Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der.

Cilt 22, No 4, 769-777, 2007

J. Fac. Eng. Arch. Gazi Univ. Vol 22, No 4, 769-777, 2007

MIG/MAG KAYNAK YNTEM LE BRLETRLEN ELK MALZEMELERDE LAVE TEL TRLER VE KORUYUCU GAZ KARIIMLARININ EMEL YORULMA MRLERNE ETKLERNN ARATIRILMASI
Aydn IK
Endstriyel Sanatlar Eitim Fakltesi, Gazi niversitesi, Glba, Ankara aydins@gazi.edu.tr (Geli/Received: 27.10.2006; Kabul/Accepted: 05.06.2007) ZET Bu almada 4 mm kalnlndaki yap elii (St 52-3) endstride ok yaygn uygulama alan olan MIG/MAG kaynak yntemi ile kaynak edilmitir. MIG/MAG kaynak ynteminde kullanlan gaz karmlar bu yntemde byk neme sahiptir. Bu yzden bu almada farkl gaz karm ve iki farkl elektrod seilmitir. Gaz karmlar; 80Ar+18CO2+2O2, 88Ar+10CO2+2O2 ve 93Ar+5CO2+2O2 kullanlmtr. Yaplan birletirmelerde SG2 ve SG3 elektrodlar seilmitir. Seilen gazlar ve elektrodlarla MIG/MAG kayna yapldktan sonra kaynak dikiinden karlan numunelerin mekanik zellikleri incelenmitir. farkl gaz karm ile iki farkl elektrod kullanm sonucu yaplan deneylerde; SG3 elektrodu kullanlarak 88Ar+10CO2+2O2 gaz karm ile yaplan birletirmelerin mekanik zelliklerin yksek olduu grlmtr. Anahtar Kelimeler: St 52-3, MIG/MAG kayna, koruyucu gazlar.

A RESEARCH INTO THE EFFECT OF ADDITIONAL ELECTRODE TYPES AND PROTECTIVE MIXTURE GASES ON THE BENDING FATIGUE LIFE OF STEEL MATERIAL THAT IS WELDED WITH MIG/MAG WELDING METHOD
ABSTRACT In this study, construction steel (St 52-3) in 4 mm thickness was welded by MIG/MAG welding method, which is commonly used in many industries. Mixture gases used in MIG/MAG welding method are of great significance in this method. Thus, in the present study, three different gas mixtures and two different electrodes were used. The mixture gases are 80Ar+18CO2 + 2O2, 88Ar+10 CO2 +2O2, and 93Ar + 5CO2 + O2. SG2 and SG3 electrodes were used to join the materials. After the application of the MIG/MAG welding, the mechanical properties of the specimen taken from the welding seam were examined. In the experiment in which three different gas mixtures and two different electrodes were used, it was found out that the joints made with SG3 electrodes and 88Ar+10 CO2 +2O2 displayed high mechanical properties. Keywords: St 52-3, MIG/MAG welding, shielding gases. 1. GR (INTRODUCTION) Yap elikleri 1980 ve 1990l yllarda elik yaplar kompozit kiri ve demelerinin imalatnda etkili bir ekilde kullanm ile birlikte Bat Avrupa lkelerinde ve zellikle ngilterede daha ok kullanlan bir malzeme haline gelmitir. lkemizde henz yeterli derecede kullanlmayan yap elikleri zellikle 1999 Marmara depremi sonrasnda inaat sektrnde adndan ska sz edilen bir yap malzemesi olmutur [1]. Yap elii; endstriyel binalarda, kpr ve demiryollarnda, geici ve kalc zemin altyap projelerinde, denizde yaplan dalgakranlarda, gemi yapmnda, ehirleraras elektrik kablolar tayan direklerde, petrol ve gaz offshore platformlarda, ok amal sosyal tesisler, ticari yaplar, binaya yk bindirmeyen at katlar gibi alanlarnda

A. Ik

MIG/MAG Kaynak Yntemi le Birletirilen elik Malzemelerde lave Tel Trleri ve Koruyucu

kullanlmaktadr. Yap eliklerinin birletirilmesinde olduka yaygn olarak kullanlan MIG/MAG kaynann kullanmnn artmas ile bu yntemde kullanlan koruyucu gazlarn gelitirilmesi, eitli gaz karmlar ile yaplan kaynak balantlarnda diki zelliklerinin incelenmesi yolunda aratrmalar yaplmaktadr. zellikle, gaz karmlarnn diki zelliklerinin iyiletirilmesi ve daha hzl, ekonomik balantlar oluturulmas asndan nemi de olduka byktr [2]. Sanayilemi lkelerde gnmzn en popler yar otomatik kaynak yntemi olan MIG/MAG yntemi son yllarda lkemizde de hzla yaylmaktadr. retilen makina ve tel elektrodlar bunun aka gstergesidir. MIG/MAG kaynak yntemi dier kaynak yntemleri ile karlatrldnda ok fazla stnlkleri bulunmaktadr. Hz, emek gc, yksek verim, fazla ergime gc, kullanlan malzeme ve kalitenin artmas bu stnlkleridir. eliklerin koruyucu gaz kaynanda saf Ar, Ar ve CO2 karmlar, Ar ve O2 karmlar ve saf CO2 gaz kullanlr. Gazlarn grevi damlalar, kaynak banyosunu ve sdan etkilenmi blgeyi havadan korur ve kaynak ark davranlarn iyiletirir. Gazlarn seimi ayrca arkn penetrasyonunu da etkiler [3,4,5,6]. Gazlarn ayrma enerjileri, iyonizasyon potansiyelleri, younluklar, s ve elektrik iletim zellikleri, maliyetleri byk farkllklar gstermekte ve bunun sonucu olarak da arkn oluumu ve kaynak srasndaki davran, ark iinde malzemenin tanm ve elde edilen kaynak balantsnn profili farkllklar gstermektedir. Sadece tek bir tr gazn kullanmnda gazlarn her biri bir takm stnlkler ve snrlamalar gsterdiklerinden, gnmzde gazlarn iyi zeliklerini optimize edebilmek snrlamalarn en aza indirebilmek iin MIG/MAG kaynak ynteminde eitli karm gazlar kullanlr [7,8]. eliin MIG kaynanda argon gazna oksijen ve karbondioksit kartrlmaktadr. Bylece oksijen kolay eriyen oksitlerin oluumunu hzlandrarak, ergiyen elektrod telinden den damlalarn yzey gerilimini zayflatmakta ve ince taneli bir metal geii
Yeni Standard karl DIN EN 10025-94 S355J2G3 nceki Standart karl DIN 17 100-80 St52-3 C Max 0,20 P Max 1,035

salamaktadr. Oksijenin oksitleyici etkisi, kullanlan kaynak telindeki mangan, silisyum, alminyum, titanyum ve zirkonyum gibi alam elementlerinin arttrlmas ile dengelenir [9]. MIG/MAG kaynanda kullanlan gaz karmlarnda argon asal gaz olduu iin herhangi bir reaksiyona girmeyecei bylece ark oluumu ve kararllnn kolay olaca, CO2in ise ergimi banyoyu oksitleyecei ve tm pozisyonlarda ksa devre kaynan kolaylatraca ve iyi bir gei salayaca grlmtr. Fakat CO2in srama dezavantajnn yksek olacan, buna karlk CO2e O2 katlmasyla akmn derek kaynak formunun ve aknn dzelecei, sramann azalacan, kaynak veriminin artacan gstermektedir[10]. Endstride kullanlan makine paralar ve yap elemanlar kullanm srasnda tekrarlanan gerilmeler ve titreimler altnda almakta; ancak bu gerilmeler malzemenin ya da parann statik dayanmndan kk olmaktadr. Bu duruma karn belirli bir tekrardan sonra atlama ve bunu takip eden kopma olay olumaktadr bu olaya yorulma denir. Makina paralarnn grevlerini yapamamalarnn %90 nedeni yorulmadan dolaydr. Bu yzden bu almada deiik gaz karm oranlar seilmi ve bu gaz karmlarnn yorulma zelliklerine etkileri incelenerek tartlmtr. 2. DENEYSEL ALIMALAR
STUDIES) (EXPERIMENTAL

2.1 Deneylerde Kullanlan Malzemeler

Used In Experiments)

(Materials

2.1.1 Esas Malzeme (Main Material) Tablo 1de kimyasal zellikleri ve Tablo 2de mekanik zellikleri verilen 4 mm kalnlnda St52-3 yap elii bu almada kullanlmtr. 2.1.2. lave Metal (Tel Elektrod) (Additional Wire) Deneylerde Tablo 3te kimyasal bileimleri ile Tablo 4te ise mekanik zellikleri verilen 1 mm apl G3Si1 (SG2) teli ve G3Si1 (SG3) elektrodlar kullanlmtr.
Kimyasal bileim (%) S Max 0,035 Mn Max 1,60 Si Max 0,55 Cu 0,25-0,40 Al Min. 0,020

Tablo 1. Kullanlan malzemenin kimyasal zellikleri [11] (Chemical properties of the material used)

Tablo 1. Kullanlan malzemenin mekanik zellikleri [11] (Mechanical properties of the material used)
Akma mukavemeti (Min) N/mm2 (kg/mm2) Kalnlk (mm) 16 355 (36,2) Fiziksel zellikler ekme mukavemeti N/mm2 (kg/mm2) Kalnlk (mm) 350 490-630 (50,0-64,3) Uzama (% Min) L0=80mm 340 20

770

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 4, 2007

MIG/MAG Kaynak Yntemi le Birletirilen elik Malzemelerde lave Tel Trleri ve Koruyucu

A. Ik

2.1.3. Kullanlan Koruyucu Gazlar

Gas Used)

(The Protective

2.1.5. Deneylerde Kullanlan Eme Yorulma Makinesi (The Bending Fatigue Machine Used in
Experiments)

Bu almada, karbonlu ve az alaml eliklerin kaynana uygun olabilecei saptanan ve daha nce yaplm olan aratrmalarn sonular ve literatre gre Ar, CO2 ve O2 karm gazlar kullanlmtr [13]. Kullanlan gaz karmlar Tablo 5te verilmitir. 2.1.4. Kullanlan Kaynak Makinesi (The Welding
Machine Used)

Deneylerde 400 amperlik yatay karakteristikli, su soutmal 5 kaba 6 ince ayar kademeli 30 gerilim basamakl doru akm (DC) kaynak makinesi kullanlmtr ve transistrlu akm basama ayarlaycs ile ksa devre akm en aza indirilmeye allmtr. Makinenin teknik zelikleri Tablo 6da gsterilmektedir.

Eme yorulma makinesi DIN 50142 ile uyumlu olan termoplastikler, demir esasl olmayan metaller ve eliklerden yaplm numuneler zerinde dinamik yorulma testlerin yaplmasna olanak salar. Bu makine zellikle sac malzemelerin test edilmesi amac ile gelitirilmitir. Makine kapasitesinin izin verdii lde dinamik ve statik ykler, deiken olarak yklenebilir. Makinede Alman Standard DIN 50100e gre uygun Whler ve yorulma dayanm testi olan (S-N) diyagramlar oluturabilmektedir. Bu makinenin ematik gsterimi ekil 1de verilmitir. 2.2. Kaynakl Balant ve Uygulamalar
Joints and Applications) (Welded

Kesilen paralar otomatik MAG kaynak yntemi ile Tablo 3. Deneylerde kullanlan EN 440a (DIN 8559) [12] gre imal edilmi G3 Si1 (SG2) ve G4 Si1 (SG3) tel elektrodlarn kimyasal bileimi (Chemical compound of SG2 and SG3 wires used in experiments
and produced as per EN 440 standards) Simge G3 Si1 (SG2) G4 Si1 (SG3) C 0,07-0,10 0,07-0,10 Mn 1,4-1,6 1,6-1,9 Kimyasal Bileim (%) Si P 0,7-1,0 <0,025 0,8-1,2 <0,025 S <0,025 <0,025 Cu <0,30 <0,30

Tablo 4. Deneylerde kullanlan EN 440a (DIN 8559) [12] gre imal edilmi G3 Si1 (SG2) ve G4 Si1 (SG3) tel elektrodlarn mekanik zellikleri (Mechanical properties of the SG2 and SG3 wire electrodes produced as
per 440 and used in experiments) Kullanlan elektrodlar Akma mukavemeti (N/mm2) G3 Si1 (SG2) 450 G4 Si1 (SG3) 480 ekme mukavemeti (N/mm2) 550 590 Darbe enerjisi (J) ISO-V 80 (-200C) 80 (-400C) (The Uzama (%) (L0=5d0) 28 26

Tablo 5. Deneylerde kullanlan karm gazlarn (%) oranlar

proportion of the mixture gases used in the experiments) Karm oran (%) Karmn ad Ar CO2 S1 (80Ar+18CO2+2O2) 80 18 S2 (88Ar+10CO2+2O2) 88 10 S3 (93Ar+5CO2+2O2) 93 5

O2 2 2 2

Tablo 6. Deneylerde kullanlan kaynak makinasnn teknik zellikleri (Technical properties of the welding machine used in the experiments)
Devreler ebeke gerilimi (3 faz, 50 Hz) Akm ayar aral Gerilim ayar aral Nominal kaynak akm (%60D.K.O.) Srekli kaynak akm (%100 D.K.O.) Nominal akm (%60 D.K.O.) Nominal gc (%60 D.K.O.) Kaynak kablo kesiti Veriler 380 V 40-400A 16-43V 400 A 350 A 26 A 17.1 kvA 50 mm2

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 4, 2007

771

A. Ik

MIG/MAG Kaynak Yntemi le Birletirilen elik Malzemelerde lave Tel Trleri ve Koruyucu

Devir sayac

Deney numunesi

Dn ekseni

Kuvvet ler
(Schematic display of the

ekil 1. Emeli yorulma makinesinin ematik gsterilii

bending fatigue)

belirlenen farkl gaz karmnda kaynak edilmilerdir. Kaynak dikileri tm balantlarda yatay oluk (PA) pozisyonundadr. Deneylerde 4 mmlik malzeme kullanldndan V kaynak az alarak aynen standartlarda olduu gibi birletirilmitir. Btn deneylerin ayn koullar yaplmas iin kaynak torcunu, ileri geri dorusal hareket edebilen otomatik arabaya monte edilmitir. Tablo 7de birletirmelerin oluturulmasnda kulanlan kaynak koullar verilmitir. Tablo 7. SG2 ve SG3 elektrodu ile yaplan aln birletirmelerde uygulanan MAG kaynak parametreleri (MAG welding parameters applied to butt
joint welded with SG2 and SG3 elektrodes) 1. 80Ar+18CO2+2O2 Koruyucu gazn bileimi 2. 88Ar+10CO2+2O2 3. 93Ar+5CO2+2O2 Akm iddeti (Amper) 280 Gerilim (Volt) 18-22 1 Tel ap ( mm) Telin simgesi SG2, SG3 Tel ilerleme hz (m/dak) 4,2 Kaynak hz (cm/dak) 36

soumaya braklmtr. Grsel muayeneden geen bu levhalardan yaplacak deney planna gre EN-288-3e [16] uygun deney numuneleri hazrlanmtr. Kaynakl levhalarn balang ve bitiminden 25 mmlik ksmlar kesilerek atlmtr. Zira kaynan balang ve bitiminde oluabilecek hatalarn nne bu ekilde geilmi olmaktadr. Para boylarnn ksa tutulmasndaki ama kaynak s girdisi nedeni ile paralarda oluabilecek ekme arplmalarn azaltmaktr. ematik olarak numunelerin karld kaynakl para ekil 2de verilmitir. Bu almada, 3 farkl gaz kullanlarak yaplan kaynakl paradan ve esas metalden karlan numunelere emeli yorulma deneyleri ve sertlik lmleri yaplmtr. 2.5. Yorulma Deneyleri (Fatigue Experiments) Emeli yorulma deneyleri sonucu elde edilen deerler ve Whler erileri en yksek gerilmeye karlk evrim says logaritmik iaretlenerek izilmitir. Bir defaya mahsus mukayese amal esas metalden, kaynakl balantlarda ise her gaz karm iin 8er adet numune hazrlanarak yaplmtr. Tm deneylerde snr evrim says olarak literatrde tavsiye edilen evirim says N=2x106 alnmtr [17]. Deneylerde kullanlan eme momenti (Me) deerlerinden eilme gerilmesi () deerlerine klasik mukavemet bilgileri kullanlarak dikdrtgen kesitli paralar aadaki gibi hesaplanmtr [18];

2.3. Kaynakl Levhalarn Grsel ncelenmesi (Visual

Inspection of the Welded Sheets)

Deney numunelerinin hazrlanaca balantlarda uygulanan kaynak ilemi sonras grlebilecek yzeysel hatalar saptamak amac ile grsel muayene yaplmtr. Bu muayenede ANSI/AWS D9.1-90 Sheet Metal Welding Code esas alnmtr [14,15]. Kaynak sonras oluan diki ykseklii, dikilerin zerinde oluan trtllarda, yanma oluklar, sramalar ve diki kk sarkmasnn yan sra diki genilii, kkte oluabilen yetersiz ergime blgeleri grsel olarak detayl incelenmi olup, srantlarn ve dier hususlarn kabul snrlar iinde olduu grlmtr. 2.4. Deney Numunesi kartma Esaslar
of Taking Specimens) (Principles

W =

= Eilme gerilmesi (kg/cm2),

W = Eksenel diren momenti (cm3)

M b.h 2 , = e W 6

Kaynak ilemlerinden sonra numuneler ilgili standartlarda olduu gibi normal souma koullarnda

M e = Eilme momenti (kgcm), b = Genilik (cm), h = Kalnlk (cm)

772

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 4, 2007

MIG/MAG Kaynak Yntemi le Birletirilen elik Malzemelerde lave Tel Trleri ve Koruyucu

A. Ik

Kesilen skarta para (25 mm) ekme deney paralar blgesi

Kaynak diki yn

Emeli yorulma deney paralar blgesi

ekme deney paralar blgesi Kesilen skarta para (25 mm) Kesilen skarta para (25 mm)

ekil 2. EN 288-3e gre numunelerin levhadaki dalm plan (Distribution plan of the samples over
the sheet as per EN 288)

Hazrlanan numunelere uygulanan yorulma dayanm sonrasnda krlan deney paralar incelenerek yorulma atlann olutuu yer saptanmtr. ekil 3te esas metalden alnm numunelerin yorulma deneyi sonras krlma ekli ematik olarak gsterilmitir. Esas metale ait numunelerde yorulma atlamas kesitin ince olduu blgede olumutur. Literatr aratrmalarna gre bu durum normaldir [17,19,20].

3.

DENEY

SONULARI

VE

TARTIMA

(RESULTS OF THE EXPERIMENT AND DISCUSSION)

3.1 Sertlik lmleri (Measuring Hardness) SG2 elektrodu kullanlarak farkl gaz karm ile kaynak yaplan numunelerin sertlik deerleri ekil 5te verilmitir SG3 elektrodu kullanlarak farkl gaz karm ile kaynak yaplan numunelerin sertlik deerleri ekil 6da verilmitir. 3.2 Yorulma Deneyleri (Fatigue Experiments)

ekil 3. Kaynak edilmemi sactan kartlan numunenin yorulmadan dolay krlma ekli (Breaking
form of the samples taken out of unwelded metal sheet due to fatigue)

SG2 elektrodu kullanlarak farkl gaz karm ile kaynak yaplan numunelerin emeli yorulma deney sonular ekil 7de verilmitir. SG3 elektrodu kullanlarak farkl gaz karm ile kaynak yaplan numunelerin emeli yorulma deney sonular ekil 8de verilmitir. Argona CO2 eklenmesi ark scakln artrc etki yapmakta O2 kaynak banyosu yzey gerilimine etki ederek daha niform olmasn salamakta ve kaynak dikii mukavemetini artrc etkiler ortaya koymaktadr [8,19,21,22]. eliklerin kaynanda saf Ar kullanld zaman yanma oluu oluabilir. % 1-5 O2 veya % 3-25 CO2 ilave ederek yanma oluu nlenebilir. Ayn zamanda arkn dengesi salanm olur. CO2 derin nfuziyet ve yksek ark enerjisi salar, O2 iyi slatma ile birlikte sramay artrr [23]. Ar+O2 koruyucu gaz karmlar ile yaplan numunelerin akma mukavemetleri O2 yzdesinin artmas ile artmaktadr. Ayn ekilde O2 yzdesinin artmasyla ekme mukavemeti dmekte buna karlk % uzama miktar azalmaktadr. Ar+CO2 koruyucu gaz ortamnda kaynak yaplan numunelerde CO2 orannn

Kaynakl numuneden kartlan yorulma deneyi sonras krlma ekli ekil 4te verilmitir. Burada verilen ekil ematik olmasna karn bu tr balantlarn krlma blgesi incelendiinde krlmann balantnn en zayf ve hassas blgesi olan sdan etkilenmi blgede olutuu saptanmtr. Bu oluumda gayet normal olup bu konuda alan aratrmaclarn deney sonular ile uyum halindedir [19,20].

ekil 4. Kaynak yaplm sactan kartlan numunenin yorulmadan dolay krlma ekli
(Breaking form of the samples taken out of welded metal sheet due to fatigue)

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 4, 2007

773

A. Ik

MIG/MAG Kaynak Yntemi le Birletirilen elik Malzemelerde lave Tel Trleri ve Koruyucu

S1
300

S2

S3

Sertlik deeri(HV5)

250

200

150

ITAB
1 2 3 4 5

ITAB
lme aralklar(mm)
6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

100

ekil 5. SG2 elektrodu kullanlarak farkl gaz karm ile kaynak yaplan numunelerin sertlik deerleri (Hardness values of the samples welded with SG2 electrodes and three different mixture gases)

S1
300

S2

S3

Sertlik deeri(HV5)

250

200

150

100

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 lme aralklar(mm)

ekil 6. SG3 elektrodu kullanlarak farkl gaz karm ile kaynak yaplan numunelerin sertlik deerleri (Hardness values of the samples welded with SG3 electrodes and three different mixture gases)
Esas malzeme S1 S2 S3

800 700 Gerilme (kg/mm2) 600 500 400 300 200 100 0 1,00E+02 1,00E+04

mr

1,00E+06

ekil 7. SG2 teli ve 3 farkl gaz karm ile yaplan numunelerin yorulma dayanmlarnn grafikleri
(Diagrams of the fatigue resistance of the samples welded with SG2 wires and three different mixture gases)

artmasyla akma ve ekme dayanmlarnn dt ve % snekliliin artt grlr. Ar+CO2+O2nin l karm gaz ile kaynak edilen numunelerde Argona ilave edilen O2+CO2 gazlar belirli bir orandan sonra artmas ile akma ve ekme mukavemetlerinde dme % sneklilik miktarlarnda artma grlr [24].

Koruyucu gaz iindeki aktif bileenler (O2 ve CO2 miktarlar) fazla olduunda kaynak metali ierisindeki O2 oran artmakta, yksek oranda O2in elektroddaki Mn ve Si orann azaltmaktadr. nk Ar+CO2 gaz karm iindeki CO2 orannn artmas ile ark voltaj ve toplam s girdisinin de ykselecei, yksek s girdisinin kaynak metalinin gaz-faz reaksiyonunu ve metalrjik yapsn da etkilemektedir. Bu etki ise
Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 4, 2007

774

MIG/MAG Kaynak Yntemi le Birletirilen elik Malzemelerde lave Tel Trleri ve Koruyucu

A. Ik

Esas malzeme 800 700 Gerilme (kg/mm2) 600 500 400 300 200 100 0 S1 S2 S3

1,00E+02

1,00E+04

mr

1,00E+06

ekil 8. SG3 teli ve 3 farkl gaz karm ile yaplan numunelerin yorulma dayanmlarnn grafikleri (Diagrams of the fatigue resistance of the samples welded with SG3 wires and three different mixture gases) mekanik dayanmnn azalmasna neden olmaktadr [25]. Karmdaki CO2 oranlarnn artmas arkn kararlln azaltmakta ve srama seviyesinin artmasna yol amaktadr. Yorulma krlmalar genelde yzeyden balad iin zellikle eilme ve burulma zorlamalarnda, yzeylerin ilenme durumu, yorulma mrn nemli derecede etkilemektedir. Belirli bir ortalama gerilmede elemann tayabilecei gerilme, ekil deitirme, st yzey kalitesine baldr. Przl yzeyler entik etkisi yapmakta ve yorulma dayanmn drmektedir [20]. Malzeme yzeyinde yzey przll artka yorulma mr de buna bal olarak azalacaktr [17]. CO2 oran fazla olan gaz karm ile MIG/MAG kayna yapldnda sramalarn fazla olmasndan dolay przl yzey oluturur ve bunlarda entik etkisi yapar. entikte yorulma dayanmn drdnden dolay 80Ar+18CO2+2O2 gaz ile yaplan yorulma dayanm deerleri de dk kmtr. Ayn zamanda koruyucu gazn bileimi, diki mukavemetini, gzenek, erime karakteristii ve alam elementlerinin denetimi asndan da etkileri vardr. Gzenek, diki zeliklerini olumsuz ynde etkileyerek kesit alannda bir kayba yol aar, bunun iin uygun bir koruyucu gaz ya da gaz karmnn seimi, gzeneklilik orann etkili bir ekilde denetim altnda tutabilir. Kullanlan koruyucu gazn bileiminin doru belirlenmesi ile erime hatalarnn giderilmesi mmkn olur. Hassas olarak ve az miktarlarda O2 ve CO2 ilavesi ile kaynak banyosunun yzey gerilimini azaltmakta mmkndr. Bu zeliklerin tmde yaplan deney sonularn dorulamaktadr. Bu almada da CO2 oran yksek olan gaz karmnn (80Ar+18CO2+2O2) yorulma dayanm dier iki gaz karmna gre dk kmtr. Koruyucu gaz iindeki aktif miktarlar) ne kadar fazla oksidasyondan dolay alam yksek olduunu ve en fazla bileenler (O2 ve CO2 olursa, ark srasnda elementi kayb o denli etkilenen metallerin de en aktif metaller olan Ti ve Zr gibi metaller olduunu belirtmitir.. Bunun yan sra dikiin mukavemetinde nemli rol oynayan Si, Mn, Ni ve Al gibi elementlerinde kayb sz konusudur. Koruyucu gaz, kaynak metalinin bileimini dolaysyla da katlaan kaynak metalinin mikro yapsn da etkileyecektir. MIG/MAG kaynanda koruyucu gazn oksitleme potansiyeli arttrldnda tokluk deerlerinde iyileme salanabilmektedir [26]. Argon oran arttka parmak izi eklindeki grnm artm buna karn diki ykseklii azalmtr. Artan CO2 ve O2 oranyla birlikte nfuziyette genileme ile birlikte kaynak profilinde de ykselme meydana gelmitir. Nfuziyet asndan en ideal karmn argona 15-30CO2 ilavesinde grlmtr. En iyi kaynak dikii geometrisi O2 ilavesi yaplan karmlarda grlmtr. CO2nin 30lara kmas sramay arttrp ark kararlln azaltmaktadr. Mekanik zelliklerin gelitirilebilmesi iin argon arlkl karm gazlar kullanlmaldr. Argon gazna katlan CO2 ve O2 arkn kararlln arttrmakta ve daha dzgn bir kaynak dikii vermektedir [19]. Argona katlan az miktardaki O2 kaynak balantsnn mekanik zelliklerini iyiletirmektedir. Fakat O2 entik darbe dayanmn azda olsa olumsuz ynde etkilemektedir. Ayrca Ar+CO2+O2 l gaz karmlarna katlan 5O2 kaynak metalinde mangan azalmasna yol amaktadr [9]. CO2 gaznn kaynak metalinde meydana getirdii oksitlenme ve gzeneklilik byk problem olmutur. Bu yapy ortadan kaldrmak iin kaynak teline mangan ve silisyum katlarak iyi sonular alnm, kaynan mekanik zellikleri iyiletirilmitir. CO2 korumal kaynakta gzenek oluumu ve sramalarn azaltlmas iin ksa ark boyu ile kaynak tercih edilmitir [27,28]. Karmdaki CO2 orannn azalmas ile iyi bir nfuziyet elde edilemez. Dk CO2 ieren gaz karmlar yeterli sy salayamamas nedeni ile banyoda argon hapsi ve azot zlmesi meydana
775

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 4, 2007

A. Ik

MIG/MAG Kaynak Yntemi le Birletirilen elik Malzemelerde lave Tel Trleri ve Koruyucu

getirir. Bu da kaynak dikiinin mekanik zelliklerini kt ynde etkilemektedir [20]. Ayrca Ara %12-15 CO2 ilavesinin sertlikte ok az de neden olmaktadr [25]. Sertlik, yorulma dayanmna etki eden mekanik zelliklerinden biridir. Sert malzemelerin yorulma dayanmlar, yumuak malzemelere gre genelde yksektir [20]. Bundan dolay da yaplan yorulma dayanm deneyleri sonucunda CO2 miktar az olan gaz karmnn (93Ar+5CO2+2O2) yorulma dayanm deerleri dk kmtr. Sertlik deerleri; SG2 elektrodu birletirmelerde birbirine ok yakn edilmitir. 80Ar+18CO2+2O2 gaz kaynakta sertlik deeri sadece kaynak az deerde yksek kmtr. ile yaplan deerler elde ile yaplan dikiinde ok

Si mekanik zelliklerin artmasna neden olmaktadr [18]. Kaynak metalinde alam elementleri kayb ne kadar dk ise mukavemet de o kadar artar [24]. SG3 elektrodun mekanik zellikleri (ekme, akma ve uzama) SG2den yksektir. Yksek olan bu deerlerde yorulma dayanm deney sonularna yansmtr. 4. SONULAR (CONCLUSIONS) Bu almada, St52-3 yap eliinin MIG/MAG kaynanda kullanlan farkl gaz karmlar ile birletirilen kaynakl numunelerin yorulma dayanmlar ve sertlik zellikleri incelenmi aadaki sonular elde edilmitir; ki farkl elektrod ve farkl gaz karmlar kullanlarak yaplan aln kaynakl balantnn yorulma dayanm deerleri esas metale gre dk kmtr. SG2 ve SG3 elektrodlar ile farkl gaz karm kullanlarak yaplan yorulma dayanm deerinin 88Ar+10CO2+2O2 karm gaznda yksek kt grlmtr. SG2 ve SG3 elektrodlar ile farkl gaz karm kullanlarak yaplan kaynaklarn yorulma dayanm deerleri karlatrldnda SG3 elektrodu ile kaynak yaplan 88Ar+10CO2+2O2 karm gaznda yksek kt grlmtr. SG2 ve SG3 elektrodlar ile yaplan farkl gaz karmlarnn sertlik deerlerine nemli oranlarda etki etmedikleri tespit edilmitir. Fakat 88Ar+10CO2+2O2 gaz karm ile yaplan kaynakl birletirmenin sertlik deeri dierlerinden daha fazla kmtr. Bu da bu malzeme ve bu bileenlerdeki optimum sertlik deerini vermitir. Koruyucu gaz atmosferi altnda yaplan kaynaklarda yorulma dayanmlar ve sertlik zelliklerinin deimesi kaynak atmosferinin gaz karmlarnn bir sonucu olduu grlmtr. TEEKKR (ACKNOWLEDGEMENTS) Bu alma Gazi niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri Birimince Desteklenmitir. KAYNAKLAR (REFERENCES) 1. elika, M., Yapsal elik nedir? Dou Akdeniz niversitesi, naat Mh. Bl. Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti, 2002. 2. k, A., Yap eliinin (St 52-3) MIG/MAG Kaynanda Gaz Karmlarnn ekme Dayanm zelliklerine Etkisi Trakya niversitesi Fen Bilimleri Dergisi, Cilt 7, Say 1 2006. 3. Pierre, E.R., Shielding Gases For Welding, Welding Design&Fabrication, USA March 1987. 4. Raouf, F., Parameter Optimization in MIG/MAG Welding Processes, ODT Metalurji Mh., Yksek Lisans Tezi, Ankara, 1994.

SG3 elektrodu ile yaplan birletirmelerde ise sertlik deerlerleri arasnda pek farkllk grlmemitir. Kaynakl metal malzemede gaz karmlar yorulma zelliklerine etki edebilir. Yorulma dayanm daha ok kaynan geometrisine baldr. Ayrca yorulma dayanm malzeme iinde oluum oksit miktar tarafndan da etkilenir. CO2 yada O2 miktar karm gazda ne kadar ok artrlrsa metal kaynanda oksit miktar o kadar artar Oksit malzemede yorulma atlann daha erken balamasna neden olur [29]. ekil 7de SG2 teli ile farkl gaz kullanlarak yaplan yorulma dayanm deneyleri sonular ok byk farkllk grlmemitir. farkl gaz karm ile yaplan birletirmelerin yorulma dayanmlar yksek kan gaz karm 88Ar+10CO2+2O2 olduu en dk yorulma dayanmlar ise 80Ar+18CO2+2O2 olan gaz karmndan ortaya kmtr. Burada artan CO2 gaznn artmas ile oksit miktar artmtr. Oksit miktar da yorulmaya kt etki ettiinden dolay 80Ar+18CO2+2O2 gaz karmnn da yorulma dayanm dk kmtr. ekil 8de SG3 teli ile farkl gaz kullanlarak yaplan yorulma dayanm deneyleri sonular ok byk farkllk grlmemitir. farkl gaz karm ile yaplan birletirmelerin yorulma dayanmlar yksek kan gaz karm 88Ar+10CO2+2O2 olduu en dk yorulma dayanmlar ise 80Ar+18CO2+2O2 olan gaz karmndan ortaya kmtr. ekil 7 ve ekil 8deki verilere bakldnda SG2 ve SG3 telleri ile farkl gaz kullanlarak yaplan yorulma dayanmlar sonularnda SG3 teli ile yaplan yorulma dayanm deerleri biraz daha yksek kmtr. Bunun nedeni ise SG3 telinin yapsnda SG2 ye gre fazla bulunan mangan ve silisyum elementin verdii mekanik zelliklerdir. SG3 elektrodunda Mn ve Si elementleri fazla bulunmaktadr. Mn miktarnn artmas ile sdan etkilenen blgede tane boyunun klmesi ile de mekanik zelliklerinin iyilemesi grlmtr. Mn ve

776

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 4, 2007

MIG/MAG Kaynak Yntemi le Birletirilen elik Malzemelerde lave Tel Trleri ve Koruyucu

A. Ik

5. Kuna, J., Effect of shielding gas mixture on the impact toughness of pulsed arc welded joints, Tecnical University of Wroclaw, Poland, 1989. 6. Svensson, L. E., Control Of Microstructures And Properties In Steel Arc Welds, CRC Pres, USA, 1994. 7. Tlbenti, K., Eriyen Elektrod le Gazalt Kaynanda (MIG/MAG) Kaynak Parametrelerinin Seimi, Kaynak Dnyas Gedik Holding A.., stanbul, 1988. 8. Hilton, D., Shielding Gases For Metal Arc Welding, Welding&Metal Fabrication, USA, 1990. 9. Kurun, T., Gazalt kaynak tekniinde kullanlan koruyucu gaz ve gaz karmlarnn 19Mn6 kalite eliinin kaynatlmasnda mekanik zelliklere etkisi ve tozalt kayna ile karlatrmas, Erciyes nv. Fen Bil. Ens., Yksek Lisans Tezi, Kayseri 1998. 10. Pilarczyk, J. And Szczok, E., Properties Of Gas Mixtures Used In MAG Welding, Welding International, 1994 11. Erdemir rn Katalou, Ereli Demir ve elik Fab., T.A.., stanbul, 2000 12. EN 440, Kaynak Sarf Malzemeleri- Alamsz ve nce Taneli eliklerin Koruyucu Gaz Metal Ark Kayna in Tel Elektrotlar ve Ylm Kaynaklar- Snflandrma, Ankara, 2002. 13. EN 439, Kaynak Sarf Malzemeleri- Ark Kayna ve Kesme in Koruyucu Gazlar, Ankara, 1995 14. AWS, Sheet Metal Welding Code, American Welding Society, American National Standart, ANSI/AWS, Miami, 1990. 15. EN 25817 eliklerde Ark Kaynakl Birletirmeler-Kusurlar in Kalite Seviyeleri Klavuzu, EQV, 1992. 16. EN 288-3, Specification and Approval of Welding Procedures For Metallic Materials, Europen Standard, 1997. 17. Gle, ., Aran, A., elik ve Dkme Demirlerin Yorulma Dayanm, TBTAK Marmara Bilimsel ve Endstriyel Aratrma Enstits, MBEAE MatbaasGebze, 1983. 18. DIN 50 142, Flat Bending Fatigue Test Deutsche Normen, 1982.

19. Glen, B., MIG/MAG Kaynanda Koruyucu Gaz Karmnn Kaynak Metalinin Mekanik zelliklerine Etkisi, Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Doktora Tezi, Ankara, 1995. 20. IK, A., Otomobil Saclarnn MIG/MAG Kaynanda Gaz Karmlarnn Balantnn Mekanik zelliklerine Etkisi, Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Doktora Tezi, 2002. 21. Ertrk, ., MIG/MAG Kaynak Ynteminde Kaynak Parametrelerinin Srama Kayplarna Etkilerinin ncelenmesi, Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Doktora Tezi, Ankara, 1994. 22. Nil, R., Materialen Voor Dunwandige Constructies/Vvoorlichtingsblad, Dunne Plaat Booglassen, Nederland Instuut Voor Lastechniek, Nederland, 1987. 23. Mftolu, F.E., Alamsz eliklerin zl Elektrodla Kaynanda Ar-CO2 Koruyucu Gaz Karmlarnn Kaynak Dikiine Etkisi Ve Optimum Gaz Karmnn Tayini, Yldz Teknik niversitesi, Fen Bil. Enstits, Makina ABD, Yk. Lisans Tezi, stanbul, 1997. 24. Ate, H., MIG-MAG Kaynanda Kullanlan Argon Gazna O2 Ve CO2 lavesinin Kaynak Metali Tokluu Ve Mikroyapsna Etkisi, Gazi niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, Ankara, 1996. 25. Balraj, V., Rohira, K.L., Srinivasamurty and Awamy, Evaluation of Shielding Gas and Flux Composition Effects on Weld Bead Properties, Int. J. For The Joining of Materials, Vol. 4 (2) , 1992. 26. Okan, A.N., Gazalt Kaynak Ynteminde Koruyucu Gazlar, Birleik Oksijen Sanayi A.., stanbul,1989 27. AWS, Sheet metal welding code, American Welding Society, American National Standart, ANSI/AWS, Miami,1990 28. Bozac, M., Gazalt Kaynanda Kullanlan Koruyucu Gazlar Ve Uygulamadaki Yeri, stanbul Teknik niversitesi, Yksek Lisans Tezi, stanbul, 1990 29. Uygur, .; Glen, B., The Effect Of Shielding Gas Compositions For MIG Welding Process On Mechanical Behavior Of Low Carbon Steel METABK, 43 (1) 35-40 2004

Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 4, 2007

777