You are on page 1of 4

arqeologia `arqeologia~ ZvelberZnuli sityvaa da pirdapiri mniSvnelobiT `siZvelebaTmcodneobas~ niSnavs. adamians jer kidev Zv.w.aR.

VI saukuneSi babilonis mefes, nabonids Zveli sasaxleebisa da taZrebis gaTxrebi uwarmoebia. varaudoben, rom am gaTxrebisas Zveli samSeneblo saqmianobiT tradiciebis Seswavlas da aRorZinebas isaxavda miznad. am gaTxrebs ukvalod ar Cauvlia, britaneTis muzeumSi inaxeba gaTxrebis Sedegad aRmoCenili warweriani qva, Tumca gaTxrebi darRvevebiT mimdinareobda da umniSvnelovanesi informaciis Semcveli masala ganadgurda. XIX saukunes `didi arqeologiuri gaTxrebis epoqas~ uwodeben: germanelma arqeologma hainrix Slimanma Uvelesi berZnuli qalaqebi troa da mikene aRmoaCina. mecnierebma daiwyes piramidebisa da faraonTa samarxebis Seswavla. amerikelma arqeologma hovard karterma egviptis faraonis _ tutanxamonis akldamasa da saganZurs miagno. frangma pole mil botam asureTis dedaqalaqi ninevia aRmoaCina. Camoyalibda arqeologiuri terminologia: arqeologiur nivTebs, romlebic adamianis mier aris Seqmnili _ artefaqtebs uwodeben. aRmoCenili sagnis mdgomareobas, mis garemomcvel miwasa da nivTebs _ sagnis konteqsti ewodeba. Zv.w.aR. 79 wels vezuvize vulkanis amofrqvevam italiis qalaqebi: pompei, herkulanumi da stabia imsxverpla. erT-erT saxlSi vulkans qelexi Seuwyvetia, Wirisuflebi sufris irgvliv iyvnen wamowolilebi, aseT mdgomareobaSi ipoves isini arqeologebma. vulkanuri ferflis qveS taZrebsa da sasaxleebSi xeluxleblad SemorCa cvilis firfitebi, papirusis gragnilebi, iaraRebi, napovnia magidebze mimofantuli WurWeli da monetebi.arsulis SeswavlisaTvis mniSvnelovani wyaroa Tavad adamianis naSTic, kani da Tmis Reri adamianis janmrTelobis, kvebisa da yofis Sesaxeb mniSvnelovan cnobebs Seicavs. mumiebis Seswavlam cxadyo, rom egviptelebi janmrTelobaze seriozulad zrunavdnen, maSin, roca amerikel indielTa mumiebs aSkarad etyobaT osteoarritis _ Zvlis anTebis daavadebis kvali, romelsac mZime fizikuri Sroma iwvevs. aRmoCnda, rom organul narenebs gansakuTrebiT kargad inaxavs Waobi da tbis Slami. daniaSi tolundis WaobSi aRmoaCines mamakacis sxeuli, romelsac Tma, kani da Sinagani organoebi SenarCunebuli hqonda. Wrilobebis kvalisa da yelze SemoWerili yulfis mixedviT daaskvnes, rom is daaxloebiT 2000 wlis win sikvdiliT dausjiaT. 2004 w. rusulma samecniero Jurnalma `kaleidoskopma~ saintereso statia gamoaqveyna, bulgareTSi aRmoCenili Tavis qalis Sesaxeb, romelic daaxloebiT 9000 wlis winandeli unda iyos. miuxedavad imisa, rom es adamiani uxeSi sakvebiT ikvebeboda, Tavis qalas saocrad jansaRi da lamazi kbilebi aRmoaCnda, romelsac mecnierebma `qvis xanis Julia robertsi~ uwodes. warsuli nakvalevs TiTqmis yovelTvis tovebs, magram unda vicodeT, sad unda veZioT es. Tanamedrove arqeologiaSi gamoiyeneba aerofotogadaReba, dadgenilia rom namarx kedlebze amosuli mcenareebi aerofotoebi Ria feris zolebad aisaxeba, rac mkveTrad gamoirCeva danarCeni masisgan. swored aerofotodazverva gamoiyenes xorezmisa da urartus arqeologiuri Zeglebis Seswavlisas. sainteresoa, `magnituri gadaRebis~ meTodic, risTvisac specialuri xelsawyo _ `protonuri magnitometri~ gamoiyeneba. es xelsawyo advilad afiqsirebs, poulobs rkinis nivTebs, is umcires magnitur anomaliasac afiqsirebs, rasac keramikuli arqeologiuri naSTebi iwvevs. eTnologia

eTnologia Zveli berZnuli sityvaa (eTnos _xalxi, logos _ sityva, codna) da niSnavs mecnierebas `eTnosis~ Sesaxeb. misi amocanaa Seiswavlos xalxis warmoSobis, gansaxlebis, yofisa da kulturis sakiTxebi.

yoveli xalxis istoriisaTvis gansakuTrebulad mniSvnelovania misi warmoSobisa da Camoyalibebis procesi. saqarTvelos istoriul Taviseburebas misi eTnikuri mravalferovneba warmoadgens. uZvelesi droidan aq qarTvelebis gverdiT sxva erovnebis xalxebi cxovrobdnen da mraval enaze metyveleba ismoda. `qarTlis cxovrebis~ mixedviT qarTuli saxelmwifo enad farnavazis dros gamocxadda. eTnologia xalxis yofas, wes-Cveulebebs da tradiciebs Seiswavlis. gvaris, tomis Tu eris siZlieres xalxi yovelTvis pirdapir ukavSirebda mis mravalricxovnebas. Sesabamisad, bavSvis dabadeba yoveli xalxisaTvis gansakuTrebulad mniSvnelovani da sasixarulo movlena iyo da mas Tan axlda mravalferovani sazeimo ritualebi. ojaxis Svilis dabadeba da isic vaJis SeZena, didi sixarulisa da lxinis mizezic. xevsureTSi vaJis dabadebisas mTeli sofeli fexze dgeboda, kac maxarobels xbos, cxvars an batkans Cuqnidnen, xolo qals mandiliT asaCuqrebdnen, xolo qalis dabadebas yoveli xevsuri mama swyevlida. mTaSi qalis mdgomareoba mamakacTan SedarebiT uuflebo iyo. mas ufleba ar hqonda,amis. Qmris, Zmis an mamamTilis daukiTxavad raime mniSvnelovani gadawyvetileba mieRo. mamis ojaxSi qals sakuTreba ar gaaCnda, ojaxis gayris dros qoneba nawildeboda mxolod mamakacze, gasaTxovar qals ki samziTvos gamouyofdnen. qals mziTevis saxiT hqonda erTaderTi sakuTreba, rac mas saojaxo yofaSi adgils uqmnida. ojaxis meTauric ki ver axlebda mis mziTvs xels, verc miiTvisebda da verc gaasxvisebda. qalis mdgomareobas ojaxSi CveulebiTi samarTali icavda da aregulirebda. aseve Crd. kavkasiaSi, iseve rogorc saqarTvelos mTian regionebSi vaJis dabadeba axarebdaT, aseve oseTSi da avRaneTSic sasixarulo movlenad iTvleboda. axali sicocxlis dabadebasTan erTad, yoveli xalxis cxovrebaSi sikvdils da masTan dakavSirebul adaT wesebsac gansakuTrebuli adgili uWiravs. werilobiTi wyaroebi saqarTvelos teritoriaze, Zel kolxeTSi, damarxvis im Taviseburi tradiciis Sesaxeb mogviTxroben, romelsac mecnierebi `haerze damarxvis wess~ uwodeben. `fazisis farTo lerwmian WaobSi iasonma da misma Tanmxlebma pirebma dainaxes saocreba _ maRla totebze TokiT mikruli gvamebi micvalebulTa, kolxebs dResac codvad miaCniaT gvamebis dacva, arc Sav miwaSi marxaven kacsa, jer gaaxveven axlad dakluli xaris mouqnel tyavSi gvamsa da mere hkideben maRla xeebze myudro WalebSi, qalaqgareT. `argonavtika~, apolonion rodoseli. afxazebi micvalebulebs hkideben xeze, gamoRarul xeSi kubos msgavsad, Sig Cadeben micvalebuls yvela iaraRiT rasac is iyenebda, xolo xeze hkideben vazis magari lerwebiT. es cnoba ara marto XVII s. arqanjelo lamberts aqvs aRwerili naSromSi `samegrelos aRwera~, aramed aRniSnulia `qarTlis cxovrebaSic~. wyaroebidan cnobili xdeba, rom es Cveuleba gavrcelebuli yofila Cerqezul eTnikur yvela gaerTianebaSi, XX saukunemde adiReur tomebs SemorCa. tyeSi xis totebze tovebdnen Tavis micvalebulebs Zv. monRoluri tomebi. haerze dakrZalva Turqulenovani xalxisTvisac yofila cnobili, aseve, yirgizebSi, koreelebSi. dakrZalvasTan dakavSirebulma wes-Cveulebebma Semogvinaxa xalxis warmodgena saiqio cxovrebaze. dakrZalvis erT-erTi nawilia `rigebi~ _ qelex, amaze Tu ramdenad mniSvnelovani iyo XX s. SemorCenili `TviTdamarxvis~ wesebic metyvelebs, romelsac umemkvidreo ojaxebi asrulebdnen. sanaqebo aRapi gadauxada Tavis Tavsa da meuRles ozurgeTis taZris mnaTem maqsime uruSaZem 1904 wels. man saklavi dakla, Rvinoc Tavad dawura da 90 wlisa fiStoc gaisrola. mTaSi ki karis ukan idgnen da maT mier mirTmeul pur-marilze dapatiJebulebs usmendnen Tu ras ityodnen misi sulis sacxoneblad. numizmatika berZnuli sityvaa da fuls anu kanonieri angariSsworebis saSualebas niSnavs, numizmatika ki rogorc damxmare istoriuli disciplina, Zvel monetebs Seiswavlis. sazogadoebis ganviTarebis adreul etapze aReb-micemobas neitralurgacvliTi xasiaTi hqonda. magaliTad, Zvel saberZneTSi sityva `hecunia~ erTdroulad fulsac niSnavda da pirutyvsac. Zveli qarTuli termini `xvastagi~ (xvadagi) _ erTdroulad fuls, dovlaTsa da rqosan pirutyvsac aRniSnavda. egvipteSi _ oqros beWdebi, Zv. spartaSi _ rkinis wkeplebi, saqarTveloSi _ brinjaos samajurebi, romelTac `kavkasiur sikilebs~ uwodebdnen, ruseTSi _ vercxlis zodebiT `grivnebiT~.

pirvel monetebs daaxl. Zv.w.VII-s aTariRebs mecnierebi da mis dabadebad xmelTaSua zRvisa da Savi zRvis mimdebare teritorias miiCneven. Zv.w.aR. VI saukuneSi pirveli qarTuli moneta `kolxuri TeTri~ moiWra. Zvel qarTulSi monetis aRsaniSnavad sityva safase ixmareboda. sityva `moneta~ qalTa mfarveli RvTaebis _ iunonas saxels ukavSirdeba da misi erT-erTi epiTeti iyo (moneta _ laT. _ gamafrTxilebeli, mrCeveli). Zvel saberZneTSi kapitoliumis borcvze iunonas taZarSi zarafxana iyo gaxsnili. iq moWril fuls iunonas sapativcemulod moneta uwodes. monetebis cnobili sicilieli ostatebi: eveneti, komoni, evklide, aristoqsene. Zveli monetebis SegrovebiT gataceba renesansis epoqaSi daiwyo. monetebis pirveli cnobili koleqcioneri poeti petrarka iyo. antikur monetebs agrovebdnen florencieli mecenati kozimo mediCi, evropeli monarqebi maqsimilian I, hainrix IV, lui XIV. monetis Subli anu aversi, xolo ukana mxare, zurgi _ revers. monetaze Sesrulebul warweras `legenda~ anu `zedwerili~ hqvia. monetas romelzedac moWris droa aRniSnuli `pirdapirs~ uwodeben, Tu mefis taxtze asvlis TariRia mocemuli, mas `iniciali~ ewodeba. Tu moneta raime mniSvnelovan faqts aRniSnavs, magram TariRi ar aris miTiTebuli, is `arapirdapiria~, xolo Tu monetze mxolod gamosaxulebebia mocemuli, `munji~ moneta ewodeba. monetis moWra saxelmwifos prerogativaa da mas saxelmwifo regalia ewodeba. fuls samefo kari Wrida, Tumca napovnia monetebi, romelsac Zlieri adgilobrivi didgvarovnebic: samegrelos mTavari dadiani XIV s., mesxeTis aTabagi XV s. Wridnen. Monetis moWris uZvelesi tradiciis miuxedavad, qarTul monetize qoronikonis asaxva pirvelad mxolod XII saukuneSi gvxvdeba, maSin, rodesac VIII s. qarTuli monetebi muslimanuri hijriT TariRdeba. iSviaTad gvxvdeba qarTulenovani warwerebi, rogorc wesi, qarTulis gverdiT arabul, iranul an Turqul warwerebs vxvdebiT. monetebi udides daxmarebas uwevs arqeologebs. aTenis zarafxanaSi moWrili erT-erTi Zvel berZnul monetze gamosaxulia dionises Teatri akropolis fonze. am monetam rukis roli iTamaSa akropolisis gaTxrebisas. gansazRvres Tu sad unda yofiliyo es unikaluri nimuSi _ dionises Teatri. zogjer monetze iseTi ram aris gamosaxuli, rasac Cvenamde ar mouRwevia. mag: Zv.w.aR. V s. olimpieli zevsis qandakebaa _ didiasis qmnilebas. aRmosavlur, muslimanur monetebze sarwmunoebrivi Sinaarsis gamosaxulebebi ar aris gamoxatuli, mTeli yuradReba `legendas~ eTmoba. moneta amis gamo vrcel informacias iZleva, mag: mmarTvelis saxels, mamis saxels, veziris saxels, mmarTvelis tituls, mmarTvelobis erT-erT wels, samefos erT-erTi qalaqis saxels, aseve locvis nawyvets, romliTac misaxvedri iyo Tu romeli mimdinareobis warmomadgeneli iyo is piri. biWvinTis gaTxrebisas aRmoCnda, II-III s.s. trapezunSi moWrili 280 moneta, 180-ze amotvifrulia mzisa da sinaTlis RvTaeba miTra, danarCenebze: dionise, apoloni, hermesi, herakle da rea. . .XVIII () . ,,. ,, . , .XV ( ), . . , , (XI) .XIX

. - 62 200- .

You might also like