T.C.

SLEYMAN DEMREL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TARH ANABLM DALI

210 NUMARALI ERYYE SCLNE GRE BURDUR KAZASININ DR, SOSYAL VE EKONOMK YAPISI (H.1255-1261/M.1839-1845)

YKSEK LSANS TEZ

HAZIRLAYAN Hasan KR

DANIMAN Prof. Dr. Fahrettin TIZLAK

Isparta 2008

NSZ Burdur tarih ncesi dnemlerden beri yerlemeye sahne olmu, Anadoludaki en eski yerleim alanlarndan birisi konumundadr. Burdurun Osmanl hakimiyetine getii dneme kadar blgeye birok devletler ve imparatorluklar hakim olmu ve her egemen olan devlet Burdurun bugnk sahip olduu kltrel mirasn zenginlemesine katkda bulunmutur. Burdur, Hamitoullar Beyliinin, Osmanl Devletine dahil olmasyla Osmanl hakimiyetine gemitir. Osmanl Devletinin tara tekilatnda yer alan ve Konya Vilayetine bal Hamit Sancann nemli kazalarndan birisi olan Burdurun Tanzimatn ilk dnemlerinde idari, ekonomik ve sosyal yapsn ele alan bu alma Milli Ktphanede bulunan eriyye sicillerinin 210 numaral defterinin incelenmesi sonucunda hazrlanmtr.

Osmanl tarihinde Tanzimatn ilanndan sonra byk gelimeler olduu kabul edilir. Bu gelimelerin ve deimelerin Osmanl tara tekilatna nasl yansdnn ve uygulamalarn Osmanl ahalisi zerinde ne gibi sosyal, ekonomik ve kltrel gelimelere sebep olduunun anlalmas en nemli husustur. almamzn amac, eriyye sicillerine dayal olarak Tanzimatn ilk yllarnda Burdur Kazas nn idari, ekonomik ve sosyal yapsnn aydnlatlmas ve Tanzimat uygulamasnn taradaki yansmasn ortaya koyarak Osmanl tara idaresine ynelik incelemelere katkda bulunmaktr. Yksek lisans tezi olarak hazrladm bu almamda bana yol gsteren deerli hocam ve danmanm Prof. Dr. Fahrettin TIZLAK a hususi teekkrlerimi sunarm. Ayrca bana her zaman destek olan deerli hocalarm Prof. Dr. Bayram KODAMAN, Prof. Dr. Kemal GDE ve Yrd. Do. Dr. Behset KARACA ya teekkrlerimi sunarm. Ayrca benim her zaman byk destekilerim olan deerli hocalarm Yrd. Do. Dr. Zafer GLEN ve Dr. Cell ERDNMEZ hocalarma da sonsuz minnet ve teekkr bor bilirim.

Hasan KR Isparta 2008

ii

ZET
210 NUMARALI ERYYE SCLNE GRE BURDUR KAZASININ DR, SOSYAL VE EKONOMK YAPISI (H.1255-1261/M.1839-1845) Hasan KR Sleyman Demirel niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Tarih Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, 80 Sayfa, Austos 2008 Danman: Prof. Dr. Fahrettin TIZLAK Osmanl tarihi zerine yaplan almalarn son yllarda sosyal tarih zerinde younlat gzlenmektedir. Bu durum eriyye sicillerinin kullanmn zorunlu hale getirmitir. Burdur eriyye sicilleri, Burdurun Osmanl idaresindeki dnemine k tutan en zengin kaynaklardr. Yaplan bu almada da en nemli kaynak olarak eriyye sicilleridir. XIX. yzyl ortalarnda Tanzimat Dnemi toplum yaps ve Tanzimatn mahalli idarelerde getirdii yenilikler almamzn temelini oluturmaktadr. alma giri ve ayr blmden olumaktadr. Giri blmnde Burdurun Osmanl idaresinden nceki durumunu ve Osmanl hkimiyetine getikten sonra 1939 tarihine kadar ki durumu ksaca ele alnmtr. Birinci blmde Burdur Kazasnn idari yaps ve adli tekilat incelenmitir. kinci blmde ise burdur kazasnn sosyal yaps incelenmi, Burdurda aile yaps ve etnik unsurlar zerinde durulmutur. Ailelerin ekonomik durumlar, evlenme ve boanma hkmlerine deinilmitir. Vakflar bal altnda da Burdurda bulunan vakflar ve hizmet alanlar ile ilgili konular ele alnmtr. nc ve son blmde ise Burdurun ekonomik yaps zerinde durulmu, toplanan vergi eitleri ve miktarlarna deinilerek Burdurun ekonomik durumu tespit edilmeye allmtr. Bunlarn yannda fiyat hareketleri ve narh sisteminin ileyii ortaya konulmaya allmtr.

iii

ABSTRACT
THE ADMINISTRATIVE, SOCIAL AND ECONOMICAL STRUCTURE OF BURDUR DISTRICT ACCORDING TO THE NUMBER 210 SHEREI REGISTER BOOKS Hasan KR Sleyman Demirel University, Graduate School of Social Sciences, Department of History Master Thesis, 80 Pages, August 2008

Supervising Professor: Prof. Dr. Fahrettin TIZLAK

It can be seen that the recent studies on the Otoman history has focused on the social history discipline. This situation has made the usage of the sherei register books unavoidable. The Burdur sherei register books are the richest sources of the social structure of the Burdur history under the Ottoman reign. In this study, the sherei register books have been acknowledged as the most significant sources. Both the Reform (Tanzimat) Ages social structure in the middle of XIX. Century , and the innovations caused by these Reforms which were effective on the local governments are formed as the basis of this study. This study is consisted of an introduction and three other sections. In the introduction, the situation of Burdur before the Ottoman reign and the situation of Burdur after the Ottoman reign till 1939 has been briefly highlighted. In the first section, the administrative structure and the judicial authorities of Burdur District have been examined. In the second section, the social structure of Burdur District has been examined and, the family structure and the ethnic diversity of it have been discussed. The economical conditions of the families, the provisions of marriges and the divorcements have been mentioned. And under the title of The Foundations, the foundations in Burdur and their service areas have been discussed. In the third and the last section, the economical structure of Burdur has been examined. The economical structure of Burdur has been determined through the tax varieties and quantities that had been collected in Burdur district. In addition to these, the price movements have been tried to examine and the application of the Narh systems (price control sytem) has been pointed out.

Key Words: Community, muslim, non-muslim, zmmis, sherei register books, the Reform Age (Tanzimat)

iv

NSZ............................................................................................................................................. i ZET .............................................................................................................................................. ii ABSTRACT................................................................................................................................... iii NDEKLER.............................................................................................................................. iv KISALTMALAR........................................................................................................................... vi

GR ....................................................................................................................................... 1 BURDURUN TARHES ......................................................................................................... 1 A-OSMANLI DARESNE KADAR BURDUR ....................................................................... 1 B-OSMANLI DARESNDE BURDUR ..................................................................................... 3

BRNC BLM
DR YAPI A- BURDUR KAZASININ DR TAKSMATI ve KAZA YNETM ............................ 5 1-Tanzimat ve Mahall dareler: Kaza daresi ................................................................... 5 a- Kaza Mdrl ................................................................................................ 5 b- Kaza dare Meclisi ve leyi ............................................................................ 9 c-Muhassllk ....................................................................................................... 10 2-Nahiye ve Ky daresi .................................................................................................. 12 a-Muhtar .............................................................................................................. 12 b-Mahalle mamlar ..............................................................................................16 B- ADL TEKLAT ................................................................................................................. 17 1- Naiblik ......................................................................................................................... 17 2- Mftlk ...................................................................................................................... 19 3- Muhzr ......................................................................................................................... 20

KNC BLM
SOSYAL YAPI A-ALE YAPISI VE HUKUK DURUMU .............................................................................. 23 1-Evlenme ........................................................................................................................ 23 2- Boanma ...................................................................................................................... 28 3- lm- Veraset ..............................................................................................................30 4- Vasi Tayini .................................................................................................................. 37 B- ALENN KTSAD DURUMU ......................................................................................... 37 1-Ailenin Gelirleri ........................................................................................................... 38 2-Ailenin Mlkiyet Varl .............................................................................................. 41 C-VAKIFLAR ............................................................................................................................ 43

NC BLM
EKONOMK YAPI A-VERGLER ............................................................................................................................50 1-r ............................................................................................................................. 50 2-Cizye ............................................................................................................................ 51 3-Vergi-yi Mahsusa ........................................................................................................ 52 4-Fera ve ntiklt Harc ............................................................................................... 57 B- NARH SSTEM .................................................................................................................. 57 SONU ....................................................................................................................................... 61

BBLYOGRAFYA .................................................................................................................. 63 EKLER ...................................................................................................................................... 69 ZGEM .............................................................................................................................. 80

vi

KISALTMALAR

a.g.e., a.g.m., a.g.t., Bkz. bkz., BOA. , BS., C., ev., DA., Ed., A., ., M., MS., S., s.,

Ad geen eser. Ad geen makale. Ad geen tez. Baknz. baknz. Babakanlk Osmanl Arivi. Burdur eriyye Sicilleri. Cilt. eviren. Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi Editr. slam Ansiklopedisi. stanbul niversitesi. Milattan nce. Milattan Sonra. Say. Sayfa.

GR BURDURUN TARHES A-OSMANLI DARESNE KADAR BURDUR

Gller blgesi olarak adlandrlan corafyada yaplan kazlar gstermektedir ki tarih ncesi devirlerden bu yana Burdur ve evresinde yerleme vardr1. Burdur iline bal Haclar kynde 1958-1960 yllarnda Prof. J.Mellaart tarafndan yaplan kazlarda ana toprak zerine oturmu ve M. 7.bine tarihlenen A Keramik Neolitik tabakaya tesadf edilmitir2. Haclar, Konya atalhyk ile birlikte Anadoluda bugne kadar aratrlan yerleme yerlerinden en eski kltr ihtiva eden blgelerdir3. Yine Haclar ve Kuruayda Kalkolitik dneme ilikin (M. 5000) kalntlar da ele gemitir4. Kalkolitik dnem buluntularnn yer ald dier yerleim yerleri ise Gebrem, Gencali, Mrseller, Kalc ve amurhyk saylabilir5. Burdur ve evresi uzun yllar Pisidya ad verilen ve Pisidyallarn hakimiyeti altnda kalan bir blge olmutur6. Daha sonra Burdur, Pisidyallarn komusu olan Hitit, Frigya ve Lidya devletlerine tabi olmutur. Lidyallarn M. 546 ylnda Perslere yenilmesi ile blgede Perslerin hkimiyeti balamtr7. Byk skenderin, Anadoluda Pers idaresine son vermesi zerine, Anadolu M. 333te nce skenderin, M. 301 ylnda ise skenderin miraslarndan olan Selefkoslarn egemenliine girmitir8. M. 200de Anadolu Bergama Krallna balanmtr. Bu dnem Anadolunun en parlak dnemi olmutur. Bergama Krallndan sonra M. 64te ise Burdur ve evresi Roma

1 2

Burdur Yurt Ansiklopedisi, C.III, stanbul 1982, s.1547. Kayhan Drtlk, 1973 Burdur l Yll, Ankara 1974, s.2. 3 Drtlk, a.g.e., s.2. 4 M.Ali Uysal, Salnamelere Gre Burdur (1868-1914), Isparta 1998, s.4. 5 limiz Burdur, stanbul 1985, s.45. 6 Hamit ine, Burdurdan Damlalar, Burdur 2003, s.7. 7 Metin Tuncel , Burdur , slam Ansiklopedisi, C.6, stanbul 1992, s.427. 8 Tuncel , a.g.e., s.427.

hkimiyeti altna girmitir. MS. 395te Romann ikiye ayrlmas ile Trklerin eline geene kadar Dou Roma (Bizans) egemenlii altnda kalmtr9. Seluk Trklerinin, 26 Austos 1071 Malazgirt Meydan Savandan sonra btn Anadoluyu fetih amacyla giritikleri savalarda, Burdur ve evresi de Trklerin aknlarna maruz kalm ve muhtemelen XIII. yzyl balarnda Trklerin eline gemitir10. Malazgirt meydan savandan sonra kitleler halinde Anadoluya Ouz ve Trkmen boylar gelerek yerlemeye baladlar. Burdur ilinde Trkler 1211den sonra byk younluk kazandlar. zellikle Kay, Afar, Bayndr, Bdz, Yazr, Yiva ve dier Ouz boylar blgedeki nemli Trkmen guruplardr11. Burdur ve evresine yerleen Trkmenler, kendi balarna ve hibir devlete bal olmadan yaamlar, komular Rumlarla savaarak topraklarn geniletmilerdir12.

Seluklularn blgede etkinlik kurmak istemelerine karn, Trkmenler, Seluklu Devletinin egemenlii altna girmek istememilerdir. Seluklu sultanlar ordular gndererek blgeyi egemenlikleri altna almaya gayret etmilerdir. Kesin bir tarih bilinmemekle beraber XII. yy balarnda Burdurda Seluklu hkimiyetinden sz etmek mmkndr. 1308de Seluklu devletinin dalmasyla Anadoluda beylikler devri balam ve dnemde Burdur, Eirdir, Isparta ve Antalya blgesine hkim bulunan Hamitoullar Beyliinin egemenlii altna girmitir13. Hamitoullar Beylii lyas olu Felekddin Dndar Bey tarafndan kurulmutur14. Beyliin kurucusu Dndar Bey 1300 ylndan nce beyliini Burdurda ilan etmi ve kurduu beylie byk babas Hamit Beyin adn vererek 1301 ylnda beylik merkezini Eirdire nakletmitir15. Hamitoullar kuruluundan sonra ilhanl hkimiyetini tanmalarna ramen

lhanllarn Anadolu valisi Timurta, Dndar Bey zerine yryerek gller yresinin byk bir blm ile beraber Burduru da zapt etmitir (1324). lhanllarn blgedeki hkimiyetleri fazla srmemi ve 1327 de lhanl hkimiyeti sona ermi, Dndar Beyin oullarndan Msrda bulunan shak elebi Anadoluya geerek

Tuncel , a.g.e., s.427. Ycel Bulgur, Burdur ehri Monografyas, ..Edebiyat Fakltesi Mezuniyet Tezi, stanbul 1960,s.8. 11 Hamit ine ,a.g.e., s.7. 12 Drtlk ,a.g.e., s.8. 13 Uysal, a.g.e., s.6. 14 . Hakk Uzunarl , Anadolu Beylikleri, Ankara 1988, s.62. 15 Burdur 1973 l Yll, s.10.
10

1328de beyliin idaresini tekrar ele geirmi ve Burdur yeniden Hamitoullar idaresine gemitir16. Ksa bir sre sonra blgeye gelen nl seyyah bni Batuta, Burdur kalesini tasvir etmi ehrin balk, bahelik ve akarsular olan bir yer olduundan bahsederek, ahilerin kendisini arlamak istediklerini ifade etmitir17. Buradan da anlalaca gibi Anadolunun birok yerinde olduu gibi Burdurda da Ahilik tekilatnn nemli bir yeri olduu anlalmaktadr. lhanl tehlikesi getikten sonra idareciler beyliin baka ehir ve kasabalarnda olduu gibi Burdurda da yeniden imar faaliyetlerine girimiler, medreseler ve arlar ile ehri bayndr hale getirmilerdir.

B-OSMANLI DARESNDE BURDUR

Sultan I.Murat dneminde Osmanl lar, Rumelideki hkimiyetlerini salamlatrrken, Anadolu Beyliklerini de topraklarna katma ve Anadolu Trk birliini kurma siyaseti gdyordu. Bu siyaset dhilinde Hamitoullar ile de mnasebetler gelitirilmi ve Sultan Murat dneminde ilk olarak Hamitolu Kemalettin Hseyin Bey tarafndan Erefoullarndan alnan Seydiehir, Beyehir, Akehir, Yalva ve Karaaa 1374te seksen bin altn karlnda Osmanl Devleti idaresine brakmtr. Isparta, Eirdir, Burdur ve dier blgeler Hamitoullarnda kalmtr18. Sultan Murat Hdavendigrn lmn frsat bilen Karamanoullar, Hamit ili tarafnda Osmanllara ait baz topraklar ele geirmilerdir. Hamitolu Hseyin Bey de bu durumdan istifade ederek topraklarn bir ksmn geri almtr. 1391de Yldrm Bayezd Hamitoullar Beyliini Osmanl topraklarna katm ve Ktahya vilayetine balamtr. Bu tarihten itibaren Burdur, Osmanl idaresine girmitir19. Osmanl idaresine geen Burdur nceleri Anadolu eyaletinin Hamit Sancana bal bir kaza merkezi olmasna karn, kk bir kasaba durumundayd. 1402 Ankara Sava sonrasndaki Timur istilasna urayan Burdur, fetret devri sonras 1430 ylnda yeniden Osmanl idaresine dhil edilmitir20.

16 17

Tuncel, a.g.e., s.427. smet Parmakszolu, bni Batuta Seyehatnamesinden Semeler , stanbul 1986, s.10. 18 . Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, C.I, Ankara 1994, s.51. 19 Uzunarl , a.g.e., C.I, Ankara 1994, s.265. 20 Burdur, Ana Britanica, C.V, stanbul 1982, s.118.

1478deki bir tahrirden, Burdurun biri hristiyan mahallesi olmak zere drt mahallesi olduu anlalmaktadr21. Burdur baz isyanlar ve idari gelimeler dnda uzun yllar pek fazla deiiklie uramadan Osmanl idaresinde varln srdrmtr. XIX. yy da yaplan idari deiikliklerle geni alanl sancaklar paralanp kk alanl sancaklar haline getirilince Hamit sanca da paralara ayrld ve bunun bir blmn de Burdur sanca oluturdu. 1836 da oluturulan bu yeni sancak, Konya vilayetine bal bir idari birim haline gelmitir22. ncelediimiz dnem eriyye sicilleri kaytlarna gre de Burdurun Hamit Sancana bal bir kaza olduu anlalmaktadr. Burdur Kazasnn genel hatlaryla nfusuna baktmzda ilk nfus bilgilerinin 1522 ve 1568 yllarna ait tahrir kaytlarnda olduu grlmektedir. 1522 ylnda tahmini olarak hesaplanan nfus, 1080 Mslman ve 110 gayrimslim olmak zere 1190 kii olarak hesaplanmtr. 1568 tarihinde ise Mslman nfusun 1695, gayrimslim nfusun ise 200 kii olduu ve toplam nfusun 1895 kii olduu hesaplanmtr23. 1831 tarihinde ilk yaplan nfus saym sonularna gre Burdur kaza merkezinin nfusu 8505 Mslman 683 gayrimslim olmak zere toplam 9188 kii olduu nakledilmektedir24. 1833 tarihinde yaplan nfus saym sonularna gre de Burdur Kazasnn nfusu kyler ile birlikte 9183 kii olarak tespit edilmitir. Ancak bu tarihteki nfus saymnda sadece erkek nfus says tespit edilmitir25. 1844 tarihine ait nfus bilgilerine baktmzda, Burdurdaki hane saylarnn tespitine rastlamaktayz. 1844 tarihinde Burdurdaki hane says; 2456 Mslman ve 264 gayrimslim olmak zere toplam 2720 hane olduu grlmektedir26.

21 22

Drtlk, a.g.e., s.427. Tuncer Baykara, Anadolunun Tarihi Corafyasna Giri I (Anadolunun dari Taksimat) , Ankara 2000, s.109. 23 Zeki Arkan, XV-XVI. yzyllarda Hamit Sanca, zmir 1988, s.55. Kemal H. Karpat, Osmanl Nfusu (1830-1914), stanbul 2003, s.152. Btn , a.g.e., s.21. 26 Btn , a.g.e., s.21. Hane saylar bizlere nfus hakknda da nemli ipular vermektedir, Fakat tahmini nfus says, hane saysnn 4 yada 5 ile arplmas ile yaklak olarak nfus says hakknda bir bilgi edinmek mmkn ise de, net bir rakam vermeyeceinden sadece hane saylarn vermenin daha doru olaca kanaatindeyiz. Kesin bilgi ve belge olmayan konularda tereke kaytlarnn ortalamasn alarak tahmini rakamlara ulamak imkn dhilinde olsa da kesinlik arz etmeyecektir.
25 24

BRNC BLM DR YAPI A- BURDUR KAZASININ DR TAKSMATI ve KAZA YNETM

1-Tanzimat ve Mahall dareler: Kaza daresi
a- Kaza Mdrl
Tanzimat idarecileri iltizam sistemini kaldrmlard27. Ancak tarada vergilerin zamannda ve eksiksiz olarak toplanmas sorunu henz halledilememiti. Mltezimlerin vergi mkellefi halka kar sergiledikleri olumsuz tavrlar, hem halk zor durumda brakm, hem de devlet iin sakncal olmutur. Bu noktada, vergi toplama iinin genel gvenlik meselesi ile paralel zmlenmesi gerekiyordu. Zira iltizam yerine konulan muhassllk uygulamas da benzer sebeplerden dolay skntlara yol amt28. Muhassllar vergi toplamak iin ok sayda kiiyi grevlendirmek zorunda kalyorlard29. Bylece grevlendirilen memurlarn cretleri ve dier masraflar, aar vergisinin yarsna yaknd. Bunun yannda rn zamannda toplanamadndan halk ikyeti oluyordu. Devlet, bu rahatszlklar gidermek, halkn
Meclis-i Vl'da yaplan uzun mzakerelerden sonra, vergi meselesinde grlen yolsuzluklarn ve halkn maruz kald rahatszln aslnn memleketteki cari iltizm sistemi olduu, halktan tahsil edilen paralarn devlet hazinesine girmedii gibi memleketin imarna da sarf olunmad kanaatine varlmt. Bunlar dorudan doruya mltezimlerin eline gemekte ve sistem, bir zulm ve teaddi vastas haline gelmiti. Bunu nazar dikkate alan Meclis-i Vl, "hazinece mazbut ve kaytl olan her trl mukataat ve iltizamatn mltezimlere ihale edilmesi usuln" tamamen kaldrmaya ve vergi iinin, gelir kaybna ve halkn ezilmesine meydan verilmeden, usulne uygun olarak her yerin toprak mahsulleri, ticar mevkii, hakiki vaziyeti ve halkn mal kudreti gz nnde bulundurulmak suretiyle, muayyen bir nisbet dahilinde tahsiline karar verdi. Bkz. Talat Mmtaz Yaman, Osmanl mparatorluu Mlk daresinde Avrupallama Hakknda "Bir Kalem Tecrbesi", stanbul 1940, s.96,97. 28 Vecihi Tnk, Trkiye'de dare Tekilat, Ankara 1945, s.103-105. 29 Muhassllar vergi toplamakla grevli devlet memuru olmalarna ramen, basit birer vergi tahsildar deildiler. Ayrca Tanzimat mal adan uygulamakla da ykmlydler. Bunlar, atandklar blgelere giderek nce oradaki vergi imknlarn aratrp, mevcut vergi miktarlarn yeniden belirleyeceklerdi. Bkz. Musa adrc, Tanzimat Dneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yaplar, Ankara 1991, s.210.
27

gvenlik ve refahn salamak iin, her sancak ve kazada, ileri gelen aile mensubu kimselerin, aralarndan birisini kazalarna mdr semelerine karar verdi30. 1842de Muhasslln kaldrlmasyla kylerden daha byk idari birimlerde ileri dzenli yrtebilmek iin kaza mdrlkleri kurulmutur. Muhasslln da kaldrlma nedeni vergi toplanmasnda istenilen baary gsterememesidir. Mdrler kk meclisler araclyla idari birimlerini ynetirlerdi. En byk sorumluluklar vergilerin vaktinde toplanmasn salamakt. Meclis-i Vl karar dorultusunda31, adl nite olarak zaten var olan her kaza ileri gelenleri, toplanarak aralarndan birisini mdr semilerdir32. Kaza mdrlerinin grevlerinin banda vergi gelmektedir. Bunlar, grevli bulunduklar kazalarn yllk vergilerini toplamakla snrl olmayp bunun yannda ekonomik sosyal ve idari alanlarda da grev ifa etmilerdir. Mdrlerin belli bal grevleri unlardr: Kazalarna bal kylerden aar ve benzeri vergileri zamannda toplamak. Halkn gvenlii salamak, kazaya gelip gidenleri takip etmek, gvenlik grevlilerinin halktan parasz yem ve yiyecek almalarnn nne geilmek, kaza dhilinde olabilecek hrszlk ve yol kesicilik gibi olaylarn soruturulmas ve mahallerinde ziraat ve ticaretin gelitirilmesi iin gerekli tedbirleri almak mdrlerin balca grevlerindendir. 2 Mart 1842 tarihinde Burdurda vuku bulan cinayette hayatlarn kaybeden Zaptiye Yzbas Mahmut Aa, Sandk Emini Hseyin Efendi ve tccardan Faki smailin

katillerinin bulunamad ve gasp edilen mallarn ele geirilemedii aza meclisinde alnan karar gerei bedelin ahaliden alnaca ifade edilmitir33. 12 Mays 1844 tarihli buyruldu da Burdur Kazas mdrnden vergilerin zamannda toplanmas ve teslim edilmesi istenmektedir34. 28 Ekim 1844 tarihinde Hamit Sanca Kaymakam Mehmet Celaleddin tarafndan gnderilen buyrulduda, Tanzimat- Hayriye icabnca gerekli olan vergi toplama ilemlerinin

adrc, a.g.e., s.241. Merkez ve tara ynetim rgtnn kurulmasnn yan sra, buralara atanan yneticilerin seilmesi, grevden alnmas, zlk ilerinin grlmesi gibi iler de Meclis-i Vlnn idari yetkileri ierisindedir. Bkz.Mehmet Seyitdanlolu, Tanzimat Devrinde Meclis-i Vl (1838-1868), Ankara 1994, s.121. 32 adrc,a.g.e. , s. 241. 33 Milli ktphane eriyye Sicilleri..Burdur eriyye Sicili (BS), Defter no:210/ sayfa.49/1. 34 BS,210/98/2.
31

30

(cizye vergisi) derhal yirmi be bin kuru vergi tahsilinin yaplarak Hamit emval sandna gnderilmesi istenmektedir35 4 Ocak 1844 tarihinde Ispartaya naib efendinin geldii ve kaza mdrlerinin vergileri birka gn iinde toplayarak eksiklerin tamamlanmas ve vergiler konusunda ok dikkat ve ihtimam gsterilmesi istenmi, bir akenin bile bekaya braklmamas gevek davranlmas ya da bir ihmal durumunda haklarnda gerekli ilemlerin yaplaca uyars yaplmtr. Ayrca toplanan vergilerin hemen Hamit emval sandna iletilmesi istenmitir36 Kaza mdrleri, eitli sebeplerle yaplan mzayedelerde, mali kontrol ve denetleme sebebiyle bulunmakta ve mzayede sonularn yakndan takip etmektedirler. Mesela, 19 Aralk 1843 tarihinde Burdur Kazas mdr Mustafa Efendi, Tekkeli Hac erif Aann vefatyla terekesinde mevcut iki adet zenci gulmn sat ilemlerini takip etmitir37.

Kaza mdrleri, grev yaptklar blgede adli-hukuki ilemleri de kamu adna takip etmekte, bor-alacak meselelerinde mdahil olmaktadrlar. 10 Eyll 1843 (15 aban 1259) tarihli sicil kaydnda Azmi Efendinin dkkannda simitilik yapan Toma veledi Mihail, Yorgo veled-i Nikola ve Esteryani veled-i stadiri isimli zimmlerin firar ettikleri ve borlarna karlk evlerindeki eyalarnn mzayede ile kaza mdrnn talimatyla satlarak alacakllarna teslim edilmitir38. Kaza mdrleri, kazalarndan asker temini ve sair hizmetlerde de grevlidirler. Blgelerinde bulunan askeri birliklerin iaelerinde bunlarn destek ve yardmlar talep edilmektedir. 15 Temmuz 1844 tarihinde Ispartada bulunan svari ve piyade alaylarnn gndelik iaesi iin 400 vukyye (okka) sade ya 600 vukyye kese yourdu ve 1000 vukyye taze soan temini Burdur Kaza mdrnden istenmi bunlarn peyderpey Ispartadaki birliklere gnderilmesi istenmi, gnderilen malzemenin bedelinin ise kaza mdrne Hamid Sanca kaymakamlnca denecei ifade edilmitir39. 11 Temmuz 1844 tarihinde Burdur Kazas mdrnden Ispartada bulunan svari ve piyade birlikleri iin tahl temin edilmesi ve bir iki gn iinde peyderpey birliklere ulatrlmas istenmi, parasnn ise Hamid Sanca kaymakaml tarafndan denecei belirtilmitir40.

35 36

BS,210/33/2. BS, 210/21/1. 37 ki zenci klenin sat bedeli olan 2.159 guru kaza mdrrne teslim edilmitir. BS, 210/14/1. 38 BS,210/15/2. 39 BS,210/87/2. 40 BS, 210/85/1.

Kaza mdrlerinin bir baka grevi de askeri birliklere konaklama imkn salamak ve asker alma ilemlerini takip etmektir. 19 Kasm 1844 tarihinde Ispartada bulunan Hac Aa kumandasndaki askerlerin Ispartada ok kalabalk olduklar iin samadklar ifade edilmitir. Yaklaan k dolaysyla meakkatlerinin artaca ve daha byk sorunlar ortaya kabilecei belirtilmi, Burdur Kazas Mdr Mustafa Efendiden Hac Aa komutasndaki askerlere barnak temin edilmesi ve ihtiyalarnn giderilmesi istenmitir. Ayrca askerlere gerekli hrmet ve ihtimamn gsterilmesi, hayvanlara barnak ayarlanmas ve saman temin edilmesi istenmitir41. Kaza mdrl uygulamas Tanzimat yeniliklerinin uygulanmas hengmnda ortaya km bu sebeple de balangta messeselemesi iin lazm olan teknik, yasal ve mali dzenlemeler tamamlanmadan yrrle konulmutur. Bu durum, ok defa Tanzimat devrinin genel karakteristii olarak kabul edilir. Mdrlk uygulamasnda bu sebeple zaman zaman eitli skntlar ortaya kmtr. Bu skntlarn balca sebebi mdrlere balangta sabit bir maa tahsisatnn yaplmamasndan ileri gelmitir. Mdrler ilerini meccanen greceklerdir42. Mdrlere hizmetleri karlnda maa denmemesi dnlmse de ksa sre sonra bundan vazgeilerek kazann byklne gre halk tarafndan denmek zere maa balanmtr. Ayrca byk yerlerde mdrlerin tek balarna btn ileri yapmalarna olanak bulunmad gz nne alnarak, gerektiinde hizmetlerinde 200-300 kuru aylkla birer ktip altrmalar uygun grlmtr43. 1844 ylnda Burdur kazas mdr Mustafa Efendiden Ispartadaki askeri birlikler iin yourt soan ve dier gerekli mhimmat tedarik etmesi istenmitir. Kaza mdrleri, askeri ve stratejik bir malzeme olan barut satlarnn denetimi ile de ilgilenmektedirler. Mesela, 1845 Hamit Sanca kaza mdrlerine hitaben yazlan buyrulduda, blgedeki barut satlarnn denetimi ve takibat emredilmitir44. Kaza mdrleri genellikle seim usulyle greve getirilmektedir. Kaza ileri gelenleri tarafndan yaplan seim neticesinde tespit edilen mdrler Meclis-i Vl onayndan sonra greve balamaktadrlar. Burdur kaza mdr Kapucuba ilzde Mehmed Aann 14

41 42

BS,210/30/1. Abdullah Saydam, Memur-Maa-Yolsuzluk likisi ve Tanzimat Ynetimi, Toplumsal Tarih, C.VI, S.34, stanbul 1996, s.55; Cell Erdnmez, Ayanlktan Kaza Mdrlne: Abdlcabbarzadeler ve Yolsuzluklar, Trk Dnyas Aratrmalar Dergisi, S.140, stanbul 2002, s.183-190 43 adrc, a.g.e., s.241. 44 BS, 210/101/1

Kasm 1843 tarihinde kaza sonucu vefat etmesi zerine yerine kardei Mustafa Aa tayin edilmitir45. 3 Mart 1845 tarihinde ordudan kaan neferlerin olduu ve bu neferlerin mahalle mahalle, ky ky adamlar grevlendirilerek ya da muhtarlar vastasyla tespit edilerek bulunmas istenmitir. Bulunan kaak neferlerin askeri birliklere teslim edilmesi ve kimseye msamaha gsterilmemesi hatr gnl sayarak, firarilerin yerlerinin haber verilmemesi ya da birliklere teslim edilmemesi halinde grevliler hakknda cezai ilem uygulanaca ifade edilmitir46. Kaza mdrlerinin asayi ilerini takip etmek ve askerden firar edenlerin takibat hususunda da grevli olduklar ve grevlerini yerine getirmek iin kaymakamn izniyle istedii kiileri grevlendirebilmektedir. Kaza mdrlerinin dier blge kurumlar ile uyum iinde almak zorunda olduklar bir alt makamn denetiminin yaplarak gelen emirnamelerin eksiksiz uygulanmasn salamlardr.

b- Kaza dare Meclisi ve leyi

Tanzimat dnemi tara ynetimine dair idari birimlerden biriside kaza idare meclisleridir. Bu meclisler kaza mdr tarafndan oluturulurlar. Kaza idare meclisleri kaymakamn bakanlnda, mal mdr, tahrirat katibi, kaza hakimi (naib), mft ve gayrimslim cemaatin ruhni reisleri gibi tabii yeler ve ikisi Mslim ikisi de gayrimslim drt seilmi yeden kurulacaklard. Fakat bu son hkme genellikle uyulmamtr. Kaza meclisleri; idar davalar, kaza gelir giderlerini inceler miri mallarn ynetimi ve korunmas, yerel sala ait tedbirlerin alnmas, beledi tesislerin yapm ve onarm, ky yollarnn yapm ve onarm gibi konular grlr ve karara balanrd. Bunlarn dnda kaza meclislerinin en nemli grevlerinden birisi de vergi iin yaplan itirazlarn deerlendirilmesidir. Kaza meclisleri; kaymakamn yetkisi dhilindeki mukaveleler ve alm satm ilerinin usule uygunluunu inceler, bu denetim grevini yerine getirdikten sonra itirazlarn veya yetkilerini aan konular da liva idare meclislerine havale iin karar verirdi47. Kaza mdrleri bu meclisler vastasyla kylerden imam ve muhtarlarn hazrlayp gnderecekleri vergi datm cetvellerini inceleyerek, bir nceki yln kaytlar ile karlatrlarak vergisi artan ve azalan kyler grlrse bu durumun nedenlerini tespit ettikten

45 46

BS,210/19/1 BS., 210/104/2 47 lber Ortayl, Tanzimat Devrinde Osmanl Mahalli dareleri (1840-1880) , Ankara 2000, s.82.

10

sonra eer uygun grrlerse onaylayarak kaymakamlara gnderirlerdi48. Kaza meclisleri almalarn kaza idaresi hakkndaki Tanzimat nizamna gre yapmak ve kaymakama sunmak zorundadrlar49.

c-Muhassllk
Muhassl, Arapa tahsil mastarndan treyen ve meydana getiren, hasl eden anlamn tayan bir kelimedir. Osmanl literatrnde ise zellikle XIX. yy. da devlete ait gelirleri toplayan grevliler ya da merkezden taraya gnderilen idarecilerin nvandr50. Tanzimatn getirdii yeniliklerden birisi de muhassllk kurumudur. Muhassllk kurumunun teekklndeki asl hedef mali reform yaplarak vergi toplanmas konusunda istenilen baarnn salanmas ve hazine gelirlerinin artrlmasdr51. Vergi reformunun uygulanmasna ilk olarak merkeze yakn eyaletlerde balanmtr. Daha sonra muhassl- emvl adyla sancaklara dorudan hkmete atanan kimseler gnderilmeye balanm ve atanan kiilerin yanna bir mal, bir nfus ve bir de emlak ktibi verilmi ve her sancak merkezinde vergilerin saptanp datlmas ve dier ilerin grlmesi iin muhassllk meclisleri oluturuldu52. Bu meclislerde mal, nfus ve emlak ktiplerinin yannda iki ktip, hkim, mft, asker zabiti ile memleketin ileri gelenlerinden drt kii daha dhil edilerek toplam on kiiden oluan bir topluluk yer alacaktr53. Uygulamaya konulduu blgelerde mali hizmetler ve zaptiye hizmetlerinin yrtlmesi muhassllara verildii idare edilen yerin byklne gre de muhassllarn mir ve ferik denilen grevliler arasndan seildii grlmektedir54. Muhassllar ellerine verilen talimat gittikleri yerlerde btn memleket ileri gelenleri nnde okuyup, anlamn aklayacak ve bundan sonra her yerde kurulan Muhassllk Meclisleri yeleri ile birlikte; memleketin durumuna gre verginin tesbit, tevzi ve pein tahsilini yapacak, gerekli masraflar, (demeler ve maalar) bu mebladan yaplacak, artan hazineye gnderilecektir55. Buradan da anlalaca zere muhassllarn maalar topladklar vergilerden karlanmaktadr. Muhassllar, topladklar vergilerden kendi maalar yannda bulunduklar idari blgedeki dier kamu grevlilerinin de maalarn demektedirler.
adrc, a.g.e. s.243. Mutullah Sungur, XIX.Yzyl Osmanl Devletinde Tara daresi ve Vilayet Ynetimi, Trkler, C.XIII, Ankara 2002, s.757. 50 Zekai Mete, Muhassl, DA, C.XXXI, stanbul 2006, s.20. 51 adrc, a.g.e., s.209. 52 adrc, a.g.e., s.209. 53 Tnk , a.g.e., s.102. 54 Celal Erdnmez, XIX.Yzyl Ortalarnda Kbrsta Toplum Yaps (1839-1856), Isparta 2004, s.21. 55 lber Ortayl, Tanzimatdan Cumhuriyete Yerel Ynetim Gelenei, stanbul 1985, s.34.
49 48

11

Tanzimatn getirmi olduu bu uygulamaya gre kadlar dahi maaa balanmtr. Kadlarn vazifeleriyle ilgili olarak aldklar resm-i ksmet, resm-i tereke ile ilan, hccet, mrasele, izinname, kefiyye, seferiye ve eri dier senetlerden aldklar resimleri kendi namlarna toplamalar menedilmi ve aylklarnn muhassllktan verilmesi kararlatrlmtr. Bu mahkeme resimleri, hslat- mahkeme olarak dorudan doruya muhassllk tarafndan alnacaktr56. Mesela 1257 senesi aban (Ekim 1841) ayndan itibaren mahkeme harlarnn muhassllk sandna aktarlaca ve naiblere maa verilecei ifade edilmektedir57

5 Eyll 1841 tarihli Konya eyaletinden gnderilen buyrulduda Isparta ve Burdur muhassllklarnn birletirilmesinin uygun olmad ifade edilerek Tanzimata aykr bir uygulamann cereyan etmemesi ve Tanzimat hkmlerinin uygulanmasna zen gsterilmesi istenmektedir58. 1 Ekim 1841 tarihli Hamit meclisinden gelen kararla Nazif Aa Burdur Kazasna muhassl vekili olarak Hamit Liva Meclisi tarafndan seilerek tayin edilmitir. Nazif Aadan vergi toplanmas hususuna ihtimam gsterilmesi bir ake verginin dahi sonraya braklmamas toplanan verginin peyderpey Hamit sandna gnderilmesi istenmitir. Ayrca vergi toplama ilerini gerekletirirken hsl olan masraflarn yazl olarak Hamit Sancana bildirilmesi gerekmektedir59 . Muhassllarn grevleri hazineye dhil edilecek her trl gelirlerin takibi olduu ve hazineye gelen miktarn hangi yolla ve ne kadar olduunu kaydetmektir. Mesela 8 Haziran 1841 tarihinde vefat eden Yrk Hac Ali olu Hasann varisi olmad ve malnn mzayede ile satndan sonra elde edilen gelirin muhassl Behet bey eliyle hazineye aktarld ifade edilmektedir60.

Halil nalck, Tanzimatn Uygulanmas ve Sosyal Tepkiler, Osmanl Toplum Yaps zerine Derleme, Konya 1996, s.320. 57 BS, 210/36/2. 58 BS, 210/35/1. 59 BS, 210/35/2. 60 Mahrse-i Burusa mahallatndan Feyzullh Paa mahallesi ahlsinden olub sene-i sbkada hacc- erfe azmet ve bde edsnn (...) hacc gelur iken esn-i rhda medine-i Burdurda Namzgh civrnda bi emrillhi Tel veft iden Yrk Hc Ali A ibni Hasann zhirde vris-i marfi olmayub mteveff-yi mezbrun yannda mevcd bi'l-cmle terekesini medine-i mezbr muhassl atfetl Behet Bey Hazretleri marifeti ve marifet-i erle tahrr ve sk- Sultnyede badel-mzyede semeni misilleriyle hara bey' olunan esmni el-yevm meriul- icr olan nizm-i mstahsene mktezs zre memhr ve mmz defteridur b tahrr hazne-i mireye irsl olunmak zre muhassl- mr-i mm ileyh yedine it olunan tereke-i mteveff-yi mezbr

56

12

2-Nahiye ve Ky daresi
a-Muhtar
II. Mahmut dnemi lke ynetiminde yaplan yeniliklerden biriside muhtarlk kurumunun oluturulmasdr. Gnmzde ufak tefek deiikliklerle varln srdrmekte olan muhtarlk kuruluncaya kadar Osmanl mparatorluunda kylerde Kethda, htiyar bazen de Muhtar denilen kimselerin, ky temsilen baz grevler yaptklar bilinmektedir. Kentlerde ise mahalle dzeyinde ayn grevleri imamlar yerine getirmekte idiler61. Sultan II. Mahmut zellikle 1826dan sonra stanbulun gvenliini korumak, hrszlk ve benzeri uygunsuz davranlarn kaynan oluturanlar kentten uzaklatrmak iin byk bir abann iine girmitir. Sultan II. Mahmutun bu amala aldrd nlemler arasnda muhtarlk rgt de bulunmaktadr. Muhtarlk tekilat ilk defa 1829da stanbulda bild-i selse de (skdar, Galata ve Eyp) uygulamaya konuldu. Bunda ama stanbula g kontrol etmek mahallelere giri k denetim altna alarak gvenlii salamak ve ynetim aleyhinde yaplan dedikodular nlemekti. lk muhtarlar tayin yoluyla i bana getirilmilerdir62. Muhtarlar kentin mahallelerinde gvenliin salanmas, nfusun denetim altnda tutulmas iin gerekli yetkilerle donatlmt63. Bakent dndaki kent, kasaba ve kylerde muhtarlklarn kurulmas ise 1833 ylndadr. lk defa Kastamonu mahalleleriyle sancaa bal kazalarn mahallelerinde muhtarlk tekilat Mtesellim Dede Mustafa Aa tarafndan kurulmutur64. Her mahallede halk nezdinde saygnl olan, tecrbeli, namuslu ve becerikli kimselerden setii iki kiiyi muhtar- evvel ve muhtar- sani adyla tayin etti. Ayrca mahalle imamlarn muhtarlara, muhtarlar mahalle sakinlerine ve mahalle ileri gelenlerini de birbirlerine kefil yaparak durumu stanbula bildirdi. Bu sistem bir bakma Sultan II. Mahmutun nfuzunu yok etmek istedii yanln yerine ikame edilmiti65. Muhtarlarn yetkilerine baktmzda ise; gvenliin salanmas, ahalinin bir yerden baka bir yere gidiine tezkire vermek, bulunduu mahalle ya da kye gelenlerin tezkirelerini

defteridur ki ber vech-i t zikr ve beyn olunur fl- yevmis-sbi aere min ehr-i rebul-hir Sene sebi ve hamsin ve mieteyn ve elf. BS, 210/10/1.
61 62

adrc, a.g.e., s.38. Ali Akyldz, Muhtar, DA., C.XXXI, stanbul 2006, s.52. 63 Kara, a.g.e., s.122. 64 adrc, a.g.e., s.38. 65 Akyldz, a.g.m., s.52.

13

kontrol etmek ve tezkiresizleri geri gndermek, verginin tevziine ve toplanmasna yardmc olmak, kurallara uygun biimde yerlemek isteyenlere yer gstermek ve yeni gelenlere kefil olmak ya da kefil bulmak suretiyle nfus hareketlerini kontrol etmek ve kayt altna almaktr. Bylece kazalar arasnda gidip gelen kiiler kayt altna alnacaklar, tezkiresiz kimsenin de bir yerden baka bir yere giderek iskn edilmesine de muhtarlar engel olacaklardr66. Bu sayede devlet nfus hareketlerinden srekli haberdar olacak ve nfus hareketlerini de kontrol altnda tutmas salanacaktr. Muhtarlar, mahallelerinden len, g eden veya baka mahalleye tanan kimselerin adlarn mahalle defterinden silip gn gnne Defter Nazrna bildirmekle ykmldrler. Doanlar da kaydedip haber vermekteydiler. Ksacas hkmet halk ilikilerinde bu dneme kadar mahalle imamlar ile yanlarn yapmakta olduklar iler muhtarlara verilmitir. Tanzimatn ilanndan sonra unvanlar ve seilme yntemleri deimeksizin devam etmi, kendilerine verilen grevler daha da artmtr. zellikle ky halknn devlete demek zorunda olduu btn vergilerin muhtarlar tarafndan toplanp ilgilere teslim edilmesi Tanzimat dneminde muhtarlarn balca grevleri olmutur67. Muhtarlar ve Kocabalar Tanzimatn hemen sonrasna kadar muhtar vergiden muaf tutulmulardr. Muhassllk sisteminin kurulmasyla bu muafiyet kaldrlmtr. Buna karlk kylerinin byklne gre muhassllk malndan kendilerine yllk 30 ile 1000 kuru arasnda deien oranlarda maa balanmas kararlatrlmtr68. 12 Mays 1845 tarihinde gebe Kptiyn taifesinin bir an nce hangi ky ya da kazaya varrlar ise orann idarecisi tarafndan kaydolunmalar, ziraat mdr ve meclisleri tarafndan toprak tahsis edilerek ziraata altrlmalar istenmektedir. Bylece bu insanlarn babo gezip dolamalarnn engellenip iskn ettirilmeleri, kydeki muhtarlar ve blgedeki ziraat mdrlerinden bu konuda gerekli uygulamann yaplarak kayda geirmeleri istenmektedir69. Muhtarlarn lmler sonrasnda nfus kaydn dmelerinin yannda vasiyet edilenleri de yerine getirdikleri grlmektedir. Mesela gurre-i zihicce tisin mieteyn ve elf tarihinde Manastr mahallesi ahalisinden olan Ayni olu Ms bin Mehmedin vefat mahalle muhtar

66 67

Erdnmez, a.g.e., s.24. adrc, a.g.e., s.39-40. 68 Akyldz, a.g.m., s.52. 69 BS., 210/102/3.

14

Ke olu es-Seyyid Mustafa bin Salih tarafndan kayd olunmu ve vasiyeti zerine yz yirmi be gurua kitap alnarak es-Seyyid Ali Efendi olu Murata teslim edilmitir70. 20 Ocak 1845 tarihinde baz mahallerde askerden firar edenlerin murr ve ubre dikkat edilmeksizin gezdikleri ifade edilmi ve muhtarlardan bu kiilerin grldkleri yerlerde kayt altna alnmas ve ilgili yerlere bir an evvel bildirilmesi, konuya gerekli ihtimamn gsterilmesi, firarilere mrr tezkeresi verilmemesi iskanna msaade edilmeden ilgililere bilgi verilmesi istenmektedir. Murr tezkeresi veren ya da iskanna msaade eden muhtarlarn tevkif edilecekleri ifade edilmektedir71. Muhtarlklarn, devletin firari olarak arad kiilerin yakalanmas ve ilgililere bildirilmesi gibi grevleri yerine getirme konularnda da sorumlu olduklar grlmektedir. Muhtarlar murr tezkerelerini hazrlamak ve mhr yetkileriyle, iskn ve ikamet konularnda da tara ynetiminin en aktif grevlilerindendir. Merkez tarafndan verilen emirlere aykr hareket edilmesi halinde ise muhtarlarn tevkif edileceklerinin emirnamede sylenmesi muhtarlar zerinde merkezi ynetimin basksnn olduunu gstermektedir. Tanzimat dneminin ilk yllarnda Osmanl snrlar ierisinde 1320 civarnda nahiyenin banda muhtar veya kocaba diye anlan idareciler bulunmaktadr72. Gayri Mslimlerin yaad yerlere ise khyalar atanmtr. Gayrimslim ky ve mahallelerin kocabalar tarafndan ynetildii ifade edilmekte ise de bu blgelere ksa bir dnem iin de olsa khyalar tayin edilmitir73. Burdur Kazasnn mahalle ve kylerini eriyye sicillerinden tespit etmek mmkndr. H.1259 /M.1843 tarihinde 210 numaral sicil defterinde belirtilen Burdurun mahalleleri kyleri ve idari taksimat hakknda bizi bilgilendirmektedir. 210 numaral eriyye sicil defterinde belirtilen mahallelerin isimleri vergi listesinde belirtilmitir74(Tablo 2). Tanzimatn ilk yllarnda Burdur Kazasna bal bulunan kylerin listesini de (Tablo 3) yine vergi-i mahsusa miktarlarn belirten kaytlardan kylerin isimlerinin ve demeleri gereken toplam vergi miktarlar dikkate alnarak byklkleri ve nfus saylar hakknda da bilgi sahibi olmak mmkndr. Ayrca sicil kaytlar, Burdur Kazas snrlarnn yaklak olarak belirlenmesine de yardmc olmaktadr.

70 71

BS., 210/29/2 BS.,210/102/2 72 Nicolae Jorga, Osmanl mparatorluu Tarihi, C.V, stanbul 2005, s.355. 73 Akyldz, a.g.m., s.52. 74 BS, 210/17/1.

15

Tablo 1: 210 numaral eriyye Siciline Gre Burdurun Mahalleleri No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Mahallelerin simleri Yenice Hecin Recep Dere Kuyu Karasenir Manastr Divan Baba Bur Cami-i Kebir Hac brahim Hac Ahmet Hac mer Derslik eyh Sinan Dibek Yourtu Rumyan Zmmyan

Tablo 2: 210 numaral eriyye Sicilline Gre Burdurun Kyleri Sra No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Ky Kla Askeriye erin Geresin Kurna Mandrna Lengme Sala ine Kravgaz Bdz endik Suludere Kuruay Akyaka Soanl Yassgme Haclar Der Yar

16

21 22 23 24 25 26 27 28

Yaz nar Karakend Bayndr Sorgun Kavack Cinbilli Karaal

b-Mahalle mamlar
Klasik Osmanl ehirlerinde mahalleler, ehirleri meydana getiren en kk yap talar olup, bir cami veya mescit ile mekteplerin bulunduu mekn ifade etmekteydi. Mahallelerde bulunan cami veya mescit imamlar, dini grevlerinin yan sra mahalleyi ilgilendiren farkl meselelerle de ilgilenmekte idiler75. Muhtarlk rgt oluturuluncaya kadar tek balarna, daha sonra muhtarlarla birlikte halkn birbirleriyle olan kk

anlamazlklarnn zmnden, mahallenin temizliinden ve dzeninden imamlar sorumlu tutulmulardr76. mamlar, Padiahn berat ile dini bilgileri fazla, gvenilir ve sevilen kimseler arasndan atanrlar, grecekleri hizmet karlnda vazife denilen bir cret alrlard. Gndelik olarak hesaplanan bu cret ounlukla vakflar tarafndan karlanrd. 27 Austos 1843 tarihinde Derslik mahallesinde vakf tarafndan yaptrlan camide grev yapacak imamlara otuz ake yevmiye verilmesi vakfiyede belirtilmitir77. mamlar cemaate namaz kldrmann yannda, len kimselerin dini ilemlerini yerine getirirler, mahallenin gvenlii ve huzurunu ilgilendiren konularda idari birimlere yardmc olurlard. mamlar, halkn dini vecibelerini yerine getirmesi konusunda halk uyarmalarnn yan sra, kadlar ve yneticiler tarafndan mahallelerin temizlii ile de sorumlu tutulmulardr78. mamlar, incelediimiz Burdur eriyye sicillerinde zellikle nikah akitlerinin neredeyse tamamnda ahit olarak grmek mmkndr. Mesela 3 ubat 1843 tarihinde Burdur Dere Mahallesi ahalisinden Abdlnebi olu Mustafa ile Hseyin kz Zleyhann nikah akdinde ahit olarak imam Osman Efendi grlmektedir79. 21 Temmuz 1841 tarihinde Burdur eyh Sinan Mahallesi ahalisinden Adile Hatun ile Hac Sleyman olu Memiin
75 76

Kara, a.g.e., s.117. adrc, a.g.e., s.40. 77 BS, 210/13/1. 78 Kara, a.g.e., s.118. 79 BS,210/2/3.

17

nikah akdinde imam Mustafa ahitlik etmitir.80 Tanzimatn ilk dnemlerine ait belgelerde genellikle uhudul-hl de yer aldklarn grdmz imamlarn, mahalledeki ailelerin dzen ve intizam ierisinde kurulmas, aile yapsnn korunmasnn yan sra idari adan nemli rolleri olduu muhakkaktr . mamlar zaman zaman halk arasnda kan anlamazlklarda da ahit olarak yer almaktaydlar. mamlar gvenilir kii olarak mahalle muhtarlarna da kefil oluyorlar, vergi datmnda ve mahalleyi ilgilendiren konularda yaplan grmelere katlyorlard. Ksacas mahalle erevesinde halk-hkmet ilikilerinin srdrlmesinde, muhtarlk kuruluncaya kadar tek balarna, daha sonra da onlarla birlikte etkinliklerini srdrmlerdir82.
81

B- ADL TEKLAT
1- Naiblik
Szlk anlam olarak birini temsil etmek, bir makamn sorumluluunu asl sahibi yerine geici bir zaman iin yklenen kimse demektir83. Osmanllarda naiblik balangtan beri mevcut olan bir makamdr. Yeni fethedilen yerlere idareyi temsilen sancak beyi veya suba, hukuku temsilen kad ya da naib tayin edilmesi bir fetih geleneiydi. Naibler, medrese eitimi alarak zellikle fkh alannda kendi kaza dairesinde ihtilaflar zebilecek bir seviyede tahsil grm ilmiye meslei mensubu kimselerdir. Osmanl adli tekilatnda kad yardmcs ve vekili olan naib kad tarafndan belirlenir, Anadolu ve Rumeli kazaskeri tarafndan tasdik edilirdi84. Kadlar tarafndan naib tayin edilen kiilerin atama kararlarnn eyhlislamlk makamnca da onaylanmas gerekmekteydi. Kad tarafndan teklif edilen ve atanmas onaylanan kii bylece greve balamakta, bir taraftan yarg grevini yrtrken dier taraftan da st makamlarca kendisine emredilen ileri de yapmak zorunda idi85. Naibler kad tarafndan tayin edilirler fakat kadlarn grev sresinin sona ermesi ile naiblerin de grevden ayrlmalar gerekmezdi86.

80 81

BS, 210/7/2. BS., 210/2/3; 210/7/2; 210/12/2. 82 adrc, a.g.e., s.40. 83 Casim Avc, Naib, DA., C.XXXI, stanbul 2006, s.311. 84 Mehmet pirli, Naib, DA., C.XXXI, stanbul 2006, s.312. 85 Kara, a.g.e., s.129. 86 Mustafa entop, Osmanl Yarg Sistemi ve Kazaskerlik, stanbul 2005, s.100.

18

XVIII. Yzylda kad ve naibler eski nfuzlarn kaybetmeye balamlardr. Bunun nedeni kad ya da vekili durumunda olan naiblerin ellerinde kuvvetlerinin olmamasdr. zellikle mtesellimler ve yanlarn ellerinde ok sayda kuvvetin olmas onlarn halk kendilerine balamasn salamakta buna karlk kad ve naibleri etkisiz brakmaktadr. Mtesellim ve ayanlar g ve kuvvetini artrmalarna karlk kad ve naiblerin otorite ve nfuzlar azalmtr87. Naibler grevli olduklar yerlerde toplumun ceza hukuku ve medeni hukuk ile ilgili davalarna bakarlard. Medeni hukuk ve ceza davalar arasnda nikh akdi, boanma, vasi ve nazr tayini, ehir halk arasnda meydana gelen olaylarn ve eitli davalarn zmlenmesi saylabilir. Bunlarn dnda naibler, vakf ilerinin yrtlmesi, terekelerin yazm ve taksimi gibi ok eitli davalara bakmak ve bunlar gn gnne sicillere ilemek zorunda idiler. Naibler ayrca vergilerin adilane ekilde tevziine nezaret etmek, avrz ve nzul vergilerinin toplanmas, salyne trnden vergilerin toplanarak ilgili yerlere gnderilmesi, gerek grldke avrzhnelerin yeniden yazlmas hazariye ve seferiye gibi vergilerin toplanmas88 keif, tefti ve tahkik iin olay mahallinin incelenmesi gibi grevleri de yerine getirmekle sorumlu bulunmaktadr89. Naiblere balangtan itibaren merkezi hazineden aylk maa demesi yaplmayp, geimlerini grdkleri davalardan alnan harlardan temin etmeleri ngrlmtr. Bu tarz uygulama Tanzimat devri balarna kadar devam etmitir. Baktklar davalardan ve grdkleri muamelelerden (sicil, hccet, mrsele, nikh, talk, tlkvs.) cret alrlard. Btn bu resimlerde naibe ait ksm kadya gre be ya da alt da bir oranndadr90. Ancak, 1839 ylndan itibaren naiblere aylk maa denmesi konusu gndeme gelmitir. Meclis-i Vl bu konuda bir dzenleme yapm ve naiblere grevli olduklar kazann mal sandndan aylk maa tahsis edilmesi, mahkeme harlarnn da te birlik hisselere blnerek mahkeme grevlileri ve mal sand hissesine ayrlmas kararlatrlmtr. Ancak, bu karardan ksa sre sonra eski uygulamaya geri dnlmtr. Bu durum bir bakma Tanzimat devri idarecilerinin genellikle rastlanlan bir tavrn gstermektedir. Bu devirde devlet kurumlarnda balatlan yeniden yaplandrma almalar birden bire balayp bitirilmi deil aksine zaman ierisinde messeselerin ileyiinde yaplan dzenlemelerle pey der pey gerekletirilmitir.
87 88

Ycel zkaya, XVIII.Yzylda Tara Ynetimine Genel Bir Bak, Trkler, C.XIII, Ankara 2002, s.702. Kara, a.g.e., s.129. 89 pirli , a.g.m., s.313. 90 pirli, a.g.m., s.313.

19

19 Eyll 1841 tarihinde Burdurda naiblere muhassllk malndan verilen maalarn artk verilmeyerek naiblerin terekelerden kuru bana birer paradan resm-i tahsil alnmas ayrca verilen hccet, mraselt, izinname, kefiye ve sair senedat er-iyye den rsum alnmas fakat bu ileri yaparken de meclisin kararlarna ihtimam gsterilmesi istenmitir. Ayrca emir eline getii anda muhassllk malndan naiblere ake denmi ise bu akenin de geri alnmas emirnamede belirtilmitir. Defterdar efendinin emirleri de hatrlatlarak naiblerin ahali ve fukaray bir gn bile bu hususlardan tr madur etmemeleri istenmitir91. 5 Ekim 1841 tarihinde Burdur kazasna Hamit Sancandan gnderilen dzenlemede naiblerin maalaryla ilgili olarak, mahkeme harlarnn te birinin naiblere verilmesi istenmekte geri kalan ksmnn te birinin muhassllk sandna aktarlmas

emredilmektedir. Kalan te birlik blm ile de mahkeme masraflar karlanmaktadr. Ayrca 1257 senesi aban (Ekim 1841) ayndan itibaren mahkeme harlarnn muhassllk sandna aktarlaca ve naiblere maa verilecei ifade edilmektedir92.

2- Mftlk
Osmanl Devletinde ynetici snfndan olmamakla birlikte ehir yaantsnda sz geen saygn kiilerden birisi de mftdr. Mftler imparatorluun merkezinde bulunan ve ulemnn bakan durumunda olan eyhlislamn devlet ve hkmet merkezinde grd ileri, eyalet ve sancak merkezi olan byk kentlerde gren kimselerdi. Yneticilerin, kadnn veya halkn zemedikleri dini bir mesele ortaya ktnda ya da sorunlarna din bakmndan destek salamak istediklerinde mftlere bavururlard. Grleri istenen konuda mftler Hanefi fkhn esas alarak fetva verirlerdi. Osmanl Devletinde yargda ve fetva vermede Hanefi mezhebi esas kabul edildiinden mftler, verdikleri fetvalarda bu mezhebin ngrd kurallara uymak zorunda idiler. Mft, kendisinden fetvas istenilen konular Hanefi fkhna dair belli bal yazlm kitaplarla bunlarn aklama ve eklerine atflar yapar ve fetvasn Hanefi fkh zerine verirdi. Bunun iin fetvay isteyenden cret alr ve geimini bu cretlerle salard93. Mftler fetva verme dnda bulunduklar ehrin ileri gelen kiileri arasnda yer alr, mahkemede ad ounlukla uhdl hl de geerdi. Kad sorunu zmekte glk ekerse

91 92

BS, 210/37/1. BS., 210/36/2. 93 adrc, a.g.e., s.91-92.

20

mftnn grne bavurur ve ondan fetva isteyebilirdi. Mftler, eyhlislamn teklifiyle padiah tarafndan atanrd94. 22 Nisan 1842 tarihinde Burdur da mftlere ve dier kaza idarecilerine, kazada meydana gelen asayii bozucu faaliyetlerin sorumlularnn bulunmas, gasp edilen mallarn bulunarak sahiplerine teslim edilmesi ve vukua gelen cinayetin faillerinin bulunmas konusunda almalar yaplmas istenmektedir95. 4 Mart 1842 tarihinde Isparta ve Burdur naib ve mftlerinden cinayete kurban olan kiilerin diyetlerinin tespit edilerek varislerine Burdur Kazas mdr Kapucuba ilzde Mustafa eliyle temin edilerek denmesi talep edilmektedir96. Mftlerin, Naiblerle birlikte kazalarda diyetleri tespit ettikleri grlmektedir. slam hukuku ve Hanefi fkhna gre hkm vermek ve uygulamasn salamak mft ve naiblerin ileri arasndadr. Tara idaresinde Osmanl otoritesinin en dzenli gsterdii alan, vergi koyma ve toplama sreleridir97. Taradaki btn idarecilerde olduu gibi mftlerin de vergi toplamada grevli olduklar grlmektedir. 4 Ocak 1844 tarihinde Burdur Kazas naibinin Ispartada olduu, naib efendinin yokluunda vergi toplama ileminin mft tarafndan ve kazadaki dier grevlilerin de yardmyla birka gn iinde yaplarak Hamit sandna ulatrlmas istenilmektedir98. 12 Kasm 1843 tarihinde Burdur naib, mft ve mdrlerinden Tanzimat- mlkiye gereince uygulanan vergilerin toplanmas, cizye vergisi mkellefi olanlarn saylarnn tespiti, vergilerin hesaplanmas, cizye vergisinin iki taksit olarak alnmas ve vergilerin toplanmas konusuna dikkat gsterilmesi istenilmektedir. Tanzimat dnemindeki tara idaresi yaplanmasnn bir paras olarak baktmzda eskiden beri var olan ve varln koruyan mftlk makam tara idaresinde nemini Tanzimat dneminde de korumu hatta sosyal hayatta ve medeni kanun hususundaki gelimeler sayesinde ehemmiyeti daha da artan bir kurum olmutur. Gnmzde halen varln srdren bu kurum dini bir fetva makam olarak ve din ileriyle ilgili makam halini almtr.

94 95

Kara, a.g.e., s.137. BS., 210/52/1. 96 BS., 210/48/2. 97 Amy Snger, Kadlar ,Kullar, Kudsl Kyller, stanbul 1996, s.61. 98 BS., 210/21/1.

21

3-Muhzr
Muhzr, mahkemelerde daval ve davacy mahkeme huzuruna celbeden grevli, yksek rtbeli bir yenieri kumandann unvandr. Muhzr mahkemenin bulunduu yerin ahalisi arasndan zellikle daha nce bu grevi yapm kiilerden veya bir ekilde devlet grevi alm guruplarn mensuplarndan seilirdi. Sivil halktan muhzr tayin edilemezdi. Muhzrlarn tayin ve azil yetkisi kadlara verilmitir. Kad bunun iin uygun grd kiiyi merkez arz eder ve tayin merkezden beratla yaplrd. Dier grevliler gibi padiahlarn cls zamanlarnda beratlar yenilenir, genellikle haklarnda bir ikyet olmad mddete grevlerini srdrebilirlerdi. Mahkeme ktipliine ihtiya duyulmayan kk kadlklarda da muhzr bulunur ve kitabet iini kad veya muhzr yapard. Mahkemede hazr bulunmas istenen kiiye kad tarafndan bir celp kad karlr, muhzr da bununla ilgili ahs mahkemeye arrd. Muhzrn zor kullanmaya yetkisi yoksa da baz durumlarda Kadnn talebiyle yanna asker alabilirdi. Mahkeme srasnda mahkemenin asayiin temini de muhzrn grevlerindendi. Muhzrn creti davac tarafndan karlanmaktadr. Bu crete cret-i kadem veya ayak teri denilirdi99. Zaman zaman merkezden kadlk blgesindeki sulularn takibi, asilerin yakalanmas, soruturmalarda yardmc olma gibi hususlarda zel vazifelerle de ykml klnabilirdi100. Burdur sicillerinde ise muhzrlarn birok davada ahit olarak bulunduklar ve naiblerle birlikte davalarn gidiatnda grev stlendikleri grlmektedir. Mesela 29 Ocak 1843 tarihli Hindi Mehmet kz Hatice ile Hindi Hac Mehmet olu Hac Ahmet arasndaki nikh akdinde Muhzr Hseyinin uhudul hl de bulunduu grlmektedir101. 29 Mart 1843 tarihinde Mehmet kz Havva ile Hac Mehmet olu el Hacc brahimin nikhlarnda Muhzr Hseyini ahitler arasnda grmekteyiz102.
Mehmet Akman, Osmanl Devletinde Ceza Yarglamas, stanbul 2004, s.46. Recep Ahskal, , Muhzr, DA., C.XXXI, stanbul 2006, s.85. 101 Medine-i Burdurda Yenice mahallesinde skin Hadce binti el-merhm Hindi Mehmed nm bikr-i blia huzr-i erde vlidesi Ayie binti Hall nm Htn hzire oldu hlde tlib olan Hinndi Hc Mehmed ibni elHcc Abdullh nm kimesneye yigirmi be guru nikh ve kisvesinden mad yz yigirmi be guru mihr-i muaccel-i tesmiyesiyle tarafeyn rzsyla akd-i nikh olund ibu mahalle kayd olund F 27 Zi'l-hicce Sene [1258 uhd Afgne Hc Abdullh erbeti ol dmd Afgn Mehmed ve Afgan Eref skin-i mahalle-i Yenice Bir kol zde Hc Sleymn Efendi Muhzr Hseyin ve gayruhum. BS,210/2/1.
100 99

Derslik mahallesinde skin Havv binti Mehmed nm slbiyeyi tlibi olan Hc Hasan ibni el-Hcc brhm nm kimesneye tarafeyn rzsyla akd-i nikh olunacak oldunda merkm Hc Hasana keflet-i

102

22

21 Mays 1843 tarihli Abdullah kz Hatice ile Msr Selim olu Musann nikh ahidlerinde de yine Muhzr Hseyini ahit olarak grmekteyiz103.

mutlak ile kefl tmeki Helvac olu Vel bin Mehmed kefletiyle izinnme its kayd olund F 27 Safer Sene [1259] uhdu'l-hl Muhtar mer Efendi Muhzr Hseyin. BS, 210/3/1.
103

BS , 210/3/3.

23

KNC BLM SOSYAL YAPI A-ALE YAPISI VE HUKUK DURUMU

slam ailesi kar-koca, ocuklar, ana-baba, bunlarn usul ve frundan oluur. Deien sosyal ve ekonomik artlar gerei aile fertlerinin tamam kimi zaman bir at altnda yaamlar, kimi zaman da kar-koca ve ocuklar dnda kalanlar baka evlerde olmulardr104. Osmanl ailesini geni bir aile tipi olarak tanmlamak doru deildir. Sanlann aksine Osmanl Devletinde geni aile tipinin yaygn olmad gr hkim durumdadr. Bu grn en nemli delilleri herhalde len kiilerin terekelerinden karlan bilgiler olmaldr. eriyye sicillerindeki kaytlar, Osmanl devrindeki Trk aile kurumu ile bunun genilii ve bykl hakknda bize nemli fikirler vermektedir105. Tereke kaytlarnda len kiilerin kanuni miraslar tespit edilmektedir. lk miras ayet kii evli ise ei olmaktadr. Erkeklerin evliliklerinde birden fazla ee sahip olup olmadklar da bu kaytlardan takip edilebilmektedir. Zira nikhl olduu her eine kanuni miras hakk doduu iin bunun kaydedilmesi zorunludur. E veya elerden sonra len kiinin dier miraslar olan ocuklar kaydedilmektedir. ocuklar da yetikin veya kk yata olduklar durumlar ayrntl ekilde belirtilerek kayda geirilmilerdir. Burada kz veya erkek ocuklar kendilerine kalan mirasn sevk ve idaresine bakabilecek durumda, yani reit iseler miras hisseleri bizzat kendilerine braklmaktadr. Miras ocuklarn reit olmadklar durumlarda da vasilik messesi devreye sokulmaktadr. Bylece ocuklarn miras hakk reit oluncaya kadar vasleri zerine verilmektedir106.

104 105

Hayrettin Karaman , Sosyo Kltrel Deime Srecinde Trk Ailesi, C.II, Ankara 1992, s.387. brahim Gler, XVIII. Yzylda Aile:Sinop rnei, Trkler, C.XIV, Ankara 2002, s.28. 106 Erdnmez , a.g.e. , s.158 .

24

1-Evlenme
Evlilik aileyi meru temellere oturtan toplumsal bir olgudur. Kurulu ve sonraki dnemlerde evlilik eski Trklerden intikal eden bir anlam tar. Eski Trkler izdivaca evlenmek, ev bark sahibi olmak derler107. Osmanl toplumunda ailenin oluumuna evlilikler temel tekil etmektedir108. slamOsmanl aile hukukuna gre ailenin oluumunu salayan evliliin gerekleebilmesi iin nikh akdi denilen szlemenin yaplmas arttr. slam hukukuna gre nikh taraflarn ve ahitlerin katlmyla gerekletirilen medeni bir szlemedir109. Nikh dini olmakla birlikte daha ziyade sosyal bir olgudur. Evlilik szlemesinin geerlilii iin slam hukukunda, din adam, izin ve dua gibi artlar gerekli grlmemitir110. Nikhn geerli olmas iin slam hukukuna gre resmi bir memurun veya bir din adamnn huzurunda yaplmas gerekli deildir. Ne var ki, nikhn nemi ve toplumsal yaamdaki rol ve etkisi sebebiyle olduka erken devirlerden itibaren, bu konuda hukuki ynden bilgisi olan kiilerin huzurunda yaplmasna itina gsterilmitir111. ncelediimiz 210 numaral eriyye sicil defterine baktmz da nikah akidlerinde genellikle en az iki kiinin ahit olarak bulunduu ve ounlukla mehr-i muaccel ve mehr-i meccel bedellerinin bulunduu grlmektedir. slam da eler arasnda mal ve mlk edinme ayrm ilkesi bulunduundan dolay evlenen kadnn mehrini; kocasnn, velisinin veya bir bakasnn harcamas veya kullanmas sz konusu deildir. Mehrin tasarruf hakk sadece kadna aittir. Kadn dilerse, mehrin bir ksmn veya tamamn kocasna balayabilir. Nikh esnasnda mehirden hi bahsedilmese ya da koca mehir veremeyeceini sylese bile kadn mehre hak kazanr. Ayrca slam hukukunda mehir o kadar nemlidir ki kocann lm sonrasnda terekeden ncelikle kadnn mehr-i mecceli verilir, daha sonra dier hak sahipleri arasnda kalan miktarn taksimi yaplr. Mehr-i muacceli ya da mehr-i mecceli denmeyen kadn, kocasn dava ederek hakkn alabilir112. Mehir, kocann lm veya ailenin paralanmas durumunda kadnn belirli bir sre yaamn srdrebilmesini salad gibi mehrinden vazgeerek kocasndan boanmasn
107 108

smail Doan, Osmanl Ailesi, Ankara 2001, s.35. Gler, a.g.m. , s.29. 109 Alaaddin Akz, Bir mamn Nikah Defteri, Konya 2006, s.2. 110 Karaman, a.g.e., s.388. 111 Hayri Erten, Konya eriyye Sicilleri Inda Ailenin Sosyo-Ekonomik Ve Kltrel Yaps (XVIII. Y.Y. lk Yars), Ankara 2001, s.48. 112 Gl Akylmaz, Osmanl Aile Hukukunda Kadn, Trkler, C.X, Ankara 2002, s.368.

25

salamay kolaylatrma eklinde nemli bir rol vardr. Ayrca kocann einden ayrlma yetkisini ktye kullanmasna kar caydrclk fonksiyonunu stlenmitir. Mehir nikh akdi ile birlikte evliliin topluluk ierisindeki ilan anlamn da tamaktadr113. Burdur eriyye sicillerine baktmzda deme biimlerine gre nikah akdi srasnda pein denen mehr-i muaccel ve ileride denmesine sz alnan mihr-i meccel tabiriyle iki ekilde ifade edilmitir. 29 Ocak 1843 tarihinde yenice mahallede Halil kz Aye ile hindi hac Mehmet olu Abdullahn nikh akdinden anlalaca zere mehr-i muaccel bedelinin 25 kuru olduu ve nikh esnasnda verilen miktar olduu 125 kuruun da daha sonra verilecek mehri meccel olduu grlmektedir114. 17 Mays 1843 tarihinde Askeriye kynde ikamet eden Halil kz Fatma talibi olan Hseyin olu es-Seyyid mer ile 25 kuru nikah, be yz kuru mehr-i meccel bedeliyle nikah akd olunmutur115. Yine 29 Ocak 1843 tarihinde Karakend kynde smail kz Aye ile Kulolu Mehmet olu Ali arasndaki nikh ta mehir bedelleri olarak 25 kuru mehr-i muaccel 50 kuru mehr-i meccel bedelle veya bu miktarda altn karl olarak akdi nikah olunmutur116. Belgeden de anlalaca zere mehir bedelleri yalnzca para olarak verilmemekte, baz durumlarda tanr tanmaz mallar da mehir bedeli olarak taahhd edilebilmektedir117. Mehrin nitelii ve miktar taraflar arasnda yaplan anlamayla tespit edilmektedir. Ancak, kadnn fiziki, kltrel ve mali durumuna gre verilecek mehir miktar aa yukar bellidir. Genellikle nikh akd edilen nceki kadnlarn mehirleri misl gsterilmek suretiyle miktarlar
Erten, a.g.m., s.52. Medine-i Burdurda Yenice mahallesinde skin Hadce binti el-merhm Hindi Mehmed nm bikr-i blia huzr-i erde vlidesi Ayie binti Hall nm Htn hzire oldu hlde tlib olan Hindi Hc Mehmed ibni elHcc Abdullh nm kimesneye yigirmi be guru nikh ve kisvesinden mad yz yigirmi be guru mihr-i muaccel-i tesmiyesiyle tarafeyn rzsyla akd-i nikh olund ibu mahalle kayd olund F 27 Zi'l-hicce Sene [12]58[M.]29 Ocak 1843 uhd Afgne Hc Abdullh erbeti ol dmd Afgn Mehmed ve Afgan Eref skin-i mahalle-i Yenice Bir kol zde Hc Sleymn Efendi Muhzr Hseyin ve gayruhum. BS., 210/2/1. 115 BS, 210/50/2. 116 Karakend karyesinde kin Ayie binti sml nm bikr-i blia huzr-i erde hsn-i rzsyla tlib olan Kulolu Mehmed bin Aliye yigirmi be guru mihr-i mueccel ve elli guru mihr-i muaccel altun tesmiyesiyle akd-i nikh olund. F 27 Zi'l-hicce Sene [12]58 [M.]29 Ocak 1843 uhdul-hl elebi olu Mustaf Ayn-i karye Karkend Hall Dn olu Mehmed. BS.,210/2/2. 117 BS., 210/2/2.
114
113

26

belirlendii iin, zamanla ortalama bir bedel adet haline gelmektedir. Nikh akdine verilen ya da verilmesi vaat edilen mehir miktarlar mutlaka yazlmaktadr118. 3 ubat 1843 tarihinde Dere mahallesinde ikamet eden Hseyin kz Zleyha ile Abdlnebi olu Mustafann nikah akdinde grlecei zere 25 kuru mehr-i mueccel 500 kuru mehr-i meccel olarak belirtilmitir119. Mihr bedellerindeki deimeler genellikle mihr-i meccel yani daha sonra denecek miktarda gze arpmaktadr bunun sebebi ise ailelerin ekonomik durumlar yannda genellikle kyde oturanlarda miktarn dk olmas kyde insanlarn daha az para ya da gelir ile daha uzun sre geimlerini salayabilmesidir*. 13 ubat 1843 tarihinde Burdur Yenice mahallede ikamet eden Kalafat olu Hasan kz Fatma ile Ebubekir olu Mehmetin nikahlarnda 25 kuru mehr-i muaccel ve 400 kuru mehr-i meccel bedeliyle akdi nikah olunmutur120. 29 Mart 1843 tarihinde Mehmet kz Havva ile Hac Hasan olu brahimin nikah akdinde kefalet ibaresini grmekteyiz. Burada kefaletin mehir bedeli iin olduu ve Helvac olu Velinin olu Mehmetin kefaleti ile izinname verilmesinin uygun olduu ifade edilmitir121. Nikah akidlerinde gze arpan nemli bir unsur da iki tarafn da rzasyla bu akdin yapldnn ifade edilmesidir. ncelediimiz akidlerin tamamna yaknnda bu ifade zerinde itina ile durulmu ve kayda geirilmitir122.

Saim Sava, Fetva ve eriyye Sicillerine Gre Ailenin Teekkl ve Dalmas, Sosyo- Kltrel Deime Srecinde Trk Ailesi, C.II, Ankara 1992, s.519. 119 Dere mahallesinde skin Zleyh binti Hseyin nm bikr-i blia hsn-i rzsyla tlib Mustaf ibni Abdlneb nm kimesneye yigirmi be guru mihr-i muaccel ve be yz guru mihr-i muaccel tesmiyesiyle akd-i nikh olund F 3 Muharrem Sene [12]59[M.]3 ubat 1843. uhdu'l-hl Nakb Mehmed mm Bekir zde Abd zde Osmn Efendi. BS., 210/2/3. *Bugn bile dikkat edilirse kylerde yasayan insanlarn birok ihtiyalarn kendileri karlama imkanna sahip olduklarndan kydeki insanlarn hayatlarn idame ettirmesi ve geimlerini salamas ehirdeki insanlara gre daha kolay olmaktadr. Bunun nedeni ky hayatnn insanlar kendi ihtiyalarn kendileri karlayacak ekilde bir yaam tarzna sahip olmalardr denilebilir. ehir hayatnn insanlara daha fazla seenek sunmas karlnda hayat standardnn ve dolaysyla daha fazla ekonomik ykn gerekli olduu bir ortamn olmasdr. 120 Yenice mahallesi skinlerinden Fatma binti Kalafat olu Hasan nm bikr-i blia tlib olan Mehmed bin Ebbekir nmkimesneye 25 guru nikh drt yz mihr-i muaccel tesmiyesiyle tarafeyn rzsyla akd-i nikh olund .F 13 Muharrem Sene [12]59[M.]13 ubat 1843 uhdu'l-hl Muhtr Hfz Ali Efendi lysl brhm olu Hall Selm zde Ysf A . BS., 210/2/4. 121 BS., 210/3/1. 122 Derslik mahallesinde skin Havv binti Mehmed nm slbiyeyi tlibi olan Mkevv ? Hc Hasan ibni elHcc brhm nm kimesneye tarafeyn rzsyla akd-i nikh olunacak oldunda merkm Hc Hasana keflet-i mutlak ile kefl Ekmeki, Helvac olu Vel bin Mehmed kefletiyle izinnme its kayd olund

118

27

Nikh ile ilgili bir dier nemli unsur ise nikh izinnamesidir. Osmanl Devletinde ilk defa Kanuni Sultan Sleyman zamannda resmen izinname alma usulnden bahsedilmektedir. Ebussuud Efendinin fetvalarndan anlaldna gre, padiah evlenme akdi iin kaddan izinname almasn emretmitir. Ancak kadnn izinnamesi nikhn hukuki geerlilii bakmndan art deildir. Osmanl Devletinde bir ksm nikhlarn ncesinde iftlerden kad veya naiblerinden izinname getirmeleri istenmektedir. Burada talep edilen izinnamenin nedeni evlenecek iftler arasnda herhangi bir mani olmadnn yetkili bir organ tarafndan tespit ve tefti edilmesi iindir. Tanzimat ncesi dnemde evlenecek kiiler ya mahkemede kad huzurunda ya da kad izni ile imama nikah akdettirme yolunu tercih etmilerdir. Nikh akitlerinin sicillere kaydedilmesi Tanzimattan sonra mecburi tutulmutur 123. 29 Mart 1843 tarihli Mehmet kz Havva ile Hac Hasan olu el-hac Mehmet arasndaki nikahta Helvacolu Veli olu Mehmetin kefaletiyle nikah izinnamesi verilmitir124. Kocas len kadnlarn yeniden evlenebilmesi iin drt ay on gn beklemeleri slam hukukunun bir gereidir. Bu geen zamana iddet sresi denir. Sre bitiminde kadnn evlenmesine msaade edilmektedir. Eer ayrlan kadnn doum yapm ise iddet mddetini beklemesine gerek yoktur125. Boanma ile ilgili hukuk kaideler aynen Burdur Kazasnda da tatbik edilmitir. Mesela, 1843 senesinde Manastr mahallesinde ikamet eden bir kadnn kocasnn askerde alt ay nce vefat ettii iki ahit tarafndan beyan edilmi ve kadnn Mustafa olu Ali ile evlenmesine izin verilmitir126. Kocann lm teyit ve tescil edilmeden evlenmesinin de belli bir sresi olduu slam hukukunda belirtilmitir. Osmanl hukuk sisteminde kocann kaybolmas ve haber alnamamas durumunda kadnn boanma bavurusunu hkim drt yl bekletir kocadan hala haber alnamamsa ve kadn hala boanma konusunda srar ediyorsa boanmalarna karar

F 27 Safer Sene [12]59[M.29 Mart 1844. BS, 210/3/1. Akz ,a.g.e., s.3-4. BS, 210/3/1. 125 Bakara Suresi, Ayet:226-237; Ayrntl bilgi ve deerlendirmeler iin bkz., Elmall Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, C.II, stanbul 1993, s.102-119; Hamza Aktan , slam Aile Hukuku, Sosyo-Kltrel Deime Srecinde Trk Ailesi, C.II, Ankara 1992, s.419. 126 Manastr mahallesinde skin Dudu binti Mustaf nm Htnun zevc-i dhili askir-i redfden Onba Sarba ol Ali bin mer bundan alt ay mukaddem Der-sadete Maltepe Hastahnesinde bi emrillhi Tel veft eyledii ve askir defterinden ismi terkn klndn Yzbas Ali A ibni Hseyin ve Blk emni Mahmd Efendi ibni el-Hcc Ali Efendi ehdetleriyle badel-isbt tlib olan Emr Ali olu Mustaf bin Aliye yigirmi be guru mihr-i muaccel tesmiyesiyle akd-i nikh olund kayd olundu. F gurre-i Rebiu'l-hir Sene [12]59[M. 1 Mays 1843] Bkz., BS., 210/3/2.
124 123

28

verir. Bu durum sava halinde ortaya karsa bekleme mddeti bir yldr127. Fakat savaa giden kiinin lm ahitlendirilmi ve teyit edilmi ise belirtilen srenin beklenmesi gerekmemektedir128. Burdurda evlilik konusunda herhangi bir ya snrlamasnn olmad bunun byk lde fiziki yap ile alakal olduu anlalmaktadr. Mesela, 25 Haziran 1843 tarihinde Berber Osmanzade merin kz Hacerin henz on yanda olduu ve evlenmesi hususunun doru olup olmad hukuka uygunluu konusu Mudanya ulemasndan es-Seyyid el-Hcc li- Mehmet Efendiden fetva istenmitir. Verilen hkmde csse olarak bulua ermi gibi grnen bir kimsenin, eran bl saylaca ifade edilmi ve evlenmesine izin verilmitir. Ayrca 25 kuru mehr-i muaccel ve 3000 kuru mehr-i meccel karlnda nikah olmas kzn yann kk olmas ile yakndan alakaldr129. Burdurda grlen bir baka nikh akdinin de veklet yoluyla olduunu grmekteyiz. Kadn kendisi gelmeyerek, veklet verdii bir kii vastasyla evlenebilmektedir. Mesela 21 Temmuz 1841 tarihinde eyh Sinan mahallesinde ikamet eden Mehmet kz Adilenin ei Mehmet, Gzelhisarda (Glhisar) eini boadn sylemi ve Ispartada vezir Hac olu Mahmut ve Emir Hasan olu Mehmetin ahadetleriyle boandklar teyid edilmitir. Boanmann ardndan kendisine talip olan Mnadi Hac Sleyman olu Memi ile evlenmeye karar vermi ve Fazl olu Ahmet vekletiyle 25 kuru mehr-i muaccel bedeli ile nikh olunmutur130.
127 128

Mehmet Akif Aydn, slam ve Osmanl Hukuku Aratrmalar, stanbul 1996, s.173. BS, 210/3/2. 129 Medine-i Burdur mahalltndan Bur mahallesinde skin Hacer binti el-mteveff Berber Osmn zde mer nm bikr-i blia on yanda gfile ve bl oldun huzr-i msilinde ikrr ile bi't-tav ver-rz tarafnda disi Baba Ysf zde Osmn Efendiyi vekl eyledii Merik Hc Abdulkdir A bin Ahmed ve Balk Hc Hseyin A ve Hfz es-Seyyd mer Efendi ve Hc Abdullh A zde sml A ve Debb Gk Ali nm kimesneler ehdetleriyle sbit olub ve huss-i mezkr Mudanya ulemsndan meclis-i erde hzr olan fazletl es-Seyyd el-Hcc Lic Mehmed Efendiden sul olundukda on yanda olan cssenin bula tahmili oldunda eran bliadur diyup cevp virmekle Hc Hamza zde mer Efendi tlibi olmala babas ve vekli oldu Gk Hseyin zde mer Efendi ve Pirkol zde Osmn Efendi ehdetleriyle sbit olan Hc brhm Efendiye c bin guru mihr-i muaccel ve yigirmi be guru mihr-i muaccel tesmiyesiyle akd-i nikh oldu ibu mahalle kayd ve erh olund F 27 Cemziyel-evvel [12]59[M.25 Haziran 1843]. Bkz., BS, 210/51/2. 130 Medine-i Burdurda eyh Sinn mahallesi skinlerinden Adile binti Mehmed nm Htn zevc-i dhili gib anil-beled sparta l Mehmed bundan drt mh mukaddem Gzelhisrda tatlk idb adeti mnkaziye oldu mezbr Mehmed Isprtada ikrr eyledii medine-i mezbr ahlsinden Vezr Hce ol Mahmd ve Emr Hasan ol Mehmed nm kimesneler ehdetleriyle talk- ikrr-i sbit olub mezbre Adile Htn tlibi Mnd Hc Sleymn bin Mem nm kimesneye mezbrenin vekl-i mseccell-i erisi Fzl ol Ahmed vekletiyle yigirmi be guru mihr-i muaccel tesmiyesiyle huzr-i erde akd-i nikh olundu ibu mahalle kayd olund. F gurre-i cemziyel-hir Sene [12]57[M.1841] uhdul-hl Mnd mm Mustaf Prkol zde Abdullh. Bkz., BS, 210/7/2.

29

2- Boanma
Boanma, netice itibariyle aile messesesinin dalmasna sebep olan ve ancak zaruri hallerde msaade edilmekle beraber ho karlanmayan bir hadisedir. Uygulamada boanmalarn, talak, muhala ve fesih eklinde gerekletii grlmektedir131. Osmanl toplumunda ise boanmann talak, tefrik ve muhala olarak yine ekilde olduu grlmektedir. Aile bann sona ermesi ile ilgili eri hkmlere gre Talk, erkein kadn boamas, muhala, kadnn boanmay istemesi ve tefrik, mahkeme karar ile gerekleen boanmadr132. Osmanl toplumunda koca istedii zaman ve gereke gstermeden karsn boayabilmektedir. Bunun iin bir sebep gstermesi de gerekmez. Ama baz evliliklerin kadnn giriimiyle sona ermesi de mmkndr. Boanmay koca istemi ise, kadnn miktar daha evlenirken kararlatrlm olan bir mebla ve ayrca aylk geimine yetecek kadar paray istemeye hakk vardr. Boanmak isteyen bir kadnn kocasna bir miktar para demesi de ok karlalan bir durumdur. Ya da boanmak isteyen kadnn en azndan kocasndan hibir maddi istekte bulunmamay kabul etmesi gerekirdi133. Eer kadn kocasnn evini terk etmise baz durumlarda kadnn eve dnmesi istenmez, kadn kendisine kocas tarafndan denecek mehr-i muaccel bedelinden vazgemek durumunda kalrd134. Boanma olaylarnn skl veya seyreklii toplumun iinde bulunduu sosyoekonomik artlarla ilgilidir. Burdurda incelediimiz belgeler ierisinde ok fazla boanma kaydna rastlanmamaktadr. lk olarak 2 Mart 1842 tarihinde divan baba mahallesinde ikamet eden Sleyman kz Fatmann Mehmet olu merden dokuz yldr haber alamadn ve kocasndan boanmak istediini mahkemeye beyan etmitir. Ayrca kocas merin babas Mehmetin de onayn alarak boanma talep ettii belgede belirtilmektedir. Mehir bedeli ile oturaca konak hari dier btn haklarndan feragat ettiini ahitler huzurunda ifade ederek boanma talebini mahkemeye iletmitir. Mahkeme merin babas Mehmetin de onayn alarak boanmay gerekletirmitir135.

131 132

Sava, a.g.m., s.524. Halil Cin , Eski Hukukumuzda Boanma, Konya 1988, s.122; Erdnmez, a.g.e., s.164. 133 Erdnmez, a.g.e., s.163-164. 134 lber Ortayl, Osmanl Toplumunda Aile, stanbul 2006, s.67. 135 BS., 210/47/1.

30

Osmanl hukukunda kocann kaybolmas durumunda mahkeme elerin boanma sresi olarak drt yl beklemesini uygun grmektedir. Eer kadn kaybolan kocasndan hala boanmak istiyorsa boanmalarna hkmedilmektedir136. Mesela, 15 Nisan 1843 tarihinde Mustafa olu Osman kars Ahmet kz Fatmay boamtr. Boanma esnasnda iddet sresinin dolmas ve evdeki hakkndan feragat etmesi karlnda mehrini deyeceini ve iddet mddeti sonuna kadar nafakasn karlayacan ifade ederek eiyle herhangi bir kavgasnn olmadn ve einin diledii ile evlenmesinin bir sakncas olmayacan sylemi ve boanmak istemitir. Boanma iki kiinin ahadetiyle de kayt altna alnmtr137. 22 Austos 1842 tarihinde manastr mahallesinde ikamet eden Hamza kz Zahide ile Arap Hac Ali arasndaki boanma kaydnda gereke olarak Zahide, mahkemeye kocasnn Burdurdan Yafaya gelmesini istediini eer Yafaya gelmez ise benden bo olsun dediini ifade etmi ve bunu Halhalc Abdllatif ve kardei Mehmet tarafndan ahitlendirerek boanma talebinde bulunmutur. Zahidenin talebi ve ahitlerin ifadesine istinaden boanma gereklemitir138. Boanma konusundaki bir baka durum ise kad tarafndan dinden kma durumunun hasl olmasdr. Nitekim 1 Nisan 1843 tarihinde Alasunlu Sleyman olu Ali ile kardei Mustafa arasndaki, mahkemede vuku bulan tartma esnasnda sarf ettii ben eri erife raz deilim ifadesinden dolay dinden kt ifade edilmitir. slam ve Osmanl hukukunun bir gerei olarak zerindeki nikh dm ve einden bo saylmtr. Bu nedenle Sleyman olu Aliye iman telkin edilmesi ve karsndan bo sayld iin nikh tazelemesi gerektii ifade edilmitir139.
136

Aydn, a.g.e. , s.173. Bis-i mrsele oldur ki Medine-i Burdur ahlsinden Ms oli Slih Mustaf bin Osmn nm kimesne meclis-i erde zevce-i mutlakasmarfetiz- zat Fatma bini Ahmed nm Htn muvcehesinde takrr-i kelmnda zevcem mezbre ile beynimizde adem-i hsni meretden n zimmetine mutekarrir ve makdun aleyh olan yiirmi be guru mihr-i muaccel ve nafaka-i iddet-i malme ve muennet-i sknsndan fria olmala ibu elli dokuz senesin ehr-i Rebul-evveli gurresigni ben zevcem mezbreyi tatlk itmemle hukk-i zevciyete mteallika katan ve Fatmaya duhl-i nizm yokdur bade inkiz-i iddet mezbre Fatma Htn nefsini diledii kimesneye tezvc ve nikh eylesun diy ikrr-i talkn mbeyyin cnib-i erat-i garrdan ibu mrsele-i eriyye tahrr ve mezbre Fatma Htn yedine it olund. F 25 rebul-evvel [12]59[M.15 Nisan 1843]. Bkz., BS, 210/51/1. 138 BS, 210/54/2. 139 Divn baba mahallesinden es-Seyyd Alasunlu Ali bin Sleymn bundan akdemce huzr- erde li ebeveyn karnda Mustaf ile b-i mnzaasndan mrfaa esnsnda ben er-i erfe rz deilim cevbna binen badel-takdr tarhi gni tecdd-i imn ve nikh olunduu ibu mahalle kayd erh olundu.Bkz.,BS,210/3/4. F gurre-i Rebiu'l-evvel Sene 1259 uhdu'l-hl Mderrisin el-Hcc Ali Efendi Semerci Mehmed Muhtr- mahalle-i Terzi Hall. Bkz., BS, 210/3/4.
137

31

3- lm- Veraset
Burdurda 19. yy ortalarnda baktmzda lmlerin tamamnn ehir snrlar ierisinde olmadn gryoruz. Bunun yan sra Burdur snrlar ierisinde lenlerin tamamnn da Burdurlu olmadklarn gryoruz. 17 ubat 1844 tarihinde Kastamonunun Karacasu kynden olan Abdullah olu Hseyin Burdurda Hanc Hafzn hannda vefat etmitir. Vefat eden kiinin burada varisi olmad ve vasiyeti gerei olarak kyndeki yaknlarna verilmek zere zerindeki elbise ve sair eyalar kayt altna alnarak yol arkada olan skilipli balk olu katrc brahime teslim edilmitir140. len kiinin zimmetinde bulunan paradan defin ilemlerinin ve yaplan harcamalarn karland ve yeterli olmayan ksmn da eri hkmler gerei kazadaki yetkililerden karlanarak, cenaze ve defin ilemleri yaplarak kayt altna alnmtr141. Ayrca bu belge bize len kiilerin cenazelerinin memleketlerine gnderilmediklerini, vefatn gerekletii yerleim yerinde defnedildiklerini gstermektedir. len kiinin mal ve eyas tespit edildikten sonra, eer varsa varisine teslim edilirdi. Grnrde bir varisi yok ise vasi ya da veklet verilerek terekesi varislerine ulatrlrd. Eer hibir varisi yok ise bu durumda terekesindeki mallar satlarak hazineye aktarlmaktadr. 30 Ekim 1844 tarihinde Ispartada bulunan Kerim Paann maiyetinde bulunan svari askeri Nalbend Paa Mehmet Burdur Kazas mdr ilzade Mustafa Aa konanda iken vefat etmitir. Nabend Paann mal ve eyasn ( kl, tabanca, yelek, elbise, altn mhr, para, eer, heybe..vs.) kaza mdr ve Vala-y Emin Osman Aa eliyle ilgili kii ve birimlere iletilmesi konusu kayt altna alnmtr142. 21 Mart 1844 tarihinde Burdur (evced) mahallesinde ikamet eden merhum Tekkeli zade Yusuf Bey olu Hac Mehmet Der-saadette misafir iken vefat etmitir. Hac Mehmetin mal ve eyas varislerine intikal ettirilmitir143. Hac Mehmetin terekesinden cenaze masraflar ve dellaliye gibi kesintiler olmad grlmektedir. Bu durum bize Mehmet Beyin cenazesinin Der-saadette defnedildiini gstermektedir. Cenazelerin illa ikamet ettikleri yere getirilip defnedilmesi gibi bir durumun olmad, vefatn gerekletii idari blgede defnedildikleri anlalmaktadr. Osmanl miras hukukuna baktmzda ise len kiinin verasetinin baz koullar tamas gerekmektedir.

140 141

BS, 210/27/1. BS, 210/27/2. 142 BS, 210/29/1. 143 BS, 210/66/1.

32

Verasetin artlarna baktmzda ncelikli olarak ; a) Miras brakan kiinin lm olmas gereklidir. b) Mirasnn hayatta olmas gereklidir. Ayrca ana rahmindeki ocuk hayatta saylacandan sa olarak dnyaya gelmesi durumunda len kiiye miras olur. c) Mirasla mani bir durumun bulunmamasdr, mesela mirasnn miras brakan kiiyi kazayla ya da bilerek ldrmesi durumunda mirastan pay alamaz. d) Din fark olan kiiler birbirlerine miras olamazlar144. Kiinin lmnden nce lme bal bir tasarruf olarak malnn nerelere sarf edilecei ve kimlere verilecei konusunda irade beyannda bulunmas miras paylam konusunda muteber olan durumdur145. Osmanl toplumunda aile yelerinden birinin lm halinde hayatta kalanlarn onun braktklarn hukuken paylamalar gerekiyordu. len kiinin braktklarna Osmanl belgelerinde tereke veya ayn kkten gelen metrukat tabirleri kullanlyordu. Ayrca buna miras denildii de grlmektedir146. Osmanl hukukunda len kiinin geride brakt mal, mlk ve eya ve paralar ieren btn varlna tereke denmekteydi. Ayn soydan demek olan irs den treyen miras kelimesi de, Arapa olup len kiinin braktklarnn kanunen yaayan ve hak eden aile yelerinin her birine den paylar anlamnda idi. Mesela, 2 Mart 1844 tarihinde zmmiyan mahallesinde ikamet eden Tanatil veledi Lazari, Aydn Gzelhisarda misafir iken vefat etmi ve veraseti varisleri arasnda paylatrlmtr. Mal paylamnda nemli hususlardan birisi de varislere paylar datlrken gayrimslim olanlarn dahi er-i hkmlere gre datlmasdr147. Lazarinin terekesine baktmzda toplam mal varlnn 2685 kuru olduu grlmektedir. Ayrca terekesinden borlu olduu iki kiinin de (Arap olu Nikola, Boyac Haralanbos) gayrimslim olduklar grlmektedir. Burdurda bulunan gayrimslimlerin mali konularda genellikle alacak-verecek ve bor meselelerini kendi ilerinde hallettikleri sonucuna ulaabiliriz. Ayrca Lazarinin lmnden sonra reit olmayan iki ocuunun terekesi vasi durumunda olan anneleri Keriye ye braklmtr. Yine buradan anlald zere Aydnda vefat eden Lazarinin terekesinden cenaze ve dellaliye masraflarnn olmad dolaysyla cenazesinin ld yere defnedildii sonucuna ulamak mmkndr.
144 145

Aktan, a.g.m., s.430. Aktan, a.g.m. , s.431. 146 Gler , a.g.m., s.33-34. 147 BS, 210/65/2.

33

2 Mays 1844 tarihinde vefat eden Derslik mahallesinde ikamet eden el-Hacc Musa kz Habibenin verasetinde, terekesinin 2135 kuru 23 para olduu ve bunun varisleri olan kocas Hac Ali, olu brahim, kz Emine ve babas Hac Musa arasnda paylatrld olu ve kznn da velayetinin babalar Hac Aliye verildii grlmektedir148. Burada dikkat edilecek bir nemli mesele de kadnn kimseden alacakl veya kimseye borlu olmaddr. Demek ki aile yapsnda kadnn ekonomik faaliyetlerde etkin olmad ya da kadnn borcu varsa bile kocas mkellef sayldndan terekede ifade edilmedii grlmektedir. 8 Haziran 1841 tarihinde Burdurda hac dnnde vefat eden Antalyal Yrk Hac Ali Aa olu Hasannn terekesi, hem o dnem itibariyle Hacdan dnen bir kimsede bulunan eya ve mallarn anlalmas hem de tereke konusunda bize nemli bilgiler vermektedir. Vefat eden kiinin terekesindeki mal ve eyas ile deeri; No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Tablo 3: Yrk Hac Ali olu Hasann Terekesi Eya,mal veya mlk ismi kara takm tfenk adet 1 mstamel matara adet 1 kebr bak adet 1 khne kilim adet 1 khne yamurluk adet 1 khne beyz ilte adet 1 kfelik humayun top adet 0.5 sar takm tabanca ift adet 1 khne uka nim entari adet 1 kahve deirmeni adet 1 tonbak hurda zarf Heybe adet 1 Krmz merkb yemeni ift adet 1 harabi mee adet 1 khne nim krek adet 1 khne fes kavuk khne nebati adet 1 al adet 1 khne ayak potur adet 1 Kuru 35 3 7 11 38 6 25 38 2 34 13 14.5 15 2.5 17 2 9 20 24 5 2 30 5 10 25 30 Para

148

BS, 210/70/1.

34

19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

ingiliz kari hurda saat adet 1 Hirdvt mai cedd dizlik adet 1 mstamel hurda da havlu adet 1 beyz tesbih adet 1 siyah tesbih adet 1 sefer tas adet 1 hurma kyye 5 basma khne entari adet 1 khne mesh maa yemeni khne silahlk maa kuti khne kemer adet 1 senbil adet 2 garar ift adet 1 zemzemiye adet 1 yemeni kar ilef avdar ift adet 1 potur maa kebe kyye 2 khne don gmlek adet 1 gmlek adet 1 msr kari nim uka entari adet 1 maa beledi donluk aa kak adet 2 maa senbil ve sineklik ve yelpaze khne havlu adet 1 al paras adet 1 mstamel fes adet 1 beyz takye adet 4 fenar adet 1 havlu adet 1 yemen kahvesi dirhem kyye 150 khne hurc heybesi ubukluk adet 1 suvak deste adet 1 siyah tespih deste adet 1 ham ud aac tespih deste adet 2

120 5 16 5.5 4 18 27.5 13 3 4 7 5 9 60.5 4 4 1.5 9 10 174 2.5 6 8 7.5 9 2 6 9 2.5 3 15 23 5 30 30 5 10 30 5 30 5 5 5

35

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82

fincan kyye 14 fincan kyye 13 defa tespih deste adet 1 sakal tara deste adet 2 aa tarak deste adet 3 sakal tara deste adet 3 kk tara deste deste adet 1 terbak dirhem kyye 50 beyz tesbih adet 1 kav maa lule ktutba maa srme tr ah ya ie adet 1 mandal ya iye adet 1 pelesenk ya ie adet 1 laleli ya zeyd ya kk tenke adet 1 kp kilid adet 2 ak bak adet 1 kefenlik hmyn tob adet 1 hammamiye adet 11 nebati adet 2 defa nebati adet 1 defa nebati adet 1 defa nebabti adet 2 defa nebati adet 2 defa nebati adet 2 defa nebati adet 1 msr kar ilik al adet 1 katife ilik kebe adet 2 rk nebati adet 1 hind kotoni top adet 1 mstamel kotoni entari adet 1

11.5 13 19 15 23 26 14 5 2 3 3 20 16 11 5 35 4 3 30 165 57 12 14 23 20 26.5 9 23.5 32.5 6 100 20 23 25 30 10 2 10 30 30 10 10 30

36

83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104

havlu adet 1 maa aure ba adet 2 heybek ta mstamel uka sark kebe adet 1 evre adet 1 al khne cebe adet 1 hind cevizi hind kar yamak hind kar rek abani adet 1 defa hind kar abani adet 1 hind kari abani adet 1 hind kari entarilik adet 2 msr kari sepet adet 1 beyz estar kise adet 4 sepet adet 1 ena maa mein kese adet 1 yemen kahvesi kyye 1 ud aac dirhem kyye 48 hind kari abani adet 1 ena maa kise mein rek nebati adet 1 mstamel ilik al adet 1 tarabdan masn havid adet 1 msr kar beyz nim entari adet 1 yelek adet 1 tuzluk adet 1 alvar adet 1

7 25 27 5 6 4 10 60 74.5 59 140 7 4 44.5 18 24 107 82 10 23 20 44 25 10 2 10 10 5

ceman yeknu'l- tereke kuru 2462 pare 34 yalnz iki bin drt yz altm iki kuru otuz drt paredir
149

Yukarda bahsedilen terekenin varisi olarak vefat eden kiinin olu Mehmet, annesi smail kz mmglsm ve kz kardei Fatmann vekletlerinin kendisinde olduunu ifade etmitir. Katrc Mehmet olu Hasan ve Katrc Hseyin olu smailin ahitlikleriyle tereke, muhassl eliyle masraflar ve vergiler kartldktan sonra 1714 kuru 34 para olarak varisi Mehmete teslim edilmitir150. len kiinin terekesi ld yerde belirlenmektedir. Vergi ve
149 150

BS , 210/10/1. BS, 210/11/1.

37

harlar kesildikten sonra kalan miktar eer varisi var ise varisine, varisi yoksa en yakn olan vas tayin etmek suretiyle vefat eden kiinin mal varln emanet etmektedir.

4- Vasi Tayini
Osmanl toplumunda ocuklarn, devlet tarafndan hukuken himaye ve koruma altna alnd grlmektedir. Ailesini kaybeden ve kimsesiz kalan ocuklarn belli bir aile terbiyesi iinde, dier aile ocuklar gibi salkl yetitirilmesinin hedeflendii anlalmaktadr. Osmanl Devletindeki bu uygulama sayesinde bugnk ocuk esirgeme kurumlarna ihtiya kalmamaktadr. Zira kimsesiz ocuklar, sokaklara terk edilmiyordu. Hatta anne ve babas lp yetim kalan ocuklar bile babo veya rastgele herhangi bir kimsenin veya akrabasndan birinin insiyatifine de terk edilmiyorlard. Devletin eri mahkemeler vastasyla, yetim veya kimsesiz kalan ocuklarn aile terbiyesi ve kltr almalar istikballerinin temini iin bir dzen kurduu anlalyor. Bu dzen vasilik ve nazrlk adyla topluma ve tutanaklara yansmtr. Bu dzen ierisinde drst, ehliyetli, dindar ve vasilik ilerini yapmaya muktedir kimseler, kk kz veya olan ocuklarna vasi tayin ediliyorlard151. Ayrca vasi tayinindeki bir baka ama ta anne-babasndan biri ya da ikisi vefat eden ocuklara, reit oluncaya kadar miras haklarnn korunmas iin vasi tayin edilir. 12 Austos 1841 tarihinde Burdurda vefat eden Hac Ali olu Hac Hasann ocuklarna ve terekesine muhtar Hac Mehmet vasi tayin edilmitir. 21 ubat 1844 tarihinde Derslik mahallesinde ikamet eden Hac Ali aa kz Fatmann veraseti paylatrlrken mahalle muhtarna 7 Aralk 1843 tarihinde vasiyet hazrlam ve mahalle muhtarn vasi tayin etmitir152. 6 Mart 1844 tarihinde Hac Ahmet mahallesinde ikamet eden Abdullah kz Zeynepin kk yataki olunun vasiliini muhtar stlenmitir. ocua miras kalan mal, mlk ve parann ocuk yetikin (reid) olana kadar, muhtar tarafndan korunmasna karar verilmitir153. Kimsesi olmayan ocuklarn ailelerinden kalan miraslar da ocuun vasiliini stlenen kiiye ocuk reit oluncaya kadar emanet edilir. Emanet edilen miktarn ocuk reit oluncaya kadar geen sre dikkate alnarak faiz uyguland ve vasinin mevcut miktar faiziyle birlikte reit olduunda ocua dedii grlmektedir. Mesela 25 Temmuz 1844 tarihinde merhum Pirba olu Hasan Aa mahdumu Mehmetin vasisi Kocaba olu
151 152

Gler , a.g.m., s.31. BS, 210/27/3. 153 BS, 210/83/1.

38

Ahmetin olu Mehmete ocuun babasndan kalan mlkiyeti de aktarlm, ocuk reit olana kadar bu mal ve parann faizi ile birlikte ocua teslim edilmesi ahitler huzurunda karara balanmtr154.

B- ALENN KTSAD DURUMU

1-Ailenin Gelirleri
Burdur 210 numaral eriyye sicil defterine gre ailelerin geimlerini saladklar ilerin banda tarm ve hayvancln olduu grlmektedir. Burdur Kazas dhilinde yetitirilen rnlere dair ayrntl bir vesika olmamakla birlikte pazarda satlan mallar ve evredeki ehirlerde bulunan askeri birliklerin ihtiyalarn karlamak iin istenen mamullerden fikir sahibi olmak mmkndr. Mesela 15 Temmuz 1844 tarihinde Ispartada ki askeri birlik iin istenen 1.000 vukyye soan, 400 vukyye sade ya ve 600 vukyye kese yourdu talep edilmitir155. Burdur halknn geimini salad dier nemli unsur ise tarm rnleridir. Burdurda retilen mamuller kesin olmamakla birlikte narh listesindeki rnler bize nemli ip ular vermektedir. 23 Kasm 1844 tarihinde Ispartaya gnderilen mamullerin fiyatlarn gsteren listede tarm rnleri ve hayvansal rnlerin bazlarn grmek mmkndr156. Ayrca Burdur pazarnda satlan rnlerden alnan vergi miktarlarn gsteren 4 Nisan 1844 tarihli belgeden Burdur halknn geim kaynaklar ve retilen mamulleri byk lde tespit etmek mmkndr157 . Tablo 4: 1260 (1844) tarihinde Ispartaya gnderilen ve pazarda satlan mamullerin listesi No 1 2 3 4 5 6 7 Mamln ismi Koyun ve erke eti Sade ya Soan Bulgur Nohut Haha ya Buday

154 155

BS, 210/91/2. BS, 210/87/2. 156 Listede belirtilen rnlerden sadece retilen mahsullerin ismi alnmtr. BS, 210/95/2. 157 BS, 210/74/1.

39

8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23

Arpa Saman Bal Brlce Lahana Niasta Sirke zm Bakla Erik Kuru zm Peynir algam Pancar Ispanak Havu

Burdur arazisinin %44,1inde zirai retim yaplmaktadr. Arazinin %87sinde hububat retimi, %12si ba yeri, %1 orannda da bahe ziraat yapld grlmektedir158. Bu arazilerden ziraat ile geimini salayan Burdurun mahallelerindeki hane says 2720dir. Bu hanelerin toplam arazileri 1844 temettuat defterinde geen kaytlara gre 39.265 dnm olduu grlmektedir159. Burdur Kazasndaki dier gelir kaynaklarna baktmzda sanayi ile uraan ve ticaret yapan kiilerin de bulunduu grlmektedir. Tablo 5: Burdur pazarnda bulunan sanayi, maden ve orman rnleri No 1 2 3 4 Mamln ismi Sabun plik Has un ubuk demir

158 159

Btn , a.g.e., s.80. Btn , a.g.e., s.71.

40

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Demirci krei Boya Ttn Kire Sprge Hasr Zeytin ya Semer aac Kereste Mertek Elek Cam kase

Bunlarn dnda corafi olarak yetimemesine ramen Burdur pazarnda turungiller ve zeytin bulunmaktadr. Ayrca Burdur Glnde balk bulunmad halde Burdur pazarnda balk satld da sicil kaytlarnda belirtilmektedir160. Sicil kaytlarnda, yaplan mesleklerle ilgili baz bilgiler de bulunmaktadr. uhudul-hl de meslekleri ile birlikte yazlan kimselerden mesleklerin bazlarn grmek mmkndr. 1844 temettuat defterine baktmzda meslekler hakknda daha ayrntl bilgi sahibi olmaktayz. 1844 tarihinde Burdurda mal reten mesleklerle ( basmac, bakrc, yorganc, yac, urganc, gnc, eleki, semercivs.) megul olan ve geimini buradan temin eden hane says 1010 dur. Ayn tarihte hizmet reten mesleklere ( nalbant, kalayc, kahveci, seyis, yazc, berber, bahvan, hamamc, dellal, deirmenci, boyacvs) baktmzda ise toplam 273 kiinin geimini bu mesleklerden salad grlmektedir. nc olarak ise ticaretle ilgili mesleklerle ( bakkal, pazarc, bohac, eri, eskici, kasap, uncu, kuyumcuvs) geimini salayan hane says 358 dir. Fiziki g ile ilgili meslekler ( amele, oduncu obanvs) ile geimini salayan hane says 510, dur. Son olarak ta kamu hizmeti yrten meslekler ( eimmeden, hatip, imam , kayyum mezzin, muhtar,vs.) ile geimlerini srdren 139 hane vardr161. Burdur ahalisinin geimlerini saladklar dier nemli unsur ise hayvanclktr. Burdur merkezinde hayvanclk geliri olan hane says 1844 kaytlarna gre 250 hanedir.
160 161

BS, 210/74/1. Btn , a.g.e., s.61-66.

41

1026 hanenin hayvan olduu ve bu hayvanlardan sadece kendi ihtiyalar iin istifade ettikleri grlmektedir. Hayvanclk geliri olanlarn ayn zamanda ehirde baka mesleklerle de megul olduklar grlmektedir162.

2-Ailenin Mlkiyet Varl

Burdurda ailelerin mlkiyet varlklarna dair bize bilgi veren en nemli belgeler sicil kaytlarnda yer alan terekelerdir. Burdurda yaayan bir ailenin nelere sahip olduu, gnlk hayatta kulland eyasn, sahip olduu menkul - gayrimenkul mallar ve nakit olarak sahip olduu para miktar bu terekelerden anlalabilmektedir. Mesela, 21 ubat 1844 tarihinde Burdurda Derslik mahallesinde ikamet eden El-Hac Ali Aa kz Fatmann terekesine bakarak, ailenin ekonomik durumunu, ailede kadna ait eyalarn neler olduunu ve bu kiinin evinde ve iinde kulland eyalarn neler olduunu anlamamz asndan son derece nemlidir. Tablo 6: El-Hac Ali Aann kz Gngrmez olu Ahmetin hanm Fatmann terekesi No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
162

Eya, Mal veya Mlkn smi Yedi sehim mlk-i menzil hissesi Alt parmak entari Kivayi kepe alvar al araf Gmlek Nsf al briim hayti Mihiri Pee Basma kepe Silecek Makreme Khne (eski) boha

Adet 1 1 1 1 1 4 2

1 1 1 1 1 4

Btn , a.g.e., s.88.

42

16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29

Dek Yastk Khne yorgan Yorgan Minder Leen Khne seccade Kilim Avan nhas amdan Sandk Kb-kpe Balta Maa zgara

1 4 1 1 2 1 2 1

1 1

Fatmann terekesinin toplam 3.467 kurutu. Bu sonuca gre Fatmann orta halli bir aileye mensup olduu anlalmaktadr163. Kullandklar eyalara baktmzda ise ailedeki kiilerin zaruri ihtiyalar dnda fazla bir mal mlk edinmedikleri grlmektedir. Eyalar daha ziyade gnlk kullanma yneliktir. Burdurda gayrimslimlerin terekesine baktmzda ise daha az eitli eya olduu gze arpmaktadr. Mesela, tablo 8de grld gibi Lazariden kalan eyalar ounlukla gnlk kullanma yneliktir164.

Tablo 7: Tanatil veledi Lazari isimli zmminin terekesinde bulunan mal, mlk ve eya No Eya, Mal veya Mlk smi 1 2 3 Mlk-i menzil Mlk-i ba (bir salma) Kut Adet 1 1 1

163 164

BS, 210/27/3. BS, 210/65/2.

43

4 5 6 7 8 9 10 11 12

Khne uka cebe(rme zrh) Khne kilim ul Khne dek Yorgan Yastk Minder Balta Deirmen civarnda bae-i miri hissesi

1 1 2 1 1 1 1 1

C-VAKIFLAR
Vakf, kiilerin kendilerine ait menkul veya gayrimenkul mallarn veyahut nakit paralarn cemiyetin yararna balamalar olarak tanmlanabilir165. Vakf messesesi, asrlarca slam devletlerinde byk ne kazanm, sosyal ve iktisadi hayat zerinde derin tesirler brakm dini-hukuki bir messesedir166. Osmanl Devletinde vakf messesesi zirveye ulam, sosyal dzen asndan ok nemli bir kurum haline gelmitir. Osmanl devrinde sosyal denge ve ahenk, vakflar sayesinde yine toplumun kendisi tarafndan salanmtr167. zellikle lkeyi yneten idareciler vakf tesis etmede topluma nclk yapmlar, karlan kanunlarla vakf kurulmas tevik edilmitir. Daha devletin kurulu dnemlerinde Orhan Gazi tarafndan znikte medrese yaptrmas168 ve buna zengin gelirler vakfetmesi bunun gstergesidir. Sonrasndaki Osmanl Padiahlar da kendi dnemlerindeki zenginliklerle orantl olarak byk selatin camileri, klliyeler, hastaneler, imarethaneler vs. ina ettirmilerdir. Osmanl Devletindeki vakflar iki ekilde kategorize etmek mmkndr. Birincisi; dorudan kendisinden faydalanlan vakflar, mabetler, mektepler, medreseler, kprler, ktphaneler, hastaneler, zaviyeler, imarethaneler vs., ikincisi ise dorudan kendisinden istifade edilmeyen fakat birinci vakflarn ileyiini devam ettirmesi asndan nemi olan ve bunlara kaynak salayan bina, arazi, nakit para ve balardr.

165 166

Mehmet Ali nal, Osmanl Messeseleri Tarihi, Isparta 1997, s.245. Yusuf Halaolu , XIV-XVII.Yzyllarda Osmanl larda Devlet Tekilat ve Sosyal Yap, Ankara 1996, s.155. 167 Mehmet Ali nal, a.g.e., s.246. 168 Halil nalck, Osmanl mparatorluu Klasik a(1300-1600), stanbul 2006, s.175.

44

Vakfn nasl ynetilecei, kimlere ne kadar cret verilecei, ne amala kurulduu ve nasl kullanlaca vakfn kurucusu tarafndan belirlenir. Vakfn kurulu amacn ve ileyiini ihtiva eden belgelere vakfiye denir. Vakf tz de diyebileceimiz bu vakfiyelerin kadya onaylatlmas zorunludur169. Bunun yannda kaza meclisinde alnan baz kararlarda da vakflarn ihtiyalarnn giderilmesi iin eitli tedbirler alnd grlmektedir. rnein vakf dhilinde olan konak, ev, dkkan, arazi, han vs. yerlerin iletmesinden ve buralarn ihale yolu ile satndan gelir elde edilmektedir170. Vakflarn bir baka gelir kayna ise varisi olmayan kiilerin mallarnn mzayede usul satlarndan belli miktarda pay alnmasdr. rnein kaza meclisinde alnan karar gereince 1000 kuruluk bir mzayede satndan 50 kuruunun grevlilere ve masraflara harcanmas, 50 kuruun da vakfa aktarlmas istenmektedir171. Osmanl ehirlerinde mahallenin kuruluunda cami ve mescitlerin nemi ve mahalle ynetiminde imamlarn rol bilinmektedir. 1844 ylnda Burdurda 22 cami vakf, 12 mescit vakf ve 9 dini hizmetlere ait meruta vakf bulunmaktadr. Bunun yan sra 15 medrese, 9 mektep, 6 muallimhane, 17 varz ve teklif vakf, 10 zaviye, 2 ktphane, 1 liva-i erif vakf, 2 sebilhane, 3 beri mi, 1 abdesthane, 1 pnar, 9 hamam ve 14 tane eitli vakflar olmak kaydyla toplam 133 adet vakf bulunmaktadr172. Burdurda vakf messesesinin toplum tarafndan olduka iyi finanse edildii ve gerek dini gerekse sosyal adan nemli bir kurum olduu anlalmaktadr. Vakflarda ncelikli hedef dini vecibelerin yerine getirilmesi ve bunun yannda ahaliden sknt iinde olanlarn sosyal dayanma kurumu olan vakflar araclyla yardm ve dayanmann ahali tarafndan desteklendiinin gstergesidir. Gnmzde dahi cami ve okullarda ve benzeri sosyal kurumlarda halen vatandalarn balarda bulunmas da Osmanl toplum yaamndan kalan vakf anlaynn devam olarak grlebilir. zellikle mekteplere vakfedilenler, mekteplerin halk tarafndan desteklendiini ve Osmanl maarif sisteminin gelir kaynaklarn artrmaya ynelik tedbirler dhilinde vakf gelirlerinin de olduunu gstermektedir173. rnein 5 Aralk 1845 tarihinde Dervi Aazade olu el-Hacc Memi Aa, Hac Ahmet Efendi Mektebine her sene on be kuru vakfetmeyi taahht etmitir174.

169 170

nal, a.g.e., s.249. BS, 210/40/1. 171 BS, 210/39/4. 172 Btn, a.g.e., s.47. 173 Bayram Kodaman, Abdlhamid Devri Eitim Sistemi, Ankara 1991, s.157. 174 BS, 210/29/3.

45

22 Aralk 1845 tarihinde sahurda mukabele okuyan mezzinlere verilmek kaydyla vakfedilen miktarlar ve vakfeden kiilerin (aada verilen tablo) sosyal ve dini adan vakflara destek olunduunun gstergesidir. ncelediimiz vesikalarda bulunan bir baka vakf kayd ise 27 Austos 1843 tarihinde Kalkanizde Mustafa Efendi tarafndan Derslik mahallesinde vakfedilen bir araziye, nakit para yardmlarnn da desteiyle bir cami yaplmtr. Yaptrlan bu camide alacak grevlilere ne kadar cret denecei, hizmet iin nasl kullanlaca ve hangi faaliyetlerin yaplaca konularn ihtiva eden bir vakfiye rnei bulunmaktadr175. Tanzimatn ilk yllarna ait bu vesikalardan da anlalaca zere, Burdur Kazasnda vakflarn ilemesi ortak yardmlar ile olmaktadr. 5 Ocak 1845 tarihinde merhum Dellal Sleymann malndan vakflara verilecek mum, kandil ve su parasna verilen miktarn 1542 kuru olduu kaydedilmitir176. Bu durum gstermektedir ki vakflarn giderlerinin karlanmasnda ahalinin yapt balar ve vasiyetleri sonras terekelerinden aktarlan miktarlar vakflarn gelirleri arasnda nemli yer tutmaktadr. Burdurda birok vakfn yannda sosyal ve kltrel hayata yn veren bir vakf olan kitap vakflar da gze arpmaktadr zellikle Dervi Mehmet Paa Ktphanesi bunlar ierisinde en nemli olandr. Mesela, 4 Mays 1839 tarihinde Hac mer mahallesinde ikamet eden Ahmet Nazif Efendi olu brahim Efendi, vefat eden Bkk Hseyinzde Hseyinin kitaplarn Dervi Mehmet Paa ktphanesine vakfetmitir177.

Tablo 8: Dervi Mehmet Paa tarafndan kurulan ktphaneye balanan kitaplar Sra 1 2 3 4 5 6 Balanan Kitabn smi Kitb-i min ilmil-hadsi-erf el-vazl-latf Tarkatul-Muhammediye lil fslil-Birgiv vezr-i kta bi hsn-i hat cild 1 Satr 23 Hads-i erbin usfr bi hattl-vkf cild 1 satr 19 Dier erbin lin-nevev bi hattl-vkf cild 1 satr 15 Meclis-i vaaz bi hattl-vkf cild 1 sdr 31 Eyyuhel-veled lil Gazl ve gayri minerresil bi hatt vasat cild 1 satr 17

175 176

BS., 210/13/1. BS., 210/55/2. 177 BS, 210/8/1-2

46

7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36

erh-i fkhul-ekber maa erhil-imm Kilhm f cildin vhidin cild 1 satr 13 Risle f Hakkl-ilm ve'l- mteallim maa resailis-sire bi hatt- hsn cilde 1 satr 17 erhil-besmeletilil-hadm maa uslil-hads lil Birgiv vezr-i kta bi hattlvasat cild 1 sdr 15 erh-i Nuhbetul-fikr bi hatt- hsn cild 1 satr 17 Tercume-i miznul-hak ve risle-i Keml Paa zde Kilhma cild 1 bi hatt- talk str 19 Kasde-i Burdei ber hiye bi hatt- hsn cild 1 satr 3 Basma Tabaktul-umem cild 1 satr 23 Tertb-i zb kta-i sagr f Hakkil-furkn bi hatt- talk cild 1 str 19 Misktl-envr l-muslihud-dnil-serv bi hatt- talk cild 1 satr 21 Tercume-i hikye-i Sad bn Vakks bi hatt- vasat cild 1 satr 19 Kitb-i min ilmul-men Telhsul-mifth be hatt- talk cild 1 satr 17 Asm-i lel-istire ve Kul Ahmed 2 erh-i Zfer ibni mutahhar ale'l- ferde Hiye-i Vaiziyye Hsn-i Zebri Hiye-i ale'l- asm li-svsi Hiye-i ale'l- feride ve resile-i muhtasar mine'l- meni kllehe f cild-i vhid bi hutt-i muhtelife yekn 7 Kitb-i min ilmil-akid erh-i Akidun-nesef bi hatt- talik cild satr 10 maa Hiye-i Kul Ahmed ve 1 Tercme-i erh-i Akid Tercme-i Berae Tercme-i Sretul-kadr Hiye-i kem salleyte al brhm lil fzlul-hdim Risle-i f Hakk- ebun-neb Risle-i Abdurrahman lis-suyt ve dier Risle-i f hakk- ebun-neb aleyhis-selm Risle-i f hakk-efat Tercme-i min uslil-hads ve dier Risle-i minel-uslil-hads li Ahmedil-ensri ve dier

47

37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68

Risle-i min uslil-hads li bnil-Keml el-vezr Risle-i el-istihbr talimul-kurn Risle-i Yecc ve Mecc Risle-i lil-mevl-ehr li-ibnl-kd kllhe f cild-i vhid 14 Kitb-i min ilmil-lgatil-fars Hayt- ale'l- tuhfetul-Vehbi basma cild 1 satr 29 hid-i vezr-i kt bi hatt- hsn cild 1 satr 11 Tercume-i Brhan-i Kt basma cild 1 satr 41 Tercume-i Pend-i Attr cild 1 satr 17 Kavid-i fars basma cild 1 satr 25 Tuhfetul-vehb basma cild 1 satr 21 Kitb-i min ilmil-nahiv ve sarf Monl cami alel-kfiye Vezr-i kta be hatt- talk cild adet 1 satr 19 Kefl-esrr ani'l- krati bi hatt tecvid hsn cild adet 1 satr 19 Fethul-esrar alel-zhr be hatt- hsn cild 1 satr 19 Mureb-i avmil Vezr-i kta bi hatt- hsn cild adet 1 satr 17 Tuhfe ale'l- avmil basma cild adet 1 satr 25 Kfiye li ibnil-hcib pr hiye cild 1 satr 7 Netyicul-efkr ale'l- izhr basma cild 1 satr 27 Sarf cmlesi be hatt- talk cild adet 1 satr 11 fiye li ibnil-hcib be hatt- talk cild adet 1 satr 13 erh-i emsile basma cild adet 1 satr 15 Nahiv cmlesi kta-i latife be hatt- nefse cild adet 1 satr 13 erh-i emsile surr ve kfev aliyye be hatt- hsn cild adet 1 satr 15 Kitb-i min ilmil-fkh Sadri-eriat b hattl-kfe cild adet 1 satr 47 Basma erhu multekal-ebhur cild adet 1 satr 41 Hilyetun-Nac ale'l-halebi basma cild adet 1 satr 23 Pr hiye-i enfesun-nefs mltekal ebhur bi hattl-vkf cild 1 satr 15 Sircul-musall bi hatt- vasat cild adet 1 satr 13 Tercume-i sirc mine'l- feriz be hatt- kufyye cild 1 satr 17 Tercume-i feriz bi hatt- talk bi hatt- hsn cild 1 satr 13

48

69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87

Cerde mine'l- feriz sutr-l muhtelife Kitb min ilmil-luga vel-farsiyye Ehter-i sagr be hatt- talk cild adet 1 star 23 Lugati-i farisiyye be hatt- hsn cild adet 1 satr 13 Basma risletul-furk lil hakk cild adet 1 satr 13 Basma sbhatus-sibyn cild 1 satr 25 Basma behetul-lgat cild 1 satr 37 Kitb-i min ilmil-mantk yesseranllahun-nutk Gelenbev alet- tehzb basma cild adet 1 satr 25 Silkut-i ale't- tasavvurt basma cild 1 satr 23 Seyyid-i erf ale't-tasavvurt Vezri kta bi hatt talk cilt 1 satr 15 Basma durrun-nc cild adet 1 satr 23 Brhan lil fazlil Gelenbev basma cild adet 1 satr 21 Takrr-i kavnn maa kasdetil-eml Vezr kta bi hattul-vkf cild 1 satr 21 Kul Ahmed cild 1 satr 19 Kul Ahmed maa Mehmed Emn bi hatt- vasat cild 1 satr 21 erh-i Takpri eczyi be hatt- hsn cild 1 satr 21 Tahzb-i mr ve cell be hat- hsn cild 1 satr mhl. (Muhtelif) Fkhul-ekber maa Karatepeli ve erhil-yesgc ve resle-i kys kllehe f cild-i vhid sutr.mhl

88 89

Kara Hall alel-velediyye bi hattl-vkf cild adet 1 satr 17 Velediyye Tagiri hsniye-i adudiye-i hafid takrr-i kavnn erh-i kd adudiyye ve hiye-i mr-i hanefye mine'l-edeb kllehe f cild-i vhid bi hutt-i vasat satr mhl.

90

Gk Hseyin zde merhm Mehmed Efendinin Mltek erhi mevkf cild adet 1 eyh Merzk Hc Mehmed Efendi zimmetinde emnettur mm ileyh Hc Mehmed Efendinin veftndan sonra ktphneye vaz olunacakdr. Bu tr vakflarda nemli unsurlardan biriside vakflarn aile vakflar olmas ve

mtevellilerinin daima ayn aileye mensup kiiler olmasdr. Vakfn gelirleri ve bu gelirlerin iletilmesi konusunda istedikleri hkmleri koydurabildikleri ve bylelikle de aile menfaatlerini koruduklar grlmektedir. Vakfn mtevellisi genellikle vakf kuran kiinin

49

kendisi veya kendi neslinden olan erkek ocuklardan birisi olmaktadr. Mesela yukarda bahsettiimiz Dervi Mehmet Paa Ktphanesi vakfiyesinde mtevelli olan brahim Efendinin kendisinden sonra yetkiyi evladna daha sonra da onun evladna ve akrabalarna devrettii grlmektedir178. Aile vakflarnn bir hedefi de kendi nesilleri iin btn i ve d taarruzlardan uzak, vergiden muaf bir gelir kayna salamaktr179.

Bis-i terkm defter oldur ki Medine-i Burdur mahalltndan el-Hcc mer mahallesi skinlerinden olub tark tahsl ilm-i erfde olub medine-i Aakda bi emrillh Tel irtihl-i dr-i bek elyeyen Ahmed Nazf Efendi ibni brhm Efendi elmarf ve-ehd Bkk Hseyin zde Hseyin veftnda kendu indinde mevcd olan keteb-i nefise-i admulmesellerini medine-i mezkrede vk merhm ve mafrun leh sadr- esbk Derv Mehmed Paa bin buyurdu ktphnesine mert vakf ulem-i miln diynet ve istikmet ile mevsf ve muteerrif-i tlibn ve mstefdn hfz- kitb marifetiyle ahz ve istiml olunub ve keteb-i mevkfelerin tevlyet-i merhm ve mafrun lehnn pederi mm ileyh brhm Efendiye mert olub bde vefte evld- evld evldna ve evldnn evldnda ve akrab-i taallukatna tayn olunub Sene be Sene Hfz- keteb ve mtevell marifetiyle tadt olunub culd-i varaka atna ihtimm olunmak zre muhfazasnda dikkat olunmak zre ibu terkm birle badel-tescl mtevell-i mm ileyh brhm yedine it klnd F 19 Safer Sene 1255[M. 1839]. Bkz., BS, 210/8/1.
179

178

Fahrettin Tzlak, XIX. Yzyln lk Yarsnda Harput Vakflar Vakflar, S.XXII, Ankara 1991, s.74.

50

NC BLM EKONOMK YAPI A-VERGLER

1-r
rn kelime manas onda birdir. slamiyette fethedilen topraklara Mslmanlarn yerletirilmesi veya yerli halkn islamiyeti kabulleri halinde bu yerler arazi-i riyye addedilmi ve dolaysyla, tabii veya suni sulama yaplmasna gre ziraattan alnan 1/10 il 5/10 oranndaki r, Mslmanlardan alnan bir vergi olmutur. Ancak rn Osmanllardaki tatbikat bundan hayli farkldr. Osmanllarda fethedilen yerlerin idaresi devlete getiinden bu topraklar hemen tamamen miri hale getirilmi; iftiler devlet topraklarnn daimi ve irsi kiracs durumuna girmiler ve aldklar mahsul karlnda her sene devlete bir pay vermilerdir180. r vergisi sadece zirai rnlerden deil, baldan da r vergisi alnmaktadr181. Osmanl Devletinde r vergisi her blgede ayn ekilde alnmamaktadr. Blgeler arasndaki farkllklar her sancan kanunnamesinde gsterilmitir. r, ayn yerdeki btn mahsullerden ayn oranda alnmamtr. Nadir olmakla birlikte Mslman ve Hristiyanlarn dedikleri r oranlarnn farkl bulunduu yerler vardr. Baz blgelerde deiik adlarla adlandrlan vergiler de rle birlikte toplanm ve dolaysyla oran da artmtr182. rn toplanma ekline baktmzda ise; tmar rejiminin iyi iledii devirlerde, rn toplanmas devlete yapt hizmetler karlnda sipahiye braklmt. Ancak iktisadi artlarn bozulmasyla yeni gelir kaynaklarna ihtiya duyulunca tmarlar has ekline sokulup hslatnn toplanmas ii mltezimlere verilmi, fakat mltezimlerin fazla kazan salamak istemeleri kyly maddi bakmdan perian etmiti. Kyly mltezimlerden kurtarmak
180 181

Ekmeleddin hsanolu, Osmanl Devleti ve Medeniyeti Tarihi, stanbul 1994, s.531. nal, a.g.e., s.137. 182 Kara , a.g.e., s.192.

51

dncesiyle rn toplanmas ii devlet memuru olan muhassllara havale edilmise de bu defa da bunlarn, mahsuln pazarlara sevk edilmesinde ar davranmalar dolaysyla hazine byk kayplara uram, birbiri arkasndan iltizam ve emanet usulleri tekrar denenmi ise de hibirinden istenilen sonu alnamamtr. r, alnd mahsuln cinsine gre eitli adlar tard. Resm-i ba, resm-i ra, resm-i bae veya resm-i fevakh , resm-i bostan bunlar evin ihtiyacn karlayacak oranda olduklar zaman resme tabi deildir. Resm-i penbe, resm-i harir, resm-i giyah, resm-i ayr, resm-i a , resm-i kovan veya resm-i kvvare gibi eitli isimler ald grlmektedir183. rn ok farkl isimler altnda topland; 4 Ocak 1844 tarihli sicil kaytlarna da yansmtr. Bu belgede; Kaza mdr, naib ve mftlerden eitli vergilerin birka gn ierisinde toplanarak Hamit emval sandna ulatrlmas istenmektedir184.

2-Cizye
Cizye, kitap ehli gayr-i Mslimlerden alnan bir ba vergisidir. Vergi Mslmanl kabul etmeyenlerin, devlet tarafndan korunmalar ve savalara katlmamalar karlnda alnmaktayd. Cizye mkellefi olmak iin baz artlarn mevcut olmas gerekiyordu. Erkek olmak, bali olmak, shhatli olmak ve alabilecek gte olmak. Kadnlar, ocuklar, hasta ve sakatlarla alacak gc olmayan yal erkekler, sadece hibelerle geinen rahipler ( byk manastrlarda yaayanlar bu istisnaya tabi deillerdi), kle ve dilenciler cizye mkellefi deillerdi. Ancak almad halde vergi verebilecek kadar servet sahibi olanlardan cizye alnrd. Baka bir ifade ile cizye 14-75 ya arasndaki shhatli erkeklerden alnan bir ba vergisiydi. Cizye mkelleflerin mali durumlarna gre snf zerinden alnrd. Zenginlerden (l) atl olarak kendisiyle birlikte savaa birini gtrmesi karl 48 gm dirhem, orta hallilerden (evst) atl olarak yalnz itirakleri karl 24 gm dirhem ve fakirlerden (edn) yaya olarak katlma karl olarak 12 gm dirhem cizye alnrd. Fakat bu oranlarn ve rakamlarn zamanla deiiklik gsterdikleri grlmektedir185. 1843 tarihinde Teke, Hamid, Nide, ili sancaklar ve bunlara bal kazalarda bulunan cizye mkelleflerine dair emirde; l cizyeye mstahak olanlarn muharrem ay ierisinde, evst cizye ye mstahak olanlarn muharrem ayndan itibaren iki ay ierisinde, edna cizyeye mstahak olanlarn ise Rebilevvel (1259 /1843 Nisan) ayna dein aylk
183 184

hsanolu, a.g.e., s.532-533. BS., 210/21/1. 185 hsanolu, a.g.e., s.533-534.

52

sre zarfnda vergilerini demesi istenmektedir. Ayrca vergisini deyenlere senet verilmesi ve bu senedi gsterenlerden baka vergi alnmamas istenmitir. Bylece vergisini deyen kimselerin hakszla uramamas salanmtr. Yine ayn belgede Hamid Sancanda bulunan cizye mkelleflerinin saylar da verilmektedir. Buna gre; 54 l, 273 evst ve 183 edn olmak zere toplam 510 cizye mkellefi bulunmaktayd186. Burada dikkat edilmesi gereken nemli hususlardan birisi de Osmanl Devletinin ahalinin deme gcne gre deme plan hazrladnn grlmesidir. deme gc zayf olan kimselerden hem az vergi almakta hem de deme sresini uzatarak ahalinin skntya dmemesini amalamaktadr. Grld gibi ekonomisinin en zor dnemlerini yaad dnemlerde bile Osmanl Devleti reayann kaldramayaca bir vergi ykn halktan toplamamaya zen gstermektedir. demelerdeki taksitlendirme ve senet verilmek suretiyle haksz ya da fazladan vergi taleplerine kar reayann gvence altna alnmas salanmtr.

3-Vergi-yi Mahsusa
Osmanl Devletinde rfi vergiler ad altnda eitli vergiler grlmektedir. zellikle Tanzimat dnemi idarecilerinin bu vergileri vergi-i mahsusa ad altnda toplayarak tek bir vergi haline dntrmlerdir. Bu vergiyi de senelik olarak iki taksitte aldklar grlmektedir187. Vergi toplanmas hususunda reayaya kolaylk salama asndan iki taksit olarak toplanan vergi-i mahsusann ilk taksidi ruz- hzr ikinci taksidi ise ruz- kasm olarak isimlendirilmitir188. Bu vergi sancak dzeyinde belirlenmesine ramen kazalara, kylere, mahallelere ve hanelere komuca paylatrlm ve bunun neticesinde hane reislerinin vergi ykmllkleri belli olmutur189. Yllk vergi bedelleri zaman zaman ayni olarak da tahsil edilirdi. Mesela 1259/1843 tarihinde Burdurdan Antalyadaki askerler iin tedarik edilen peksimet bedelleri, Burdurun

BS, 210/21/2. Kermet-efzy sanca-piry snh sudr buyurulan irde-i seniyye mantk-i mnfive tanzmt-i mlkiye icbnda liv-i Hamdin hv oldu kazlarn virg-yi mahsse lerinin nsf rz- hzr ve nsf- dieri rz- ksm itibryla bit-tadl vet-tesviye tesis buyurulub ibu bin iki yz elli dokuz senesine mahsben ruz-i ksm itibryla takst-i sn olmak zre tescl-i mahfzdan muhrec ber vech-i bl kazlarnz hissesi olan bir yk yigirmi be bin guruin pusla-i eriyesidur fl-yevmil-hd aere min evvlifl- mkerrem Sene tisa ve hamsin ve mieteyn ve elf M.4 Kasm 1843. Bkz.,, BS, 210/18/2. 188 Ruz- Hzr ; hdrellez gn yani mays aynn alts , verginin ilk taksidinin denmesi mays aynda olmaktadr. Ruz- kasm ; kasm aynn dokuzunu yada ilk 10 gnlk sre olarakta deerlendirilebilir. Bkz., M. Zeki Pakaln , Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, C.III, stanbul 1983, s.59-60. 189 Btn , a.g.m., s.100.
187

186

53

deyecei yllk vergiden mahalle ve kylerin ekonomik byklklerine gre dlerek hesaplanmtr190. Yine ayn ekilde Ispartada ki svari askeri birliklerin ihtiyalarnn giderilmesi iin istenilen buday, arpa ve saman bedelleri de 1260/1844 tarihindeki vergi-i mahsusa bedellerinden dlmtr191. Osmanl Devleti Tanzimat dneminde uygulad bu yntemle askerin bulunduu blgeden askerin ihtiyacn karlamak suretiyle nakliye ve zaman kayb gibi unsurlardan tasarruf salamaktadr. Ayn zamanda birliklere yakn blgelerden ihtiyalarn karlanmas mamuln daha taze olmas anlamna gelmektedir. ncelediimiz sicil defterinde Ispartadaki svari birliklerinin ihtiyalarnn karlanmas iin daha ok tahl ve saman istenmekte bunun yannda askerin tketimine ynelik olarak ta soan, yourt, ya ve peksimet gibi eitli gda maddeleri askeri birliin bulunduu blgeden ve evredeki yerleim yerlerinden temin edilmektedir192. Tablo 9: 1843 tarihine ait mahallelerden alnan vergi-i mahsusa(yllk vergi)nn ikinci taksidine ait (ruz- kasm) mahallelerin demesi gereken miktar Sra No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Mahalle Yenice Hecin Recep Dere Kuyu Karasenir Manastr Divan Baba Bur Cami-i Kebir Hac brahim Hac Ahmet Hac mer Derslik eyh Sinan Dibek Yourtu Rumiyan Zmmiyan Toplam Miktar (Guru) 8500 2000 1200 1000 2010 3550 1800 4000 3450 3500 2700 3560 1480 6500 4500 4680 1100 5850 820 62200

190 191

BS, 210/17/2. BS, 210/34/3, 210/76/1. 192 BS,210/17/2.

54

Burada verilen vergi-i mahsusa miktarlar sayesinden anlald zere Tanzimatn ilk yllarndaki Burdurda en byk ve ekonomik adan en iyi durumda olan mahallenin bugn de ayn ismini muhafaza eden Yenice mahalle olduu, daha sonra srasyla Derslik mahallesi ve Rumiyan mahallesinin yer ald grlmektedir. En kk mahalleler ise srasyla Ermenilerin yaad Zmmiyan mahallesi ile Dere mahallesi ve Yourtu mahalleleridir. Bizi bu sonuca gtren en nemli belge ise yllk vergi miktarlarnn mahallelere gre tasnif edilmi 1259/1843 tarihli sicil kayd ve 4 Nisan 1844 tarihli sicil kaydnda Ispartada ki svari askerlerin atlar iin talep edilen saman ve arpa miktarlarnn mahallelere gre dalmn gsteren belgedir193. Tablo10: 1844 Tarihinde Ispartada bulunan Svari Birlii iin Burdurdan istenen saman ve arpa miktarlarnn mahallelere gre taksimi Mahalleler Mahallenin ismi Birinci defa istenen kinci defa istenen Saman Arpa Saman Arpa kyye kile kyye Kile 3400 0800 0480 0400 0803 1420 0720 1600 1380 1400 1080 1423 0590 2600 1800 265 063 038 032 063 110 057 125 106 108 084 108 044 203 140 2031 0479 0288 0240 0480 0847 0432 0956 0823 0835 0645 0846 0350 1555 1075 132.5 31.5 019 016 031.5 055 028.5 062.5 053 054 042 054 022 101.5 070 nc defa istenen Saman Arpa Kyye Kile 510 120 072 060 120 213 108 240 207 210 162 214 088 390 270 66 16 10 08 16 27 14 31 27 27 21 27 11 55 35

Yenice Hecin Receb Dere Kuyu Karasenir Manastr Divan baba Bur Cami-i kebir Hac brahim Hac Ahmet Hac mer Derslik eyh Sinan

193

BS, 210/84/1

55

dibek Yourtu Zmmiyan Ermeniyan Toplam

1870 0440 2340 0330 24876

144 034 182 025 1931

1115 0262 1400 0196 14855

072 017 091 012.5 965.5

280 066 351 049 3730

36 08 46 06 487

Tablo 10da grld gibi Burdurun mahallelerinden istenmekte olan arpa ve saman miktarlar bizlere mahallelerin ekonomik gleri ve byklkleri hakknda bilgi vermektedir. Tablo 11: 1843 tarihli Kylerden alnan yllk verginin 2.taksiti Sra No Miktar Ky (Kuru) 1 Kla 3000 2 Askeriye 8000 3 erin 4650 4 Geresin 1850 5 Kurna 1400 6 Mandrna 1300 7 Lengme 1000 8 Sala 4000 9 ine 3000 10 Kravgaz 4150 11 Bdz 4000 12 endik 820 13 Suludere 1740 14 Kuruay 1370 15 Akyaka 1740 16 Soanl 400 17 Yassgme 2000 18 Haclar 930 19 Der 3750 20 Yar 3500 21 Yaz 4700 22 nar 1800 23 Karakend 1000 24 Bayndr 200 25 Sorgun 150 26 Kavack 900 27 Cinbilli 650 28 Karaal 800 62800 Toplam

56

Tablo

11den

Burdurda

dedikleri

yllk

vergi

miktarlarna

gre

kylerin

byklklerini tespit etmek mmkndr. Buna gre en fazla vergi deyen kyler srasyla; Askeriye, Yaz ve erin kyleridir. Bu tarih itibaryla Burdur Kazas dhilindeki en byk kylerin bu ky olduu grlmektedir. En kk ve en az vergi veren ky ise srasyla; Sorgun, Bayndr ve Soanl kyleridir. Tablo 12 : 1259 tarihinde Antalyadaki askeri birliklere nakl olunan peksimed bedellerinin mahalle ve kylere gre taksimi yllk vergiden dlen miktar. Sra No Ky ve Mahalle Miktar(Guru) 1 Mahalle-i Yenice 3000.5 2 Mahalle-i Dere 73.5 3 Mahalle-i Karasenir 362.5 4 Mahalle-i Hac mer 114.5 5 Mahalle-i Manastr 230.5 6 Mahalle-i Recep 109gr. 5 para 7 Mahalle-i Kuyu 117 gr. 25 para 8 Mahalle-i Bur 205.5 9 Mahalle-i Cami-i Kebir 329.5 10 Mahalle-i Hac brahim 246 11 Mahalle-i Oru Bey 145.5 12 Mahalle-i eyh Sinan 130.5 13 Mahalle-i Divan Baba 133.5 14 Mahalle-i Hecin 100 15 Mahalle-i Kravgaz 690.5 16 Karye-i Kla 398.5 17 Karye-i Kurna 235.5 18 Karye-i Kuruay 225.5 19 Karye-i Askeriye 797.5 20 Karye-i Mandrna 111.5 21 Karye-i Bdz 551.5 22 Karye-i Akyaka 231.5 23 Karye-i Yassgme 265.5 24 Karye-i ine ve Yalva 389.5 25 Karye-i Geresin 479.5 26 Karye-i erin 3665.5 27 Karye-i Karakend 140 28 Karye-i Suludere 361 29 Karye-i Karaal 400 30 Karye-i Kavack 312 TOPLAM 8554 Guru 15 para

57

4-Fera ve ntiklt Harc

Burdur eriyye sicillerine gre reayadan toplanan vergilerden biriside intikal vergisi diyebileceimiz vergidir. 30 Kasm 1841 tarihinde vakf mallarnn (ev han, dkkan, konak,vs.) ihale ile satldktan sonra bu sattan ka kuru olursa olsun fera ve intikalleri halinde zengin fakir ayrm yapmakszn vazgeenlerden % 3, ihaleyi alanlardan da % 1,5 orannda vergi alnmas istenmitir194. Bu verginin alnmasndan da anlalaca zere dkkan alandan daha az vergi alnmakta satandan daha ok vergi alnmaktadr. Ticareti destekleyici ve tevik edici mahiyette bir politikann izlendii muhakkaktr ayrca Osmanl Devletinde alnan harlara baktmzda ticaretin ve retimin artrlmasna ynelik dzenlemeler olduu grlmektedir.

B- NARH SSTEM
Narh; devlet bakannn ya da yetki verdii memurun veya halkn ilerini yrtmeyi zerine alanlarn pazarlara, esnafa mallarn belli bir fiyata satmalarn emretmesi ve maslahata binaen belirlenen fiyattan aa veya yukar bir fiyata sat yapmay yasaklamasdr195. Narhn hkm konusuna baktmzda ise fkh alimlerinin farkl grler ortaya koyduklarn grmekteyiz. Normal ileyen piyasa artlarnda narh koymay Hanefiler tahrimen mekruh dier mezhepler ise haram olarak nitelemektedirler. Temel gereke al verilerdeki karlkl rza esasn getiren ayetle bu mealdeki hadislerdir. Satc ve alcnn serbest iradesine ters den narh taraflarn rzasn zedeleyebilir. slam hukukunun bir baka nemli unsuru olan zel mlkiyet hususunda, satcnn kendi mal zerindeki tasarruf hakknn tannmasdr196. Osmanl ekonomik yaps asndan baktmzda, halkn refah iin tketici ve reticiyi koruyucu tedbirler almlardr. Bu erevede retimden tketime kadar her sahay denetim altnda tutmay prensip edinmilerdir. te narh bu denetim zincirinin bir sonucudur.
Bend-i evvelde beyn olunduu zre nezreteyn-i mezkreteyne mlhak ve bil nezret evkf dhilinde olan menzil ve dekkn ve ba ve bahe ve sir gna msakkaft ve mstekilt mutasarrflerinin fer ve intiklleri vuknda her ka guru alunur ve satulur ise fim bad ziyde ve noksn kabl itmeyub gan ve fakr her kim olur ise olsun ferdan yzde ve intiklden yzde bir buuk guru hesbyla harc ahz olunarak kalem vuk bulur ve her neye bli olur ise tasaff-i mtevell ve ktib ve cb taraflarna ve nsf- dieri cnib-i hazneye id olacandan ol vecihle mahellinde mtevell ve kimmekm ve ktib ve cbsi mevcd ise nsf hisseleri bi'lifrz kendlere it ile bksi vekl ise cmlesi hesse-i hazne ile berber b defder-i mmz bu tarafa esbl klnub u kadar ki ibu bend ve bend-i evvelde gsterildii zre mahallinde mtevell ve kimmekmlar ve ktib ve cbleri mevcd olmayan vakfn fer ve intiklt harclarndan ve mahllt rsmtndan hisse-i mukarrere ve fazlalar ne mikdra bli ve kang vakfn hademesine id olur ise baka ve hademe-i merkme mahallerinde mevcd olub da hisse-i mukarrelereleri kendulere verildii hlde o meklelerin dahi kezalik baka vakflar beynyla mmz defter-i mfredti hazne-i evkf- hmyne bis ve tavsl olunmas. Bkz., BS, 210/40/1. 195 Temel ztrk , Osmallarda Narh Sistemi , Trkler, C.X, Ankara 2002, s.861. 196 Mbahat Ktkolu, Narh, DA., C.XXXII, stanbul 2006, s.388.
194

58

Osmanl Devletinde narh uygulamas ilk olarak Fatih dneminde devletin otoritesini hissettirdii dnemde ortaya kmtr197. Tarada zellikle adli ynetimde nemli grevleri olan kadlar bizzat narh ile yakndan ilgilenmilerdir. Kadlar ayn zamanda narhn tespiti iin oluturulan komisyona da bakanlk etmilerdir198. Narh tespiti iin oluturulan komisyonda esnafn idarecileri ve muhtesip hazr bulunurdu. Fiyatlarn tespiti srasnda halkn menfaati n planda tutulur. Fakat bununla birlikte esnafa daima mahsul ve mamuln cinsine ve elde edilmesi iin gerekli hammadde, emek, emein cins ve miktarna gre % 10-15, ok emekli olanlarda % 20 orannda bir kr braklmaya allrd199. Mesela 1260/1844 senesine ait narh listesine baktmzda Burdur Kazasnda mallarn sat bedelleri grlmektedir. Tablo 13: 1260/1844 tarihli Burdur Kazas narh listesi. Sra Maln cinsi Miktar (Kyye-1282g) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
197 198

Fiyat kuru para 20 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 5.5 5.5 4 6.5 10 3 5 1 30 3 70 16 16 7 3,5 13 60

Nan- aziz hazr(ekmek) Lahm- ebrenc(Sr eti) Revgan-i sade(Sade ya) Asel (Bal) Tuz Pirin Bulgur Niasta (Benaber) Nohut Fasulye Revgan-i zeyd Revgan-i emi Sabun Kmr Hatab Saman air

ztrk , a.g.m. , s.862. ztrk , a.g.m. , s.862. 199 hsanolu , a.g.e. , s.562.

59

Fiyatlar belirlenirken takip edilen ynteme baktmzda ayn mal satan esnaflardan fiyat talep edildii ve bu fiyatlar neticesinde ortak bir rakam belirlenmeye alld grlmektedir. Mesela 22 Mays 1845 tarihinde sr kasaplar, Kuluolu Ahmet, Hanmolu brahim ve Endazolu Hasandan sr etinin fiyatn belirlemek iin fiyat istenmitir. Ad geen kasaplar sr etinin kyyesi200 iin 36 para fiyat belirlemilerdir. Yine ayn tarihte Seyyidolu Abdullah, Hac Hasan ve (andin) olu Ali isimli ortaklarn da sr etinin kyyesini 36 paraya satmay taahht etmilerdir201. Narh tespiti denen bu fiyat belirleme ilemi yaz ve k balangcnda olmak zere ylda iki defa tekrarlanmaktadr202. 12 Mays 1845 tarihinde kei ve koyun eti satan kasaplar Krbaolu Mehmet, Hac Osman, Hac Hasan ve Kpeli Hseyin kei ve koyun etinin kyyesini 50 paraya satmay taahht etmilerdir203. 21 Haziran 1845 tarihinde kasaplar Kk Ali, Kara Hseyinolu Mehmet ve (huyvelik) olu Hasan koyun etinin kyyesini 54 paraya, kei etinin kyyesini ise elli iki paraya satmay taahht etmilerdir. Kasm ayna kadar bu fiyattan sat yapacaklarna dair Saiddinzade Hac smail aa da kasaplara kefil olmutur204. Fiyatn belirlenmesinde esnafn komisyona vermi olduu rakamlar deerlendirmeye alnarak narh listesinin oluturulduu anlalmaktadr. Ayrca kasaplarn belirlenen sre boyunca fiyatlara sadk kalacaklarna dair ahalide ileri gelenlerin kasaplara kefil olduklar belgelerden anlalmaktadr. 1260/1844 senesine ait kaytlara baktmzda koyun etinin 60 paraya satld fakat bu satn yirmi bir gn sonrasnda elli iki paraya drlmesi istenmitir. Bir yl sreyle de etin kyyesini elli iki paradan satmaya dair taahht verdikleri ahitler ve kefiller tarafndan garanti altna alnmtr. Mesela, 12 Haziran 1844 tarihinde, kasaplar Krbaolu Hac
Kyye: okka adl eski bir arlk lsnn dier bir ismidir.400 dirhemden ibarettir.1 dirhem 3,207 gr. 1 kyye ise 1282 gr dr. Bkz., Midhat Sertolu, Osmanl Tarih Lgat, stanbul 1986, s.86; Ferit Develliolu Osmanl ca Trke Ansiklopedik Lgat, Ankara 1997, s.519. 201 Sr kassblar Kulolu Ahmed ve Hnm olu brahim ve Endz olu Hasan nm kimesneler lahm- sr beher kyyesi otuz alt pareye beye taahhdleri Seyyid olu Abdullh ve hac Hasan ve Andin olu Ali nm reklari dahi otuz alt pareye beye taahhdleri ve bu vecihle terhaller ? ibu mahalel kayd olunnd f 15 Cemziye'l- evvel Sene [12]61[M.22 Mays 1845]. Bkz., BS, 210/104/4. 202 lber Ortayl , a.g.e., s.204. 203 bu altm bir senesi Cemziye'l-hirinin beinci gnnden kasp tayn olunan Krba olu Mehmed ve Hc Osmn ve Hasan ve Kpeli Hseyin nm kimesneler ale'l- itirk trh-i sicilden rz-i ksma kadar lahmi ebrenc elli pareye ve lahm-i ganem elli pareye irde itmek zre taahhudleri ibu mahalel kayd olund. f 5 Cemziye'l- evvel Sene [12]61[M. 12 Mays 1845]. Bkz., BS , 210/104/3. 204 BS, 210/104/5.
200

60

Mehmet, Kpeli Hseyin, Kasap Tekkeli ve Fetttaholu damad Hac Mehmet

isimli

kasaplarn yukarda geen tarihten itibaren 21 gn sreyle koyun etinin kyyesini altm paradan satabilecekleri daha sonra ise ruz- kasma kadar elli iki paraya satmalar ruz- kasmdan sonrada yine altm paraya satabilecekleri ifade edilmitir205. 1261/1845 senesine ait kaytlarda fiyatlarn dk olduu ve et fiyatlarnda bir nceki yla gre dn olduu gzlenmektedir. Ayrca kasaplarn et bolluu ya da arz talep dengesine gre et fiyatlarn tespit komisyonunda, fiyatlar indirmi olmalar muhtemeldir.

205

BS, 210/78/3.

61

SONU
Tanzimat dneminin ilk yllarn kapsayan bu alma 210 numaral eriyye sicil defteri esas alnarak yaplmtr. almamzda, Burdurun idari, sosyal ve ekonomik yaps incelenmeye allmtr. 1839 ve 1845 yllar arasnda, yani Tanzimat Fermannn hemen akabinde Burdurda idari yapnn nasl olduu, Tanzimatn idari adan neleri deitirdii ve ekonomik adan ortaya konulan yeniliklerin neler olduu zerinde durulmutur. Burdur Kazasnn ynetimine baktmzda hangi grevlerin, hangi unvan tayan grevliler tarafndan yerine getirildii, Tanzimat dnemi idarecilerinin yerel ynetimlerde ne tr bir deiiklik yaptklar ve bunun Anadoluda Hamit Sancana bal bir kaza olan Burdurda nasl bir deiim gerekletirdii tezimizde ortaya koymaya altmz temel konudur. almamzda ayrca Burdur Kazasnn demi olduu vergiler ve bu vergilerin kylere ve mahallelere gre dalm belirlenmitir. Bu sayede hem Burdur Kazasnn mahalle ve kylerinin isimleri tespit edilmi hem de alnan vergi trleri ve miktarlar ortaya konmaya allmtr. Burdur Kazasnda ayrca alnan harlar da kazada grevli olan devlet adamlarnn cretlerinin nasl temin edildii ynnde nemli bilgiler ortaya koymutur. zellikle Tanzimat idarecileri arasndaki uygulama farkllklar vergilendirmede ve grevlilerin maalarnn denmesinde deiikliklerin ska grlyor olmas merkezden gelen emirname ve buyruldular da gze arpmaktadr. Burdur eriyye sicillerindeki evlenme ve boanma kaytlar Osmanl aile hukukunu anlamamz asndan yardmc olmaktadr. Evliliklerde zellikle mehir bedellerinin miktarlar, halkn refah seviyesinin anlalmasna yardmc olmaktadr. Bununla birlikte evliliin koullar ve elere getirdii ykmllkler hakknda da Burdur eriyye sicilleri olduka aydnlatc bilgiler ihtiva etmektedir. Boanma konusunda ise boanmann artlar, boanmann gerekleebilecei haller ve boanma sonras elerin yerine getirmesi gereken hkm ve davranlar hakknda da yine sicil kaytlarnda olduka kapsaml saylabilecek bilgiler bulmak mmkndr. Burdur Kazasnda incelediimiz yllar arasnda ki boanma saysnn evliliklere gre ok az olmas aile ii atmalarn pek fazla olmad sonucuna gtrmektedir. Ekonomik adan ele aldmzda ise geim skntsnn fazla yaanmad konusunda bizi bilgi sahibi yapmas asndan nemlidir.

62

Bunun yannda, Burdur sicillerinde kaytl olan narh fiyatlar yardmyla Burdurun halknn ekonomik durumu, temel ihtiya maddeleri, bunlarn fiyatlar ve eitleri hakknda bilgi sahibi olmaktayz. almamzdaki dier bir nemli konu ise, vakflarn Burdurda gstermi olduu faaliyetler, vakf gelirleri, vakfiyelerin belirlenmesi ve aile vakflar ile bu vakflarn eitleridir. Netice itibariyle 1839-1845 yllar arasnda Tanzimat uygulamasnn Burdura yansmalarn gstermeye almaktr. Burdurun XIX. yzyl ortalarndaki idari, ekonomik ve sosyal adan deerlendirmesinin eriyye sicilleri merkezli olarak ortaya koyduumuz bu alma XIX. yzyl ortalarnda Burdurda yaayan insanlarn sosyal refah seviyeleri, itimai ve iktisadi meseleleri, idari taksimat ve tekilat yapsn Tanzimatn getirdii yenilikler ve dzenlemeler erevesinde ele almtr.

63

BBLYOGRAFYA

1. Ariv belgeleri Burdur eriyye sicili:210.

2.

Bibliyografyalar

ERZ, Adnan S., Belleten Dizini-I (Cilt I-XXV, Say.1-100), Ankara 1988. Belleten Dizini-II (Cilt XXVI-XXXV, Say.101-140), Ankara 1988. KORALTRK, Murat, Osmanl Ekonomik ve Toplumsal Tarihine likin Trke Makaleler __________________ , Bibliyografyas Denemesi (1910-1997), stanbul 1998. MERL, Erdoan, Belleten Dizini-III (Cilt XXXVI-LI, Say.141-200), Ankara 1994.

3. Telif eserler _______________ , Burdur Ana Britannica, C.V, stanbul 1987. _______________ , Burdur, Yurt Ansiklopedisi, C.III, stanbul 1982. _______________ , Burdur 1967 l Yll, Ankara 1967. _______________ , Burdur 1973 l Yll, Ankara 1974. AHISKALI, Recep, Muhzr, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, C.XXXI, stanbul 2006, s.85-86. AKGNDZ, Ahmet, slam Hukukunun Osmanl Devletinde Tatbiki: er,iye

Mahkemeleri ve eriye Sicilleri, Trkler, C.X, Ankara 2002, s.54-68. ________________ , Osmanl Hukukunda Vakflar, Hkmleri ve eitleri, Trkler, C.X, Ankara 2002, s.447-460. AKMAN, Mehmet, Osmanl Devletinde Ceza Yarglamas, stanbul 2004. AKZ, Alaaddin, Bir mamn Nikh Defteri, Konya 2006.

64

AKTAN, Hamza, slam Aile Hukuku , Sosyo-Kltrel Deime Srecinde Trk Ailesi, C.II, Ankara 1992, s.396-433. AKYILDIZ, Ali , Muhtar, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, C.XXXI, stanbul 2006, s.51-53. AKYILMAZ, Gl, Osmanl Aile Hukukunda Kadn Trkler, C.X, Ankara 2002, s.365-374. ARIKAN, Zeki, XV-XVI. Yzyllarda Hamit Sanca, zmir 1988. AVCI, Casim , Naib, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, C.XXXII, stanbul 2006, s.311-312. AVCI, Mustafa, Osmanl Hukukunda Sular Ve Cezalar, stanbul 2004. AYDIN, Mehmet Akif, slam Ve Osmanl Hukuku Aratrmalar, stanbul 1996. BAYKARA, Tuncer, Anadolunun Tarihi Corafyasna Giri I (Anadolunun dar Taksimat) , Ankara 2000. BZBRLK, Alpay, Osmanl Devletinde Ticaret Ve retime Dair Deerlendirilebilir Bir Kaynak: Tereke Defterleri ve Edirne Tereke Defterleri zerine Bir Deneme, Trkler, C.X, Ankara 2002, s.731-735. BULGUR, Ycel, Burdur ehri Monografyas, ..Edebiyat Fakltesi Mezuniyet Tezi, stanbul 1960. BTN, evket, Temettuat Defterlerine Gre Burdurun Sosyal ve Ekonomik Yaps , Isparta 2001. (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi) CN, Halil, Eski Hukukumuzda Boanma, Konya 1988. _________ , slam Ve Osmanl Hukukunda Evlenme, Konya 1988. ADIRCI, Musa, Tanzimat Dneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yaplar, Ankara 1991. NE, Hamit, Burdurdan Damlalar, Burdur 2003. DOAN, smail, Osmanl Ailesi, Ankara 2001.

65

DRTLK, Kayhan, Burdur 1973 il yll, Ankara 1974. ERDNMEZ, Cell, Isparta 2002. ________________ , Ayanlktan Kaza Mdrlne; Abdlcabbarzdeler ve Yolsuzluklar, Trk Dnyas Aratrmalar Dergisi, S.140, stanbul 2002, s.183-192. ERTEN, Hayri, Konya eriyye Sicilleri Inda Ailenin Sosyo-Ekonomik ve Kltrel Yaps (XVIII. Yzyl lk Yars), Ankara 2001. GLER, brahim, XVIII. Yzylda Aile; Sinop rnei, Trkler, C.XIV, Ankara 2002, s.28-40. HALAOLU, Yusuf, XIV-XVII. Yzyllarda Osmanllarda Devlet Tekilat Ve Sosyal Yap, Ankara 1996. HSANOLU, Ekmeleddin, Osmanl Devleti ve Medeniyeti Tarihi, stanbul 1994. NALCIK, Halil, Osmanl mparatorluu Klasik a(1300-1600), stanbul 2006. _____________ ,Tanzimatn Uygulanmas ve Sosyal Tepkiler, Osmanl Toplum Yaps zerine Derleme, Konya 1996, s.317-350. NALCIK, Halil, SEYTDANLIOLU, Mehmet, Tanzimat Deiim Srecinde Osmanl mparatorluu, Ankara 2006. NALCIK, Halil, QUATAERT, Donald, Osmanl mparatorluunun Ekonomik Ve Sosyal Tarihi , C.II, stanbul 2004. PRL, Mehmet , Naib, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, C.XXXII, stanbul 2006, s.312-313. SLAMOLU-NAN, Huricihan, Osmanl mparatorluunda Devlet ve Kyl, stanbul 1991. JORGA, Nicolae, Osmanl mparatorluu Tarihi, C.V, stanbul 2005. KARA, dem, 19.Yzylda Bir Osmanl ehri Antakya, stanbul 2005. XIX. Yzyl Ortalarnda Kbrsta Toplum Yaps (1839-1856),

66

___________ , Osmanl Tekilat Yaps erisinde orum Sanca, stanbul 2008. KARAMAN, Hayrettin, slamn Getirdii Aile Anlay, Sosyo-Kltrel Deime Srecinde Trk Ailesi, C.II, Ankara 1992, s.385-395. KARPAT, Kemal, Osmanl Nfusu (1830-1914), stanbul 2003. KODAMAN, Bayram, Abdlhamid Devri Eitim Sistemi, Ankara 1991. KPRL, M. Fuad, slam ve Trk Hukuk Tarihi Aratrmalar ve Vakf Messesesi, Ankara 2005. KTKOLU, Mbahat, Narh, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, C.XXXII, stanbul 2006, s.390-391. METE, Zekai, 2006, s.20-21. ORTAYLI, lber, Tanzimat Devrinde Osmanl Mahalli dareleri (1840-1880), Ankara 2000. _____________ ,Osmanl Toplumunda Aile, stanbul 2006. _____________ , Tanzimatdan Cumhuriyete Yerel Ynetim Gelenei, stanbul 1985. ZDEMR, Rfat, XIX. Yzyln lk Yarsnda Ankara, Ankara 1998. ZKAYA, Ycel, XVIII. Yzylda Tara Ynetimine Genel Bir Bak, Trkler, C.XIII, Ankara 2002, s.699-709. ZTRK, Mustafa, Osmanl Dnemi Fiyat Politikas ve Fiyatlarn Tahlili Trkler, C.X, Ankara 2002, s.843-849. ZTRK, Sait, Osmanl Devletinde Tketicinin Korunmas, Trkler, C.X, Ankara 2002, s.850-860. ZTRK, Temel, Osmanllarda Narh Sistemi, Trkler, C.X, Ankara 2002, s.861-871. PAKALIN, Zeki, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, C.III, stanbul 1983. PARMAKSIZOLU, Zeki, bn Batuta Seyahatnamesinden Semeler, stanbul 1982. Muhassl, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, C.XXXI, stanbul

67

SAVA, Saim, Fetva ve eriyye Sicillerine Gre Ailenin Teekkl ve Dalmas, SosyoKltrel Deime Srecinde Trk Ailesi, C.II, Ankara 1992. SAYDAM, Abdullah, Memur-Maa-Yolsuzluk likisi ve Tanzimat Ynetimi, Toplumsal Tarih, C.6, S.34, stanbul 1996. ________________ , Tanzimatn Memurlar, Trkler, C.XIII, Ankara 2002, s.668-677. SERTOLU, Midhat, Osmanl Tarih Lgat, stanbul 1986. SEYTDANLIOLU, Mehmet, Tanzimat Devrinde Meclis-i Vl (1838-1868), Ankara 1994. SINGER, Amy, Kadlar ,Kullar, Kudsl Kyller, stanbul 1996. SUNGUR, Mutullah , XIX. Yzyl Osmanl Devletinde Tara daresi ve Vilayet

Ynetimi, Trkler , C.XIII, Ankara 2002, s.750-761. ENTOP, Mustafa , Osmanl Yarg Sistemi ve Kazaskerlik, stanbul 2005. TABAKOLU, Ahmet, Gerileme Dnemine Girerken Osmanl Maliyesi, stanbul 1985. TIZLAK, Fahrettin, XIX. Yzyln lk Yarsnda Harput Vakflar, S.XXII, Ankara 1991, s.69-75. _______________ , Burdur Sicilleri ve nemi, Burdur Aratrmalar, S.2, Burdur 2001, s.57-60. TNK, Vecihi, Trkiyede dare Tekilatnn Tarihi Geliimi ve Bugnk Durumu, Ankara 1945. TUNCEL, Metin ,Burdur, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, C.VI, stanbul 1992, s.426-429. UYSAL, Mustafa Ali, Salnamelere Gre Burdur (1868-1914), Isparta 1998.( Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi) UZUNARILI, .Hakk , Anadolu Beylikleri, Ankara 1988. ____________________, Osmanl Tarihi, C.I, Ankara 1994. NAL, Mehmet Ali, Osmanl Messeseleri Tarihi, Isparta 1997.

68

YAMAN, Talat Mmtaz, Osmanl mparatorluu Mlki daresinde Avrupallama Hakknda Bir Kalem Tecrbesi, stanbul 1940. YAZIR, Elmall Hamdi, Hak Dini Kuran Dili, C.II, stanbul 1993.

69

EKLER

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

ZGEM
Kiisel Bilgiler: Ad Soyad: Hasan KR Doum Yeri: Burdur Doum Yl: 1977 Medeni Hali: Bekr Eitim Durumu: Lise: 19921995 Burdur mam Hatip Lisesi Lisans: 19962000 SD Burdur Eitim Fakltesi Tarih retmenlii Blm Yksek Lisans: 20042008 SD Sosyal Bilimler Enstits Tarih Anabilim Dal Yabanc Diller ve Dzeyi: ngilizce: Orta Seviye

Deneyimi: 2000- Milli Eitim Bakanl (retmen)

Bilimsel Yaynlar ve almalar: