda ova se pojava ponavlja sa novih pet perioda. Moderni astronomi ovu pojavu nazivaju Veliki Venerin Ciklus. Pet Venerinih ciklusa (2920 dana) tano odgovara periodu od osam zemaljskih ciklusa, odnosno godina (2920 dana). Specifini dokaz o ovoj vezi pet-prema-osam je na sjevernozapadnom i sjeveroistonom kraju fasade Palace Guvernera. Crta sa tri take, odnosno broj osam prati masku boga aka koji ima izraenu vezu sa planetom Venerom.

Fotografija 77: Pet-prema-osam, fasada Palae guvernera, Uxmal, Yucatan, Meksiko Sam dogaaj pojavljivanja Venere na najjunijoj tacki neba (januar 1997, 2005, 2013. itd) i njena nebeska putanja odgovaraju zamiljenoj liniji izmeu Palae Guvernera u Uxmalu na jednom kraju i maloj piramidi u, jo nedovoljno poznatom gradiu Maja, Cehtzucu koji se nalazi na horizontu gledajui od Uxmala! Odstupanje je, prema Aveniju (1975.) neznatno: manje od jednog stepena (117.56 prema 118.22 stepena). Meutim, u doba kada su Maje pravile ove piramide (kraj IX stoljea), poloaj Zemlje u Sunevom sistemu bio je malo drugaiji, tako da odstupanja uope nije bilo!

Jugozapadno od Palae ka nebu se die Velika Piramida. Djelomino je restaurirana. Originalno je imala devet terasa, odnosno devet nivoa (Devet uvara vremena Maja). Simbolika u broju stepenica i nivoa te hramu na vrhu platforme sa Bogom akom dopunjavaju sveti kompleks Uxmala koji je bio ekskluzivna kola za astronome, matematiare, amane, svetenike, proroke i vidare.

5.4.2.2. Sunce

Fotografija 78: Hram Maja je podignut na taj nain da se samo na dan proljetne i jesenje ravnodnevnice Sunce svom veliinom pojavi u sredinjem otvoru, Dzibilchaltun, Meksiko Primjer sjajne veze astronomije i arhitekture je i na hramu (sedam lutaka) u Dzibilchaltunu na Yukatanu (Meksiko). Briljantnom izvedbom graevinari Maja su omoguili sunevoj svjetlosti da se u punom obimu pojavi samo za vrijeme godinje ravnodnevnice. Na taj nain Maje su pokazale majstorstvo u obje discipline.

Fotografija 79: Piramida Kukulkan za vrijeme proljetne ravnodnevnice, Chichen Itza, Yucatan, Meksiko Ve smo pominjali sunev efekat koji se kreira samo na dan ravnodnevnice u sluaju piramide Kukulkan (Chichen Itza, Meksiko). Stvara se sedam trokutova svjetlosti koji, zajedno sa glavom serpenta na dnu stepenica, formiraju silazeeg serpenta. Rije je o simbolici na astronomskom, arhitektonskom i filozofskom nivou.

5.4.2.3. Merkur, Jupiter, Mars, Saturn

Jedna od sauvanih knjiga Maja, Dresden Codex, uglavnom je posveena astronomskim pojavama. Analizom teksta (52) moe se ustanoviti da Maje opisuju kretanje i vidljivost na nebu slijedeih planeta: Venere, Merkura, Marsa, Jupitera i Saturna. Uz simbolizam Venere se javlja sekvenca sa slijedeim brojevima: 236 dana, 90 dana, 250 dana i 8 dana. Zbir dana je 584 sto odgovara Venerinom sinodikom ciklusu. Prvi broj od 236 dana odgovara vidljivosti Venere na istonom nebu (posmatrano iz Srednje Amerike) kao jutarnje zvijezde. Drugi broj od 90 dana je period kada Venera nije vidljiva, jer je skrivena od Sunca. Trei period traje 250 dana kada se Venera pojavljuje na zapadnom nebu kao nona zvijezda. I, na koncu, etvrti period od 8 dana je period kada Veneru ponovo skriva Sunce. (52) Pet ovakvih perioda traje ukupno 2920 dana i poklapaju se sa osam zemaljskih godina o emu je ve bilo govora. Kodeks daje podatke za vidljivost Merkura koji ima ekscentrinu eliptinu putanju. Zahvaljujui ovakvoj putanji sinodiki ciklus Merkura traje od 104 do 132 dana. Ciklusi solarnih eklipsi te punog i novog mjeseca se daju u Kodeksu. Mjeseevi ciklusi su primjer kako su Maje rijeile problem njegovog trajanja. Moderna astronomija je utvrdila da lunarni mjesec traje tano 29,53059 dana. Dakle, manje od 30, a vie od 29 dana. Astronomi Maja su utvrdili da se 4400 dana moe prikazati kao 149 mjeseevih ciklusa to odgovara cifri od 29,53020. To je, oigledno, bilo i vie nego dovoljno da se minimizira diskrepancija izmeu 29 i 30 dana. (12) Takoe, opisuju se izlasci planeta (Merkur, Venera, Jupiter, Mars, Saturn) nakon konjukcije sa Suncem. Tada su planete vidljive na jutarnjem nebu prije sunevog izlaska. Ovi periodi su vani, jer odreuju duine sinodickog trajanja za pojedine planete. Primjera radi, astronomi Maja zaokruuju sinodiki ciklus Marsa na 780 dana (preciznije radi se o 779,936 dana). Drezdenski kodeks daje precizne opise kada se dvije planete, vidljive sa Zemlje, nau u istoj liniji prekrivajui jedna drugu. Isto tako, Kodeks tano odreuje solsticije i ravnodnevnice. Pojedini istrazivai svijeta Maja utvruju da su Merkur i Jupiter bili od interesa za vladare Maja. Floyd Lounsbury je pokazao kako su za nekoliko vladajuih dinastija u Palenqueu bile vane pozcije Jupitera na nebu. James Fox i John Justeson su demonstrirali reference Saturna na drevnim glifima Maja. (12)

5.4.2.4. Kretanje Solarnog sistema u galaksiji

Maje su svoj boravak na zemlji smjetale u okviru Dugog sistema brojanja koji traje 13 baktuna (1.872.000 dana ili 5.128 godina). Svaki dogaaj se nalazi unutar ciklusa koji je poeo godine 3114 prije nove ere. Taj ciklus se zavrava 2012. godine. (12) Pet ovakvih ciklusa daju tano trajanje Platonske duge godine (blizu 26 000 godina).

Ilustracija 14: Stela broj 11 iz drevnog grada Maja Izapa, Meksiko, prikazuje Kosmikog Oca u ustima Kosmike Majke; prikazuje se kanal raanja (Galaksija Mlijeni put) koji e svoju kulminaciju doivjeti 21.12.2012. kada se ostvari prorokovani raspored planeta i zvijezda na nebu (76) Pitanje je koje nas ostavlja bez odgovora kako su Maje znale za ovaj kosmiki ciklus. Oigledno da je on podrazumijevao da civilizacija ima koncept o (a) postojanju sunevog sistema, (b) postojanju galaksije kao kompleksnog skupa zvjezdanih sistema, (c) kretanju solarnog sistema unutar galaksije, (d) periodinosti, odnosno zakonitosti tog kretanja.

5.4.3. Raunanje vremena 5.4.3.1. Perfektni kosmiki i zemaljski kalendari Maja

Obino se medju naunim dostignuima Maja govori o njihovom kalendaru. Poznato je, naime, da su Maje raunale vrijeme Zemaljske revolucije (kretanja oko Sunca) u hiljaditi dio decimala. Arheologija tvrdi da su Maje ovo inile bez preciznih instrumenata. I ne samo to. Maje su, kao sto smo vidjeli u prethodnom poglavlju, imale kalendare mjeseevih mjena i eklipsi te vrlo precizna trajanja vremenskih putanja Merkura, Venere, Marsa, Jupitera i Saturna. Prema tvrdnjama vodeeg eksperta za deifriranje jezika Maja, Linde Schelle (Maya Kosmos, New York, 1993) kamene stele u gradu Maja Quirigua, u istonoj Guatemali, opisuju dogaaje koji su se zbili prije 4,6 milijardi godina i prije 13 milijardi godina! Daju li nam Maje time do znanja da su dobro znali kada je (a) naa Planeta nastala i (b) kada je zapoeo ovaj kosmiki ciklus (od Velikog praska)? Oficijelna historiografija pie o opsjednutosti Maja sa raunanjem vremena. Nabrajaju njihove kalendare: (1) Dugi, koji traje od nultog dana i godine 3114 p.n.e. do nae 2012 godine; (2) Religiozni kalendar od 260 dana koji se sastojao od 20

mjeseci po 13 dana; i (3) Solarni kalendar od 365 dana (18 mjeseci po 20 dana, plus dodatnih pet dana). Ne osporavaju im se vrlo precizno izraunate solarne godine za planete u Sunevom sistemu. Ponegdje se istie da fascinacija Maja sa vremenom nije nauna u naem smislu; njima je vrijeme bilo cirkularno i ciklusi bi se ponavljali (vladari bi trebali ponavljati rituale i akcije svojih prethodnika). U Centru za posjetioce observatorije Kitt Peak u Tucsonu (Arizona, SAD) nalazi se mural Maja sa slijedeim tekstom: Maje su imale nauno precizniji kalendar u upotrebi nego to je dananji gregorijanski. Ova injenica nije sluajnost. Kalendar Zapadne civilizacije se bazira na godini od 365 dana. Svake etiri godine se mora korigovati za jedan dan (dodaje se jedan dan u februaru). I ne samo to. Svakih 400 godina se mora dodavati po jo jedan dan da bi se kalendar uskladio sa poloajem Zemlje u Sunevom sistemu. Na drugoj strani, Maje tokom 4000 godina postojanja njihove civilizacije nisu niti jedan put usklaivale (dodavale, oduzimale) dane u njihovom kalendaru. Naravno pri tome mislimo na samo jedan od kalendara. U nastavku emo nabrojati poznate kalendare Maja. (53)
1. Tzolkin glavni, sveti kruni kalendar od 260 dana. uva harmonijski

2. 3.

4.

5. 6. 7. 8.

odnos izmeu ljudi, Sunca, Sunevog sistema, Galaktikog jezgra Hunab Ku, Kreatora kretanja i mjerenja. Takoe, formira kratki 52-o godinji ciklus zvjezdanog sistema Plejada. Haab glavni sekularni kalendar. Sastoji se od 365 dana, odnosno 18 mjeseci po 20 dana i pet dodatnih dana svake godine. Dugi ciklus ciklus linearnog vremena. Prema istraivanjima NASE njegova preciznost je 0,00000001 od atomskog kalendarskog sata ili jedan dan u periodu od 180.000 godina. Ovaj kalendar se koristio na fasadama hramova i stelama da projicira posebne datume iz duboke prolosti i daleke budunosti. Ovaj kalendar je povezan sa Baktun ciklusom: 5 200 godina x 5 ciklusa = 26 000 godina sto odgovara Platonskoj godini. Gospodari noi ciklus od devet dana koji se stalno ponavlja. Kada se koristi u kombinaciji sa krunim kalendarom daje datume koji se ne ponavljaju po 467 godina. Ixim Tun kalendar prirodnih ciklusa, znaajan za agrikulturu Maja. Trajanje mu je 130 dana, polovina Tzolkina. Mom Tun ciklus od 180 dana; omoguavao Majama da shvate razmnoavanje insekata. Tun ciklus od 360 dana koji se perfektno odnosi prema Sunevom sistemu, planetama, zvijezdama i galaksijama. Tzotz Tun proroanski kalendar od 364 dana. Sastoji se od 13 mjeseci po 28 dana (poznat i kao ciklus slijepog mia).

9. Ix Tun mjeseev kalendar koriten na monumentima. Brojao dane

lunarnog ciklusa i stoga znaajan za plimu i oseku te za enske cikluse. 10. Klejeb proroanski kalendar od 400 dana kojeg koristi neki od dananjih uvara znanja Maja. Malo je ta poznato od njegove stvarne primjene. 11. Muchuchu Mil Kalendar Plejada; 52-o godinji ciklus koji sinhronizira Haab i Tzolkinov kalendar. Svrha mu je da omogui svakom ljudskom biu puno ivotno iskustvo odakle e stei status mudroga. 12. Chol Tun kalendar od 260 dana slian Tzolkinu, samo ovaj djeluje na makro nivou. 13. Ku Tun ciklus od 520 godina koji posmatra i mjeri kolektivni utjecaj na ovjeanstvo. 14. Tiku Tun kalendar koji se dijeli na dva ciklusa: (1) Belejeb Bolon Tiku mrani ciklus od devet perioda po 52 godine, ukupno 468 godina, i (2) Oxlajuj Tiku od 13 nebeskih ciklusa sap o 52 godine, sa ukupno 676 godina. Ovo je proroanski kalendar. 15. Ajau Tun proroanski 20-o godinji ciklus, posebno interesantan arheolozima. 16. Ekomal Tun ciklus od 520 godina koji oznaava muku i ensku radijaciju sa Sunca. Tretira informacije vzne za ovjeanstvo kao cjelinu. 17-21. Maje su imale jo pet kalendara kojima su se samo oni sluili i o ijim detaljima nita nije poznato. Pojam proroanskih kalendara je po prvi put potkrijepljen argumentima iz knjige Michaela Coa, Breaking the Maya Code, u kome on tvrdi da je nastanak i razvoj sredinjeg grada Copana u Hondurasu, bio prorokovan davno prije od strane epigrafa. Novi rezultati u deifriranju koda Maja to potvruju. (67)

5.4.3.2. Tzolkin kosmika matrica

Ovo poglavlje je inspirisano Jose Arguellesovom knjigom The Mayan Factor, objavljenom 1987. (42) u kome on, nakon viedecenijskog istraivanja, iznosi sasvim nove teze o tajnom kalendaru Maja Tzolkinu. S obzirom da je rije o nadahnutom, ali ne uvijek nauno argumentovanom tekstu tako ga treba i posmatrati: kao jedan mogui nain gledanja na kalendare Maja. Arheolozi, naravno, u kalendaru vide samo nain da se biljei vrijeme. Ali, zato bi neko posvetio toliko vremena biljeenju vremena sa nevjerovatnom preciznou? Da li brojke imaju i dublje znaenje u kosmikim relacijama? Da li one, osim davanja koordinata o svemirskom prostoru i vremenu, nose i neto vie? I da li je to dokuivo naim fizikim ulima? ta ako ti brojevi imaju svoju frekvenciju? I ta ako oni nose svoje rezonantne karakteristike i opisuju bia, planete i iskustva? Da li nevjerovatno precizne brojke Maja zapravo u sebi kriju kosmiki kod za svakog od nas? Da li je svaka brojka jedna informacija koja biva odaslana u kosmos?

Svaki broj jeste informacija, a svaka informacija jeste odreena frekvencija. Komunikacija, odnosno razmjena informacija, se odvija izmeu bia, izmeu planeta, izmeu solarnih sistema. Poetkom 1985. kontaktirao me je Maja, pod imenom Humbatz Men. Tokom naih razgovora sam nauio da on koristi 17 kalendara Maja. Arheolozi znaju za postojanje samo est. Humbatza sam napokon sreo u Boulderu, Colorado gdje je imao predavanje pod nazivom Astrologija Maja. Klju njegove prezentacije i njegovog znanja je otkriven u zavrnoj rijei. Humbatz je izjavio da je na Sunev sistem sedmi takav sistem iju su svemirsku mapu Maje dosada obradile! (Zastanimo na trenutak: Imamo nerazjanjene piktoglife Maja, ali sa kompleksnim kosmikim i zemaljskim znaenjima. Tu je i fleksibilan sistem brojanja koji na pojedinim dokumentima ide milione godine unatrag. Prema vlastitim tvrdnjama Maje su na kosmikim misijama. Tri ili est kalendara koje je moderna nauka dosada otkrila su dio dvadeset kalendara koje su koristile Maje, uvari znanja. Oigledno je da raunanje nije samo sebi svrha. Maje nam govore mnogo vie.) Prorok Maja, Chilam Balam, pada u trans, i jedine rijei koje izgovara su brojevi: 1, 13, 7, 9 i 4. Da li su brojevi samo brojevi ili neto vie? Da li su brojevi ivi? Eteriki entiteti? Da li oni mogu okupirati spiritualnu dimenziju naeg uma dimenziju izvan kontrole naeg materijalistikog shvatanja svijeta? Da li se kompletna pria o Majama, svjetskoj i kosmikoj historiji, moe izraziti brojevima? Preciznije, sa 13 brojeva i dvadeset simbola? Dakle, matricom 13x20. Arheolozi upotrebljavaju izraz Tzolkin za kalendar Maja od 20 mjeseci i 13 dana. Originalno ime ovog tajnog kalendara nije poznato, ali je poznato da je on mnogo vie od prostog raunanja zemaljskih dana (Tzolkin je kod. I nasa abeceda je kod. Ali, onaj ko zna tridesetak slova ima ogromnu mo, jer se kroz pisanje moe izraziti znanje i mudrost kosmosa. Na isti nain, kodirani jezik Tzolkina, nosi svojevrsnu kosmiku mo. Na mozak je programiran da razmilja o brojevima kao o simbolima koliina. Recimo 7 mina, ili 13 banana. Ali, kvantifikacija je samo jedna funkcija brojeva.) Korisno je poreenje sa muzikim tonovima: brojevi se mogu predstaviti i kao muzika skala. Do, re, mi, fa, so, la, ti 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 Slijede razliite oktave, tonske sekvence, sinhronizacija dva ili vie tonova Mogunosti su beskrajne. A sve poinje sa malim setom od sedam tonova. Ono to mi zovemo vrijeme, Maje su zvale harmoninom rezonansom. Dani nisu dvadesetetvero-satni periodi nego tonovi (kin) koji se predstavljaju brojevima. Grupe dana kreiraju harmonine cikluse a ti ciklusi su dijelovi jednog vieg organskog reda u svemiru. Naa planeta Zemlja je dio tog harmoninog sistema putem svoje relacije sa Suncem, i jo dalje, sa galaksijom.

Maje su bile galaktiki informirani. Svuda gdje bi ili nosili su kosmike informacije. Planetama omoguavali da se uspostavi dvosmjerni galaktiki tok informacija. I ne samo to. Za Maje je sve bilo inteligentna energija: kosmos, Sunce, komad kvarca, mrav ili ovjek. Sve je ivo. Sve ima svoju frekvenciju. Sve je informacija. A informacije se kreu. Inteligentne informacije, kao to su ljudi, imaju mogunost da prebacuju svoju informaciju s kraja na kraj Galaksije. Svemirsko putovanje bilo je, za Maje, kretanje informacija. Podeavanjem muzikih nota (brojeva) moe se otii u viu oktavu. ta bi bila via oktava u spiritualnom svijetu? Druga dimenzija! Dakle, putem brojeva, podeavanjem frekvencije moemo se kretati kroz razliite dimenzije. I ta nam govori objanjenje arheologa da su Maje bile opsjednute raunanjem vremena? Samo to da su potpuno promaili sutinu ostavtine Maja. Sistem brojeva i hijeroglifskih simbola Maja, tako brino uklesanih u monumentalne graevine, je sistem kosmikih frekvencija koje se uklapaju u galaktiku harmoniju. Zemaljski i solarni ciklusi vremena, planetarne godine Venere, Marsa, Jupitera su za Maje bile izazov sa ciljem da podese Zemaljske frekvencije i usklade ih sa galaktikim. Zar brojevi mogu imati takva znaenja i takvu mo? Za Maje, brojevi nemaju odnos kakvog ga mi znamo; deset je, po nama, vei broj od devet, na primjer. Njima je svaki broj imao svoje kvalitete. Mogli bi ga predstaviti kao zasebni kosmiki entitet koji od sebe radijalno iri energetske zrake u svim pravcima istovremeno. A galaksija se moe predstaviti kao nepregledna energetska struja u kojoj setovi brojeva radijalno pulsiraju. Negdje, naravno mora biti i izvor. To je Galaktiko sredite, koje su Maje zvale Hunab Ku. Od ovog Izvora nezamislivo velike briljantne energetske snage sve je kretalo i u njega se sve vraalo. Maje su energetska strujanja prestavljala u oba smjera setom brojeva od 1 do 13, te od 13 do 1 (kontrasmjer). Od prostih do sloenih energetskih pulasacija. I natrag. Tako brojevi postaju magini i zasebni entiteti, sa razliitim nivoom rezonancije Dobijaju status bia putem kojih se mogu mijenjati dimenzije i putovati kosmosom. Svaki broj se kree u etiri strane svijeta, to se ponavlja pet puta. Tu je simbolika 13 brojeva i dvadeset razlitih pravaca. Tzolkin! 13x20! Kosmika matrica. Za Maje je Tzolkin univerzalna tabela kosmikih frekvencija. Brojevi idu naprijed i nazad, komuniciraju jedan sa drugim. To je ono to mi, Zemaljskim rijenikom, nazivamo vrijeme. Na je problem to se nae vrijeme kree samo u jednom smjeru: od prolosti ka sadanjosti i budunosti. A to je samo pola slike. Maje su, oito, poznavale, kompletnu kosmiku vremensku sliku.

Svrha matematike Maja nije u prostom raunanju vremena i odreivanju kinih i sunih perioda i kada bi trebalo startati sa sjetvom. To omiljeno arheoloko objanjenje je imalo treerazredno znaenje. Maju su kroz magiju brojeva otkrili galaktiku konstantu Tzolkin. Brojevi na kamenim monumentima Copana i drugdje pokazuju relaciju izmeu galaktike harmonije i godinjih ciklusa Zemlje, Mjeseca, Sunca, Venere i drugih nebeskih tijela. Maje su podizale stele, umjetniki bogate kamene blokove. Ali, stele nisu prvenstveno umjetniko dostignue Maja. Stele su vremenski markeri kojima bi Maje obiljeavale prolaz pet, deset i dvadeset godina. Meutim, godine nisu bile u centru panje, ve harmonini brojevi i njihova kalibracija. Ciklusi od pet, deset i dvadeset godina odgovaraju frekvenciji galaktikog energetskog snopa. Prenik galaktikog snopa je 5125 godina. Galaktika konstanta im je kalendar od 260 jedinica. (Arheolozi su jo uvijek zbunjeni ta ovih 260 dana u stvari predstavlja.) ta je bila misija Maja? Da donesu, u potpunosti, informacije iz galaktike matrice na nau Planetu. A informacije e potei kada se naa planeta uskladi sa Sunevom frekvencijom i sreditem Galaksije. Takozvano oboavanje Sunca, koje arheolozi i historiari vole pripisati Majama je potpuno promaena definicija. Spiritualne Maje su znali i cijenili vie znanje i mudrost koja bi se emitirala sa Sunca. Te kosmike emisije su dolazile kroz cikluse koje naa astronomija zove sunevim pjegama. Vie kosmiko znanje se kree hijerarhijom: od galaktikog sredita (Hunab Ku), preko zvijezda (nae Sunce, odnosno Kin), do planeta. Sunce Kin ima ciklus od skoro 23 godine (dva puta po 11,3 godine). Udisaj i izdisaj. Sunce prima informacije iz sredita galaksije, a onda ih odailje planetama pod svojom zatitom. Kroz sistem staklenih lea i prelamanja svjetlosti dobijamo informacije iz svemira. Tako na jednom kraju imamo galaktiko sredite, a na drugom ljudsko bie. Izmeu nas su pojedine lee koje uveavaju i prenose informacije. ovjek ima tri lee: jedna odgovara mozgu reptila, druga mozgu sisara, trea viem umu. Ljudska dimenzija se onda vee za planetarno tijelo (etvrtu leu). Odavde, planetarna svijest vibrira sa svijeu Sunca (peta lea). Maje tvrde da se od Sunca do galaktikog sredita nalaze jo dvije kosmicke lee (jedna slui za komunikaciju meu zvijezdama, druga za informacije iz samog galaktikog sredita). Zanemarimo nau sliku svijeta atoma, prostora i vremena, distanci i izolovanosti. Pogledajmo, umjesto toga, kroz ovaj galaktiki teleskop. Sistem lea oscilira jedinstveno i harmonino. Protok informacija je trenutan. Govorimo o kosmikoj harmoniji. Matrica Tzolkina je upravo to. Harmonini jezik kosmosa

5.4.4. Matematika znanja unikatnost sistema raunanja

Zapadna civilizacija se susrela sa konceptom nule u matematici tek u XII stoljeu putem tzv. arapskih brojeva. To je danas opteprihvaeni nain brojanja (od 0 do 9 i kombinacija tih deset brojeva) zasnovan na vrijednosti 10. Arapski numeriki sistem vue porijeklo iz starijeg, indijskog. Postoje indikacije da su Indijci upotrebljavali nulu jo u estom stoljeu prije nove ere. (7) Prva civilizacija moderne historije, Sumer, je prije est hiljada godina imao numeriki sistem koji nije sadravao nulu, a bio je zasnovan na vrijednosti 60 (sekunde, minuti, sati; 360 stepeni i 60 minuta kruga). Brojke su izraavane stilizovanim peharima. Na primjer, broj 421 je izraen sa etiri pehara, razmak, dva pehara, razmak i onda jedan pehar. Onda je Babilon nakon njih taj razmak uzeo za nulu to je bio znaajan pomak u aritmetici. Egipani su brojeve izraavali na dva naina. Prvo, putem hijeroglifa, a, drugo, u dnevnoj upotrebi, putem jednostavnih slikovnih znakova (uspravna crta za jedan, naopako U za deset, smotani konopac za sto, lotusov cvijet za hiljadu itd.). Hebrejski, grki i rimski sistem je slian: brojevi su predstavljani putem znakova alfabeta (A je 1, B je 2, itd.), nula ne postoji, koncept negativnih brojeva ne postoji. Kinezi se prije nae ere slue jednostavnim sistemom uspravnih i vodoravnih crta, a nula je predstavljena kvadratom. I, na koncu, Maje imaju fascinantan numeriki sistem, zasnovan na vrijednosti 20. Putem samo tri simbola (taka, crta, koljka kao nula) Maje su mogli da napiu bilo koji broj. Jedna taka je bila broj jedan. Tri take broj tri. Jedna crta je pet, a tri crte 15. Tri crte i tri take na vrhu su broj 18. Za brojeve iznad 20 uvodi se novi red iznad prvog. Tako se broj 234 predstavlja sa dva reda: u prvom je znak za jedanaest dvije crte i taka (dakle 11 setova od dvadeset ili 220); u drugom redu je znak za 14, dakle dvije crte i etiri take. Dva reda zajedno daju broj 234. Slino, za vee brojeve, se uvodi trei red. Taj trei red je proizvod mnoenja 20x20, dakle od 400 pa nadalje. etvrti red bi startao sa vrijednostima od 8 000 (20x20x20). Nula je predstavljana stiliziranom koljkom (ili malom izduenom elipsom). Na taj nain Maje su kompletirale napredni matematiki nain razmiljanja sa vrijednou nitice. Pogledom na spomenike Maja ini se da su oni svoj numeriki sistem upotrebljavali oduvijek. Dakle, vraamo se pet hiljada godina unatrag. Sistem je jednostavan, vrlo je fleksibilan, lako je raunati ak i transakcije sa velikim vrijednostima. Na opteprihvaeni numeriki sistem ima deset znakova (od nule do deset). Maje su imale samo tri simbola. Putem naih brojki moemo izraziti bilo koji broj prostim dodavanjem; moemo otii beskrajno daleko u prolost i budunost. To arheolozi ili biolozi, na primjer, i ine: odlaze deset hiljada godina unatrag, sto hiljada ili pak, milione godina u historiju opisujui ivot na zemlji.

To su isto inile i Maje. Na jednoj od stela (kamenih ploa) nalazi se datum (brojka) od jednu milijardu i osamsto miliona dana (1.814.639.800 dana). To je period od pet miliona i sto hiljada godina! Jo nije deifrirano ta su tano opisivale Maje iz tog perioda, ali je deifriranje ovog datuma samo novi dokaz o stvarnom civilizacijskom nivou Maja. (7)

Fotografija 80: Broj osam (crta i tri take) uklesan u kameni blok, Copan, Honduras

5.4.5. Hijeroglifi i piktoglifi vieslojno slikovno pismo

U vremenskom rasponu duem od tri hiljade godina Maje su biljeile astronomska znanja, zemaljske i kosmike legende, vlastitu historiju i umjetnost. Omiljeni medij su im bile slikovne knjige, koje bi viestruko presavijali. Zvali su ih kodeksi. Doskora se znalo za postojanje samo tri takve knjige koje nose nazive po muzejima gdje se nalaze: Drezdenski, Madridski i Pariki. Koncem 1960-ih se pojavio tzv. Grolier kodex koji nije dostupan iroj javnosti (u privatnoj je kolekciji). I, napokon, 2005. se kao peti sauvani manuskript Maja javlja Praki kodeks u Nacionalnom Muzeju eske Republike (odjeljenje Naprstek muzej). Pismo Maja je vrlo sloeno i pored intenzivnog istraivanja epigrafa ostaje veim dijelom nerazjanjeno. Rije je o kombinaciji sistema znakova (glifa) koji predstavljaju itave rijei, procese ili manje zvukovne kombinacije (slogovi). Dosada je identificirano oko 800 glifa od kojih se za etvrtinu pretpostavlja da im se zna znaenje. Ova vrsta slikovnih znakova se naziva logografi i najee se javlja u obliku slike. Na primjer, rije jaguar je predstavljen crteom glave jaguara.

Ilustracija 15: Glif koji se izgovara Ee; u gornjem desnom uglu je uho koje simbolizira ivotnu putanju; ravni nos predstavlja stepenice; ovaj glif simbolizira ivotnu sudbinu, put koji se izabire i poetnu energiju potrebnu za realizaciju ciljeva Neke rijei koje nije lako predstaviti slikom, Maje su predstavljali glifom koji se izgovarao kao eljena rije. Na primjer, glagol brojati (shok na jeziku Maja) se predstavljao glavom mitske ribe koja se takoe zvala shok. Kombinacija rijei i slogova najee je nalikovala rebusu. Svaki znak je imao vie znaenja; svaka slika se mogla tumaiti takoe na vie naina (bukvalnim prijevodom onog to predstavlja ili izgovorom koji onda oznaava neto drugo). Da li je shok znaio brojanje ili ribu? Glif sa stiliziranim osmjehom (crtica osmijeha) i dva mala kvadratia (dva prednja zuba) ima, barem, slijedea znaenja: duh, dah, vjetar, kosmika energija, inspiracija, ivotni princip, sistem disanja, sjever (strana svijeta)! Zamislimo mogue kombinacije 800 ovakvih slikovnih znakova. Iznimno spiritualno i materijalno znanje je potrebno za njihovo deifrovanje ili pisanje. Ali, ne samo da svaka rije ima vie znaenja, nego se i jedna rije moe napisati na razne naine. Ve pominjani jaguar, recimo, se moe prikazati stiliziranom glavom jaguara. Ali, jaguar (balam) se moe pokazati i putem slogova ba-la-ma koje nalikuju trima rebusnim sliicama.

Maje su svojim hijeroglifskim znakovima mogli perfektno prikazati svoj govorni jezik: zvuk, gramatiku i sintaksu. U poreenju sa njihovim pisanim jezikom na je alfabet pojednostavljen, povran i nepotpun. Prije etristo pedeset godina panjolski biskup Landa je pokuavao da koncept pisanog jezika Maja prebaci na zapadni alfabet. U razgovorima sa lokalnim svetenikom Maja on je dobijao pojedina znaenja koja konceptualno nije mogao shvatiti (na primjer, slike su ponekad predstavljale slova; pojedine rijei su se izgovarale isto, recimo nebo, etiri, zmija i zarobljenik, ali je kontekst odreivao njihovo znaenje). Vidjevi da panjolski crkveni visokodostojanstvenik ne moe da izae iz svoje limitirane modane kutije, Maja je jednostavno, jedno jutro, napisao u Landovu knjigu: Ne mogu vie. I, otiao. (7) Na fotografiji koju sam snimio u hondurakom sreditu Maja Copanu, nalazi se nekoliko glifa uklesanih u kamen. Slikovni znaci dolaze u serijama po etiri. Tako se i itaju, u smjeru kazaljke na satu. Prva slika se dodaje drugoj, druga treoj i, na taj nain, se kompletira znaenje. Na jezik je mnogo prostiji (to, u ovom sluaju, nije prednost). Rijei su nam sastavljene od slova i njihovo se znaenje ne mijenja, bez obzira ta bilo na kraju reenice. Kod Maja su slikovni znaci komunicirali jedni sa drugima, proimali se, nadograivali.

Fotografija 81: Piktoglifi Maja, Copan, Honduras

5.4.6. Primjeri akustinog ininjeringa u svijetu Maja

Najljepi amfiteatar antike Grke se nalazi u Epidaurusu (dananji Peloponez, Turska). Izgraen 330 godine prije n.e. imao je 14.000 sjedita. Betonske klupe se nalaze na po jedan metar razdaljine. Kada orkestar na bini pone sa muzikom onda se zvuk odbija od betonskih blokova i poinje proizvoditi svoju muziku. Periodinost blokova (svakih jedan metar) proizvodi periodine niske tonove na oko 340 Hz. Rije je o vrlo kratkim zvukovima koji traju manje od 50 milisekundi. (54) Epidaurus je primjer sluajnog zvunog eha. Najvei kulturni centar u svijetu, Lincoln Center u New Yorku, je, odmah nakon svog otvaranja 1962, morao da potpuno srui i izgradi novu glavnu koncertnu dvoranu zbog akustinih defekata. Takozvana aptajua galerija katedrale St. Paul u Londonu ima neobine akustine efekte; apat sa jednog kraja Galerije se moe jasno uti na drugom kraju udaljenom 42 metra. Slino je i sa ovalnom Galerijom u amerikom Kongresu u Washingtonu. Prilikom moje posjete amerikom glavnom gradu, vodi nam je govorio da se apat u granitnoj prostoriji mogao uti posvuda. I dok su se politiari jedne stranke doaptavali kako glasati dotle bi politiari druge stranke naulili ui i doznavali njihove tajne. Naravno, to nije moglo dugo trajati u Kongresu i danas ta prostorija slui samo za izlobu skulptura i slika. Njemaki poet Goethe je arhitekturu nazvao zamrznutom muzikom. Periodinost blokova u gradnji ga je podsjeala na ritam u muzici. Kod Maja nije bilo sluajnog zvunog eha niti je njihova arhitektura samo zamrznuta muzika. Veliko igralite Maja u Chichen Itzi je sto osamdeset metara duine, sedamdeset pet metara irine. Dva paralelna zida deset metara visoka; teren je totalno otvoren prema nebu. Zidovi nemaju zakrivljenja, ne dodiruju se. apat na jednom kraju zida se uje jasno na drugom kraju zida. I preko puta terena, takoe. Tog novembarskog dana, prilikom moje posjete ovom gradu, je puhao lagani vjetar. Ali, na zvune valove vjetar nije ni najmanje utjecao.

Fotografija 82: Akustini kameni zid igralita, Chichen Itza, Yucatan, Meksiko Zdrav razum moe prihvatiti eho u grkom poluzatvorenom amfiteatru ili prijenos apata u britanskoj katedrali. Ali, ako Maje postiu znatno uveaniji efekat i to na otvorenom, onda je oigledno da tu sluajnosti nema. Teoretski bi se moglo oekivati da teren ima vrlo slabu akustiku, ali u stvarnosti je rezultat upravo suprotan. Dok stojim naslonjen na zid Igralista, na sredini terena, u visini kamenog prstena, dolazi grupica turista sa meksikim vodiem. Udara dlanom u dlan. Samo jednom. I bez obzira na prisutnost stotine turista i njihovu graju, odjekuje eho pljeska. uo sam ga sedamosam puta. Kau, kada je potpuni mir i nema ljudi, da se eho uje 12 puta. Kada se prvom treinom XX stoljea odvijala rekonstrukcija Velikog igralita, arheolozi su primjetili da je prijenos zvuka postajao sve jai kako se ugraivalo vie originalnih blokova i kako je zid dobijao svoj nekadanji izgled. To meni govori barem dvije stvari. Prvo, da je kamen koji su Maje koristili imao posebna zvuno-provodljiva svojstva. I, drugo, da je lokacija ovog grada takva (energetsko potentna taka) da pojaava zvunu transmisiju. Na taj nain nastaje ovaj zvuni fenomen, odnosno anomalija. Leopold Stokovski, uveni dirigent Philadelphia Symphony Orchestra, je ovdje istraivao akustine fenomene 1931. Danima je sluao svoj fonograf i premjetao ga na sve mogue take Igralita nastojei otkriti njegovu tajnu. U to je vrijeme Stokovski elio izgraditi dvoranu za koncerte na otvorenom. Meutim, tajnu Chichen Itze nije otkrio. (55) Nalazei se na vrhu piramida u Guatemali i Meksiku, redovno sam bio svjedokom nekoliko interesantnih fenomena.

Prvo, gledano sa nivoa zemlje, visina piramida od 30-40 metara se ne doima toliko impresivno. Meutim, kad se nalazim na vrhu piramide ljudi na zemlji postaju mnogo manji nego to bi se oekivalo. Njihovi glasovi kao da mutiraju i gube se u daljini. S druge strane, nai glasovi, na vrhu piramide, odjekuju dolinom. Objanjenje se krije u hramovima koji se nalaze na vrhu piramide. Udubljenja u kamenim zidovima slue kao pojaiva naeg zvuka koji se onda iri na sve strane. Mi, na vrhu piramide, dobijamo boanska svojstva. Dizajn arhitekata Maja ovdje dolazi do punog izraaja. A da bi se u potpunosti sagledala njihova genijalnost trebalo je biti ovdje prisutan kada je plaster prekrivao ove piramide i svojom glatkoom jo vie uveavao efekat odbijanja i prijenosa zvunih valova. Piramide u Tikalu (Guatemala) su okrenute jedna prema drugoj. Zahvaljujui kamenim rezonatorima osobe koje normalnim glasom govore na vrhu jedne piramide se sasvim jasno uju na vrhu udaljene druge piramide. Slijedei primjer akustinog ininjeringa Maja je iz karibskog Tuluma. Otvori na kamenom hramu su podeeni tako da kada vjetar dolazi iz odreenog smjera sa specifinom brzinom kreira se pisak slian onom iz sudijske zvidaljke. Da li je svrha ovog zviduka bila da signalizira dolazak hurikana ili oluja kao to to literatura sugerira? Vjerujem da su originalne graevine mogle proizvoditi zvukove za razliite klimatske najave.

Fotografija 83: Zviduk iz Tuluma, Quintana Roo, Meksiko Na Yukatanu se upotrebljava termin pjevajue kamenje da opie kamen koji pojaava zvuk. Maje su znale koji kamen ima ova svojstva; takoe, raspored njihovih graevina je pokazivao da su arhitekte Maja planski gradile pojedine sekcije svojih gradova.

Na sredini Igralita u Copanu (Honduras) se nalazi kvadratna kamena ploa. Prije poetka utkamice sa te ploe bi se kapetani ekipa obraali vladaru u kraljevskoj loi. Pojaani zvuk bi lako premoivao udaljenost izmeu vladara i igraa.

Fotografija 84: Akustini efekti igralisa u Copanu, Honduras Sline akustine efekte pokazuje i Igralite u Monte Albanu, jedno od najveih u Meksiku. Teren je u udubini; razgovor sa nivoa vrha stepenica sam mogao lako uti nalazei se na sredini terena. Piramida Kukulkan u Chichen Itzi ima jo jednu impresivnu karakteristiku. Stojim u podnoju velikih stepenica. Kamene glave serpenta zavravaju preda mnom. Imitirajui vodie i posjetioce i ja zapljeem. Ovaj put mi se ne uzvraa eho pljeska. Ono to ujem je nalik cvrkutu ptice! Time se i meni potvruje legenda da je u piramidi ostao zapisani zvuk svete ptice Maja quetzala. Quetzal, prema legendi, simbolino predstavlja duh Maja. Kukulkan u svom korijenu (prefiks kuk), na jeziku Maja, oznaava pticu quetzal. A drugo ime za superiorno bie Kukulkan je Quetzalcoatl (na Nahuatl jeziku, tri hiljade kilometara zapadnije). Vanost ptice quetzal je prikazana na hijeroglifima Maja. Kukulkan je predstavljen u ljudskom obliju sa velikim quetzalom iza sebe, koji lebdi kao duh. Nadalje, mnogobrojni su dokazi o upotrebi perja quetzala u spiritualnim ceremonijalima u svim gradovima Maja.

Quetzal je spona izmeu materijalnog i duhovnog svijeta. Piramida Kukulkan kroz cvrkut quetzala premouje ove dvije dimenzije. Eho koji ujemo su spritualni glasovi quetzala, koji nosi poruke superiornih bia. (7) Svijet XXI stoljea ostavlja svoj zvuni zapis na medijima kao to su kompjuterski diskovi. U posljednjih stotina godina tehnologija snimanja tona se mijenjala toliko puta. Za razliku od nas, Maje su svoj zapis ostavljale u svojim graevinama. Neogranieni smjenama tehnologija i godinjih doba. Da bi provjerili ove teze morali bi koristiti novu naunu discipline - akustinu arheologiju. Iskoristiemo postojee skromne instrumente (sonogram i zvuni kristal) i krenuti sa provjerom hipoteze. Hipoteza je slijedea: Maje su u primjeru piramide Kukulkan izgradile stepenice kao akustine grilje svjesno kreirajui eho zvuka svete ptice Maja, quetzala (lat. pharomachrus mocinno). Snimljen je cvrkut ptice quetzal; takoe, zapisan je zvuk i sonogram cvrkuta koji se stvara na stepenicama. Poredi se kvalitet zvuka, frekvencija, duina i harmonijska struktura. Rezultati akustiara David Lubmana iz Westminstera (California) iz 1998: postoji frapantna slinost! (56) Frekvencija zvuka ptice quetzal se kree izmeu 900 1300 Hz. Prosjena irina stepenica je 26.2 cm i ona daje maksimalnu frekvenciju cvrkuta stepenica od 1310 Hz. Prosjena visina stepenice je 26.4 cm to daje duinu hipotenuze od 37.3 cm i minimalnu frekvenciju cvrkuta stepenica od 922 Hz. Drugim rijeima, dizajn stepenica, koriteni materijal i sama njihova izgradnja su bili usmjereni na maksimalno imitiranje zvuka koji proizvodi quetzal. U dizajnu stepenica se uoava neto neobino. Stepenice su dosta uske to su arheolozi objanjavali tijelom Maja koje je proporcionalno manje od naeg. Meutim, svaka stepenica je istovremeno znatno via nego to bi se to oekivalo za niske rastom Maje.

Fotografija 85: Neproporcionalno visoke, a uske stepenice piramide Kukulkan, Chichen Itza, Yucatan, Meksiko Odgovor na ovu neloginost daje akustina arheologija. irina i visina stepenica je paljivo birana da bi proizvela eljeni ton. Maje su dimenzije stepenica koristile kao parametre kojom bi dobili eljenu intonaciju! Stepenice na razliitim piramidama Maja imaju drugaije dimenzije. Znai li to da su one svirale neku drugu muziku? Nemam sumnje da je upravo to odgovor. Da li stepenice piramide Kukulkan u sebi sadre hiljadu i po godina star zvuni zapis? I, ponovo, odgovor je afirmativan. Ironija je da su arheolozi do sada ignorirali zvuk u svojim istraivanjima drevnih civilizacija. A svaki put kada bi silazili niz stepenice piramida otvarali bi drevni audio zapis. Teoretski gledano potrebne su barem dvije stepenice da bi proizvele raspoznatljiv zvuk. Sa veim brojem stepenica, raste i doivljaj tonova. Sa desetak stepenica, stvara se ton od jedne do dvije stotinke sekunde. Ako je rije o zatvorenom prostoru onda eho drugih struktura moe prikriti ton stepenica. Uglavnom, da bi se proizveo i odravao zvuk, idealno bi bilo da se ima dugaki niz stepenica i da je na otvorenom. Upravo su Maje bile svjesne tih zahtjeva. Piramida Kukulkan na svakoj svojoj strani ima niz od 91 iroke kamene stepenice. Dva niza stepenica su u potpunosti rekonstruirana i cvrkut se moe jasno uti. Ali, isti ton, neto slabijeg intenziteta, se moe uti i sa druga dva niza, jo uvijek nerekonstruisanih stepenica. I to sve bez nekadanjeg fino poliranog plastera koji se nalazio na povrini stepenica. Zbog duine stepenica, eho traje oko 100 milisekundi (1/10 sekunde). Cvrkut quetzala je neto dui, oko 200 milisekundi. (56)

Zbog visine piramide, deava se jo jedan fenomen. Cvrkut se sputa sa vrha piramide prema dnu u frekvenciji, produujui trajanje cvrkuta. Ovako neto ne postoji ni na jednoj drugoj graevini u svijetu. Objanjenje je slijedee: eho prvo dolazi od niih stepenica ka sluaocu koji je na dnu stepenica. Eho sa viih stepenica kasni. Vrijeme izmeu ehoa sa niih stepenica i onih sa viih se poveava to se vie udaljavamo ka viim stepenicama. Na taj nain se kreiraju: (1) dojam da se cvrkut kree, (2) produeni ton cvrkuta i (3) nia frekvencija cvrkuta sa viih stepenica. (56) Piramida Kukulkan je sjajan primjer matematikih simulacija koje su utkane u graditeljsku umijenost Maja. Akustini eksperimenti u gradu Palenque su posebno interesantni. Dosada iskopani i rekonstruisani dijelovi grada pokazuju neobine zvune mogunosti. Ako proizvedemo lagani zviduk on se prenosi izmeu piramida i hramova, pojaava se i kao zmija provlai sa jednog kraja na drugi kraj Grada. Raspored kamenih graevina Maja utjee na pojaavanje zvuka na dva nivoa: horizontalnom- izmeu pojedinih piramida i vertikalnom - slanje zvuka iz grada kao cjeline prema dungli, odnosno drugim naseljima Maja. Time dolazimo do nove teze: da li je itav grad sluio kao zvuni odailja? Kakvu li su simfoniju proizvodili gradovi Maja, naikani jedni do drugih? Gdje su bile granice prijema tih zvunih poruka? Da li je Planeta bila limit? Ili Sunev sistem? Ili je taj tanani zvuni signal, specifine frekvencije, neumorno prodirao jo dublje, prema srcu Galaksije?

Fotografija 86: Palenque kao zvuni odailja Chiapas, Meksiko

5.4.7. Igra sa loptom kao imitiranje kosmikih fenomena

Tokom svog postojanja Organizacija ujedinjenih nacija je donijela samo jednu jednoglasnu odluku na svojoj Generalnoj skuptini: onu o ne-voenju ratova tokom trajanja Olimpijskih igara 2004. I mada sami sportai i javnost ne znaju za ovu odluku koja ima pravnu mo zakona, ona nas podsjea na univerzalnost slinih obiaja iz vremena antike Grke. U Olimpiji je 776 godine prije n.e. odrano atletsko takmienje (trka na 200 metara) u ast boga Zeusa. Nakon poetnog uspjeha i interesa, dodana su natjecanja u boksu, rvanju, skoku u dalj, tranju na duge staze i utrka koija i time je zapoela era Olimpijskih igara kada su svi grki gradovi-drave obustavljali ratove. Sport se digao na nivo univerzalnog i to je trajalo gotovo 1200 godina. Rimski imperator Teodosije Prvi je ukinuo igre 394. godine. Trebao je proi mrani Srednji vijek da bi se koncem XIX stoljea formirali novi sportovi: koarka (1891.), nogomet (1885.), bejzbol (1845.) i drugi. Za razliku od Starog svijeta (Evropa), sportska nadmetanja su zapoela u Srednjoj Americi znatno ranije i trajala su neprekinuto etiri hiljade godina! Arheoloki ostaci est stotina (600!) kamenih igralita na dananjim prostorima Meksika, Belizea, Guatemale, Hondurasa i Salvadora predmet su kontroverzi meu arheolozima i historiarima. U gradu Maja Cuello, u sjevernom Belizeu, pronaeni su drveni ostaci posuda prilikom skoranjih istraivanja. Podvrgnuti su metodi Ugljika 14 i ustanovljeno je da su stari oko 4700 godina. Jo uvijek je na snazi teorija koja govori o civilizaciji Olmeka kao majci kultura svih ostalih naroda u Srednjoj Americi. Otkrie iz Cuella je zakompliciralo stvar: najedamput su Maje postale starije za oko hiljadu godina od Olmeka. Ranije tvrdnje da su Maje svoje hijeroglifsko pismo i astronomsko znanje nadogradili na ostavtinu Olmeka je palo u vodu. Arheolog Norman Hammond koji je otkrio reene predmete pie: Jedna sezona rada u Cuellu je pomjerila historiju Maja za hiljadu godina. Civilizacija Olmeka je brisana kao izvor za kulturu Maja. Otvorena je mogunost da su Maje zapravo odigrale ulogu u pojavi Olmeka. (34) Moja teza je da su se Maje pojavile na historijskoj sceni jo ranije, prije 5200 godina. U sauvanim dokumentima, stelama i hijeroglifima Maja pominje se godina 3188 prije n.e. kao prva godina novog ciklusa od 5200 godina koji zavrava 2012. godine. Logino bi bilo da su se Maje organizirano javile kao drutvo na poetku ciklusa. Jo jedan arheoloki nalaz privlai posebnu panju. Na krajnjem jugu Meksika, u mjestu Paso de la Amada, otkriveno je kameno igralite. John Clark, antropolog sa Brigham Young University, je radio na otkopavanju ruina jo od 1985. Nakon nekoliko godina iskopavanja, na svoje iznenaenje, potvrdio je da je pronaeno najstarije igralite u svijetu Maja.

Trebalo nam je dosta da shvatimo da je to igralite to je bila zadnja stvar koji bi oekivali ovdje, jer je toliko arheoloki staro, a struktura je istovremeno tako velika, govori John Clark. (57) Dotada se za najstarije igralite smatralo ono iz centralnog Chiapasa staro 2800 godina. Igralite u Paso de la Armada je staro 3600 godina. Dugako je 80 metara. Pretpostavlja se da je u to vrijeme postojala mrea slinih igralita. Tipicno igralite Maja je u obliku rimskog broja jedan (I). Dva paralelna kamena zida sa nagibnim zidovima uokviruju teren. Nekoliko metara visoko, pri vrhu zidova, nalaze se jedan do tri kruna diska ili prstena. Razliiti gradovi su imali razliit broj diskova, odnosno prstenova. Za igru se koristila gumena lopta. Njena veliina je varirala. Pronaene su 50 cm velike, ali i veliine narane. Piktoglifi i murali Maja potvruju ovu injenicu; na primjer, disk iz Chinkultica (Chiapas) prikazuje igraa sa loptom veliine koarkake lopte. Proporcionalno, sline su dimenzije lopte na vazi pronaenoj u gradu Maja Hixwitsu. Iz kasnog klasinog perioda pronaene su lopte u Chichen Itzi sa ljudskom lubanjom unutra.

Fotografija 87: Igralite, Monte Alban, Oaxaca, Meksiko Veliina igralita se odreivala prema zemaljskoj moi i kosmikoj vanosti grada. Veina od nekoliko desetina gradova koje sam posjetio imaju uglavnom manja igralita: zidovi su dugaki dvadesetak metara i vie, a teren je irok od pet metara pa navie. Vei gradovi imali su po nekoliko igralita (Coba ih je imala osam). Najvee igralite je u Chichen Itzi i dvostruko je vee od prosjenog nogometnog stadiona: dugako je180 metara, a iroko 75 metara!

Fotografija 88: Igralite, Chichen Itza, Yucatan, Meksiko Broj igraa je ovisio o veliini terena: od dva u svakom timu na manjim, do sedam igraa po timu na veim igralitima. Zidovi su bili glatki tako da se lopta mogla odbijati i vraati nazad igraima. Poto je lopta bila ispunjena gumom, njena teina je prelazila 1 kg. Stoga su igrai nosili titnike na rukama i nogama. Na slikama i tekstovima se ne vidi da igrai dodiruju loptu rukama. To je razlog vjerovanju da ju je bilo zabranjeno udarati dlanovima ili stopalima. titnici su na laktovima, bedrima i oko stomaka. Poloaj kamenih prstenova ili diskova sugerira da je cilj igre bio probaciti loptu kroz prsten ili pogoditi disk. Simulacija igre u nae vrijeme pokazuje da je to izuzetno teak zadatak. Ne bi udilo da su drevni igrai provodili itav dan u pokuajima da poentiraju. Bereljefi na stadionu Chichen Itze prikazuju dva tima sa po sedam igraa. Kapetan jednog tima dri rtvovanu glavu drugog tima u svojim rukama. To je ponukalo istraivae da utvrde da su sve utakmice Maja zavravale rtvovanjem. Prvo se pretpostavljalo da je rtva pripadala timu gubitniku. U novije vrijeme je rairena verzija da je kapiten boljeg tima zasluio da bude rtvovan, jer e biti ponovno roen na viem duhovnom nivou. Trea kola pominje mogunost da je rtva ustvari samo simulacija. Poto je lopta uvijek prikazivana u zraku smatra se da nije bilo dozvoljeno da padne na zemlju.

Fotografija 89: Igralite, Copan, Honduras Nazalost, pisana pravila nisu sauvana. Usmenih predanja nema, jer je igra u izvornom obliku nestala sa Majama. panjolci se nisu trudili da poblie opiu vrlo slinu igru koju su igrali Azteci u XVI stoljeu. Zbog svega ovoga, sve to je dosada reeno spada preteno u domen pretpostavki. Knjiga Kreacije Popul Vuh pominje legendu o dva mladia koje bogovi podzemnog svijeta izazivaju na duel. Mladii gube utakmicu i bivaju pogubljeni. Glava jednog zavrava u rukama boginje Lady Blood koja ubrzo raa dva blizanca. Kada su odrasli oni pobjeuju bogove u uzvratnom meu (58) Ova se legenda nije mogla potvrditi ni na jednom od zidova igralita, ali je doprinjela njenom krvavom predznaku.

Fotografija 90: Igralite, Coba, Yucatan, Meksiko Meutim, simbolika same igre ima drugaiji, kosmiki karakter. Lopta je mogla da predstavlja Sunce i Mjesec, a igralite planetu Zemlju. Lopta je uvijek u zraku, isto kao to su Sunce i Mjesec uvijek na nebu. Takmienje izmeu dva tima moe simbolino predstavljati borbu izmeu ivota i smrti tokom Tree kreacije (prema Majama zadnjih pet hiljada godina je vrijeme etvrte kreacije). Igra moe simbolizirati i plodnost zemlje. Teren je zemlja, lopta je sjeme, a niz zidove sjemenje pada u zemlju. Veina igralita je pravilno orijentirana prema stranama svijeta. Strane zidova su okrenute istoku i zapadu. To implicira da gumena lopta koja se odbija od istoka i zapada zapravo predstavlja izlazee i zalazee Sunce. (7) Pominjali smo vladara Yaxchilana, Bird Jaguara etvrtog. On je prikazan ne jednom od bareljefa obuen kao igra koji se poigrava sa svojim zarobljenim protivnikom da bi ga ponudio Suncu na rtvu.

Fotografija 91: Igralite, Yaxchilan, Chiapas, Meksiko Igrai su uvijek prikazivani bogato obueni, ukraeni nakitom i sa zatitnim ljemovima to je pokazivalo njihvo status i socijalni znaaj same igre. Kameni prstenovi su uvijek ispisani hijeroglifskim tekstovima i spiritualnim imidima. Pretpostavlje se da bi prolazak lopte kroz obru simbolizirao prolazak kroz kapiju drugog svijeta (dimenzije).

Fotografija 92: Prsten na igralitu Uxmala, Yucatan, Meksiko

U nekim sluajevima prstenovi su sami dio kamenih statua koje prikazuju glavu serpenta; drugim rijeima prstenovi imaju uloga oiju za boanstva koji takoe posmatraju utakmice. I, na koncu, rije Maja hom znai pukotina, ali i igralite. Ako se zidovi, koji se sputaju pod uglom prema terenu, mogu smatrati pukotinom na Planini stvaranja (o kojoj govori Popul Vuh), onda je igralite simbolom samog akta stvaranja. U tom sluaju ovo igralite, odnosno pukotina, zbilja omoguava ulazak njenim sudionicima u drugu dimenziju. (58) Iz te dimenzije moemo prisustvovati momentu prelaska iz Tree kreacije u etvrtu. Momentu kada su se Maje pojavile na licu nae Planete. I sa igralitem donijele simboliku poetka novog ciklusa

5.4.8. Kompleksna uloga kamenih puteva u ivotu Maja

Ono to ne analizira literatura u vezi sacbe bijelih puteva je njihov simbolini, a zatim i metafiziki znaaj. Sutina bijelog puta nije samo u tome da je izgraen od bijelog kamena i da povezuje bijele (kamene) gradove ve u povezivanju gradova koji su svete take na horizontu. Time oni dobijaju astronomsko znaenje. Mrea bijelih puteva odgovara kosmikoj mrei izmeu zvijezda galaksije Mlijeni put. Bijeli putevi Maja su nosili informacije izmeu gradova. Galaktiki putevi nose informacije meu zvijezdama. Zemaljski bijeli put kopira kosmiki informacijski put. Informacija simbolizira znanje. Njen nesmetan protok meu gradovima, ili zvijezdama svejedno, odraava sposobnost vladara (Boga) da odrava informativnu (kosmiku) mreu. Nisu svi gradovi Maja povezani bijelim putevima. Ali, veza meu svetim gradovima postoji. Ideoloka, informatika, spiritualna. Razliite legende govore i o podzemnim tunelima koji veu gradove Maja. Ako bi za tren mogli gledati oima Maja mogli bi vidjeti kompleksnu informatiku mreu drevnog svijeta. Odlika bijelih puteva Maja je da su oni perfektno ravni, nema krivudanja. Naravno, postavlja se pitanje ta e Majama ravni auto putevi kada, kako nam to danas slubeno govore da Maje nisu znali za toak ni zaprene ivotinje. Veza izmeu informatikih, spiritualnih i energetskih mrea drevnog Perua, Yukatana, Pueblo Bonita i jugozapadne Engleske postae oita. Pronai e se paralela izmeu kamenih puteva sa (svetim) podzemnim vrelima i elektromagnetskim linijama. (7) I moda emo se podsjetiti da u naem mikrokosmosu hodanje bijelim putevima izmeu gradova ili pojedinih graevina, u tano odreenim danima, zapravo imitira put pojedinih zvijezda i planeta u makrokosmosu.

U drevnom gradiu Maja Chan Kom, galaksija Mlijeni put se naziva Zac Be, odnosno bijeli put! Ista rije se upotrebljava i za kameni put. panjolci konkvistadori su, prije 500 godina, poeli unitavanje kamenih puteva Maja. Od tada je ostala legenda da su oni, presijecanjem sacbea u dva dijela, pustili krv. Nema sumnje da je jedna od najvanijih arterija na Yukatanu bila put od Tuluma preko Cobe, Chitzen Itze do Uxmala. Meu njima je bila svojevrsna pupana vrpca sa krvotokom. panjolci su je, i ne slutei, presjekli i izvrili atak na sistem vjerovanja i informatiku mreu Maja.

5.4.9. Svojstva perfektnih kristalnih lubanja Maja

Istraiva Mike Mitchell-Hedges je 1927. raiavao vrh jednog od hramova u gradu Maja Lubaantumu (Belize). Njegova usvojena sedamnaestogodinja kerka Anna, koja mu je pravila drutvo, je iznenada primijetila kako neto svjetluca. Ispod praine je izvukla lijepo izvajanu kristalnu lobanju, iji je vilica nedostajala. Tri mjeseca kasnije, pronala je i vilicu desetak metara daleko od lubanje. (59) Lobanja je napravljena od jednog, neobino velikog, bloka prozirnog kvarcnog kristala. Visoka je 13 cm, dugaka 18 cm, a iroka 13 cm. Teka je oko 5 kg. Po veliini odgovara manjoj ljudskoj lubanji sa perfektno uraenim detaljima. Nema krunog izboenja, to znai da je rije o imitaciji enske lubanje. Ubrzo je lubanja postala najuveniji i najmisteriozniji komad drevnog kristala ikada pronadjen.

Fotografija 93: Kristalna lubanja Maja, Lubaantum, Belize Kristalnu lubanju prate i kontroverze. Razliiti autori osporavaju da je Mitchell-Hedges (1882-1959) uope vodio svoju ker u Lubaantum. Zamjeraju mu da svoje otkrie nije ni pominjao sve do 1943. I, na koncu, tvrde da je on zapravo lubanju kupio na aukciji

londonskoj Sothebyja 1943. godine. Osporavaju tvrdnje Mitchell-Hedgesa da je lobanja napravljena u doba Atlantide i onda prenesena Majama. Zamjeraju Anni da je nastavila oevim dezinformacijama: ona tvrdi da je lobanja vanzemaljskog porijekla i da je bila na Atlantidi prije nego to je prebaena u Belize. Skeptici tvrde da je lobanja napravljena u Njemakoj prije 150 godina po uzoru na Azteke. (7) Ali, sve ove tvrdnje, kao sto emo vidjeti, ne opovrgavaju jedinstvena svojstva kristalne lubanje. Naalost, ne postoji moderna tehnologija koja moe utvrditi starost kvarcnog kristala pa tako ni kristalnih lubanja. Jedino se moemo osloniti na godine kada se pojedine kristalne lubanje prvi put pojavljuju u javnosti. to stariji datum, recimo XVIII ili XIX stoljee, to je i vea mogunost da se radi o produktima antikih majstora ili nama nepoznate tehnologije. Kratkotrajna francuska okupacija Meksika tokom 1860-ih omoguila je da istrazivai i trgovci dou do kristalnih lubanja koje su, zatim, prodavali evropskim muzejima. Pariki Musee de lhomme (1878.) i londonski Museum of Man (1898.) su kao glavne izlobene modele imali prozirne kristalne lubanje ije je porijeklo nedvojbeno iz gradova Maja. Parika lubanja je i danas izlozena javnosti u Trocadero muzeju u Parizu. Visokopolirani kvarcni kristal izaziva divljenje. U muzejskoj brouri se nagaa da je lubanja predstavljala Aztekog boga smrti Mictlantccuhtlija. Ne spominje se kako je muzej doao do ovog eksponata, ali se pretpostavlja da je dio Maksimilijanove kolekcije. Dakle, iz doba francuske vladavine Meksikom. Lubanja je naglaeno izduzena. (60) Britanska kristalna lubanja trenutno nije izloena pogledima posjetilaca. Meutim, dostupne slike jasno pokazuju slinost sa lubanjom Mitchell-Hedgesa. Jedina razlika je to je ova u jednom komadu. Materijal je takoe prozirni kvarcni kristal. Samo je jedan nauni clanak objavljen o ovoj lubanji i to jo 1936. pod pokroviteljstvom Kraljevskog Antropolokog instituta. (61) Jo jedna kristalna lubanja privlai panju javnosti. Vlasnici su moji sugraani: JoAnn i Carl Parks iz Houstona. Oni su lubanju kupili od bioenergetiara sa Tibeta, Norbu Chena. Po njegovom priznanju, porijeklo lubanje su dungle Guatemale. Veze Maja sa misterioznim lubanjama se tu ne zavravaju. Nick Nocerino je 1979. doao u kratkotrajni posjed prozirne kristalne lubanje iji je vlasnik svetenik Maja. On je bio ovlaten da je proda po visokoj cijeni da bi nabavio hranu za svoje mjetane (!?) Lubanja nije kupljena, ali je pomno testirana: zvunom frekvencijom, osiclirajuom opremom, psihometrijom, obojenim svijetlima, magnetima, zvukovima itd. Zakljuak: rijec je o perfektnom primjeru kristalne tehnologije. (62) I, na koncu, agent jednog drugog svetenika Maja je 1982. ponudio lubanju od ametista (ljubiastog kvarca) na prodaju u SAD. Te godine nije prodata. I, onda je, 1998. lubanja ponovo izronila na povrinu traeci kupca tekog milion dolara. Ponovo bez uspjeha. (7) Nakon smrti Mitchell-Hedgesa, umjetniki restaurator Frank Dorland je dobio dozvolu (1970.) da testira uvenu kristalnu lubanju u laboratoriji Hewlett-Packarda (Santa Clara, California). (62)

Ovi testovi su pokazali niz anomalija. Lubanja je potopljena u benzil-alkohol sa zrakom svjetlosti koja je prolazila kroz nju. Uoeno je da lubanja i vilica potiu od istog kristalnog bloka. Ono to je zaprepastilo laborante bila je injenica da su i lubanja i vilica izraene sa nepotovanjem prirodne kristalne osi. U modernoj kristalografiji je, naime, prva procedura da se odredi kristalna os da bi se sprijeilo pucanje kristala tokom procesa obrade. U sluaju kristalne lubanje Maja kao da su njeni kreatori raspolagali takvom tehnologijom da ih nije brinula mogunost da kristalni blok moe da pukne. Nepoznati umjetnik nije koristio metalne alate. Mikroskopska analiza nije pokazala ni najmanje znakove ogrebotina na kristalu koji bi mogli nastati upotrebom takvih alata. Naravno, dodatni je problem vrstoa kristala (Moh faktor 7) zbog koje ni veina modernih alata ne moe zagrebati povrinu kristala. Iz dananje perspektive, jedini nain na koji je kristal obraen bio bi slijedei: prvo je oblikovana gruba forma lubanje uz koritenje dijamantskog alata. Zatim je fina obrada i poliranje izvreno uz mnogobrojne aplikacije tekuina i kristalnog pijeska. Uz upotrebu te tehnologije bilo bi potrebno 300 godina kontinuiranog rada da se napravi tako perfektna kristalna lubanja. (62) Zdrav razum nam govori da je istina negdje drugo. Ili su drevni narodi raspolagali nama nepoznatom naprednijom tehnologijom, ili je kristalna lubanja nastala kao kreacija nezemaljske civilizacije. Ovu drugu mogunost smo otklonili u kontekstu odredjivanja polaznih pretpostavki za komparaciju dvije civilizacije (poglavlje 5.1.) te je neemo razmatrati. Zasad ostanimo u domenu prvog rjeenja i Maja koje su trebali biti u posjedu napredne tehnologije za obradu kvarca. Engima ne zavrava sa procesom izradom lubanje. Od jagodine kosti prema ivicama lubanje formirani su kristalni lukovi koji su odvojeni od same lobanje. Ovi lukovi imaju funkciju svjetlosnih cijevi koji koriste principe moderne optike i prenose svijetlo od baze lubanje do onih duplji. One duplje su minijaturne konkavne lee koje takoe prenose svjetlo iz izvora prema gornjoj strani lubanje. I, na koncu, u unutranjosti lubanje je vrpcana prizma i maleni svjetlosni tuneli koji omoguavaju da predmeti ispod lubanje bivaju osvijetljeni i uveani. Richard Garvin, autor knjige o kristalnoj lubanji, vjeruje da je ona bila dizajnirana da stoji iznad svjetlosne zrake. (59) Razliiti svjetlosni transferi i efekti prizme bi dovodili do osvjetljenja itave lubanje i onih duplji. Frank Dorland je izvodio svjetlosne eksperimente i biljezio da se lubanja zapali svijetlou kao da je na vatri. (62) Ve smo rekli da je lubanja napravljenja iz dva dijela. Vilice savreno pristaju uz glavu za koju se zakae sa dva udubljenja. Ona omoguavaju vilicama da se otvaraju i zatvaraju. Sama lubanja ima dvije male rupice sa strana koje su vjerovatno sluile da se lubanja privrsti u mjestu. U perfektno mirnim uslovima lubanja bi ostajala nepokretna. Mali vjetri bi, na primjer, dovodio do ispadanja iz balansa i pomicanja naprijed-nazad. U tim trenucima bi se vilice otvarale i zatvarale kao kontra-balans.

Stvarao bi se vizuelni efekat da se nalazimo ispred ive lubanje koja govori (otvarazatvara usta) i artikulira (klimanje glavom gore-dolje, naprijed-nazad). Koja je onda bila svrha ove kristalne lubanje? Da bude inteligentna igraka? Ili neto vie? Mnogi posmatrai su primjeivali da lubanja mijenja boje. Nekada se frontalna kost zamagli i izgleda kao bijeli pamuk; u drugim trenucima je perfektno providna. Ponekad se formiraju tamne take prvo na desnoj strani da bi ubrzo zatamnile itavu lubanju. Zatim se take povlae i misteriozno nestaju. Posmatrai bi prijavljivali da se deavaju udne stvari u onim dupljama. Vidjeli bi scene graevinskih objekata, iako je lubanja imala crnu pozadinu. Zabiljeeni su slaajevi da se uje zvuk zvona koji dolazi iz dubine lubanje Bazirano na dosadanjim iskustvima i efektima koji lubanja ima na svoju okolinu moe se zakljuiti da ona utjee na svih pet fizikih ula. Mijenja boju i svijetlo, emitira miris, kreira zvuk, daje senzacije toplote i hladnoe onima koji je dodirnu (mada je lubanja uvijek na istoj sobnoj temperaturi). ak je i proizvela osjeaj ei i ukusa kod nekih posjetilaca. (62) Dorland je miljenja da je rije o fenomenu u kome kristal stimulira nepoznate dijelove mozga otvarajui psihika vrata. On zakljuuje: Kristal kontinuirano emitira elektrine radio valove. S obzirom da mozak radi istu stvar, oni meusobno komuniciraju. On je uoio da se ciklina dogaanja u lubanji mogu povezati sa poloajima Sunca, mjeseca i planeta na nebu. (62) Sugestije niza drugih istrazivaa su takoe intelektualno izazovne. Marianne Zezelic tvrdi da lubanja stimulira i pojaava psihike sposobnosti. Kristal slui kao akumulator zemaljskog magnetizma. Fokusirajui se na kristalnu lubanju, oi uspostavljaju harmoninu relaciju i stimuliraju magnetizam prikupljen u tom podruju mozga poznatom kao cerebelum. Na taj nain cerebelum postaje rezervoar magnetizma koji utjee na kvalitet magnetnog protoka kroz nae oi. Uspostavlja se nesmetani protok magnetizma izmeu kristalne lubanje i posmatraa. Koliina energije koja ulazi u mozak se poveava; nadrauju se magnetni polovi mozga koji se nalaze tano iznad oiju. I slijedea stvar koja se deava su psihiki i parapsiholoki fenomeni. (7) Ostajui na istom tragu, Tom Bearden, ameriki ekspert u polju psihotronikih studija, vjeruje da kristalna lubanja u rukama iskusne osobe, moe postati instrument lijeenja. Frekvencija kristalne lubanje se moe prilagoavati frekvenciji uma i tijela pacijenta ime se pojaava blagotvorna energija iji se utjecaj moe prvo uoiti na auri pacijenta. U ovom sluaju kristalna lubanja ima svrhu pojaala i prijenosnika psihike energije i zemaljskih energetskih sila. (7) Kada se sumiraju dosada prikupljena znanja o kristalnoj lubanji Maja ne udi da eksperti kao Frank Dorland tvrde da je bukvalno nemogue da se danas, sa naim nivoom tehnologije, duplicira neto kao kristalna lubanja. (62) Ili, kako bi jedan od kristalografiara iz laboratorije Hewlett-Packarda rekao: ova stvar jednostavno ne bi trebala da postoji!

Ali, eto, ona postoji. Uprkos tome to ne moemo objasniti tehnologiju kojom je napravljena. Niti moemo do kraja razluiti svrhu kojoj je sluila. Jedino sto znamo je da su se Maje sluile njima. I da su bile perfektne.

5.4.10. Kodeksi sauvane knjige Maja

Samo je nekoliko knjiga Maja ostalo sauvano i stoga je od neprocjenjive vrijednosti za razumijevanje ove civilizacije. Stoga emo u nastavku dati njihov opis. (Uglavnom preneseno iz knjige autora disertacije The World of the Maya.)

5.4.10.1. Madridski kodeks

Abbe Brasseur de Bourbourg (1814-1874) je svoje najkreativnije godine posvetio izuavanju civilizacije Maja u Srednjoj Americi. Zadravajui se u Meksiku i Guatemali po nekoliko godina, nauio je jezik, obiaje i rituale lokalnih indijanaca; u svojim je estim putovanjima po evropskim gradovima pretraivao arhive sa dokumentima iz doba panjolskih osvajanja. U nizu svojih publikacija Abbe pie o svojim prevodima stela Maja i malo poznatih dokumenata koje je dobio na uvid od lokalnih spiritualnih lidera. Svakako, najspektakularnije je njegovo otkrie Troano Codexa u Madridu 1866. godine. Rije je o jednoj od etiri knjige Maja koje su uspjele izbjei vatre konkvistadora iz XVI stoljea. Ovu knjigu je svetenik na slubi u Meksiku donio u Madrid i tamo je leala zaboravljena 200 godina. Kada ju je profesor paleografije Juan de Tro y Ortolano kupio 1860. na aukciji nije bio svjestan ta ima u rukama. Abbe je knjigu identificirao kao kodeks Maja i nazvao je Troano kodeks. (7) Abbe Brasseur je iz Kodeksa saznao da je strana kataklizma unitila veliki otok (Atlantidu) u Atlantiku u davnoj prolosti. Kodeks opisuje meteore koji su pali iz kosmosa oznaavajui kraj naprednoj civilizaciji iz davnina. Godine neumornog naunog rada i objavljivanje sasvim novih teza o ljudskoj historiji nisu donijele slavu ovom Francuzu: kolege su ga ismijale, a zvanine institucije izbjegavale do kraja ivota. Nezavisne potvrde ovakvog desifriranja Kodeksa nema tako da ga treba uzeti sa rezervom. Moj prvi vizuelni susret sa Kodeksom bio je u Guatemalskom Arheolokom muzeju. Kopija Kodeksa sa hijeroglifima, piktoglifima i crteima je praena sa crvenom, zelenom i utom bojom te slikom Maje koji kreira novu knjigu.

Fotografija 94: Kopija Kodeksa Maja, Guatemala City Autori kodeksa su posebno obuavani. Jer, sadraj kodeksa je, prema Majama, povezan sa nebesima. Onaj koji pie mora biti u kontaktu sa bogovima i stoga je knjiga sveti produkt. Knjige su se drale u posebnim prostorijama u hramovima. Mogli su ih itati samo svetenici koji su prethodno prolazili proces purifikacije (ienja) prije nego se obrate narodu na festivalima i specijalnim ceremonijama. Pisci kodeksa su imali titulu ah tsib (pisac) i ah voh (slikar). Svetenici su izabirali najtalentiraniju djecu koja su pripremana da absorbiraju duboke nivoe znanja u oblastima kao historija, jezik, astronomija, medicina, itd. Oni bi, zatim, itav zivot posveivali pisanju kodeksa u gradovima Maja. Boje u kodeksima nisu imale ukrasnu ulogu. One su vrlo simboline i svaka boja ima posebno znaenje i vezu sa prirodom, kosmosom i boanstvima. Papir na kome se pisalo potie iz unutranje kore drveta smokve (kopo). U sluaju sauvanih kodeksa, duina knjiga je nekoliko metara, a irina oko 20 cm. Preklopljene su i savijene kao lepeze. Zatitna pasta od kalcijum karbonata je izmeu pojedinih stranica. Unutar stranica su tipini kvadrati Maja sa ideogramima. Hijeroglifi, pored vlastitih imaju dodatna znaenja svojim rasporedom i komunikacijom sa susjednim hijeroglifima. Teme o kojima govore kodeksi su razliite: od astronomije, religije, poljoprivrednih ciklusa i historije do proroanstava. Ali, svima im je zajedniko da je sadraj uvijek povezan sa spiritualnim svijetom.

Nedugo nakon otkria Troano kodeksa, panjolac Juan Palacios je ponudio Kraljevskoj biblioteci u Parizu i britanskom Kraljevskom muzeju dokument za koji je tvrdio da je etvrti kodeks Maja. Knjiga nije bila prodata do 1872. kada ju je napokon kupio panjolski kolektor Jose Ignacio Miro. On je, opet, prodao tri godine kasnije madridskom Arheolokom muzeju. Dobila je ime Codex Cortesianus, mislei da je nekad pripadala Hernan Cortesu. Te, 1875. godine, Leon de Rosny je doao u Madrid i zakljuio da su ova dva dokumenta dio jedne knjiga i nazvao ih je Tro-Cortesanius Codex. Od 1888. su ove knjige zajedno; danas su poznate kao Madridski kodeks i uvaju se u Arheolokom muzeju u Madridu. Kada se rairi, knjiga je dugaka skoro sedam metara. Ima 112 stranica (tekst je sa obje strane). Dijeli se na 11 sekcija: od rituala bogu Kukulkanu, preko opisa kalendara i 52-o godinjeg ciklusa, do procesa umiranja, proiavanja i sl. Ovime dolazimo i do drugog Francuza kojeg elimo posebno pomenuti. Dr. Augustus Le Plongeon (1825-1908) se, obiavi itav poznati svijet, skrasio na Yukatanu. Poznat je kao prvi istraiva Chichen Itze odakle je donio preko 500 fotografija snimljenih u posebnoj tehnici koja omoguava trodimenzionalno gledanje (nekoliko sajtova se moze nai na Internetu sa njegovim fotografijama; za 3D su potrebne posebne naoale koje se koriste kod gledanja trodimenzionalnih filmova). Le Plongeon je takoe nauio jezik lokalnih indijanaca, studirao njihovu kulturu, sluao prie, uestvovao u amanskim ritualima. Zakljuio je da okultna znanja potiu iz daleke prolosti. Ritualni obiaji su bili identini inicijacijama u drevnom Egiptu. Poto je Le Plongeon bio mason zaprepastio se otkriem masonskih obiaja i masonske simbolike na skulpturama Maja. (63) Nekoliko izvora koji obrauju ivot Augustusa Le Plongeona istiu da on do svoje smrti u 83. godini "nije dobio nauno priznanje za svoj rad na Yukatanu, jer su njegove teorije smatrane udnim (64). Svoje znanje je Augustus Le Plongeon primjenio prevodei kodeks Troane. U slijedeem pasusu se opisuje kraj civilizacije Mu u Pacifiku: U estoj godini Kan, jedanaestog Mulue, mjeseca Zac, dolo je do stranih zemljotresa, koji su potrajali bez prestanka do trinaestog Chuena. Zemlja Mu je bila rtvovana. Dvaput dizana i sputana iz vode, napokon je zauvijek potonula jedne noi. Vulkanske sile su neprestano tresle vodeni bazen potapljajui kopno na razliitim mjestima. Deset zemalja je na kraju ostalo pod vodom. Stradalo je 64 miliona stanovnika osam hiljada i ezdeset godina prije pisanja ove knjige. (65) Le Plongeon je prevodio i hijeroglife na hramu u Uxmalu. Oni, prema njegovoj interpretaciji, govore da se graevina die u znak sjeanja na Mu, zemlju sa zapada, iz koje su dole svete misterije (66) Poto su zakljuci ove vrste bili suprotni vladajuim doktrinama, Le Plongeon je izgubio svoj kredibilitet i nauna zajednica ga je odbacila, isto kao i Abbe Brasseura. I ne samo to. Meksika vlada je konfiscirala veliki dio artifakata koji su lokalni indijanci dali Le Plongeonu. Pred kraj svog ivota, Le Plongeon je izgubio interes da dijeli svoja otkria sa spoljanjim svijetom. Nakon njegove smrti, supruga Alice je saoptila da je njen mu sakrio vrijedne mape koji su pokazivali podzemne peine i prostorije u kojima su

pohranjeni perfektni dokumenti o Majama. Da li e oni ikada ponovo biti otkriveni da bi nam rekli punu istinu o Majama?

5.4.10.2. Drezdenski kodeks

Direktor Kraljevske biblioteke u Drezdenu (Njemaka) je 1739. kupio knjigu od svojih kolega u Beu. Pretpostavlja se da je u Be dosla sa panjolskog dvora u XVI stoljeu, jer je u to doba kralj panije bio ujedno i kralj Austrije. Prolo je sedamdesetak godina u kojima je ova knjiga prolazila nezapaeno dok je 1810 Alexander von Humblodt nije pomenuo u svom djelu o domorocima Amerike. I napokon je 1829. Constantine Rafinesque ovu knjigu identificirao kao kodeks Maja. Od tada je Drezdenski kodeks postao klju za deifriranje hijeroglifa Maja i najpoznatija i najljepa knjiga Maja. (7) Tokom Drugog svjetskog rata Drezden je teko bombardovan tako da je i biblioteka pretrpila oteenja. Dvanaest stranica Kodeksa je uniteno sa svim hijeroglifima. Originalna knjiga je 20 cm iroka i kada se rairi dugaka je 3,5 metra. Sedamdeset etiri stranice su obojene sa posebnom vjetinom i uz koritenje specijalno tankih i preciznih kistova. Osnovne boje su crvena, crna i azurno plava boja Maja. Opisi u Kodeksu se veu za grad Chichen Itzu na Yukatanu. (Vjernu repliku nagorenog Kodeksa sam naao u samoj Chichen Itzi) Osnovna tema Kodeksa je astronomija. Kodeks se dugo upotrebljavao za proroanstva. U njemu su astronomske i astroloke tabele. Ono to se moe, na osnovu naeg dostignutog astronomskog znanja, dokuiti je opis eklipsi planete Vanere. Projekcije drugih zvjezdanih sistema, ostalih planeta Sunevog sistema i Mjeseca su takoe zastupljeni u Kodeksu. Jedna stranica je posveena drevnom potopu i nestanku prolih civilizacija.

Fotografija 95: Kopija Drezdenskog kodeksa, Chichen Itza, Yucatan, Meksiko

5.4.10.3. Pariki kodeks

Ve pominjani Francuz Leon de Rosny (1837-1914) je u korpi za smee Parike Imperijalne biblioteke 1859. pronaao drugi kodeks Maja. Bila je zamotana u papir na kojem je pisalo Peres i tzeltal (na aztekom Nahuatl jeziku) i ekala da zavri u smeu. U Biblioteci se nalazila od 1832. kada je katalogizirana pod brojem 2 Meksikog Fonda. Nakon sto je spasio knjigu, Rosny ju je identificirao kao kodeks Maja pod imenom Peresianus Codex. U loijem je stanju nego Drezdenski i Madridski kodeks i neto inferiornijih umjetnikih kvaliteta. Pretpostavlja se da je nastao i koriten u Palenqueu. Jedanaest stranica (24 cm x 13 cm) posveuje tekst boanstvima i ceremonijama, ritualima i proroanstvima, almanasima budunosti i zodijakim predvianjima.

Fotografija 96: Detalj iz Parikog kodeksa Maja (69)

5.4.10.4. Grolier kodeks

etvrti sauvani kodeks je pronaen u Meksiku 1965, u jednoj peini u blizini gradia Sierra de Chiapas. Autentinost je potvrdio meksiki arheolog dr Jose Saenz. (67) Kodeks je jako oteen, a po sadraju je uglavnom astronomskog karaktera i predstavlja tabele Venerinog kretanja na nebu. Prodan je Grolierovom klubu u New Yorku 1971. i po tome je dobio ime.

Fotografija 97: Detalj sa Grolierovog kodeksa

5.4.10.5. Praki kodeks (?)

U naunoj javnosti se govori o etiri sauvana kodeksa. eski autori Bohumil i Vladimir Bohm tvrde da se u Naprstek muzeju, koji pripada Nacionalnom muzeju eske Republike, nalazi peti kodeks tzv. Praki kodeks. U momentu pisanja ove disertacije (2005. godina) poznato je samo da njegova autentinost nije potvrena od strane nezavisnih izvora. Prema ekim autorima proces zatite rukopisa je jo u toku i uskoro e biti prezentiran iroj javnosti. (68) Iz informacija ekih autora se moe saznati da je prva analiza dokumenta napravljena 1956. od strane naunika estmir Loukotke i proglaena falsifikatom koji je nastao u XVIII stoljeu. Loukotka je smatrao da su hijeroglifi koji prikazuju ciklus od dvadeset dana aranirani haotino i bez nekog sistema. Analizom brae Bohm i primjenjenom fotografskom analizom ultravioletnog spektra je utvreno da je rije o originalnom kodeksu Maja koji je prekriven sa slojem novijih crtea. Originalne figure i kalendarske informacije su vidljive samo na pozitivima sa tamnom pozadinom. Vidljivo je da je originalna povrina kodeksa zamjenjivana sa novijim ilustracijama u koloru koje prikazuju motive sline u Drezdenskom i Madridskom kodeksu. Praki kodeks je dugaak 2834 mm i presavijen je u obliku knjige sa 18 stranica dimenzija 155 x 265 mm. Dimenzije stranica, materijal, struktura kodeksa i starost su identini ostalim poznatim kodeksima. U kodeksu se opisuju pojave iz svetog Tzolkinovog kalendara od 260 dana (paralelno se daju ciklusi od 20 i 13 dana). Algoritam simbola upuuje i na sinodiki ciklus Venere.

Fotografija 98: Insert iz Prakog kodeksa Maja U toku su daljnja istraivanja sa upotrebom najnovije tehnike razliitog spektra nevidljive radijacije koji trebaju odvojiti originalni rukopis sa slojem novijih crtea. To e omoguiti da se doe do dodatnih informacija koje nisu bile vidljive na prvi pogled. Ukoliko je zaista rije o petom originalnom kodeksu Maja, onda dosada prezentirane informacije samo dodatno potvruju sklonost Maja ka opisu kosmikih zakonitosti i njihovom odrazu na Zemaljska zbivanja.

6. KOMPARACIJA CVILIZACIJA: TEHNOLOKE MAJE

TEHNOLOKI

ZAPAD

NE-

Protekla poglavlja su nam dali osnovu znanja o civilizaciji Maja. Na taj nain moemo prei na kljuni dokazni postupak Dodatku ovog rada: komparaciju dvije civilizacije: Zapadne i civilizacije Maja. Rije je o komparativnoj analizi koja se ne sree u naunoj literaturi. Stoga se ovaj pionirski rad suoava sa problemom da se ne moe nasloniti ni na jedan poznati uzor. Ovo, esto pogavlje, e stoga ustanoviti originalan autorov pristup u elementima za komparaciju civilizacija.

Koristiemo dva seta parametara kroz koje emo filtrirati obje civilizacije. Ove parametre emo podijeliti na Primarne i Sekundarne. Cilj je da se ovom analizom kvantificira odnos dva socijalna entiteta (civilizacije). Ovakvom kvantifikacijom bi trebali doi do rezultata koji e odgovoriti na postavljenu tezu u naslovu i podnaslovu disertacije. U zakljunom dijelu svakog parametra e se dati individualna autorova ocjena o civilizacijskom nivou Zapada i Maja. Rezultanta takvog postupka e biti saeti kvantifikacijski rezultat o civilizacijskoj superiornosti jedne od njih. U ocjeni civilizacijskog nivoa se nee koristiti skala (na primjer 1-10), jer ne postoji egzaktan nauni mehanizam niti tehniki termini za njenu primjenu. Stoga e se civilizacije ocjenjivati jednostavnijim modelom koji e imati slijedeu legendu: Legenda za ocjenu civilizacijskog nivoa _________________________________________ + + dostignut eljeni civilizacijski nivo + na putu ka eljenom civilizacijskom nivou 0 na sredini civilizacijskog puta negativni civilizacijski nivo ? nedovoljno informacija da se donese sud _________________________________________

6.1. Set primarnih komparativnih parametara

Ovi parametri su, prema autoru ove disertacije, kljuni u ocjenjivanju nivoa jedne civilizacije. Izbor ovih parametara je odreen autorovim iskustvenim sklopom i time podloan buduem unapreivanju i mijenjanju.

6.1.1. Nivo znanja

Uzor kome treba teiti u pogledu nivoa znanja je saznavanje kompletne slike o zakonitostima kosmike kreacije. Na naem Planetarnom mikro nivou to bi znailo rjeenje genetske zagonetke, odgovor na pitanje o nastanku ivota, formiranje nauke svega i otkrivanje zajednikog nazivnika za sve energetske procese i dimenzije injenica je da manji broj vrhunskih naunika Zapadne civilizacije postavlja sebi ova pitanja. To je prvi korak da se i doe do odgovora. Meutim, akademska zajednica i sistem prenoenja znanja na iroku javnost (mediji, obrazovanje, itd.) zaostaje za univerzalno postavljenim sutinskim ivotnim pitanjima. Pristup znanju se parcijalizira i gubi se globalna slika. A najira javnost najee ivi u terminima koji pripadaju proloj eri. Maje su u svom poimanju ivota bile okrenute kosmosu i traili su odgovore na svoje mjesto u njemu. Brojni su primjeri istraivaa svijeta Maja koji nalaze preklapajue take svetog kalendara Maja Tzolkina, drevne kineske mudrosti I Ching i strukture genetskog koda DNK. Ali, kao i u sluaju Zapadne civilizacije, osjetna je podjela u

svijetu Maja na one koji znaju i oni koji veinu ivota posveuju zemljoradnji, na primjer. Zapad Maje ___________________________________ Znanje + 0 ___________________________________

6.1.2. Civilizacijski ciljevi

to vii nivo civilizacije za oekivati je da se konsensusom utvrde strateki ciljevi kako dostii idealni nivo znanja. Kada se ti ciljevi utvrde onda se razrauju metode na njihovom ispunjenju. U sluaju Zapadne civilizacije vladajua profitna ekonomija odreujue djeluje na funkcionisanje sistema kao socijalnog organizma. To znai, stvaraju se elite: manjina onih koji znaju i imaju i veina onih kojima nisu dostupna vrhunska znanja i bogatstva. Srednji stale se hrani ideologijom da ivot treba provesti u gomilanju materijalnih dobara. Odnos manipulacije i kontrole veine postaje civilizacijski cilj elita. Globalno odreenih ciljeva nema i dostizanje znanja je vie posljedica vojnog, naunog, tehnolokog i profitnog interesa nego demokratske odluke civilizacije kao cjeline. Nekontrolisan razvoj (demografija, naoruavanje, zagaivanje Planete itd.) postaje model ponaanja. Glasovi razuma su nadjaani glasovima gole moi. Maje su, kao homogenija cjelina, uspostavljali relaciju u svim ivotnim aktivnostima sa kosmosom. Arhitektura i graevina, gradnja puteva i kalendari su bili jedna cjelina sa prirodom. Priroda se ne zagauje, nema nekontrolisanog razvoja stanovnitva niti nekontrolisanog rasta koji bi traio stalno irenje teritorije i otimainu od drugih. Zapad Maje ______________________________________________________ Civilizacijski ciljevi 0 + ______________________________________________________

6.1.3. Mudrost
Put prema znanju te vlastito iskustvo nas ini mudrijima. Ostvarivanje unutranjeg balansa na nivou svake individue te na nivou drutva govori o dostignutom nivou mudrosti civilizacije. Zapadna civilizacija ima istaknute naune uzlete, ali svakodnevno pada na ispitu pokazivanja mudrosti na optem i pojedinanom nivou. Manje stresna civilizacija Maja bila je blia balansu sa prirodom. Zapad Maje _____________________________________________________ Mudrost 0 +

_____________________________________________________

6.1.4. Ljubav kao model ponaanja

U naim organizmima imamo seriju mikroantena (amino acidi) koje komuniciraju sa DNK. Nauno je dokazano (70) da se ove genetske antene ukljuuju ili iskljuuju sa valnom duinom emocija koje konstantno prolaze kroz DNK. Emocija straha, iz koje nastaju sve negativne emocije, je duga i spora valna duina I ona budi samo nekoliko genetskih antenna. Emocija ljubavi je osnova za sve pozitivne emocije. Tu je rije o brzim i kratkim valnim duinama koje ukljuuju mnogo vie ovih genetskih antenna. Na taj nain se spajamo sa naim multidimenzionalnim biem. Nai potencijali postaju bezgranini. Nae tijelo se otvara prema energiji prirode, barijere padaju. Zapadnom civilizacijom dominiraju negativne emocije, strah i neizvjesnost na globalnom nivou. Za civilizaciju Maja, naalost, nemamo dovoljno egzaktnih dokaza za ocjenu ovog parametra. Zapad Maje ________________________________________________________________ Ljubav kao model ponaanja ? ________________________________________________________________

6.1.5. Harmonija s prirodom

Mudar ovjek shvata svoju ulogu na Planeti i kosmosu. I pokazuje respekt prema svakom energetskom obliku (ivoj i neivoj tvari, bez razlike). Oholo bie pokazuje elju da dominira okolinom, prirodom, Planetom. Nekonstrolisani razvoj i elja za vlau jo uvijek dri Zapad na niskom civilizacijskom nivou posmatrano kroz ovaj parametar. Maje su pokazale znatno vie osjetljivosti za svoju okolinu. Koristili su samo prirodne materijale (kamen, drvo). Nije bilo nepotrebnog zagaivanja kao to to ini Zapad (plastika, radioaktivni materijali, eksploatacija neobnovljivih planetarnih resursa itd.). Zapad Maje __________________________________________________________ Harmonija s prirodom + __________________________________________________________

6.1.6. Duhovnost
Pokuaj spoznavanje uzroka svih kosmikih procesa i komunikacija sa Kreatorom stoje u pozadini duhovnih stremljenja civilizacija.

Zapadna civilizacija bazira svoju duhovnost na ideolokom sistemu koji poiva na dvije svete knjige (Stari i Novi zavjet). U originalnoj verziji Starog zavjeta se prepoznaje tzv. Biblijski kod koji daje argumente da se zakljui da autor posjeduje superiorne karakteristike. Novi zavjet je nekoliko puta preradjeno tivo koji je vie u slubi manipulacije nego puta ka istinskoj komunikaciji sa Kreatorom. Na toj osnovi izranja niz religijskih izdanaka koji doprinosi podjelama unutar kranskog svijeta. Vrlo snano izranjaju razlike izmeu ove civilizacije i ostatka svijeta. Pojedinac se obraa svom religijskom vostvu i predaje mu svoje slobode i trai gotove odgovore na sva pitanja. Zaboravljen je pristup da pojedinac sve odgovore prvo pronalazi u sebi. U tom bi sluaju uloga brokera (religijske hijerarhije) postala drugorazredna. Maje su bile manje zavisne od Zemaljskih bogova, a vie okrenute kosmikim superiornim biima. Svoj pogled su upirale ka Galaktikom jezgru (Hunab Ku) i traili zakonitosti kroz ciklina kretanja oliena u njihovim kalendarima. Zapad Maje __________________________________________________________ Duhovnost 0 + __________________________________________________________

6.1.7. Umjetnost
Umjetnost oplemenjuje ljudsku duu i pribliava je perfekciji te stoga ovako visoko kotira nalazei se u setu primarnih parametara. Kreativnost Zapadne civilizacije posebno dolazi do izraaja u bogatstvu umjetnikog izraza: kroz muziku (kosmiku perfekciju Mocarta ili Baha), kist i oblikovanje (de Vinci ili Mikeandjelo), pisanu rije, pokret, ples, glumu U manjem obimu i raznovrsnosti i Maje su pokazivale umjetniki talenat (primjer umjetnikog sredita Copana u Hondurasu). Meutim, umjetnost je, izgleda, bila u funkciji globalnih ciljeva civilizacije (kalendari, rituali). Zapad Maje ____________________________________________________________ Umjetnost + + 0 ____________________________________________________________

6.2. Set sekundarnih komparativnih parametara

Dok primarni komparativni parametri pokazuju globalne vrijednosti drutva i njegov nivo, sekundarni parametri objanjavaju razvijenost i dostignua civilizacije u pojedinim njenim segmentima. Sedamnaest je parametara koje emo postaviti kao filter za komparaciju dvije civilizacije.

6.2.1. Teritorija
lanovi civiliziranog drutva ive na razliitim teritorijama. Stepen prilagodljivosti ivota u razliitim klimatskim uslovima te na razliitim terenima govori o civilizacijskom nivou. Cjelina ima nesumnjivu korist ako njeni lanovi uspijevaju da donose iskustva sa razliitih teritorija. Zapadna civilizacija pokazuje nesumnjivu prilagodljivost ivotu u svim klimatskim uvjetima i terenima na Planeti. Dobrim dijelom to moe zahvaliti tehnolokom nivou koji je omoguio taj process. Maje su takoe ivjele u raziitim klimatskim uvjetima i prirodnom okruenju: kraj rijeka, jezera, na planini, u dungli, na morskoj obali i otocima. Zapad Maje ___________________________________________________ Teritorija ++ + ___________________________________________________

6.2.2. Demografski aspekt

Postojanje civilizacijskih ciljeva regulie i demografski nivo zajednice. On mora biti optimalan i u skladu sa prirodnom okolinom, raspolagajuim resursima i relativnim odnosom sa drugim zivim biima. Stanovnitvo Planete je 1750. godine iznosilo 500 miliona. U 2005. godini je dositglo 6,5 milijardi ljudi. (72) Rije je o eksponencijalnom razvoju potpuno neprimjerenom ovoj siunoj Planeti. Oekuje se da e se broj stabilizirati do 2050. godine na nivou od 9 milijardi ljudi. Poetak XXI stoljea se odlikuje niskom stopom raanja Zapadne civilizacije, ali tek nakon viestoljetnog demografskog buma. Dosadanje iskustvo je porazno: nekontrolisani rast populacije i unitavanje habitacije ivog svijeta je direktno prouzroilo nestanak 50% biljnih i ivotinjskih vrsta na Planeti! Maje su disciplinirano drale svoj demografski nivo tako da nije bilo potrebe za teritorijalnim irenjem i osvajanjima van Centralne Amerike. Procjene njihovog broja variraju (recimo u dobu oko IX stoljea procjene idu od 3 do 15 miliona ljudi). Maje su imale viemilenijumsku civilizaciju, ali demografski faktor je uvijek bio pod kontrolom. Zapad Maje __________________________________________________________ Demografski aspekt + __________________________________________________________

6.2.3. Tehnologija
Ova disertacija demistificira nezaobilaznu povezanost nivoa tehnologije sa civilizacijskim nivoom. Civilizacija ne mora imati tehnoloke naprave da bi dolazila do znanja, bila mudra i ivjela u skladu sa prirodnim slijedom stvari. Ali, tehnoloki nivo

omoguava pojedincu niz beneficija (barem s aspekta lana Zapadne civilizacije): standard, komunikacijske mogunosti, izbor zanimanja, graevinska dostignua itd. Nakon milenijumskog perioda Srednjeg vijeka Zapad jedva da je vidio civilizacijska pomjeranja; s dolaskom industrijske revolucije, a pogotovo sa tehnolokim bumom druge polovine XX stoljea otovorile se se nebrojene mogunosti razvoja (kompjuterska tehnologija, robotika, biogenetika, vjetaka inteligencija, superprovodljivost, laseri, interplanetarna putovanja, itd.). Negativne strane tehnolokog razvoja: nova otkria su inicirana u vojnim laboratorijama, centralizovani tehnoloki sistem moe krahirati ako doe do problema u njegovom centru, neprimjerenost civilizacijskog nivoa novim tehnologijama utjee da se one prvo koriste u svrhu manipulacije i dominacije nad drugima (nuklearne bombe, kompjuterski jaz, razvijeni i nerazvijeni svijet itd.). Supertehnoloko drutvo moe voditi u totalnu de-humanizaciju i zanemarivanje spiritualne strane ovjeka, a time i naruavanje prirodnog balansa pojedinca i drutva. Oslanjanje na mentalne sposobnosti pojedinaca i iskustvo zajednice dovodi do rjeavanja najteih izazova: graevinskih, astronomskih, komunikacijskih, itd. Civilizacija Maja je ne-tehnoloka u smislu tehnoloke civilizacije Zapada. Ali postojanje impresivnih piramida, perfektnih kvarcnih lubanja, vieslojnog piktografskog pisma, primjena akustinog dizajna svjedoci da su Maje imale naina da rjeavaju ono to su za nas tehnoloki izazovi. Zapad Maje _________________________________________________________ Tehnologija + + _________________________________________________________

6.2.4. Politiko ureenje (elitistiko vs. vladavina slobodnih ljudi)

Demokratija (vladavina naroda) je generalno proklamovani cilj u dravama Zapadne civilizacije koji je zamijenio dominaciju monarhija. Ovo je dosta visok nivo politikog ureenja; ako bi mu dodali stavku u kojoj heterogene grupe, bez obzira na njihovu veliinu, ne bivaju nadglasane, ve se prema njima odnosi sa krajnjim uvaavanjem onda se primiemo idealnom politikom ureenju. U tom sistemu politiki predstavnici i izvrna vlast postaju samo servis. Funkcionisanje politikog sistema Zapadne civilizacije se svodi na dominaciju elita (korporacijskih, financijskih, politikih) nad veinom. I pored vrlo pozitivnih primjera (Skandinavske zemlje), osnovni trend je da je Zapad kao cjelina jo daleko od ostvarenje pune demokratije. Civilizacija Maja je, slino kai Zapad, imala jasno odvojen elitni dio (lidere - koji su objedinjavali svjetovne i duhovne funkcije, aristokraciju i ostale povlatene kategorije umjetnike, vojne lidere, birokraciju itd.) Zapad Maje ____________________________________________________________ Politiko ureenje 0 0 ____________________________________________________________

6.2.5. Konflikti
Za nivo civilizacije je bitno kako se rjeavaju konflikti koji se neminovno javljaju: dijalogom ili silom. U sluaju limitiranih resursa s jedne strane, a gramzljivosti politikih elita te nekontrolisanog demografskog rasta, s druge strane, mogunosti konflikta se neminovno poveavaju.

6.2.5.1. Lokalni konflikti

Pojedini segmeni unutar civilizacije (gradovi-drave, nacionalne drave, religijske grupe, klasne grupe, specifini interesi) suprotstavljani su jedni drugima i dolazilo je do ratova. Historija civilizacija u posljednjih 5000 godina biljei preko 15000 oruanih sukoba, odnosno ratova. Suprotstavljeni interesi i politika elita uzrokovala je da ratovi unutar Zapadne civilizacije, a osobito iz okvira Zapada prema drugim teritorijama postaju model ponaanja. Gotovo svaki grad Maja ima zapise koji opisuju neki od sukoba lokalnih gradskih lidera protiv susjednih gradova. Obino je rije o nekom vanijem datumu kada bi neki od poznatijih vladara uspostavio neprikosnovenu vlast u svom gradu i/ili regionu. Na stelama su esti opisi dostignua lidera; sukobi se uvijek pominju. Obim i frekvencija sukoba nije ni izbliza nalik onome to svjedoimo kao iskustvo Zapada. Ali njihovo je prisustvo konstanta. Zapad Maje _________________________________________________________ Lokalni konflikti _________________________________________________________

6.2.5.2. Opti sukobi

Kao poseban izraz destruktivnog djelovanja unutar jedne civilizacijske cjeline su oruani sukobi sveoptih razmjera. U krilu Zapadne civilizacije su u XX stoljeu iznjedrena dva svjetska rata sa ogromnim ljudskim i materijalnim rtvama. Jednostavno se unitavalo sve pred sobom i respekt se nije pokazivao ni pred kakvim civilizacijskim vrijednostima. Razvoj nuklearnog naoruanja je itavu povrinu planete dovodio i jo uvijek dri na ivici samounitenja. Civilizacija Maja, prema svim dostupnim prevodjenim tekstovima nije imala sukob veih razmjera za svih etiri milenija postojanja. Pretpostavlja se da su u sporadinim sluajevima organizovani savezi dva ili tri grada protiv jednog veeg centra (na primjer gradovi u dolini rijeke Usumacinte protiv Palenqea). Ali, koncepta sveopteg sukoba nije bilo. Zapad Maje

____________________________________________________________ Opti sukobi 0

____________________________________________________________

6.2.6. Astronomija
Okrenutost prema nebu, sagledavanje vlastite pozicije prema svemirskim procesima, utjecaji kosmikih tijela na vlastitu Planetu pokazuju nivo mudrosti jedne civilizacije. Nakon barbarskog odnosa prema slobodnoj misli Zapadna civilizacija se, u poznijoj fazi, odlikuje pojedinanim i kolektivnim naporom da spozna to vie o kosmosu. Civilizacija Maja je sve ivotne procese zasnivala i podreivala kosmikom okruenju. Zapad Maje _____________________________________________________________ Astronomija + + _____________________________________________________________

6.2.7. Arhitektura
Kreativnost u dizajnu graevinskih objekata odlikuje razvijenost jedne civilizacije. Arhitekturno bogatstvo Zapadne civilizacije imponira; jedina (ali bitna) manjkavost je upotreba vjetakih materijala koji, esto, predstavljaju neunitivi otpad. Originalnost i raznolikost arhitekata Maja istovremeno pokazuje da je ova disciplina bila samo dio kompleksnog znanja koje se primjenjivalo u projektovanju razliitih objekata. Zapad Maje _____________________________________________________ Arhitektura + + _____________________________________________________

6.2.8. Graevinarstvo
Pretvaranje dizajnerskih snova u graevinsku realnost moe postati zamaan izazov koji trai udruivanje kompleksnih intelektualnih i tehnolokih potencijala. Zapadna civilizacija se potvrdila u grandioznim i/ili umjetniko lijepim objektima. Meutim, potroaka logika je ovu disciplinu pretvorila u buldoera koji unitava plua Planete.

Maje su u izvedbi svojih graevinskih objekata koristili nepoznate metode (vjerovatno bazirane na razvijenim mentalnim sposobnostima) kojima su rjeavali najsloenije tehnike izazove. Zapad Maje _______________________________________________________ Graevinarstvo + + _______________________________________________________

6.2.9. Komunikacijska infrastruktura

Razmjena ideja, dobara, usluga i brzina kojom se odvija proces poiva na komunikacijskoj infrastrukturi. Nakon milenijuskog drijemanja, civilizacija Zapada doiva komunikacijsku eksploziju. Transport u razlitim oblicima, telekomunikacijski uredjaji i Internet su preobrazili sliku civilizacije. Maje su imale skromnija tehnoloka sredstva na raspolaganju, ali im je drugaiji koncept komunikacija bio na visokom nivou i korespondirao je sa pojavama na nebu (putevi su slijedili putanje Planeta, gradovi su podizani sa razmjetajem koji je imitirao poloaje zvjezdanih konstelacija). Mrea sacbe puteva je bila i informatika i metafizika veza unutar civilizacije, a ne samo za puki transport ljudi i dobara. Zapad Maje _____________________________________________________ Komunikacijska infrastruktura + + _____________________________________________________

6.2.10. Koncept raunanja vremena

Na ovoj Planeti vrijeme je apsolutna kategorija. Nii nivo znanja je u ubjeenju da vrijeme protie linearno (prolost, sadanjost, budunost). Vrhunska znanja fiziara i spiritualna znanja sa razliitih krajeva Planete ubjedljivo upozoravaju da je, van granica Zemlje, vrijeme relativna kategorija. Zapadna civilizacija je pod dubokom vladavinom linearnog raunanja vremena. Matematiki modeli i znanja atomske fizike o neminovnosti postojanja drugaijih vremenskih modela (na primjer, prolost i budunost se sastaje u sadanjosti koja je vjena) te drugih dimenzija u kojima vrijeme funkcionira na drugaiji nain, ostaju samo u naunom elitistikom krugu. Maje su vrijeme raunali u ciklusima, ne linearno. Za njih je postojala zakonitost u ponavljanju kosmikih i zemaljskih procesa. Stoga je i razvijeno preko 20 kalendara koji su imali razliite svrhe (od prorokovanja kosmikih dogaaja do svakidanjih zemaljskih pojava). Zapad Maje

_______________________________________________________ Koncept raunanja vremena + + _______________________________________________________

6.2.11. Socijalna komponenta (odnos prema nezatienima)

Civilizacijski nivo se ubjedljivo mjeri po odnosu cjeline prema najranjivijima: djeci, bolesnima, starima, hendikepiranima, onima sa specijalnim potrebama. Zapadna civilizacija se unutar razliitih drava razliito odnosi prema socijalno ugroenima. Na irem planu, sumoran je utisak koji odaju razvijeni i bogati koji se nehumano odnose prema pripadnicima iste vrste. Nedovoljno je informacija da bi se zakljuilo o civilizacijskom odnosu elita Maja prema nezatienima te neemo ulaziti u pretpostavke. Zapad Maje _____________________________________________________ Socijalna komponenta 0 ? _____________________________________________________

6.2.12. Obrazovanje
Dostupnost znanju do kojeg se dolazi unutar civilizacije (nauna dostignua, uvanje i prenoenje znanja iz prolosti, podrka inovativnim i kreativnim grupama) odreuje sutinu drutvene organizacije. Na jednoj strani, Zapadna civilizacija biljei nauno-tehnoloki bum sa raznim formama (osobito bazinog) obrazovanja koje su ponuene svima. Telekomunikacije vrlo praktino djeluju na disperziju znanja. S druge strane, elitistiko organizovanje drutva jo uvijek dri superiorna znanja dostupna samo manjini koja na tome zasniva svoju mo. Postoje dokazi da su Maje redovno prenosili znanja tokom svojih okupljanja svim pripadnicima zajednice. Ali, vrhunska znanja su, pretpostavlja se, i kod Maja ostajala u krugu elite. Ipak, nedovoljno je dokaza za postojanje formalnog obrazovnog sistema. Zapad Maje _________________________________________________________ Obrazovanje + ? _________________________________________________________

6.2.13. Zdravstvo
Zdravlje pojedinca je zdravlje itave zajednice. Shvatanje da je pojedinana energetska lopta (ovjek) samo dio kosmikog energetskog kompleksa omoguava prvi preduslov ivljenja u harmoniji sa prirodom. Svako naruavanje ovog principa

dovodi do poremeaja koji se manifestira kao bolest. Ukoliko ve bolest nije primjeena u auri, onda se zakanjelo pokuava lijeiti kad postoje simptomi na fizikom planu. Lijeenje se moe odvijati prirodnim sredstvima (herbalna medicina, na primjer, ima lijek za bilo koju bolest) ili vjetackim. Pojednostavljeno, rjenikom XXI stoljea: alternativnim ili oficijelnim metodama. Zapadna civilizacija je razvojem tehnologije dovela do farmaceutske industrije koja nudi pilulu za bilo koju bolest. Lijei se posljedica, a ne uzrok. Usto se izazivaju negativni efekti na drugim planu. Meutim, moderna medicina je uinila izljeivim niz, ranije fatalnih, oboljenja i upotrebom razliitih preparata, uinila ivotni vijek duim. Kombinacija alternativne i oficijelne medicine e se pokazivati kao ispravan trend. Razvijena zdravstvena infrastruktura ima jo uvijek elitistiki prizvuk. Pojedine metode su na razliitim nivoima razvijenosti. Maje su se, vjerovatno, u potpunosti oslanjale na herbalnu medicinu. Novije studije sa indijancima iz Chiapasa potvruju primjenu terapeutskog parnog kupanja i poznavanja termalne prirode ovjekovog tijela. Ukratko: parne saune su bile dio zivota Maja sa beneficijama u pogledu licne higijene, preventivne medicine i terapeutske medicine. (78) Zapad Maje _________________________________________________ Zdravstvo 0 ? _________________________________________________

6.2.14. Vojna komponenta

Razvoj oruane sile ima opravdanje samo u jednom sluaju: ako prijeti opasnost izvana. Zapadna civilizacija je zasnovana na konceptu dominacije i razvoju ofanzivnih oruja. Maje su imale vrlo skromne oruane ambicije. Ne biljee se sukobi sa drutvima van njihove teritorije. Zapad Maje _________________________________________________ Vojna komponenta + __________________________________________________

6.2.15. Pismo
Pismo kao komunikacijski izraz je civilizacijski simbol. Jednostavnost i preciznost, nedvosmislenost i sposobnost predstavljanja najkompleksnijih procesa postaju imperativom za brzi civilizacijski razvoj. Alfabet Zapada je jednostavan, ali jednoslojan; ima karakteristike nedvosmislenosti, ali je dovoljno bogat da opie vrlo sloene pojave.

Slikovno pismo Maja jo nije deifrirano u veem dijelu (80%) te smo stoga hendikepirani da damo potpunu ocjenu. Ali, na osnovu raspoloivih injenica svjesni smo njegove vieslojevnosti i lakoe u predstavljanju kompleksnih pojava; itanje glifa u kontekstu je podrazumijevalo veliki fond znanja, a time i nedostupnost veini pripadnika civilizacije. Zapad Maje ___________________________________________________ Pismo + + ___________________________________________________

6.2.16. Raznolikost zanimanja

Mogunost biranja razliitih zanimanja u kojima se mogu ispoljavati razliite sklonosti i talenti odlika je razvijenih civilizacija. Zadovoljni pojedinci su preduslov sretne civilizacije. Specijalizacija i parcijalizacija ivotnih segmenata doveli su do pojave velikog broja zanimanja. Teoretski, ljudima je ponuena iznimna mogunost izbora. Praksa, meutim govori da ljudi u veini nisu zadovoljni svojim poslovima i da se ne osjeaju kreativno. Profitna ekonomija tjera pojedinca na prihvatanje posla koji e omoguiti preivljavanje ili odravanje dostignutog standarda. Kada se drutvo oslobodi obaveznih zanimanja i svede se samo na niz kreativnih zanimanja, tada se distie uzor. Maje su imale niz zanimanja, ali je socijalni status utjecao na njihov izbor (pripadnost plemstvu/svetenstvu, astronomi, arhitekte, umjetnici, zabavljai, graevinari, zemljoradnici, amani). Zapad Maje ____________________________________________________ Raznolikost zanimanja + 0 ____________________________________________________

6.2.17. Standard
Populacijski limitirana zajednica kao vrhunsku ponudu svojim lanovima moe dati standard prema elji pojedinca. Sve postaje dostupno; mjesta ljubomori nestaje. Zapadna civilizacija je u zadnjih nekoliko decenija formirala srednju klasu kojima su napokon ponueni zadovoljavajui ivotni uslovi. Od odnosa suveren/podanik, dolo se do sofisticiranijeg elita/srednja klasa/socijalno ugroeni. Socijalna slojevitost je bila prisutna u svijetu Maja. Pripadnost elitama direktno je odreivala i standard. Mnogo je izraenija veza sa prirodnim habitatom. Zapad Maje ___________________________________________________

Standard + 0 ___________________________________________________

6.2.18. Ostalo
Sve ono to utjee na zadovoljstvo pojedinca (u pozitivnom smislu i ne na raun drugoga) ima direktan odraz i na cjelinu. Detalji se mijenjaju, ali sutina ostaje ista: sport, igra, rekreacija, moda Zapad Maje ____________________________________________________ Ostalo + 0 ____________________________________________________

6.3. Rezultati komparativne analize

Ve je govoreno o limitu drutvenih nauka u pogledu egzaktnosti i tehnike terminologije. Stoga je i svaki pokuaj kvantifikacije nedovoljno precizan i manjkav. U proteklim poglavljima autor je nastojao zadrati neutralnost mada pripada jednoj civilizaciji, a drugom se bavi sa aspekta nezavisnog istraivaa. Rezultat komparativne analize emo podijeliti na dva dijela: u prvom emo prikazati zbirne rezultate na primjeru primarnih parametara. U drugom dijelu emo pokazati rezultate sekundarnog seta komparativnih parametara. Zapad Maje

Nivo znanja + 0 Civilizacijski ciljevi 0 + Mudrost 0 + Ljubav kao model ? komunikacije Harmonija s prirodom + Duhovnost 0 + Umjetnost ++ + Tabela 2: Komparacija civilizacija set primarnih parametara Rezultat: primat civilizacije Maja Legenda za ocjenu civilizacijskog nivoa _________________________________________ + + dostignut eljeni civilizacijski nivo + na putu ka eljenom civilizacijskom nivou 0 na sredini civilizacijskog puta

negativni civilizacijski nivo ? nedovoljno informacija da se donese sud _________________________________________ Tabela ukazuje da je viemilenijska civilizacija Maja kompaktnija i u prednosti u pogledu primarnih civilizacijskih kriterija. Tehnoloka civilizacija Zapada pod elitistikom kontrolom i profitnom ekonomijom jo uvijek ne pokazuje dovoljno mudrosti na svom putu ka ovladavanju kosmikim znanjem. Zapad Maje

++ + Teritorija + Demografski aspekt + + Tehnologija 0 0 Politiko ureenje Lokalni konflikti 0 Opti konflikti + + Astronomija + + Arhitektura + + Graevinarstvo Komunikacijska + + infrastruktura Koncept raunanja + + vremena 0 ? Socijalna komponenta + ? Obrazovanje + ? Zdravstvo 0 Vojna komponenta + + Pismo + 0 Raznolikost zanimanja + 0 Standard + 0 Ostalo Tabela 3: Set sekundarnih komparativnih parametara Rezultat: relativni primat Zapadne civilizacije Niz sekundarnih faktora koji utjeu na nivo razvijenosti pokazuje blagu prednost civilizacije Zapada. Meutim, upozorenje toj istoj civilizaciji su katastrofalni rezultati na nivou demografskog razvoja, konflikata i upotrebe tehnologije na dobrobit svih. Oigledno da je zaostajanje u setu primarnih kriterija (mudrost, ivot u balansu sa okolinom) predodredio pojavu ovih bitnih civilizacijskih nedostataka Zapada.

7. ZAKLJUCI

Primjenom naune metodologije ustanovljeno je slijedee:

1. Centralnoamerika

kultura Maja je ustanovljena kao autohtona Planetarna civilizacija. 2. Izvrena je komparativna analiza izmeu Zapadne civilizacije (VI XX stoljea, sa naglaskom na period kraj XVIII poetak XXI stoljea) i civilizacije Maja (naglasak na period IV X stoljee) koritenjem seta primarnih i sekundarnih parametara. Ustanovljeno je da civilizacija Maja dri relativni primat u setu primarnih komparativnih parametara (civilizacijski ciljevi, mudrost, harmonija s prirodom, duhovnost). Zapadna civilizacija je ostvarila relativan primat u pogledu niza sekundarnih kriterija. Zaostajanje u pojedinim segmentima primarnih kriterija (mudrost, harmonija s prirodom) uslovio je nedostatke Zapadnoj civilizaciji u pogledu nekontrolisanog demografskog rasta, pojave optih konflikata i zloupotrebe tehnologije. 3. Adekvatno vrednovanje civilizacije Maja i koritenje njihovih dostignua moe ponuditi korisne modele razvoja Zapadnoj civilizaciji. Umjesto skretanja u nekontrolisano super-tehnoloko drutvo elitistike dominacije, moe se kao civilizacijski cilj utvrditi razvoj sofisticirane civilizacije u kojoj se kombinira moderna tehnologija sa razvijenim mentalnim sposobnostima, te univerzalna kosmika znanja sa balansiranim ivotom na Planeti.

8. BIBLIOGRAFIJA
1. Carrol Quigley, "The Evolution of Civilizations", LibertyPress,

Indianapolis, USA, 1979

2. Gilbert J. Garraghan, A Guide to Historical Method, Declan. X.

McMullen, USA, 1946

3. Professor Donna T. Mc Caffrey: Historical Methodology,

predavanja na Providence College, USA, jesen 2003

4. Definicija prema: Behavioral Sciences Department, Palomar 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

College, San Marcos, California, USA, ljetni semestar 2005 Zarefsky, David: The Study of Effective Reasoning, Parts I and II, The Teaching Company, USA, 2002 Taylor, Royal Ervin: Radiocarbon Dating: An Archeological Perspective, Academic Press, USA, 1987 Mexico Travel Book, AAA Publishing, Florida, 2001 Osmanagich, Sam: The World of the Maya, Gorgias Press LLC, New Jersey, USA, 2005 Diego de Landa, An Account of the Things of Yucatan, Monclem Ediciones, Mexico, 2003 Larousse Encyclopedia of Archeology, General editor Gilbert Charles-Picard, The Hamlyn Group, London, UK, 1972 Hawkes, Jacquetta, Atlas of Ancient Archeology, McGraw-Hill Book Company, New York, 1975

12. C. Bruce Hunter, A Guide to Ancient Maya Ruins, University of 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23.

24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35.

Oklahoma Press, 1977 Sharer, J. Robert: The Ancient Maya, fifth edition, Stanford University Press, California, USA, 1994 Charles Galenkamp, Maya, The Riddle and Discovery of a Lost Civilization, David McKay Company, New York, 1976 Stuart, Gene S., Secrets from the Past, National Geographic Society, USA, 1979 The New American Desk Encyclopedia, third edition, A Signet Book, Penguin Books, USA, 1993 The Columbia Encyclopedia, third edition, Columbia University Press, New York, USA, 1994 The Dwellings of Eternity, editied by Alberto Siliotti, Chartwell Books, New Jersey, USA, 2002 Norton, Natasha and Whatmore, Mark, Central America, Cadogan Books, London, UK, 1993 Fowler, William, Maya Civilization, New York, USA, 2003 Stierlyn, Henry, The Magnificient Realm of the Mayas, Readers Digest, USA, 1978 Gardner, Joseph, Mysteries of the Ancient Americas, The Readers Digest, 1991 Herreid, Clyde Freeman: Case Studies in Science: A Novel Method of Science Educatin, Journal of College Science Teaching (str. 221-229), February 1994, University at Buffalo, State University of New York, USA, 1994 Quigley, Carroll: The Evolution of Civilization: An Introduction to Historical Analysis, Liberty Press, Indianapolis, USA, 1979 Osmanagi, Semir: Alternativna historija, TKD ahinpai, Sarajevo, 2004 Osmanagi, Semir: Alternativna povijest: Tragovima Atlantide, Indrija, Zagreb, 2003 Osmanagi, Semir: Civilizacije prije poetka zvanine historije, TKD ahinpai, Sarajevo, 2005 Osmanagi, Semir: Misterija Anasazija, TKD ahinpai, Sarajevo, 2005 Kalifornijski Institut za sranu matematiku (Institute of HeartMath, http://www.hearthmath.org/ ) Millard, Anne: Pyramids, Larousse Kingfisher Chambers, New York, 1996 Westwood, Jennifer: The Atlas of Mysterious Places, Barnes and Noble, New York, 1998 C.A. Burland: Adventuring in Archeology, Frederick Warne & Company, New York, 1963 Breeden, Robert: Vanishing Peoples of the Earth, National Geographic Society, Washington D.C., 1968 Hatt, Carolyn: The Maya, Virginia Beach, VA, ARE Press, ISA, 1971 Sodi, Demetrio: The Great Cultures of Mesoamerica, Panorama Editorial, S.A., Mexico D.F., Mexico, 1983

36. Victor Wolfgang von Hagen, Maya Explorer, John Lloyd Stephens

37. 38. 39.

40. 41. 42. 43. 44. 45. 46.

47. 48.

49. 50. 51.

52.

53.

54. 55. 56. 57.

and the Lost Cities of Central America and Yucatan, Chronicle Books, San Francisco, 1990 Norton, Leonard Jonathan: Ancient America, Time Life Books, New York, 1967 Scarre, Dr. Chris, Past Worlds, Atlas of Archeology, Border Press, Michigan, 2003 Prema studiji istraivaa Barbare W. Fash sa Harvard Universitys Peabody Museum (USA), koja radi u Copanu od 1977; trenutno je direktor projekta za prezervaciju Copanovih hijeroglifskih stepenica. El Mondo Maya, Quimera Editores, Mexico, 2002 David Freidel, Linda Shele & Joy Parker, Maya Cosmos, William Morrow and Company, New York, 1993 Secrets of the Pyramids, Readers Digest, USA, 1982 Arguelles, Jose, The Mayan Factor, Bear & Company, Santa Fe, New Mexico, 1987 Ruz, Alberto, Uxmal, Instituto Nacional de Antropologia e Historia, Mexico, 1974 Sodi, Demetrio, The Mayas, Panorama Editorial, Mexico, 1983 Le Plongeon, Sacred Mysteries Among the Mayas and the Quiches, Macoy Publishing and Masonic Supply Co, New York, 1909 General Information about Sayil, www.isource.com/maya/cities/sayil, Internet Solutions, 2003 Mitchell, John S.: Archaeology: Enigmatic Quirigua, http://www.mayadiscovery.com/, Organizacion Tips, Cancun, Mexico, 2005 Royal Ontario Museum, Agency of Ministry of Culture, Canada, 1998 Punta Mango, Cultural Tours, http://www.puntamango.com/, El Salvador, 2004 Ilustracije iz: Leonardo Berges: Mayan architecture: Dialogue between Men and Gods, http://www.mayadiscovery.com/, Organizacion Tips, Cancun, Mexico, 2005 Aveni, Anthony & Hartung, Horst: The Observation of Passage through the Zenith in Mesoamerica, Archeoastronomy, No. 3, Suppl. J, p. 51-70, South Carolina, USA, 1981 Bohm, Bohumil & Bohm, Vladimir: The Dresden Codex the Book of Mayan Astronomy, Prague, 2004; iroki izvodi iz knjige se mogu nai na sajtu: www.volny.cz/paib/dresden_codex.htm Mercier, Aloa Patricia: The Maya Shamans, CPD, Wales, Great Britain, 2002 Izraunavanja prema: David Lubman, 136 ASA Meeting, Norfolk, VA, USA, 1998. Prema knjizi: Sylvanus G. Morley, Robert Brunhouse, USA, 1971. David Lubman: An Archaelogical Study of Chirped Echo from the Mayan Pyramid of Kukulkan at Chichen Itza, Acoustical Society of America, Norfolk, Virginia, USA, October 12-16, 1998

58. Clark, John E., PhD, Brighan Young University, Director of BYU 59. 60. 61. 62. 63. 64.

65. 66. 67. 68. 69.

70. 71.

72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79.

New World Archeological Foundation, Chiapas, Mexico, 2002 Cristenson, Allen J.: Popol Vuh: The Sacred Book of the Maya, O Books, USA, 2004 Garvin, Richard, The Crystal Skull, Doubleday & Co, New York, 1973 Fotografije na web-sajtu Trocadero muzeja u Parizu: http://www.trocadero.com/ Opirnije na web-sajtu muzeja u Londonu: www.empiremuseum.com/crystalskulls.htm Dorland, Frank, Holy Ice-Crustal Healing, Golden Press, St. Paul, 1992 Le Plongeon: Sacred Mysteries Among the Mayas and the Quiches, Macoy Publishing and Masonic Supply Co, New York, USA, 1909 Le Plongeon, Alice and August, Queen Mu and the Eastern Sphinx, Steiner Publications, New York, 1973 Le Plongeon, Alice and August, Queen Mu and the Eastern Sphinx, Steiner Publications, New York, 1973 Hatt, Carolyn: The Maya, A.R.E. Press, USA, 1976 Coe, Michael: Breaking the Maya Code, Thames and Hudson, USA, 1992 Bohm, Bohumil & Bohm, Vladimir: The Prague Codex the Fifth Preserved Mayan Manuscript, www.hermetic.nofadz.com/cal_stud/maya/boehm/prague_codex/do c Original je u Nacionalnoj biblioteci u Parizu, a fotografije se mogu nai na: www.famsi.org/mayawriting/codices/pdf/paris_love.pdf Kalifornijski Institut of Hearthmath, http://www.hearthmath.org/, se bavi istraivanjem utjecaja raspoloenja na srce i mozak; kako emocije ljubavi ili straha utiu na na organizam. Michael Drosnin: The Bible Code, Touchstone, New York, USA, 1997 Zvanini demografski podaci Ujedinjenih naroda, Povjerenstvo za stanovnitvo i razvoj, New York, 18.02.2005 Osmanagi, Muris: Iza drugog milenijuma, Svjetlost, Sarajevo, 2001 Innes, Hammond: The Conquistadors, Alfred A. Knopf, New York, USA, 1969 Dr Michio Kaku, Hyperspace: A Scientific Odyssey through Parallel Universes, Anchor Press, USA, 1995 Jenkins, John Major: Mayan Cosmogenesis: Cosmic Mother Gives Birth, The Center of Mayan Time, USA, April 1995 Civilization, Microsoft Encarta, Online encyclopedia, 2005 Groark, Kevin P.: Vital warmth and well being: steambathing as household therapy among the Tzeltal and Tzotzil Maya of Highland Chiapas, Mexico, Department of Anthropology, University of California, Los Angeles, California, USA, 28.01.2005.

9. INDEX IMENA I POJMOVA

Abbe Brasseur de Bourbourg, francuski istraiva civilizacije Maja Acanceh, grad Maja na Yukatanu Ah Puch, bog smrti Maja Ajan Tun, proroanski kalendar Maja Alberto Ruz, meksiki arheolog Antonio del Rio, panjolski namjesnik u Meksiku Aqua Azul, sveto podzemno vrelo Maja na Yukatanu Augustus Le Plongeon, francuski istraiva civilizacije Maja Azteci, srednjevjekovna kultura na meksikom tlu Bird Jaguar etvrti, vladar Maja Bonampak, grad Maja u Chiapasu Calcehtok, peina Maja na Yukatanu Caracol, observatorija Maja u Chichen Itzi Cehtzuc, grad Maja na Yukatanu Cenote, sveti podzemni izvor Maja Chan Chen, grad Maja u Meksiku Chan Kom, drevni grad Maja Chann Muan Drugi, lord Maja Chetumal, luki grad Maja na Karibima Chichen Itza, grad Maja na Yukatanu Chilam Balam, prorok Maja Chinkultic, grad Maja u Chiapasu Chol Tun, kalendar Maja Coba, grad Maja na Yukatanu Codz Pop, Hram maski u gradu Maja Kabahu, Yukatan Copan, grad Maja u Hondurasu Cuello, grad Maja u Belizeu ak, bog kie Maja, simbol planete Venere ultuni, podzemne cisterne u gradovima Maja Desire Charnay, arheolog Diego de Landa, panjolski franjevac i upravitelj Yukatana DNK antene Drezdenski Kodeks, sauvana knjiga Maja Dugi ciklus, 13 baktuna ili 5128 godina Dzibilchaltun, grad Maja u Meksiku Ek-Balam, grad Maja na Yukatanu Ekomal Tun, kalendar Maja El Castillo, najvea graevina Maja u gradu Tulumu, Quintana Roo El Mirador, piramida u gradu Maja Labni, Yukatan El Mirador, grad Maja u Guatemali El Rev, luki grad Maja na Karibima

Fasquelle Ricardo, honduraski arheolog Fash William, arheolog Fish Barbara, arheolog Francisco de Montejo, zapovjednik konkvistadora Frank Dorland, savremeni ameriki autor o kvarcnim lubanjama Maja Frans Blom, danski arheolog Frederick Catherwood, istraiva civilizacije Maja iz XIX stoljea Giles Healy, fotograf, otkriva grada Maja Bonampaka, Chiapas Gospodari noi, kalendar Maja Grolier kodeks, sauvana knjiga Maja Grupa od hiljadu stubova, graevinski kompleks Maja u Chichen Itzi Guerra Ramon, umjetnik iz Copana, autor replike hrama Rosalila Haab, glavni sekularni kalendar Maja Habuc, piramida Maja u Izamalu Hixwitsu, grad Maja u Meksiku Hopi Indijanci, potomci Anasazija u Arizoni Hram broj etiri, najvia piramida Srednje Amerike, Tikal, Guatemala Hram Gigantskog jaguara, monumentalna graevina u gradu Maja Tikalu, Guatemala Hram jaguara, Chichen Itza, Yukatan Hram natpisa, Palenque, Chiapas Hram ratnika, monumentalna graevina Maja u Chichen Itzi, Yukatan Humbatz Men, prorok Maja Hunab Ku, sredite Galaksije prema kosmogoniji Maja Hunpictoc, piramida Maja u Izamalu, Yukatan Itzamatual, piramida Maja u Izamalu, Yukatan Ix Tun, kalendar Maja Ixim Tun, kalendar Maja Izamal, grad Maja na Yukatanu Izamna, drevni lider Maja Izancanac, stariji naziv za grad Maja Yaxchilan, Chiapas Izapa, grad Maja u Meksiku John Clark, antropolog John Lloyd Stephens, istraiva civilizacije Maja iz XIX stoljeca Juan de Tro y Ortolano, paleontolog Juan Gutierez Picon, konkvistador Jupiter, planeta Sunevog sistema, predmet istraivanja Maja Kabah, grad Maja na Yukatanu Kabul, piramida Maja u Izamalu, Yukatan Kaminal Juyu, grad Maja u Guatemali Kin, Sunce Kinich Kak Moo, piramida u gradu Maja Izamalu, Yucatan Klejeb, proroanski kalendar Maja Kukulkan, lord, superiorno bie Maja Kukulkan, piramida u Chichen Itzi na Yukatanu Ku Tun, kalendar Maja Ku Xan Suum, kosmiki centar, drvo ivota

Labna, grad Maja na Yukatanu Lacandon indijanci, potomci Maja iz Chiapasa Lady Blood, boginja Maja Lamanai, grad Maja u Belizeu Leopold Stokovski, ameriki dirigent, posjetilac grada Maja Chichen Itze Loltun, kompleks peina i ceremonijalno sredite Maja na Yukatanu Lubaantum, grad Maja u Belizeu Macanxoc, kompleks stela u Cobi Madridski kodeks, sauvana knjiga Maja Mana, grad Maja na Yukatanu Manos Negras, crni otisak ruku u peinama Loltun, Yukatan Mayab, dom Maja Yukatan Mayapan, grad Maja na Yukatanu Mars, planeta Sunevog sistema, predmet izuavanja kosmogonije Maja Merkur, planeta Sunevog sistema, predmet izuavanja kosmogonije Maja Michuchu Mil, kalendar Maja Mike Mitchell-Hedges, istraiva civilizacije Maja Mom Tun, kalendar Maja Monte Alban, ceremonijalno sredite u meksikoj dravi Oaxaca Murali Bonampaka, uveni sauvani crtei civilizacije Maja, Lacandon rezervat u Meksiku Naranjo, grad Maja u Guatemali Nocuchich, grad Maja u Meksiku Nohoch Mul, velika piramida u gradu Maja Cobi, Yukatan Olmeci, kultura drevnog Meksika Oxkintok, grad Maja na Yukatanu Pacal Votan, vladar Maja, Palenque, Chiapas Palaa guvernera, Uxmal, Yukatan Palenque, grad Maja u Chiapasu Pariki kodeks, sauvana knjiga Maja Piramida Maioniara, Uxmal, Yukatan Plejade, vaan zvjezdani sistem u kosmogoniji Maja Popul Vuh, sveta knjiga Maja Praki kodeks, sauvana knjiga Maja Puerto Rico, grad Maja u Meksiku Puuc, region Maja na Yukatanu; takoe arhitektonski stil Maja Quetzal, sveta ptica Maja Quetzaqoatl, lord, superiorno bie drevnih naroda Meksika Quirigua, grad Maja u Guatemali Qunital Beatriz, meksiki arheolog Ramon Carqasco, arheolog Rosalila, hram Maja u Copanu, Honduras Sacbe, bijeli putevi Maja Saturn, planeta Sunevog sistema, predmet izuavanja kosmogonije Maja

Sayil, grad Maja na Yukatanu Shield Jaguar Drugi, vladar Maja Smoking Shell, vladar Maja iz Lamanaia, Belize Stela E, monumentalni obelisk Maja u Quirigui, Guatemala Superstring teorija Tankah, grad Maja Tazumal, grad Maja u Salvadoru Teotihuacan, monumentalni drevni grad u Meksiku Teorija supergravitacije Teorija svega, univerzalna teorija koja ujedinjuje sve fundamentalne sile univerzuma Tikal, grad Maja u Guatemali Tiku Tun, proroanski kalendar Maja Tolteci, kultura drevnog Meksika Tula, tolteki grad Tulum, luki grad Maja u meksikoj dravi Quintana Roo Tun, kalendar Maja Tzat Tun Tzat, palaa Maja u Oxkintoku, Yukatan Tzolkin, kalendar Maja Tzomapantli, hram lobanja u Chichen Itzi, Yukatan Tzotz Tun, proroanski kalendar Maja Uaactun, grad Maja u Guatemali Usumacinta, rijeka u Chiapasu Uxmal, grad Maja na Yukatanu Venera, planeta Sunevog sistema, predmet izuavanja kosmogonije Maja Xelha, luki grad Maja u meksikoj dravi Quintana Roo Xibalba, podzemni svijet Maja Xkaret, luki grad Maja u meksikoj dravi Quintana Roo Xlabpak, grad Maja u Meksiku Xlapak, grad Maja u meksikoj dravi Yukatan Xultun, grad Maja u Guatemali Yahun, grad Maja na Yukatanu Yax Rabbit, supruga vladara Maja Yaxha, grad Maja u Guatemali Yat Balam, vladar Maja Yaxchilan, grad Maja u Chiapasu Zac Be (galaksija Mlijeni put) Zculen, grad Maja u Guatemali Zamaan Ek (zvijezda Sjevernjaa) Zapoteci, kultura drevnog Meksika Zayi, indijansko ime za grad Maja Sayil Zinaan Ek, zvijezdana konstelacija korpion, predmet izuavanja kosmogonije Maja Zomorfi, monumentalni kruni kameni blokovi Maja koji prikazuju mitske ivotinje

10. SPISAK FOTOGRAFIJA, ILUSTRACIJA I TABELA 10.1. Spisak fotografija

Fotografija 1: Farmer Maja, vienje guatemalskog umjetnika, kip se nalazi ispred ulaza u Nacionalni historijski muzej, Guatemala City, Guatemala (snimio: Semir Osmanagi) Fotografija 2: Bogato ukraeni kameni blokovi sa likovima jaguara i orla, Chichen Itza, Yukatan (snimio: Semir Osmanagi) Fotografija 3: Cenote Aqua Azul, sveti izvor Maja, Chichen Itza, Yukatan Fotografija 4: Murali Maja iz Bonampaka, Chiapas, Meksiko Fotografija 5: Hram broj 26 sa 2 500 nedeifriranih glifa, Copan, Honduras Fotografija 6: Trodimenzionalna umjetnost u kamenu, Copan, Honduras Fotografija 7: Stadion za 30 000 ljudi, Copan, Honduras Fotografija 8: Autor Semir Osmanagi u razgovoru sa Guerra Ramonom, umjetnikom iz Copana (Honduras), autorom replike hrama Maja Rosalila Fotografija 9: Struktura broj 16, oficijelni naziv za piramidu koja skriva hram Rosalilu, Copan, Honduras Fotografija 10: Hram Rosalila u perfektnom stanju ispod piramide, Copan, Honduras Fotografija 11: Autor ispred ulaza u Hram Rosalila iznad kojeg su dva vozila te simboli Sunca i srca Galaksije, Copan, Honduras Fotografija 12: Lik Maja u kabini vozila, hram Rosalila, Copan, Honduras Fotografija 13: Perfektno zaobljeni kameni blokovi hramova, Tikal, Guatemala Fotografija 14: Korijeni prekrivaju kamene stepenice, Tikal, Guatemala Fotografija 15: Piramida dijelom oteta ispod brda, Tikal, Guatemala, Fotografija 16: Hram broj etiri, najvisa struktura indijanske Amerike, Tikal, Guatemala Fotografija 17: Autor ispred hrama Gigantskog jaguara, Tikal, Guatemala Fotografija 18: Pogled na dunglu sa vrha piramide, Tikal, Guatemala Fotografija 19: Stepenaste piramide, Palenque, Chiapas, Meksiko Fotografija 20: Lord Pacal, piktoglifi, Palenque, Chiapas, Meksiko Fotografija 21: Hram natpisa, Palenque, Chiapas, Meksiko Fotografija 22: Primopredaja vlasti, Palenque, Chiapas, Meksiko Fotografija 23: Observatorija, Palenque, Chiapas, Meksiko Fotografija 24: Rijeka Usumacinta razdvaja dungle Meksika i Guatemale Fotografija 25: U brodu za Yaxchilan, rijeka Usumacinta, Chiapas, Meksiko Fotografija 26: Ulazak u Yaxchilan, Chiapas, Meksiko Fotografija 27: Silazak u labirint, Yaxchilan, Chiapas, Meksiko

Fotografija 28: Piktoglifi Yaxchilana koji opisuju ovo sofisticirano sredite Maja, Chiapas, Meksiko Fotografija 29: Uspon ka Velikom Akropolisu, Yaxchilan, Meksiko Fotografija 30: Hram na vrhu piramide, Yaxchilan, Chiapas, Meksiko Fotografija 31: Grad Maja Bonampak, blago Chiapasa, Meksiko Fotografija 32: Velika piramida Bonampaka, Chiapas, Meksiko Fotografija 33: Murali Bonampaka, Chiapas, Meksiko Fotografija 34: Krv iz prstiju zarobljenika na muralima Bonampaka: rtve ili ceremonija oploavanja zemlje? Chiapas, Meksiko Fotografija 35: Piramida Maionicara, Uxmal, Yucatan, Meksiko Fotografija 36: enski samostan, Uxmal, Yucatan, Meksiko Fotografija 37: Velika Palaa, Sayil, Yucatan, Meksiko Fotografija 38: Koridor na drugom spratu Palae, Sayil, Yucatan, Meksiko Fotografija 39: avolja piramida, Oxkintok, Yucatan, Meksiko Fotografija 40: Struktura broj 1, Oxkintok, Yucatan, Meksiko Fotografija 41: Labirint Oxkintok, Yucatan, Meksiko Fotografija 42: Natpis na ulazu u kompleks peina Loltun koji pojavu Maja na Yukatanu smjesta u period prije 4500 godina potpuno mijenjajui oficijelna enciklopedijska stanovita, Yucatan, Meksiko Fotografija 43: Ratnik ili superiorno bie, Loltun, Yucatan, Meksiko Fotografija 44: Peina Grutas Calcehtok, zadnje uporite indijanaca, Yucatan, Meksiko Fotografija 45: Sipa na svodu peine, Calcehtok, Yucatan, Meksiko Fotografija 46: Hram maski, Kabah, Yucatan, Meksiko Fotografija 47: uvari hrama, Kabah, Yucatan, Meksiko Fotografija 48: Kapija, Kabah, Yucatan, Meksiko Fotografija 49: Fasada Hrama maski, Kabah, Yucatan, Meksiko Fotografija 50: Kapija, Labna, Yucatan, Meksiko Fotografija 51: Maska Caka, Labna, Yucatan, Meksiko Fotografija 52: Palaa, Xlapak, Yucatan, Meksiko Fotografija 53: Manastir u Izamalu izgradjen kamenom gigantske piramide, Yucatan, Meksiko Fotografija 54: Ostaci piramide Kinich Kak Moo, Izamal, Yucatan, Meksiko Fotografija 55: Piramida Kukulkan, Chichen Itza, Yucatan, Meksiko Fotografija 56: Igrom sunevog svjetla i sjene, arhitekte Maja stvaraju iluziju serpenta na kamenim stepenicama i to samo na dan ravnodnevnice, Kukulkanova piramida u Chichen Itzi, Yukatan, Meksiko Fotografija 57: Glava serpenta, Chichen Itza, Yucatan, Meksiko Fotografija 58: Observatorija Caracol, Chichen Itza, Yucatan, Meksiko Fotografija 59: Hram ratnika, Chichen Itza, Yucatan, Meksiko Fotografija 60: Grupa hiljadu stubova, Chichen Itza, Yucatan, Meksiko Fotografija 61: Hram jaguara, Chichen Itza, Yucatan, Meksiko Fotografija 62: Pogled na grad Ek-Balam, Yucatan, Meksiko Fotografija 63: Observatorija, Mayapan, Yucatan, Meksiko Fotografija 64: Pogled sa piramide, Mayapan, Yucatan, Meksiko

Fotografija 65: Piramida, Acanceh, Yucatan, Meksiko Fotografija 66: Velika piramida, Coba, Yucatan, Meksiko Fotografija 67: Sputanje niz Veliku piramidu, Coba, Yucatan, Meksiko Fotografija 68: Kameni obelisk Stela E, teka je 65 tona i nema zadovoljavajueg odgovora kako je prevezena i uspravljena usred dungle u Guatemali, Quirigua Fotografija 69: Zoomorph P, kruni kameni blok, prikazuje svemono superiorno bie u joga poloaju koje se, opet, nalazi u ustima jos monijeg nepoznatog monstruma, Quirigua, Guatemala Fotografija 70: Stela F, kameni obelisk koji opisuju dogaaje koji su se odigrali prije 400 miliona godina (!), Quirigua, Guatemala Fotografija 71: Originalna sekcija Stele 9 koja predstavlja glavu lorda Smoking Shell, Lamanai, Belize, strana 115 Fotografija 72: Struktura N10-9, hram Maja, Lamanai, Belize Fotografija 73: Tri hrama u gradu Maja Tazumal, Salvador Fotografija 74: El Castillo, Tulum, Quintana Roo, Meksiko Fotografija 75: Kamena stela broj 5, Izapa, Meksiko, visoka je 255 cm i teka 15 tona; datirana je u 300. godinu prije nove ere Fotografija 76: Palaa guvernera, Uxmal, Yucatan, Meksiko Fotografija 77: Pet-prema-osam, fasada Palae guvernera, Uxmal, Yucatan, Meksiko Fotografija 78: Hram Maja je podignut na taj nain da se samo na dan proljetne i jesenje ravnodnevnice Sunce svom veliinom pojavi u sredinjem otvoru, Dzibilchaltun, Meksiko Fotografija 79: Piramida Kukulkan za vrijeme proljetne ravnodnevnice, Chichen Itza, Yucatan, Meksiko Fotografija 80: Broj osam (crta i tri take) uklesan u kameni blok, Copan, Honduras Fotografija 81: Piktoglifi Maja, Copan, Honduras Fotografija 82: Akustini kameni zid igralita, Chichen Itza, Yucatan, Meksiko Fotografija 83: Zviduk iz Tuluma, Quintana Roo, Meksiko Fotografija 84: Akustini efekti igralita u Copanu, Honduras Fotografija 85: Neproporcionalno visoke, a uske stepenice piramide Kukulkan, Chichen Itza, Yucatan, Meksiko Fotografija 86: Palenque kao zvuni odailja, Chiapas, Meksiko Fotografija 87: Igralite, Monte Alban, Oaxaca, Meksiko Fotografija 88: Igralite, Chichen Itza, Yucatan, Meksiko Fotografija 89: Igralite, Copan, Honduras Fotografija 90: Igralite, Coba, Yucatan, Meksiko Fotografija 91: Igralite, Yaxchilan, Chiapas, Meksiko Fotografija 92: Prsten na igralitu Uxmala, Yucatan, Meksiko Fotografija 93: Kristalna lubanja Maja, Lubaantum, Belize Fotografija 94: Kopija Kodeksa Maja, Guatemala City Fotografija 95: Kopija Drezdenskog kodeksa, Chichen Itza, Yucatan, Meksiko Fotografija 96: Detalj iz Parikog kodeksa Maja Fotografija 97: Detalj sa Grolierovog kodeksa Fotografija 98: Insert iz Prakog kodeksa Maja

10.2. Spisak ilustracija

Ilustracija 1: Mapa svijeta Maja smjetenog na teritoriji dananjih pet centralnoamerikih drava: Meksika, Belizea, Hondurasa, Guatemale i Salvadora Ilustracija 2: Rekonstruisana slika sa stele koja predstavlja vladara Smoking Shell, Lamanai, Belize Ilustracija 3: Geoloka mapa arheolokog nalazista Lamanai, Belize Ilustracija 4: Ceremonijalne platforme Maja na primjeru gradova Chichen Itza i Uxmal (50) Ilustracija 5: Razliita dizajnerska rjesenja hramova Maja na primjeru gradova Palenque, Tankah, Tulum i Chichen Itza Ilustracija 6: Palae Maja na primjeru gradova Uaxactun, Kabah i Uxmal Ilustracija 7: Tornjevi Maja na primjeru gradova Xlabpak, Nocuchich, Palenque, Puerto Rico i Chanchen Ilustracija 8: Piramide Maja na primjeru gradova Coba, El Mirador i Uxmal Ilustracija 9: Igralita Maja na primjeru gradova Copan i Zaculeu Ilustracija 10: Observatorije Maja na primjeru gradova Uaxactun, Chichen Itza i Dzibilchaltun Ilustracija 11: Kameni nadsvodni luk u arhitekturi Maja na primjeru gradova Uaxctun, Tikal, Labna, Copan, Palenque i Uxmal Ilustracija 12: Stele kao originalan arhitektonski izraz Maja na primjeru gradova Izapa, Xultun, Yaxha, Naranjo i Bonampak Ilustracija 13: Primjeri kua stanovnitva Maja Ilustracija 14: Stela broj 11 iz drevnog grada Maja Izapa, Meksiko, prikazuje Kosmikog Oca u ustima Kosmike Majke; prikazuje se kanal raanja (Galaksija Mlijeni put) koji e svoju kulminaciju doivjeti 21.12.2012. kada se ostvari prorokovani raspored planeta i zvijezda na nebu Ilustracija 15: Glif koji se izgovara Ee; u gornjem desnom uglu je uho koje simbolizira ivotnu putanju; ravni nos predstavlja stepenice; ovaj glif simbolizira ivotnu sudbinu, put koji se izabire i poetnu energiju potrebnu za realizaciju ciljeva

10.3. Spisak tabela

Tabela 1: Dosadanje civilizacije prema amerikom autoru Carroll Quigleyu Tabela 2: Komparacija civilizacija set primarnih parametara Tabela 3: Set sekundarnih komparativnih parametara

11. POGOVOR

Tee zamiljeni razgovor izmeu modernog ovjeka Zapadne civilizacije s poetka XXI stoljea i pripadnika civilizacije Maja s poetka IX stoljea. Moderni ovjek: Jedna stvar mi ne ide u glavu Maja: Koja? Moderni ovjek: Kako to da vi niste razvili alate i tehnologiju, a bili ste toliko mudri? Maja: Misli li da mudrost i ljubav zrai iz alata? Moderni ovjek: ? Maja: Jasne su mi tvoje nedoumice. U vaem svijetu je manje osjetilnih organa i ula a vi to nadomjetate alatima i tehnologijom. Ali, zapamti, to nikako nije znak da ste superiorniji! Naprotiv. Zato u pogovoru ove disertacije ubacujem ovaj izmiljeni dijalog predstavnika dviju civilizacija koji se nikada nisu sreli? Vrijedi jo jednom istai da mudrost ne dolazi iz tehnologije. A da li tehnologija proistjee iz mudrosti? Ili nas tehnologija uljuljka u miljenju da smo dostigli naroiti visok nivo a u stvari nas samo limitira i onemoguava u razvoju mentalnih sposobnosti? Nadam se da je ova disertacija odgovorila na ovo pitanje. Tehnologiju bih opisao kao materijalne produetke naeg tijela i naih ula (automobil, kompjuter, teleskop). A ono to nazivamo historijom ili historijskim progresom zapravo simplificirano svodimo na historiju tehnologije. I onda to, sasvim pogreno, poistovjetimo sa civilizacijom. Prema naim standardima, drutvo okrueno tehnolokim komforom se smatra razvijenom civilizacijom. Ali, upitajmo se, da li tehnoloki napredak razvija istinsku kreativnost kod ovjeka ili njegov spiritualni nivo? Ili je mogue da sve sprave kojima smo okrueni zapravo limitiraju nae frekvencije i iskljuuju naa osjetila ne dozvoljavajui nam da primamo kosmike informacije? Moda nam se ini da nemamo nita zajednikog sa Majama. Pa ak i da nemamo fizikih slinosti sa tijelima koje su Maje naseljavale; fizike karakteristike dananjih indijanaca srednje Amerike su neto drugaije. Ali, jedan od poeljnih modela nae budunosti je da, vremenom, mi postanemo planetarne Maje. Da stvorimo sofisticiranu tehnologiju koja e kombinovati dostignua moderne nauke i mentalnih sposobnosti Maja. Da utvrdimo humane civilizacijske ciljeve koji e harmonino spojiti frekvencije kosmikih informacija i nau svakodnevnicu. Da kreiramo iste planetarne tehnologije i ivimo komforno i kreativno u manjim zajednicama.