UPRAVLJANJE KVAKITETOM VODE U BAZENIMA

OPASNOSTI I RIZIK KORITENJA BAZENA 2 Postoje tri glavne grupe opasnosti povezane sa koritenjem bazena: - fizike povrede - opasnost od tetnih mikroorganizama - izloenost tetnim hemikalijama Fizike povrede (nezgode, nesree): Korisnici bazena izloeni su mnogim opasnostima od povreivanja, sve do fatalnih ishoda. Davljenje je svakako najopasnija situacija, a posebno su opasnosti od davljenja izloena djeca. Npr. u SAD-u je davljenje drugi po uestalosti uzrok smrti djece ispod 15 godina starosti.

DAVLJENJE Prema iskustvu iz SAD-a: - u privatnim bazenima i bazenima i kadama za terapiju se deava 67% od svih sluajeva davljenja - veina sluajeva davljenja djece se deava dok su stariji koji nadgledaju djecu smatrali da su djeca sigurna jer su u svom dvoritu - dijete moe da se udavi u vodi dubine svega 5-8 cm u toku svega 30 sekundi - djeca ispod 5 godina starosti i mladi izmeu 15 i 24 godine se najee dave - djeca do jedne godine se najee dave u kadama i kadicama

DAVLJENJE 2 - djeca od 14 godine se najee dave u kunim bazenima i to je najgore, djeca koja se dave obino ne viu, ne zovu u pomo niti pljuskaju po vodi da bi time mogli skrenuti panju. Sluajevi davljenja osoba koje su spaene pokazuje da u periodu oporavka, zavisno od teine samog davljenja, koliine progutane vode i sl, mogu nastupiti komplikacije, ak i sa smrtnim ishodom. U svakom sluaju, oporavak osobe spaene od davljenja je dugotrajan. Iskustvo SAD-a pokazuje, da na svako dijete koje se udavilo, dolazi 4 sluaja bolnikog lijeenja djece koja su se davila.

DAVLJENJE 3 Podaci ukazuju na ee davljenje mukaraca od ena. Mukarci su obino due u vodi (bilo rekreativno ili profesionalno), ee su povezani sa poveanom potronjom alkohola to je uzrok smanjene panje, pogrene procjene, vee hrabrosti. Oko dvije treine sluajeva davljenja je meu neplivaima i slabim plivaima, ali znanje plivanja nije uvijek sigurna prevencija poto je registrovan ne mali broj sluajeva davljenja meu dobrim plivaima i roniocima.

DAVLJENJE 4 Ulazni i izlazni otvori za vodu na bazenima mogu da budu posebno opasni jer je tu struja vode jaka. Podaci iz SAD-a saoptavaju o uplitanju kose u te otvore, pogotovo u bazenima i kadama za terapiju, naroito u onima sa vrtlonim strujanjem vode. Takoe se saoptava o zaglavljivanju ruke ili noge, a naroito su djeca spremna da se igraju gurajui nogu ili ruku u te otvore. Opasnost moe da predstavlja i visoka temperatura vode (preko 400C) esta u bazenima i kadama za terapiju, to moe izazvati gubitak svijesti i davljenje.

TEKE POVREDE Teke povrede (kime, glave, lea) esto su posljedica ronjenja u bazenu i skakanju u bazen sa visokih mjesta, pogotovo skakanja u bazen nepoznate dubine i vodu male prozirnosti ili u vodu prepunu kupaa. Iskustva u svijetu pokazuju da do veine povreda dolazi u privatnim bazenima, bez oznake dubine i bez upozorenja, za razliku od javnih bazena. Na alost, do tekih povreda, kao to je povreda kime praene paralizom, dolazi veinom kod mladih ljudi. Uzimanje alkohola esto doprinosi povreivanju, jer smanjuje panu i uzrok je loe procjene situacije.

OSTALE POVREDE Ostale povrede nastale najee usljed padova, sudaranja, okliznua, saplitanja i slino povezane su obino sa rekreativnim aktivnostima, a obuhvataju povreivanje glave, lakta, ramena, stopala i sl., a uzroci su klizav prostor uz ivicu bazena, saplitanje o razne stvari (stolice, lealjke, papue i dr.) jurcanje i slino. Ekstremne temperature: Visoke temperature u pojedinim bazenima za terapiju mogu da izazovu pospanost, to dovodi do gubitka svijesti ili toplotnog udara i smrti. Sa druge strane, niske temperature u bazenima za gnjuranje, koji se esto postavljaju uz saunu ili parno kupatilo, mogu dovesti do sranog udara, hipotermije, prekida disanja, grenja miia, gubitka svijesti.

MIKROORGANIZMI TETNI PO ZDRAVLJE Rizik bolesti ili infekcija zbog koritenja bazena povezan je, u prvom redu, sa fekalnom kontaminacijom vode zbog fecesa kupaa ili fekalnom kontaminacijom vode sa kojom se puni bazen.

Mnoge bolesti dobijene u bazenu, posljedica su slabog izvoenja dezinfekcije ili njenog potpunog izostanka. Najvei broj bolesti povezan sa koritenjem bazena izazvan je virusima, ali i sve vie bakterijama i protozoama.

MIKROORGANIZMI TETNI PO ZDRAVLJE 2 Sem fekalnih patogena, brojni ostali infektivni mikroorganiz. mogu biti prenijeti sa bolesnih korisnika bazena na ostale korisnike. Sem toga, oprema bazena i sama voda u bazenu, kao i ventilacioni sistem ili sistem za kondicioniranje vazduha mogu biti stanite pojedinih akvatinih bakterija i ameba koje mogu izazvati razne infekcije i bolesti respiratornog sistema, koe pa i CNS. Pogotovo su kao stanite pogodni bazeni za terapiju sa svojom, u pravilu, toplom vodom , esto bogatom solima i ostalim nutrientima.

HEMIJSKO ZAGAENJE VODE Hemikalije u vodi bazena potiu iz vie izvora: - ostaci dezifekcionog sredstva - sporedni proizvodi dezinfekcije - hemikalije koje unose korisnici (ostaci sapuna, ampona, krema i ulja za sunanje i ostalih kometikih sredstava, te znoj i urin. Najee koriteni dezificijensi su hlor i hlorni preparati, ozon, a ree brom i jod. Sporedni proizvodi dezinfekcije, naroito hlorisanja (THM, halokiseline i dr), naeni su u vodi bazena. Od THM u slatkovodnim bazenima dominantan je hloroform, a u bazenima sa morskom vodom bromoform.

HEMIJSKO ZAGAENJE VODE 2 Trihalonetana ima u vazduhu iznad zatvorenih bazena, a pogotovo bazena sa malim vazdunim prostorom, gdje dospijevaju u vazduh iz vode zahvaljujui svojoj lakoj isparljivosti, obino povienoj temperaturi vode, turbulencijama vode izazvanu kretanjem korisnika. Tri su glavna puta dospijevanja hemikalija u organizam korisnika: inhalacijom isparenih materija ili sastojaka u stvorenim aerosolima, kontakt preko koe i direktno gutanjem vode. Do sada je uglavnom dokumentovana opasnost od unoenja u organizam hloroforma, pogotovo osoba koje dugo borave u vodi i oko vode (djeca, plivai, vaterpolisti, radnici na bazenu, spasioci).

POSTUPCI KONTROLE I SMANJENJA RIZIKA Osnovna mjera smanjenja rizika je izbjegavanje uslova i situacija koje vode poveanoj pojavi opasnosti. Takoe je vana mjera edukacija korisnika i upozorenja da pojedine rekreativne aktivnosti na bazenima i oko njih poveavaju rizik po zdravlje. Svaki tip bazena se moe povezati sa vie potencijalnih opasnosti i bazeni se u tom pogledu razlikuju. Prema tome, mjere smanjenja rizika treba prilagoditi tipu bazena, tj. one moraju da budu specifine za dati tip bazena i date uslove.

POSTUPCI KONTROLE I SMANJENJA RIZIKA 2 Fizike povrede(nezgode, nesree): Smanjenje rizika od povreivanja najbolje se ostvaruje preventivnim djelovanjem. Primjeri preventivnih akcija su razni: - postavljanje na vidnom mjestu oko bazena kratkih i jasnih poruka upozorenja - instrukcije po pitanju sigurnosti - nadzor starijih nad djecom - kod kunih bazena na otvorenom zatitna ograda ili zid koji spreava djecu da upadnu u bazen kada su bez nadzora.

POSTUPCI KONTROLE I SMANJENJA RIZIKA 3

Podaci sugeriu da su obuka i edukacija vani u prevenciji povreda. Kanada je uvoenjem programa prevencije i edukacije irokih slojeva stanovnitva znaajno smanjila broj sluajeva povreivanja.
Dobre mjere za smanjenje broja nezgoda su i odravanje povrina uz ivice bazena, poboljana konstrukcija i gradnja bazena, obezbjeenje dobre providnosti vode.

MIKROORGANIZMI TETNI PO ZDRAVLJE Jedna od najvanijih preventivnih mjera je svakako upozoravanje osoba sa smanjenim imunitetom da izbjegavaju bazen zbog poveanog rizika za svoje zdravlje. Kontrola virusa u vodi bazena se obino postie odgovarajuom primjenom hlora i ostalih dezinfecijenasa (npr. odravanjem rezidualne koncentracije slobodnog hloira u vodi na oko 0,4 mg/l. Iako je tolika konc. sl.hlora u vodi bazena u normalnim prilikama dovoljna, moe doi do znaajno poveane potronje hlora u uslovima poveanja sadraja organskih materija (spiranjem sa koe mnotva kupaa), to smanjuje ili spreava dezinfekciono djelovanje.

MIKROORGANIZMI TETNI PO ZDRAVLJE 2 Sluajevi jakog zagaenja vode u bazenu , nastalog iznenadnom fekalnom kontaminacijom (izluivanjem fecesa) od strane kupaa ili povraanjem se takoe moe uspjeno drati pod kontrolom sa normalnom koncentracijom hlora. Ako se voda bazena inae ne dezinfikuje (est sluaj kod bazena i kada za terapiju) tada IFZ ili povraanje predstavljaju jo vei problem. Jedini siguran pristup ouvanju sigurnog koritenja bazena u sluaju IFZ ili povraanja je zabrana koritenja bazena sve dok se kontaminacija ne savlada.

MIKROORGANIZMI TETNI PO ZDRAVLJE 3 Edukacija roditelja male djece i ostalih korisnika bazena u pogledu dobrih higijenskih navika pri koritenju bazena je takoe pristup koji moe da bude uspjean u poboljanju po zdravlje sigurnog koritenja bazena. Korisnici bazena trebalo bi da se uzdre od boravka u bazenu ukoliko su oboljli od infektivnih bolesti, poto virusni patogeni mogu da se putem vode iz bazena prenesu na druge korisnike.

MIKROORGANIZMI TETNI PO ZDRAVLJE 4 Fekalne bakterije (npr. E.coli i Shigella) se uspjeno kontroliu hlorisanjem i drugim dezinfecijensima pod normalnim uslovima rada bazena. Najvea opasnost potie od IFZ, tako da je osnovna mjera odgovarajua edukacija korisnika. Meutim, ako do IFZ doe, osnovna mjera je prekid koritenja bazena i pojaanje dezinfekcije. Problem je, meutim, kod bazena koji se ne dezinfikuju. Tu je zabrana koritenja jedina sigurna mjera , te pranjenje bazena i njegova dezinfekcija.

MIKROORGANIZMI TETNI PO ZDRAVLJE 5 Jedan od najveih problema su ciste protozoa, jer su veoma otporne na hlor, kao najee koriteno dezinfekciono sredstvo, tako da se mora koristiti mnogo jai dezinfecijens, kao to je ozon. Meutim, poto ozon nema rezidualnog djelovanja na vodu u bazenu, mora se obezbijediti poslije ozonizacije neko dezinfekciono sredstvo sa rezidualnim djelovanjem. Najsigurniji nain borbe protiv protozoa je preventivno djelovanje, da do IFZ ne doe, tako to e se korisnici upoznati sa posljedicama nepridravanja dobrih higijenskih navika.

MIKROORGANIZMI TETNI PO ZDRAVLJE 6 Opasnost po korisnike bazena prijeti i od pojedinih bakterija, virusa i ameba i plijesni koje nisu fekalnog porijekla, kao to su: - Legionella, Pseudomonas aeruginosa, Mycobacterium, Staphylococcus aureus, Leptospira i dr. Ti mikroorganizmi su uglavnom porijeklom iz aerosola od vode bazena, iz sistema klimatizacije, od spiranja sa tijela korisnika bazena, iz urina oboljelih osoba, urina domaih i divljih ivotinja.

MIKROORGANIZMI TETNI PO ZDRAVLJE 7 Veoma je teko kontrolisati Legionel-u u bazenima za terapiju. Rezidual hlora mora biti min. 1,0 mg/l svo vrijeme. Filteri moraju esto da se peru, a ureaji za cirkulaciju i rasprskavanje vode, treba da se periodino peru, iste i dezinfikuju sa 5-10 mg/l hipohlorita. Ureaj za klimatizaciju vazduha u prostoriji gdje je bazen za rehabilitaciju treba da se redovno isti i dezinfikuje. Tamo gdje je dezinfekcija nepoeljna ili nemogua (termalna voda, voda posebnih karakteristika) bazeni treba da se povremeno prazne , dobro iste i dezinfikuju.

MIKROORGANIZMI TETNI PO ZDRAVLJE 8 Mikobakterije su rezistentnije na dezinfekciju od veine bakterija zbog velikog sadraja lipida u elijskom zidu. Za kontrolu Staphylococcus aureus preporuuje se rezidual hlora vei od 1,0 mg/l ili eventalno doza drugog dezinfecijensa. Postoje vrsti dokazi da tuiranje prije ulaska u bazen smanjuje spiranje stafilokoka i drugih mikroorganizama sa koe korisnika u vodu bazena. Kontaminacija se takoe smanjuje dobrom higijenom prostora oko bazena i svlaionica i koritenje dezobarijera .

HEMIJSKO ZAGAENJE VODE Nastajanje sporednih proizvoda dezinfekcije kod grupa korisnika sa poveanom izloenou (djeca, takmiari, vaterpolisti ili kod osoba koje rade na bezenu mogu predstavljati opasnost po zdravlje), moe se u znaajnoj mjeri smanjiti razliitim mjerama: - smanjenje unosa prekusora koji potiu sa tijela korisnika putem odravanja higijene - uklanjanje prekusora iz vode njenom obradom ili razblaivanjem svjeom vodom - tanim voenjem procesa dezinfekcije Koncentracije sporednih proizvoda dezinfekcije koji su preli u vazduh odrava se dobrom ventilacijom.

RAD KONTROLA I ODRAVANJE BAZENA U dosadanjem izlaganju razmotrene su opasnosti koje prijete korisnicima bazena i osoblju, kao i mjrere za smanjenje rizika od tih opasnosti. Kako bi bazeni bili to sigurniji potrebno je voditi i koordinirati sve aktivnosti vezane za bazene, tj. potrebno je upravljanje bazenima, a podrazumjeva: - projektovanje i gradnja bazena i opreme za bazene - rad i kontrola rada procedura sigurnog funkcionisanja bazena ukljuujui i obuku spasilaca - informisanje i edukacija potencijalnih korisnika bazena - regulativa i naela dobre prakse, sertifikacija opreme i hemikalija koje se koriste i dr.

PREVENTIVNE MJERE Razmatranje svih navedenih mjera prevazilo bi okvire ovog izlaganja pa e se prema tome dati samo kratak pregled mjera povezanih sa samim radom, funkcionisanjem bazena , sa kontrolom rada i sa odravanjem bazena, a sve to sa aspekta kvaliteta vode u bazenu. Preventivne mjere: Osnovna preventivna mjera je tuiranje prije ulaska u bazen, ime se uklanjaju brojne mikrobioloke i hemijske neistoe: - tragovi znoja, mokrae, fecesa, kozmetikih sredstava

PREVENTIVNE MJERE 2 Rezultat je istija voda u bazenu, mnogo ugodnija za koritenje, ali i laka za dezinfekciju i sa manjom dozom dezinficijensa. Tuevi se postavljaju na putu od prostorija za presvlaenje do bazena, a prljava voda od tuiranja mora da se odvodi u kanalizaciju. Preporuuje se postavljanje kabina za tuiranje kako bi se korisnici mogli tuirati nagi, ime je poboljano spiranje nepoeljnih materija sa tijela. Za tuiranje mora da se obezbijedi voda kvaliteta vode za pie.

PREVENTIVNE MJERE 3 Preporuuje se, takoe, da se prije ulaska u bazen obezbijedi higijena stopala, npr. postavljanjm plitke kade sa rastvorom dezinfekcionog sredstva. Kod bazena na otvorenom, koji su okrueni travnjakom da se ulaz u bazen tako izvede da se pri ulaenju operu stopala. Svi korisnici bi trebalo da koriste toalet prije ulaska u bazen, da se svede na najmanju mjeru mokrenje u bazenu, a eventualno i tee fekalno zagaenje vode. Kod zatvorenih bazena mora biti obezbijeen i direktan pristup toaletu iz bazena.

RAD (FUNKCIONISANJE) BAZENA Bazeni moraju da budu higijenski ispravni, to znai da ne smije da bude patogena, kao i materija koje mogu tetno djelovati na zdravlje. Ti zahtijevi u pogledu kvaliteta mogu se ispuniti optimalnim usklaivanjem sljedeih faktora: - dezinfekcijom u cilju uklanjanja ili unitenja infektivnih mikroorganizama , tako da u bazenu ne bude prenosioca bolesti - odgovarajuom hidroulikom bazena koja e u prvom redu obezbijediti optimalnu distribuciju dezinfecijensa po cijelom bazenu

RAD (FUNKCIONISANJE) BAZENA 2 - odgovarajuim preiavanjem vode u cilju uklanjanja polutanata - estim dodavanjem svjee vode kako bi se razblaile materije koje ne mogu da se uklone uobiajenom obradom vode U zatvorenim (pokrivenim) bazenima je odravanje kvaliteta vazduha isto vano, kako se pojedini mikroorganizmi (kao Legionella) i isparljivi sporedni proizvodi dezinfekcije ne bi nakupljali u vazduhu iznad samog bazena.

KONTROLA RADA BAZENA Parametri koji su vani sa higijenskog aspekta, a mogu se lako i relativno jeftino mjeriti u vodi, kao to su mutnoa, rezidual dezinfecijensa i pH treba da se najee prate i to u svim vrstama bazena. Mutnoa se moe mjeriti objektivno instrumentom (0,5 NF), a u nedostatku instrumenta moe se procjenjivati ustalasana voda, linije, vei predmet ili dijete. Za dezinficijense na bazi hlora smatra se obino dovoljnom rezidualna koncentracija od 1,0 mg/l u svakoj taki bazena. Manji rezidual hlora (0,5 mg/l) moe biti dovoljan ako se dezinfekcija izvodi kombinacijom ozona kao glavnog dezinficijensa i hlora samo za obezbjeenje reziduala.

KONTROLA RADA BAZENA 2 Za bazene za terapiju preporuuju se vee rezidualne koncentracije, obino 2-3 mg/l. Rezidualna koncentracija dezifecijensa se provjerava obino prije otvaranja i nakon zatvaranja bazena , a frekvencija uzorkovanja tokom koritenja bazena, zavisi od namjene i optereenosti konkretnog bazena. Vrijednost pH vode u bazenu se podeava u opsegu optimalnom za dezinfekciju i koagulaciju. Frekvencija mjerenja bilo kog drugog parametra kvaliteta vode izabranog da se prati zavisi od tipa bazena i od intenziteta njegovog koritenja, a najbitnije je praenje mikrobiolokih indikatora .

ODRAVANJE BAZENA Osnovni cilj odravanja bazena je odravanje higijene, odnosno higijenske ispravnosti vode i istoe povrina (zidova) bazena, okolnih povrina kod otvorenih bazena, odnosno cjelokupne prostorije (ukljuujui sistem za ventilaciju i klimatizaciju vazduha) u sluaju zatvorenih bazena. Preporuka je da se u bazenima u kojima se voda ne preiava i ne dezinfikuje, to je est sluaj kod bazena za terapiju, cjelokupna voda iz bazena isputa i zamjenjuje svjeom, jedanput dnevno, a ukoliko se dezinfikuje, onda bar jedanput nedeljno, a iste se i zidovi i pod bazena, Povrine oko bazena, staze, podovi i svlaionice se povremeno peru i dezinfikuju.

POTENCIJALNI HAZARDI U BAZENSKIM VODAMA

UVOD Pored svoje osnovne namjene u funkciji korisnke i naina odravanja psihofizikog zdravlja i radne sposobnosti kao bitne potrebe savremenog ovjeka u koritenju bazena postoje i neeljene suprotnosti. Za punjenje razliitih vrsta bazena najee se koristi voda iz tekueg sistema vodosnabdijevanja (sa ili bez dodatnog zagrijavanja) kao i termalna i termomineralna voda. Odreuje se i povrina po kupau, a to je u veini sluajeva 4 m 2. Kultura i samodisciplina kupaa su doprinosni inioci njihovoj bezbijednosti.

U V O D (2) Kvalitet vode je bitan faktor odravanja i unapreenja zdravlja kupaa, a moe se rei i nekupaa koji se nalaze u neposrednoj blizini bzena. i kvalitet vazduha u objektu moe usloviti nastanak pojedinih oboljnja. Iz tih razloga moe se sa pravom pristupiti kontroli kritinih taaka (HCCP): - u svim objektima za rekreaciju, - na svim nivoima, - u svako vrijeme

MIKROBILOKI HAZARDI Patogeni mikroorganizmi predstavljaju najei i najraireniji zdravstveni rizikvezan za vodu kao sredinu zbog pojava infektivnih polesti izazvanih bakterijama, virusima i parazitskim protozoama. Poto se voda esto javlja kao sredstvo transmisije razliitih infektivnih agenasa, mikrobioloke karakteristike predstavljaju znaajan parametar kvaliteta svake vode. U najirem smislu, voda je uvijek bila u osnovi pojave raznih infekcija kod ovjeka, bilo preko:

MIKROBILOKI HAZARDI (2) - digestivnog trakta (feko-oralna transmisija ingestijom kontaminirane vode) ili - preko muko-kutane barijere (transmisija kontaktom sa kontaminiranom vodom). Francuski propisi su predvidjeli sigurnost higijene u javnim bazenima jo davne 1969 godine, kada su preporuili da se vre istraivanja na bakterije usta i drijela (stafilokoka i streptokoka) i mikobakterija. Mikroorganizmi mogu inficirati ovjeka hidrinim putem: - konzumacijom kontaminirane vode za pie, - vodom za kupanje i rekreaciju, - konzumiranjem namirnica kontaminiranih vodom

MIKROBILOKI HAZARDI (3) Najva opasnost po zdravlje ljudi predstavlja kontaminacija vos (za pie ili za rekreaciju) humanim ili animalnim ekskretima, odnosno direktna ili indirektna fekalna kontaminacija. Rizik pojave bolesti ili infekcije vodom iz bazena u sutini je najvie povezan sa: - fekalnim zagaenjem od strane kupaa ili - sadranim u samoj vodi izvorita kojim se bazen napaja. Mnoge epidemije vezane za bazene posljedica su loe ili pak nikakve (nepostojee) ezinfekcije vode.

MIKROBILOKI HAZARDI (3) Mnogi mikroorganizmi u vodi bazena vode porijklo od samih kupaa, odnosno korisnika (sa koe, sekreta iz nosa, grla). Inficirani korisnici bazena mogu direktno da kontaminiraju vodu cijelog bazena, kao i povrine objekta i materijala koji time neposredno postaju izvor zaraze za druge osobe koje dolaze u kontakt sa zagaeno sredinom. Za pojave nekih epidemija sa sigurnou je utvreno da vode porijeklo iz bazena, pri emu se kao najvei krivci smatraju navike ljudi da koriste bazene i onda kada su bolesni, pa esto ovi objekti za osvjeenje i rekreaciju postaju leglo razliitih bolesti i infekcije.

MIKROBILOKI HAZARDI (4) Najee se kao uzronici epidemija izazvanih koritenjem bazena navode virusi, iako se u posljednje vrijeme incideti deavaju i zbog prisustva bakterija i protozoa. Odreene vrste gljiva takoe predstavljaju vrlo ozbiljne agense i uzronika mnogih povrinskih infekcija koe, kose, prstiju kupaa. Ukratko, koritenje bazena (bilo otvorenog ili zatvorenog tipa) nosi sa sobom i odreeni zdravstveni rizik povezan sa mikrobiolokim kvalitetom vode.

MIKROBILOKI HAZARDI (5) Dva su osnovna razloga mikrobioloke neispranosti vode u bazenima i rizika koji se time javlja, a to su: - neadekvatan tretman vode (prije svega neadekvatna dezinfekcija) i - prisutnost samih korisnika (bilo bolesnih, bilo onih sa deficitarnom linom higijenom i nedovoljno edukovanih za ponaanje u takvim vodama) U bazenskim vodama mogua je identifikacija mikroorganizama u osnovi fekalnog i nefekalnog porijekla, kao to su virusi, bakterije, gljive, parazitske protozoe.

VIRUSI FEKALNOG PORIJEKLA Kao naji uzronici pojave virusnih infekcija vezanih za vode bazena navode se adenovirusi, iako se esto identifikuju i virus Hepatitis A, Norwalk virus, Echovirus 30. Izvori ovih infektivnih agenasa su veinom napoznati, dok se za neke pretpostavlja da su vezani za fekalno zagaenje ili sekrete iz oiju i grla, odnosno vezani su za same korisnike bazena. U veini sluajeva kod pojave virusnih infekcija, dokazano je da nivo hlorisanja vode nije bio djelotvoran, ili da sam sistem nije dobro funkcionisao.

VIRUSI FEKALNOG PORIJEKLA (2) Adenovirusi najee e dati kod kupaa groznicu, faringitis i konjuktivitis, ponekad glavobolju i anoreksiju. U izvjetajima o faringo-konjuktivitisnoj groznici prouzrokovanoj adenovirusom tipa 3 i 4, ispitivanja su pokazala da je u pitanju neadekvatno hlorisanje. U probama vode iz bazena detektovano je manje od 0,5 mg/l ukupnog i 0 mg/l slobodnog hlora.

Mnoge infekcije vezane su i za virus Hepatitis A kao fekooralnog porijekla kao i Enterovirus.

VIRUSI FEKALNOG PORIJEKLA (3) Kontrola virusa u bazenima za kupanje uobiajeno se sprovodi ispravnom aplikacijom hlora ili drugih dezifektanata odravanjem koncentracije rezidualnog hlora od 0,4 mg/l. Uprkos tome to je ovaj nivo hlora efektivan, vee koncentracije organskih materija, koje dospijevaju u vodu bazena sa koe velikog broja kupaa, mogu poveati potrebu za hlorom. Edukacija roditelja male djece kao i ostalih rekreativaca, je takoe od znaaja, s obzirom da dobro higijensko okruenje bazena za plivanje znai prevenciju u zatiti i redukciju pojave akcidentalnih situacija vazanih za fekalno zagaenje.

BAKTERIJE FEKALNOG PORIJEKLA

Epidemije diareje meu kupaima su nerijetka pojava, pri emu su upravo sami oboljeli kupai izvori zaraze. Prema procjeni epidemiologa, samo jedan oboljeli korisnik bazena moe da kontaminira cijeli bazen i to na dui period Iz tih razloga ljudi ne bi smjeli da koriste bazene bar dvije nedelje poto budu izlijeeni od diareje. Neki autori ukazuju na pojavu igeloze povezane sa kupanjem u vjetakim jezerima pri emu je izolovano 33 soja Shigella.

BAKTERIJE FEKALNOG PORIJEKLA (2) Uzorci vode iz zone plivanja sadravali su vrlo visok broj koliformnih bakterija, pri emu nije evidentirano zagaenje kanalizacionim otpadom, to je ukazivalu direktno na kupae kao izvore kontaminacije. Shigella spp. (diarealni sindrom) i E.coli 0157 (hemoragini koliti i hemolitiki uremini sindrom) se vrlo esto nalaze u bazenskim vodama koje nisu adekvatno dezinfikovane, a mogua je i njihova detekcija u jezerima. Veliki je broj primjera i sa E. Coli kao uzronikom pojave bolesti npr. na pojavu hemorginog kolitisa i hemolitikog ureminog sindroma, kod djece koja su koristila vodu malog jezera nacionalnog parka.

BAKTERIJE FEKALNOG PORIJEKLA (3) Vrste bakterija Shigella i E.cili 0157 uspjeno se kontroliu hlorisanjem i drugim dezificijensima pod idealnim uslovima. Jedna od primarnih intervencija za smanjenje rizika je redukcija akcidentnih fekalnih zagaenja, pri emu je na prvom mjestu edukacija korisika bazena. U svakom sluaju, na bilo koji nain da se javi fekalno zagaenje, jasno je da ovi organizmi ne mogu biti trenutno eleminisani, i da je potrebno vrijeme za siguran dezinfikcioni efekat. Zatita zdravlja pod ovim okolnostima ukljuuje zabranu koritenja bazena i edukaciju korisnika.

PROTOZOE FEKALNOG PORIJEKLA Rizik od bolesti u bazenima za plivanje povezan sa patogenim protozoama nalee ukljuuje dva parazita: - Giardia i Cryptosporidium Ova dva organizma su slina u mnogim pogledima.

Posjeduju ciste ili oociste koje su: -visokorezistentne na prirodne stresove i na dezinficijense, - imaju nisku infektivnu dozu i - prisutne su u velikoj gustini u individuama koje su oboljele od ardizitisa i kriptospridiazisa

PROTOZOE FEKALNOG PORIJEKLA (2) Patogene protozoe kao to je Giadia nalaze se u intrastinalnom traktu ljudi i nekih ivotinja u trofozoinom stadijumu. Kada se ovi organizmi izbace u prirodnu sredinu, kao to je npr. voda, prelaze u stadijum ciste (4-12 mm) koji je veoma rezistentan na prirodne stresove i dezifikciona sredstva. Ciste koje bivaju ingestirane od strane ljudi tek nakon inkubacionog perioda od otprilike 7-12 dana, izazivaju gastoenteritis koji se karakterie mukom, povraanjem diarejom sa abdominalnim bolovima.

PROTOZOE FEKALNOG PORIJEKLA (3) Za razliku od cista Giardia, Cryptosporidium ima oociste koje su manjih dimenzija (4-6 Mm) i koje su mnogo rezistentnija na hlor. Ukoliko oociste bivaju ingestirane treba da proe 7-dnevni inkubacioni priod prije nego to se pojave simptomi bolesti. Pojave ariazisa i kriptosporidiazisa meu korisnicima bazena najee su povezane sa kontaminacijom otpadnim materijama ili akcidentnim fekalnim zagaenjem.

PROTOZOE FEKALNOG PORIJEKLA (4) Mjere dezinfekcije moraju biti rigorozne kada su u pitanju paraziti. Obzirom da su ciste Giardia i oociste Cryptosporidium slabo osjetljive na uobiajena dezinfikciona sredstva (pri emu je u oba sluaja ozon efikasnije sredstvo, mjeredezinfekcije moraju biti rigorozne kad su u pitanju ovi patogeni. Rezistentni su na hlor, a ako se on mora koristiti, tada se za Girdia koristiti koncentracija aktivnog hlora od 5 mg/l za 30 minuta (pH 7 na 5oC), a za Cryptosporidium ak 30 mg/l za 240 minuta pri (pH 7 na 25oC), pri emu se izvri redukcija za 99% u oba sluaja.

PROTOZOE FEKALNOG PORIJEKLA (5) Sa druge strane, ozon iako efikasniji, nije dezinficijens sa rezidualnim djelovanjem, o emu se mora voditi rauna radi obezbjeenja sigurnog postupka. Ako se koristi metoda ozoniranja za ciste Giardia je dovoljno 0,6 mg/l ozona, a za oociste Cryptosporidium 5 mg/l ozona (1 minut pri pH 7 na 25oC) Drugi postupak eliminacije cista i oocista je koritenje filtracije. Oociste se efikasno uklanjaju filtracijom ukoliko je porozitet filtera manji od 4 Mm, a ciste koje su neto veih dimenzija mogu ukloniti filtri manjeg poroziteta od 7 Mm. Ovdje treba biti oprezan jer su uklanjanje i inaktivacija cista otkriveni samo u frakcijama koje su prole kroz fitar.

BAKTERIJE NEFEKALNOG PORIJEKLA Infekcije i bolesti povezane sa bakterijama koje nisu fekalnog porijekla (neenterogene bakterije), takoe, su esta pojava u bazenskim vodama, u vodama banjskih ljeilita i slinim rekreacionim vodama. Legionella spp. - je bakterija koji je prirodni stanovnik slatkih voda. Izvor inkubacije moe biti voda, sistem ventilacije, a mogue i sami kupai. Inhalacija kontaminiranog aerosola pojavljuje se kao mogu put ekspozicije. Evidentna je mogunost da amabe iz aerosola koje su kontaminirane legonelom mogu koncentrisati inokulom i biti ak signifikantniji izvor infekcije od inh.aerosola.

BAKTERIJE NEFEKALNOG PORIJEKLA (2) Najee pojave legineloze (Legionarska bolest) su povezane sa banjama, obzorom da su banjske vode, udruene sa prateom opremom banja, idealna sredina za Legionellu spp. Meutim, vema je teko kontrolisati rast legionela u banjama, jer bi slobodan rezidualni hlor morao konstantno biti najmanje 1,0 mg/l, a filtri bi morali esto da se peru, dok se naroita panja poklanja ventilisanju prostora. Ne postoje podaci o epidemijama legonelizma u bazenima za plivanje i ambijentnim rekreacionim vodama.

BAKTERIJE NEFEKALNOG PORIJEKLA (3) Pseudomonas aeruginosa, metabolizira razliite organske komponente i rezistentan je na irok krug antibiotika i dezinfecijenasa. Iako je predominantni izvor pseudomonasa inficirani ovjek, poto su ove bakterije ubikvitarne i prirodno okruenje moe biti izvor kontaminacije.

U vodama kupai mogu biti izvor nutrijenata dovoljnih da podrde rast psedomonasa, a i prenose ih u vodu na svojim stapalima i akama.

BAKTERIJE NEFEKALNOG PORIJEKLA (4) este poljedice uticaja ovih bakterija na zdravlje kupaa su razliite infekcije urinarnog i respiratornog trakta, upale spoljanjeg uha i oka, piogene infekcije. Kao primarni zdravstveni efekat poveanog prisustva psedomonasa u bazenima istie se upala spoljanjeg uha ili tzv. plivako uho.

Kljuni elementi u kontroli psedomonasa u banjama i bazenima za plivanje su est monitoring, podeavanje pH i kontrola nivoa dezinfekcije

BAKTERIJE NEFEKALNOG PORIJEKLA (5) Mycobacterium spp. Je bakterija koja se karakterie visokim sadrajem lipida u elijskom zidu, to je u odnosu na druge bakterije ini mnogo rezistentnijom na dezinfekciona sredstva. Mycobacterium je atipina mikobakterija, ubikvitarna, sa posljedinom pojavom granuloma i respiratornih smatnji u oboljelih i moguom pneumonijom. Staphylococcus spp. za humanu populaciju kliniki su vane tri vrste: S. aureus, S. epidermidis i S. saprophiticus. S. Aureus je od najveeg znaaja u bazenskim vodama. Njeno prisustvo se objanjava porijeklom od samih kupaa (sa njihove koe, sekreta nosa i grla).

BAKTERIJE NEFEKALNOG PORIJEKLA (6) Ljudi su jedini poznati rezervoari S. Aureusa. Sojevi koagulaza pozitivnih stafilokoka, normalne humane flore naeni su i u hlorisanim bazenima za kupanje i u morskim vodama sa brojem koliforma koji je odgovarao standardima voda za rekreaciju. Iako ja S. Aureus rezistentna na mnoge prirodne stresove i sposobna da preivi dui period u vodi, nije uobiajeni stanovnik voda. Prisustvo S. Aureusa u vodi bazena povezano je sa mnogim infekcijama urinarnog trakta, oiju, upale spoljanjeg uha. Koncentracija rezidualnog hlora u bazenskim vodama mora biti vea od 1 mg/l da bi bila adekvatna inaktivacija potencijalno patogenog S.aureusa.

BAKTERIJE NEFEKALNOG PORIJEKLA (7) Leptospira spp pripada pokretnim fleksibilnim spirohetama. Kontaminacija vode Leptospirama mogua je putem urina domaih i divljih ivotinja. Ne preivljavaju u slanim vodama. Uzrokuju glavobolje, bolove kako abdominalne tako i miine, muku i konjuktivitis, aseptini meningitis i hemoragini konjuktivitis i sl. Mogui su i prolongirani mentalni simptomi. Prevencija je prije svega u dobroj i pravilnoj hlorinaciji vode. Znaajna je i informisanost korisnika voda za rekreaciju o opasnostima i hazardu koji sobom nosi prisustvo ivotinja u istim vodama.

BAKTERIJE NEFEKALNOG PORIJEKLA (8) esta je kontaminacija bazenske vode i vode u bazenima banja sa fungima nefekalnog porijekla (Epidermophyton flokosum i Trichophyton), a uzronik su gljivinih infekcija kose, noktiju ili koe. Infekcija koe stopala (uobiajeno izmeu prstiju) opisana je kao tinea pedis ili ee atletsko stopalo. Simptomi ukljuuju maceraciju, pucanja i ljutenje koe sa intenzivnim svrabom i neprijatnim mirisima. Prevencija ovim pojavama je edukacija kupaa u koritenju sanitarnog bazenia dezobarijera prije ulaska u bazen. Nije preporuljivo da osobe sa ovakvim promjenama koriste bazen jer je jedini izvor dermatofita u bazenima i banjama inficirani kupa, odnosno korisnik.

HEMIJSKI HAZARDI Od hemijskih hazarda u bazenskim vodama, istiu se: - ostaci dezinfikcionih sredstava i produkti hemijskih reakcija izmeu njih i organskih i neorganskih materija iz vode (trihalometani-THM, hloroform i bromoform najee), koji su toksini , - kao i one materije podijeklom od samih kupaa (ostaci sapuna, kozmetike, ulja za sunenja i sl.) Uglavnom se radi o dermalnim kontaktima, direktnom ingestijom ili inhalacijom aetrosola ili volatilnih hemijaskih materija. Kontaminaciju vazduha u zatvorenim bazenskim objektima jo poveava fizika aktivnost osoba oko bazena.

HEMIJSKI HAZARDI (2) Visoko razreenje polutanata, higijena kupaa prije ulaska u bazen, dobra ventilisanost i primjena alternativnih dezinficijenasa su doprinosni postupci minimiziranju rizika ekspozicije organizma hloroformu. Kada je u primjeni ozon, rizici od stvorenih nusprodukata dezinfekcija su minimalni.Smanjenju hemijskih hazarda znaajno e doprinijeti kombinacija primjene sporih filtara sa koagulacijom. Razreenje vode i obogaivanjem novom vodom kao i izmjena vode je imperativ eleminisanja hemijskih hazarda.

HEMIJSKI HAZARDI (3) Mogui je nastanak nusprodukata dezinfekcije u bazenskim vodama kao posljedica reakcije izmeu dezinficijensa i supstanci iz vode koje mogu biti: - neorganskog porijekla (jon bromida - u bazenima sa slanom vodom) i - organskog porijekla (aminokiseline i proteini) Imput u reakciji prekusora i kemijskih konstituenata je zavisan od broja kupaa, koliine urina, rezidua ulja, primijenjenih kozmetikih sredstava, sapuna itd. Mogua je pojava THM u vazduhu iznad povrine bazenske vode i obino se mjeri na razliitim visinama od povrine vode.

HEMIJSKI HAZARDI (4) Doprinosni inioci nastanka THM u vodi : Azotni sasojci u znoju i urinu koji se mogu nai u bazenskim vodama (utrea, amonijak, aminokiseline, ktreatinin i istali sastoci u znoju i urinu). Amonijak veoma brzo reaguje sa hipohlornom kiselinom stvarajui monohloramin, dihloramin i trihloramin, gdje azotni sastojci organskih materija (aminokuiseline) reaguju sa hipohoritima u formu organskih hloramina. Organske azotne materije iz urina i znoja su mogui prekusori za hlorisane nusprodukte, kao to su trihalometani.

HEMIJSKI HAZARDI (5) Postoje uglavnom tri naina ekspozicije organizma: - inhalacija volatinim ili aerosolnim materijama - dermalni kontakt - direktna ingestija vode 1. Smatra se da je ingestija od 50 ml vode uobiajena kod normalnog plivanja. Za prorauna se uzima vrijednost od 225 ml/1h plivanja. 2. 2. Inhalacija plivaa je najea neposredno iznad povrine vode , a zavisie od samog fizikog napora i fiziologije. I neplivai su takoe izloeni uticaju hemikalija naroito u zatvorenim bazenima.

MONITORING KVALITETA BAZENSKIH VODA Monitoring kvaliteta bazenskih voda (zatvorenog ili otvorenog tipa) podrezumijeva stalno praenje higijenske ispravnosti vode vrenjem fizikih, fiziko.hemijskih i mikrobiolokih analiza vode. Obziriom da u ovoj oblasti (za vode specifine namjene) ne postoje nacionalni propisi, laboratorijska ispitivanja i ocjena kvaliteta vre se na osnovu postojeih propisa i zakonskih odredbi. Uglavnom se za bazenske vode koriste propisi za vodu za pie. Meutim, kada je u pitanju kvalitet voda koje se koriste u bazenima za kupanje, osjea se potreba za posebnim propisima o higijenskoj ispravnosti.

MONITORING KVALITETA BAZENSKIH VODA (2) U zavisnosti od veliine bazena, namjene i intenziteta koritenja vre se mikrobioloke, fizike i fizikohemijske analize, s svakodnevno, vie puta u toku dana prate se pored: - rezidualnog hlora, pH, ORP i mutnoa (NTU 0,5) Ako je rezidualni hlor: -vei od 5 mg/l predstavljae odreenu opasnost za kupae, optimalno je 1 mg/l. Maksimum za pojedinani uzorak u javnim objektima 2 mg/l a za polujavne i do 3mg/l, a hidroterapeutski bazeni mogu imati i vee koncentracije. Ukoliko je rezidualni hlor manji od 0,5 mg/l u dodatnoj upotrebi je primjena ozonizacije.