Buitenland

Geen baan?

Simuleer de werkweek!
Lara Tauritz Bakker

Hoorde je die klantmanager in de zaal daarstraks: Ik kan niets doen als een clint niet komt opdagen bij een Work First-project. Bij ons raakt zo iemand gewoon zijn uitkering kwijt. Dat werkt, stelt Jason Turner, voormalig directeur van de sociale dienst van New York.

Work First kan alleen slagen als er een verplichte component aan zit, vindt Turner. En dat is ook het beste voor de clint. De Amerikaan is in Nederland om zijn visie te verkondigen op Full Engagement, de aanpak waarbij clinten niet alleen werken, maar in hun hele dag- en weekinvulling worden begeleid. Dat is de volgende stap die in Nederland genomen zou moeten worden, houdt hij de bezoekers van de Nationale Klantmanagement Dag voor, eind april georganiseerd door Keyzen.

Leiderschap

In die analyse klinkt enige teleurstelling

door. De man die in 1997 het Wisconsin Works programma opzette, waardoor in drie jaar de caseload halveerde, gelooft niet in een softe aanpak. Dat blijkt ook bij zijn antwoord op de vraag wat hij als de ideale kenmerken van een klantmanager ziet. Die moet meer zijn dan een vriend. Het is niet alleen belangrijk om begrip te tonen voor uitkeringsgerechtigden. Leiderschap door klantmanagers moet gedeeltelijk inspirerend zijn, maar vooral de clint helpen om structuur aan te brengen in zijn of haar leven. Daarvoor moet je directief

Op tijd

Alleen door het bieden van voldoende structuur

zijn; niet alleen wat betreft de mogelijkheden, maar ook wat betreft de verplichtingen. Je moet morele taal durven gebruiken: je mot werken. Die houding was voor de klantmanagers van New York City helemaal nieuw in 1998, het jaar dat de Republikeinse burgmeester Giuliani Turner naar de stad haalde om het Wisconsin-succes te herhalen. Turner: De meeste Amerikanen vinden dat mensen die bijstand krijgen iets voor dat geld horen te doen. Ze vinden dat iedereen moet doen wat hij kan om verantwoordelijkheid voor zijn eigen situatie en gezin te dragen. Toch mochten klantmanagers deze boodschap niet aan hun clinten doorgeven. Dat was onprofessioneel. Zij moesten alleen technische hulp geven, ondersteunen, een soort verpleegrol. Maar door een aanpassing van de wetgeving in 1996 werden staten verplicht om minstens de helft van het bestand van uitkeringsgerechtigden te activeren en kregen de klantmanagers

kunnen mensen hun leven weer in de hand krijgen, zegt Turner. Volgens hem kan alleen werk die structuur bieden, een voltijdse opleiding niet. Daarom is hij ook niet blij met de aanpassing van de federale wetgeving in 2009, die de Amerikaanse staten de ruimte biedt om uitkeringsgerechtigden meer dan voorheen te activeren met opleiding, in plaats van werk. Niet alleen omdat je door het volgen van een opleiding niet direct iets voor de samenleving terugdoet. Vooral omdat je allerlei zachte vaardigheden, zoals verantwoordelijkheid nemen voor je werk, op tijd komen en betrouwbaarheid niet leert buiten een werksituatie. Je doet geen werkervaring op. Het idee achter die aanpassing vorig jaar was dat het door de verslechterde economie te moeilijk zou zijn voor de staten om alle mensen van werk of werkachtige activiteiten te voorzien. Turner: Al verwacht ik niet dat deze versoepeling wordt teruggedraaid als de economie aantrekt.
2 1

14

sociaalbestek 7-8/2010

TSB_7-8_10.indd 14

7/26/2010 5:33:47 PM

Buitenland

Foto: Ton Kastermans Jason Turner: Mensen die structuur ontberen, hebben leiding en paternalisme nodig

een ander mandaat. Eindelijk konden ze de kloof dichten tussen dat breedgedragen maatschappelijke gevoel en wat ze tegen clinten zeiden.

werk. We eisen dat je je medicijnen neemt, dat je op doktersafspraken komt. Tegelijkertijd wordt gewerkt aan het oplossen van andere problemen, zoals verslaving of schuldsanering. Door de hele week actief te zijn in een werkomgeving en het op orde brengen van het dagelijkse leven, stijgen mensen op de participatieladder, zegt hij. Full Engagement gaat daarmee een stap verder dan de manier waarop Work First in Nederland wordt ingevuld.

Hoofdpijn De nieuwe toon had effect. Het bleek dat veel

meer mensen in staat waren om aan het werk te gaan, dan dat klantmanagers of uitkeringsgerechtigden zelf dachten. Iedereen die het systeem binnenkomt, weet vooraf dat Full Engagement de hele week voor jou invult. Het is niet meer mogelijk om zonder inspanningen een uitkering te krijgen, zegt Turner. Als ze binnenkwamen, zei de klantmanager laten we samen werk voor je vinden. Wilden ze dat niet, dan moesten ze het aanvraagproces voor een uitkering helemaal herhalen. Een deel zag daarvan af. Full Engagement betekent: voor wie je niet direct een baan kunt vinden, simuleer je de hele werkweek, met dezelfde structuur. Een combinatie van werkactiviteiten plus de behandeling van beperkingen. Turner: Veel mensen lijden aan zaken als hoge bloeddruk of hoofdpijn, problemen die je tegelijk met werkactiviteiten kunt aanpakken. Het versterkt elkaar: werk helpt de behandeling, de behandeling helpt het

Verlammend Die opgelegde structuur is volgens Turner

essentieel. Jij en ik structureren onze dag rond wat je van negen tot vijf doet, van maandag tot en met vrijdag. Het is heel verlammend om die basis te missen. Full engagement herschept dat. Mensen die structuur ontberen, hebben leiding en paternalisme nodig. De meeste clinten interpreteren deze houding van klantmanagers als betrokkenheid. Het is een vorm van zorg en uitkeringsgerechtigden zien dat ook zo. Zo ziet hij ook zijn werkzaamheden in opdracht van de huidige directeur van de sociale dienst in New York, waarbij hij een programma uitwerkt voor de 18.000 mannen die jaarlijks

15

sociaalbestek 7-8/2010

TSB_7-8_10.indd 15

7/26/2010 5:33:48 PM

Buitenland

in de staat New York de gevangenis verlaten. De eerste 48 uur zijn kritisch. Je moet ze gelijk structuur bieden, anders vallen ze terug. Turner benadrukt dat iedereen die in New York een uitkering aanvraagt, voor Full Engagement in aanmerking komt. Natuurlijk proberen we eerst de mensen met een korte afstand tot de arbeidsmarkt aan de slag te helpen. Zo kunnen we onze middelen vervolgens inzetten om de mensen met meer problemen adequaat te helpen. Maar wat je ook ziet, is dat Full Engagement mensen ervan weerhoudt om een uitkering aan te vragen. De meerderheid van de overgebleven clinten heeft zodoende een grotere afstand tot de arbeidsmarkt. In het oude model moesten we dan proberen om de belemmeringen van de clint op te lossen. Maar het gaat er eerder om binnen je eigen mogelijkheden zoveel mogelijk te doen. Je moet mensen dus nooit opgeven. En je mag nooit zeggen dat ze niets hoeven te doen. Als duidelijk is wat iemand kan, is de volgende stap via maatwerk te zorgen dat ze ook daadwerkelijk aan de slag gaan. Maatwerk kan bestaan uit medische behandelingen en begeleiding bij juridische en familieproblemen. Turner: Maar het belangrijkste blijft om zo snel mogelijk passende werkzaamheden te vinden. Bovendien, zo zegt hij, wordt het pas in een werksituatie goed duidelijk waar iemands beperkingen liggen. Zo is Full Engagement zelf ook een belangrijk diagnosemiddel, stelt Turner.

woordelijkheid voor het bijstandsbudget bij de lokale overheid legde, kan zijn goedkeuring wegdragen. En ik ben onder de indruk van de manier waarop Work First in Nederland is ingevoerd. Dat is zorgvuldig gedaan, zodat je een groot deel van de tegenwerpingen waarmee wij in Amerika te maken kregen, hier niet gezien hebt. Work First is vanaf het begin als iets positiefs gezien. Wel vindt hij dat de volgende stap de overgang naar een systeem moet zijn waarbij de volledige week invulling krijgt via gentegreerde dienstverlening. Idealiter zijn klantmanagers volgens Turner zowel verantwoordelijk voor de uitkering als het werktraject. Toen ik directeur was, hadden klantmanagers beide functies. Dat is constructief, want het is de wederkerigheid die het systeem laat werken. Maar het is moeilijk in stand te houden: je moet over veel verschillende kwaliteiten beschikken om dat allemaal te kunnen.

JobStat

Wat wel nog steeds voor alle klantmanagers in

New York geldt, is dat hun effectiviteit voortdurend gemonitord wordt. Daarvoor ontwikkelde Turner JobStat, een computerprogramma gebaseerd op CrimeStat, de software van de politie. We gebruikten de data uit klantmanagerdossiers. We bekeken ze iedere maand, met twee managers van Job Centers. We zien dat 100 mensen deze week naar het Job Center zijn gekomen, maar slechts 26 ervan hebben een klantmanager gesproken. Hoe komt dat? En dan kreeg je antwoorden over operationele problemen, tekorten aan klantmanagers, of kapotte kopieerautomaten. En zo konden we het gesprek aangaan, zegt Turner. Het is als klantmanager je taak om mensen aan het werk te krijgen en daar zo creatief mogelijk in te zijn. Als je honderd procent van je clinten aan de slag hebt met Full Engagement, krijg je groen licht, en anders oranje of rood. Mensen die niet goed functioneren, kun je dan uiteindelijk ook overplaatsen. Voor re-integratiebureaus gebruikt New York het programma VendorStat. Turner: Door iedereen bij elkaar te brengen en de resultaten te bespreken, leren we van elkaar. Nederland zou die systemen zo kunnen overnemen. Denemarken heeft dat al gedaan. Het gaat erom alle data die je hebt, te gebruiken om het systeem zo goed mogelijk te laten werken. Met enige weemoed herinnert Turner zich ook het bonussysteem dat in zijn tijd gold. Structureel goed functionerende klantmanagers kregen bonussen. We maakten daar een hele ceremonie van. Inmiddels zijn ze afgeschaft; de vakbonden waren tegen. Ondanks het feit dat niemand mnder betaald kreeg ten gevolge van het bonussysteem.

Stopzetting

De prikkels in het systeem zijn eenvoudig:

de aangeboden werkzaamheden zijn verplicht. Weigeren betekent stopzetting van de uitkering. Bovendien komen mensen die voltijds aan de slag gaan, maar nog een laag inkomen hebben in aanmerking voor earned income tax credit. Daardoor wordt hun inkomstenbelasting verlaagd of kwijtgescholden. Dat die prikkel werkt via het belastingsysteem en niet via de bijstand, is psychologisch heel belangrijk, stelt Turner. Alleen wie volgens de regels van het systeem niet kunnen werken, worden ervan vrijgesteld. Ongeveer 40 procent van de uitkeringsgerechtigden heeft het label permanent unengageable. Bijvoorbeeld omdat ze jonger dan 17 of ouder dan 60 zijn of aids hebben. Daarnaast bestaan tijdelijke vrijstellingen, bijvoorbeeld voor moeders met een baby jonger dan drie maanden, of voor mensen met een niet-permanente ziekte onder de leden.

Werktraject

Turner is goed te spreken over het Neder-

landse systeem. Zeker de Wet werk en bijstand, die de verant-

16

sociaalbestek 7-8/2010

TSB_7-8_10.indd 16

7/26/2010 5:33:49 PM

Buitenland

Foto: stock Leiderschap helpt de clint om structuur aan te brengen in zijn of haar leven

Slavenarbeid

Turner weet wel dat er kritiek is op zijn

Ook immigranten die de taal nog onvoldoende beheersen, hebben volgens Turner baat bij directe werkverschaffing. De beste manier om een taal te leren, is hem te gebruiken. Daarom is Full Engagement ook de beste manier om die barrire te slechten. Voordat we begonnen met onze hervorming, gingen mensen naar taalklasjes, zaten daar braaf uren achter elkaar en gingen weer naar huis. De kennis bleef niet hangen. En vol overtuiging: Het is altijd nuttig om zo snel mogelijk aan het werk te gaan.
Lara Tauritz Bakker is freelance journalist.

systeem. Er zijn mensen die vinden dat je mensen nergens toe moet dwingen. En ondanks onderzoek denken sommigen dat het beter is om te focussen op vaardigheden, trainingen en opleiding in plaats van werk. Ten slotte vragen critici zich af of het mogelijk is om constructieve werkgelegenheid te creren voor alle mensen. Dat kan volgens hem wel, afhankelijk van de gezondheidstoestand. Als die voldoende is, probeert de klantmanager maatwerk te bieden, binnen grenzen. Turner: Er is een gelimiteerd aantal keuzes. Bijvoorbeeld: stel je komt en zegt dat je in de zorg wilt werken, met ouderen. Dat vinden veel uitkeringsgerechtigden bevredigend werk. Maar stel dat je dat werk niet meteen kunt krijgen omdat je de juiste diplomas niet hebt. Dan zal de klantmanager zeggen dat je onbetaald, maar met behoud van uitkering, aan de slag kunt in een non-profit instelling voor ouderenzorg. Daarnaast kun je opleidingen volgen om de juiste papiertjes te halen. Dan heb je uiteindelijk zowel diplomas als werkervaring. Zulk maatwerk is natuurlijk niet altijd mogelijk, zegt Turner. Als er iemand zonder diplomas komt die zegt dat hij arts wil worden, dan wordt dat moeilijk. Dan zal een klantmanager zeggen dat je moet beginnen in de zorg en stapje voor stapje de participatieladder opklimmen. Maar door alvast aan het werk te gaan, leer je wel heel veel over jezelf; of je tegen bloed kunt, of de cultuur je bevalt.

Noten 1. Als onderdeel van de Economic Stimulus Act of 2009 veranderden een deel van de budgetten van staten van een vast bedrag naar een bedrag dat afhangt van het aantal uitkeringsgerechtigden. Daarnaast veranderden de eisen aan Full Engagement; dat mag nu voor een groter deel uit opleidingstijd bestaan, uitgaande van de idee dat het in een recessie moeilijker is om banen te creren. 2. De New Yorkse Human Resource Administration meldt op basis van cijfers van april 2010 dat van de TANF-gerechtigden zon 46 procent engageable wordt geacht. Van die groep is zon 75 procent in een werkgerelateerd traject geplaatst of daarmee bezig. Ongeveer een kwart heeft een sanctie gekregen of zit in een sanctieproces.

Meer informatie? Kijk op www.kennisbanksocialezaken.nl

17

sociaalbestek 7-8/2010

TSB_7-8_10.indd 17

7/26/2010 5:33:50 PM