evre ve Enerji

Enerji, i yapabilme kabiliyeti ya da deiikliklere yol aan etki olarak tanmlanr.

08.12.2011

2011 ev. ve Ener. (A) 2. r.

evre ve Enerji
Fosil enerji kaynaklar (depolanm gne enerjisi):
Enerji kullanm, gelimiliin bir gstergesidir.

Yaklak olarak dnya nfusunun %25ini oluturan endstrilemi lkeler, dnya enerji tketiminin %80ini gerekletirmektedirler.
Tketilen bu enerjinin byk bir blm; yer altnda kmr, petrol ve doal gaz olarak depolanan gnee enerjisidir. Snrl olan bu kaynaklar hzla azalmaktadr.
08.12.2011 2011 ev. ve Ener. (A) 2. r. 2

evre ve Enerji
Yenilenebilir enerji kaynaklar
Gne nm, rzgr, bioktle, hidrolik (akarsu), okyanuslardaki s ve dalgalar da aslnda gneten gelen enerjiden dnmektedir.
Gne enerjisi ayn zamanda; tm gda maddelerinin, kt ve tekstil retiminde kullanlan elyaflarn, dnyann byk bir blmnde snma ve piirme iin kullanlan enerjinin de kaynadr.

08.12.2011

2011 ev. ve Ener. (A) 2. r.

evre ve Enerji
Dier enerji kaynaklar
Dier enerji trleri ise; ktle ekimi etkisi ile oluan (gel-git) dalgalar, jeotermal enerji ve nkleer enerjidir (fzyon ve fisyon).
Jeotermal enerji de gne enerjisine dayanmamakla birlikte yenilenebilir enerji kaynaklar arasnda deerlendirilmektedir.

08.12.2011

2011 ev. ve Ener. (A) 2. r.

evre ve Enerji
Enerji Problemi
Endstrilemi lkelerin en nemli enerji kayna halen fosil yaktlardr. Hem tketimin hem de nfusun hzla artmas, dnyann ve insanln gelecei iin yeni enerji kaynaklarnn kullanmn acil bir ihtiya haline getirmitir.

08.12.2011

2011 ev. ve Ener. (A) 2. r.

evre ve Enerji

, bir cismin yer deitirmesini salayan kuvvetin etkisi olarak tanmlanr. W= FD Joule (J)= Newton (N) metre (m) Cismin yerini deitirmek i yapmay, baka bir ifade ile enerjiyi gerektirir. ve enerjinin birimleri ayndr.
08.12.2011 2011 ev. ve Ener. (A) 2. r. 6

evre ve Enerji
Enerji Birimleri

1 Kalori: 1 g suyun scakln 1oC artrmak iin gerekli enerjidir.

1 BTU: 1 lb suyun scakln 1oF artrmak iin gerekli enerjidir.

08.12.2011

2011 ev. ve Ener. (A) 2. r.

evre ve Enerji
Baz enerji ve g birimlerinin dnm

1 kalori=4.18 J 1 kilokalori (kcal)=1000 kalori 1 BTU=1055 J 1 varil petrol (42 galon=160 l) = 6.12 GJ (109 J)= 1.7 MW-h= 1.7 103 kW-h 1 ton kmr= 25 106 BTU= 22 GJ 1 m3 doal gaz= 35315 BTU= 8900 kcal= 37.3 MJ 1kWh= 306 MJ= 3400 BTU 1 kW= 1.341 Hp

08.12.2011

2011 ev. ve Ener. (A) 2. r.

evre ve Enerji
Enerji ve G

08.12.2011

2011 ev. ve Ener. (A) 2. r.

evre ve Enerji
Is Enerjisi ve Scaklk
Is da bir tr enerjidir ve basite maddenin i kinetik enerjisi olarak tanmlanabilir. Is ve scaklk kartrlan iki kavramdr.
Is bir enerji trdr. Scaklk ise s enerjisinin bir ortamdan dierine gemesi iin gerekli olan bir potansiyeli ifade eder.
08.12.2011 2011 ev. ve Ener. (A) 2. r. 10

evre ve Enerji
Enerjinin korunumu
Enerji yoktan var edilemeyecei gibi yok da edilemez. Ancak enerji farkl enerji trlerine dntrlebilir.
Verdiiniz enerjiden daha fazlasn size geri verebilecek bir dzenein kurulmas imknszdr.

08.12.2011

2011 ev. ve Ener. (A) 2. r.

11

evre ve Enerji
Enerji Dnmleri
Is enerjisini tamamen ie (mekanik enerjiye) dntrmek mmkn deildir ve enerji dnmlerinde verim daima %100n altndadr.
Ayn nedenle, s enerjisini dk scaklktan yksek scakla tamak iin de enerji harcanmas gereklidir (soutma sistemleri ve s pompalarnda). Btn enerji dnmleri kaypl olarak gerekleir ve kayplar (entropi) srekli artar.
08.12.2011 2011 ev. ve Ener. (A) 2. r. 12

evre ve Enerji
Enerji Dnmleri
Baz enerji trleri dierlerine gre daha kolay dntrlebilir. ten yanmal motorlarda, yaktn sahip olduu enerjinin yaklak; %35-40 mekanik enerjiye dntrlrken, geriye kalan enerjinin yars egzozdan, dier yars da radyatrden dk scaklkta (dk kaliteli) s enerjisi olarak evreye atlr.
08.12.2011 2011 ev. ve Ener. (A) 2. r. 13

evre ve Enerji
Enerji Problemi
nsanln enerji ile ilgili kmaz;
bata fosil yaktlar olmak zere kullanlabilir enerji kaynaklarnn snrl olmas, bu kaynaklarn kullanmnn evre zerindeki olumsuz etkileridir. Enerji politikalarnn ilk hedefi, tasarruf ve verimi artrmak olmaldr.
08.12.2011 2011 ev. ve Ener. (A) 2. r. 14

evre ve Enerji
Tasarruf
Tasarruf;
ihtiyacn yoksa altrma, termostatlarn ayarn dr ve hzn azalt vb uyarlarn yerine getirilmesi ile olur. Fiyatlarn ykselmesi ve arzn azalmas tasarrufu artrr.
08.12.2011 2011 ev. ve Ener. (A) 2. r. 15

evre ve Enerji
Verim

08.12.2011

2011 ev. ve Ener. (A) 2. r.

16

evre ve Enerji
Termik Verim
rnein s enerjisinin mekanik enerjiye (elektrik) dntrlmesinde, scak (TH) ve souk (TC) kaynak scaklklar, verimin st snrn belirler.

Scak kaynak scakl malzeme teknolojisinin gelimesi ile snrlanrken, souk kaynak scakln ise evre scakl belirler. Termik santrallerin verimi %35-40 civarndadr. Yaktn sahip olduu kimyasal (ya da nkleer) enerjinin ancak %40 elektrie dntrlrken, %60 atk s olarak atmosfere salnr.
08.12.2011 2011 ev. ve Ener. (A) 2. r. 17

evre ve Enerji
Toplam Verim
Arda arda gerekleen enerji dnmlerinde toplam verim, alt dnmlerin verimlerinin arpmna eittir. Kmrn retiminden, evimizde bulunan elektrik ampulndeki k enerjisine kadar, enerji dnmlerinin verimleri:
Dnm verimi Kmrn karlmas % 96

Kmrn tanmas
Elektrik retimi Elektriin nakli Akkor ampulnde a dnm Kmrden a toplam verim
08.12.2011 2011 ev. ve Ener. (A) 2. r.

97
38 93 5 1.6
18

evre ve Enerji
Aydnlatmada Verim

Kompakt florsan lambalarda elektrikten a dnm verimi % 15-25 iken, LED ( Light Emitting Diode) lambalarda verim %25-50 aralndadr.
Yukardaki toplam verim hesab, yaz aylarnda gne ndan daha fazla yaralanmak iin yaplan yaz saati uygulamasnn, elektrik tketimini azaltc etkisini de gstermektedir.

08.12.2011

2011 ev. ve Ener. (A) 2. r.

19

evre ve Enerji
Enerjinin Gelecei
Fosil enerji kaynaklarnn, azalmalar nedeniyle maliyetleri ykseldike, enerji kayna olarak kullanlmalar ekonomik olmaktan kacaktr. Bu kaynaklar azaldka endstriyel hammadde deerleri artacaktr. Enerji kaynaklarnn nemi ilk kez 1973 ylnda yaanan petrol krizi ile dnya gndemine gelmitir. Enerji kaynaklar, stratejik nemi nedeniyle uluslar aras politikada en nemli belirleyici etkenlerdendir. zellikle enerjisini ithal eden lkeler iin retim ve enerji dnm sistemlerinin yksek verimli olmas hayati neme sahiptir.
08.12.2011 2011 ev. ve Ener. (A) 2. r. 20

evre ve Enerji
Enerjinin Gelecei
Yksek verimli aydnlatma sistemlerinden, kk motorlu ve az yakt tketen aralara kadar birok rn bu araylarn sonucunda gelitirilmitir. zellikle Avrupadaki termik santrallerde daha sk uygulanan, gnmzde ise fabrika dzeyindeki uygulamalar yaygnlaan ve nmzdeki yllarda konutlarda da kullanlmas beklenen, kojenerasyon ve trijenerasyon sistemleri, fosil enerji kaynaklarndan daha yksek verimle yararlanmak amacyla gelitirilmitir.
08.12.2011 2011 ev. ve Ener. (A) 2. r. 21

evre ve Enerji
stel Byme
Temel ilkeler zerinden deerlendirilecek olursa, insanln enerji ile ilgili kmaz;
sonlu herhangi bir kaynan tketiminin, stel olarak artrlamayaca gereinden ibarettir. Bu tespitten sonra cevaplanacak tek soru, kanlmaz sonun ne zaman geleceidir.

Gnein enerji kayna olarak ele alnmas halinde, insanln tkettii enerji ok kk dolaysyla kaynak sonsuz kabul edilebilir. Ancak gneten gelen enerjinin dnya zerine den ksm dahi ok uzun bir zaman srecinde bu tketim artna cevap veremeyecektir.
08.12.2011 2011 ev. ve Ener. (A) 2. r. 22

evre ve Enerji
stel Byme
% art oranna bal olarak tketimin iki katna k sreleri. Dnya nfusunun, tarihsel srete, ortalama yllk art hz %2-3. Benzin tketiminin yllk ortalama art hz %3 Dnyada petrol retiminin yllk ortalama art hz %5-7 Dnyada elektrik tketiminin yllk ortalama art hz %7
08.12.2011

% art 1 2 3 4 5

yl 69 35 23 17 14

6
7 8 9

12
10 9 8

10
15

7
5
23

2011 ev. ve Ener. (A) 2. r.

evre ve Enerji
Dnyada nsan Nfusunun Art

08.12.2011

2011 ev. ve Ener. (A) 2. r.

24

evre ve Enerji

BM ngrlerine Gre Gelecekte Dnya Nfusu

Nfus art hznn 2050 ylnda %0.5e decei 2200 ylnda dnya nfusunun 9 - 11 milyar aralnda sabitlenecei ngrlmektedir.

08.12.2011

2011 ev. ve Ener. (A) 2. r.

25

evre ve Enerji
Enerji Tketiminin Boyutlar
nsanlarn ne kadar fazla enerji tkettiini anlamak iin dnyann uydulardan gece saatlerinde ekilmi fotoraflarna bakmak yeterlidir.

08.12.2011

2011 ev. ve Ener. (A) 2. r.

26

evre ve Enerji
Enerji Tketiminin Boyutlar
Sadece ABD, dnya nfusunun sadece %6sna sahip olmasna ramen,
dnyada kullanlan enerjinin yaklak %25ini, mineral kaynaklarnn da %50sini tketmektedir.

Dolaysyla fosil yakt kaynaklarnn, stel tketim art ile gelecekteki ihtiyalara cevap verebilmesi mmkn deildir.
08.12.2011 2011 ev. ve Ener. (A) 2. r. 27

evre ve Enerji
Enerji Kaynaklarnn Gelecei
Petrol ve doalgaz: Gemi yllara ait retim ve tketim verileri, yeni kaynaklarn kefi, mevcut kaynaklarn retimindeki azalma vb bilgiler nda, gelecekteki retimin tahmini ok zor deildir. ABD iin 1950li yllarnda yaplan bir tahmin almas ile maksimum petrol retimine 1970li yllarda ulalabilecei byk bir dorulukla belirlenmitir. Toplam kaynak snrl ise kullanm artarak devam ederken, yeni kaynaklarn bulunmas ve retimin artrlmas iin yaplan harcamalar, dolaysyla retim maliyetleri hzla artmaktadr.
08.12.2011 2011 ev. ve Ener. (A) 2. r. 28

evre ve Enerji
ABDnin ham petrol retim ve ithalat deerleri

08.12.2011

2011 ev. ve Ener. (A) 2. r.

29

evre ve Enerji
Dnya Petrol Rezervleri
Snrl bir kaynak olan petrol iin sylenen her ey doalgaz, kmr ve nkleer yakt rezervleri iin de geerlidir. Dnya genelindeki petrol retim ile ilgili tahminler hakknda daha ayrntl bilgi iin www.oilposter.org sitesine baklabilir.
08.12.2011 2011 ev. ve Ener. (A) 2. r. 30

evre ve Enerji
Kmr
Kmr, 2004 ylnda dnyada kullanlan birincil enerji kaynaklarnn %26sn oluturmutur. Dnyadaki elektrik retiminin %43 de kmr kullanlarak gerekletirilmitir. inde elektrik retimini yaklak %80i kmrl santrallerden karlanmaktadr. ABDnin kmr rezervleri iin biilen mr yaklak 200 yldr. Dnya kmr rezervleri iin de durum yaklak olarak ayndr. Kmrn dier fosil yaktlara gre, evre ve iklim deiiklii zerindeki olumsuz etkileri daha fazladr.
08.12.2011 2011 ev. ve Ener. (A) 2. r. 31

evre ve Enerji
Nkleer Enerji
lk ticari nkleer santral 1957 ylnda ina edilmitir. u anda dnyada 443 nkleer santral faaliyettedir. Kurulu nkleer g yaklak 365GW tr. (Trkiyenin tm kurulu gc 2011 Mays itibariyle yaklak 50 GWtr). Dnya elektrik retiminin %15ini nkleer santraller salamaktadr. Fransann elektrik tketiminin %78i nkleer santrallerden karlanmaktadr.
08.12.2011 2011 ev. ve Ener. (A) 2. r. 32

evre ve Enerji
Enerjide Kaynak eitlilii
ABD elektrik retiminin kaynaklara gre dalm (2005):
Kaynak
Kmr Nkleer

%
50 19

Doalgaz
Petrol Yenilenebilir

19
2 10

ABDde 1990larda % 66 kapasite ile alan nkleer santraller, u anda %90n zerinde kapasite ile altrlmaktadr. ABD, hala nkleer enerji alanndaki ar-ge almalarna byk fonlar ayrmaktadr.
08.12.2011 2011 ev. ve Ener. (A) 2. r. 33

evre ve Enerji
Gelecek Projeksiyonu ve Politikalar
u anda bilinen petrol rezervlerinin, yllk %3 tketim art ile 25 yl ierisinde tkenecei tahmin edilmektedir. ok daha iyimser tahminler dahi fosil yaktlarn azalarak (ekonomik ve evresel) maliyetlerinin artaca gereini deitiremez.
Sonu olarak; Srekli tketimi artan snrl bir kaynan eninde sonunda tkenecei aktr.
08.12.2011 2011 ev. ve Ener. (A) 2. r. 34

evre ve Enerji
Gelecek Projeksiyonu ve Politikalar
Fosil yaktlarn kullanmnn azaltlmas tkenmelerini geciktirecektir. Yenilenebilir kaynaklarn srdrlebilir oranda kullanlmas, daha kararl bir yap oluturacaktr. nsanln kulland sistemin yeniden tanmlanmas: baka gezegenler ve uzayda koloniler kurulmas. Bu bilim kurgu zm de dnyadaki enerji problemini zmeyecektir. Enerji kayna olarak gnein ve yldzlarn kullanlmas kaynak gvenlii bakmndan en gereki zm olarak grnmektedir.
08.12.2011 2011 ev. ve Ener. (A) 2. r. 35

evre ve Enerji

Teekkrler

08.12.2011

2011 ev. ve Ener. (A) 2. r.

36