UNIVERZITET U TUZLI

TEHNOLOSKI FAKULTET
Predmat: Konstrukcioni materijali, korozija i zastita II
SEMINARSKI RAD
Tema: Elektrohemijska zastita metala
Studenti
Huso 1asarevic

Maj 2009 god. Tuzla
1. Sadrzaj
2
1.Sadrzaj................................................................................................................................2
2.Uvod................................................................................................................................... 3
Elektrohemijska zastita metala.............................................................................................. 3
3. Katodna zastita spoljnim izvorima struje......................................................................4
3. 3.1Principi katodne zastite......................................................................................................4
3.2 Kriterijumi katodne zastite............................................................................................... 5
3.3 Uredaji za katodnu zastitu.................................................................................................6
3.4 Izvori jednosmjerne struje.................................................................................................6
3.5 Anodna uzemljenja...........................................................................................................6
3.6 Kontrolno mjerni stubovi...............................................................................................7
3.7 Kombinovana zastita.........................................................................................................7
3.8 Oblasti primjene katodne zastite.......................................................................................8
3.9 Proracun katodne zastite cjevovoda..................................................................................9
3.9.1 Proracun stanice katodne zastite....................................................................................9
4. Katodna zastita protektorima........................................................................................10
4.1 Principi katodne zastite protektorima..............................................................................10
4.2 Uredaji za zastitu protektorima.................................................................................. 10
4.3 Oblasti primjene zastite protektorima.............................................................................10
4.4 Proracun zastite protektorima........................................................................................ .11
5. Anodna zastita.................................................................................................................12
5.1 Principi anodne zastite....................................................................................................12
5.2 Uredaji za anodnu zastitu................................................................................................13
5.3 Oblasti primjene anodne zastite......................................................................................14
6. Zastita od korozije pod dejstvom lutajucih struja......................................................15
6.1 Izvori lutajucih struja i korozija koju one izazivaju........................................................15
7.Zakljucak..........................................................................................................................17
8. Literatura.........................................................................................................................18
2.Uvod
Elektrohemijska zastita metala
Osnovne elektrohemijske zastite metala pri djelovanju elektrolita postavio je Davy jos 1824.g.
Primjenom protektora na bazi cinka Davy je sprijecio koroziju bakarnih traka na drvenim trupovima
brodova u morskoj vodi.
U zavisnosti od nacina polarizaije elektrohemijska zastita metala moze da bude :
katodna i
anodna
Slika 1. Shematski prikaz pasivacijskog procesa za metale Fe, Ni i Cr
U aktivnom stanju ioni metala odlaze u otopinu prema reakciji:
M
+ 2

2e
gdje se potom hidratiziraju. Pri daljnoj anodnoj polarizaciji na potencijalu pasivacije Ep postize se
granicna struja pasivacije jp, a ubrzanje otapanja metala jednako je usporavanju tog procesa zbog
Iormiranja pasivnog Iilma. S daljnjim povecanjem potencijala, brzinu otapanja metala znacajno
usporava process Iormiranja oksidnog Iilma, koji zavrsava na Epp. Potencijal, Epp odgovara
potencijalu prijelaza metala u pasivno stanje. Sto je Epp negativniji i sto je njemu pridruzena anodna
struja jpp manja, brze nastupa pasivno stanje metala u odredenim uvjetima. Nakon potencijala ,
neovisnost struje o potencijalu u potenciodinamickim uvjetima eksperimenta povezana je s
podebljavanjem pasivnog Iilma ionskom vodljivosti. Ako se oksidacija metala odvija u vise
stupnjeva, tijekom anodne polarizacije prvo se stvaraju nizi oksidi koji metal prevode u pasivno
stanje, na primjer Cr2O3, NiO i dr.
1
1
http://www.Ikit.hr/Iiles/nastava/zel/14-Pasivacija20i20pasivnost20metala.pdI
3
3. Katodna zastita spoljnim izvorima struje
3.1 Principi katodne zastite
Katodna zastita je jedan od najeIikasijih nacina sprecavanja korozije metala. Katodna zastita metala
zasniva se na katodnoj polarizaciji koja se ostvaruje vezivanjem metala za negativan pol izvora
jednosmjerne struje, ili za metal ciji je elektrodni potencijal negativniji od ravnoteznog potencijala
metala koji se zasticuje.
Pri katodnoj zastiti metala kao spoljni izvor jednosmjerne struje obicno se primjenjuje ispravljac
naizmjenicne struje. Katodnom polarizacijom preko spoljnog izvora jednosmjerne stuje metal se
ucini katodom koja se vise ne rastvara ili se rastvara u manjoj mjeri.
Slika 2. Katodna zastita metala
-Sistem sa vanjskim izvorom struje koristi razne izvore istosmjerne u kombinaciji s relativno
inertnim anodama kao sto su anode od graIita, Fe-Si (Ierosilicijske) anode ili anode s tankim slojem
platine ili aktiviranih metalnih oksida nacinjene od metala kao sto su titan ili niobij.
Sistem sa zrtvenom anodom kao izvor struje koristi zrtvenu anodu izradenu iz metala je
elektronegativniji, odnosno ima korozijski potencijal negativniji od metala koji se stiti (npr. zrtveni
metali mogu biti aluminijske, cinkove i magnezijeve legure za zastitu celika).
2
Druga elektroda, anoda, vezuje se pozitivan pol izvora jednosmjerne struje. Elektricnu struje kroz
spoljni dio elektricnog kola, prenose elektroni, a kroz elektrolit struju prenose joni prisutni u njemu.
Katodna zastita pomocu spoljnog izvora jednosmjerne struje je moguca ukoliko su metal koji se
zasticuje i anoda vezani elektronskim provodnikom i elektrolitom u kome se nalaze uronjeni metal i
anoda. Sam proces korozije metala u rastvorima elektrolita se odigrava prema mehanizmu
elektroemijskih reakcija.
Pri anodnoj reakciji korozionog procesa nastaju pored jona metala M
n
i elektroni prema jednacini:
2
http://www.pa-el.hr/katodnazastita.php
4
M M
n
ne (1.)
Istovremeno pri katodnoj reakciji korozionog procesa agensi korozije D reaguju sa elektronima sa
anodnih djelova metala prema jednacini:
D ne (Dne) (2.)
Na povrsinu metala koji sa katodno (negativno) polarizuje dolazi visak elektrona koji ubrzava
katodnu reakciju, a usporava anodnu reakciju rastvaranja metala. Prema tome, pomjeranjem
potencijala metala u negativnu oblast (katodna polarizacija) smanjuje se brzina korozije metala, a pri
dovoljnoj katodnoj polarizaciji korozija metala biva potpuno suzbijena, odnosno brzina anodnog
rastvaranja metala postaje nula i cijela povrsina metala djeluje kao katoda.
Brzine reakcija iz jednacina (3.) i (4.) kojima se prikazuje proces korozije metala stoje u
logaritamskoj zavisnosti od potencijala:
A
A

A
lg

0
(3.)
A
k

k
lg

0
(4.)
A
A
i A
k
predstavljaju prenapetost ili polarizaciju prouzrokovanu gustinom anodne struje j
A
,
odnosno gustinom katodne struje j
k
;
j
0

A
je gustina struje izmjene pri ravnoteznom potencijalu
M-ravn
metala M, a
j
0-k
je gustina struje pri ravnoteznom potencijalu
D-ravn
agensa korozije;
konstante
A i

k
oznacavaju koeIicijente pravih linija koje predstavljaju zavisnost polarizacije.

3.2 Kriterijumi katodne zastite
Kriterijumi katodne zastite su elektricne velicine: zastitni potencijal i zastitna gustina struje
velicine koje teorijski proizilaze iz polarizacionog dijagrama potencijal gustina struje, dok se
prakticne vrijednosti za razlicite eksploatacione uslove vise ili manje razlikuju od teorijskih.
Stacionarni potencijal celika u prirodnim sredinama krece se u granicama od 0.50 V do 0.654 V
u odnosu na reIerentnu elektrodu Cu / CuSO
4
, a u prosjeku iznosi 0.55 V, sto se moze usvojiti ako
se ne raspolaze umjerenim vrijednostima, a da se ne ucini velika greska.
Ako se radi o celiku u tlu, izmjerene vrijednosti stacionarnog potencijala od 0.35 V do 0.25 V
ukazuju na prisustvo lutajucih struja.
Polarizacija celika do potencijala 0.85 V u odnosu na istu reIerentnu elektrodu i odrzavanje tog
potencijala pruzaju potpunu katodnu zastitu. Ova velicna je utvrdena jos 1928 . g . bezbroj puta je
provjerena u praksii danas sluzi kao kriterijum za katodnu zastitu.
Drugi kriterijum, gustina struje zastite, utvrduje se tesko i zato se, i pored velikog znacaja, u praksi
rjede koristi. Prosjecne vrijednosti gustine struje zastite u neutralnim rastvorima na temperaturi
okoline su: za nezasiceni celik 100 A /m
2
, za celik zasicen organskom prvlakom 5 A /m
2
, za
aluminijum 10 A /m
2
i za eloksirani aluminijum 0.01 A /m
2
. U kiselim sredinama i na povisenim
temperaturama gustine struje zastite su mnogostruko vece.
5
3.3 Uredaji za katodnu zastitu
Katodna zastita moze da se primjeni na metalnim objektima koji se eksploatisu u tlu, morskoj vodi i
drugim sredinama sa jonskom provodljivoscu.Katodna zastita se ostvaruje pomocu stanica katodne
zastite (SKZ). Ove stanice predstavljaju skup uredaja pomocu kojih se metalni objekat stiti. Osnovni
elementi stanica katodne zastite su:
-izvor jednosmjerne struje kojom se stiti objekat;
-anodno uzemljenje preko koga se ostvaruje kolo struje zastite;
-spojni kabl koji povezuje anodno uzemljenje sa pozitivnim polom izvora struje;
-spojni kabl koji povezuje negativni pol izvora struje sa objektom koji se stiti.
Pri radu stanica katodne zastite struja od pozitivnog pola izvora prolazi do anodnog uzemljenja, a
zatim u tlo, iz tla prelazi u objekat na mjestima gdje je ostecena izolacija, ide kroz objekat do tacke
drenaze, a zatim se vraca do negativnog pola izvora struje.
3.4 Izvori jednosmjerne struje
Izvori jednosmjerne struje stanica katodne zastite su:
-ispravljaci naizmjenicne struje
-generatori jednosmjerne struje.
Najcesce se primjenjuju ispravljaci koji se napajaju iz mreze naizmjenicne struje.Ispravljacki uredaji
stanica katodne zastite se sastoje od selenskih, germanijumskih ili silicijumskih ispravljackih
elemenata. Stanice su obicno snage 150, 300, 600 i 1200 VA.
Elementi stanica katodne zastite smjesteni su u metalnom ormaru zasticenom od vlage, prasine i
atmosIerskog elektriciteta. Metalni ormar moze da bude montiran u prostoriji ili na otvorenom
prostoru, na elektricnom stubu, ili a tlu na betonskom postolju.
Osim stanica sa rucnom regulacijom struje i napona, proizvode se stanice katodne zastite sa
automatskom regulacijom. Ove stanice su namjenjene za zastitu ukopanih objekata od korozije u tlu
i korozije po dejstvom lutajucih struja, sa automatskim odrzavanjem zadatog potencijala na objektu
koji se stiti.
Generatori jednosmjerne struje se koriste u slucajevima kada je elektricna mreza daleko i ekonomski
je neopravdano dovoditi naizmjenicnu struju do stanica katodne zastite. Za pogon generatora, u
zavisnosti od toga sto je na datom mjestu najpristupacnije, mogu da se koriste vjetar, prirodni gas,
motori sa unutrasnjim sagorjevanjem i akumulatori.
3.5 Anodna uzemljenja
Anodna uzemljenja se mogu podijeliti na nekoliko nacina:
-prema materijalu anoda na celicne, Ierosilicijumske, graIitne,
od platiniranih titana, niobijuma i tantala i sprega olovo platina;
-prema obliku anoda na cjevaste, ugaone i sipkaste;
-prema materijalu aktivatora na anode sa koksom, ugljem i graIitom;
-prema nacinu ukopavanja na vertikalne, horizontalne i kombinovane;
-prema dubini ukopavanja na dubinske i povrsinske
(maksimalno 1.5 m od povrsinetla do gornje ivice anode);
-prema rastojanju od objekta koji se stiti;
-na bliske i udaljene (20 do 150 m).
6
Vrsta anodnog uzemljenja se bazira u zavisnosti od otporljivosti tla, od lokacije obliznjih ukopanih
objekata, tehnoekonomskih pokazatelja. Od anoda se zahtjeva da budu pouzdane u radu i trajne i da
imaju malu i stabilnu otpornost. Najvaznije svojstvo anoda, od kojeg zavisi njihov vijek trajanja,
jeste postojanost materijala od koga su izradene, prema elektrohemijskom rastvaranju tokom rada
stania katodne zastite. U tom cilju se baziraju materijali koji su nerastvorljivi i odgovarajuci
aktivatori. Treba teziti da vijek trajanja anoda bude najmanje 10 do 20 godina. Celicne anode su
najeIikasnije i najdostupnije, ali vijek trajanja im je najkraci. Kraj njihovog rada ne mora da bude
posljedica istrosenosti uslijed korozije, vec, sto je mnogo cesce, prekida u masi uslijed
neravnomjerne korozije. Ipak se cesto koriste u praksi, u obliku sina, ugaonog celika, cijevi i sipki.
GraIitne anode su obicno impregnirane lanenim uljem ili smolom i isporucuju se u standardnim
dimenzijama sa vec ugradenim kablom.
Ferosilicijumske anode se proizvode od livenog gvozda sa 14 do 15 Si i dodatkom Cr. Siroko se
primjenjuju, nedostatak im je krtost o cemu treba voditi racuna tokom trasporta.
Platinske anode se koriste za zastitu objekata koji se eksploatisu u vodi. Ova grupa anoda se odlikuje
visokom hemijskom postojanoscu i izuzetno velikom radnom gustinom strujom.
Znatne prednosti nad obicnim anodnim uzemljenjem imaju dubinska uzemljenja.
Kod njih je gradijent potencijala na povrsini tla manji, sto omogucuje njihovo ukopavanje blizu
objekta koji se stiti, sto sa svoje strane smanjuje otpornost u sistemu, a time i instaliranu snagu. Zona
zastite im je znatno veca i zato se koriste za katodnu zastitu slozenih sistema podzemnih
komunikacija i magistralnih cjevovoda, ukopanih u tlo sa visokom otporljivoscu.
Dubinska uzemljenja, ovako primjenjena, maksimalno smanjuju stetan uticaj katodne zastite na
obliznje objekte.
3.6 Kontrolno mjerni - stubovi
Kontrolni instrumenti na stanicama katode zastite pokazuju da li sistem Iunkcionise prema zadanim
parametrima. EIekat katodne zastite kontrolise se na kontrolno mjernim stubovima (KMS)
ugradenim na ukopanim objektima. Na tim tackama se mjeri pad potencijala objekat / tlo i
procjenjuje se stepen zasticenosti objekta. KMS je ustvari, nadzemni izvod dva kabla. Kraj jednog
kabla je zavaren za zasticeni objekat, a kraj drugog za uzemljenje. Suprotni krajevi oba kabla se
zavrsavaju klemama ugradenim u KMS, najcesce izraden od betona. Na ovim klemama se mjeri pad
potencijala.
3.7 Kombinovana zastita
Katodna zastita se rijetko koristi kao samostalna metoda zastite metala od korozije, jer u tom slucaju
zahtjeva velike investicije (za veliku instaliranu snagu) i veliki utrosak elektricne energije za zastitu.
U praksi se kombinuje pasivna zastita premazima i oblogama ili neorganskim prevlakama sa
katodnom zastitom. Pasivna zastita ima zadatak da bitno smanji struju zastite. Katodno se u tom
slucaju stiti samo metal na dnu pora koje se prakticno ne mogu izbjeci i na mjestima ostecenja
pasivne zastite.
S druge strane, zadatak katodne zastite je da omoguci potpuno eIikasnu zastitu i sa tanjim sistemima
premaza ili oblogama, koji pokrivaju oko 99 povrsine metala.
Kada se izvodi kombinovana zastita, treba imati u vidu da za takvu vrstu zastite ne odgovaraju
premazi kroz koje uslijed katodne polarizacije metala podloge dolazi do elektroosmoze ili koji su
skloni saponiIikaciji pri povisenim vrijednostima pH. Na takvim premazima tokom vremena dolazi
do pojave plikova i premazi se razaraju.
Neophodno je voditi racuna o starenju premaza i obloga, usljed cega njihovo zastitno dejstvo
vremenom opad
7
3.8 Oblasti primjene katodne zastite
Katodna zastita spoljnim izvorima struje moze da se primjenjuje u svim slucajevima kada je to
ekonomski opravdano i kada postoje izvori struje napajanja.
Prednosti ove metode su:
-visok stepen iskoriscenja (100 )
-mogucnost zastite velikih metalnih povrsina sa ostecenom izolacijom ili bez nje, u sredinama sa
razlicitom otpornoscu,
-mogucnost podesavanja struje i potencijala zastitom promjene napona,
-mogucnost automatizacije.
Nedostaci metode su:
-visoki investicioni troskovi
-neophodnost sistematske kontrole i odrzavanja
-opasnost od stetnog uticaja na obliznje metalne objekte.
Katodna zastita spoljnim izvorima struje najvise se primjenjuje za ukopane cjevovode. Pod
ukopanim cjevovodima se podrazumijeva :
-magistralni gasovodi, naItavodi i produktovodi;
-sabirni cjevovodi na gasnim i naItnim poljima;
-zastitne cijevi u gasnim i naItnim busotinama;
-vodovodi
-parovodi
-cijevi arteskih bunara itd.
Katodna zastita spoljnim izvorima struje vrlo se eIikasno primjenjuje za zastitu unutrasnjih povrsina
uredaja za pripremu vode i bojlera, koje su u stalnom ili povremenom dodiru sa hladnom ili vrucom
vodom. Ovdje je karakteristican problem izbora anoda. One ne smiju da budu inertne zbog opasnosti
razvijanja vodonika i stvaranja praskavog gasa sa kiseonikom iz vode, a produkti njihove korozije ne
smiju da kvare kvalitet vode (Fe i Zn).
Katodna zastita spoljnim izvorima struje se uspjesno primjenjuje i za zastitu unutrasnjih povrsina
industrijskih postrojenja, rezervoara i cjevovoda, koje su u dodiru sa manje ili vise agresivnim
elektrolitima, kao sto su, na primjer, oneciscene rijecne vode za hladenje, otpadne vode u hemijskim
i njima srodnim industrijama, zasiceni slani rastvori izdvojeni pri dobijanju naIte itd.
Posebna oblast primjene katodne zastite spoljnim izvorima struje su plovila i hidrotehnicki uredaji u
morskoj, a u izvjesnim slucajevima i u rijecnoj i jezerskoj vodi.
Materijali anoda za katodnu zastitu u morskoj vodi su: graIit, Ierosilicijum, olovo legirano srebrom,
antimonom i kalajem i platinirani titan.

8
3.9 Proracun katodne zastite cjevovoda
3.9.1 Proracun stanice katodne zastite
Proracun stanice katodne zastite moze da se izvodi na dva nacina. Prvi nacin je proracun snage
stanice potrebne da se zastiti cjevovod odredene duzie. U drugom slucaju je snaga stanice odredena i
izracunava se duzina cjevovoda koji eIikaso stiti data stanica.
Pri proracunu se ne mogu uzeti u obzir svi lokalni uslovi koji se cesto mjenjaju vec na rastojanju od
nekoliko metara trase. Proracuni se zasnivaju na pretpostavci da su uslovi jednoobrazni i zato su
dobijeni podaci samo priblizni i zahtjevaju provjeru i korekciju na licu mjesta. Osnovni Iaktori koji
uticu na tacnost proracuna su otpornost tla i same izolacije. Zato su rezultati dobijeni proracunom
utoliko tacniji, ukoliko je izolacija cjevovoda kvalitetnija. Najvece greske u proracun katodne zastite
unose nepravilna ocjena provodljivosti izolacije cjevovoda i ostecenja izolacije. Zato na njih treba
obratiti posebnu paznju.
Cilj proracuna je odredivanje snage stanice katodne zastite. Kolo katodne zastite je niz redno
vezanih otpornosti, a na svakoj od njih dolazi do odredenog pada napona. Da bi se odredio
neophodni napon zastite, treba odrediti sve padove napona i sabrati ih. Struja je u svakom dijelu kola
ista. Zato, da bi se odredila struja zastite, dovoljno je odrediti njenu velicinu u bilo kom dijelu kola.
Praktican znacaj za proracun imaju padovi napona na granici izmedu cjevovoda i tla,na granici
izmedu anode i tla i u spojnim cjevovodima.

9
4. Katodna zastita protektorima
4.1 Principi katodne zastite protektorima
Po vezivanju dva metala razlicitih elektrodnih potencijala, koji se nalaze u elektrolitu, izmedu metala
protice elektricna struja zbog razlike njihovih potencijala. Metal sa elektropozitivnijim potencijalom
se u takvom sistemu ponasa kao katoda, a elektronegativniji metal kao anoda, usljed cega se katodni
metal u spregu manje rastvara od istog, samo nespregnutog metala.
Katodna zastita celika od korozije u tlu, koja u najvecem broju slucajeva nastaje pri djelovanju
kiseonika, izvodi se pomocu protektora, kao sto su, na primjer, legure magnezijuma.
Razmatranjem katodne protektorske zastite celika zakljucuje se da se ovaj nacin zastite zasniva na
zrtvovanju magnezijuma, odnosno protektora.
4.2 Uredaji za zastitu protektorima
Uredaji za zastitu protektorima sastoji se od:
-anodnog protektora ili grupe protektora, ugradenog na odredenom rastojanju od objekta koji se stiti.
-aktivatora u koji je smjesten protektor
-izolovanog spojnog kabla koji spaja protektor sa objektom koji se stiti, direktno ili preko kontrolno
mjernog stuba
-kontrolno mjernog stuba kroz koji prolazi kabl i u kome postoji mogucnost da se elektricna veza
privremeno prekine da bi se obavila kontrolna mjerenja.
Kriterijumi upotrebljivosti metala i legura kao protektora su:
-dovoljno visok negativni stacionarni potencijal u datoj sredini,
-ravnomjernost rastvaranja
-minimalna polarizacija
-neznatno samorastvaranje
-visok strujni kapacitet
U praksi protektorske zastite najvecu primjenu imaju protektori od legura cinka, magnezijuma i
aluminijuma. Cink za rotektore mora da bude cistoce 99.99 . Primjese Fe, Cu i Pb stetno uticu na
rad cinka, jer izazivaju pasivaciju njegove povrsine, smanjenje struje zastite i smanjenje strujnog
kapaciteta. Protektori od cinka se primjenjuju za zastitu celicnih objekata u morskoj vodi i tlu. Ako
se ovi protektori primjenjuju u slanoj vodi, narocito na povisenim temperaturama, postoji opasnost
da cink i celik spontano promjene polaritet.
Prednosti protektora od cinka su visok koeIicijent dejstva, niska cijena i odustvo varnicenja pri udaru
o celik. Ovo posljednje je od velikog znacaja pri protektorskoj zastiti tankera za naItu. Nedostatak
im je mala razlika potencijala u odnosu na celik (oko 0.25 V).
Magezijum ima velik teorijski strujni kapacitet, ali je kod njega jako izrazeno samorastvaranje,
narocito u prisustvu primjesa Fe, Ni, Cu, Si, Pb i Sn. Tada mu je koeIicijent korisnog dejstva samo
oko 25 . Protektori od magnezijuma se primjenjuju za zastitu metalnih objekata u morskoj i slatkoj
vodi i u tlu sa otporljivoscu manjom od 100 Om.
Prednosti ovih protektora su velika razlika potencijala u odnosu na celik (oko 0.7 V) i mogucnost
zastite aluminijuma, na primjer, na trupovima brodova.
Glavni nedostaci su mali koeIicijent korisnog dejstva i opasnost od varnicenja pri udaru o celik. Cist
aluminijum se lako anodno polarizuje i pasivira. Zato se za protektore koriste iskljucivo legure
aluminijuma.
10
Protektori koji sluze za zastitu ukopanih metalnih objekata postavljaju se u aktivatore, koji su smjesa
gline i neorganskih soli. Aktivatori znatno povecavaju koeIicijent korisnog dejstva protektora.
Vijek trajanja protektora zavisi od njegovog oblika i dimenzija. Povecanje povrsine utice na
povecanje koeIicijenta korisnog dejstva, a odgovarajuci oblik protektora omogucava njegovo
ravnomjerno rastvaranje.
Protektori mogu da budu cilindricni, plocasti, u obliku kupa, diskova, polusIera, itd. Protektori se
postavljaju pojedinacno ili u grupama, sto blize objektu koji stite, da bi se smanjila otpornost u kolu
struje zastite. U vodenim sredinama oni se montiraju na samim objektima sa izolacionim
meduslojem, a u tlu na 3 do 4 m od objekta, na dubini 2 do 4 m od povrsine tla.
Zastitni eIekat protektora se registruje odmah poslije njihovog spajanja sa objektom koji se stiti,
medutim, maksimalna struja zastite pocinje da protice tek kroz izvjesno vrijeme, ponekad i poslije
dvije nedjelje.
4.3 Oblasti primjene zastite protektorima
Zastita metala protektorima je najstarija i najjednostavnija metoda elektrohemijske zastite.
Prednosti protektora su:
-ne zavise od izvora struje,
-jednostavno se ugraduju
-ne moraju se cesto kontrolisati
-neznatno uticu na susjedne metalne objekte
-racionalnije se koristi struja zastite
Nedostaci protektora su:
-nepovratno se gubi materijal uslijed rastvaranja i zato treba da se povremeno mjenjaju
-produkti korozije mogu da zagaduju sredinu
-neprimjenjivi su u sredinama sa vecom otporljivoscu
-daju relativno male struje zastite
U odredenim uslovima protektorima se uspjesno stite:
- sa spoljne strane: cjevovodi sa dobrom izolacijom ili lokalizovanim ostecenjem, ukopani rezervoari
i cisterne za gorivo
- sa unutrasnje strane: rashladni sistemi, narocito ako koriste oneciscenu rijecnu ili morsku vodu,
parni kotlovi i bojleri, tankovi za naItu sa morskom vodom kao balastom, busotinske cijevi i sabirni
cjevovodi na naItnim poljima, kroz koje osim naIte prolazi zaslajena plastna voda, podvodni dijelovi
brodova, u odredenim slucajevima obalski i lucki uredaji, elementi brana, plovecih dokova i
platIormi, podvodni stubovi, itd.
4.4 Proracun zastite protektorima
Zastita metala protektorima se projektuje po istim principima kao katodna zastita, uz izvjesna
pojednostavljenja.
Pri projektovanju protektorske zastite nije potrebno odredivati snagu jednog protektora, jer je ona
konstantna i poznata. Proracun se sastoji u odredivanju zone dejstva jednog protektora. Zatim se
duzina dionice cjevovoda koju treba stititi dijeli duzinom zone dejstva jednog protektora i dobije se
broj protektora koji ce ravnomjerno rasporedeni ili grupisani stititi datu dionicu.
Vijek trajanja protektora zavisi od njegove tezine, struje koju daje i elektrohemijskog ekvivalenta
legure od koje je protektor izgraden.

11
5. Anodna zastita

5.1 Principi anodne zastite
Anodnom polarizacijom metala koji se mogu pasivirati ostvaruje se njihova zastita od korozije,
poznata pod imenom anodna zastita.
Sama anodna zastita metala se izvodi na dva nacina: vezivanjem metala za pozitivan pol izvora
jednosmjerne struje, ili, pak, vezivanjem metala koji se zasticuje za elektropozitivniji metal.
Vezivanjem za pozitivan pol izvora jednosmjerne struje metal moze da bude preveden iz aktivnog
stanja u pasivno ili transpasivno stanje, zavisno od velicine anodne polarizacije.
U cilju prakticne realizacije anodne zastite metala najvaznije je odreditit oblast potencijala u kojoj se
metal nalazi u pasivnom stanju; anodnom polarizacijom preko spoljnog izvora jednosmjerne struje
metal se odrzava u oblasti pasivnog stanja i na taj nacin se korozija metala smajuje u vecoj ili manjoj
mjeri.
Slika 3. Skica izvedbe anodne zastite celicnog tanka
Tank ili reaktor, kako se vidi iz skice prikazane na slici 3, prikljucuje se na potenciostat kao
radna elektroda. Kao inertna protuelektroda koristi se Pt-lim ili graIitna elektroda, dok izbor
reIerentne elektrodi ovisi o korozivnom mediju

Da bi se izbjeglo nezeljeno pomjeranje potencijala anodno zasticenog metala u aktivnu ili

traspasivnu oblast, pri anodnoj zastiti se koriste regulacioni uredaji potenciostati, koji automatski
odrzavaju zadati potencijal potpunog pasiviziranja.
EIekat anodne zastite se smajuje pa cak i potpuno anulira, ako su u elektrolitu prisutni anioni, npr.
Hloridi, koji onemogucuju stvaranje kompaktnog pasivnog Iilma, i dovode do pojave piting korozije
i naponske korozije.
Anodna zastita metala se moze ostvariti i vezivanjem za metal ciji je potencijal pozitivniji od
potencijala metala koji se zasticuje. Elektropozitivniji metal se naziva katodni protektor. Osnovna
uloga katodnog protektora je da ucini potencijal metala koji se zasticuje pozitivnijim, odnosno da
prevede metal u pasivno stanje. Zastita metala primjenom katodnog protektora se moze ostvariti
3
http://www.Ikit.hr/Iiles/nastava/zel/14-Pasivacija20i20pasivnost20metala.pdI
12
ukoliko je korozioni potencijal metala pozitivniji od potencijala njegovovg pasiviziranja, katodna
polarizabilnost mala i omski pad napona sistema neznatan.
Za anodnu zastitu metala nije dovoljno da se vezivanjem za katodne protektore korozioni
(stacionarni) potencijal ucini pozitivnijim, vec je neophodno da se korozioni potencijal metala
pomjeri u oblast pasivnog stanja.
Anodna zastita, odnosno pasiviziranje metala i legura u nekim agresivnim sredinama postize se
legiranjem elektropozitivnijim elementima koji imaju ulogu mikrokatoda.
5.2 Uredaji za anodnu zastitu
Elektricni dio uredaja za anodnu zastitu se sastoji od dva kola:
- energetskog kola u kome su izlazne kleme potenciostata spojene sa katodom i objektom koji se
stiti,
- mjernog (potencijalnog) kola, u kome su potenciostat i instrument za mjerenje potencijala
povezani sa reIerentnom elektrodom i objektom koji se stiti.
U uredajima za anodnu zastitu po pravilu se koriste potenciostati koji odrzavaju zadati potencijal
metala. Snaga potenciostata mora da bude desetak puta veca od snage potrebne za odrzavaje
pasivnog stanja metala. Orijentacioni parametri industrijskih potenciostata su:
- izlazni napon 5 50 V
- izlaza struja 20 60 A
- tacnost odrzavanja potencijala + 10 m V
- brzina dejstva do 2 s
Izuzeto, ako je kod nekih metala opseg potencijala pasivnog stanja veliki, a odgovarajuca struja
stabilna, mogu se umjesto skupih potenciostata koristiti ispravljaci sa stabilizatorom napona.
ReIerentne elektrode se dijele na:
-elektrode sa elektrolitickim kljucem, komplikovane konstrukcije, ali veoma tacne: kalomelove,
srebro / srebro hloridne, sulIatne i oksidne zivine elektrode;
-elektrode neposredno smjestene u agresivnu sredinu, jednostavne su i manje tacne, a u zavisnosti od
sredine one mogu biti izradene od platine, molibdena, volIrama, itd.
13
5.3 Oblasti primjene anodne zastite
Prakticnom izvodenju anodne zastite redhodi laboratorijsko odredivanje gustine struje
pasiviziranja, oblasti pasivnosti i gustine struje u oblasti pasivnosti u zavisnosti od razlicitih
parametara korozionih sredina sa kojima su u dodiru ispitivani materijali: tempereture, koncetracije i
brzine protoka.
Istovremeno sa odredivanjem parametara zastite ispituje se materijal katoda i vrsi njihov izbor. U
obzir dolaze oni materijali koji su pri zahtjevanoj katodnoj polarizaciji postojani u odgovarajucim
uslovima.
Anodno se eIikasno stite nerdajuci hromni i hrom nikal celici u kontaktu sa sumporom,
IosIornom i sulIonskom kiselinom i oleumu. Takode se pod dejstvom anodne polarizacije dobro
pasivizira titan.
Ugljenicni celici se stite anodno u nizu rastvora soli, narocito nitrata i sulIata. Anodna zastita
ugljenicnog celika rijesava problem uskladistenja i prjevoza rastvora vjestackih dubriva koji sadrze
amonijak, amonijum nitrat i karbamid na temperaturama 90 C.
Prakticnu primjenu nalazi anodna zastita celika u alkalnim rastvorima, sa niklom kao katodom.
U novije vrijeme pokusava se sa primjenom anodne zastite u cilju sprjecavanja pojave pitinga na
celiku u rastvorima halogenida i medukristalne naponske korozije ugljenicnih celika u alkalnim
rastvorima.
Dobre rezultate daje kombinovano dejstvo anodne zastite i nitritnih inhibitora na hrom nikal
celike koji se eksploatisu u rastvorima hlorida. To se objasnjava cinjenicom da su inhibitori sa
pasivizirajucim dejstvom eIikasni samo u odredenim opsezima potencijala koji se postizu i
odrzavaju anodnom polarizacijom.
14
6. Zastita od korozije pod dejstvom lutajucih struja
6.1 Izvori lutajucih struja i korozija koju one izazivaju
Poznato je da smijer i vrijeme proticanja , kao i jacina elektricne struje u tlu zavise od mnogih
Iaktora. Ovi Iaktori se mijenjaju tokom vremena i zato se ove struje zovu lutajuce.
S gledista opasnosti od korozije ukopanih metalnih objekata, najznacajniji su oni izvori elektricne
struje koji djelimicno ili potpuno, nezeljeno ili planski koriste tlo kao dio elektricnog kola. Tu
spadaju elektriIicirana zeljeznica, tramvaj, metro, vazdusne linije visokog napona i uredaji za
katodnu zastitu podzemnih metalnih objekata.
U nepovoljnim okolnostima lutajuce struje mogu da iznesu 70 do 80 pogonske struje.
Kod katodne zastite tlo kao provodnik je dio strujnog kola. Kada su dionice cjevovoda koji se stite
velike duzine, anodna uzemljenja se ukopavaju na odstojanjima od nekoliko kilometara. Ako se
katodno stite cjevovodi sa losom izolacijom ili ako se istovremeno stiti nekoliko objekata, katodni
uredaji mogu da budu izvori lutajucih struja jacine desetina, pa i stotina ampera.
Lutajuce truje, ako prolazeci kroz tlo naidu na ukopane metalne objekte neizolovane ili sa ostecenom
izolacijom, ulaze u njih iduci linijom manje otpornosti. Na odredenim mjestima, da bi se kolo struje
zatvorilo, ove struje napustaju metalne objekte i vracaju se u svoj izvor. Metalni objekti se na
mjestima ulaska lutajucih struja u njih polarisu negativno i ponasaju se kao katode, a mjesta izlaska
lutajucih struja se polarisu pozitivno i postaju anode. Na tim mjestima dolazi do korozije metala, tzv.
Elektrokorozije, utoliko intenzivnije, ukoliko su ta mjesta manja, odnosno gustina struje veca.
Osim cjevovoda, od elektrokorozije su ugrozeni ukopani energetski i TT kablovi, rezervoari, cijevi
arteskih bunara, metalne konstrukcije naItnih i gasnih busotina, itd.
Osnovna velicina koja karakterise intenzitet elektrokorozije je jacina, odnosno gustina struje koja
izlazi iz ukopanog objekta u tlo. Ako je iz nekog razloga odredivanje gustine struje otezano ili
nemoguce, opasnost od elektrokorozije se odreduje na osnovu velicine potencijala ukopanog
objekta u odnosu na tlo.
Polazeci od prirode elektrokorozije razradene su dvije grupe postupka zastite.
Prva grupa obuhvata kompleks mjera za smanjenje lutajucih struja u tlu. Ove mjere se mogu
sprovoditi kod elektriIiciranog transporta, ali nemaju smisla kod sistema katodne zastite.
Osnovne mjere za smanjenje lutajucih struja u tlu su:
-povecanje prelazne otpornosti sina / tlo, npr. Natapajem podloge i pragova elektroizolacionim
materijalom,
-povecanje provodljivosti sina, povecanjem njihovog presjeka, premoscivanjem pojedinih dionica ili,
gdje je moguce, njihovim zavarivanjem,
-povecanje broja napojnih podstanica,
-povecanje broja i provodljivosti odvodnih linija,
-izolacija sina od celicih konstrukcija mostova.
Druga grupa zastitnih mjera obuhvata intervencije na ukopanim metalnim objektima. Svrha ovih
intervencija je da se sto vise sprijeci ulazak lutajucih struja u objekte i smanji stetno dejstvo lutajucih
struja koje udu u objekte.
Pri sprovodenju ovih mjera treba voditi racuna o sljedecem:
-da se na ukopanim objektima eliminisu anodne zone i zone promjenljivog zraka,
-da potencijal objekata u odosu na tlo bude u svim tackama negativan,
-da se ovaj potencijal nalazi u granicama izmedu minimalnog zastitnog i maksimalnog dozvoljenog.
15
Ulazak lutajucih struja u objekte eliminise se pojacanom izolacijom na onim dionicama ukopanih
objekata za koje se mjerenjima utvrdi da su u tom pogledu najugrozenije, ili odgovarajucim
ekraniranjem.
Najrasprostranjenije metode smanjenja stetnog dejstva lutajucih struja koje udu u ukopane objekte su
elektrodrenazna zastita i zastita polarizovanim protektorima.
Ako se ukopani objekat poveze drenaznim premoscenjem sa sinama u blizini elektricne podstanice,
potencijal objekta u odnosu na tlo postat ce negativan i priblizit ce se potencijalu sina u tacki
premoscenja, a anodna zona postat ce katodna. Lutajuce struje ce se iz objekta vracati u sine kroz
premoscenje. Jacina ovih struja zavisit ce od otpornosti premoscenja i razlike potencijala izmedu
objekta i sina. Ovakvo odvodenje lutajucih struja iz ukopanih objekata, koje nije praceno stvaranjem
anodnih zona i korozijom, naziva se elektrodrenazna zastita.
Da bi elektrodrenazna zastita bila eIikasna, otpornost drenaznog premoscenja mora da bude znatno
manja od prelazne otpornosti izmedu sina i ukopanog objekta.
Drenazni uredaji se sastoje od slijedecih elemenata:
-drenaznog premoscenja, ustvari, aluminijumskih ili bakarnih kablova koji sluze za odvodenje
lutajucih struja iz ukopanih objekata i sine,
-reostata za ogranicenje proticanja lutajucih struja kroz drenazni kabal
-ampermetra za kontrolu jacine struje
-ventilnih uredaja koji omogucuju prolazak struje samo od ukopanog objekta prema sinama
-osiguraca za sprjecavanje strujnih udara
-prekidaca
U zavisnosti od oblasti primjene drenazni uredaji se dijele na direktni, polarizovane i pojacane.
Osnovni element svih drenaznih uredaja je drenazno premoscenje (kabl) od ukopanog objekta (tacka
drenaze) do drenaznog uredaja i od drenaznog uredaja do sina.
Direktni drenazi uredaji su veoma jednostavni. Oni omogucavaju regulaciju, ogranicavanje i
kontrolu struje koja se drenira.
Polarizovana drenaza se koristi u zonama lutajucih struja promjenljivog smijera. Polarizovani
drenazni uredaji se razlikuju od direktnih po tome sto imaju ventilni uredaj koji omogucuju da
lutajuce struje proticu samo u jednom smijeru od ukopanog objekta do sina.Pojacane drenaze se
koriste ako lutajuce struje poticu iz vise izvora i imaju promjenljivi smijer, ili ako nije ekonomski
opravdana primjena drenaznog kabla velikog presjeka. To je , ustvari, obicna stanica katodne zastite.
Jedina je razlika u tome sto se njen negativan pol vezuje za objekat koji se stiti, a pozitivni za izvor
lutajucih struja. Ovakvom drenazom se odvodi struja u zeljenom smijeru i pojacava eIekat katodne
zastite. U ovom slucaju sine predstavljaju anodno uzemljenje.
Pored drenazne zastite, u praksi se primjenjuju polarizovani protektorski uredaji.
Polarizovani protektori su obicni metalni protektori koji se spajaju sa ukopanim objektima preko
ventilnih uredaja(dioda ili tranzistora). Pozitivan pol diode se vezuje za protektor, a negativan pol za
objekat koji se stiti. Zahvaljujuci takvom ukljucivanju lutajuce struje proticu samo od ukopanog
objekta ka protektoru. Kada nema lutajucih struja, polarizovani protektori se ponasaju kao obicni
protektori.
16
7.Zakljucak
U danasnjem vremenu primjene sve vece kolicine hemikalija, zagadenja okoline raznim otpadnim
materijama, pojava kiselih kisa, korozija kao pojava nenamjernog razaranja konstrukcijskih
materijala sve je vise prisutna. Takode sve je veca potreba da se stite metali od korozije. Primjenom
elektrohemijskih metoda zastite metala anodna, katodna i protektorska u velikoj mjeri se doprinosi
pravilnom radu pogona, onemogucava se gubitak proizvoda curenjem, sprjecava se oneciscenje
proizvoda i okolisa
17
8. Literatura
1.
2. http://www.Ikit.hr/Iiles/nastava/zel/14-Pasivacija20i20pasivnost20metala.pdI
3. http://www.pa-el.hr/katodnazastita.php
18