SADRAJ

Uvod............................................................................................................................2 Rat............................................................... 3 Rat kroz istoriju........................................................................................................... 3 Teorije o ratu................... 5 Podjela ratova............................................................................................................. 7 Rat i pravo.................................................................................................................. 7 Zakljuak.................................................................................................................... 9 Bibliografija................................................................................................................10

UVOD

S obzirom na to da mir i njegova suprotnost - rat predstavljaju dve suprotnosti, sasvim je logino i istorijski opravdano da mirovne strategije pokuavaju uticati upravo na vezu izmeu rata i mira. Postoje dva velika pokuaja u tom smjeru: meunarodno pravo i koncept internacionalnih organizacija. Meunarodno pravo se jo od 1625. godine i pojavljivanja "Tri knjige o pravu rata i mira" autora Huga Grotiusa* shvata kao mirovno pravo. Tokom razvoja meunarodno pravo se samo pribliilo ovoj odrednici. Dakle, meunarodno pravo pokuava uticati na interakciju rata i mira u cilju kodifikacije svojih normi. Teoretski je veoma lako odrediti vezu izmeu mira i meunarodnog prava. Donoenje presude je najvia i najmirnija forma rjeavanja konflikta, jer u sebi povezuje nenasilje i pravdu. Stoga pravo vlada drugom stranom (onom koja je suprotna ratu) zarad rjeenja konflikata i sukoba.

RAT " Rat nije nita drugo do politika produena drugim sredstvima " Karl von Clausewitz*

Rat je organizovani sukob naoruanih ljudi, kao produenje politike drava, nacija, klasa sredstvima oruanog nasilja u cilju ostvarivanja odreene politike, gospodarske i druge dobiti. Rat je drutvena pojava uvjetovana i povezana s pojavom i razvitkom klasnog drutva iji su osnovni zakoni ujedno i opi zakoni razvitka rata. Osnovni sadraj rata ini oruana borba, ali se rat ne svodi samo na nju, on je iri, sloeniji jer ukljuuje i druge oblike borbe (politike, gospodarske itd.) koje imaju veliko znaenje za pripremu i voenje rata.

RAT KROZ ISTORIJU

Istorijski gledano, rat se javlja tokom razvoja privatnog vlasnitva nad proizvodnim sredstvima, podjele drutva na klase i pojave drave kao organa i orua vladajude klase. *Prvobitna zajednica

U prvobitnoj zajednici nije bilo ratova, Sukobi izmeu rodova i plemena imaju neka obiljeja rata, ali im je osnov sasvim razliit. U tim sukobima nije bilo izdvojene organizacije za voenje rata, svaki lan roda ili plemena je bio ratnik. Ti sukobi su bili zasnovani vie na zavisnosti ljudi od prirode, iz potrebe za podrujima u kojim se nalazi hrana ili zbog krvne osvete a ne na prisvajanju tueg vlasnitva ili za pribavljanje radne snage. U tim sukobima nije bilo zarobljenika i iskoritavanja pobjeenih.Sa razvitkom prvih oblika dravnih organizacija javlja se i vojska, kao posebna izdvojena organizacija unutar drave zaduena za voenje rata sa spoljnim neprijateljem ili ovladavanjem otpora unutar drave. *Robovlasniko drutvo

U robovlasnikom drutvu gospodarstvo se zasniva na iskoridavanju roba, koji je njeno osnovno orue, i ne moe se razvijati bez stalnog priljeva novih robova. Zbog toga, robovlasnika drava ih nabavlja prvenstveno ratom: pokoravanjem okolnih plemena koja jo nemaju dravnu organizaciju, ratovima s drugim robovlasnikim dravama, kojim se u sluaju pobjede pribavljaju ne samo robovi ved i drugi ratni plijen i proiruje teritorija (Egipat, Rimsko carstvo, pohodi Aleksandra Velikog). Ti ratovi su esto uzrokovali ustanke i pobune robova(prvi, drugi i tredi robovski rat). Pripadnici vladajude klase meusobno se bore oko vlasti i modi, bre bogadenje i uzrokuju graanske ratove. U vrijeme stvaranja robovlasnikih drava, najvedi dio ovjeanstva jo se uvijek nalazio na niskom stepenu razvoja, pa su i vojske bile male a oruje jednostavno.

*Feudalno drutvo

U feudalizmu drave vode ratove radi porobljavanja i pljake, teritorijalnog proirenja, stjicanja novih posjeda i iskoriavanja kmetova. Meu najvee ratove ovog karaktera spadaju ratovi franake drave pod Karlom Velikim, turska osvajanja itd. Ciljevi tih ratova su imali i dinastiko obiljeje kao npr. Stogodinji rat. Meusobnih ratova feudalaca ili grupa feudalaca oko prevlasti i proirivanja teritorija na raun suparnika bilo je mnogo u razdoblju ranog feudalizma kad je rascjepkanost bila najvea (Italija, Francuska, Rusija). Takvi ratovi, samo krupnih razmjera su obiljeje i kasnijeg razdoblja, poznatog kao kasni feudalizam (Ratovi dviju rua). Razdoblje feudalizma su potresali i seljaki ratovi. Feudalno iskoritavanje uinilo je poloaj kmeta vrlo tekim i tjeralo ga na borbu, i to pogotovu onda kad se pojavljuju i robno-novani odnosi, pa se kmetu i nametnu teke novane obveze.( Jacquerie u Francuskoj 1358. godine, husitski ratovi u ekoj 1419 - 1436. godine, veliki seljaki rat u Njemakoj pod vodstvom Thomasa Mntzera, Doina (Gyrgy Dozsa) u Maarskoj 1514. godine, buna Ivana Bolotnjikova 1606. - 1607. godine, Hvarska buna 1510. 1514. godine, slovenske seljake bune u 15. i 16. stoljeu, Velika seljaka buna u Hrvatskoj 1573. godine. Razvitak gospodarstva i poveanja bogatstva dovodi i do pojave plaenikih vojski, koji vode rat za raun onog koji ih plaa. Kapitalizam
4

Buroazija kao nosilac i pokreta novih gospodarstvenih, drutvenih, socijalnih i politikih odnosa u kapitalistikom drutvu vodi antifeudalne i revolucionarne ratove u cilju prevazilaenja feudalne racjepkanosti, i stvaranju nacionalnih drava kao novog, pogodnijeg oblika razvitka kapitalistikog gospodarstva. Najpoznatije revolucije tog doimperijalistikog razdoblja su: holandska revolucija (Rat protiv panije 1566 - 1609. godine), francuska revolucija, Ameriki rat za nezavisnost itd. U ovom razdoblju dolazi i do estih ratova izmeu drava ili koalicija drava za hegemoniju, kao posljedica neravnomjernog razvoja kapitalizma u raznim zemljama i njihovih razliitih interesa u borbi za trgovinsku, pomorsku, kolonijalnu i drugu premo (izmeu Holandije i Engleske, Holandije i Francuske, Engleske i Francuske, sedmogodinji rat 1756. 1763. godine, Krimski rat 1853. - 1856. godine.). Osim toga, vode se i ratovi za nacionalno ujedinjenje (Italija, Nemaka), ratovi za nacionalno osloboenje (ratovi protiv Napoleona 1802. 1814. godine), ratovi balkanskih naroda protiv Turske, Grki rat za osloboenje 1821. - 1829.). U 17. i 18.vjeku kao rezultat kolonijalnih ratova, stvaraju se ogromne kolonijalne imperije kapitalistikih evropskih drava. Kolonijalni ratovi imaju krajnje reakcionarnu ulogu, jer su liili mnoge narode politike neovisnosti i uzrokovali su oslobodilake ratove naroda kolonija (Indija, Indonezija, Alir, Meksiko, Kuba, Filipini itd.) U ovom razdoblju javljaju se i prvi graanski ustanci i ratovi koje, proletarijat vodi protiv buroazije. (Pariska komuna) Imperijalistiki ratovi za kolonije su naslijedili ratove predimperijalistikog razdoblja. Potreba za kolonijama i sirovinama su prerasli nacionalne okvire i pretvorili se u borbu imprijalistikih sila za podjelu svijeta, novih teritorija, trita i izvoz kapitala (pansko- ameriki rat 1898. godine, burski rat 1899. - 1902. godine, rusko-japanski rat 1904. - 1905. godine), to je i uzrokovalo i Prvi svjetski rat, koji izbija u uvjetima naruene ravnotee meu imperijalistikim dravama.

TEORIJE O RATU Jo u antikom periodu, grki filozofi idealisti, su tvrdili da je rat prirodno stanje duha (Platon) i prirodan nain sticanja imovine (Aristotel). I jednom i drugom tezom su se pravdali ratovi robovlasnike klase i predstavljali izraz njenih interesa. U srednjem vijeku crkva je kao najjai feudalac bila nosilac i stvaralac religiozne ideologije, prema kojoj su ratovi izraz boje volje, natprirodne pojave pred kojim je ovjek nemoan. U to ime, crkva vodi i Krstake ratove i time prikriva njihov pravi karakter. Buroasko razdoblje donosi i ira objanjenja rata. Mnogi napredni mislioci, naunici, filozofi i dr. su bili protivnici rata kao sredstva za postizanje cilja i borili se protiv toga (Immaneul Kant, Montesquieu, Voltaire, Rousseau, Fichte, Herder i dr.), vjerujui da zdrav ljudski um moe sprijeiti rat. U ovom razdoblju se javljaju tri razliite teorije promatranja rata: I)Idealistike Mnogi buroaski idealisti Hobbes,Leibnitz,Jaspers i drugi, objanjavali su porijeklo rata biolokim uzrocima. (socijaldarvinizam ). Oni su usporeivali rat sa zakonitostima koji vladaju u ivotinjskom svijetu, i smatrali da je rat uslov drutvenog opstanka na isti nain kao i to je borba za opstanak uvjet za postojanje u prirodi.
5

 Hobbes je objanjavao vjenost i neizbjenost ratova samo ovjekovom prirodom, a ratno stanje jedinim zakonom u odnosima drava i vlada. Leibnitz, pak smatra da vjeni mir nije mogu na ovom svjetu i da bi doveo do umrtvljavanja prirode, do neobnavljanja ivota i do zastoja u razvitku. Rat je uroeno stanje ovjeka, jer u osnovi njegova ivota , kao i u osnovi svakog drugog ivog bia, je borba za opstanak i zato je ovjek ovjeku vuk. Rasna teorija je najgrublji vid ove bioloke teorije, jer uzroke rata objanjava prirodnom nejednakou. U ovoj rasnoj teoriji se istakao njemaki ideolog najreakcionarnijeg dijela njemake buroazijeNiets che, koji je isticao nadmo arijevske rase.

II) Etike Etike teorije (Hegel,Proudhon,Fuller i drugi) smatraju da je rat progresivna pojava koja pozitivno utie na moral ljudi i naroda i bez koje se ne moe ni zamisliti postojanje i razvitak drutva, jer moralno stanje naroda doprinosi obrazovanju jakih linosti i nacija kojima je predodreena istorijska uloga. Rat uva narode od truljenja i najbolje je sredstvo za lijeenje naroda. Engleski svetenikMalthus je razvio teoriju da je rat neminovan za ograniavanje pretjeranog porasta stanovnitva jer unitava suvino stanovnitvo i odrava ravnoteu izmeu sredstava za ivot i broja stanovnika. III) Geopolitike U 20. vjeku se raaju nove, geopolitike teorije kao pokuaj opravdanja imperijalistikih ratova (Haushofer,Mackinder i drugi). Oni objanjavaju porijeklo rata geografskim poloajem pojedinih naroda: pomanjkanjem ivotnog prostora i borbom za prostor, nepogodnou i potrebom promjene granice i sl. Geopolitika se i danas esto upotrebljava za opravdanje ratnih priprema. Osim ove tri teorije javljaju se i neki drugi pravci u objanjavanju porjekla rata kao to su subjektivizam (rat je tragedija pogreaka), kozmopolitizam, pacifizam itd. Ipak, u dananje vrijeme najvie navoeni teoretiar o ratu je Carl von Clausewitz. Clausewitz je napiso djelo "O ratu" u kojem je objasnio svoja vienja odnosa izmeu politike i rata. Odredio je pojam apsolutnog rata. Po njemu se pojam borba poistovjeuje s pojmom rata, gdje upotreba oruanih snaga nije nita drugo do organizacija odreenog broja bojeva. Clausewitz smatra obranu jaim vidom borbe od napada, jer po njemu rat poinje obranom, jer ako se napadnuti ne brani ne moe doi ni do rata. Tu tezu on izvodi iz taktike i prenosi je u strategiju to je bilo
6

sasvim neobino u to vrijeme, pa ga mnogi i kritikuju. Moralne snage su u sreditu Clausewitzeve ideje o ratu, jer samo fin, prodoran razum moe u toj oblasti osjetiti istinu. Clausewitzeva strategija voenja rata, meutim, ne prelazi evropski kontinet i ne zahvata odnose snaga na moru iako su imali izvanredne utjecaje na Napoleonove ratove.

PODJELA RATOVA Podjela ratova moe se izvriti po nekoliko osnova: Prema prostoru djelovanja, i upotrebi ratnih sredstava i oruja: o totalni rat (opti, globalni, svjetski rat)

RAT I PRAVO Rat kao drutvenu pojavu regulie i pravo (meunarodno javno i ratno pravo). Pravni pojam rata je ui od njegovog opteg pojma. Rat je oruani sukob izmeu dve ili vie drava, uzrokovan voljom jedne od njih, uz potrebu prinudnih mjera kojim svaka zaraena snaga pokuava nametnuti svoju volju protivniku. 1928. godine rat je bio odobravan po meunarodnom ratnom pravu, jer je svaka nezavisna drava imala pravo na voenja rata. 27. avgusta 1928. godine je rat po prvi put u istoriji zabranjen Pariskim paktom, gdje su se drave, potpisnice tog ugovora odrekle prava na rat i obavezale da u njihovim meusobnim odnosima nee pribjei ratu. Meutim ova obveza je vaila samo za potpisnice ugovora, pa je rat i dalje bio pravno doputen. Problem ovog ugovora je to to nije jasno odredio pojam pravine samoobrane, napada ili obrane. Stoga je uvijek postojala mogunost da se napadaki rat proglasi obrambenim kako bi se opravdala njegova potreba. Na taj je nain i Njemaka, iako potpisnica pakta, poela Drugi svjetski rat. Povelja UN iz 1945.* konano zabranjuje rat kao sredstvo rjeavanja meunarodnih sporova i nacionalne politike. lanice UN su se obvezale da nee upotrebljavati silu ili prijetiti silom koja bi bila usmjerene protiv politike ili teritorijalne nezavisnosti bilo koje drave, da e sve sporove i sukobe rjeavati jedino i iskljuivo mirnim putem, da e pruiti pomo svakoj napadnutoj lanici, da e se uzdrati od pruanja pomoi svakoj dravi protiv koje UN preuzmu neku prinudnu mjeru. Iako zabranjuje rat, povelja UN ipak doputa uroeno pravo na pojedinanu i zajedniku samoobranu u sluaju oruanog napada protiv nekog lana Ujedinjenih naroda, dok Savjet sigurnosti ne poduzme mjere potrebne za ouvanje meunarodnog mira i sigurnosti.
7

Razvoj rata se prati od univerzalnih plemenskih ratova koji su se deavali kroz historiju pa sve do ratova izmeu gradova-drava, nacija ili carstvava. U proirenom smislu, rije rat se sad koristi za bilo koji oblik borbe, od rata protiv droga ili rat protiv terora. Nekada se zastupalo miljenje da je ovjek jedino bide koje se bori u ratu, ali su detaljnijim opaanjem ivotinjskog svijeta otkriveni i ratovi izmeu kolonija mrava i plemena impanzi. Rat je jedna od onih kompleksnih drutvenih pojava koja ulazi, vie-manje u sve sfere drutvenog ivota. U djelu Rat prije civilizacije Lawrence H. Keeley, profesor na Univerzitetu u Illinoisu, govori da je priblino oko 90 do 95% poznatih drutava bilo angairano u bar povremenim ratovima,a mnoga drutva se bore konstantno. Ipak, svaka teorija rata mora objasniti ne samo rat, nego i mir. Mora objasniti ne samo ratove voene kroz gotovo sve generacije u gotovo svim zemljama, nego i rijetke sluajeve dugotrajnog mira kao npr. Pax Romana i mir nakon Drugog svjetskog rata....

prema prostoru djelovanja, i upotrebi ratnih sredstava i oruja:

o o o

totalni rat (opi, globalni, svjetski rat) ogranieni rat lokalni rat

prema karakteru rata: o oslobodilaki rat o obrambeni rat o graanski rat o imperijalistiki rat o kolonijalni rat o vjerski rat prema vrsti oruja: o nuklearni rat o konvencionalni rat prema pokretljivosti: o manevarski rat o pozicijski rat

Drugi oblici rata:

hladni rat psiholoki rat informacijski rat koalicioni rat gerilski rat
8

ZAKLJUAK " Video sam rat. Video sam ga na zemlji i na moru. Video sam ranjene kako krvare. Video sam ljude kako iskaljavaju svoja gasom otrovana pluda. Video sam mrtve u blatu. Video sam 200 hramljenih, iscrpljenih ljudi koraajudi iz reda--preivjelih u mnotvu od hiljadu njih koji su 48 sati ranije koraali naprijed. Video sam djecu kako gladuju. Video sam agoniju majki i supruga. Mrzim rat." Franklin D. Roosvelt, govor u Chautauqua, New York, 14 august, 1936

LIteratura: Prof. dr Turinovid F.;Uvod u meunarodne odnose; Ip Signature; Beograd, 2007 http://hr.wikipedia.org/ http://www.vojvodinacafe.com/ http://forum.djesi.ba/ http://www.voanews.com/

10