KABLOSUZ VE MOBL ALAR

BL464

KONULAR
Giri Kablosuz letimin Temelleri Antenler Sinyal Kodlama Teknikleri Spread Spectrum Hata Kontrolleri Hcresel Alar (GSM)
1G 2G 3G GPRS UMTS EDGE WLAN zellikleri WLAN Katmanlar WLAN Standartlar WLAN Topolojileri WLAN Modlasyon Teknikleri WLAN Gvenlii
ifreleme Teknikleri

Kablosuz letiimde Yeni Gelien Standartlar

Kablosuz Yerel Alan Alar

WLAN Kurulumu

MOBL UYGULAMALAR

KABLOSUZ LETM SSTEMLER

Kablosuz iletiimin gemii olduka eskidir. Tarihin ilk alarnda, insanlar davullarla haberleirlerdi. Doal olarak haberleme mesafesi ok ksa idi ve bu nedenle haberin uzak noktaya iletimi iin arada tekrarlayclar kullanlrd. Yanl anlalmalarn ortadan kaldrlabilmesi iin iletiler tekrarlanarak gnderilirdi. Eski Amerika'da yerliler haberlemede duman iletiim arac olarak kullanrlard. Mesafe ve hava koullar bu haberleme tipindeki en nemli engellerdi. Ayrca kstl bir alfabe kullanlmas nedeniyle, bu tip haberlemenin ok baarl olduunu sylemek olanakszdr. Daha sonralar zel bayraklar kullanlmaya baland. Ancak, mesafe ve gn en nemli kstlamalar olarak ortaya kyorlard. Ancak zellikle denizcilikte bu haberleme tipi halen yer yer gncelliini srdrmektedir.

 19ncu asrda yanar sner lambalar ksa mesafeler ve zellikle askeri amala kullanlmaya baland. Mors alfabesi de kullanlarak ok etken bir haberleme dzeyi elde edildi. stelik gece de kullanlabiliyordu. Ancak mesafe ve hava koullar en nemli kstlamalar olmay srdrdler.

Daha sonralar zel bayraklar kullanlmaya baland. Ancak, mesafe ve gn en nemli kstlamalar olarak ortaya kyorlard. Ancak zellikle denizcilikte bu haberleme tipi halen yer yer gncelliini srdrmektedir. 19ncu asrda yanar sner lambalar ksa mesafeler ve zellikle askeri amala kullanlmaya baland. Mors alfabesi de kullanlarak ok etken bir haberleme dzeyi elde edildi. stelik gece de kullanlabiliyordu. Ancak mesafe ve hava koullar en nemli kstlamalar olmay srdrdler.

 Eski haberleme aralarnda, haberleme uzakl ok ksayd ve haberin doru iletilmesi ok zordu. Haberlemenin baars rzgar, gn gibi d etkenlere balyd. Radyo iletiimi insan konumasnn elektrik sinyallerine dndrld ilk uygulamalardr. Bu sinyaller analogdu ve bu nedenle Analog Sinyaller olarak adlandrldlar. Ses dalgalarnn analizi, radyo iletiim teorisinin anahtar ksmn oluturur. Radyo iletiim prensiplerinin anlalmas, kablosuz iletiim tekniklerinin anlalmasnda ok nemlidir.

Kablosuz iletiim nedir?

Alcnn ve vericinin birbirlerine herhangi bir yolla (guided media) fiziksel olarak temas halinde olmadklar her trl iletisimdir.

Neden Kablosuz letiim?

Radyo sistemleri, bilgileri, serbest uzayda datr. Doal olarak, dier datm sistemlerinde karlalan problemler, radyo sistemlerinde karmza kmaz. rnein kablolu sistemler fiziksel bir ortama gereksinim duyarlar ve bunlar baz corafik alanlara kurmak hemen hemen olanakszdr. Radyo sistemlerinin baz avantajlarn zetlemek gerekirse;

Neden Kablosuz letiim?

Gl ve nehir gibi engellerin kolayca almasn salar. Kablolu sistemlerde bakr malzemeyi korumak iin ok pahal zel baz malzemelere gereksinim vardr. Radyo sistemlerinde iletiim kablosuz salandndan, bu tr maliyetler ortadan ortadan kalkm olur. Kablolu sistemlerin kurulmas srasnda dalarn ve derin vadilerin almasnda da ok byk glkler yaanr. Bu gibi yerlerde kurulu hem ok gtr, hem de ok pahaldr. Radyo sistemleri kullanldnda bu glkler ortadan kaldrlm olur. Radyo sistemleri sayesinde yresel telefon salayclar veya PTT gibi kurulular kolayca amak olanakldr. Son zamanlarda terrist saldrlar sonucu kablolu sistemlerin kolaylkla tahrip edilebilmeleri nedeni ile yneticiler, kablosuz sistem kullanmna ynelmeye balam bulunmaktadr.

LETM TEMELLER
Elektromanyetik sinyal
Zamana bal bir fonksiyon veya Frekansa bal bir fonksiyon ile ifade edilebilir.
Sinyal deiik birka frekansn birlemesinden oluur

Tanmlar
Analog sinyal sinyal younluu zaman ierisinde dzgn ve yava bir ekilde deiim gsterir
Kesinti ve ani deiiklikler olmaz

Saysal sinyal sinyal younluu belirli bir sre ayn seviyede kalr ve ani bir ekilde baka bir seviye geer. Periyodik analog sinyal Zaman ierisinde kendini tekrarlayan analog ya da saysal sinyal
s(t +T) = s(t) -<t<+

T sinyalin periyotudur.

Tanmlar
Genlik - Peak amplitude (A) sinyalin zaman ierisinde ald en yksek deer (genelde volt olarak ifade edilir) Frekans (f) sinyalin 1 saniye iinde hangi sklkla, ka defa tekrarlandnn lmdr. (Hz Hertz olarak ifade edilir)

Tanmlar
Period (T) sinyalin bir kez tekrarlamas iin geen sre T = 1/f Faz - Phase () belirli bir noktaya gre sinyalin bir tekrarndaki kayma miktar Dalga boyu - Wavelength () sinyalin bir tekrarnn uzaklk olarak ifadesi =v*T v=sinyal hz (v=c=3*108 m/s)

NOT
Hi deimeyen sinyalin frekans 0 ve periyodu sonsuzdur. Ani deien sinyalin periyodu 0 frekans sonsuzdur.

Veri hz Bant genilii Data rate Bandwidth

Bant genilii arttka bilgi tama kapasitesi de artar Her saysal dalga sonsuz bant geniliine sahiptir. Ancak iletim sistemi bant geniliini snrlar Bant geniliinin snrlanmas distortiona (bozukluk) neden olur Verilen herhangi bir ortam iin byk bant genilii byk maliyetlerle olur.

Veri iletiimi kavramlar

Veri anlam veya bilgi ieren varlklar Sinyal verinin elektrik ya da elektromanyetik olarak ifadesi

letim (Transmission) sinyallerin yaylmas ve ilenmesi ile verinin transferi

Saysal ve analog veri

Analog veri
Video Ses

Saysal (Digital) veri

Text Tam saylar

Analog sinyaller
Analog sinyal srekli deien elektromanyetik dalgadr Deiik ortamlarda yaylabilir
Ortam rnekleri bakr kablo, fiber optik, atmosfer

Ses dalgalar 20Hz 20 kHz arasnda deiir Standart konuma frekans 300Hz ile 3400Hz arasnda deiir Analog sinyaller analog ve saysal veri yayabilir

Saysal (digital) sinyaller

Saysal sinyal bir ortam zerinde yaylan voltaj vurum dizisidir Analog sinyalden daha ucuz Grltye (noise) daha dayankl Zayflamaya (Attenuation) dayankl degil Saysal sinyaller analog ve saysal veri yayabilir

Veri Sinyal Kombinasyonlar

Digital data, digital signal
Kodlama aralar dijitali analoga eviren aralardan daha ucuzdur.

Analog data, digital signal

Dnm izinleri modern dijital iletim ve anahtarlama ekipmanlarnn kullanmyla dnmleri yaplr.

Digital data, analog signal

Baz iletim ortamlar sadece analog sinyalleri yayarlar. rnein fiber optikler ve uydu iletir.

Analog data, analog signal

Analog data kolayca analog sinyale evrilir.

Analog iletim
Analog sinyalleri ieriine bakmadan iletir letim linkinin uzunluunu zayflama (Attenuation) belirler Glendiriciler (amplifiers) sinyal gcn artrmak iin kullanlr ancak bozuklua (distortion) sebep olur.
Analog veri distortion a dayankl Digital veride hatalara neden olur Amplifier says arttka sinyal kalitesi der

Saysal (digital) iletim

Sinyalin ierii ile ilgilenir Sinyal zayflamas (Attenuation) verinin doruluunu etkiler Saysal sinyal
Tekrarlayclar (Repeaters) sinyalin uzunluunu artrr Hataya sebep olmaz, sinyali dzeltir ve tekrar iletir

Saysal veri tayan analog sinyal

Retransmission arac saysal veriyi analog sinyalden karr Yeni ve temiz analog sinyal oluturur ve iletir

Kanal kapasitesi
Grlt gibi etkenler veri hzn (data rate) etkiler Kanal kapasitesi (Channel Capacity) eitli etkiler altnda bir iletim kanalnda elde edilebilecek maksimum veri iletim hzdr (data rate).

letim kanal rnekleri

Nyquist Bandwidth
Grltsz kanalda kapasite
kili sinyaller iin (iki voltaj seviyesi)
C = 2B

ok seviyeli sinyaller iin

C = 2B log2 M
M= Voltaj seviyesi veya ayrk sinyalin says

Signal-to-noise ratio (SNR)

Sinyal gcnn, grltnn gcne oran Yksek SNR yksek kaliteli sinyal

Kanal zerindeki SNR, elde edilebilecek maksimum data rate i belirler

Signal-to-Noise Ratio

Shannon Capacity
Grltl kanalda kapasite
C = B log 2 (1 + SNR)

Teorik olarak elde edilebilecek maksimum kanal kapasitesi Uygulamada ok daha dk kanal kapasitesi elde edilir.
Sadece hesaplanabilir white noise (thermal noise) var Darbe grlts hesaba katlmaz Zayflama veya gecikme bozulmalar hesaba katlmaz

rnek 1 - Shannon
Bir kanaln spektrum aral 3MHz ve 4 MHz aralndadr. SNRdB=24 dB B= 4 MHZ 3 MHz=1 MHz SNRdB = 24 dB =10log (SNR) SNR = 251 Shannon kapasite forml ile

rnek 1 - Nyquist
Bu kapasiteye ulamak iin ka sinyal seviyesi gerekir?

rnek 2 - Shannon
Bir telefon kanalnn B=3400 Hz ve
SNR =10000 ise Shannon kanal kapasitesi nedir?

Multiplexing - oklama
letim ortamnn kapasitesi gnderilecek olan sinyal iin gerekli olan kapasiteden daha fazladr Multiplexing tek bir ortam zerinden bir ok sinyal gndermek
letim ortamnn etkin kullanm

oullama teknikleri
Aratrma Konusudur.

ANTENLER VE YAYILMA
Anten bir iletken ya da iletkenlerden oluan bir elektromanyetik sinyal alp verebilen sistemdir
letim (Transmission)- elektromanyetik dalgalar yayar Alm (Reception) havadaki elektromanyetik enerjiyi toplar

ki ynl bir iletiimde, bir anten hem iletim hem de alm iin kullanlabilir.

Yaylma Desenleri
Yaylma deseni (Radiation pattern)
Bir antenin yaylma zelliklerinin grafiksel olarak gsterimi 2-D bir dzlemde gsterilir

Alma deseni (Reception pattern) Yaylma deseni ile ayn zellikleri gsterir

Anten eitleri
Yn bamsz (isotropic) anten (ideal anten)
Her yne eit gte sinyal gnderir

ift kutup (Dipol)

Half-wave dipole antenna (or Hertz antenna) Quarter-wave vertical antenna (or Marconi antenna)

Parabolic Reflective
Anten

Ynbamsz (Isotropic) anten

Her yne eit gte yaylm Teorik, referans, model anten

Anten kazanc (Antenna Gain)

Anten kazanc Ynllk lt (Measure of the directionality of the antenna) Belirli bir giri gc iin, bir antendeki belli bir yndeki g knn, ayn giri gcne sahip bir isotropic antenin herhangi bir yndeki g kna oran rnek Eer bir antenin kazanc 3dB ise o anten isotropik antenin etkisini belli bir ynde 3dB artryor demektir.

Etkin alan (Effective area)

Anten kazanc anten etkin alan ile ilgilidir.
Antenin fiziksel ekli ve boyutu

Anten kazanc (Antenna Gain)

Anten kazanc ve etkin alan arasndaki iliki

rnek
Frekans 12 GHz ve ap 2 m olan Parabolik antenin etkin alan ve anten kazanc nedir?

Yaylma (Propagation) Modlar

Zemin dalga yaylm Gkyz dalga Yaylm Gr Hatt Yaylm

Zemin Dalga Yaylm

Ground Wave Propagation

Gkyz Dalga Yaylm

Sky Wave Propagation

Gr Hatt Yaylm

Gr hatt yaylma (Line-of-Sight Propagation)

Krlma (Refraction)

Gr Hatt Eitlikleri

Etkin (radio) gr izgisi

Gr izgisi Eitlikleri

rnek

LOS kablosuz iletimi zayflatan etkenler

1) Zayflama ve zayflamaya bal bozulma 2) Uzakla bal dalma (Free space loss) 3) Grlt 4) Atmosferik emilim (absorption) 5) oklu yol 6) Krlma

1- Zayflama

2- Free Space Loss

Free Space Loss

Free space loss eitlii aadaki gibi desibel olarak da ifade edilebilir:

Free Space Loss

Isotropik olmayan antenler iin anten kazanc da dikkate alnmaldr

Free Space Loss

Isotropik olmayan antenler iin free space loss eitlii aadaki gibi desibel olarak da ifade edilebilir:

rnek
Dnyadan 35863 km uzaklktaki bir uydu (isotropik ve 4Ghz ile alyor) iin free space loss nedir?
LdB = -20log(0.075) + 20log(35863000)+21.98

LdB=195.6 dB Eer anten kazanlar 44dB ve 48dB olsayd? LdB =195.6 44 48 = 103.6 dB

rnek (devam)
Eer yerden 250W ile sinyal gnderiliyor ise, uyduda alnan sinyalin gc ne olur? 250W 10log250W 24dB
24-103.6 = -79.6dB

Yol Kaybn Artran Faktrler

Bina Materyali Kayplar (dB) Boyasz Cam, Tahta Kap, Kiremit Blok Duvar, Sva 2-4

Tula Duvar, Mermer, Tel Izgara veya metal, Boyal Cam

58

Beton Duvar, kat, seramik, kurun geirmez cam

10 15

Metal, Gmlenmi ayna vb.

>15

Ev ve ya iyerlerinde kurulan WLAN larda duvarlar, kat aralar, mobilyalar ve buna benzer nesneler vericiden alcya gnderilen sinyalde ok eitli kayplara neden olacaktr.

3- Grlt
Termal grlt
Elektronlarn hareketinden dolay Her elektronik alet ve iletim ortamnda oluur
Ortam zerinde sabittir White noise olarak ta adlandrlr

Elimine edilemez Scakln bir fonksiyonu zellikle uydu iletiiminde sorun olur

Termal grlt
1 Hz lik bant geniliinde oluan termal grlt miktar

Termal grlt
Grltnn frekansdan bamsz olduu kabul edilir. B Hertz lik bantgeniliindeki grlt (watt olarak):

rnek
294K scakla ve 10Mhz bantgeniliine sahip bir alcdaki termal grlt nedir?

N= -228.6+ 10log(294)+10log(107 = -133.9 db

Eb/N0 ifadesi
1 bitlik bir sinyalin enerjisinin 1 Hertz deki grlt younluuna oran

Saysal veri iin bit error rate E /N orannn bir fonksiyonudur

b 0

Verilen bir Eb/N0 oran iin istenilen bit error ratei tutturmak iin bu eitlii deerleri uygun ekilde seilebilir Bit rate R arttka, sinyal gc Eb artrlmaldr

rnek
Bir sinyal ileyicinin 10-4 lk bir hata oran ile alabilmesi iin Eb/N0 = 8.4dB oranna ihtiyac var. Eer oda scakl 290 K ve veri iletim hz 2400 bps ise, sinyal ileyicinin almas gereken sinyalin gc ne olmaldr?

Dier Grlt eitleri

Intermodulation noise occurs if signals with different frequencies share the same medium
Interference caused by a signal produced at a frequency that is the sum or difference of original frequencies
rnek: ASSUME TWO TRANSMISSIONS OCCURS, ONE AT 1000 HZ AND THE OTHER ONE AT 2500 HZ ON A VOICE -GRADE TRANSMISSION LINE. IF INTERMODULATION NOISE OCCURS, THE SIGNAL MAY COMBINE, PRODUCING A SIGNAL OF 3500 HZ.

Dier Grlt eitleri

Crosstalk unwanted coupling between signal paths Impulse noise irregular pulses or noise spikes
Short duration and of relatively high amplitude Caused by external electromagnetic disturbances, or faults and flaws in the communications system

LOS u etkileyen dier etkenler

4) Atmospheric emilim (absorption) su buhar ve oksijen zayflamay artrr 5) oklu yol (Multipath) byk boyutlu engeller sinyalleri yanstrlar bunu sonucu olarak da alc ayn sinyalin birden fazla kopyasn deiik zamanlarda alabilir 6) Krlma (Refraction) sinyaller atmosferde yol aldka eilirler

Multipath Propagation
Reflection yansma sinyal dalga boyuna oranla ok daha byk bir cisme arparsa oluur Diffraction krlarak dalma sinyal dalga boyuna oranla ok daha byk bir cismin kesinde oluur Scattering salma sinyal dalga boyuyla orantl ya da daha kk bir cisme arparsa oluur.

Multipath yaylmann etkileri

Multipath yaylmann etkileri

Bu etkilerden tr sinyal deiik yollardan alcya ulaabilir.
letiim nasl etkilenir?

Hata dzeltme mekanizmalar

Multipath propagion sonucu oluan hatalar dzeltilebilir
leri Hata Dzeltme
Verici veri blou iin hata dzeltme kodu ekler

Uyarlamal eitleme (Adaptive equalization)

Semboller aras giriim mcadele iin kullanlr. Bir semboln zaman deiken zellikleri

eitlilik teknikleri(Diversity techniques)

Dier yaylma modelleri

Cep telefonu ebeke tasarm Alc sinyal gc Free space loss yeterli mi?
ehir merkezleri

Outdoor Propagation Models

Longley-Rice Model Durkins Model Okumura Model Hata Model PCS Extension to Hata Model Walfisch and Bertoni Model Wideband PCS Microcell Model

Okumura Model
One of most widely used model in urban areas This model is applicable for frekans aral: 150 MHz to 1920 MHz
alc verici arasndaki uzaklk: 1 km to 100 km baz istasyonu anten ykseklii: 30 m to 1000 m alc anten ykseklii: 1 to 10m

OKUMURA MODEL
hm= mobil istasyon anten ykseklii *m+ dm mobil istasyon engel aras uzaklk *m+ h0 engelin ykseklii*m+ hb baz istasyonu anten ykseklii*m+ r mobil istasyon ile baz istasyon arasndaki dairenin ap*m+ R r x 10 -3 [km] f tayc frekans fc f x 10-6

Okumura Model
Urban areas : LdB = A + B log10 R E Suburban areas : LdB = A + B log10 R C Open areas : LdB = A + B log10 R D
A = 69.55 + 26.16 log10 fc 13.82 log10 hb B = 44.9 6.55 log10 hb C = 2 ( log10 ( fc / 28 ))2 + 5.4 D = 4.78 ( log10 fc )2 + 18.33 log10 fc + 40.94 E = 3.2 ( log10 ( 11.7554 hm ))2 4.97 for large cities, fc 300MHz E = 8.29 ( log10 ( 1.54 hm ))2 1.1 for large cities, fc < 300MHz E = ( 1.1 log10 fc 0.7 ) hm ( 1.56 log10 fc 0.8 ) for medium to small cities

Okumura Model

Okumura Model - rnek

Okumura modeline gre median path loss deerini aadaki veriler iin bulunuz.
d=50 km, hte=100 m, hre=10m Carrier frequency of 900 MHz

Sinyal Kodlama Teknikleri

Modlasyon - Modulation
Mkemmel iletiim iin saysal sinyaller sonsuz frekans aralna ihtiya duyarlar Modlasyon veriyi iletime uygun hale getirmek iin yaplan kodlama (encoding) ilemidir. Genelde baseband bir sinyali ok daha yksek frekansdaki bir bandpass sinyale evirme ilemidir. Baseband: modulating sinyal Bandpass: modulated sinyal

Modlasyon Neden?
Genelde iletilecek olan baseband sinyal olduu gibi iletilemez
Tayc sinyalin zellikleri baseband sinyal kullanlarak deitirilir

Modlasyon gerekeleri Kk anten boyutlar

1 MHz sinyal iin birka yz metre anten ykseklii gerekir 1 GHz sinyal iin birka cm anten ykseklii gerekir

Frekans Blml oullama yaparak ayn anda birden ok sinyalin iletilmesine olanak tanmak iin Gnderilen sinyaller arasndaki giriimi (interference) azaltmak Ortam zellikleri (denizalt-uzun dalgaboyu, pda-ksa dalgaboyu

Modlasyon Nasl?
Modlasyon yksek frekansl taycnn amplitude, phase, ya da frekansnn gnderilecek baseband sinyale gre deitirilmesi ile yaplr.

Modlasyon - Modulation
Genel olarak iki eit modlasyon
frequency translation: baseband sinyali bir btn olarak yksek bir frekansa tama digitization: baseband sinyali rnekleme metoduyla digital hale getirme

Modlasyon - Modulation

Kablosuz alarda saysal veri modlasyon ve demodlasyonu

Modlasyon kriterleri
Alcnn gnderilen bir sinyali baar ile almasn etkileyen faktrler?
Signaltonoise ratio (SNR) Data rate Bandwidth

karmlar
SNR arttka bit hata oran azalr Veri hz arttka bit hata oran artar Bant genilii arttka veri hz artar

SAYSAL DATA ANALOG SINYAL

Temel modlasyon teknikleri

Digital data to analog signal
Amplitude-shift keying (ASK)
Amplitude difference of carrier frequency

Frequency-shift keying (FSK)

Frequency difference near carrier frequency

Phase-shift keying (PSK)

Phase of carrier signal shifted

Digital modulation
Digital sinyal modlasyonu Shift Keying olarak adlandrlr Amplitude Shift Keying (ASK):
basit dk bantgenilii nterference (giriim) den etkilenir

Frequency Shift Keying (FSK):

yksek bantgenilii

Phase Shift Keying (PSK):

kompleks interference (giriim) e kar dayankl