Cumhuriyetin ilanndan sonra eitim ve kltr alannda yaplan yenilikler

Tuba Arslan

Eski Eitim Sistemi, Tevhid-i Tedrisat Kanunu ve Medreselerin Kaldrlmas Cumhuriyetten nceki dnemde lkemizde farkl zamanlarda kurulmu retim kurumlar vard. Medreseler, modern okullar, aznlk ve yabanc okullar gibi. Bu okullarn kurulma amalar ve programlar birbirinden ok farklyd. Medreselerde verilen bilgiler toplumun ihtiyalarn karlamaktan uzakt. Aznlk ve yabanc okullanndaki retim ise kendi kltr, dil ve inanlarna uygun olarak yrtlyordu. Bu okullar devlet denenimi dndayd ve Milli Mcadele srasnda olumsuz bir tutum taknmlard. Ayrca 18. ve 19. yzyllarda Osmanl Devleti tarafndan, modern anlayla retim yapan sivil ve asker okullar ald. Bu okullarda, teki okullardan farkl dersler okutuluyordu. Programlar, amalar ve okutulan dersleri birbiriyle uyumayan bu okullar, farkl bilgi, duygu ve kltre sahip kuaklar yetitirdi. Bu yzden de milli birlik ve beraberlik salanamad. Trkiye Byk Millet Meclisi aldktan hemen sonra bir Maarif Bakanl kurularak Mill Eitim ilerine nem verilmeye baland.

Eitim ve Kltr Alanndaki Yenilikler:

 Kurtulu Sava'nn en bunalml gnlerinde Ankara'da bir "Maarif Kongresi" topland. Cumhuriyetin ilnndan sonra ise eitim alanndaki almalara hz verildi. Ancak her eyden nce retimde birlik salamak gerekiyordu. Bunun iin 3 Mart 1924'te Tevhid-i Tedrisat (retim Birlii) Kanunu kabul edildi. Bu kanunla; retimde "okul ve medrese" ikiliine son verildi. retim sistemi laikletirildi. Btn okullar, Mill Eitim Bakanlna baland. Tevhid-i Tedrisat Kanununun yrrle girmesinden sonra medreseler kapatld. nk, zamannn en ileri retim kurumlar olan medreseler, hem canlln kaybetmi, hem de toplum ihtiyalarna cevap veremez bir duruma gelmiti. Ayrca Cumhuriyet ynetiminin benimsedii mill ve ada eitim ilkeleriyle de badamyordu.

* Eitim-retim Alanndaki Gelimeler: a) Trk Mill Eitiminin nemi: Hepimiz biliyoruz ki, eitim, milletlerin varlklarn sdrmeleri, bamsz yaamalar ve kalknp glenmeleri konularnda hayat bir nem tar. Atatrk, bunu u szlerle belirtmitir: "Eitim bir milleti ya hr, bamsz, anl, yce bir toplum halinde yaatr; ya da milleti esarete ve sefalete terkeder." iyi insan, iyi vatanda yetitirmenin tek yolu, eitimdir. Eitim, toplumun ve an gereklerine uygun olarak planlanp yrtlmelidir. Eitimin en nemli rollerinden biri de vatandalara mill varlmzn ancak birliimizi glendirmekle salanabilecei bilincini yerletirmektir. Eitim, mill birlik ve btnlk duygumuzu pekitirmelidir.

 Atatrk, bunun nemini u szleriyle belirtmitir: "Yetiecek ocuklarmza ve genlerimize, grecekleri renimin snr ne olursa olsun ilk nce ve her eyden nce Trkiye'nin bamszlna, kendi benliine, mill geleneklerine dman olan btn unsurlarla mcadele etme gerei retilmelidir. Dnyada milletleraras duruma gre byle bir mcadelenin gerektirdii manev unsurlara sahip olmayan kiiler ve bu nitelikte kiilerden olumayan toplumlara hayat ve bamszlk hakk yoktur." Trk Mill Eitiminin bir baka nemi de, Trkiye Cumhuriyetine kar grev ve sorumluluklarn bilen ve bunlar davran haline getirmi vatandalar yetitirmeyi ama edinmesidir.

 b) Eitim Politikas ve Eitimde Uygulanacak ilkeler: Atatrk'e gre eitim ve retim politikas, her anlamyla, mill bir nitelikte olmaldr. Bunu u szleriyle ok gzel aklamaktadr: Trk milletine gidecei yolu gsterirken dnyann her trl ilminden, bulularndan, ilerlemelerinden yararlanlacaktr; ancak temel kendi iimizden karlmaldr." Eitim sisteminin milllii, Trkiye Cumhuriyetinin dayand temellere uygun nitelikte olmas demektir. Trk genliinin birinci grevi, Trk istikllini, Trk Cumhuriyetini sonsuza kadar korumak ve savunmaktr. yleyse, Trk genliine verilecek eitim demokratik olmaldr. Eitimin milliyeti nitelii, her zaman ve her yerde vatann ve milletin, karlarn her eyden stn tutmay ngrr. Halklk ilkesi, demokrasiyi benimseme, uygulama ve halk iin alma anlaydr. Trkiye'de mill eitim faaliyetlerinin planlanmas, uygulanmas ve denetlenmesi devlet tarafndan yaplr. Bu, devletilik ilkesinin bir gereidir. Trk Mill Eitim sistemi fikri hr, irfan hr, vicdan hr nesiller yetitirmekle grevlidir. Bunu baarmak iin eitimde liklik ilkesine uyulmaldr. Mill Eitim sistemi, ada gereklere, bilimsel ve toplumsal ihtiyalara gre durmadan yenilenebilmesi iin de inklp olmak zorundadr.

 c) Milli Eitim Sisteminin Gzetecei Esaslar: Milli eitim; Trkiye Cumhuriyetinin temel niteliklerini ve Atatrk ilkelerini btnyle gznnde tutmal, bunlar kkletirmelidir. Bunun salanmas iin gzetilecek balca esaslar unlardr; * retim birlii ilkesine uyulmaldr. * Erkek ve kz ocuklarn eit ekilde eitilmesine nem verilmelidir. * Eitim yaygnlatrlmal, kolaylatrlmal ve bilgisizlik yok edilmelidir * Eitimde fikir ve hareket birlikte yrtlmeli, uygulamaya nem verilmelidir. * Eitim programlar sosyal hayatn ve amzn ihtiyalarn karlayacak zellikte olmaldr. * Eitim programlar bilimsel olmaldr. * Eitim ve retimde sevgi ve sorumluluk duygusuyla salanan disiplin ilkesine uyulmaldr. * retmenlik meslei ekici hale getirilmeli, yetenekli ve birikimli retmenler yetitirilmelidir.

 * Trk Dilinin Gelimesi: Dil; dnme, konuma, yazma ve anlama aracdr' Her trl eitimin, btn bilimlerin temelidir. Mill kltrn nesilden nesile aktarlmasnda balca unsurdur. Mill birlik ve beraberliin, ayrca milletin srekliliinin gvencesidir. Atatrk, milletin bamszl ve ykselii ile dil arasnda ok sk bir ba olduuna inanyordu. Bu sebeple, tarih konusuna olduu gibi, dil konusuna da byk nem ve emek vermitir. Atatrk'n Trk dili ile ilgili grlerinden bazlar unlardr: "Trk milletinin dili Trkedir. Trk dili dnyada, en gzel en zengin ve nem kolay olabilecek bir dildir. Onun iin her Trk, dilini ok sever ve onu ykseltmek iin alr... Trk dili, Trk milleti iin kutsal bir hazinedir. nk Trk milleti geirdii saysz felaketler iinde ahlknn, geleneklerinin, hatralarnn ksaca bugn kendi milliyetini yapan hereyin dili sayesinde kurulduunu gryor. Trk dili, Trk milletinin kalbidir, zihnidir."

 Trk dilinin sadeletirilmesi ve gelitirilmesi, Atatrk'n nemle zerinde durduu konulardan biri olmutur. Atatrk, bunu u szlerle aklamtr. "Trk dili, dillerin en zenginlerindendir, yeter ki bu dil bilinle ilensin. lkesini, yksek bamszln korumasn bilen Trk milleti, dilini de yabanc diller boyunduruundan kurtarmaldr." Bu anlayn bir sonucu olarak, "Trk Dil Kurumu" kurulmutur (1932). Bu kurum, Trk yaz dilindeki yabanc kelimelerin atlmas, konuma dili ile yaz dilinin aydn dili ile halk dilinin birletirilmesi gibi konularda nemli almalar yapmtr.

 * Mill Kltr Kltr bir toplumun madd ve manev olarak rettii deerler btndr. Kltrn domasndaki en byk etken dil olduu iin, ayn dili konuanlar genellikle ayn ve birbirine ok benzer kltr deerleri retirler. Dil birlii; ortak amalar, bir btnlk gsteren coraf alanlar iinde kendini belli ederse "mill kltr"ler doar. Mill kltrn temelleri mill tarihtir. Ayrca mill kltrde bir dinamizm vardr. Bu sebeple, mill kltrn gemite salad byk baarlar renmek ve retmek yetmez.Gelimeye devam etmek iin mill kltr gereklidir ve onu g kayna olarak kullanmak arttr. Canlln kaybeden, devaml olarak ileriye gidemeyen bir kltr yok olur. Bunun iin Atatrk, "Mill kltrmz ada medeniyet seviyesinin stne karacaz" diyerek bu konudaki hedefimizi aka ortaya koymutur. Bu hedefe varmak iin ok almal bilgi ve teknoloji retecek bir gce ulamalyz.

 * Gzel Sanatlar: Atatrk dncede gzel sanatlar, uygar olmann belirtisidir.Ayn zamanda, fikir hayatnn can damar ve kltrl insan yetitirmede en nemli eitim aralarndan biridir. Atatrk'n sanat ve sanat konusundaki grlerinden bazlar unlardr: "Sanat gzelliin ifadesidir. Bu ifade sz ile olursa iir, name ile olursa mzik, resim ile olursa ressamlk, yontma, oyma ile olursa heykeltralk, bina ile olursa mimarlk...olur."

 "Sanatkr toplumda uzun mcadele ve gayretlerden sonra alnnda ilk hisseden insandr." Atatrklkte gzel sanatlarn amac, insanlarn birbirlerini sevmelerini, gelecek kuaklar iin almalarn ve kalc eserler vermelerini salamaktr. Sanat bu grevi baard iin hem kendi milletine, hem de insanla hizmet eder. Bu yzden sanat, insanln ortak deeridir. Cumhuriyet dneminde gzel sanatlara verilen nem her dalda birok sanatnn yetimesine zemin hazrlad. Bu sanatlar, ortaya koyduklar eserlerle hem yurt iinde, hem de yurt dnda gsmz kabartan baarlar elde ettiler.