Maxi-Dergi Ağustos 2004 Sayısı

Maxi-Dergi
2 4 7 11 12 18 21 23 26 28
Maxi-Bilim Maxi-Bilim Maxi-Bilim Maxi-Teknoloji Maxi-Cinsellik Maxi-Tarih Maxi-Tarih Maxi-Salk Maxi-Anekdot Maxi-Anekdot
Austos 2004 Say 9
iindekiler
Kuantum Fizii Evrim Teorisini destekleyen yeni kantlar Asansr ile uzaya kacaz Barkod okuyucular Kadn cinsellii 2. Dnya Savanda Japon Hileleri Romay gerekten Neron mu yakt? Vakumla ya emme ldryor Soru-Cevap Ksa-Ksa
iindekiler
____________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM Sayfa
Maxi-Dergi bilim
Austos 2004 Say 9
bilim
KUANTUM FZ
Einsteinin Grelilik Teorisine meydan okuyan yeni kurama gre uzayn mikroskobik dzeyde tanecikli yaps var. Zamana gelince, o da kesintisiz bir sre deil. Yoksa hayatmz film karelerinden mi oluuyor?
Hepimizin bildii, deimezlikleriyle nl fizik yasalar, artk "deiir" oldular. rnein Einstein'n nl Grelilik Teorisi, klasik fiziin ulalmaz kalesi olan Newton Mekanii'nin pabucunu dama atmt. Gnmzde ise kuantum fizikilerinin yklenmesiyle, Grelilik Teorisi delik deik edildi. Oysa Einstein, Grelilik Teorisi ile, uzay ve zamann ayrlmaz bir btn olduunu gstermiti. Evet, Einstein hakl, uzay-zaman bir btn! yi ama nasl bir btn? En basit tanmyla, maddenin atomlardan olutuunu biliyoruz. Peki, ya boluk? Boluk da uzay paracklarndan oluan delikli bir yap olabilir! Kim bilir, belki zaman bile saatin "tik-tak"larndan oluan kesintili bir sretir. Burada bir eliki yok mu? imdi kuantum fiziinin fantastik dnyasna uzanp, neler olup bittiine bir gz atalm. Mortesi Felaket 1900'lerin banda, bir grup fizikinin karl bir k gecesinde, karsna getikleri mineye dair problematikler zerine kafa yorduu hi aklnza gelir mi? nl fizikilerin zmeye altklar problematik, Hollywood'un korku filmlerine ta kartacak bir dehet senaryosuydu adeta. Diyelim karl bir k akam mineye odun attnz, aknzla kaldracanz arap kadehlerini hazr ettiniz. O da ne? minedeki ate harlandka harlanyor, kllenecei yerde hem sizi hem de sevgilinizi yakp kavuracak kadar byyor! "Kt bir aka" diyerek geitirmeyin bu durumu. 19. yzyln klasik fizik teorilerine gre, mine duvarlarndan geri yansyan kzltesi nlar, yani s, atei devaml beslemeli, scaklk sonsuza dek artmalyd! er eye ramen, aralarnda nl Alman fizikisi Max Planck'n da bulunduu onca insann bir bildii olmalyd. Konuya biraz daha yakndan bakalm: Elektromanyetik kuvveti aklayan klasik Maxwell Denklemleri, enerjinin kesintisiz dalgalardan olutuunu syler ki, bu da herhangi bir "enerji dalgasnn" sonsuza dek blnebilmesi anlamna geliyordu. Bylece, enerji arttka dalga boylar sonsuza dek ksalacak ve mineye sonsuz enerji salayacakt. Max Planck bu nokta zerine younlatrd almalarnda, "mortesi felaket" ad verilen bu olaya bambaka bir adan yaklaarak, enerji dalgalarnn sonsuza dek blnemeyeceini varsayd. Bir dier ifade ile, bir enerji ipliinin sonsuza dek ksalan paralara blneceini dnmek yerine, ipliin en fazla bir boya kadar kesilebilecei varsaymndan hareket etti. Planck, eer bu varsaym doru ise kesintisiz enerji akm olamayacan, tersine, enerjinin kesintili dalga paketleri halinde yayldn syledi. O karl k gecesine dnersek, bir minenin iine sacak "en kk" kzltesi n dalgasnn bir snr vard. Basitletirir ve yukardaki senaryomuzu uygularsak; gittike yksek enerji ieren ve byyen n paketleri mineyi hzla doldurup daha fazla snmay nlyordu. Enerjinin "kuantum" ad verilen paketler halinde yayldn Planck bulmu, kuantum fiziinin ilk harcm koymutu bilim dnyasnda. Hem kuantum fiziinin babas Max Planck hem de Einstein'n ileri rahat deildi. Tm mrlerini kuantum fiziinin yanl olduunu kantlayan bir teori gelitirmek iin harcadlar. Ancak her ikisi de Einstein'n "Tanr evrenle zar atmaz" szne ramen baarszla uradlar ve buruk ldler.
____________________________________________________________________
Maxi-Dergi bilim
Austos 2004 Say 9
bilim
Bu iki dahinin kendi ilerindeki hayal krklklarna karn, kuantum fizii, birok doa olayn klasik fizikten daha iyi aklad gibi, yine klasik fiziin aklayamad kara cisim nm gibi doa olaylarna da aklk getirebildi. Yine de gnmzde, kuantum fizii, pek ok bilim adam tarafndan yetersiz grlyor.
Peki ama neden? Einstein'n tamamen klasik fizie dayanan ve ktleekimi aklayan Grelilik Teorisi'nin kuantum yorumu daha yaplamad da ondan! Oysa, ktle-ekim, doann drt temel kuvvetinden biri. stelik, aratrmalar; dier temel kuvvetin (zayf ve gl nkleer kuvvetler ile elektromanyetik kuvvet), evrenin doum annda ktleekime indirgenerek birletiini gsteriyor! Bu da evrenin srrnn kuantum fiziinin etkili olduu ok kk zaman ve mekn dilimlerinde yatyor olmas demek. Nitekim, kuantum fizii, her iki nkleer kuvvet ile elektromanyetizmi aklamay baard. Ne var ki, bilim dnyas geerli bir kuantum ktleekim kuramn henz oluturamad. Zaman, tarih boyunca hep kesintisiz, sreen bir olgu olarak anlald. Sanki btn meknlar ve btn uzay ortak bir zaman kabnn iine daldrlmt ve bu zaman olaylardan bamsz olarak akyordu. Albert Einstein, bunun yanl bir fikir olduunu kantlad. Madde, ktleekim araclyla uzay bkerek, zamann akn ya hzlandryor ya da yavalatyordu. te yandan uzay, kuantum fizii kuramlarna gre kesikliyse, zaman da kesikli olamaz myd? Einstein, ayrlmaz uzay-zaman kesintisiz bir olgu olarak ele almt. Kuantum fizii, bu ikiliden yalnzca uzay dilimlemi, zaman dilimlere ayrmamt! Oysa gnmz fizikilerinden, Kanada Waterloo'daki Kuramsal Fizik evre Birimleri Enstits alanlarndan Profesr Lee Smolin, bir kuantum ktleekim kuram iin zaman da dilimlemek gerektiini sylyor: "Zaman bir rman suyu gibi deil, saatin tik-taklar gibi akyor ve bu saat yaklak l (T3 saniyelik Planck Zaman'nda tklyor." yleyse, Grelilik Teorisi ile kuantum fizii nasl birletirilecek? Bu sorunsal iin Einstein'n kulland geometri denklemlerini kuantum fiziine uyarlamak gerekiyor. Aklamaya alalm: Geleneksel geometri kurallarna gre, bir kp, gittike klen kplere ayrlabilir ve bu ilem sonsuza dek srdrlebilir. Kuantumcular buna iddetle kar kyor. Onlara gre uzay, tpk madde gibi, daha kk paralara ayrlamayan temel boluk elerinden oluuyor. Bunun yan sra, bizzat zaman, kesikli bir yap sergiliyor. Kuantum fizikilerinin ortaya attklarna gre, zaman; aralarnda "hilik"in olduu tek tek anlardan oluuyor. Bu anlarn boyu llyor ve zaman ilmekler halinde rlyor. Evrenimizin uzak kelerinden gelen nmlar fizikiler, "Halka Kuantum Ktleekim Kuram" erevesinde aratryorlar. Kuantumculara gre zaman kesikli akyorsa, uzay da tpk bir snger gibi gzenekli olacak ve bu "gzeneklerin" arasnda hibir ey olmayacaktr! Hatta boluk bile! evreden yaltlm iki ayr elektrondan birinin spini deitirildiinde, dierinin de ayn spin durumuna gemesi olarak rnekleyebileceimiz "kuantum uzaktan etki" olgusu da bu gr destekliyor. Ksacas, madde bir uzay taneciinden dierine sryor ve bu iki yapta arasndaki hilikte kesinlikle var olmuyor! Teoriden bol ne var! Uzay oluturan en kk tanecik Planck Sabiti'ne karlk geliyor. Yani bir dier sylemle evrenimiz 10- saniye ya da 10- cm'den daha kk leklere indirgenemez. te bu uzay tanecikleri, hilik denizinde yzen varolu adacklar olarak tanmlanabilir. Roma La Sapienza niversitesi'nden fiziki Giovanni Ameli-no-Camelia, "Uzay taneciklerinin belli bir ekli yok" diyor. "Sadece belli bir hacimleri ve iyi belirlenmi d yzeyleri olduunu" syleyebiliriz. Giovanni Amelino-Camelia'ya gre bu tanecikler "uzaktan etki" ile birbirine balanp delikli bir evren meydana getiriyor. Halka Kuram da, bu kuvantum srama geometrisini, tpk anneannelerimizin rd kazaklar gibi ilmek ilmek dokuyor. Einstein'n Grelilik Teorisi'ne temel olan Lorentz Dnmleri ve Riemann Geometrisi'ni, kuantum fiziiyle birletirmeye alan Halka Kuram'nn ii zor. "Sorun u ki, bunlar birbiriyle uyumaz iki teori" diye aklyor Amelino-Camelia: "Bunu bir yapbozun birbiriyle rtmeyen iki paras rneiyle de karlatrabiliriz."
____________________________________________________________________
Maxi-Dergi bilim
Austos 2004 Say 9
bilim
Bu noktada, Halka Kuram soruna baka bir adan yaklayor. Grelilik denklemlerini Einstein'n teorisinden alp da kuantum fiziine uyarlamak yerine, teorinin kendisini kuantum fiziinden karmaya alyor! Nitekim; Einstein da Newton mekaniini, greliliin zel bir sonucu olarak, grelilik denklemlerinden tretmiti. Bu balamda, grelilik de kuantum ktleekiminin zel bir zm olabilir.
Peki, "Halka Kuram", kuantum fiziiyle Grelilik Teorisi arasnda nasl ba kuruyor? Amelino Camelia'nn bulduu zm, hem Planck Sabiti'ni, hem ktleekim sabitini, hem de k hzn geometrik olarak birletirmek. Bylece bir Planck uzunluu ve Planck enerjisi deeri elde edilebilir. Ameli-noCamelia buna "ki Kat Grelilik" diyor (Doubly Special Rela-tivity ya da DSR). Nedeni, Einstein'n teorisinin tek bir yasa olmasna karn (ktlesi olan hibir madde k hzn geemez), DSR'nin iki yasann olmas... Grelilikten Kuantuma Geilemez k hznn yan sra, bir de geilemez uzunluk eii var, ki bu da klasik fizik ile kuantum fizii arasndaki eiktir. Amelino-Camelia, ite bu eii sabitliyor. Bylelikle, ister klasik fizik dnyasndan, ister kuantum dnyasndan bakalm, iki dnya arasndaki eik herkese ayn grnr. Bylece bu sabit eik sayesinde, grelilikten kuantum fiziine hibir lm sorunu ortaya kmadan geilebilir. Halka Kuram'nn amazlarndan birisi de uzay-zaman taneciklerinin llemeyecek kadar kk olmas. Bizzat evrenin yaptalar olan bu tanecikler, ancak dolayl yoldan gzlemlenebiliyor. Biraz da ansn yardmyla deneysel fizikte kaydedilen gelimeler, bu kuramn asla snanamayacam ne srenlerin karamsarln datt. Ne yazk ki, bilim adamlarnn boluun en dk enerji seviyesini dorudan gzlemlemeleri olanaksz. Ancak, kla ayn zellikleri gsteren ve stne stlk ok enerjik olan gamma nlar fizikilere aradn verebilir. "Doada ok uzak gamma n kaynaklar var" diye belirtiyor Amelino-Camelia: "Esjer kuram doruysa, ayn anda yola kp da farkl frekanslarda olan ve bir farkl zamanlarda ulaan gamma nlarn beklememiz gerekiyor" Eer durum Camelia'nnde dedii gibi ise, daha enerjik nlar, daha az enerjik nlara gre dnyamza daha abuk varmal, ama hibir n da n boluktaki ideal hzn amamal. Halka Kuram'nn temsilcilerinden Lee Smolin, "2000'da yrngeye oturtulmas ngrlen GLAST uydusu (Gamma In Geni Alan Uzay Teleskopu) bu ile neyi gerekletirecek kadar kesin lmler yapabilecek" diye ilan ediyor. AmelinoCamelia da bu konuda umutlu. Her ey yolunda giderse 2006'da, hem de insanolu Mars', gitmeden yllar nce, varoluumuzun u temel sorusu yantlanabilecek: Evrenin yaps nedir?
EVRM TEORSN DESTEKLEYEN YEN KANITLAR

nsan evrimi, uzun yllardan beri tartlan, bir kesimin ise temelden reddettii bir konu. Kar gr savunanlar, evrimsel bulgulara kar sert tavr alyorlar. Bilimin ortaya kard evrimsel bulgular, inanlarna kar alm bir sava sayp, bu alanda inanlmas g tepkiler gsterebiliyorlar.
____________________________________________________________________
Maxi-Dergi bilim
Austos 2004 Say 9
bilim
Daha geenlerde, gazetelere kadar yansyan haberlere gre, Ankara'da bir okulda snf retmeninin hakknda, Charles Darwin'in "Evrim Teorisi"ne deindii gerekesiyle soruturma ald. Gelen mfettiin soruturmay, "Sekiz yandaki ocuklarn beyninde tahribata yol at" gibi bir gerekeye dayandrmas ilginti. nk, evrim gnmzde yalnz insanda deil, her alanda devam ediyor. nsan evriminin kayp halkalarn bulmak iin yaplan antropolojik aratrmalar tm hzyla sryor. Ve akas, Darwin gnmzde sanlandan daha "hakl ve salam" bir konumda bulunuyor. Byle bir gerek varken, mfettiin szlerinin neyi amaladn dnmek gerekiyor.
Evrime tepki verenler, antropolojinin kazlar sonucunda elde ettii maddi bulgulara, kabaca "ara formlar yok" diyerek kar kyorlar. Bu konuda, gnmz insan olan "Homo sapiens"ten geriye, son bulunan en eski birey "Sahelanthropus tehadensis"e kadar, yaklak yirmiye yakn farkl cins ve trden insan ve insanmsya ait saylar binleri bulan "salam" kantlar var. imdi bunlarn arasndan "son yllar"da bulunan sekiz tanesini ksaca grelim. a- Sahelanthropus tehadensis: Toumai (7-6 milyon yl) Michel Brunet bakanlndaki Fransz ekibi ile adl bilim insanlar, 2001 ylnda, ad'n kuzeyindeki Djourab l'ndeki tek bir alanda, tam denilebilecek bir kafatasn da kapsayan hominid fosilleri buldular. Bireyin yaam ortamndaki fauna karlatrmalar, fosillerin 6 ile 7 milyon yl arasnda tarihlenebileceini gsteriyor. Kefedilen 6 fosilin tm, yeni taksona (snflamaya) kondu ve u anda insanmslarn bilinen en eski yeleri. Buluntunun cins ad, fosillerin ele getii Gney Sahra'ya bitiik Sahel'e gnderme ile "Sahel adam" oldu. Djourab l sakinlerince konuulan Goran dilinde bu ad (Toumai), kuru mevsimden nce doan bebeklere veriliyor ve "yaam umudu" anlamna geliyor. empanze ile yaplan ilk karlatrmalar, kafa kapasitesinin 320-380 cm olduunu gsterdi. Sahelanthropus'un dik yryp yrmediine ilikin bilgilerimiz henz yetersiz. Ancak kafatas taban ve yz morfolojisinin daha sonraki insanmslara olan benzerlii, Sahelanthropus'un dik yrdn dndryor. Dilerin genel yaps, kafatas ve yz iskeletinin zellikleri, dier insanmslardan epeyce farkl. Toumai fosillerinin nemi, empanze ile modern insan arasnda yaknlamay bilimsel olarak dorulamas. Son 150 yldr ortaya karlan fosiller, kemik, di ve DNA'lar alarndan yaplan tm analizlere gre, modern insanla empanzelerin 5-7 milyon yl nce yaam olmas gereken ortak bir atadan soy alarak ayrldn ortaya koymaktayd. te 5ahelanthropus tehadensis, gerek sahip olduu zellikler ve gerekse yayla, insan ile empanzenin birbirinden ayrld dnlen tarihe yakn duruyor. Kafatas taban ve yzn eitli zellikleri, daha sonraki insanmslarla benzerlikler gsteriyor. nsanlarla empanzeler bugn ok farkl bir grnmdeler. Antropologlara gre, iki trn ayrld bu ilk dnemlerde farkllklar o denli belirgin deildi. Bunlarn yan sra, Sahelanthropus, kk beyin kapasitesi gibi bir dizi ilkel zellii de tayor. Sahelanthrops'n insan evrimindeki yeri, insan ve empanzenin u anda bilinen son ortak atas olduu dncesini glendiriyor. Sahelanthropus''un biyokronolojik ya, insan-empanze ayrmnn 6 milyon yldan nce meydana geldiini gsteriyor ki, bu, baz aratrmaclarn dndnden daha erken bir dnemi iaret ediyor. b-Orrorin tugenensis (6 milyon yl) 2000 ylnda Fransz bilim insan Brigitte Senut tarafndan Kenya, Tugen Hill'de, 6 milyon yllk drt farkl alandan, erken bir insanmsya ait fosiller bulundu. En az 5 bireye ait 13 fosil biliniyor. Uyluk kemii, bu insanmsnn dik yryerek hareket ettiini gsterirken, kol ve el parmak kemikleri aalara uyum salam zellikler sergiliyor. Bireyin cins ad olan Orrorin, Tugen'de "zgn insan" anlamna geliyor. Orrorin, dilerinin morfolojisiyle dier insanmslardan farkllklar gsteriyor. Bacak kemikleri ise, daha insan benzeri bir morfolojiye sahip.
____________________________________________________________________
Maxi-Dergi bilim
Austos 2004 Say 9
bilim
Yaplan antropolojik almalarda, Orrorin in insanlar kadar olmasa da yerde iki aya zerinde dik yrd ortaya kondu. Ancak Orrorin, tpk Australopithecus'lar gibi aalara trmanma yeteneine de sahipti. Orrorinin nasl bir evrede yaadn anlayabilmek amacyla yaplan fauna almalar, bu alanda ok sayda toynaklnn ve filin yaadn da gsterdi. Anlald kadaryla blge, ak orman arazisiydi. Colobus maymunlarna ait fosiller, evredeki ormanlarn srekli olmadn iaret ediyor. Bireyin yaam blgesinde, evresindeki akarsularn dkld bir gl kalnts var.
c-Ardipithecus ramidus ramdus (4,5 milyon yl) Tim White bakanlndaki uluslararas proje kapsamnda, Etiyopya'nn Middle Awash Blgesi'nde yaplan almalarda kefedildi. Bu hominid'e ait ilk fosil, 1992 ylnn Aralk aynda bulunan bir st az dii oldu. Daha sonraki kazlarda, ok sayda tek tek diler, eitli iskelet ve kafatas paralan bulundu. Afar dilinde "Ardi" yer, "ramid" kk anlamna geliyor. Ardipithecus, ilk yaynlarda Austrolapithceus cinsi ierisinde deerlendirildi. Ancak, di ve iskelet kalntlarnn Hadar, Laetoli ve Maka afarensislerden farkl olmas nedeniyle yeni bir cins olarak kabul edildi. White ve arkadalarna gre, Australopithecus anamensis, hem ya olarak hem de kaln di minesi ve byk art kpekdii dilerinin anatomisi asndan ramidus ile afarensis arasnda yer alyor. Ardipithecus ramidus, Australopithecus anamensis ile ayn ilkel altene ve di zelliklere sahip. Ardipithecus ramidusun kafatas materyalleri de kuyruksuz byk maymunlar ve insan benzeri zelliklerin bir mozaii gibi. d-Australopithecus anamensis (4,2-3,9 milyon yl) Turkana Gl'nn dousunda yer alan Allia Bay'deki almalar, 1968 ylnda Richard Leakey ve Glynn Isaac tarafndan balatld. Fosillerin ilk olarak afarensis'e benzerliklerine dikkat ekildi; ancak. 1995-1997 yl kazlarnda Meave Leakey ve ekibinin bulduu fosillerin yeni ve en erken Australopithecus cinsi olduu saptand. Radyometrik almalar, fosillerin kellerinin 4,2-3,9 milyon yl ncesine ait olduunu gsteriyordu. Anamensis, sulak ortam koullar, orman ve allklarn hakim olduu bir habitatta yaamt. Australopithecus anamensis, Ardipitbecus ramidus ile Australopithecus afarensis arasnda bir gei formu zellii tamasna karn, her iki cinsten di yaps ynnden ayrlklara sahip. Australopithecus anamensis'e ait kavalkemii buluntularnn morfolojisi, bu canlnn dik yrdn ve A. afarensis'len daha byk olduunu gsteriyor. Anamensis'e ait kol kemiklerinin ilkel zellikler tamas, A. afarensis'e ata olabileceini dndryor. e- Australopithecus bahrelghazali (3,5-3 milyon yl) Michel Brunet ve alma arkadalar tarafndan yine ad'da srdrlen almalarda bulundu. Kefedilen fosiller, ilk kez 1995 ylnda yaynland. Etiyopya Hadar'n tanmlanm faunas ile yaplan karlatrmaya gre, 3-3,5 milyon yl ncesine tarihlendirildi. ad'da bulunan insanms fosili her ne kadar daha nce Australopithecus afarensis olarak tanmlandysa da. karakterlerin benzersiz bileimi, yeni bir trn varln gsterdi. f- Australopithecus garhi (2,5 milyon yl) Tim White ve ekibi tarafndan Dou Afrika'da Etiyopya Middle Awash Hata yataklarnn Bouri formasyonunda bulundu. 2,6 milyon yla tarihlenen aletler, ilk ta alet kullancsnn Australopithecus garhi olduunu dndryor. Kafatas ve di morfolojisi asndan Australopithecus cinsine dahil edilen A. garhi, baz di, kafatas ve yz zellikleriyle dier Astralopithecus'lardan farkllklar gsteriyor. Beyin kapasitesi 450 cm olarak lld. Middle Awash'taki 2,5 milyon yllk, Bouri'de de ta alet izleri tayan kemikler bulundu. Aletler Bouri'de kefedilen Australopithecus garhi ile dorudan ilikili olmasa da, bu bireylerin, ta aletlerin ve izler tayan kemiklerin ayn kellerde bulunmu olmas, Australopithecus garhi'nin ta alet kullanm olabileceini dndryor.
____________________________________________________________________
Maxi-Dergi bilim
Austos 2004 Say 9
bilim
g- Kenyanthropus platyops (3,5-3,3 milyon yl) Bu bireyin fosilleri 2001 ylnda Kuzey Kenya'nn Turkana Blgesi'nde bulundu. Tam bir kafatas ele geti ve 1999 Austos'unda Meave Leakey ve arkadalar tarafndan ortaya karld. Fosil 3,5-3,3 milyon yllk Lomekwi alanndan elde edildi. Yunanca'da "platus" dz ve "opsis" de yz, ehre anlamna geliyor ve bu kelimeler trn yz morfolojisinin dz bir yapda olduunu betimliyor. Yani Tim White'n deyiiyle "bask yzl Kenya adam" demek. En nemlisi de Kenyanthropus platyops"n kafatas ve di zelliklerinin, kendinden nceki tm Australopithecus ile kendinden sonraki Paranthropus trlerinden farkl olmas. Bunun anlam aka yeni bir tr demek, ama kafatasndaki gelimi zellikler, bu insanmsnn insana yakn olduunun en nemli kant...
h- Homo antecessor (780 bin yl) lk fosiller 1994'te spanyol bilim insanlar tarafndan, spanya Atapuerca'daki Gran Dolina'da ele geirildi. Avrupa'nn bilinen en eski hominidi olarak kabul ediliyor. Orta yz morfolojisi modern zellikler tayor. Kafa kapasitesinin 1.000 cc'nin zerinde olduu saptanm. Altene gvdesinin kalnl H. ergaster'den daha dk. Altenenin genel zellikleri, Avrupa Orta Pleyistosen fosilleriyle benzerlik gsteriyor. Arka grup diler H. habilis'len kk; ama ergaster, erectusve arkaik sapienslerle benzerlikler gsteriyor. st kesici diler krek biiminde. Aratrmaclar, Homo antecessorun neandertharler ve modern insanlarn son ortak atas olabileceini dnyorlar.
99 BN KLOMETRELK ASANSR LE UZAYA IKACAIZ

15 yl iinde, 90 santimetre geniliinde ve u anda elinizde tuttuunuz sayfadan daha ince karbon nanotplerden yaplma bir bant, Ekvador aklarnda bir platforma sabitlenecek. Buna uzaya trmanma band-duvar da diyebilirsiniz.
Uzayn 99 bin 200 kilometre derinliklerine kadar esnetilebilecek olan bu bant, Dnyann dnyle oluan merkezcil kuvvetle de gergin tutulacak. Asansrler band trmanp insanlar istedikleri yere brakacak. Bu asansr sayesinde, uzay turizmi yaparsnz, haberleme uydularn kolay ve ucuz yerletirirsiniz veya dier gezegenlere veya gktalarna ulaacak seyahatlerinizi de kolayca gerekletirirsiniz. Kulaa gerekd gibi gzkse de, uygulamas bir o kadar mmkn grlen uzay asansr, yukarlara ulamay, stanbuldan New Yorka gider gibi kolay, gvenli ve ucuz hale getirebilir. 15 yl iinde uzaya ilk asansrn karlmasn salayacak detayl bir plan hazrland. Bu plan, Gne Sistemini fethetmenin anahtar. 15 yl iinde, 90 santimetre geniliinde ve u anda elinizde tuttuunuz sayfadan daha ince bir bant, Ekvador aklarnda bir platforma sabitlenecek. Bu bant, karbon-nanotp kompozitinden yaplma. Uzayn 99 bin 200 kilometre derinliklerine kadar esnetilebilecek olan bu bant, Dnyann dnyle oluan merkezcil kuvvetle de gergin tutulacak. Asansrler bant trmanp insanlar istedikleri yere (veya katlara!) braktka, roketlerle frlatlma gibi tehlikeli ve pahal yntemlerin de artk modas geecek. Bu asansr sayesinde, uzay turizmi yaparsnz, haberleme uydularn kolay ve ucuz yerletirirsiniz veya dier gezegenlere veya gktalarna ulaacak seyahatlerinizi da kolayca yaparsnz...
____________________________________________________________________
Maxi-Dergi bilim
Austos 2004 Say 9
bilim
Bu projenin sahibi, uzay mhendisi Brad Edwards. Bilimsel Aratrmalar Enstitsnden. Diyor ki, uzay asansr yk masraflarn kilo bana 45 bin dolar azalacak. Asansrn inasysa, 2 milyar dolar gibi az bir paraya mal olacak. Bylesi iddial projeler iin zaman ve masraflar tahmin edebilmek kolay deil. Proje, asansrlerin zerinde ilerleyecei 99 bin 200 kilometrelik bant yaratma fikrine dayanyor. Projenin bu en nemli blmnn pratikte nasl uygulanaca henz tam bilinmiyor. Ancak, yine de uzay asansr fikrini, bilim dnyas ok ciddi bulunuyor ve projenin Amerikann gelecekteki uzay programlarnn bir paras olmas bekleniyor.
Yeni fikirlere ihtiya var Bir uzay asansr yaratma gibi gerekten uzak fikirler, bugne kadar Arthur Clark gibi pek ok bilim kurgu yazar ve mhendis tarafndan ortaya atlsa da, Edwardsn 500 bin dolar mali destekle ortaya koyduu neri, pratik ynyle herkesi etkilemie benziyor. NASAnn leri Fikirler Enstitsnden Patricia Russell, Brad, gerekten btn paralar birletirmi. Herkes akna dnd, nk o bunu gerek olarak sundu diyor. Yine NASAdan David Smitherman ise, Bu, bugne kadar grdm en iyi detaylandrlm neri. Anlalabilirlii ve basitliinden ok etkilendim diye anlatyor dncelerini. Hereye karn, dikkati eken uzay nerileri ile karmak dnyann akmad yerler var. Bir rnek vermek gerekirse, balangta bir uzay mekiinin frlatlmas iin 5.5 milyon dolar ngrlmt. Ancak masraflar tam 70 katna kt. Uluslararas Uzay stasyonunun maliyeti, ilk belirlenen 8 milyon dolarn 10 katna kmak zere. NASA, uzay asansr projesini ciddiye alsa da bu proje, onun gibi kstl bteden pay bekleyen onlarcasndan farkl olmayacak. Ama ABDnin bu neriyi onlarca yl reddetmeyi gze alamayaca belirtiliyor. Edwards, dnyann ekvatorundan dev bir yapnn uzatlmasn hayal eden ilk insan deil. Bu fikir 1895e kadar gidiyor. Rus uzay bilimcisi Konstantin Tsiolkovsky, bir asansrn 35 bin 200 kilometreye ulaacan, bu noktada yerekiminin yok olacan, ancak yine de hissedilebilecek olan ekimin kiiyi ba aa tutacak ekilde ters ynde olacan tasarlamt. Tsiolkovskyden sonra da giriilen pek ok ciddi proje, asansr bandnn yaplamayaca sonucuna varyordu. Derken 1991de Japonyadaki Meijo niversitesi'nden Sumio Iijima, 2 nanometreden daha kk geniliklerde ve farkl uzunluklarda olabilen, mkemmel bir gce sahip silindirik karbon-atom karm yaplar, yani ilk nanotpleri kefetti. Eer bu nanotpler herhangi bir g kayb olmadan birbirlerine balanabilirlerse, bir diki iplii kadar ince bir paras, dev bir arabay kaldrabilirdi. Edwards, 1990larda uzay asansrnn bandnn bu nanotplerden yaplabileceinin ortaya atldn, ancak bunun bir fikir olmaktan te gitmediini sylyor. Edwards, bir dergi okurken bir bilim adamnn, Uzay asansr 300 yldan nce yaplamayacak szlerini okuyor. Ancak hibir neden gstermemiti ve bu beni kamlad, diyor. Plann ayrntlar Los Alamos Laboratuvarnda geen 11 yl iinde Edwards, hareket etmeyen paralaryla ar souk derecelere ulaabilen bir bulu yapt, dnyann ilk optik soutucusunu (crycooler) gelitirdi. Ay ile Jpiterin ay Europaya uular planlayan Edwards, 1999da Astronautica dergisinde, uzay asansryle ilgili bir makale yaymlad. Ardndan da 2 yl boyunca bu plann detaylandrd. Plana gre, Dnyann yaknnda bir yrngeye yerletirici bir motor gnderilecek. Bu motorlar, 12.5 ila 25 santimetre geniliinde bantlar ieren 2 makaray, ekvatordan yaklak 35 bin 400 kilometre yksee jeolojik olarak ayarl bir yrngeye yerletirecek.
____________________________________________________________________
Maxi-Dergi bilim
Austos 2004 Say 9
bilim
Makaralar ezamanl olarak uzaya doru 99 bin 200 kilometreye ykseldike, bantlar da Dnyaya inecek. Bu arada, makaralar bantlarn ktlelerini daima jeolojik olarak ayarl bir yrngede tutacak. Bantlarn asl duran ular, Byk Okyanusta deniz ortasndaki petrol platformu gibi bir platforma sabitlenecek. Buradan da, trmanc denilen ve solar hcrelerle g verilen insansz bir cihaz, ge ykselerek bantlar fermuar gibi birletirecek. Park yrngeleri
Bunu 229 trmanc izleyecek ve bu trmanclar, bantlar yaklak olarak 100 santimetreye ulancaya kadar 2 yl boyunca daha fazla nanofiber-kompozit teller ekleyecekler. Toplam 230 trmanc, ilk gnderilen yerletirici motorun altnda toplanarak kar-arlk grevi grecekler. Tamamlanan bant ve kar-arl, her biri 13 ton arlnda yk veya insan ieren, saatte hz 200 kilometre olan ve jeolojik olarak ayarl yrngeye 7 gnde ulaan sabit bir trmanc akn karlayabilecek. Balang aamalarnda, ykselen trmanclar, park etme yrngelerine yerleebilecekler. Daha fazla bant yapldka, maliyetler de aa ekilecek. Tam teekkll birka bant, Dnyaya n gnderebilecek solar uydularn, sfr yerekiminde geni apl retimin, uzay turizminin, kresel evre korumann daha iyi izlenmesinin, gzlemevlerinin, Dnyann yrngesinden insanolunun yaratt birikintilerin temizlenmesinin ve yzlerce insanla dolu gemilerin Marsa kefe kmasnn nn aacak. Edwardsn 2002de yaymlad kitabnda da yazd gibi, uzay asansr, tarihimizde byk bir itici g olabilir. zlecek problemler Edwardsn nndeki en byk sorun, bandn yaratlmasyd. Nanotpler, bir uzay asansrne yetecek gce sahipti. Ancak asl zorluk, bunlar polipropilen gibi bir maddenin iine yksek konsantrasyonlarda ilitirmekteydi. Bugne kadar elde edilen bileikte, yalnzca yzde 1 orannda nanotp bulunuyor. Uzay asansrnn band iinse bu orann yzde 50ye karlmas gerekiyor. Edwardsa gre uzmanlar bunun zerine almakta. Bu zlse bile daha kk sorunlar var. rnein uzaydaki pler. 1950lerde uzay ann balamasyla, Dnyaya yakn yrngeler bir plk yuvasna dnt. Buralarda, iinde her biri yaklak olarak 1.25 santimetre ve daha fazla geniliklerde olan ve saatte 48 bin kilometre hzla giden neredeyse 110 bin iri, uzay arac at bulunuyor. Yksek gte bir tfek kurunundan 20 kat daha hzl hareket eden bu paralar, asansrn sper gteki tellerini mahvedebilir. Edwardsn buna zm ise, bandn ssn hareketli halde ina etmek (her 6 saatte 9 ila 18 metre hareket gerekiyor) ve bylece NASAnn saptad en byk paralardan svabilmek. Ayrca bant, paralarn en youn olduu yerlerde kalnlatrlr ve dzenli aralklarla yrtlan yerler yamanr. Lazer gcyle alan trmanclarn sreklilii de bir dier kayg konusu. Edwardsn planna gre, karada bulunan kat haldeki lazerler, trmanclarn altndaki fotovoltaik hcrelere n gnderecek. Edwards, 20 tonluk trmanclarn her birinin 2.4 megavat g gerektireceini belirtiyor. Uzmanlarsa bunu salamann mmkn olduu grnde. Edwards, tm zorluklarn bir bir stesinden geliyor. Atmosferin yksek katmanlarnda atomik oksijen nedeniyle oluacak korozyon, birka mikron kalnlnda altn veya platin kaplamayla giderilebilir. Frtnalara kar, bandn ilk 8 kilometresi daraltlabilir. Paraya gelince, gerekten tm bunlar yalnzca 6 milyar dolar m tutacak? Bu, teknik maliyettir ve tm programn maliyetinden farkldr. Bunun 2, hatta 3-4 katna kabilir diyor Edwards ve ekliyor, Marsa roket frlatmann 1 trilyon dolara mal olduu bir ortamda, bir uzay asansrne verilecek 24 milyar dolar ucuzdur.
____________________________________________________________________
Maxi-Dergi bilim
Austos 2004 Say 9
bilim
Discover dergisinde yaymlanan (Temmuz 04) habere gre, asansr eer alrsa, bu insanln kaderini batan sona deitirecek bir devrim olacak. NASAnn astm nedeniyle astronot olmasna izin vermedii Edwardsn da uzaya yolculuk ryalarn geree dntrecek. Diyor ki: 20 yl iinde 60 yama geleceim. Uzay asansrne binecek kadar da salkl olabileceim. Belki de oralara ulaabilmemim tek yolu, kendi yolumu kendim yaratmaktr. Ana istasyon
Yeri deitirilen bir petrol delme platformu, hem uzay istasyonunun ana istasyonu hem de trmanclar lazer gnderme merkezi grevi grr. Deniz ortasnda, kydan uzak bir platformun en byk avantaj, hareketliliktir. Tm istasyonun yeri, uzaydaki plerden kamak iin birka gnde bir deitirilir. Edwardsa gre, buna en uygun yer, hem greceli olarak imeklerin dmeyecei bir blge olmas hem de ABDye yaknl nedeniyle Ekvador. Nanotplerden bant 1991de kefedilen ve bugn dnya apnda btn laboratuvarlarda retilen nanotpler, arlnn bete biri olan elikten bile 100 kat daha gl. Uzay asansrnn bandnda, karbon nanotplerden elde edilen ve 20 mikron apnda binlerce tel bulunacak. Teller, polyester bantla, yaklak 90 santimetre aralklarla apraz ekilde rlecek. Trmanc Yukar kacak olan aralarn, boyutlar, ekilleri ve gleri, ilevine gre deiecek. Trmanclarn gc, ana istasyondan altlarndaki fotovoltaik hcrelerle gnderilen lazerlerle salanacak. Bulutlarn engellememesi iin, en az 2 fazladan lazer daha yerletirilecek. Kar-arlk Uzaya gnderilen ve paralar orada birletirilen bir merkez, iki bant gnderecek. Bantlar dnyada sabitlendikten sonra 230 insansz ara, bantlar fermuar gibi birletirecek ve kalnlatracak. Bu trmanclar, o andan itibaren daima merkezin altnda kalarak, kar-arlk grevi grecekler. Uzay mhendisi Brad Edwardsn uzay asansr ina etme plan, 92 bin 200 kilometre uzunluunda, 90 santimetre geniliinde ve bir gazete sayfasndan da ince karbon-nanotp kompoziti olan bir banda dayanyor. Asansrn bir ucundaki yeryzndeki ekim kuvveti ile uzayn derinliklerinde merkezcil kuvvetler birbirlerine kar gelerek, band gergin ve sabit tutar. Trmanan aralar, belirli yrngelere insan ve yk tarlar. Bir trmanc (asansr), bandn sonunda bir yolcuyu veya yk serbest braktnda, bunlar Marsa, Vense veya gktalarna yolculuk edebilecek hza da sahip olacaklar.
____________________________________________________________________
10
Maxi-Dergi teknoloji
Austos 2004 Say 9
teknoloji
BARKOD OKUYUCULAR
Barkod, eitli iaretlerin (alfa-nmerik veya izgisel olabilir), uygun okuma aralaryla anlaml ifadelere dntrlmesini salayan bir sistem. Barkod okuyucularn temel grevi ise, ifrelenmi harf veya karakterlerden oluan simgeleri, bal bulunduklar bilgisayar sistemine aktarmak.
Farkl amalara ynelik eitli barkod okuyucu tipleri var. Wand veya kalem okuyucular, bilinen en basit ve en ucuz barkod okuyucular. Genellikle ktphanelerde ve hastanelerde kullanlyor. Grnte, normal bir kalemden farklar yok. En nemli dezavantajlar, hareket snrll ve kalemin optik kafasnn barkod veya etiketin yzeyi ile temas etmesini gerekli klmas. Temassz teknolojide ise CCD (Charge Coupled Device) okuyucular mevcut. Bu trden bir tarayc, istenilen kodun grntsn belleine kaydediyor. Geni kafas sayesinde, barkodlar 645-690 nanometrelik krmz kla aydnlatarak taramak zere gelitirilmi. CCD'nin dezavantaj ise, taraycnn kafa genilii ve taranan barkodun geniliklerinin birbirleri ile ayn olmas zorunluluu. Genelde, normal bir CCD'nin en byk kafa genilii 80 mm. civarnda. Lazer okuyucu ise, CCD teknolojisini kullanan cihazlara gre daha uzak mesafeden (yaklak 1,5 metre) bilgilerin okunmasn salyor ve daha pahal. lk barkod patenti 1949 da alnd. Bilgisayar sistemleri yaygnlamad iin, bu teknolojinin youn kullanmna 1980 den sonra geilebildi. leme sistemine gelince... Titreyen ayna veya dner prizma denilen mekanizma, lazer nn barkodun ucuna kadar ilerletiyor. Fotodiyot ise siyahn ve yanndaki beyazn yansmasn evirip, aradaki k farkn anlayarak okuyor. Kalem okuyucuda ise, kullanc okuyucunun optik kafasn barkod zerinden geirerek, deifre ilemi iin gerekli tarama sinyalini oluturuyor. CCD okuyucu, kalem okuyuculara gre daha gelimi ve yakn temasla okuyucunun kafa genilii kadar olan barkodlar okuyabiliyor. Bu okuyucularn iinde k yayan bir dizi kk diyot bulunuyor ve kod bu ekilde zlyor. Bir barkod tarandnda, kalem veya lazer okuyucunun optik elemanlar, kodun siyah ve beyaz izgilerini analog elektrik sinyallerine dntryor. Yni bir kodu tarayan elektronik okuyucu, barkodu ona karlk gelen yksek/alak dzeyde bir elektrik sinyali olarak gryor. Okuyucunun iindeki fotodiyot, koddan yansyan okuyor ve buna uygun bir elektrik dalgas yayyor. ifre zc de bu dalgay okuyarak, Mors alfabesindeki nokta ve izgileri zer gibi, kodlar zyor!
____________________________________________________________________
11
Maxi-Dergi cinsellik
Austos 2004 Say 9
cinsellik
KADIN CNSELL
"Aka kadn hkmeder" sz artk sradan bir ifade deil. Bilim, kadn anatomisinin bilinmeyen ynlerini ortaya kardka, cinsel yaamna ilikin ifreleri de bir bir zyor. Kadnn erkekte arad zelliklerin bilimsel kkenlerini biliyor musunuz?
Kadnlarn cinsel ihtiyalar ve duygular, hazza ynelik tutkular ve kendi bedenlerini kefetmelerinin tarihi henz kesin olarak yazlmad... Sigmund Freud'a gre kadn cinsellii, ruhun "karanlk ktas"yd. Sz konusu cinsellik olunca kadnlar hep ikinci plana atld, hatta hi nemsenmedi. Oysa kadnlar bu konuda ok daha karmak, belki de stn bir yapya sahip. "Aka kadn hkmeder" sz, halk arasnda geen basit bir ifade olmaktan kt. Son gelimeler nda, bilim insanlar da kadnn romantik ve uzun sreli ilikilerde ba eken taraf olduunu dnyorlar. Kadnlar, elerini ileride ocuk sahibi olabilmek iin seiyorlar. Bunun evrimsel olarak kayrlan bir seme yntemi olduu belirtiliyor. nk hayvanlar leminde de e seiminde diiler daha aktif. Dii, yavru retmek iin erkekten daha fazla yatrm yapyor. Erkek grece daha ucuz olan sperme sahipken, dii ok daha deerli yumurtalar retiyor. Dolaysyla, erkeklerin diileri elde etmek iin birbirleriyle rekabet etmeleri, diilerin kendilerini dlleyecek erkek konusunda daha seici davranmalar, bu balamda mantkl bir aklamaya kavuuyor. Erkek Szgeten Geiriliyor nsanlar lemine dnecek olursak... Kadnn e seme asndan serbest brakld btn kltrlerde, kadnlar e adaylarndan birini iyice deerlendirdikten sonra seiyor. Bylece kur yapan bir erkee olumlu tepki gsteriyor ya da inisiyatifi alarak, holandklar erkee bizzat hamle yapyorlar. Antropologlar kadnlarn erkekte ilk dikkat ettikleri zelliin yz simetrisi olduunu buldular. Bu da, yzn sa yarsnn sol yarsyla simetrik olmas demek. Bir baka ok nem verilen karakteristik ise, vcudun eitli ksmlarnn birbiriyle orantl olmas. rnein, bel ile kala arasndaki oran 0,9 olmal. Yeni bulgular arasnda bir de srpriz var: Eskiden kadn cinselliinin grsellie dayanmad, kadnlarn erkekleri "szmedii" sanlrd. Oysa artk kadnlarn da yapl, geni gsl ve iyi grnml erkeklerden holand kefedildi. Kadnlarn erkekleri sk bir grsel elemeden geirmesinin bir nedeni var: Keli yz hatlar ve belirgin bir ene, o erkein daha "erkeksi" olduunu, yani gelime anda yeterince erkeklik hormonu salgladn gsteriyor. Dolaysyla estetik ve yakkllk denilen ey, ayn zamanda erkeklerin salkl genler tamas ve salkl dller vermesi anlamna geliyor. D Gzellik mi, Sosyal Stat m? Her eye ramen gzellik yeterli deil... ubat 2004'te, Teksas niversitesi psikoloji profesr Devendra Singh'in, "Gen Kadnlarn E Bulma Stratejileri: Fiziksel ekiciliin Rol" adl bir aratrmas yaymland. Buna gre kadnlar, ayn zamanda, yksek sosyal stat sahibi, ekonomik sknt ekmeyen erkekleri semeye alyorlar. Tabii ki kadnlar asl harekete geiren ey mcevherlere ve pahal giysilere dkn olmalar deil. Temel faktr yine ayn: Kadnlarn reme hcrelerinin (yumurtalar) erkeklerin reme hcrelerinden (spermler) ok daha az sayda olmas. , salkl bir ocuk sahibi olmakla da bitmiyor. Bir de ocuklarn gvenle bymesini garanti altna alacak, annenin olmad bir zamanda ocuklar/emanet edecek arkadalar gerekiyor. Bu da, kadnlarn ncelikle bir sosyal evreyi tercih etmesi demek.
____________________________________________________________________
12
Austos 2004 Say 9
cinsellik
Amerikan Psikoloji Dernei'nin yapt bir almaya gre, bunlarn yan sra kadnlar zeki erkekleri yeliyorlar. Hatta en yeni varsaym daha da iddial. Buna gre, son 3 milyon ylda insan beyninin ok bymesinin asl nedeni, kadnlarn cinsel tercihlerinin evrimsel basks. Tatan alet yapmak, beynin geliiminde artk ikincil bir neden olarak kabul ediliyor. yle bir rnek verelim: Ta Australo-pithecus aferensis'ten beri, insan diileri zeki ve becerikli erkeklerle iftlemek istiyor. Bylece, insan beynine "insani" yanlarn kazandran aln lobu srekli byyor ve zeki ocuklar douyor. te insan zeksnn kkeninde de bu "diil seilim" yatyor. Yatakta yi Olmak
"Baarl" olmann srekli odak noktasnda yer ald bir toplumda yayoruz. Kadnlar da cinsellikte baary aryor. Peki kadnlara gre "yatakta kim iyi?" Kama Sutra tekniklerini ok iyi bilip, ekilden ekle girebilen mi? (Bu konuda ayrntl bilgiyi sitemizde bulabilirsiniz.) Arka arkaya pek ok kez orgazm yaamasn salayan m? Alman popler bilim dergisi PM Perspektive, bir kadn ya da bir erkein "yatakta iyi" kabul edilmesi iin, hangi koullan yerine getirmesi gerektiini bulmak amacyla okurlar arasnda bir anket dzenlemi. Yaplan anketin sonularna gre, gerekli kriterler arasnda "koku" ilk srada yer alyor. Kadnlarn neredeyse yzde 80'i, karsndaki kiinin ho kokmasn ve bakml olmasn tercih ediyor. Sra birlikte olmaya geldiinde ise, kadnlar karlarnda programlanm bir robot ya da cansz manken grmek istemiyorlar. Ankete katlanlarn drtte , cinsel einin fantezi sahibi olmasn ve yeni fikirler retmesini; vcudunu baarl bir ekilde kullanmasn arzu ediyor. Yaplan ankete gre n sevimeden haz duyan kadnlarn oran yzde 69... Erkeklerin oran ise yzde 76. Bu oranlardan, erkeklerin uzun bir n sevimeyi zaman kayb olarak deerlendirdii dncesinin bir nyarg olduu karm yaplabilir. Erkeklerin seviirken sert bir tarz tercih ettikleri de yanl bir inan gibi grnyor. Ankete katlan erkeklerin sadece yzde 37'si sert bir slubu tercih ederken, yzde 23'le kadnlarn oran da onlardan geri kalmyor. Yatakta sylenen irkin ve ahlaksz szler konusunda biraz dikkatli olmak gerekiyor. Woody Ailen, kendisine yneltilen "Seks kirli mi (ahlaksz) olmaldr?" sorusunu, "Sadece doru yapld takdirde" diye yantlamt. Ankete katlanlarn t ikisi, seviirken irkin ya da ahlaksz szler duymak istemiyor. stelik kadnlar bu konuda daha da titizler; drtte byle bir konumay hi duymak istemiyor. En ilgi eken sonu, belki de "yatakta iyi olmak" sfatn aklyor. Kadnlarn ve erkeklerin drtte , seviirken einin ne istediini ak bir ekilde ifade etmesini beklediini belirtiyor. "Konu benimle! Bana ne istediini syle!" Bu istein ardnda, herkesin yatakta, ancak einin izin verdii kadar iyi olabilecei gerei yatyor. Baarl bir gece iin, birbirine karlkl olarak zevk veren iki kii gerekiyor. Bunun en iyi yolu da sesli ya da sessiz iletiim. nk, cinsel birliktelik de bir iletiim tr. Kokudaki ekicilik Anket sonularnda kokunun birinci srada gelmesi tesadf deil... nsanolu da ayn hayvanlarda olduu gibi, kendine en uygun ei temelde koklayarak buluyor. Bernli zoologlar Claus Wedekind ve Sandra Fri, bir grup genin e seiminde nemli role sahip olduunu ileri sryorlar. Bu "temel doku uyumu kompleksi" (Majr Histocompatibility Complex, MHC), baklk sisteminin nfus czdan gibi deerlendirilebilir. Szkonusu genlerin iinde, potansiyel e adayna hakkmzda bilgi verecek koku maddeleri depolanm durumda. 1995 ylnda Wedekind ve Fri, yaptklar bir deneyle bilim dnyasnda byk sansasyon yarattlar. Bu aratrma srasnda kadn deneklerden, kullanlm erkek gmleklerini koklamalar ve bu kokularn ne derece ekici olduu konusunda bir deerlendirme yapmalar istendi. ok artc bir sonu alnd: Kadnlar, MHC'si kendilerininkinden ok farkl olan erkeklerin kokusunu ekici bulmulard. Bunun temelinde biyolojik bir neden yatyordu: ok farkl baklk sistemlerine sahip eler, ocuklarna ok daha geni yelpazeli bir "koruma kalkan" miras brakabiliyorlar.
____________________________________________________________________
13
Austos 2004 Say 9
cinsellik
Biyoloji, karlkl koklamayla balayan ilikiyi daha ilk andan itibaren gizli iplerle kontrol ediyor. Berliner Charite HNO Klinii'nde grevli Prof. Volker Jahnke, insanlarn da memeli hayvanlardaki gibi bir "vomeronazal" organa sahip olduunu ileri sryor. Bu, iki burun deliini birbirinden ayran kkrdak dokunun sana ve soluna yerlemi olan ve cinsel ekicilii salayan feromon hormonlarn alglayan ok kk bir organ. Alglanan koku dorudan beyne iletilip burada yorumlanyor. pmenin lk ekli Utah niversitesi nrofizyoloji profesr Luis Monti-Bloch, vomeronazal organ ile pmenin nedeninin de aklanabileceini belirtiyor. pmek, aslnda dorudan remeyle ilgili gibi grnmese de, pek ok kltrde sevimenin nemli bir unsuru. Antropologlar, bu alkanln izlerini eski alarda da bulmular.
Prof. MontiBloch, pmenin, feromonlar koklamaya yarayan bir eylem olduunu savunuyor. Burun kanatlarndan azn kenarlarna doru inen kvrmn cinsel ekicilii salayan kokuyla dolu olduunu ve prken burunla srekli bu kvrma temas edildiini sylyor. Kantlanmas zor olsa da, Monti-Bloch'un bu tezi, pmenin ilk ekli olan "burunlar birbirine srtmek" eylemini aklayabilir. Grlyor ki, burun ile koku alma duyusu da dorudan reme faaliyetine hizmet ediyor ve kadnlar iin nemli bir yere sahip. Fanteziler likileri Besliyor pmekten orgazma kadar cinsellie ait btn unsurlar, evrimin remeye hizmet etmek amacyla gelitirdii taktikler ise, insan cinsellii ve fantezileri neden byk bir eitlilik sergiliyor? Parlak ve dekolte deri giysiler, striptiz gsterileri, kiileri ekilden ekle sokan birleme pozisyonlar ne ie yaryor? Bu sorulara yant ararken, cinselliin farkl bir zellii ile daha karlayoruz. Cinsel birlemeden duyulan zevk, elerin bir sre -en azndan bebekleri biraz byyp kendi bann aresine bakabilecek duruma gelinceye kadar- bir arada kalmalarn salamay da amalyor. Ancak, her olayda olduu gibi, ayn kiiler arasnda yaanan seks de bir sre sonra rutinleiyor ve batan karc etkisi giderek zayflyor. Beden, uyaranlara alyor ve daha gl uyaranlarn peine dyor. Normal koullarda, srekli yeni bir heyecann peine den mitsiz seks bamllar deiliz. Biyolojimiz, cinsel rahatlamann sunduu zevklerle yetinmiyor, birliktelikte istikrar da aryor: Vcut, sevime ya da orgazmn ardndan oksitosin hormonunu salglyor. Bu hormon, insanda gven duygusu yaratyor, kan basncn dryor, korku duygusunu yok ediyor, baklk sistemini glendiriyor. Btn bunlar, eimizin gsterdii yaknl v ball huzur verici bir unsur olarak hissetmemizi salyor. Koklama Eylemi Vcut Biyokimyasn Nasl Harekete Geiriyor? ki insan arasnda bir elektriklenme balad anda, vcutta da biyokimyasal bir hareketlenme yaanyor. Koku merkezi, ekicilii salayan feromonlardan sinyaller alyor ve bunlar beyindeki hipotalamusa iletiyor. Hormonlarn bu en tepedeki yneticisi, gelen uyary biyokimyasal ileti maddelerine dntryor ve hipofize, zevk hormonlarn salglayarak kana aktarma enirini veriyor. Bunun sonucunda bbrekst bezi vcuda adrenalin pompalyor, erkeklerdeki teslisler ve kadnlardaki yumurtalklar testosteron hormonu retmeye balyor. Cinsel uyarmn derecesine bal olarak, ayn oranda zevk veren endojen maddeler salglanyor. Bu zevk verici maddeler, eroin gibi vcuda dardan verilen uyuturucularla benzer etki yaratyor.
Haz Noktalar Bugne kadar kadn cinsellii ounlukla erkek cinselliinin bir paras olarak ele alnd. Bu nedenle hep ikinci plana atld, hatta hi nemsenmedi. Oysa kadnn zevk almas ve uyarlmas erkeinkinden ok daha karmak bir yapya sahip...
____________________________________________________________________
14
Austos 2004 Say 9
cinsellik
Kadnlarn cinsellikten aldklar haz ve orgazm, artk sadece yataktaki deneyimlere gre deil, laboratuvar deneylerinin sonularna gre deerlendiriliyor. Kadnlarda G-noktas var m? Bu, son zamanlarda jinekologlar ve seks uzmanlarnn zihinlerini megul eden en nemli sorulardan biri. stelik gr birliine de varamyorlar. Ancak, aralarndaki uzlamazlk G-noktasnn varl konusunda deil, ilevi konusunda younlayor. G-noktasyla ilgili tartmann tarihi, jinekolog Dr. Ernst Gra-fenberg'e (1881-1975) kadar uzanyor. Dr. Grafenberg, 1950 ylnda "International Journal of Sexology" iin bir makale yazm ve yazsnda, "vajinann st cephesinde idrar kanal boyunca uzanan erojen bir blge var ve bu blge cinsel olarak uyarldnda kabaryor" demiti. Bu blgeyi, el ile ya da penisin vajinann n-st duvarna ulaabildii pozisyonlarda uyarmak mmknd.
Grafenberg, idrar kanalnn, penistekine benzeyen uyarlabilir bir dokuyla kapl olduunu sylemiti. Ona gre, bu doku birlikte olurken uyarldnda kabaryor ve zellikle de orgazm yaklarken elle rahatlkla hissedilebiliyordu. Grafenberg, byle bir bulguya ulaan ilk kii deildi. Henz 17. yzylda, Hollandal anatomi uzman Regnier de Graaf, vajinada, yaps erkeklerdeki prostata ok benzeyen bir doku bulunduunu ve baz kadnlarda, cinsel olarak uyarldklarnda kabararak bir sv salgladn belirtmiti. Her iki bilim insannn bulduu bu noktann birbirinden ayrlmas g iki zellii kmt ortaya: Bu blge, kadnlarn orgazm olmalarn salyor ve orgazm srasnda kayganl ve zevki artracak bir sv salglyordu. Ancak Grafenberg bu blgenin ilevini asla abartmamt. Uyarld takdirde, kadn vcudundaki her yerin cinsel arzuya neden olabileceini, zellikle cildin st tabakasnda, uyarlabildii takdirde cinsel doyuma ulatracak hcrelerin younlat pek ok blgenin bulunduunu sylyordu. Karanlk Keler Uzmanlar arasnda G-noktas konusundaki gr farkll ilk kez 1982 ylnda ortaya kt. Tartmay yaratanlar "The G-spot and Other Recent Discoveries About Human Sexuality" (G-noktas ve nsan Cinselliine likin Son Keifler) adl kitabn yazarlar Amerikal seks uzmanlar Beverly Whipple, John Perry ve Alice Ladas't. Uzmanlar, Grafenberg'i referans alarak, byle bir zevk noktasnn bulunduunu sylemi ve bu blgeye "Grafenbergnoktas" (G-noktas) adn vermilerdi. Ardndan, Grafenberg'in bu bulgularn kendi aratrmalaryla kantlamaya altlar. 400 kadn zerinde inceleme yaptktan sonra, hepsinde kadn prostat ad da verilen bir "pararetral" (idrar kanalnn zerinde bulunan) salg bezinin bulunduunu saptadlar. Bu aamada, anatomik deil, daha ok felsefi ya da terminolojik olarak tanmlanabilecek bir alanda uzmanlar arasnda gr farkll douyordu. Baz aratrmaclar G-noktasn, idrar kanalnn vajinayla birletii yerde bulunan ok hassas ve uyarlabilir bir blge, bazlar da orgazm srasnda zel bir sv salglayan bir bez olarak kabul ediyorlard. Hamburg'lu seksolog Wolfgang Berner, byle bir salg bezinin bulunduu konusunda gr birliine sahip olduklarn, ancak kadnlarn yzde kann byle bir sv salgladnn ise bilinmediini belirtiyor. Bu bez, baz kadnlarda daha youn, bazlarnda ise daha az alyordu. Arayan Bulur! Amerikal psikolog Dr. Terence Hines, 2001 ylnda, yaps ve fonksiyonu ayrntl olarak aratrlmad srece Gnoktasnn bir jinekolojik gizem olarak kalacan ileri srd. Hines, G-noktasnn abartlmasna kar kyordu. nk, hibir aratrma sonucunda, zel zevk merkezi niteliindeki bir G-noktasna anatomik kant olabilecek bir bulguya rastlamadn belirtiyordu. Dr. Hines, baz kadnlarn, bu blgenin uyarlmasndan kaynaklanan doyurucu bir orgazm yaamalarnn beklentiyle ilgili olduuna inanyordu. Bu beklentiyi de, G-noktas konusunda yazlan haberlerin beslediini ileri sryor ve "Bir G-noktas arayan, mutlaka byle bir nokta bulacaktr" diyordu. Wolfgang Berner, bu konuda tartan taraflarn farkl nedenlerinin bulunduunu belirtiyor. Berner'a gre bir grup feminist, sadece erkeklerin deil, kadnlarn da boalma yeteneinin olduunu savunuyor. Bir grup uzman, her iki cinsiyette de homolog organlarn bulunduunu, dolaysyla erkeklerdeki prostat organna benzeyen bir organn da kadnlarda bulunmas gerektiine inanyor.
____________________________________________________________________
15
Austos 2004 Say 9
cinsellik
Baka bir grup da olayn sadece ekonomik boyutuyla ilgileniyor. Erotik malzeme satanlardan oluan bu grup, G-noktasn uyaracak cihazlar retmenin peinde. Tabii, sansasyonel haber hazrlama peinde olan gazeteciler de cabas. Buna karn Alman seksolog Prof. Gtz Kockott, cinsel hazzn tek kaynann G-noktas olamayacan ve bu haz zerinde belirleyici olann fizyolojiden ok psikoloji olduunu sylyor. Kockott, insanlarn farkl zelliklere sahip olduunu ve bu nedenle herkesin ayn ekilde uyarlamayaca-n dnyor. Kefe Az Kald...
Kiel niversitesi Tbbi Cinsel Aratrma ve Danma Merkezi'nin bakan Dr. Hartmut Bosinski, bu tartmalarn temelinde pek ok nedenin bulunduuna inanyor. Dr. Hartmut'a gre birinci neden, Sigmund Freud'un ortaya att ve gerek orgazmn klitoral deil, vajinal olduunu savunduu gryd. Bosinski bu gre katlmyor: "Klitoris, kadnn orgazm olmasn salayan organdr. Vajina, doum kanal ilevine sahip olduu iin, uyarlabilir bir yapya sahip deil. Vajinada uyarlmay salayacak ok fazla sinir ucu bulunsayd, doum arlar artard." kincisi, kadn cinsel organlarnn nasl uyarldyla ilgili yeterli bilgiye sahip olunmamas. Kadn cinsel organ ksa sre ncesine kadar "terra inkognita", yani aratrlmam blge idi. Tp biliminde bu blge sadece dourganlkla zdeletiriliyordu. Penisin ilevi ve cinsel uyarlma srasnda harekete geen karmak sinirsel srele ilgili bulgulara ancak son on yl iinde ulald. Kadnlarn cinsel fizyolojisi konusunda ise hl pek ok bilinmeyen var. Bu nedenle, bir Gnoktasnn bulunup bulunmadn zebilmek iin, kadn cinsel organnda nroanatomik ve nrofizyolojik aratrmalarn bir an nce yaplmas gerekiyor. Bunun sonucunda, G-noktas ile pararetral dokunun ayn ey olup olmad; yani bu salg bezi dokusunun uyarlabilir bir yapya sahip olup olmad da aydnlanm olacak. En nemlisi, bu bulgular pek ok cinsel ilev bozukluunun tedavisinde de kullanlabilecek. Mutlu Cinsellik... Tptaki son gelimeler sayesinde, kadn ile erkek uyumlu bir cinsel birliktelik yayor ve cinsel ihtiyalarn ynetmeyi reniyor. Bu mutlu dnyay daha gvenli hale getirmek ve korunmak ise eskisinden ok daha elenceli. Mkemmel bir cinsel mutlulua ulaabilmek iin kat edilmesi gereken daha uzun bir yol var. Ancak, yeni gelitirilen jeller, kremler, cihazlar ve tedavi yntemleri, cinsel isteksizlik yaayan kadnlar, sertleme sorunu yaayan erkekler, birbirlerine ilgisini kaybeden ya da srekli yeni eyler denemek isteyen eleri doyuma ulatrmay amalyor. Hayvanlar zerindeki laboratuvar deneyleri sayesinde doktorlar, cinsellik konusundaki pek ok bilinmeyeni ard ardna gn na kardlar. Bugne kadar doa vergisi olarak deerlendirilip, tedavi edilemez kabul edilen pek ok cinsel ilev bozukluu, artk basit birer soruna dnt. Ancak, kadnlarda grlen libi-do, uyarlma, orgazm bozukluklar ve bunlarla balantl olarak ortaya kan ikyetler, tp dnyasn ok daha fazla zorluyor. Kadn cinsellii, ksa sre ncesine kadar pek aratrlmam ve bilim dnyasnn yabanc olduu bir aland. Cerrahlar, ameliyatlarda kadnlarn cinsel organlarndaki karmak sinir sistemini dikkate almadan hareket ediyorlard. Cinsellikteki Przler 2000 ylnda "Journal of Urology"de yaymlanan bir alma, kadnlardaki cinsel ilev bozukluunu drt grupta toplad:
____________________________________________________________________
16
Austos 2004 Say 9
cinsellik
a- Cinsel uyanlma eksiklii: Kadn, zihninde erotik fanteziler kurabiliyor, ancak zihin ile cinsel organlar arasnda balant salayamyor. Bu durumda vajina yeteri kadar slanmyor. b- Cinsel birliktelik orgazmla sonulanmyor: Zirveye ulalp bir trl orgazm yaanamyor. c- Arlar: Cinsel organlarda grlen her tr ar ve kaslma, cinsel birlemeyi ac veren bir deneyim haline getiriyor, hatta imknszlatryor. d- stek kayb: Cinsellie duyulan istek azaldka, n sevimeyi heyecanl hale getiren cinsel fanteziler ve dnceler de kayboluyor. Boyutu, dokunmadan kanmaya kadar ulaabiliyor.
Bu ilev bozukluklarnn pek ou birbiriyle balantl ortaya kyor ve bunlara genellikle psikolojik rahatszlklar ve depresyon da elik ediyor. Uzmanlar, cinsel bozukluklar bugne kadar hep psikolojik kaynakl olarak deerlendirmilerdi. Ancak, gnmzde fizyolojik etkenler de tedavide byk nem tayor. Aratrma laboratuvarlarnda bu amaca ynelik rnler zerinde allyor. Ne var ki, gelitirilen btn bu rnlere kadnlar daha az yant veriyorlar. nk, kadnlarn uyarlmas daha ok zihinsel temelli. Mzik, koku, k gibi d etkenler ya da uyumlu hareket, duygusal dokunu gibi duygusal etkenler kadn daha ok uyaryor. Dolaysyla, kk bir olumsuzluk, yanl bir dokunu ya da srpriz bir blnme, kadnn dikkatini hemen databiliyor. Kadnda ilgi eksikliine yol aan en byk etken, eler arasndaki uyumazlklar. Ne yazk ki bu soruna kar henz bir ila gelitirilemedi. Bu durumu aabilmenin en iyi yolu, cinsellik hakknda karlkl olarak aka konuabilmek. Burada zel cinsel terapi merkezleri devreye giriyor ve ncelikle bu iftlerin yeniden birbirlerini kefetmelerini ve iletiim kurabilmelerini salyor. letiim Mutlu Cinselliin Anahtar Etken ne olursa olsun ve etkisi kimde grlrse grlsn, sonuta mutlaka eini de etkiliyor. Korku, nyarg ve sululuk duygusu, eleri giderek daha ok iine eken bir ksrdngye dnyor. Pek ok ift, sorunlarn nasl zmeleri gerektiini bilmedii iin, psikolojik bask giderek artyor ve vcut temasndan kanr hale geliyor. Byle bir durumda isteksizlie yol aan asl nedenin bir nemi kalmyor. Bu durumda ncelikle bedensel, ruhsal ve iletiimsel engelleri zmek gerekiyor. Kadnlar da Erkekler Gibi Boalr m? Perry ve Whipple (1981), "Grafenberg noktas" ile kadnda orgazmn sebep olduu boalma arasnda ba kuran ilk aratrmaclard. Sevely ve Bennett ile Bezler adl aratrmaclar tarafndan ortaya atlan "kadnn boalmas ya da ejakulasyonu" terimi bir sv boalmasndan ok, orgazmik bir boalma anlamna geliyor. Perry ve Whipple'n, boaldn ne sren kadnlarda pelvik kasn gll zerine yaptklar alma, orgazmdan hemen sonra boalan kadnlarn, boalmayan kadnlara gre daha gl pelvik kas kaslmalar yaad hipotezine dayanyor. Bu "rahimsel" orgazm olarak adlandrlan, kadnda nc tip bir orgazm aklyor. Konuyla ilgili Addiego ve arkadalarnn yrtt almada, kadnn orgazma ulatnda salglad svnn test edilmesiyle, yksek seviyede glikoz ve prostatik asit fosfataz ad verilen ve meninin prostatik blmnn karakteristii olan bir enzim ierdii grld. drarda genellikle bulunan iki madde, re ve kreatinin, denein idrarndakinden daha az seviyelerde bulundu. Daha sonra Goldberg ve arkadalan tarafndan, alt tanesi orgazmdan hemen sonra boatabildiim ne sren toplam 11 kadn muayene edildi. Bu kadnlardan drdnde, G-noktas tanmna benzer blgeler buldular. Alt kadn tarafndan salnan sv incelendiinde, prostatik asit fosfatazn yksek seviyelerine rastlanmad ve salnan maddenin biyokimyasal zellikler asndan idrara benzer olduu kabul edildi. Bu alma, svnn erkein menisinin kendine has zelliklerine sahip olduu savn desteklemiyor. Fakat Goldberg ve arkadalar, baz kadnlarn erkekteki prostat bezine benzer bir beze sahip olabilecei ve bu bez sayesinde meniye benzer bir sv salglayabilecei iddiasn rtmek iin, bu maddenin kkeniyle ilgili daha fazla aratrmann yaplmas gerektiine dikkat ekiyorlar.
____________________________________________________________________
17
Maxi-Dergi
Austos 2004 Say 9
tarih
tarih
KNC DNYA SAVAINDA JAPON HLELER

Yeterince tanknz, askeriniz hatta uaklarnz kaldracak benzininiz yoksa nasl savarsnz? "Hayalgc" ile mi? Japonlar yle yaptlar!
Iwo Jima alnmalyd. Hem de ne pahasna olursa olsun! Kk bir havaliman, iki balk ky ve adann ucundaki tek tepesiyle Iwo Jima, korunakszd. Amerikan uaklar adann zerinde saatlerce umu ve birka yz kiilik Japon mfrezesinin dnda kimseyi grmemiti. Bu aday fethetmek, neredeyse keyifli bir yaz yryne benzeyecekti. Amerikallar haklydlar. Adada neredeyse kimse yoktu. Japonya'y bombalayacak uaklarn havalanaca bu kk ada, derin bir sessizlie gmlm gibiydi... Amerikallar, 1945 yazna gelindiinde sessizliin anlamn artk biliyorlard. Guadalcanal ve Filipinler'deki savalarda inanlmayacak eyler grmlerdi. Ama bu seferki i kolay olacaa benziyordu. 12 kilometrekarelik bir adada ka Japon saklanabilirdi ki? kartmay ynetecek Amiral Spruance'n kesin emri vard: Amerikal denizciler adaya ktnda, bir tekinin bile burnu kanamayacakt! Hava Kuvvetleri tam 10 hafta boyunca, Heybeliada byklndeki bu aday elindeki her eyle bombalad! kartma gn, Amerikallar zayf bir direnle karlaacaklarna emindiler... Fukakku Taktii Adadaki Japon birliklerinin kumandan Tadamai Kuribiyai, bu "keyifli yaz yry"n Amerikallar iin tam bir cehenneme evirdi. Bombardmandan bir ay nce adaya gizlice yerleen Japon birlikleri lmne alm ve bir ayda bu kck adann altnda karnca yuvasn andran tneller kazmlard. Adann altnda kazlan tnellerde, 27.000 Japon askeri Amerikallarn gelmesini beklemilerdi; ar bombardman srasnda ise, Amerikallar kandrmak iin sadece birka hava bataryas cevap vermiti. Bu clz direni susturulduunda, Amerikallar artk emindi. Adada birka yz Japon askeri ya var ya yoktu! 19 ubat 1945 gn Amerikallar Iwo Jima sahiline ayak bastnda, 27 bin Japon askeri bir anda zerlerine ulland. Binlerce Amerikan askeri sadece ilk dakika iinde ld. Donanmann top salvosu, Hava Kuvvetleri'nin avc uaklar bile denizcileri kur-taramamt. 25 kilometre uzunluundaki tneller zincirine bal 1.500 yeralt koruganndan bir anda kan Japonlar, yarm saatlik "Bansai" saldrsndan sonra, tanklaryla birlikte tekrar ortadan kaybolmulard! Amerikallar, Iwo Jima'da ilk kez "hayalet bir ordu" ile savayorlard! Beinci gnn sonuna gelindiinde, Amerikallar sahilden ieriye doru sadece 450 metre ilerleyebilmilerdi. Daha fazla ilerlediklerinde, Japonlar bu sefer arkalarndan kyordu! kartmay yapanlar, ada etrafn eviren yzlerce gemiye ve bire lk say stnlne ramen, kuatlmlard! Tadamai Kuribiyai, eitimini Amerika ve Kanada'da alm, akll bir askerdi. Denizde, havada ve karada stn Amerikallar karsnda, sava yeraltna indirmiti! Kuribiyai'nin "fukakku", yani canl esir vermeme taktii Amerikal denizcilere korku salmt. Adaya kan 76 bin "Marines", 35 gn sren savan ancak 20. gnnde bir Japon askerini canl ele geirmeyi baarabilmilerdi!
____________________________________________________________________
18
Maxi-Dergi tarih
Austos 2004 Say 9
tarih
Iwo Jima, arkalarnda muazzam bir hava ve donanma destei olan 76.000 Amerikan askerine kar, kstl cephane ile savaan 27 bin Japon askerinin verdii bir kahramanlk hikayesiydi. 200 kadar dnda 27 bin Japon askerinin tmnn ld bu savata, Japonlar adaya kan her Amerikan askerinden birini ldrdler. Amerikan ordusunun Iwo Jima'da verdii 23.000 l, Pasifik'te o gne kadar verilen en byk kaypt... Avustralya'nn Dibindeki Fethedilemeyen Ada
Japonlar Rabaul'daki kk Avustralya garnizonunu, 23 Ocak 1942'de yendiler. Bu orta byklkteki ada, imparatorluk ordusunun Avustralya ktasn fethedecei "byk igal hareketi"nin srama tahtas olacakt! Rabaul gerek bir kaleye dntrld ve Papua Yeni Gine, Solomon Adalar ve Avustralya'y igal etmek iin bir levazm ss yapld. Kokoda Trail, Milne Krfezi, Bougainville, Guadalcanal ve Mercan Denizi Sava'na katlan Japon ordular hep Rabaul'dan yola ktlar. Rabaul'un sngerta tepelerine 500 kilometre uzunluunda bir tneller zinciri oyuldu. Bu tnellerden 15'i hastane amal kullanlrken, 4 kilometre uzunluundaki bir tnel de 2.500 yatak kapasiteli bir hastane olarak ina edilmiti! Tneller Singapur'da yakalanan Amerikal sava tutsaklarna ve yre halkna kazdrlmt. Bu zorlu alma srasnda birok tutsak ld. "Rabaul Kalesi" 5 uak pistine, bir balona, bir de denizalt ssne sahipti! ok sayda donanma gemisiyle birlikte, toplam 200.000 kiilik bir Japon ordusunu barndryordu! Tnellerine tanklarn, uaklarn ve hatta denizaltlarn sakland bu ada, Avustralya'nn yan banda olmasna ramen, Amerikallarn igaline uramad. Amerikallar etrafndaki tm adalar almalarna karn, bu adaya kartma yapmaya cesaret edemediler. Rabaul, savan son gnlerinde, Tokyo'dan 8.000 kilometre uzaktaki bir Japon kalesiydi! Adadaki 70.000 Japon askeri, ancak Hiroima ve Nagasaki'ye atom bombalarnn atlmasndan ve Japonya'nn teslim anlamasn imzalamasndan sonra iki yl sonra lkelerine dnebildiler. Tora, Tora, Tora! Savan belki de en iyi ua olan Mitsubishi Zero'lar, Pearl Harbor'u bombalamak iin, uak gemilerinden birbiri ardna havalanrken, Yamamoto'nun aklmla bir tek soru vard: "Darbeyi ilk vuran kazanr m?". Amiral, Japonya'nn zaferi kazanamayacan dnerek, ngiltere ile ABD'ye alacak bir savaa hep kar km, ama szn dinletememiti. Derin bir incelemeden sonra u sonuca varmt "Japonya'nn tek baar ans. Amerika'nn Pasifik Donanmas'n tek vurula sakatlamaktr..." 7 Aralk 1941 Pazar sabah, Pearl Harbor'n dousunda ve batsnda ykselen dalarn doruklarnda bulutlar vard. Hawaii'deki Amerikan Hava Kuvvetleri'ne bal uaklardan yalnzca yedi tanesi devriye gezmekteydi. Uaksavarlarn banda kimse yoktu. Donanmann 780 topunun yalnz drtte birinin personeli grevlerindeydi. Ordunun 31 bataryasndan drd mevzilenmiti, ama bunlarn da cephanesi yoktu; cephaneler, bozulma ya da paslanmay nlemek zere depoya gnderilmiti. Saat 7:40'ta, "Niikata Da'na trmann" emrini alan Yarbay Fuida, saldr emrini mors alfabesiyle verdi: "Tora, Tora, Tora!" Kaplan anlamna gelen bu sz, ifreli olarak, "Baskn baaryla gerekleiyor" demekti. Japonlarn plan basit, ama etkiliydi. Amerikallarn kar saldrsn nlemek iin, btn askeri havaalanlarn sistemli biimde yakp ykmakla ie balyorlard. lk hava saldr dalgasndaki 40 torpido ua, 51 pike bombardman ua ve 49 ar bombardman ua bombalarla hedeflerini yok ettiler. kinci saldr dalgasnn ana hedefi ise ABD'nin Pasifik Donanmas'na ait gemilerdi. "Doan Gne", Tokyo'yu aydnlatmaya balyordu. Baskna ilikin haberler geldike, mparatorluk Donanmas Genel Karargh'ndaki coku artyordu. ABD'nin Pasifik Filosu'nun perian olduu apak ortadayd. Mttefkler'in Pasifik'teki kudretlerinin balca arac artk felce uramt, Asya'nn fethi ii devam edebilirdi: "Bansai!"
____________________________________________________________________
19
Maxi-Dergi tarih
Austos 2004 Say 9
tarih
Amerika'y gale Gelen ekik Gzller Pearl Harbor'dan sonra Japon Kuvvetleri Pasifik ve Gneydou Asya'da cirit atarak, Avrupa smrge imparatorluklarn yldrmlar, in'i gneyden kuatmlar, Hindistan'a gzda verirken, birbirine uzaklklar 12 bin kilometre olan bir corafyada savaa girmilerdi. Japonlar bu arada Amerika'y "igale" de kalkmlard!
Japonlar, Pearl Harbor'dan tam 7 ay sonra, Alaska eyaletine ait Aleut Adalar'n ele geirerek "Amerika'nn gali Harekt"n balattlar! Elbet, Japonlar bunu yapabilecek askeri gce sahip deildi, ama o gnlerdeki Amerikan kamuoyu, California sahillerine Japonlarn yapaca kartma iin neredeyse "gn sayar" olmutu. Bat sahillerinde yaayan milyonlarca Amerikal, evlerinin bahesine siper kazyordu. Ayrca, Los Angeles sahilleri boyunca kurulan yzlerce gzetleme kulesi, ufuktaki Japon kartma gemilerini aryordu! Bu dnemde Japonlar Tokyo'dan braktklar atmosfer balonlar ile California ormanlarn yakmaya kalktlar! lgnca, ama gerek... in garibi, Pasifik'te batdan douya esen rzgrlarn etkisiyle, 9.000 atmosfer balonunun bir dzine kadar Amerika kylarna ulat, hatta iki- tanesi iindeki yanc maddelerle California ormanlarna derek, kk yangnlar da karmay baard! Yangn yerinde bulunan atmosfer balonu ve Japon bayra kalntlarnn Amerika'da yaratt panii, ne siz sorun ne de biz anlatalm!.. Buido" Kurallar le Askeri Eitim 1920'li ve 1930'lu yllarn rk nyarglarnn dnyasnda batl, Japonlara "kk sar adamlar" deyip geme eilimindeydi. "Kavruk ve makineden anlamayan" genellemesinin ne kadar sama olduu, Pearl Harbor ve Filipinler'e ynelen saldrlar srasnda ortaya kt. Japon Donanmas hem gndz hem gece arpmalar iin sk eitim yapyor; deniz ataeleri Tokyo'daki planlamaclar ve gemi tasarmclarn srekli bir bilgi akyla besliyorlard. Hem ordu hem de hava kuvvetleri iyi eitimliydi; ok sayda usta pilotlar, grevlerine son derece bal mrettebatlar vard. Kararl ve ar yurtsever subaylarnn ynetiminde buido (Japonlarn geleneksel sava sanat) kurallaryla eitilen bu askerler, savunma ve saldr savanda mthitiler. Baka ordularda "son adam kalncaya kadar dvmek" lafla kalrken, Japon askerleri bu deyimi gerek anlamyla alyor ve bunu gerekten yapyorlard. Japonya'da zorunlu askerlik olduundan, ordunun insan gc ihtiyacn gidermesi de kolayd. lk yllarda ordunun kapasitesi snrlyd, ama geniletme program ile 1937'deki 24 tmen ve 51 hava filosu, 1941'de 51 tmene ve 133 hava filosuna kmt. Bunlara 30 tmen daha katlacakt. Bylece Japonya 2 milyon yedek destekli, 1 milyondan fazla askere sahipti. Japonlarn Gizli Silahlar Japonlarn Asya ve Pasifik Okyanusu gibi geni bir corafyada Amerika, Britanya, Avustralya, Yeni Zelanda ve in ile ayn anda savaabilmesinin ardnda, sava alannda muazzam bir "yaratcla" sahip olmas yatyor. Japonya, ne asker says ne de silah endstrisi asndan bu lkelerle yarabilirdi, ama ok daha "yaratcyd. ok daha az kaynak ve askerle tm bu lkelere kk sktrmesinin ardnda, dman artan taktiklere bavurmalar yatyordu. rnein, kamikazeler. Atom bombas atldnda bile, Japonlarn anakaray koruyacak 1.500 kamikaze uana sahip olmas, Amerikallarn karabasanlar grmelerine neden oluyordu. Japonlarn savan son safhasnda gelitirdii, ama atom bombas yznden kullanmaya frsat bulamad "gizli silahlar" arasnda en ilgin olan, hi kukusuz, Aichi M6A Seiran uayd. Panama Kanal'n bombalamak iin tasarlanan ve yalnzca 28 tane retilebilen bu uak, denizaltya yklenebiliyordu! Aichi M6A Seiran, eer atom bombasndan nce retilebilseydi, artk abluka altnda bulunan Japonya'dan denizaltlar yoluyla ayrlacak ve Pasifik ortasndan bir noktadan kalkp, Panama Kanal'n bombalayarak Pasifik Donanmas'n Atlantik Donanmas'ndan koparacakt!
____________________________________________________________________
20
Maxi-Dergi tarih
Austos 2004 Say 9
tarih
Ah u Yokluk Olmasa, Ne Gzel Savardk! Peki, tm bu yaratclna ramen Japonya neden yenildi? Her eyden nce, hammadde eksikliinden. Pasifik'te yenilen Japonya, petrol gibi birok temel maddeye artk eriemiyordu. Gaz, elektrik, kmr gibi maddeler ok azalmt. Artk evlerde banyo yapmak tarihe karm, kamuya ak hamamlar ise kalabalktan girilmez olmutu. Hamamlarda sokaktan odun paralan toplanarak gerekleen deneyime ise "kvette patates ykama" deniyordu.
Benzin sknts yznden uaklar iki saatten fazla uamyordu. aresizlik iinde olan donanma, yakt yerine kullanmak zere "am kk ya" kampanyasna bavurdu. Bu arada "200 am kk, bir ua bir saat sreyle havada tutar" sloganyla tm Japon halk ellerinde kazma krek am kklerini karmaya ynlendirildi. Ancak bu emekler boa gitmeye mahkmdu. Bir varil petrol elde etmek iin 1.000 kiinin 2,5 gnlk mesaisi gerekiyordu. Amalanan resmi hedef, gnde 12 bin varil petrol retimi olduundan, bu hedefe ulamak iin her gn 1,5 milyon iinin yalnzca bu ite altrlmas gerekiyordu. Durum son derece mitsizdi. Ancak, bu gr hkmetin her yesi aynen paylamyordu. Hkmetin destekledii slogan ise uydu: "100 milyon insan bir btn halinde ulus iin lmeyi bekliyor". 1945 Mart'nda Iwo Jima Sava'nda Japonlarn igale kar gsterdii direni yle iddetli ve fanatik dzeydeydi ki, Amerikan komutanlar Japon adalarnn igali iin kayplarnn "en az 268 bin" olacan hesaplamlard. Bu hesabn sonucu ise, tarihin o gne kadar grd en korkun silah olan atom bombas oldu....
ROMAYI GEREKTEN NERON MU YAKTI?

.S.64 ylnda Romada yaanan byk bir yangn, kentin byk bir ksmn harap etmiti. Yangndan hep mparator Neron sorumlu tutulmutu. Fakat bugn artk bunun ocaktan srayan bir kvlcmla meydana geldii ve rzgarn etkisiyle tm ehre yayld sanlmakta.
Neron, .S.37 ylnda Claudius Germanicus Caesar olarak dnyaya geldi. Annesi Agrippinann inanlmaz hrs olmasayd belki de hibir zaman imparator olmayacakt. Sonuta imparatorluk tahtna ulamas iin ihanet ve cinayetlerin yaanmas gerekiyordu. Neron, Claudiusun lmnden sonra .S.54 ylnda Romann beinci imparatoru oldu ve 68 ylna kadar da hkm srd. Neron sanat seviyordu, zellikle de tiyatro oyunlarna ve sahneye ok dknd. Bu nedenle de sk sk halknn nne kyordu, bu yzden biraz narsis (kendine hayran) olduu bile sylenebilir. iddetten yana deildi ve gladyatr dvlerini kaldrmak istemiti. mparator, her ne kadar Deli Neron olarak nlendiyse de, delilii tarihi belgelerle kantlanamamtr. Aslnda Romada yangn hi eksik olmazd, ok sayda yksek bina yznden kent her zaman yangn tehdidi altndayd. Ayrca yemekler ak atete piiriliyordu ve yoksul semtlerdeki evler genelde abuk alev alan ahap ve kerpitendi. .S.64 ylnda 18i 19 Temmuza balayan gecede meydana gelen yangn, Roma kentinde yaanan en byk felaket olarak tarihe geecekti. Yangn Circus Maximustaki kk bir dkkanda baladktan sonra rzgarn iddetiyle byk bir hzla tm Circusa yaylm ve bir anda yollara srad. Romadaki on drt semtten drd yangnda zarar grmedi ama, alt gn ve yedi gece kenti yalayp geen alevler, sonunda Romann te birini yok etti.
____________________________________________________________________
21
Maxi-Dergi tarih
Austos 2004 Say 9
tarih
Kundakl kantlanamad Yangnn gerek nedeni olaslkla ocak banda yaanan bir dikkatsizlikti tabii ki ancak danmanlar Nerona halka bir sulu gsterilmesi iin bask yapnca Hristiyanlar kundak olarak ilan edildi ve yarglananlar da korkun bir ekilde cezalandrld. Neronun kukulu kii olabilecei daha sonra akla gelecekti. Geri o zamanki kaynaklarda hep dikkatsizlik sonucu meydana gelen yangndan sz ediliyor, ama Neronun Romay yeniden kurmak gibi ilgin bir fikri de vard. Roma eskisinden ok daha grkemli olmalyd ve Neron yangndan sonra gerekten de dev bir saray kompleksi ina ettirmiti.
Ne var ki, Neronun kundak olduu sylentisi bir trl kantlanamad. Hatta o dnemin yazarlar ve daha sonraki tarihiler bile Neronun kundak olduuna inanmadlar. Neron, yangndan drt yl sonra 6 Haziran 68 ylnda intihar etti.
____________________________________________________________________
22
Maxi-Dergi
Austos 2004 Say 9
salk
salk
VAKUMLA YA EMME LDRYOR!

Almanyada yaplan bir aratrma sonucunda vakumla ya emme zayflama ynteminde endie verici verilere ulald. Zararszm gibi gsterilen liposuction yznden, yalarn aldran 5000 kiiden biri yaamn yitirmekte. Almanyada ylda onlarca hasta lyor.
Uzmanlar hastalar lme kadar gtren yan etkilerden, hijyen yetersizlii ve cerrahlarn deneyimsizliklerini sorumlu tutuyorlar. ok ciddi yan etkilerin ortaya kmas nedeniyle, vakumla ya emmenin yasal kontrol isteniyor. Cerrahn, vakumla ya alma srasnda hibir zaman hata yapmadn sylemesinden drt gn sonra, 43 yandaki hastas karn diyafram enfeksiyonu yznden yaamn yitirdi. Doktor 30cm uzunluundaki elik vakum kanln defalarca ince barsaa saplamt. Liposuction, basit bir estetik ameliyat olarak gsterilmekte. Hatta doktorlar ilemin kuafr ziyaretinden daha tehlikeli olmadn sylerler. lkemizde ve birok Avrupa lkesinde st baldr, basen ve karndan ya alma yntemi en fazla uygulanan estetik ameliyatlardan biri. Hatta kalalarndan halka halka sarkan ve memelerinde birikenleri yalar aldran erkeklerin says da gnden gne artmakta. Sonular bilinmiyor Ne var ki, estetik ameliyatlarda bilindiinden daha fazla hatalar yaplmakta. Fakat ya alma giriimleri genelde st kapal yapldndan, ameliyattan sonra hastalarn bana gelenler bilinmemekte, diyor mesela Bochum niversite Klinii estetik cerrah Ulrich Steinau. Geni kapsaml bir aratrmayla imdi ya alma ynteminde dikkatsiz davranan meslektalarn bulmaya alan doktor alma arkadalaryla birlikte getiimiz yllarda youn bakm ve patoloji blmleri ve adli tp enstitlerine getirilen liposuction kurbanlarn aratrd. Sonu korkun: Sadece 1998 ila 2002 yllar arasnda gerekletirilen ya aldrma ileminden sonra, yaam tehdit edici enfeksiyon, delinmi organlar veya akcier embolisiyle youn bakma 66 hasta getirilmi ve bunlardan 16s estetik ameliyatn bedelini hayatyla demiti. Yan etkiler fazla Medical Tribune dergisi Almanyada yaplan aratrmay, komplikasyon oranlarna baklrsa, liposuction giriiminin basit bir ameliyat olduunu sylemek mmkn deil, eklinde yorumlad. Ya alma giriimi uygulayanlarn en kk hatalar bile hastalara genelde zarar vermekte. Yalarn dzensiz veya cilde ok yakn bir yerden ekilmesi yznden irkin ukurluklar veya asimetriler olumakta.
____________________________________________________________________
23
Maxi-Dergi salk
Austos 2004 Say 9
salk
Geriye ok az ya dokusu kaldnda ise selilt ukurluklar iyice derinlemekte, uyuukluk hissi, cilt altnda su birikimi ya da bir trl dinmeyen arlar haftalar hatta aylarca srebiliyor, stelik bu yan etkiler neredeyse on giriimden birinde grlmekte. Fakat cerrahlarn bir seferde ok fazla ya ekmeleri halinde hastalar ok daha kt duruma dyor. Liposuction ile sadece belli blgelerde biriken yalar alnmal, giriim kesinlikle bir zayflama yntemi deildir. Bu yzden bir seansta en fazla iki litre, hastanede ise en fazla drt litre ya ekilmelidir. Ne var ki bu kurallara genelde uyulmuyor. Alman doktorlarnn aratrm olduklar olaylarn yarsnda estetik cerrahlar sadece kusurlar gidermekle kalmam hastann tm bedenini zayflatmaya almlard. Cerrahlardan biri 43 yandaki erkek hastasna, ya hcrelerini iirip dokudan ayran 27 litrelik zel zeltiyi enjekte edince hasta bir anda helyum balonu gibi imiti.
Narkoz altnda sekiz saat sren ameliyat srasnda bylece doktor bedenin en az alt blgesinden 24 litre ya ekmi. Hastann durumu ilk bata iyi gittiyse de ksa bir sre sonra yaralarn altnda tipik liposuction ilikleriyle gizlenen kanamalar meydana gelmi ve iman adam ancak youn bakmda nemli miktarda kan bayla kurtarlabilmi. Komplikasyon riski zellikle de tek giriimde ayn anda birka sorunlu blgeden ya ekildii zaman ortaya kyor. Derinin altnda oluan dev yara kanallar derinin drtte biri kadar iebiliyor ve kolayca gelien kan phtlar da akcier embolisi veya beyin kanamasna yol aabilmekte. Hijyen koullar nemli ncelenen ameliyatlarn yarsnda cerrahlar, bu tr damar tkanklklarna sebep olmular. Youn bakmda grevli doktorlar ise yaam tehdit eden kan damlacklarn zmek iin zorunlu olarak phtlamaya kar ilalar kullanmlar; fakat ne var ki bunlar te yandan da cildin altnda tehlikeli kanamalar tetikleyebiliyorlar. Bununla birlikte aratrmalar estetik cerrahlarnn hastalarn salklarn her eyden nce yetersiz hijyen yznden tehlikeye soktuklarn gsteriyor. rnein 39 yandaki New Yorklu bir kadnn karn yalarn evinin mutfanda alan cerrahn hastasndaki ar enfeksiyon ancak ok sayda ameliyatla giderilmi ve hastann gsnden kasklarna kadar olan blge yaralar iinde kalmt. Almanyadaki aratrma da yetersiz hijyenin beklenmedik etkilere yol atn kantlamakta. Kanldeki bir iki mikrop bile hasta iin byk bir tehlike demektir. Deri altna sokulan alet yznden mikroplar tm dokuya yaylmakta. Bedenin savunma mekanizmas, cildin altndaki ya dokusundaki kan dolamnn iyi olmamas nedeniyle mikroplarla savaamaz. Ayrca kanlle alma srasnda genelde deri altnda oluan kanamalar mikroplarn hzla oaldklar beslenme blgesine dnrler. Deneyim ok nemli Yaam tehdit eden balca komplikasyonlar, hastalk etkenlerinin kaslardaki badokusunu kaplayan klftan dokuya girmesini salayan bakteriyel karma enfeksiyonlarla (nektrotik fasya) gelimekte. Burada en kt durum, mikroplarn cildin altndaki dokuyu harap etmeleri srasnda, cildin zerinde hafif ilikten baka bir eyin grnmemesidir. Bu olaylarda hastann yaam sadece acil operasyonlarla kurtarlabilmekte. Cerrahlar mikroplardan zarar gren blgeleri radikal bir ekilde almak zorunda kalrlar ve hastalar sanki yrtc bir hayvann saldrsna uram gibi grnrler: Yalarn emildii blgelerdeki cilt ve kas dokular yok olur, hatta baz yerlerdeki kabarcklar altnda kemik bile grnr. Deneyimsiz cerrahlar, vakum kanlnn kr ucuyla karn diyaframn delerek i organlara zarar verebiliyorlar. Aratrma yapan doktorlar bu ekilde safra kesesi veya karn boluundaki damarlara zarar verildiini saptamlar. Baz hastalarda ise doktorun karn duvarn fark etmemesi yznden ince barsaklar bile delinmi.
____________________________________________________________________
24
Maxi-Dergi
Ameliyat sonras
Austos 2004 Say 9
salk
salk
Fakat yaamsal tehlike yaratan komplikasyonlarn ou hastann taburcu olmasndan sonra geliiyor. Mesela lokal anestezi srasnda youn miktarda verilen Lidocain ilacna bal olarak gelien kan dolam konsantrasyonu, giriimden 16-18 saat sonra meydana gelir. Bu ilacn ar dozda verilmesiyse daha sonra grme bozukluu, kramp ve kalp ritim bozukluu gibi hastalklar dourur. Ayrca kanamalar ya da enfeksiyonlar da byk tehlikeler yaratr. Cerrahlar buna ramen ameliyat sonras bakma hi nem vermiyorlar. Almanyada yaplan aratrmaya gre doktorlar, mikroplarn dokuyu kemirmeye ya da ince barsak ieriinin karn boluuna yaylmaya balamasndan sonra hastalarn taburcu etmilerdi.
rnein karnndan, kalasndan ve srtndan litre ya ekilen 42 yandaki bir doktora pansuman kendisinin yapmas nerilmi, fakat yaralarn zerinde (gazl kangrene neden olan) klostridyum bakterileri hzla reyince, kadn ameliyattan 20 saat sonra yaamn yitirmiti. Ciddi yasa gerekli Yalarn ekildii blgelerde iltihapl kabarcklar oluan bir hastaya da bunlar kendisinin patlatabilmesi iin bir paket silikon eldiven yazlmt. Kendi kendini tedavi etmeye alan hastann cildi birka saat iinde morarm ve hastann septik oka girmesi ancak ameliyatla nlenebilmiti. Aratrmay yrten doktorlar bu kadar ok komplikasyonun ortaya kmas nedeniyle, liposuction ameliyatlarnn sadece deneyimli cerrahlar tarafndan yaplmasn ngren yasalarn getirilmesini istiyorlar. ki haftalk bir kursla hi kimsenin insanlarn salyla oynamal diyor doktorlardan biri. Bu aratrma, Spiegel 24/2004 saysnda yaymland. Buna gre doktorlar her alt cerrahtan birinin de lm tehlikesini gizlediini saptamlar. Oysa lm riski hi de kmsenecek gibi deil. Amerikada yaplan ve Plastic ve Reconstructive Surgery dergisinde yaymlanan en kapsaml liposuction aratrmasna gre yalarn aldran 5000 kiiden biri yaamn yitirmekte. Vakumla ya ekme ameliyat lkemizde hastaneler dnda ok sayda gzellik merkezinde de yaplmakta ve buralarda birka haftalk kurs eitimiyle bu ie soyunan ok sayda uzman alyor. Ancak Amerika ve Almanyadaki gibi geni kapsaml bir aratrma yaplmam henz. Bu konu bir aratrlsa acaba ne gibi sonular ortaya kar? Liposuctionla gelen tehlikeler 1- Enfeksiyonlar Kanlde bulunan mikroplar yalarn ekilmesi srasnda ya dokusunda yaylmakta. Nekrotik fasya iltihabnda hastalk etkenleri badokusu klf boyunca yaylarak dokuyu birka saat veya birka gn iinde harap eder. 2- nce barsan delinmesi nce barsan kvrm ya tabakasna girdiinde, kanlden zarar grebilir. Bylece barsak ieriindeki mikroplar yaylarak diyafram iltihabna yol aar. 3- Cilt nekrozlar Ya tabakasndan geen damarlar yalarn emilmesi srasnda nemli lde zarar grdklerinden ciltteki kan dolam aksar ve doku lr. Tpk ar yank yaralar gibi bunlarn da alnmas gerekir ve ardndan cilt nakli ve daha birok ameliyatn yaplmas gerekir.
____________________________________________________________________
25
Maxi-Dergi Soru-cevap
Austos 2004 Say 9
anekdot
Neden sualtnda maskeyle daha iyi gryoruz? Suya krek daldrnca sanki ikiye krlm gibi grnyor. Bunun sebebi, n sudan geerken krlmas. Ancak su krmakla kalmyor, bir de datyor! Nitekim, suyun ynlendirirken, ekilsiz bir mercek gibi davrandn syleyebiliriz. Oysa, bizim merceklerimiz mkemmel saylacak kadar dzgn ve belli bir ekilleri var. Bu yzden krmakla kalmyor, a tabakamza odaklayarak grmemizi salyorlar. stne stlk deniz suyu gzbebeine deer demez, gzn odak ayarn bozuyor ve suda bulank gryoruz. Bu yzden maske taktmzda gzmz suyla i]N, havayla temas ettiinden, sualtnda daha iyi gryoruz.
Depremler artk daha m sk yaanyor?
Deprem saysnda son yllarda art olduuna ilikin bir kant yok. ABD Jeoloji Servisi'nin raporlarna gre, 1900 den beri dnya apnda her yl Richter leine gre 7 byklnde veya daha byk iddette, ortalama 20 sismik aktivite meydana geliyor. Depremlerin en az olduu dnem, sadece alt byk depremle atlatlan 1986 ylyd. Ancak, kaytlara gre en korkun geen yllardan biri 1968 idi. Bu tarihte tam 30 byk deprem meydana gelmiti. Felaketin youn olduu dnemler sadece yakn tarihle snrl deil. 1906 ve 1909 yllarnda 32 byk deprem olmutu. Son bir asrdr, her yl kaytlara geen byk depremlerin says artmyor gibi grnse de, kk ve orta iddetteki depremlerin saysnda art gzleniyor. nk teknoloji gelitike, deprem len cihazlar daha hassas hale geliyor. Ayrca, son yllarda dnya apndaki haber ann genilemesiyle birlikte, tm depremlerden kolayca haberdar oluyoruz.
Solak hayvan var m? Birok hayvanda sol kolunu ya da bacan kullanma eilimi gzleniyor: empanzeler, papaanlar, kediler, fareler ve hatta krkayaklar gibi. Baz primat trleri, hem san hem de solunu kullanyor. Uzmanlar n bacaklarndan birini dierine tercih eden kedilerin, her iki bacan da kullanan trdelerinden daha ok av yakaladn gzlemlediler.
Uzunluk birimi milin kkeni nedir? Mil teriminin kkeni, Roma mparatorluu dneminde kullanlan "mille passus" (bin adm) birimine uzanyor. Bir Romal askerin att bir adm, 5 ngiliz ayana (feet) blnd, bylece 5.000 ayak, bir mile eit oldu. 1500'lere gelindiinde, eski "Londra mili" sekiz "furlong"a eit kabul edildi. O dnemde "furlong", daha byk bir kuzey (Alman) aya ile 625 ayaa eit oluyordu. Sonu olarak bir mil 5.000 ayaa denk geliyordu. Yzyllar getike, Roma mili deiime urad. 16. yzylda milin artk iki kullanm vard: 5.280 ayak ve 5.000 ayak. Kralie l. Elizabeth, 1593'te kartt bir yasayla bu sorunu zd ve bir mil 5.280 ayaa eit olarak tanmland. Gnmzde bir kara mili 5.280 ayaa, yani 1.609,344 metreye eit. Ekvator izgisi zerinde bir dakikalk yay izgisine eit olan deniz miliyse, ekvatorun uzunluunun 21.600 de birine, yani 1.852 metreye denk geliyor.
____________________________________________________________________
26
Maxi-Dergi Soru-cevap
Austos 2004 Say 9
anekdot
Bir atlet en fazla ne kadar hzl koabilir? Hz limitimiz, kaslarmzn hangi hzda kaslp gevediiyle doru orantl. Kaslarn oksijene ihtiyac var ve teorik olarak ne kadar ok nefes alrsak o kadar hzl koarz. Ancak gitgide artan bir hzla koarsak, sonunda kalp krizi geirebiliriz. Vcudun buna kar kendisini nasl koruduuna dair en son gelitirilen dnceye "merkezi dzenleyici teorisi" deniyor. 2001 ylnda, Cape Town niversitesi'nden Prof. Tim Noakes'in teorisine gre, beyin, kaslara ne zaman yavalamalar gerektiini sylyor. Stirling niversitesi'nden Angus Hunter da, "Merkezi sinir sistemi kaslara elektriksel sinyaller gndererek ne zaman kaslmalar gerektiini sylyor" diyor ve yle devam ediyor: "Beyin, hz limitine ulatmz hissedince, gnderdii sinyaller, kaslarn kaslmas durana kadar gittike zayflayarak sryor." Bu sistem, ne kadar formda olduumuza ve genlerimize bal. Hunter, atletlerin performanslarnn bir gn son noktaya geleceini dnyor: "100 metre kousunu 9,8 saniyenin altna indirme rekorlar bir sre daha devam edecek, ancak en dk zaman hayal edemiyorum."
____________________________________________________________________
27
Maxi-Dergi ksa-ksa
Austos 2004 Say 9
anekdot
Anne Karnndaki Fets, Hava Kirliliinden Etkileniyor Columbia evresel ocuk Sal Merkezinden Frederica Perera aratrma sonucunda dlt aamasnn geliim srecinin en duyarl dnemlerinden biri olduunun bir kez daha kantlandn belirterek evreyle ilgili politikalarn bu gerekleri yanstmas gerektiine dikkat ekiyor. Motorlu tatlar ve santrallardan yaylan ok evrimli aromatik hidrokarbonlarn (PAH) insan sal zerindeki etkileri uzun zamandr kayg uyandryor. Buhar ya da zerrecikler halinde havaya yaylan bu hidrokarbonlar kanser asndan byk bir tehlike arz ediyorlar. Perera ve arkadalar yaklak on yl kadar nce yeni doan bebeklerde PAHlardan kaynaklanan DNA bozukluklarna tank oldular. Ne var ki, gbek kordonundan alnan kan rneklerinin incelendii aratrma hava kirliliinin ok youn olduu ve PAH dzeylerinin ou batl kentten 30 kat daha yksek olduu Krakov kentinde yaplmt. Bu yzden elde edilen bulgularn havas temiz olan yerler ve farkl etnik gruplardan insanlar iin de geerli olup olmad bilinmiyordu.
Perera ekibi 1997-2001 yllar arasnda 265 Afro-Amerikan ve Latin Amerika kkenli anneyle yeni doan bebeklerden alnan akyuvar rneklerini inceledi. Hayvanlar zerinde yaplan aratrmalar PAHlarn %90nn plasenta tarafndan szldn gstermekteydi. Oysa Perera ve arkadalar gerek anne, gerek ocuklarn DNAlarndaki PAH kaynakl hasarn eit dzeylerde seyrettiine tank oldular. Bu da, dltlerin PAHn etkilerine erikinlerden on kat daha duyarl olduklar anlamna gelmekteydi.
Solaklk Anne Karnnda Belirleniyor Bir insann solak veya salak olaca on haftalkken arlkl olarak kullanlan ele gre belirlenmekte. Sonu Queens niversitesi bilim adamlarna ait. New Scientist dergisinde yaymlanan aratrma, solakln veya salakln yandan nce gelimediine dayanan tezi rtecek nitelikte. Sa baparman emen 60 cenini ve sol baparman emen 15 cenini on ila on iki yana geldiinde yeniden inceleyen bilim adamlar ilk gruptaki altm ocuun salak, ikinci gruptaki ocuklarn te ikisininse solak olduunu grmler. Dier bir aratrmada da 15 haftalk ceninlerin onda dokuzunun sa baparmaklarn emdikleri saptanm ve bu dalm toplumdaki solak ve salak oranyla rtmekte. Aratrmay yneten Peter Heppere gre on haftalk ceninin hareketleri beynin kontrolnde veya bilinli olarak yerine getirilmemekte. Beyin ve beden arasndaki sinir balantlar 20. hamilelik haftasnda gelimekte. El hareketlerinin, srt omuriliiyle ilgili olan blgesel reflekslerin sonucu olduuna inanan Hepper, bir taraf biraz daha abuk gelitiinden ncelikli olarak tercih ediliyor olabilir diyor. Dier birok uzman da salakln veya solakln beyindeki gelimeye gsterilen bir reaksiyon olduunu kabul eder.
Ani Bebek lmlerinde Genetik Faktr Etkili Dier toplumlardan soyutlanm olarak yaayan Ami gruplarndaki ani ocuk lmlerini inceleyen Amerikal bilim adamlar, belli bal ani lmlerin genetik faktrlere bal olduunu belirtti. Aratrmaclar ilevi henz bilinmeyen bir gen saptad. Salkl doan bebekler bir yl iinde kalp sektesi ya da nefes zorluu yznden yaamlarn yitirmiler. Dietrich Stephen bakanlndaki ekibin aratrma yazs PNAS dergisinde yaymland. Ani bebek lmlerinden, bir yandan kk bebeklerde meydana gelen ani ve aklanamayan lmler kastediliyor. Bu lm vakalarnda genetik deiimlerin nem tadklar anlalyor. Ami tarikatna bal dokuz ailede sadece iki kuakta 21 bebek ani ocuk lmyle yaamn yitirmi. Stephen ve ekibi bu ocuklardan drdnn DNAsn incelediklerinde, TSPYL genine ait iki kopyann da nemli lde deitiini fark etmiler.
____________________________________________________________________
28
Maxi-Dergi ksa-ksa
Austos 2004 Say 9
anekdot
Oysa len bebeklerin salkl yaknlar deiime urayan genin tek kopyasna sahip. levi olarak bilinmeyen gen, beyinde ve cinsel organlarda etkin. Genetik deiime sahip baz bebeklerin erbezlerinde bozukluk grlmekte diyor aratrmaclar. Ancak bunun dnda dikkat baka semptomlara rastlanmam. Bulgu, bebeklerin risk grubuna ait olup olmadklarnn tansnda yararl olabilecek.
kesin erkek ekici erken
Deniz Bitkileri Bulut Oluumunu Tetikliyor
Aratrmaclar minik planktonlarn hava koullarn deitirdiklerini saptad. Planktonlar ar derecede kzltesi nnn etkisinde kaldklarnda kendilerini savunmak iin daha fazla bulutun olumasn salyorlar. Nasadan yaplan bir aklamaya gre Woods Hole Oinografi Enstitsnden Dierdre Toole ve Santa Barbara niversitesinden David Siegel, imdi Atlantikteki Sargasso denizinde bu karmak mekanizmay ilk kez doada izlemiler. Yaz aylarnda suya yansyan gne yznden ar derecede UV nnn etkisi altnda kalan planktonlar, kendilerini savunmak iin dimetil slfon propionat (DMSP) olarak bilinen bir madde salglayarak hcre duvarlarn glendiriyorlar. DMPS suya kartnda bakteriler tarafndan dimetil slfite (DMS) dntrlyor. Suda znmeyen DMS ise yzeyde birikiyor ve gaz olarak havaya salnarak oksijenle birlikte eitli kkrt bileimleriyle reaksiyona girmekte. te bu ekilde zerinde nemin younlat minik asl paracklar ve bunlara bal olarak da yeni bulutlar oluuyor. Planktonlar bu dolambal sreci, bulutlar suyun zerinde ekillendirerek gne nn zararlarndan etkilenmemek iin yerine getiriyorlar. Aratrmaclar gzlemleri srasnda bu karmak mekanizmasnn son derece hzl bir ekilde meydana geldiini saptamlar. Bu da planktonun kendi hava koulunu yaratabilmek iin yeterince hzl reaksiyon gsterebildiini kantlamakta.
Embriyo Ayklamasna artl zin ngiltere, insan embriyolarnn belli zelliklere gre ayklanmasnda artl izin getirdi. Yeni yasaya gre kardeleri kurtaracak smarlama bebeklere izin verilecek. Getiimiz haftalarda Londrada alnan karardan sonra bylece ender bir kan hastalna sahip iki yandaki bir erkek ocua yaama ans dodu. Hasta ocuk, bedeni yeterince akyuvar retene dek kk hcreleriyle tedavi edilecekti ama ne anne babas ne de kendisinden ya byk aabeyi ba olacak kadar benzer kaltma sahip deil. Doktorlar bu yzden yapay dllenmeyle on iki kadar embriyo reterek ocua uygun olan seerek anneye aktaracaklar. Bu ileme izin verilmesi farkl tepkilere yol at. reme teknikleri uzman Simon Fischel, yaam kurtarabilecek embriyolarn kullanlmamas etie uygun deil derken, krtaj kart Jack Scarisbrick de dier insanlar tedavi etmek iin smarlama bebek retmenin doru olmadn syledi.
Etnik zellie Gre lk la Afrika Kkenli Amerikallara Siyah tenli hastalar zerinde denenen bir kalp ilac, etnik gruba ynelik ilk ila olmaya aday. Bilim adamlar te yandan rkn ila kullanmnda ne derece etkili olduunu tartyorlar. NitroMed ila firmas tarafndan retilen ilala 80li yllarda yaplan deney, sonularn pek kantlayc olmamas nedeniyle iptal edilmiti. Ancak veriler beyaz ve siyah hastalarda farkl reaksiyonlara iaret ettii iin NitroMed 2001 ylnda sadece Afrika kkenli Amerikallar zerinde klinik deneyler yapmaya karar verdi.
____________________________________________________________________
29
Maxi-Dergi ksa-ksa
Austos 2004 Say 9
anekdot
Bu testlerle ilgili sonularn aklanmasndan sonra aratrmay yneten Anne Taylor (Minnesota niversitesi) sonular gerekten de ok etkili diye konutu. la BiDil adyla onayland taktirde NitroMed, ilac 2005 ylnda piyasaya srecek. BiDilin ierdii iki trdeki etki maddesi damarlar gerginletiren ve kalbin ykn azaltan azot oksit oluumunu salayan bir molekln retimini hzlandrmakta. Taylor, kalp hastalklarna yakalanmaya eimli olan Afrika kkenlilerde azot oksit seviyesinin daha dk olmas nedeniyle ilaca daha iyi tepki verdiklerine inanyor. Bununla birlikte baz bilim adamlar bir ilacn etkisinin kantlanmasnda rkn tek bana nem tamadn savunuyorlar. rnein Washington niversitesinden Howard Mcleod, ciltteki pigmentasyonun, kalp fonksiyonuyla ilikili olmad kansnda ve rktan bamsz olarak genetik varyasyonlara gre bedenin bir ilaca ne ekilde reaksiyon gsterdiinin aratrlmasn daha uygun olacan syledi.
Dnyann En Eski Kpesi Moolistanda Bulundu inli arkeologlar dnyann en eski kpesini bulduklarn akladlar. Kpeler 7500- 8200 yl ncesine ait. Orta Moolistandaki Chifeng kentinde bulunan kpeler (bir ift) hemen hemen ayn ve aplar 2,5-6cm arasnda deimekte. nsanlarn modern aralar olmakszn bu kadar mkemmel bir iilik karmalar imkansz diyor arkeoloji ekibini yneten Liu Guoxiang.. Yeim kltr uzman Tang Chung ise kpelerin byk olmas nedeniyle insanlarn kulaklarna byk delikler atklarn ve 7500 yl nce bile iltihaplarn ne ekilde tedavi edildiinin bilindiini syledi.
Yer Mantosu In Geiriyor Yer mantosu ve yerkre arasndaki tabaka enfraruj n geiriyor. Paris niversitesinden James Badro, Science dergisindeki yazsnda, bu durum, sz konusu tabakann mantodaki konveksiyon hareketlerine katlmadn, yer mantosunun zemininde sabit kaldn gsteriyor diyor. Yerbilimciler, yer mantosunun sert kayatan meydana gelmesine ramen srekli hareket halinde olduundan yola karak, milyonlarca yl iinde dnyann tm kaya klfn muazzam yuvarlanma hareketiyle dndrdn dnrler. Bu konveksiyon hareketiyle dnya radyoaktif dalm veya yerkre iindeki bymeyle meydana gelen scakl dar tar. Konveksiyon, s naklinin, s iletimi veya n gibi dier mekanizmalardan etkilenmemesi halinde gerekleir. Ancak Badro imdi, yer mantosunun en altndaki scaklk nn konveksiyondan daha nemli olabileceini sanyorlar. Aratrmac yer mantosunun %80inini oluturan magnezyum -silikat- perovskiti yksek basnta brakarak demir ierikli mineralin manyetik zelliklerini inceleyince, mineralin dk basnta bile manyetik zelliini yitirdiini ve ayn zamanda enfraruj n geirdiini grm. Deneyler srasnda uygulanan basn, atmosfer basncndan yaklak olarak bir milyon misli yksek ve aa yukar yer mantosunun zeminindeki basnca eit. Bu blgede zellikleri henz ayrntl olarak bilinmeyen gizemli bir tabaka (D tabakas) bulunmakta. Ancak Badro imdi bu tabakann konveksiyon hareketinde katks bulunmayan ve anti-manyetik perovskitten meydana geldiini dnyor. Tabaka enfraruj n geirdiinden yerkrenin scaklk nlaryla snamaz. In scakl bunun yerine tabakay geerek zerindeki tabakay str.
Tmrlerin Tansnda Yeni Yntem Nanoteknolojide kullanlan bir yntem tmr tansn kolaylatrabilecek. Kuantum noktalar olarak adlandrlan minik kristaller, tmre yerleerek parlamasn salyor.
____________________________________________________________________
30
Maxi-Dergi ksa-ksa
Austos 2004 Say 9
anekdot
Kuantum noktalarnn artc zellikleri vardr. On binlerce paracktan olumalarna ramen atomlar gibi hareket ederler ve bundan dolay da belli bal ihtiyalara gre ynlendirilebilen ok zel optik ve elektronik zelliklere sahiptirler. Emory niversitesinden Xiaohu Gao, deneyleri srasnda gazl kuantum noktalarndan yararlanm. Bunlar n etkisinde brakldklarnda gecikmeli olarak farkl dalga boylarnda k yansttklar iin belli bir sre sonra bir ma meydana gelir. Kuantum noktalarnn beden tarafndan indirgenmemesi veya baklk sisteminden etkilenmemesi iin bilim adam minik kristalleri ift tabakal plastik klfla ve farkl biyomolekllerle kapladklar gibi kreciklere belli bal kanser hcrelerine kar antikor da eklemiler. Bu ekilde biimlenen kuantum noktalar daha sonra, bedenlerinde yapay olarak tmr oluturulan farelere alandnda, tmr dokusuna girerek masn salamlar.
Aratrmaclar bu sayede tmrleri baka hibir ara kullanmadan kolayca tehis edebilme imkanna kavutular. Ayn yntemin insan zerinde de uygulanmas halinde hem ok etkili hem de insan bedenine duyarl bir tan yntemi gelitirilebilecek. Bundan sonraki aratrmalarla minik kristallerin sala zararl olup olmadklar ve bedenden ne ekilde atlabilecekleri renilmeye allacak. Bilim adamlar kuantum noktalarna eklenen etki maddeleri sayesinde yntemin tedavi edici olabileceini de dnyor.
Zekamz Gri Hcrelere Borluyuz Bugne kadarki beyin aratrmalarna gre beyin hacminin zeka zerinde etkili olabilecei dnlyordu. Fakat Irvine niversitesi (Kaliforniya) bilim adamlarnn son bulgularna gre zekamz zerinde etkili olan beyin hacmi deil gri hcrelerin oran ve dalm. Son aratrma ayrca beyinde tek bir zeka merkezinin deil belli bal birka blgenin bulunduunu gsteriyor. Richard Haier, beyindeki boz madde hacmini saptayabilmek iin 47 yetikinin beyin taramasn analiz edip katlmclara standart IQ-testi uygulam. Sonular ilk kez uzmanlam blgelerdeki boz madde hacminin zeka zerinde, toplam beyin hacminden daha etkili olduunu ortaya koydu. Zekadan sorumlu farkl blgelerin kombinasyonu, toplam zeka zerinde farkl oranda etki yapabilir diyor aratrmaclar. rnein bu ekilde kiisel yeteneklerin veya yetersizliklerin ne ekilde ortaya kt saptanabilir ve bu sonu boz maddenin dalmna gre deiebilir. Bununla birlikte boz maddenin zeka zerindeki etkisi nemli olmasna ramen, gri hcrelerin zeka zerindeki katks ok kk. Aratrmaclar srpriz bir biimde boz maddenin sadece %6snn zeka zerinde etkili olduunu saptamlar. Anlalan o ki zeka az sayda yapnn youn olarak kullanlmasyla ilgili ve bu sre, ne kadar ok boz madde olursa o kadar iyi ilemekte diye aklad Haier.
____________________________________________________________________
31

Maxi-Dergi Ağustos 2004 Sayısı

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Maxi-Dergi Ağustos 2004 Sayısı

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Maxi-Dergi

Austos 2004 Say 9

Austos 2004 Say 9

Austos 2004 Say 9

Austos 2004 Say 9

EVRM TEORSN DESTEKLEYEN YEN KANITLAR

Austos 2004 Say 9

Austos 2004 Say 9

Austos 2004 Say 9

99 BN KLOMETRELK ASANSR LE UZAYA IKACAIZ

Austos 2004 Say 9

Austos 2004 Say 9

Austos 2004 Say 9

Austos 2004 Say 9

Austos 2004 Say 9

Austos 2004 Say 9

Austos 2004 Say 9

Austos 2004 Say 9

Austos 2004 Say 9

Austos 2004 Say 9

Austos 2004 Say 9

KNC DNYA SAVAINDA JAPON HLELER

Austos 2004 Say 9

Austos 2004 Say 9

Austos 2004 Say 9

ROMAYI GEREKTEN NERON MU YAKTI?

Austos 2004 Say 9

Austos 2004 Say 9

VAKUMLA YA EMME LDRYOR!

Austos 2004 Say 9

Austos 2004 Say 9

Austos 2004 Say 9

Depremler artk daha m sk yaanyor?

Austos 2004 Say 9

Austos 2004 Say 9

Austos 2004 Say 9

kesin erkek ekici erken

Deniz Bitkileri Bulut Oluumunu Tetikliyor

Austos 2004 Say 9

Austos 2004 Say 9

You might also like