UNIVERSITETI I PRISHTINS

Fakulteti i Shkencave t Aplikuara t Biznesit n Pej Viti akademik 2011/2012

PUNIM SEMINARIK
LNDA: FINANC TEMA:RISKU DHE KTHIMI DHE SHPRNDARJA E PROBABILITETIT

Msimdhnsi i lnds: Prof.Dr. Fadil Govori

Punuan: Albina Dreshaj

PRMBAJTJA

Hyrje.....................................................................................3 1.1.Prkufizimi i riskut........................................................4 1.2.Prkufizimi i kthimit......................................................4 1.3.Burimet e riskut..............................................................5 1.4.Llojet e riskut..................................................................5 1.5.Dallimi i fitimit t pritur dhe t krkuar......................6 1.6.Matja e riskut..................................................................6 1.7.Shprndarja e probabiliteteve.......................................7 1.8.Risku dhe koha................................................................9 1.9.Prfundimi.......................................................................10

HYRJE
T gjitha veprimtarit ekonomike pa marr parasysh se me far veprimtarie merrn, pa marr parasysh madhsine, poziten e saj n treg etj, qllim final e kan maksimizimin e vlers se firms.Mirpo biznesi pr t realizuar kt fitim, kalon n rrug dhe sfida t ndryshme.Q firma t realizoj kt (d.m.th. maksimizimin e vlers )ajo duhet t marr vendime t ndryshme financiare ne koh dhe periudha te ndryshme, dhe t gjitha keto vendime bartin n vete nj rrezik t caktuar.Pa marr parasysh madhsin e biznesit,nga do vendim q merr firma pr investim ajo gjithashtu pret nj kthim t caktuara.Pra,do vendim financiar pasqyron nj rrezik dhe nj kthim te caktuar, dhe t gjitha vendimet financiare duhet t marrin n konsiderat riskun e pritshm, kthimin e pritshm si dhe ndikimin e tyre te prbashkt n maksimizimin e fitimit. Disa nga qshtjet q do te trajtohen gjat ktij punimi jan: kuptimi i riskut dhe i kthimit burimet, llojet,matesit e riskut, dallimin n mes fitimit t pritur dhe t krkuar dhe n veqanti shprndarjen e probabilitetit.

1.1.PRKUFIZIMI I RISKUT
Investimi ose vendimi pr investim prfaqsojn shpenzimet e organizats, me qllim t zgjerimit t saj. Pra investimi paraqet do shum t ponderuar ose t parashikuar pr t ndodhur n kohn e tashm ose pas nj kohe m pritje t kthimit m t madhe ne t ardhmn mirpo t gjitha kto investime kan nj risk t caktuar. Risku paraqet shansin pr t humbur.Risku sht mundsia q rrjedha aktuale e paras (kthimit) do t ndryshoj nga rrjedha e planifikuar. Aktivet t cilat kan m shum risk mundesia pr t humbur n to sht m e madhe. Thuhet se nj investim do t jet pa risk n qoft se kthimi nga investimi sht i njohur me siguri t plot. Risku n nj biznes lajmrohet ather kur kemi t bjm m pasigurin nga nj investim. Mungesa e siguris sht e lidhur me konceptin e riskut, mirpo nuk duht nnkuptuar q pasiguria sht risk. Bizneset duht q n mnyr t prhrshme t kujdesn pr riskun, n radh t par ato duht t jen n gjendje ta identifikojn pastaj ta menagjojn at n mnyrn m t mir sepse pikrisht nga kjo varet e ardhmja e bizneseve (ndermarrjeve). Mirpo ka disa raste kur ndermarrjet nuk mundm as ta identifikojn as ta parandalojn riskun gjat fatkqsive natyrore (si p.sh. zjarri,vrshimet,termite etj).

1.2.PRKUFIZIMI I KTHIMIT
Kthimi prkufizohet si fitim ose humbje gjithsej nga nj investim gjat nj periudhe t caktuar. Kthimi si tregues financiar shpreht n dy mnyra: si trgues apsolut dhe si trgues relative.Tek trguesi apsolut kthimi nga nj investim pr nj periudh kohore matet nprmjet diferencs s vlers s investimit n fillim dhe n fund t periudhs p.sh nse nj prson zhvillon veprimtari ekonomike dhe i cili ka investuar nj shum prej 100.000euro dhe n fund t priudhes ka siguruar 150.000euro.T ardhurat (kthimi) nga kjo veprimtari jan: 150.000 100.000 = 50.000. Ndrsa treguesit relativ shprehn nprmjet normes s kthimit, ku norma e kthimit prfaqson ndryshimin e vlers plus t ardhurat e realizuara t shprehura si prqindje ndaj investimit fillstar dhe shprehet me formulen:

Ku: kt norma e kthimit e pritshme, e krkuar apo reale gjat priudhs t. Pt mimi(vlera) e aktivit n momentin t . Pt -1, mimi I aktivit n momentin t-1. Ct hyrjet e investimit gjat periudhes t-1 deri n t. 1.3.BURIMET E RISKUT Burimet e riskut jan t shumllojshme mirpo ato ndahen n dy grupe t mdha. N grupin e par prfshihen t gjitha burimet e riskut q vin nga ambijenti i jashtm dhe q veprojn njlloj pr t gjitha subjektet. Kto jan: 1.Pritja n rritje ose rnie ekonomike , 2.Luhatja dhe ndryshueshmria e normave t interesit, 3.Humbja e fuqis blerse t monedhs nga inflacioni, 4. Luhatja e kurseve t kmbimit, 5.Luhatja e mimeve t letrave me vler dhe ndryshimi i kurseve t tyre N grupin e dyt prfshihen t gjitha burimet q veprojn mbi ndrmarrjen mbi aktivitetet e saj apo mbi mnyrat e financimit t saj etj. Kto mund t jen: risku nga konkurenca, mosrealizimi i fitimit, tejkalimi i kostove etj.

1.4.LLOJET E RISKUT N funksion t burimeve q shkaktojn,risku klasifikohet n: a. Risk t biznesit dhe risk financiar b. Risk sistematik dhe josistematik c. Risk i nj mjeti dhe risk portfolios(individual dhe i prgjithshm) Risku i biznesit .- i referohet ndryshimit n t ardhurat operative t firms gjat nj kohe t caktuar. Risku financiar .- i referohet ndryshimeve shtes n t ardhurat e fituara nga kompania si rezultat i aksioneve mbi t cilin realizohen t ardhurat fikse. Risku sistematik(i padiversifikushem ).- i referohet riskut q ndikohet nga faktort e jashtm ky vepron njlloj n t gjitha veprimtarit pa prjashtime dhe paraqet nj rrezik i cili nuk mund t identifikohet(eliminohet) tani pr tani. Risku josistematik(i diversifikushm).-sht risk q shkaktohet nga faktort specifik t dallushm q veprojn dhe japin efekte vetm mbi firmn. Mbi kt risk mund t merrn masa preventive(parandaluse), reduktimi apo edhe menjanimi. Kta faktor jan:grevat, disponimi me lnd t par, efektet e konkurencs s jashtme etj. T gjith kta faktor mund ti parandaloj firma. Risku i nj mjeti.- lidhet me veprimtari t veqanta t cilat i ndrmerr nj firm, si blerjen e makinave, paisjeve, shitjen e produkteve me kredi blerse etj. Risku i portfolios.- i referoht shumllojshmris s investimit. Ns mjetet jan pjes e nj portfolio ato jan me pak riskoze se sa n rastet kur ato veprojn si t izoluara.

1.5.DALLIMI N MES FITIMIT T PRITUR DHE FITIMIT T KRKUAR Fitimi i pritur-sht fluksi neto i pritur i t ardhurave nga nj aktivitet i caktuar.Nj investim apo nj aktiv mund t ofroj fitime prej dy burimeve njkohsisht ose veq e veq nga secili prej tyre. 1)Burimi i par sht fluksi i t ardhurave neto nga venia n prdorim e objektit pr t cilin sht investuar. 2)Burimi i dyt ka t bj me procesin e rivlersimit t kapitalit. Fitimi i krkuar-sht fluksi neto i synuar apo i dshiruar nga investori me qllim qe prmes tij t argumentohen investimet e kryera.

1.6.MATJA E RISKUT
Firma(biznesi)nga do vendim i marr pr financim pret t realizoj fitim,mirpo t gjitha kto investime tham se prmbajn nj doz t caktuar t riskut,e ky faktor(risku)n mas t madhe ndikon q fitimi i kthyer t mos jet i ngjajshm me fitimin e parashikuar ose edhe m keq q firma mos t ralizoj fare fitim. Intervali n mes t mimin m t lart dhe atij m t ult prbn intervalin e ndrtimit t strategjis pr tu mbrojtur nga risku.Sa m i lart t jet intervali aq m i lart sht risku pr blerjen e aksioneve. Matja e riskut bhet prmes: Distribuimit(shprndarjes)s probabiliteti Kthimit t pritur Deviacionit standard dhe Koficientit t varacionit. Distribuimi i probabilitetit tregon shansin e ndodhjes s do rasti apo rezultati t veant. Kthimi i pritur Shuma e pranuar Shuma e investuar Norma e kthimit= ---------------------------------------------Shuma e investuar Devijimi standard sht mats statiskor i despersionit t vlerave t pritura. ______________ = (ki k)^2Pi Ns devijimi standard sht zero,investimi sht pa risk. Koficienti i varacionit sht mats standard i riskut pr nj njesi t kthimit.Llogaritet duke pjestuar deviacionin standard me kthimin e pritur.

CV = ------k 6

N raport me rezultatet e parashikuara,rezultatet e pritshme ndahen n: 1. Rezultate t knaqshme(pritshme) kur rezultatet e krijuara prfaqsojn n at qka ne kemi parashikuara. 2. Rezultate optimiste prfshin rezultate m t mira nga ato q kemi parashikuar. 3. Rezultate pesimiste prfshin rezultatet m t kqija nga ato q i kemi parashikuar.

1.7.SHPRNDARJA E PROBABILITETEVE
Probabiliteti mund t prdoret pr t matur me sakt riskun q paraqet nj aktiv.Probabiliteti i ndodhjes s nj ngjarje sht norma e shansit pr nj fluks t dhn. Ns fluksi ka 80%probabilitet t dhne ,fluksi i dhn pritet t ndodh 8 her nga 10 hert e mundshme, ns fluksi ka probabilitet 100% ai do t ndodh plotsisht ndrsa nese probabiliteti sht 0(zero)ai nuk do t ndodh kurr. Shprndarja e probabilitetit sht model q lidh probabilitetin me rezultatet. Nese kemi dy aktive A(furr buke)dhe B(fabrik birre)shuma fillestare e investuar n t dy kto aktive sht 1000 euro,dhe t dy kto sigurojn norm t kthimit t barabart prej 15%.,Menaxheri ka br vlersimet pesimiste (13%),i knaqshm(15%),dhe optimist(17%) t kthimit n %,pr investimin A dhe 7%,15% dhe 23% pr investimin B.

Aktivi A sht m pak riskoz se sa B sepse diferenca prej 4%(17%- 13%) sht m e vogl se sa 16%( 23%-7%)e aktivit B. Pra sht m e favorshme A sepse ka m pak risk n nj koh q t dyja aktivet ofrojn norm t kthimit t barabart. Kemi disa lloje t shprndarjes s probabilitetit si: Histograma Shprndarja e vazhdueshme e probabilitetit Shprndarja normale

Shprndarja HISTOGRAMA -paraqet llojin m t thjesht t shprndarjes s probabilitetit. Nese i referohemi shembullit t mparshem ku kishim dy investime A,B (shperndarja e probabilitetit sht 25%,50%,25%),ather n grafik kjo do t duket:

Fig 1.Shperndarja Histogram pr aktivet A(furr buke),B(fabrik birre). SHPRNDARJA E VAZHDUAR-i njejti shembull n mnyr t vazhdueshme do t duket:

Fig,2 Shperndarja e vazhdueshme pr dy aktivet A dhe B.

Shprndarja NORMALE-nj lloj i shprndarjes s probabilitetit sht edhe shprndarja normale e probabilitetit.N qoft se shprndarja e normave t kthimit sht afrsisht normale,ather 68%e rezultatit t mundshme do t shtrihet brenda shmangies standarde 1 nga vlera e pritshme,95% e rezultateve do te shtrihen nga 2 nga vlera e pritshme,dhe 99% e rezultateve do te shtrihen brenda shmangjes standarde 3 nga vlera e pritshme. E gjith kjo paraqitet prmes fig. s mposhtme:

1.8.RISKU DHE KOHA

Dy komponentet kryesore t nj investimi jan risku dhe koha. Risku-pr shkak se sakrifikohen vlera t sigurta pr vlera t pa sigurta dhe Koha-pr shkak se sakrifikohen vlera t tashme pr vlera t ardhshme. Sa m e gjat t jet periudha e kohs pr t ciln bjm parashikimet dhe llogaritjet ,aq m shum jemi t ekspozuar para riskut,sa ma e gjat t jet periudha e kthimit nga nj investim aq m i madh do t jet risku q ky investim do t kthehet.

Fig;4.Rritja e probabilitetit pr uljen e madhsis s kthimeve,dhe rritja e riskut me zgjatjen e koheve n vitet e investimi.

1.9.PRFUNDIMI
Gjat ktij punimi u munduam q t sjellim nj pasqyr t riskut ,t kthimit si dhe shprndarjen e probabilitetit,dhe pr ndikimet e tyre n zhvillimin e biznesit. Riskut dhe kthimit sht nj nga konceptet thmlore n shkencn e financs.Roli dhe rendsija e tij n mbijetesn dhe zhvillimin e biznesit sht jashtzakonisht i madh.Qdo biznes gjat veprimtaris s vet merr shum vendime pr financim e pikerisht nga kto vendime varet edhe e ardhmje e tij.Mirpo siq kemi thn t gjitha kto vendime bartin me vete nj risk t caktuar e q ky risk ndikon n kthimet q do ti merr biznesi,pr kt arsyeje menaxhert duhet q n mnyen sa m t mir q kthimet t jen sa m t mdha. Ne t gjith mund t themi qka na nevoitet neve njohja e riskut,kthimit dhe shperndarja e probabilitetit e ne veqanti menaxhimi dhe harmonizimi i tyre mqense ne nuk kemi biznes tonin apo nuk jemi menaxhera t ndonj biznesi,mirpo pikerisht pr kt arsyeje ne duhet ti njohim mir keto fenomene q n t ardhmen kur ne t kemi nj biznes apo kur t jemi menaxher t ndonj biznesi t dim t menagjojm mir me kto koncepte e jo ather kur kemi gjithqka mbi kokn ton t qajm hallin pr at qe nuk mundem ta mesojm m par.

10

LITERATURA
1.GOVORI,Fadil,Financ,Risku dhe kthimi dhe shperndarja e probabilitetitfaqe 18-26,botimi 2010. 2.DRINI,Salko,Financ,faqe 100-102.botimi,Tiran 2009. 3.GJAFA,Halit,CICERI,Beshir,Drejtim Financiar,faqe 250-258.botimi i tret,Tiran 2006. 4.MUSTAFA,Isa,Menaxhmenti Financiar,faqe 178-204,botimi i tret.

11