You are on page 1of 115

T.C.

MARMARA N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS LET M B L MLER ANAB L MDALI LET M B L MLER B L MDALI

AVRUPA S NEMASI, KLTREL KARILAMALAR VE K ML K SORUNLARI


Yksek Lisans Tezi

IIL SNMEZ

stanbul, 2007

T.C. MARMARA N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS LET M B L MLER ANAB L MDALI LET M B L MLER B L MDALI

AVRUPA S NEMASI, KLTREL KARILAMALAR VE K ML K SORUNLARI


Yksek Lisans Tezi

IIL SNMEZ

Danman: PROF. DR. NURAY TRKOLU

stanbul, 2007

NSZ Kreselleme olgusuyla birlikte, artan aklar ve kltrel karlamalar, kltrn geleneksel tanmlarnda dnmlere neden olmakta, kltr politikalarnda ve kimlik stratejilerinde ise yeni sylemlerin ortaya kmasn salamaktadr. Bu srecin youn biimde yaand en nemli corafyalardan biri Avrupadr. Dolaysyla, evrensel ve trde Bat medeniyetinin mirass Avrupa kltr, kendini yeniden tanmlama ve yeni sylemler gelitirme abasna girmitir. Kltrel alanda Avrupann ve Avrupalln deien tanmlar Avrupa Sinemasn da etkilemitir. Bylelikle Avrupa Sinemas da son zamanlarda tartlan bir konu haline gelmitir. Avrupa, Avrupa Kltr ve Avrupa Sinemas tartmalarnn odandaki en nemli konulardan biri, Avrupada saylar yadsnamayacak boyutlara ulam yabanc/teki kltrlerin varl, kabul ve temsilidir. Bu yabanc/teki nfus, kltrel karlamalarn ve melez kimlik sylemlerinin znesidir. Bu noktada, yaanan kltrel karlamalarn ve dnen kltrel sylemlerin anlalabilir olmas iin, yabanc/teki sinemaclarn Avrupada ektikleri filmler nem kazanmaktadr. Bu filmler, kuramsal dzeyde yrtlen tartmalar grsel olarak temsil eder ve bu tartmalardan beslenir ve onlara yeni boyutlar kazandrrlar. Ayn zamanda sinematografik anlamda da gerek Avrupa Sinemasnn, gerekse Dnya Sinemasnn iinde farkl bir patika olutururlar. Bu alma, Avrupadaki kltrel karlamalar ve kimlik sorunlarn, farkl balklarla tanmlanan bu filmlerle iliki kurarak incelemektedir. Lisans ve yksek lisans hayatmda bana yeni ufuklar aan ve tez almamda da desteini esirgemeyen deerli hocam Prof. Dr. Nuray Trkoluna, fikirleri ve deneyimleriyle beni ynlendiren tm hocalarma ve iletiimci dostlarma teekkr eder, almamn akademik alanda fayda salamasn temenni ederim.

stanbul, 2007

Il Snmez

NDEK LER Sayfa No:

1.G R ..1 2. KRESELLEME, KLTR VE K ML K 2.1. Kreselleme Deneyimi ve Dnen Kltr Kavram...3 2.1.1 Kresellemi-Kltrel Bir Deneyim Olarak YersizYurtsuzlama...12 2.1.2 Kltrel Karlamalar ve Melez Kimliklerin Douu...14 3. AVRUPA KLTR VE KLTREL KARILAMALAR 3.1. Evrensel Avrupa mgesinden Kltrel Avrupa mgesine Gei...21 3.2.Avrupada Kltrel Kabul Sreleri ve Kltrel eitlilii Dzenleme

Politikalar...30 4. AVRUPA S NEMASI VE KLTREL KARILAMALAR 4.1. Avrupa Kltr Kimliinin Temsilcisi Olarak Avrupa Sinemas......39 4.2. Avrupadaki Kltrel Karlamalarn Sinemada Temsili.....45 4.2.1 Aksanl Sinema ....52 4.2.1.1 Srgn Kavram ve Srgn Sinemas57 4.2.1.2 Diyaspora Kavram ve Diyaspora Sinemas..59 4.2.2 Kltrleraras Sinema ..61 4.2.2.1 Fransz Beur Sinemas...64 4.2.2.2 ngiliz- Asya Sinemas...68 4.2.2.3 Trk Alman Sinemas.71 I

5. AVRUPADA MELEZ DENEY M N S NEMADAK RNEKLER 5.1 Inchallah Dimanche/ nallah Pazarada-Yamina Benguigui- .......77 5.2 My Son The Fanatic/Fanatik Olum-Udayan Prasad .....85 5.3 Gegen Die Wand/ Duvara Kar-Fatih Akn.......90 6. SONU.96 EKLER.....99 KAYNAKA.....101

II

1. G R
Gnmzde yaanan kltrel karlamalar melezleme sylemlerine, kltrel eviri ve kltrel diyalog gibi kavramlara dikkat ekerler. Gn getike de kresel kltr akkanlnn yeniden tanmlanmas gereken boyutlar ortaya kmaktadr. Tezimin hareket noktas, Avrupa, Avrupa Kltr ve Avrupa Sinemas kavramlar zerinde younlaan tartmalarn, kltrel karlamalar ve kimlik sylemlerindeki dnmlerle olan ilikisini sorgulamaktr. Bu balamda, ncellikle kreselleme deneyimiyle dnen kltr kavram, kltrel karlamalar ve melez kimliklerin ieriine getirilen yorumlara deinilecektir. Avrupa, Avrupa Kltr ve Avrupa Sinemas ise bu yorumlarla ilikili olarak ele alnacaktr. Bu yorumlardaki yeniden tanmlama abalarnn odak noktasnda, kltrel karlamalarn temelindeki en nemli hareket olan gler; bu glerle birlikte ortaya kan melez kimliklerin varl, kabul ve temsili vardr. Bu noktada, yaanan kltrel karlamalarn ve dnen sylemlerin anlalabilir olmas iin, yabanc/teki sinemaclarn Avrupada ektikleri filmler nem kazanmaktadr. Tezin amac, Avrupada yaanan kltrel karlamalar ve kimlik sorunlarn, farkl balklarla tanmlanan bu filmler erevesinde incelemektir. Bu balamda, yeniden tanmlanmaya allan, Avrupa, Avrupa Kltr ve Avrupa Sinemas gibi kavramlar da, farkl balklarla tanmlanan bu filmlere kout olarak tartlacaktr. Bu dorultuda tezin ilk blmnde, kreselleme olgusu ve dnen kltr kavram incelenecektir. Kresel alanda ivme kazanan aklar ve yaanan kltrel karlamalarla, kltrel farkllklar ve melezleme gibi sylemlerin ieriine getirilen yorumlara yer verilecektir. Kltrel karlamalarn atmal yapsnn en grnr ekilde yaand yerlerden biri Avrupadr. kinci blmde, kltr kavramnn dnmne neden olan eletirilerle ilikili olarak, Avrupa ve Avrupa Kltr sylemindeki dnmler ele alnacaktr. Bu balamda Kltrel Avrupa imgesi sorgulanacak, bu imgenin atsn oluturan dier kltrlerle kurulacak kabul ilikileri, kltrel tanma politikalar ve kltrel temsil biimlerine deinilecektir.

Kltrel alanda Avrupann ve Avrupa Kltrnn deien tanmlar, Avrupa Sinemas konusunda da karmza kmaktadr. nc blmde, geleneksel Avrupa kltrne getirilen eletirilerle paralel olarak Avrupa Sinemas deerlendirilecektir. Bu noktada Avrupada yaanan kltrel karlamalar sonucunda ortaya kan melez kimlikler ve onlarn temsili nem tamaktadr. nk Avrupa, Avrupa Kltr ve Avrupa Sinemasnn geleneksel tanmlarna getirilen eletirilerde, yabanc/teki kltrleri dlama ve ierme arasndaki gerilim ne kmaktadr. Bu eletirileri, Avrupada yaayan yabanc nfusun ektii filmler erevesinde deerlendirmek konuya btnlkl bir yaklam getirecektir. Ayrca, farkl balklar altnda yaplan tanmlamalarda, bu filmlerin sahip olduklar kltrel, estetik ve politik nitelikleri ele alnacaktr. Drdnc blmde ise, Avrupada kltrel karlamalarn en youn yaand her bir metropoldeki (Fransa, ngiltere ve Almanya), en yksek aznlk nfusuna dhil bir ynetmenin filmi incelenecektir. (rn: Almanyada nfusu en kabark aznlk grup Trklerdir. Almanyada yaayan Trk ynetmen Fatih Akn da bu nfusa dhildir. ) Film zmlemeleri, farkl balklar altnda yaplan tanmlamalarla, kltrel karlamalar ve melez kimliklerle ilgili sylemsel tartmalar ekseninde yaplacaktr.

2. KRESELLEME, KLTR VE K ML K 2.1 Kreselleme Deneyimi ve Dnen Kltr Kavram Son yllarda Kreselleme szcnn, antropolojiden corafyaya,

ekonomiden iletmeye kadar ou akademik disiplinin kavram dnyasna girdii grlmektedir. Kresellemeye, ekonomi, siyaset, kltr, teknoloji ve benzeri alanlarda birbirleriyle e zamanl yaanan, aralarnda karmak ilikiler bulunan sreler asndan yaklalrsa, kresellemenin her eit eliki, direni ve birbirlerine ayn oranda kar koyan gler ierdii grlr. Bir baka deyile, zellikle de kltrel konular vurgulayan yaklamlarda birbirine kart ilkeleri ve eilimleri ieren diyalektik bir kreselleme anlay yaygndr. Kreselleme tartmalarnn tanmlayc zelliklerinden en nemlisinin homojenleme ve heterojenleme veya evrensellik ve tikellik arasnda kurulan kartlk olduu sylenebilir. Kresel szcnn yaratt armlardan yola karsak; Kresel szcnn hem total anlamna gelen mecazi kullanmndan hem de iaret ettii geometrik biimin anlambiliminden (rnein dnyann kresel biiminin drt bir yandan kuatmak, ember iine almak terimleriyle olan ilikisinde olduu gibi) kaynaklanan gl bir btnlk ve kapsayclk arm vardr. Bundan dolay Kreselleme kavramnda tek olma eilimi armnn olduu kesindir. 1 Bu arma paralel olarak, kreselleme sylemi Marshall Mc Luhann Global Kynden, Birlemi Milletlerin ortaya kmakta olan dnya siyasi balamn tasvir etmek iin kulland Global Mahallemize kadar kresel yaknlk ve klen dnya mecazlaryla, doludur. Bu sylemler beraberinde kresellemeye homojenleme teziyle yaklaan anlay getirir. Homojenleme tezi, standartlatrlm tketim kltrnn gereklerinden ve her yerin grnte aynlatrlma srecinden beslenir:

John Tomlinson, Kreselleme ve Kltr, Arzu Eker (ev.), stanbul: Ayrnt Yaynlar, 2004, s.24

Kresellemenin zellikle kltrel alanda yaratt standardizasyon, kltrel rnleri yn tketimine uygun hale getirdii ve yaygnlatrd lde, insanlarda kresel tek bir yaam biimine zorlandklar duygusunu yaratyor.2 Bu duygudan hareketle baz sosyal bilimciler dnyann artk, tekil, homojen ve btnlkl bir mekn haline geldii tezini ileri srmektedirler. Bu tezin savunucularna gre, kreselleme, farkn aynlk mant ve kltrel homojenleme iinde eriyip gittii bir srecin balangcna iaret etmektedir. Tartmann dier yannda ise btnsel kresel bir kltr tasavvur etmenin imknszlna inanan, kresellemenin mcadelesiz ve atmasz bir sre olmadn vurgulayanlar vardr: Kreselleme bar ve yattrc bir sre deildir. Kreselleme dnyann tek bir mekn haline gelmesi sreci olarak tanmlandnda ekonomik, siyasal ya da kltrel deikenleri susturmasna baklmakszn kendi belirsizliklerine sahiptir.3 Kresellemeyle birlikte gelen bu homojen btnlk tasavvurun, Marshall Berman da modernliin eletirisi zerinden bir yorumda bulunmutur: Modern ortamlar ve deneyimler corafi ve etnik, snfsal ve ulusal, dinsel ve ideolojik snrlarn tesine geer; bu anlamda modernliin btn insanl birletirdii sylenebilir. Fakat bu, elikili bir bilemedir bu. Blnmln birliidir. Hepimizi srekli olarak bir paralanma ve yenilenmenin, mcadele ve elikinin, belirsizlik ve acnn girdabna srkler.4 Kreselleme mant dolaysyladr ki bu modernleme dinamii bu derece gl olarak ifadesini bulabilmektedir. Stuart Hallun ve Marshall Bermann vurgulad bu belirsizlikler fark vurgulayan politikalarn artna iaret eder ve dikkatimizi Heterojenleme eilimlerine ekerler. Stuart Hall, tikellik ve farkn kresel kltrdeki yaanma biimlerini ve etkileimlerini anlamaya alt bir
Etyen Mahupyan. Dou ve Bat: Bir Zihniyet Gerilimi, Dou Bat (Dou ne? Bat Ne?), Say.2, ubat, Mart, Nisan 1998, s.45. 3 Stuart Hall, Kreselleme ve Etniklik, Kltr, Kreselleme ve Dnya Sistemi, Anthony D. King, (drl.), Glcan Sekin-mit Hsrev Yolsal (ev.), Ankara: Bilim ve Sanat Yaynlar, 1998, s.60. 4 Marshall Berman, Kat Olan Her ey Buharlayor, mit Altu, Blent Peker (ev.), stanbul: letiim Yaynlar, 2004, s.27.
2

almasnda, tm dnyay tek bir mekn olarak billurlatran, bylelikle tm farkllklar ve marjinallikleri, dirensiz ve elikisiz bir alana konumlayan kresellik nosyonuna kar kar. Halla gre gnmzde yerel ve kresel e zamanl olarak deer kazanmaktadr. Hall, bu srecin temsil biimlerinin homojenletirici etkisini btnyle inkr etmeyerek, fark iinde eriten zel bir homojenleme zelliine sahip olduunu savunur: Kresel diye adlandrdmz ey, sistemli bir biimde her eyi devirip geen, benzerlik yaratan bir ey olmaktan ok aslnda tikellik araclyla ileyen; tikel meknlar, tikel etniklikleri mzakere eden, tikel kimlikleri harekete geirerek ileyen bir sretir. Dolaysyla yerel ve kresel arasnda daima sre giden bir diyalektik vardr. Bu adan kresel, egemen tikelin kendisini konumlandrmasnn ve dier aznlklarla ilikilendirmesinin bir yoludur. 5 Bu teze gre, homojenleme heterojen yapdan beslenerek iler. Fark silip yok etmek yerine, bizzat fark iinde ve fark dolaysyla ilerlik kazanr. Bir baka deyile, Sermayenin mant bir yandan kresellemeyi yerli yerinde tutarken dier yandan da zgllkler zerinden ileyen bir yapya sahiptir. Her ne kadar ngilizce konuur durumda ise de, bu blgenin farkl diller ve aksanlar tarafndan igali de artarak gereklemektedir.6 Bu nedenle, Hallun zmlemesine gre, kreselleme stnlk kurmaya alt fark iinde eritmek, onu kendisine eklemlemek ve onunla mzakere etmek zorunda kalmtr. Roland Robertsonun kreselleme zerine almas da Dnyann tek bir mekna sktrlmas dncesiyle ilgili incelikli bir formlasyon sunar: Tek bir yer olarak dnya cmlesi ile kastedilen, yaam biimlerinin birbirleri iin giderek artan bir dzeyde belirleyici ve balayc olmalar sonucu dnm geiriyor olmasdr. Bu ne artan bir homojenlemenin getirdii tekliktir, ne de kresel bir cemaatin ortaya kmakta olduuna
5 6

Stuart Hall, Eski ve Yeni Kimlikler, Eski ve Yeni Etniklikler A.g.e. s.88. Meyda Yeenolu, teki Mekanda Olmak: Post Kolonyal Dnyada Gmenlik ve Turizm, Kltr ve letiim-K , Say.6, 2003, s.57.

dair naif bir duygudur. Bu teklik modeli toplumsal ve kltrel farklarn net olarak vurgulanabildii bir tekliktir. 7 Robertsonun sunduu kavramsal ereve, Hallun sunduu ereveyle benzerlik tar. Bylece, kresellemeyle gelen btnlk ve kapsayclk kavramlarn inkr etmeden, farkllama srelerinin ayn anda gzlemlendii bir dnyadaki karmaklklarla baa kabilmektedir. Belks Ayhan Tarhan, evrensel ve tikelin etkileimi zerinden bu ereveye yakn bir ifade sunar: Kreselleme evrensel ve tikelin karlkl etkileimini darda brakan ve meta kltre yol ap homojenlemi bir dnya tasavvuru yaratan bir sre olarak grlmemeli. Byle grlmediinde, kreselleme ne yerel kltr ve bu kltre dayal kimlik tanmlarn tmyle ykyor ne de farklar sorunsuzca bnyesine katp tekinin sonsuz bir hogryle kabuln mjdeliyor denebilir.8 Kresel dinamikleri farkl ekillerde ele alan yazarlarn zerinde durduklar ortak tema, dnya yzeyindeki sermaye, ticaret, tketim mallar ve kltr rnleri vb. akkanlnn ve dolamnn giderek hzlanmas, artmas, eitlenmesidir. Kreselleme srecinin en grnr zelliklerinden saylan bu akkanl, enformasyon ve iletiim teknolojilerinin bir trevi olarak grmek en yaygn dnme biimlerinden biridir. Dnyann homojen tasavvuruna destek verenler bu dnce biiminden beslenirler. nk enformasyon teknolojileri araclyla gerekleen aklarla, snrlarn ortadan kalkt btnlkl bir dnya mmkn gibi grnmektedir. Bu ereveyi kltrel balamla ilikilendirdiimizde ortaya dnyay sarmalayan kresel kltr kavram kar. Bylesi bir kreselleme anlaynn varabilecei tehlikeli sonu ise, kresel kltre herkesi ve toplumsal aynlatran bir nitelik atfetme tehlikesidir. nk bylesi bir anlayla bir dnya pazarnda buluan ve enformasyon teknolojilerinin salad olanakla bilgiye erimede aralarnda fark bulunmayan
7

Roland Robertson, Globalization: Social Theory and Global Culture, Londra: Sage, 1992den aktaran, Tomlinson, A.g.e., s.24. 8 Belks Ayhan Tarhan, Global Kltr Kavramnn Eletirisi ve Kimlik Sorunu, Toplum ve Bilim, ,Say:69, Bahar 1996, s.186.

kresel kyn vatandalar iddiasyla birlikte toplumsal elikilerin, atmalarn ve dolaysyla tarihin sonuna gelindii tezini savunma noktasna kolaylkla varlabilir.9 Kresel alandaki aklarn ve bu aklarla birlikte oluan kltrler-araslk durumunun grnrl inkr edilemez. Ancak birbirinden kilometrelerce uzaktaki olaylarn birbirlerini nasl ekillendirecekleri kresellemenin karmak iktidar haritasnn neresinde durduklaryla ilikilidir. Kresel Kltr kavramn kullanmak, zellikle son yllarda kltr kavramna ve klasik kltr emperyalizmi kuramlarna ait bir takm dnmleri aklamay da gerektirir. Bir kltr dncesi anlam inasn st kapal olarak tikellik ve meknsal konumla ilikilendirir. 10 Bir baka deyile, Kltr kavramnn u zamana kadar ki armlar kltr sabit bir yerellik dncesine balamakta ve geleneksel olarak snrlln vurgulamaktadr. Ancak kresel meknda dolam ve hareketliliin ok geni bir yelpazede younlamasyla ortaya kltrn geleneksel tanmlarn dntrc karmak ve ok katmanl bir resim kmaktadr. Ulf Hannerz bu karmakl kltrn kresellemesi olarak tanmlamtr: Toplumsal olarak dzenlenmi bir anlam olarak kltr, ncelikle bir karlkl etkileim olgusudur ve yalnzca karlkl etkileimler belirli uzamlarla balantl ise kltr de balantl olabilir. Kltr klasik antropolojinin almalarnda olduu gibi, tamamyla ok fazla yer deitirmeyen insanlar arasndaki yz yze ilikilerde gerekleen bir anlam ak olarak grmek kltrleri belirli toprak paralarna yerlemi oul kendilikler olarak dnmek iin yeterli bir neden olabilir. Kltr teknolojisi yz yze ilikilere alternatif olabilecek ilikilere izin verdiinde ve insanlar giderek u ya da bu ekilde hareket serbestlii kazanmaya baladnda kltr daha da karmaklar. te kltrn kresellemesiyle vardmz nokta budur Ancak bu dnya eitliki bir

9 10

A.g.e. , s.182 Tomlinson, s.45.

kresel ky deildir. Kar karya olduumuz ey olduka kat bir biimde yaplanm bir merkez evre ilikisidir.11 Hannerzin belirtmek istedii gibi, klasik antropolojideki saf kltr tanm yerine kltr gittike karmak ve ok eitli bir anlam kazanr. Ancak kltrn kresellemesi srecini anlamlandrrken, Hannerzin de vurgulad gibi, krenin deiik paralarndaki g dengelerine kr kalmamak gerekmektedir. Kreselleme sreci bazlarna avantajlar sunarken, bazlarn dezavantajl bir konuma sokar; yeni tahakkm ve tabi klma kalplar retir. Ayrca kresellemeyle birlikte, kltr ve fiziksel konum/corafya sabitliinin ayrlmaz ikili olma dncesi de anmtr. Kreselleme, geni bir etkileim alan iinde, hareket halinde olan gruplarla yerleik olanlar arasndaki karmak ilikileri kapsar. Bylece, corafi meknlarda yolculuk ile kltrel meknlarda yolculuk arasndaki balantlar gndeme getiren yeni bir teorik alan alr. 12 Dnyann gittike daha hareketli bir mekn haline gelmesi, corafi snrlar ve bu snrlarn kltrle kurduu ilikiyi yeniden tanmlamak gerektirmektedir. Kltr corafi alandan etkilenmeye devam etse de, corafi alanlardaki ilikiler karmaklatka kltrn yaps da karmaklar. Bu karmak yapy karlayacak yeni tanmlara ihtiya duyulmaktadr. Bir baka deyile; Yer ve kltrn zgnl terk edilemez, mutlak olarak alamaz. Kreselleme, aslnda, yeniden yerelleme dinamikleriyle balantldr.13 Bu yorumlar klasik kltr emperyalizmi kuramlarn da sorgulamaya amaktadr. Kltr emperyalizmi, ar, isel olarak trde ve otantik kltrlerin varln varsayar. Kltr emperyalizminin saf kltr varsaymn modernizmle temellendiren Zeynep B. Sayn bu durumu yle aklar: Modernizm znenin anlamlandrma srelerinin sonucu deil, tersine anlam yaratcsnn kendisi olduundan ve kendini zerk olarak gerekletirdiinden hareket eder. Bylesi bir tavr ise, kanlmaz bir
Ulf Hannerz, evre Kltr Senaryolar, Kltr, Kreselleme ve Dnya Sistemi, Anthony D. King, (drl.), Glcan Sekin-mit Hsrev Yolsal (ev.), Ankara: Bilim ve Sanat Yaynlar, 1998, s.150139. 12 Aye nc ve Petra Weyland, Mekan, Kltr, ktidar: Kreselleen Kentlerde Yeni Kimlikler, Leyla imek ve Nilgn Uygun(ev.), stanbul: letiim Yaynlar, 2005. s.2 13 David Morley ve Kevin Robbins, Kimlik Mekanlar-Kresel Medya, Elektronik Ortamlar ve Kltrel Snrlar, Emrehan Zeybekolu (ev.), stanbul: Ayrnt Yaynlar, 1997, s.161.
11

snrlama harekt bir yana, zneler gibi kltrlerin de kendi iinde trde, tekil ve sabit bir syleme sahip olduklar iddiasn ierir. Sz konusu tekil, trde, sabit sylem ise, nasl bireysel balamda znelerin kendi sahiciliklerine uygun, kendilerini gerekletirmek zorundaysa, kltrel dzlemde de kendine zg tekil ve sahici anlamn gerekletirerek, tekil ve zerk bir znelliin rn olduu dnlr.14 Sayn, modernizmin zne tasarmn, kltr tasarm iin de geerli bir tez olarak ne srer. Hibir zaman saf ve ar olmamtr kltrler; ne var ki modernizmin icat ettii zne ve kltr modeline gre, saf ve ar olarak kurgulanmlardr. Klasik kltr emperyalizmi kurgulanm saf kltrlerin yabanc etkiler altnda yozlatn ya da ykma uradn iddia eder. Bu iddia, ulus devletlerin en deerli z varl olarak tanmlanan ulusal kltrlerin dtan gelen etkilerle kirlendii varsaymn da kuvvetlendirmektedir. Baka bir deyile, kltrel farkllk, ulus devletteki istikrarsz ve arada kalm yerlere iaret eder. Bu varsaymn bir dier ucu, teki kltrleri tehdit olarak alglayan yabanc dmanlna kadar dayandrlabilir. Salman Rushdie Heimatla ( ana vatan/ ulus) ilgili yapt eletirilerde bu anlayn tehlikelerine iaret etmitir: Heimat, kltr ve kimliin temellerini koruma meselesidir ve bu biimiyle de kltrel snrlarn ve evrilmiliin srdrlmesi demektir. Byle bir aidiyet, zel ve dolaysyla da yabanc olarak grlenlere kar dlayc olan kimliklerin korunmasdr. teki ortak yurdu olanlarn gvenlii ve btnlne kar bir tehdit oluturur. Yabanc dmanl ve fundamentalizm ayn madalyonun farkl yzleridir, nk gerekten Heimat aray, bir eit fundamentalizmdir. Safln havarileri daima baka bir kltrle karlamann kendi kltrlerini zayflatp tahrip edecei korkusuyla hareket ederler.15

14 Zeynep B. Sayn, zne lkesellie Uymaz, Melez ve oul Kimlikler, Toplumbilim, Say: 73, Yaz 1997, s.133. 15 Salman Rushdie, Imaginary Homelands: essays and critism, 1981-1991, Londra: Granta Books; 1991, s.82.

Ulusal kltr ve kimliin temellerini ve snrlarn korumaya dayanan bir anlay, farkl kltr ve kimlik aidiyetleri tayanlar teki, yabanc olarak grmeyi beraberinde getirmitir. teki ve Yabanc damgas tayanlar, btnleme ve gvenlik iin her zaman bir tehdit olutururlar. Kresellemeyle birlikte, varsaylan bu tehditler karsnda, , ulusal kimliin saldrgan rklk tarafndan ynlendirilen ok savunmac ve tehlikeli bir biimine dnld sylenebilir.16 Gnmzde, ulusal kltrlere tarihin derinliklerinden beslenen bir btnlk atfetmek yerine, onlar, ulus-devletlerin resmi kltr politikalarnn rn olarak ele alan yaklamlar n plandadr. Bat odakl kltr endstrisinin hegemonik rnlerini dnyann farkl kelerindeki kltrleri istila ederek yozlatrd senaryosu, Batl olmayan teki kltrleri duraan, kendi iine kapal olarak tasavvur ediyor. Bylece, ulus-devletin resmi kltr politikalar yoluyla rettii milli birliktelik duygusuna yaslanyor. Ulus devletin kltrel alandaki iktidarnn zayflamas, imdiye dein vatanda potas iinde eridii varsaylan eitli kltrel kimliklerin, yeni, farkl biimlerde grnrlk kazanmasna yol ayor.17 Sonu olarak, ulus devletlerin milli kltrlerini kendi iinde trde, farkllklar geride brakan stn bir btnlk olarak kabul edilmesi kltr emperyalizmine getirilen en nemli eletiri olmutur. John Hill ulusal kltrler kavram ve ulusal kimlikleri ina edenler asndan ana soruna iaret ettii makalesi durumu zetler niteliktedir: Birincisi, ulusal kimliklerin sabit ve statik olduklar deil, tarihi deiimlere, yeniden tanmlanmaya ve hatta yeniden kefedilmeye bal olduklar anlalmaldr. kincisi, tmyle saf ve izole edilmi olduklar kabul edilemez, aksine d kltrel etkiler ve kimliklerle karlkl etkileim halindedirler. ncs sonu ise kukuya yer brakmayacak ekilde standardize edildikleri ya da ulus iinde yer alan farkl sosyal gruplarn bilinsiz ifadelerinin olduklarnn dnlmemesi gerektiidir; aslnda

16 17

Hall, Kreselleme ve Etniklik, A.g.e. s.47 Morley ve Robbins, A.g.e. s.23.

10

ulusal kimlikler, mevcut ve potansiyel mcadele ve meydan okuma alanlar olarak deerlendirilmelidirler.18 Ulusal kimlik ve kltrel formlar dinamik bir ekilde anlalmaldr. Ancak, kltrel eitlilik ve trdelik, merkeziyeti, standartlatrc ve birliki gler tarafndan evrilmitir. Bu noktaya kadar bunun en gelimi biimi de ulus-devlet olmutur. Ulus-devletlerin ve tasavvur edilen ulusal kltr politikalarnn tarih sahnesinden silindii sylenemez. Ulus devletler hakknda yaplan vurgular, bu yaplarn tekcil ve dlayc sunumlarna dikkat ekerler. Bu konuda derlenen birok makalede ulus devlet krizinden bahsedilmesine ramen, bunun, ulus devletlerin tarih sahnesinden silinmekte olduu eklinde yorumlanmamas gerektiinin alt izilmektedir. Ekonomik ve kltrel kresellemenin basksyla ulusal kimlik ve ulusal kltr politikalar da yeniden konumlanmaktadrlar. Kltr emperyalizminin en ok eletirilen bir dier boyutu, kltrel akkanlklarn ynn tek ynl bir etkileme srecine indirgenmesidir. Oysa, gnmzde kltrel akkanlk sadece yukardan aa bir kltrel enjeksiyon deil, ayn zamanda aadan yukar direni ve harmanlama modelleri de ieren daha karmak bir yap sunar. Bu yapy kresel dinamikleri vurgulayarak ele alrsak, kresellemeyi kltrel boyutu asndan dnmek kresellemenin zndeki diyalektik yapy da ak bir ekilde ortaya karmaktadr. Bireysel eylemlerini, toplumsal yaamn byk yapsal ve kurumsal zellikleriyle sk skya balantl olmas, kresellemenin olaylar muazzam kresel yaplar tarafndan belirlendii tek ynl bir sre olmadn; kresel srelere yerel mdahalelerin ulanma olasln kapsadn gsterir.19 Tomlinsonun da vurgulad gibi, kltrel akkanlk tek ynl deildir. Yerel/kresel harmanlamalar yoluyla gerekleen bir sretir. Gn getike de, kresel kltr akkanlnn, yeniden tanmlanmas gereken farkl yzleri ortaya kmaktadr. Kltrn kresellemesiyle yaanan durumu kavramsallatrmaya alan tanmlardan Yersiz Yurtsuzluk konuyla ilgili nemli referanslar tamakta ve zm nerileri sunmaktadr.
18

John Hill, Hollywood Gereini Kabullenmek: Globalleme anda Ulusal Sinemalar, Trk Film Aratrmalarnda Yeni Ynelimler-1, Deniz Derman (drl.) stanbul: Balam Yaynlar, Kasm 2001, s.32-33. 19 Tomlinson, A.g.e. s.43-44.

11

2.1.1 Kresellemi Kltrel Bir Deneyim Olarak Yersiz Yurtsuzlama Arjun Appadurai, ait olduklar yerle snrl, daha byk bir dnya ile olan balantdan dolay kirlenmemi olan gruplar anlamnda yerlilerin, hibir zaman mevcut olmadklarn ne srer. Antropolojik yerelciliin ald bu geni eletirinin daha geni anlamda ierimleri, katksz, kendi iinde homojen olan otantik kltrlere ait imgeleri reddetmemiz ve her kltrn d kaynaklardan bir takm unsurlar aldn ve eitli unsurlarla beraber kendi iinde bunlar doallatrdn teslim etmemiz gerekir. Antropolojide James Cliffordun gezici kltrler zerine yapt alma da kltrn meknsal konumundan ayr olmas zerine odaklanr. Kltrle ilgili yaygn birok varsaymdaki yerelcilii andran gei ve etkileim pratiklerinden bahseden Clifford bu varsaymlarda yerleme kolektif yaamn yerel zemini, seyahat bir ek olarak grlmtr; kkler gzerghlar her zaman ncelemektedir20 nermelerine dikkat eker. Clifford bu varsaymlarn ilkelerine kar kar. Kltr znde duraan deil, hareketli olarak dnr. Clifforda gre yer deitirme pratikleri, kltrel anlamlar oluturan paralardr. Kltrle birlikte anlan kkler ve gzerghlar kltrn iinde daima var olmutur. Ancak kreselleme deneyimleriyle birlikte dnme uramlardr. Kresel meknda dolam ve hareketliliin younlamas, turist ve gmen ii dolamndan, grsel imajlarn akkanlna, sermaye hareketlerinden siyasi sembollerin yaygnlamasna kadar ok geni bir yelpazeyi kapsyor. Bunlarn farkl hz ve gzerghlar olduunu birbirleriyle akp harmanlandn dnecek olursak, ortaya kan alar resimlemek gtr.21 Kresellemeyle anlan fiziksel hareketlilik, kltrel boyutu da ciddi biimde etkilemi ve yerellikler kendi ilerinde yeniden tanmlanmak durumunda kalmlardr. Tomlinson kltrn dnmn kavramak iin yersiz yurtsuzlama kavramn nerir; yersiz yurtsuzlama kreselliin en nemli kltrel etkisidir. Bu kavram yaps gerei bir sreten ok bir sonuca iaret etmektedir. Baz kuramclar srecin
James R. Clifford, Routes: Travel and Translation In The Late Twentieth Century, Cambridge: Mass: Harvard University Press, 1997, s.3. 21 Aye nc ve Petra Weyland, A.g.e. s.15.
20

12

zelliklerini daha yakndan takip edebilmek iin yer deitirme, yerellikten karma gibi kavramlar tercih etmilerdir. Yersiz Yurtsuzlama, kltrel deneyimin mekna daha sk bir biimde bal olduu nceki durumdan uzaklamak anlamna gelmektedir. Yersiz yurtsuzlama kavram, mekn/yer ve kltr ilikisinin gnmzde geirdii dnm, olumsuz olduu kadar olumlu ynleriyle de, bu dnm kltrel etkileimin snrszlyla yaratlan tek meknl bir dnya/ (tm dnyay yurt olarak deneyimleme) gibi okumalarn cazibesine kaplmadan yakalayabilmek durumundadr. Zaman-mekn uzaklamasn temel alan kresel modernlik kuram, modern ncesi toplumlarda yerin toplumsal etkileimi ok fazla kstladn, kltrel deneyim zerinde de yerel belirleyicilerin ok daha etkili olduunu n grse de, bu dnce bu toplumlarn baz kesimlerinin greceli olarak hareketli olduunun kabul edilmesiyle ters dmez. O halde, kltr ve toprak paras arasnda yakn balar bulunduunu sylemek yaltlmla iaret etmek ya da kltrel pratik ve deneyimlerin deimez unsurlar ele alnrken, d kaynakl etkileri dikkate almamak anlamna gelmez.22 Tomlinsonun da altn izdii gibi, toprak paras ve kltr arasndaki iliki, d kaynakl kltrel etkileimlere mani deildir. Yersiz yurtsuzlama deneyimi, kltrle yer arasndaki doal ilikinin artk nemsiz olduu iddiasnda deildir. Ancak, bu eletirilere kresellemeyle birlikte getirilen yeni boyut; kltrel etkileimin daha nce hi olmad kadar ivme kazanmasdr. Bu ivmeyle birlikte, kkleri ok uzakta olan deneyimler yaamlarmza daha ok nfuz ederken ve yaamlarmzla i ie geerken yerel bir kltrel kimlik duygusunun muhafaza edilmesi glemektedir. Kltrn corafi ve toplumsal kara paralaryla kurduu doal iliki yeni biimler aldka, bu biimlerin temsilcisi olan yeni kltrel kimlikler ve meknlar tremektedir. Bu anlamda, yersiz yurtsuzlama, kresel deneyimler sonucu ii boaltlm kimliklerin yeniden anlamlandrlmas ve yeniden inasn ierir. Bir baka deyile, kltrn yerel balantlar hibir zaman tam anlamyla koparlamaz; Yersiz yurtsuzlama yerelliin sonu deil, yerelliin daha karmak bir kltrel mekna dnmesidir.

22

Tomlinson, A.g.e. s. 178.

13

Yersiz yurtsuzlamann en nemli yzlerinden biri, genelde beyaz ii snfndan insanlarn yaad bir blgenin ii g ve zincirleme aile gyle birlikte, ok etnili bir blgeye dnmesidir. Bu rnek, kltrel deneyimin yerel belirleyicilerden syrlmas, yeni kimlikler ve kimlik meknlar olumasna dair bir takm zellikler iermektedir. Yersiz yurtsuzlamann olduu yerde yeniden yurt edinme, yeniden kimlik ina etme, kltrel bir ev kurma giriimleri vardr. Yersiz yurtsuzlam kltrn en arpc biimde grld yerler g sonucu oluan snr meknlardr. G ettikleri yerle memleketleri arasndaki balanty koparmayan gmenler, srekli devam eden aklar gerekletirmeye baladlar. Bu aklar iki mekna yaylan ve tek bir topluluk olarak ileyen bir topluluk yaratt. Sz konusu aklarn ve ortaya kan topluluklarn doasn anlamak iin kltrel karlama srelerinin ayrntlarna ve melezleme kavramnn ieriine getirilen yorumlara gerek duyulmaktadr. 2.1.2 Kltrel Karlamalar ve Melez Kimliklerin Douu Kitlesel g olgusu, ulus-devlet snrlarnn tartmaya alan yaps ve bilgi akndaki yaygnlama farkl kltrel kimlikleri her zamankinden daha ok kar karya getirmektedir. Bu sre kltrel karlamalar ve melezleme tartmalarn da gndeme getirmitir. Bir baka deyile, Sabit, btncl ve snrlarla evrili kltr kavram yerini kltrel karlamalara, kltr kmelerinin akkanl ve nfus edilebilirlii kavramna brakmtr.
23

Kltrel karlamalar, kltrlerin iletiim ve

diyalog iinde kendilerini gerekletiren pratikler olduunu hatrlatrlar. Bir harekete, yolculua, ok seslilie ve dnme iaret ederler. Daha nce de zerinde durulduu gibi, kresellemeyle ivme kazanan aklarn (insan emei, mal, sermaye), tanmlamakta glk ekilen karmak yaps, kltrlerin karlama srecine de younluk ve derinlik kazandrmtr. Kltrlerin youn bir ekilde karlamas eski kimlik tanmlarn srekli ve zorunlu olarak deitirmekte; kltr alanndaki iktidar mcadelelerini yeniden kavramsallatrma zorunluluunu ortaya koymaktadr.

23

Eric R. Wolf, Europe and The People Without History, Los Angeles: University of California Press,1982, s. 387.

14

Kar

konulmaz

nfus

hareketleri

farkl

kltrlerin

karlamasyla

sonulanmtr. Kltrler karlamalarn kaynana younlaan Morley ve Robins grmezden gelinemeyecek bu hareketin geldii noktay yle zetlemilerdir: Uzun bir smrgecilik ve emperyalizm tarihi, nc dnyann pek ok insann snmac ve gmen olarak Birinci Dnyaya getirmitir. Bir zamanlar Avrupa, Asya ve Afrika kltrlerine uzaklarda muhatap olmaktayken imdi, teki Bat metropolnn orta yerindedir. Tersine bir istila ile evre, smrgen merkeze nfus etmitir. Koruyucu filtre olarak zaman ve mekn anmtr. Yabanc ve egzotik olanla kar karya geli dolayszdr artk.24 Ancak burada sz konusu olan modern ncesiyle modernliin yaln ve birbirine gemeyen bir ekilde yan yana durduu bir baka dnya; bir nc Dnya deildir. Deimeyen geni krsaln kuatt ehir, kyl(teki/Yabanc) ve ehirlinin(Batl) birbirlerini almlayamadklarn savunan yapsal ikililik sav da deildir; kategoriletirilemeyen, her iki gruba da rahata oturmayan, karlamalarla yeniden tanmlanan kltrel kimliktir. Bu kimlik yeni terimlerin varln gerektirmi ve farkl nermeler gelitirilmesini salamtr. rnein Garcia Canclini ; Eitsiz ve hzl bir biimde gelien ehirlemeden, sanayilemeden ve kitle iletiim aralarndan kaynaklanan, krsal kltr ve kent kltr arasndaki kesin farkllklar zen ve toplumlar bir hareket ve karlama yeri haline getiren karlama kltr25 kavramn nerir. Bu nermeyi bir rnekle aklayan Canclini, Latin Amerikada yaanan yersiz yurtsuzlama anlaynn temelini ii g srasnda insanlarn pek ounun gerek anlamda yer deitirmesine balar. Cancliniye gre, kyden kente ve de ulusal snrlar boyunca yer deitiren bu insanlar yersiz yurtsuz kltrn en arpc biimde grld snr meknlar olutururlar. Karlamalarn temelindeki en nemli ve dntrc fiziksel hareket gler olduuna gre, g ve gmen kavramlarnn doas bu tartmalarda ne kmaktadr. Kltrn karlamalarla dnen yapsn tanmlarken de
Morley ve Robins, A.g.e, s.159. Garnia Canclini, Hybrid Cultures, Strategies for Entering and Leaving Modernity, Mineapolis: University of Minesota Press, 1995, s.3.
25 24

15

smrgecilik sonras kltr yaplar da nem kazanmaktadr, Meyda Yeenolunun smrgecilik sonras gmen kimliini inceledii, makalesi konuyla ilgili nemli referanslar tamaktadr: ada gmen kimliinin betimleyici zelliklerinden bir tanesi, eski ile yeni, smrge ile smrge sonras, kresel ile yerel, Bat ile Dou ve ierisi ile dars arasnda bir konumda var olmas dolaysyla, smrgesonras durumu kltrel, ekonomik ve siyasi haritasnn eliki ve gerilimlerini dile getirmesidir. Gmenlik, smrgeci dnemin, ierisi ve dars, ehir ve ky, metropol ve smrge, merkez ve evre kartl zerinde temellenen ikili mantn altst eden bir baka kimliin ortaya kna iaret eder. Gmen kimlii ne arkaik, ne moderndir, ne gemie ne de imdiye aittir. Bu kimlik ne odur, ne budur, ayn anda her ikisidir.26 Ulf Hannerzin de altn izdii gibi kltrel farkllklar artk kltrler arasnda deil de kltrlerin iindedir; yaanan Canclininin de vurgulad gibi karlkl bir ilikidir. Metropolitan yaplar yeni kimliklerle karlkl ilikiye girmeye baladklarndan, karlkl bir etkileim ve mbadele sz konusu olabilir. Kltrel ayrt edicilik eskisi kadar kesin deildir. Bu metropolitan biimler artk kolayca tanmlanamayacak hale gelirler ve tercme edilemedikleri iin yeni bir terime ihtiya duyarlar. Bu noktada Hannerzin nerisi yledir: Merkez ve evre arasndaki sre giden tarihsel adan birikimsel kltrel karlkl bamll betimleyen ve doru armlarn ouna sahip bir terim sz konusuysa, sanrm bu terim daha genellemi dilbilimler yoluyla tikel toplumsal ve kltrel tarihlerden dn alnan melezleme terimidir.27 Hannerzin nerdii melezleme kavram bir dizi bileene sahiptir. rnein 19. yzyl milliyetiliinin kltre ilikin genel kabulleriyle atr; diller gibi kltrlerin de

26 27

Meyda Yeenolu, Smrge Sonras Dnyada Gmen Kimlii, Mrekkep, K/Bahar 1995, s.80. Hannerz, A.g.e, s.161.

16

tarihsel olarak saf ve trdeten daha ok znde karmak kkenleri olabileceine iaret eder. Baka bir deyile, Melezleme, klasik sosyal teorinin birbirinden ayrarak ve kendi ilerinde homojen ve saf btnlkler olarak kavramlatrd doa-toplum gibi birbirinden farkl olgularn i ieliini ve heterojenliini simgeler.
28

Melezlik dncesinin en temel

unsuru basite karmdr; yani birbirine geme. Hannerz, trdeleme ve yozlamann yerine bir grup harekete geirici deiken nerir: Kresel kltr retimi- yerel yeniden retim ayrmn rafa kaldran bunun yerine karlkl kltrel akn dntrc doas balamnda, retilen karkllk ve sentezi getiren bir neri. Hannerzin formlletirmesi dnya sistemlerini, kuramda olmasa da uygulamada merkezden evreye, glden zayfa, saldrgandan edilgene doru tek ynl nfus etme eklinde oluturan ve zmleyici enerjisini yerelden daha ziyade kresel zerinde younlatran gl merkez-evre formln merkezsizletirme konusunda belirgin bir stnle sahiptir.29 Hannerze gre kltr bir mcadele ve dntrme alandr. Hannerzin topyalarna nermelerindeki gibi bir merkezsizletirme tehlikesi vardr: syleminin, Andre kreselliin Taguieffin

dokunma

Pierre

Bougisme(devinimcilik) adn verdii gnmzn havasnda, miras ve mensubiyeti olmayan, hafzasz ve tarihsiz fakat hat safada hareketli ve ar derecede bulaan ve sonsuz kere uyum gsterebilen, hareket halindeki insan topyas hkm srmektedir. Ne ailevi kkeni, ne de gelecei olan bu insan yalnzca kendinden, kendi hzndan ve esnekliinden sorumludur. Sadece geici ve uucu bir kimlii vardr ve kimlikleri gmlek deitirir gibi deitirmeyi dler. Gnmzdeki reklm syleminde kendini gmen (nomade), krma (metisse) olarak idealize eder ve srekli hareket halindeki bir melez (hybride) olarak kendini selamlar.
30

Siyasi ierii boaltlm, gerekleri

28

Blent Diken, Melezlik ve Sosyal Teori, Toplumbilim, Say:73, Yaz 1997, s.74.

Barbara Abou-el-Haj, Kltrel Mbadelenin Dilleri ve Modelleri, Kltr, Kreselleme ve Dnya Sistemi, Anthony D. King, (drl.), Glcan Sekin-mit Hsrev Yolsal (ev.), Ankara: Bilim ve Sanat Yaynlar, 1998, s.176. 30 Derya Frat, Gmenlerle lgili Fransz Sosyolojik Dncesinin zmlenmesi: Fransadaki Trkiye Kkenli Genlerde Btnlemenin Bir Sonucu Olarak tekilemi Kltrel Kkenin Yeniden Kefi, Toplumbilim (G Sosyolojisi zel Says), Say: 17, Ekim 2003, s.80.

29

17

yanstmayan bu yorumdaki melez,

ancak kresel dnyann mcadele ve

mbadelelerden soyutlanm, billurlam meknnda yaayabilir. Hannerzi destekleyen dier grlere dnecek olursak, Salman Rushdie de eytan Ayetleri kitab zerinden melezlii ver ve melezliin kitlesel glerle ayrlmaz ilikisini vurgular: eytan Ayetleri melezlii, katkl, birbirine karmay, insanlarn yeni ve beklenmeyen biimlerde birlemelerinin getirdii dnm, kltrleri, dnceleri, siyaseti, filmleri arklar ver. Melezlemeden memnundur ve katksz olann mutluluundan ekinir. Melange, karmakarklk, biraz ondan biraz bundan; yenilik dnyaya bu ekilde girer. Bu kitlesel glerin dnyaya tand byk bir olanaktr. Ben de bunu yrekten buyur etmeye alrm Melezlik, kklerinden kopma, ayrlma ve metamorfoz deneyiminin kendisinden balar. Bu deneyim, gmenlik durumudur ve iinden tm insanlk iin bir metafor karlabilir.31 Bu tanmlarn tesinde, melezlik kavramnn, Renato Rosaldonun ne srd zere, birbirine zt iki kutbu vardr: Bir taraftan melezlik, birbirinden farkl iki trle bunlarn birlemesinden meydana gelen melez szde trleri ayrmak iin kullanlan biyoloji teriminin izinden giderek, iki katksz kutbun tam arasndaki mekn anlamn ierebilir. Benzer ekilde, bir antropoloji terimi olan badatrmaclk kavramna gre de, rnein, halk Katoliklii, Katolikliin katksz haliyle, katksz yerel din arasnda bir orta yol bulmu olmas nedeniyle melezdir. te yandan, melezlik btn insan kltrlerinin hibir katkszlk blgesi barndrmayan sr-git durumu olarak da anlalabilir. nk bu kltrler, kltrler arasnda gidip gelme (kltrler arasnda ift ynl alveri) srelerine tabiidirler. Melezlik-

31

Rushdie, A.g.e. s.394

18

katkszlk kartl yerine bu bak as ezeli melezlik grn savunur.32 Ezeli melezlik, geni apta kabul grm, kltrn tabiat gerei akkan, deiim iinde olduu ve tarihin hibir dneminde duraan olmad grnn altn izmektedir. Bu noktada sorulmas gereken nemli bir soru vardr: Kltr hep melez olagelmise bu durumda yeni olan ve vurgulanmas gereken nedir? Kreselleme sreciyle birlikte kltrlerin birbirine karma durumu ivme kazanm ve melez karm yaplarnda g ilikilerinin rol ne kmtr. Genelde, melezlii koulsuzca ven yaklamlar, kltrler arasndaki iktidar haritalarnn eitsiz dengesinin zerinde durmazlar. Konu hakkndaki dier yaklamlar, kullanlan kaynaklarn eitsiz dengesine, kltrel kabul srelerinin siyasal boyutuna ve yerleik hegemonyalara dikkat ekerler. Prof. Dr. Nuray Trkolu kresel-kltrel melezlii zgrletirici bir durum olarak kutsamalarna karn, kreselliin gurur duyulacak bir evrensellik olarak deil de, Baumann bkemediin bilei peceksin deyimiyle karlad, ac bir kabullenme biimi olarak yaandna33 inandn ifade eder ve ekler; Melezliin yeni bir ey olmad bir kltr corafyasnda yaamamza karn, melezlik tartmalarnn sadece akademik zeminde yaplyor olmas, kendi yurttalk alglaymz asndan sorunlu bir blgeye iaret etmekte.34 Trkolunun vurgulad gibi, kresellemenin sonucunda ivme kazanan melezliin ac bir kabullenme biimi olarak deneyimlenmesi, iktidar yaplarna, siyasi ve kltrel kabul srelerindeki gereklere iaret eder. Kltrel formlar yaygnlatka, eitli sosyal ve kltrel aidiyetler (snfsal, etnik, dini, ulusal) arasndaki snrlar tanmlayan farkllklarn korunmas giderek daha keskin ve grnr bir iktidar mcadelesine dnmektedir. Bu adan melezlik ve melezleme konusundaki tartmalar bu olgularn mevcut toplumsal ve kltrel kategorilere direnme kapasitelerine de iaret etmektedir. Sonuta, melezlemenin kltrn siyasallamas (kltr politikalar), kendi kltrne kar, teki/marjinal kltrlerin snrlarnn saptanmas ve farkl gmen
Renato Rosaldo, Foreword to Garcia Canclini, Canclini, A.g.e. s.xv. Nuray Trkolu, Bereketli Kimlikler ve Televizyonda Kltr Vatandal, Kltrel retim Alanlar Renkli Atlas, Nuray Trkolu (drl.), stanbul: Babil Yaynlar, Temmuz 2004, s.61. 34 A.g.e. s.62.
33
32

19

kuaklarn farkl ierilme/kabul sreleri ile yakndan ilgili olduunu ortaya koymak gerekmektedir. Melezlii ven ve eletiren tezler arasnda bir seim yapmak yerine, melezliin kltrel anlamda zenginletirici boyutunun yannda, melezliin siyasal boyutunu gz ard etmemek ve melezleme srecinde hegemonyann sadece retildii deil yeniden ekillendiinin altn izmek ok nemlidir. Bir baka deyile melezliin olumluolumsuz yaanma biimleri ve temsilleri, karmn barndrd artlar ( karma biimlerinin koullarn ve taraflarn karlarn ) ne karr. Melezleme kavramna dayandrlan politik konumlarn ok da net olmad gnmzde, mesele, hegemonyamelezlik karmaklnn ne ekilde ilediinin farkna varlmas meselesidir.35

35

Tomlinson, A.g.e., s.201.

20

3. AVRUPA KLTR VE KLTREL KARILAMALAR 3.1 Evrensel Uygarlk Avrupa mgesinden Kltrel Avrupa mgesine Gei Avrupa, Bat ile e anlaml olan tinsel bir kavram temsil eder. Avrupa kltr Bat medeniyetinin mirasyla beslenmitir. Bu nedenle Bat ile ilgili yaplan yorumlar Avrupa kimlii hakknda bilgi verirler; Bat, eski dnyann geri kalanna kyasla nispeten daha homojen bir insan dokusuna sahip olmasna karn, farkllklar birbirinden ayrmaya ve aralarnda doal bir atmann var olduuna inanmaya daha eilimliydi. Buna karlk Dou kendi heterojen insan malzemesini bir arada uyum iinde tutma alkanlna sahipti. Baka bir ifadeyle Bat toplumsal yapy tek bir kimliksel katman iinde barndryor ve tek tek toplumlarn kimlik araylar ister istemez kendilerini dlarndaki gruplarla karlatran bir eksene oturtuyordu.36 Dou ve Batnn konumlanndan referansla, Avrupann tanmlanmasnda da homojen ve heterojen kltr tartmalar ne kar. Avrupa imgesi ekonomik ve toplumsal sorunlarn yaratt atmalardan, bnyesinde barndrd farkllklardan soyutlanarak, steril ve simgesel bir evren olarak gsterilir: Avrupa, birok parlak ve olumlu imgenin birletii bir btnln armdr. ok farkl tarihsel aamalar yaam, farkl gelenek ve deneyimlerin btn olan farkl lkelerden kurulu bir tablodan ok, tek bir rengin, beyazn ve kusursuzun, uygarln ve refahn kendisidir. Dnme geleneinden yaam tarzna, kurumsal ileyilerinden devlet yapsna, politik sistemlerine kadar her ey bu mkemmel btnle hizmet eder.37 Uluslar aras ilikiler ve kltrel almalar literatrnn de ifade ettii gibi, Avrupa uygarlnn en karakteristik zelliklerinden biri kendini tekiyle ilikisi balamnda tanmlamasdr; Smrgecilik, ncil propagandas, oryantalizm gibi olgularla rl bir tarih, kendini tekinin tehditleriyle tanmlar. nk teki, yani
36 37

Mahupyan, A.g.e. s.47 Fatih zgven, Europann Katetmedii Topraklar: Avrupa Sinemasna bir Kubak, Toplumbilim (Avrupa Sinemas zel Says), Say:18, Ocak 2005, s.17.

21

Dou, Avrupann homojen mkemmel btnln karalayan bir unsur olarak izilmitir. Bu anlamda Dou Avrupal olmayan temsil eder; normal ve normal olmayan, despot ve kanun, vcut ve akl, neden ve imge gibi ikilemler zerinden yryen bir eit imgedir.38 Kltrel karlamalarda, gzlemi yapann tarihsel, toplumsal, siyasal ve hatta corafi balam var olan gerein sunumunda bir engel oluturacaktr. Bu anlamda, Dou ve Batnn her karlamasnda, Douyu dlayan ve Bat egemen sylemini yeniden reten grler, gerein sunumunda bir tr engel oluturur. Avrupa Merkezci Zihniyetten beslenen bu grlerin temelleri, 18. yzyl Fransasndaki rasyonalist akma ve 19. yzyl pozitivist Avrupa dncesindeki Evrenselci Etnosantrizme kadar uzanr. Bir baka deyile, Avrupa merkezciliin hemen her yerde karmza kan varsaymna gre Bat ve Dou birbirinden tamamyla farkl toplumsal, siyasal yaplar ve ayr gelime yollar olan iki ayr ze sahiptir ve Bat Doudan stndr. Bu tr bir dnce rasyonalist temellendirmelere dayanr. 39 Montesquieuenin rasyonalist akm Avrupay, kendi imgesinde, tartlmaz bir ekilde stn, medeni, zgrlk ve aklc olarak tanmlar. Kendi kltrmzn yerel deerlerini hibir mazeret gstermeden evrensel deerler olarak tanmlamak ise Etnosantristlie iaret eder. Evrenselci Etnosantrist kendi deerlerini genelde geerli - evrensel- deerler olarak tanmlar. Evrensel kavramnn znde ne ifade ettiini ve Evrensel Avrupa tanmlamasn Ernesto Laclau yle aklamtr: Evrensel ne tek ve deimez bir ilkeye, ne tek bir anlama, ne de tek ve mutlak bir nitelie indirgenemedii zaman; yani hibir kltr, hibir kimlik tarafndan tek bana belirlenemedii zaman, tikelin yaam alan olur. Evrenselin z olmamaldr. Bu tr bir evrensele verilebilecek en anlaml kar rnek, evrenselci dinler veya Avrupamerkezli evrenselciliktir. Kendini evrensel bir medenileme misyonunun znesi
Blent Diken, Carsten Lausten, Trkay Nefes, Hamam, Toplumbilim (Avrupa Sinemas zel Says), Say: 18, Ocak 2005, s.67-68. 39 Asl rakman , Avrupa Fikrinden Avrupa Merkezcilie, Dou Bat (Avrupa), Say: 14,Ocak 2001, s.41.
38

22

olarak grerek varlan nokta, evrensel bir tahakkm olacaktr Evrensel bedenini belli bir tikelliin bedeninde, 19. yzyl Avrupa kltrnde bulmutu. Nitekim Avrupa kltr hem tikel bir kltr, hem de ayn zamanda, evrensel insann znn de ifadesi olarak kabul edilmiti.40 Avrupa Merkezci Zihniyet, Avrupa kltrn stn ve evrensel kltr olarak konumlarken Batnn tarihsel mirasndan zenle seilmi elerden yararlanmtr. Avrupa Merkezci sylem izgisel ve ilerlemeci bir tarihi yanstr. Saflk, Bat ve Demokrasi kavramlaryla yaplanan Antik Yunandan, Roma mparatorluuna, Hristiyanlka, Rnesansa, Aydnlanmaya ve ardndan modern Avrupa metropollerine kadar uzanan bir kurgudur bu. Tarihsel deiimin ke talar; Snfsal Toplum, Feodalizm, Kapitalizm ve Endstri Devrimi Avrupa tarafndan ina edilmitir. Avrupa, demokratik kurumsallama srecinin doal taycs olarak sunulur. Kolonyalizm, Kle ticareti ve Emperyalizm gibi negatif unsurlar ise bu resmin iinde yer almazlar. nk onlar her zaman iin istisna olarak kabul edilirler.41 Shohat ve Stamn kitaplarnda zellikle vurgulamak istedikleri, Avrupann tarihsel sunumunun ierideki ve dardaki tekilerle kurduu dlayc ilikidir. Avrupay temsil eden kavramlar, Avrupann eitli ve farkl kltrel formlarn iermemektedir. Oysa byle bir dnce biimi, ok kltrl bir dnyay temsil etmemekte; yapc ve gereki grnmemektedir. Batnn kltrel mirasna srtn yaslayan Avrupa Merkezci bu tanmlar, smrgecilik sonras eletiriler tarafndan benimsenmemi ve hegemonik-Avrupa merkeziyeti yaps nedeniyle bu eletirilerin hedefi olmutur. Dimitris Eleftheriotis Avrupaya mahsus tarihsel olaylar ve sreleri eletirilen ve farkl tanmlar nerilen boyutlaryla yle sralyor: Keif yolculuklarnn, dnyann geri kalann smrmeyi amalayan bir sre olmas,

Ernesto Laclau, Evrensellik, Kimlik ve zgrleme, Erturul Baer (ev), stanbul: Birikim Yaynlar, 2000, s.1378. 41 Ella Shohat ve Robert Stam, Unthinking Eurocentrism-Multiculturalism and the Media, London & New York: Routledge, 1994, s.2.

40

23

nsan gcnn, doal, ekonomik ve kltrel kaynaklar smrlmesi ve kle ticaretinin en belirgin rneinin yaanmas, Irk sylemlerin, mantk ve nesnellik ad altnda sunan, ezici ve dlayc Avrupa pratikleri, Demokrasi ve ulusuluk faaliyetleriyle birlikte gelen son iki yzyl kapsayan kanl mcadeleler, Avrupann ve Avrupalnn dnda kalanlar teki olarak damgalayan, sistematik kltr retimi. 42

Bu yorumlar ve eletiriler, Avrupa kimliinin tekrar tekrar yzyze geldii, kolektif bir sululuk duygusunu kamlayacak, kltrel ve tarihsel erevenin bastrlm, teki yzn ortaya koyuyor. Avrupann Avrupa Merkezci Zihniyeti, Edward Saidin Orientalism

(arkiyatlk) almasnda Avrupann Oryantalist Sylemi olarak tercme etmitir. Saidin bu almas da Avrupa Merkezcilik tartmasna nemli ve kapsaml bir katkda bulunmutur. rnein, 1970lerde Avrupa Merkezcilik, gelime, azgelimilik, emperyalizm, kolonyalizm gibi sosyo-ekonomik kavramlarla irdelenirken, bugn Dou ve Bat ilikisinin kltrel bir hegemonya ile ekillendiini, yani Batnn Douyu Avrupa merkezci alglamasnn emperyalizm, kolonyalizm gibi sreler zerinde gz ard edilemez etkilerinin olduunu tartmaktayz. Said Avrupann Oryantalist Sylemini yle aklamtr: Biz Avrupallarn Avrupal olmayan btn halklar ve kltrlerden stn olduu fikridir. Oryantalizm, strateji bakmndan esnek konumsal bir stnle dayanr. Bu da Batly, kontrol elden kaybetmeyecek ekilde, Dou ile mmkn olabilecek pek ok iliki iine sokar.43 Bu oryantalist sylem Saide gre, deien alar ve metinler boyunca devam eden hem dnsel, hem de eylemsel dzeyde ortaya kan egemen bir pozisyonu
42

,Dimitris Eleftheriotis, Popular Cinemas of Europe: Studies of Texts, Contexts and Frameworks, New York: Continuum, 2001.s.5-6. 43 Edward Said, Orientalism, New York: Vintage Books, 1979den aktaran, Morley ve Robbins, A.g.e, s.121.

24

vurgular. Batnn Dou ile her karlamasnda bu iktidar ilikisi, yani oryantalizm sylemi kendini yeniden retir ve Batya egemen olduunu syler. Avrupann tarihi, yapl, icad, kimlii zerine byyen bu literatrdeki en nemli ortak eletiri motifi; homojen tarihine arkasn yaslayan Evrensel Uygarlk Avrupann tekileri dlayan sylemidir. Snrlar izilmi kimlik tanmlarna dayanan bu bak as, kltrn ve kltrel kimliklerin statik olmad, aksine bir ak/deiim/dnm ierisinde olduklar gereini gzden karr. Dolaysyla, ister istemez, toplumda beyaz, Anglo-Sakson, Hristiyan gibi belirleyici kimlik zellikleriyle uyumayan kiilerin teki/yabanc olarak konumlanmasna, daha kt bir ihtimalle de bask grmesine neden olur.44 Ancak, Avrupa kltr artk Batnn entelektel ve kltrel geleneklerinden ibaret olarak dnlemez. Gnmzde artan insan aklar, teki kltrleri Avrupann gbeine tamtr. Kresellemeyle birlikte ivme kazanan kltrel karlamalar Avrupann merkezinde yaanmaktadr. Smrgeci ve emperyalist tarihiyle Avrupa artk bir kltrler mozaiidir. Oysa Avrupay temsil eden kavramlar, Avrupann eitli ve farkl kltrel formlarn iermemektedirler; Avrupa bu kltrlerle uzlamann yollarn aramaktadr. Bu kltrel karlamalar, yeni evrensel ltler izilmesini nerirler; Avrupa Merkezli bir kimliin tesine geilmesi gerektiini ve kltrler aras diyalogu vurgularlar; Avrupal olmann artk sadece Avrupada olmakla bir tutulamayacann anlald ve kltrlerarasln iyice boyutland gnmzde, diyaloa iaret etmek byk nem tamaktadr. amzn birok filozofu kltrleraras diyalou bireylerin/toplumlarn birbirlerini anlamasnn yolu olarak grmektedir. Avrupa da bu balamda diyalou geniletmelidir. Dlayc deil, tam tersine, kendisini de daha uzun erimli olarak var etmek istiyorsa, birliini duvarlar iine hapsetmemeli, yeni evrensel ltler gelitirerek, kendisi olmayanla kendini hep yeniden kurmann yollarn aramaldr.45

44

Duncan Petrie, Inroduction: Change and Cinematic Representation in Europe, Screening Europe : Image and Identity in Contemporary European Cinema, Duncan Petrie (Ed.) London: BFI, 1992, s. 2. 45 Betl otuksken, Avrupa: znenin Doum Yeri, Dou Bat (Avrupa), Say: 14, Ocak 2001, s.51.

25

Avrupa kimliinin yeniden tanmlanmas srecinde en nemli referans farkl kltrel kimliklerle yaanan karlamalar ve kurulan kltrleraras diyalogdur. kran Ycelin de altn izdii gibi; Kendi iindeki yabanc unsurlar bir trl benimseyemeyen ve bir tehdit olarak gren Avrupa kltr, yenilenmek iin farkl kltrlere ihtiya duymann elikisini yaamaktadr.46 Bu adan, gnmz Avrupasn yeniden tanmlamak ve tanmlarken snrlamak abalar iinde, kltr kavram nemli bir unsur olarak dikkat ekmektedir. Bu sreci daha net zetlemek ve temellendirmek amacyla Uygarlk ve Kltr kavramlarna deinmek gerekir. Baykan Sezer de Uygarlk kavramn yle vurgulamtr: Uygarlk szcnn bir baka kullanlnn uygarlatrmak olduunu unutmayalm. Bylece uygarlk alverii iinde bir toplum ayrm da ortaya kmaktadr. Uygar toplumlar ya da Bat ve barbarlar,.Avrupa tarihinin ilk gnlerinden grlen bir ayrm gnmze uygulanm ve bu nedenle de kolayca benimsenmitir.47 Bir baka deyile; Uygarlklar kendilerinde Uygarlatrma yetkisini grrler. Kavram daha net anlayabilmek iin, Erturul, Uygarlk ve Kltr kavramlar arasndaki ayrma dikkat eker; Uygarlk kavramyla kendilerini da yanstan toplumlarn kendi kimliklerinden bir kukular yoktur ve kendilerine gvenerek kendi snrlarnn dna yaylrlar ve dary smrgeletirirler. Buna karn Alman Kultur kavram toplumlarn, siyasal ve ruhsal olarak srekli kendi zel kimliklerinden kayglandklar, srekli kendi snrlarn oluturmaya altklar ve gerekten bizim kimliimiz nedir?sorusunu sorduklar balam yanstr. 48 Bu erevede Erturul, Avrupal ruhu, kimlii, kltr gibi konular zerine ortaya konan sylem, alma ve giriimlere bakarak, Evrensel Bir Uygarlk Olarak Avrupa imgesinden, Kltrel Olarak zgn, zel ve Farkl tanmlanan Avrupa imgesine doru bir ynelimi tespit etmenin mmkn grndn iddia eder. Krat

kran Ycel, Avrupa Avrupay Aryor, Altyaz, Say: 48, ubat 2006, s.71. Baykan Sezer, Dou Bat Ayrm, Dou Bat (Dou ne? Bat Ne?), Say: 2, ubat, Mart, Nisan 1998, s.41 48 Krat Erturul, AB ve Avrupallk, Dou Bat (Avrupa), Say: 14, Ocak 2001, s.149.
47

46

26

Ancak bu yeni ynelimin teki kltrlerle kurulan ilikileri ne ynde deitirdii tartmaldr. Avrupadaki tireli kimliklerle ilgili aratrmalar yapan Ayhan Kaya ise, gnmzdeki farkl Avrupa tanmlarn ve bu tanmlarda kltrn oynad rol iki nemli siyasetinin kulland sylemleri rnek gstererek anlatmaya alr. Birinci tanm muhafazakr Hristiyan Demokrat Partinin lideri olan Angela Merkel, ikinci tanm ise Sosyal Demokrat Partinin nceki lideri olan Alman anslyesi Gerhard Schrder tarafndan yaplmtr: Muhafazakrlar Avrupay tanmlarken, daha ok Hristiyanlk, tikellik, gelenek, gemi ve trdelik zerine vurgu yapmakla birlikte kltrel karm reddeden bir anlay savunmaktadrlar. te yandan, Sosyal Demokratlarn ve liberallerin gelitirdii Avrupa fikri ise eitlilik, kltrel farkllk, ortak bir gelecek, demokrasi, insan haklar ve seklarizm gibi ilkelere dayanmaktadr. Bu tanm erevesinde, Batl olmayan kltrel ve dinsel unsurlar Avrupa iinde kendilerine yer edinebilirler. Dier bir deyile, bir yanda tzselletirilen bir Avrupa dncesi, te yanda eitlilik iinde birlik (unity in diversity) dncesi vardr.49 Bu analiz daha da ileri gtrlrse, muhafazakrlarn yapt tanmn, dinsel, kltrel ve etnik alardan verili ve deimeyen tzc bir Avrupa ve Avrupallk anlayn beraberinde getirdii; dier tanmn ise Avrupa ve Avrupallk anlaynn verili bir corafya ve kimlik olmadn, aksine ina edilen, deien, dinamik ve srekli olu hali ieren bir anlay ifade ettii sylenebilir. Bir baka deyile, Ayhann rnekledii ikinci anlay, Avrupa ve Avrupallk kimliinin yukardan aaya ina edilen siyasi ve kltrel bir kimlik olduunu iddia etmektedir. Erturulun Kultur kavramyla dikkat ekmek istedii nokta bu rnekle daha net ortaya kmaktadr. Kendi iin salam bir pozisyon kurmu olan hegemonik Uygarlk sylemi, egemen konumun ykselen fark politikalarnn bir sonucu olarak yerinden oynadn fark etmi, arkasn

49

Ayhan Kaya, Avrupa Birlii, Avrupallk ve Avrupa Trkleri: Tireli ve oul Kimlikler, COG TO, Say:39, Bahar 2004, s.324.

27

yaslad kltrel deerlerden kayg duymu ve yeni sylemsel oluumlar kurmak iin harekete gemitir. Bu kimlik ina sreci, 1980lerin ortalarndan itibaren balamtr. Avrupa Birliine bir meruiyet zemini salama ynndeki kltr politikalaryla paralel ilerlemitir. Bir btnleme projesi olarak ortaya kan AB, ulus devlet alkanlklarnn ABye tanmas olarak da tanmlanabilir. Bu srete, Resmi Avrupa Bayram, Avrupa Mar, Avrupa Bayra gibi ortak bir kimlik duygusu yaratacak, birok resmi simge hayata geirilmitir. Ancak bu abalarn ortak bir Avrupa kltrel kimlii yaratma konusundaki baars hala tartmal bir konu olarak gndemdedir. Deien siyasi, toplumsal ve kltrel deerler erevesinde dinamik ve ina edilmekte olan bir kimlik tanm daha gereki gzkmektedir. Bu yeni Avrupa tanm Kltrel eitlilik ve eitlilik inde Birlik sylemleriyle beslenir ancak dier yandan ortak kltr mirasndan da vazgeemez. Avrupa Birlii Komisyonunun nemle altn izdii insanlarn kolektif bilinlerinde derin kklerinin olduunu belirttii ortak kltr miras, Avrupal kabul edilen ierideki kltrleri ortak bir kltr miras altnda birletirmeye alrken, dardaki kltrler ya da dardan gelen tekilerle kurulacak iliki iin farkl bir zm nermemektedir. Bir baka deyile, bu tanmlar bir ortaklk hissi yaratabilmek iin siyasal aktrlerce eitli karlara gre ynlendirilmitir. Bu nedenle de Avrupallk tekini dlamakla, iine almak arasndaki gerilimle zdelemitir.50 Bu sreler bizden/bizden olmayan anlayn yanstan bir tartma ortam iinde gelimekte ve ister istemez kltrel farkllk alglamalarn glendirmektedir. ABye aidiyet anlamnda daha olumlu ve salkl bir kimlik lt mevcut olmad iin, bu dlayc srelerin de AB kimliinin olumasna yardmc olduu inkr edilemez. Fakat te yandan, kimlik araynda dlayc bir zelliin n plana kmasnn pek ok Avrupal dnr rahatsz ettiini de belirtmek gerekir. Bu rahatszl duyanlar, karlkl gven duygusuna ve farkllklara hogr ile yaklamaya dayanan ortak bir topluluk uurunun gelimesinin nemini vurgulamakta ve

50

Deniz Vardar, Avrupa Birlii ve Kimlik Oluum Sreci, Birikim, Say:157, Mays 2002, s.33-34.

28

bu uurun AB iin de en uygun kimlik ve meruiyet kayna olacan savunmaktadrlar. 51 Byle bir atmay modern devletlerin yapsyla ilikilendiren Immanuel Wallerstein dikkat ekici bir tespitte bulunur: Bu iki kout elikiler yumann- tek ve trde ulus eilimine kar her devlette farkl etnik gruplar eilimi- her ikisinde de stn gelen devletler oldu. Devletler basit bir nedenden dolay bu stnle sahiptiler: en fiziksel g ellerinin altndayd. Fakat devletler bu ikili elikide, kart roller oynadlar. Glerini bir durumda, kltrel eitlilik yaratmak iin, baka bir durumda da kltrel tek tiplilii salamak iin kullandlar. Bu da devletleri, modern dnyada en kuvvetli kltrel g yapt; ayn zamanda en izofren!52 Gnmzdeki durumu zetleyecek olursak, kresellemeyle birlikte g sorununun giderek siyasallamas, blgeselleme, Souk Sava sonrasnda uluslar aras toplumun blnmelere ve paralanmalara maruz kalmas ve Avrupada yeniden ykselen rklk ve ar san dourduu sorunlar ve kayglar, sratle bir Avrupa Kimlii gelitirilmesi ihtiyacn dourmutur.53 Kendi deerlerinden kuku duymayan Avrupann gvenli kimlii sarsntya uramtr. Kimliini yeniden tanmlama srecinde de, kltr Avrupa projesinin kalbini oluturmaktadr. Bir baka deyile Avrupay yeniden tanmlamak bir kltrel programn parasdr. Bu programn esas belirleyici zellii ise, dier kltrlerle kurulacak kabul ilikileri, kltrel tanma politikalar ve kltrel temsil biimleri etrafnda yrtlen tartmalardr.

Ali L Karaosmanolu, Avrupa Gvenlik ve Savunma Kimlii Asndan Trkiye-Avrupa Birlii likileri, Dou Bat (Avrupa), Say: 14, Ocak 2001, s.164. 52 Immanuel Wallerstein, Ulusal ve Evrensel Dnya Kltr Diye Bir ey Olabilir mi?, Kltr, Kreselleme ve Dnya Sistemi, Anthony D. King, (drl.), Glcan Sekin-mit Hsrev Yolsal (ev.), Ankara: Bilim ve Sanat Yaynlar, 1998, s.130. 53 Ali L Karaosmanolu, A.g.e., s.163.

51

29

3.2 Avrupada Kltrel Kabul Sreleri ve Kltrel eitlilii Dzenleme Politikalar Avrupann kendini tanmlamas ounlukla dardan gelen tehditlerle ekillenmitir. Ancak Dou daima darda olmamtr; ierideki tekine de iaret etmitir. Souk Sava ve giderek artan zincirleme gler sonras Avrupada saylar gittike artan vatandalk hakkna sahip veya bu haktan yoksun olan gmen ve mltecilerin varl yadsnamayacak boyutlara ulat. Bu yabanc/teki kitle toplumsal ve siyasi alanda dnmler talep etmeye balad. Avrupa bir yandan yeni bir kimlik duygusu yaratmak adna, ortak kltr mirasn eitlilik iinde birlik politikasyla yeniden tanmlarken, dier taraftan bu yabanc/teki kimliklerle uzlamann yollarn, btnlemenin olanaklarn ve snrlarn tanmlamaya almakta. Bu sre ise, kltrel kabul sreleri, kltrel eitlilii dzenleme politikalar ve ok kltrl bir toplum tasavvuru konusunda hararetli tartmalara yol at. yle ki, kltrel, rksal ve etnik farklarn tannmasna ve bu farklara sayg gsterilmesine ilikin taleplerin dile getirilmesi bugnk ulus tesi siyaset yapmann belirleyici bir tarz haline geldi. Esas sorun udur: Avrupada etkinlikleri hzla artan aznlklar, tarihsel, ulusal ve kltrel farkllklara ramen bir kltr birliine iaret eden yeni Avrupa kimlii idealine nasl uyacaklardr? Avrupann aznlklar kltrel olarak nasl temsil edileceklerdir? Avrupada tekiler iin nasl bir birlik vardr? Yeni kimlik inas ile ilgili sylemler birbiriyle atsa da, kukusuz, hiyerarik kimlik dzlemleri, kolaylkla yok olmayacaktr. Gerekten de, farkllk ve teki olmann yceltilmesi ve kabul edilmesi, daha ince ve sinsi bir takm g ilikilerini gizleyebilir. Yerel alanlardaki yerel snfsal blnmeler kadar uluslar aras iktidar rejimlerinin de damgasn tayan iktidarn hiyerarik dalmna ynelik stratejilerde ve ayrca kresel g simsarlaryla yaplan ittifakta ve bunlarn amlanmasnda yerel riske verilen eitsiz, dikkate gizlice szm bir Avrupa merkezciliin kalntlar sz konusudur. 54 Farkl kltrlere ait insan gruplarnn sreklilik arz eden dorudan ilikisinden kaynaklanan sreci karlayacak birok kavram kullanlmtr: acculturation/kltrel
54

Abou-el-Haj, A.g.e. s.177.

30

uyuma, Adaptation/uyum salama, Integration / btnleme, Assimilation/ asimilasyon v.b. Bu kavramlarla sz konusu edilen, ister geleneksel bir toplumsal yapdan, ister modern bir toplumsal yapya gei, ister evreden merkeze geli, ister Mslman bir lkeden Bat uygarlna geli biiminde olsun hiyerarik olarak sralanm iki farkl toplumsal dzen arasndaki uyum sorunlardr.55 Bu uyum biimleri her ulus devlete gre bir takm eitlilikler gstermekte ve vatandalk hakk gibi bir takm siyasi boyutlara da iaret etmektedirler. Ancak gmenlerle ilgili kavramlarn/sylemlerin ou, gmenlerin arkalarnda braktklar lkelerin, yerleilen lkeyle arasndaki zgn tarihsel ilikiye gereken nemi vermez. Gmenlerin arkalarnda braktklar sosyoekonomik ve kltrel yapsndaki farkllk gz nnde bulundurulmakszn, g sonucu geldikleri lkelerin btnleme siyasetlerinin belirleyiciliinden bahsedilir. Genel olarak ayrmclk biimleriyle mcadele eden bir istikrarl ve gl bir siyaset de sergilenmez. Asimilasyon szc, Fransz ve Amerikan niversitelerinin tarafndan, kendi dnemlerinin yabanc dman sylemiyle savamak iin kullanlm ve sosyal bilimlerin temel kavramlarndan biri haline gelmitir. Bu kavram, varsaymsal olarak, g eden gruplarn gemite yaadklar ortamdan kopup, yeni yerletikleri mekann sosyal ve kltrel iklimine (bir sre uyumsuzluk gsterdikten sonra) adapte olacaklar, giderek gmenler ile yerleik nfus arasndaki farklarn eriyeceine iaret eder. Bylece, baka memleketlere genler bir sre sonra yeni vatanlarnn dilini, kltrn benimseyip asimile olacaklardr.56 Durkheimn miras olan Btnleme kavram ise, ulusal ina srecinin bir paras olarak grlr. Kkszletirilmi birey iin, dierlerinin ona benzediini dnd bireylerle zdeleme, btnlemenin ilk aamasdr; nk birey bylelikle, yaltlmlktan karak yeniden kolektif bir yaama sahip olurlar. kinci aama bireyin, ait olduu ulusal kimlikten yerletii lkenin ulusal kimliine doru evrimini yava yava salayacak olan giyinme, konuma, jestler gibi egemen normlara uyum salamas

55 56

Frat, A.g.e. s.79. nc ve Weyland, A.g.e. s.19.

31

ile gerekleir.57 Bu noktada, tekilerin asimilasyonu ya da btnlemesi bir damgalama srecini de barndrr; her zaman toplumsal bir soruna gnderme yaparak alglanr ve tanmlanr,. Kltrel adan uyumlu hale gelmesi beklenen birey teki/yabanc olarak damgalanm olur. Bireylerin toplumla kltrel uyuumunun; farkllklarn azaltlmas, ortak dil, dnme ve eylem biimlerinin kazanlmasna bal olduu dnlr. Fransz btnleme modeli byk oranda, yzyllardr sren bu ulusal kimlik inas sreci fikrinden beslenir. 58 Bu srelerin genelinin gmenin tek tarafl olarak verili kltre uyumuna iaret etmesi ve bir kltrel formdan dierine gei olarak alglanmas eletirilerin odak noktasdr. Bu noktada, eletirmenler, kltrel uyumann karlkl etkileim iinde her iki taraf deimesi durumundan, bir tarafn asimetrik olarak dier taraf zerinde kltrel egemenlik kurmas durumuna kadar deien farkl biimler alabileceinden bahseder. Burada vurgulanan nokta, iki kltrel yap arasnda, sz konusu kltrleri oluturan elerin dei tokuu deil, her iki kltrn de dnmdr. Sonuta kltrel eitlilikten kaynaklanan kltrel uyum sorunlarna iaret eden hangi kavram kullanrsak kullanalm, bu kavramlar farkl kltrlerin birbirinden beslenmesini ifade etmekten uzaktr, ayn zamanda her iki tarafa da kendisini tekinin gzyle tanma frsat sunmaz; tekilerin varlnn oluturduu tehdidi onaylarlar. Sosyal bilimler literatrnn geleneksel kavramlar dnda, zellikle Avrupa merkezli kltrel uyum tartmalarnda en ok gndemde olan kavram da ok kltrllktr. Bu kavram 1970lerin bandan itibaren kullanlmaya balamtr. Harpers Collins Dictionary of Sociology (1991) okkltrll yle tanmlyordu: Bir ok toplumda kltrel oulculuun bir olgu olarak tannmas ve gelitirilmesidir. okkltrllk, kltrel eitlilii, rnein aznlk dillerini kutsar ve korumann

Stephane Beaud ve Gerard Noiriel , Gmenlerin Btnlemesini Dnmek, Toplumbilim, (G Sosyolojisi zel Says) Say: 17, Ekim 2003, s.19. 58 Nejma Monkachi, Snrdaki ki rnekten Hareketle G Sosyolojisini Yeniden Dnmek: Kazablankadaki Franszlar ve Paristeki Amerikallar, Toplumbilim (G Sosyolojisi zel Says), Ekim 2003, Say:17, s.61.

57

32

yollarn arar. Aznlklarla egemen kltrler arasndaki ou zaman eitsiz olan ilikilere dikkat eker.59 Bu terim kltrel farkllklarn yeniden retildii, kabul grd ya da retildii toplumlarn dnmlerini anlamaya yaramaktadr. Kltrel farkllklarn neden olduu tartmalara ve gerilimlere gnderme yapmaktadr. Bu anlamda okkltrllk, 1970l yllardan beri saysz toplumda, dinsel, etnik, rksal, tarihsel, ulusal kkene ilikin terimlerle ifade edilen kltrel kimliklerin ortaya kyla ayrmaz bir kategori haline gelmitir. Farkl olana hogr gstermek ve sayg duymak biiminde kendini ifade eden liberal ok kltrc siyaseti kapitalist kreselleme balamnda ele alarak tartan Meyda Yeenolu okkltrllk projesinin sahip olduu amazlar ortaya koymutur. Yeenolu, Slovaj Zizekin konu hakkndaki grlerinden yola kar. Zizek, okkltrcln teki kltrlere sayg ve hogr gsterirken aslnda Avrupa Merkeziyeti bir mesafe koyduunu
60

savunur. Bu politikay bir eit rklk biimi

olarak deerlendirir: Bu rklk teki kltrlere sayg duyar, hogr gsterir, ancak farkl olana sayg ve hogr gsterirken farkl olanla kendisi arasna bir mesafe koyar. te bu mesafe onun ayrcalkl bir konuma yerlemesini salar. tekinin tikelliine duyulan sayg aslnda kendinin stnln, hkmranln ve otoritesini kurma yoludur.61 Zizekin Avrupa Merkeziyeti odandan hareketle, Avrupann ok kltrlln bayran tamas ve kendi smrgeci gemiinin yaralarn sarmaya almas olarak okunabilir. Bu fikirden yola karak Yeenolu, aznlk gruplarn, ev sahibi ulus-devletlerin snrlar ierisinde ok kltrl hogr ile karlanmasnn nedensiz olmadn ne srer: tekini yasal olarak kodlanm ok kltrc bir hogr ile buyur etme, koullu bir konuk severlik gstermek demektir, nk burada

59 60

David Jary ve Julia Jary, Collins Dictionary of Sociology, Glasgow: Harpers Collins, 1991, s. 133. Slavoj Zizek, okkltrclk ya da ok Uluslu Kapitalizmin Kltrel Mant, Tuncay Birkan (ev.), Defter, no:44, Yaz 2001, s.42. 61 Zizek, A.g.e, s.44.

33

sunulan konukseverlik, yasa ve hukuk ile snrlanmtr. Fakat bundan daha nemlisi, bu tr bir hogr gsterme ev sahibi znenin tamamen kendi tekelinde olarak grd mekndaki konumlanm biiminde hibir dnm yaratmaz. Gsterilen ok kltrc hogr ve sayg znenin hkmran kimliine mdahale etmekten ve onu yerinden oynatmaktan uzaktr62 Bir baka adan, Yeenolu kurumsallam ok kltrc hogry kapitalist kresellemenin evrenselletirici mekanizmalarndan birisi olarak grmeyi nerir. Zizeki izleyerek, bunun kresel kapitalizmin ideolojisinin ideal biimi olduunu, iddia eder. Bir yandan kresellemenin evrenselletirici eiliminin, dier yandan da tikel ve farkl olann deerli klnmasnn birbirinin tersi deil, bugnn kresellemesinin birbirini tamamlayan sreleri olduunu ne srer. tekine gsterilen sayg ve hogrnn, ho gren ve sayg duyan hkmran znenin ayrcalkl ve stn konumunu bo, ntr ve evrensel bir konuma yerletirmesi sayesinde idame ettirdii tezinden hareket ederek, okkltrcln ve tekine olana hogrnn hukukun kategorileri iinde kodlanmasyla demokratik siyasetinin nefesinin kesildiini ve dondurulduunu iddia eder. Ayhan Kaya ise Avrupada kurumsal bir nitelik kazanm okkltrllk politikalarnn ve bu amala dzenlenmi kurumlarn kltrler arasndaki farklar ve snrlar derinletirmekten pek de teye gidemediini savunur. Bir baka deyile okkltrllk projesi aznlklarn ulus-devletin yeniden oluturulmas srecine bir ekilde dhil etmeyi amalarken aksine bu gruplar dlamaktadr. Kayaya gre; okkltrllk aslnda kltrel alama izin vermeyen ve birbirinden kaln izgilerle ayrlm Kltrlerin bir araya geldii yapdr. Buradaki ama merkezka kuvveti olma zelliine sahip ve piyasa ilikilerinde dezavantajl konumda bulunan etnik aznlklarn muhalif yanlarn biraz olsun kontrol altna almaktr. Bu ideoloji sayesinde aznlklar ounluk

62

Meyda Yeenolu, Kreselleen Dnyada ok Kltrclk ve Konukseverlik, Toplumbilim, Say: 92, Bahar 2002, s.128.

34

toplumunun nceden belirledii ekle brnrler ya da baka bir deyile kendileri iin hazrlanm elbiseyi giyerler. Hatta bu noktadan hareketle batdaki ekliyle okkltrllk ideolojisinin aslnda ierik asndan son derece muhafazakr bir uygulama olduunu ve hatta yeni sa politikalarn bir iz dm olmaktan teye gidemediini syleyebiliriz. Byle bir yap okkltrllk eklinde deil, fakat kltrlerin kltletirildii ve birbirinden izole edildii ok- KLT-rllk eklinde alglanmaldr. Bu nedenle, okkltrllk projesi bugnk uygulanma ekliyle kltrleri alamadan ve karmdan uzak kltler haline dntrmektedir.63 Kayann grne gre, etnik ve kltrel aznlklar toplumsal olana dhil etmeyi amalayan ok kltrllk ideolojisi, aznlklarn farkl kltrlerinin altn izerek bir eit kltrel damgalama uygulamakta ve farkl kltrleri birbirlerinden ayrmaktadr. Maruz kaldklar damgalama ile aznlklar da kendilerini genelde kltr ve etnisite ekseninde savunurlar. Bu da aznlklarn kar karya kaldklar snfsal ve siyasal eitsizliklerin nemli lde gz ard edilmesine neden olur. Bylece okkltrllk ideolojisi ikili ileyen bir sreci besler. Imran Ayata okkltrl toplum tasavvurunun kltrel farklar ne kararak gmenler/ilticaclarla ilgili sregelen zel dzenlemeleri merulatrmaya hizmet ettiini savunur. okkltrl toplumun homojen bir kltr tasavvuru ile paralel olduunu vurgular ve kendini etnikleme olgusuyla ilgili nemli tespitlerde bulunur: ok kltrl toplum tartmalar siyasal ve hukuksal eitlii bastrmtr. ok kltrl toplum tasarmlarnda ounlukla ulusal devletlere ve etnik temellere dayanan homojen bir kltr tasavvuru ( talyan kltr vb.) temsil ediliyor. Kltr, atmal bir temelde tasarlanyor, gruplar aras fark snrlarn izen bir ara olarak ilev gryor. okkltrl toplum sylemi eski/gemi modernlie ait toplumsallama biimlerine geri/geriletici bir dn ieriyor. Bu politikann sonular etnikletirme ve kendini etnikletirmedir. Ayn zamanda gmenlerin muhatap olduu
Ayhan Kaya, Trk Diyasporasnda Etnik Stratejiler ve okkltrllk deolojisi: Berlin Trkleri, Toplum ve Bilim, Say: 82, Sonbahar 1999, s.52.
63

35

bir dizi nesnel, ekonomik, hukuksal ve siyasal koul ve zorunluluk/ dayatma gzden karlyor ve kriminalizasyonun birok nemli sahasna iliilmiyor.64 okkltrl toplum tartmalaryla ilgili dikkat ekici bir baka boyut ise, ortalama ve hkim birok kesiminin okkltrclk sylemine olumlu bir yaklam reddetmesidir. rnein Der Spiegel dergisi, 16 Nisan 1997 tarihli saysnda Gmenler ve Almanlar; Tehlikeli Biimde Birbirine Yabanc* bal altnda yirmi sayfa ayrarak okkltrl toplum projesinin baarsz olduunu duyurdu. Yabanc genlerin zellikle yabanclarn iddet eylemlerinin kurbanlarnn anlatmlarn aktararak tehlike kayna olarak damgalanmas gibi tutumlara bu etkili dergi gerici-muhafazakr yaynlarla boy lebilecek rk yaklamlar sergiledi.65 Michel Wiewiorka, okkltrllk: Bir Sorunun zm m, Yoksa Aklamas m? adl makalesinde de, gnmzde kullanm yaygnlaan okkltrllk kavramnn, kltrel farkllklar zmede yetersiz kaldndan bahseder ve bizi kltrler aras etkileim kavramlarn dnmeye davet eder. Kltrel farklln at perspektifler iinde yer alan kltrler aras iletiim kavram; toplumlarmz eer toplumsal aktrlerin ve topluluklarn zerkliini ve karlkl olarak birbirlerinin deerlerinden zgnln dei toku etme ve tanma kapasitelerini salamay renmezse yaanmaz hale gelecektir.66 Sonu olarak okkltrllk, lml armlaryla bile, iaret ettii sorunlara tatmin edici bir zm sunamamakta ve damgalayc/dlayc yorumlar tamaktadr. Kltrel karlamalarn her geen gn katlanarak artt Avrupada okkltrllk dhil olmak zere sz konusu kavramlar, bilimsel dzlemde ve medyada, ilgi eker hale gelmiken, siyasal alanda nemli bir varlk kazandklar sylenemez. Bu kavramlar siyasi alanda aktif zmler retmedikleri iin bir bakma aznlklarn aznlk olarak

64 Imran Ayata, Almanyada Gmen Kltr: Resmi Dayanma ile Vesayeti okkltrclk Arasnda, Toplum ve Bilim, Say: 82, Sonbahar 1999, s.17. (* Gefarhlich Fremd, Der Spiegel, 16 April 1997. ) 65 Ayata, A.g.e, s.18. 66 Michel Wieviorka , okkltrllk: Bir Sorunun zm m, Yoksa Dile Getirilmesi mi? Toplumbilim, (G Sosyolojisi zel Says) Ekim 2003, Say: 17, s.43.

36

tanmlanmasnn; aznlk haline getirilmesinin yannda durur. Wallerstein da asimilasyon kavram zerinden bu aznlk haline getirilme durumunu yle tanmlar: Aznlklar gnmzde ender deil tersine olduka yaygndrlar. Her lke bir ya da birka aznla sahip ve barndrdklar aznlk says giderek artyor. Bir lkede yabanc/ aznlk olma durumu bal bana atmal bir var olu biimidir. Kendilerini kabul eden lkenin ulusal kltrne asimile olmak istediklerinde ounlukla reddedilirler. Dahas asimilasyonu reddettiklerin de ou zaman asimile olmaya zorlanrlar genellikle, olduka resmi bir ekilde, bir aznlk haline gelirler. 67 Avrupann aznlklarn yaygnln kabul etme durumu da sorunludur. yle ki gmen lkelerinin gmen lkesi olmas inkr edilmekte ve siyasal adan hesaba katlmamak istenmektedir. Bu durum, gmenlerin siyasal katlmlarn kstlayan, bireysel haklarn snrlayan ve deiik toplumsal alanlarda dezavantajl klan kurumsal kriminalizasyonda kendini gstermektedir.68 Ayatann da altn izdii gibi, gmenlerin siyasal katlmn imknlar kstldr. Kstlamalar gmenlerin gndelik hayatna dek nfus eder. Ayn zamanda, toplumsal kaynaklara eriimde onlara dnk zgl engeller vardr. Sonu olarak, siyasal katlmn olmad, aznlklatrma srecinin iledii bir noktada teki hegemonik tarafa kendini baka yollardan ifade etmenin yollarn arar. Bir baka deyile, Dardan gelmi yani yabanc bir gmenin varl hukuki anlamda geicidir ve kendisinin dnda bir nedene ve amaca ki bu itir- bal bir varlktr. Bu nedenle gmen mevcudiyetini srekli merulatrma ihtiyac duyar.69 Son yllarda gmenler, bu ihtiyaca bir zm olarak kltralist argmanlar gelitirmeye baladlar ve kltr sektr kendilerini ifade edebildikleri nemli bir alan olarak ortaya kt. kltr endstrisinin ilgisini zerine ekmeyi baard. Yakn zamanda birok gmen sanatsal etkinlikleriyle, mzik edebiyat ve sinema alanlarnda

67 68

Wallerstein, A.g.e., s.130. Ayata, A.g.e, s.6. 69 Abdelmalek Sayad, ifte Yokluk: G Ederken Kurulan Hayallerden, Gmen Olmann Aclarna, Toplumbilim, (G Sosyolojisi zel Says) Ekim 2003, Say: 17, s. 27.

37

Kltrel kabul srelerini iaret eden, kltrel farkllklarn altn izen kavramlar ve bu sanatsal etkinlikler zerinde konuurken, melezlik kavram ve sylemi yine karmza kmaktadr. nk ortaya kan kltrel rnler melezlik kavramnn ve bu kavramn iaret ettii durumun zelliklerini tamaktadrlar. melezlik trde ve sabit adacklar olarak kendi ilerine kapanan znelere ve kltrlere onlarn kesiim ve dikileme noktalarn gstererek; farkllklar birbirine evrilmeyebilir. Bu ise, melezliin at yeni bir politik alana iaret eder; nk farkllklarn dsallk olarak yadsnd ya da liberal bir okkltrclk nosyonuyla trde ve geersiz klnd bir zne dncesinden dn vermemizi gerektirir. nk ancak kendi melezliklerini kabul eden geirgen kimlikler isel bir oulculua izin verecek; zdeliklerin kaplarnn kapal olmadn grecekleri gibi, kendi ilerinde birok farkll barndrdklarn
70

anlayacak,

dsalln

sylemine yaam hakk tanyacaklardr.

70

Sayn, A.g.e, s.143

38

4. AVRUPA S NEMASI VE MELEZ DENEY M N S NEMADA TEMS L 4.1 Dnen Avrupa Kltr Kimliinin Temsilcisi Olarak Avrupa Sinemas Avrupa Sinemas, Avrupa ve Avrupallk tartmalarndan, global anlamda kendini gl bir ekilde duyuran kltr ve kimlik krizinden etkilenmi; son zamanlarda tartlan bir konu haline gelmitir. Bu tartmalar Avrupa Sinemasnda nemli deiikliklere iaret etmekte ve yol amaktadr. ncelikle film aratrmalar balamnda ele alacak olursak Avrupal ya da Avrupaya ait olmak ne anlama gelmektedir? Avrupa, kltrel ve kimliksel melezlemenin, ok dilli ve ok kltrl karlamalarn yaand bir mekn haline gelmitir. Bu noktada, bu sorularn yant snrlandrlmas zor bir alana iaret eder. Avrupa Sinemas aratrmalar ou zaman ulusal sinema aratrmalar ile e deer grlmektedir. Ancak ulusallk kavram ierisinde bir sinemay/filmi deerlendirmek olduka sorunludur. nk ulusla ilgili kesinlikler 1960lardan bu yana tartmal bir hal almtr; sonuta ulusallk kavram giderek karmaklam ve 1980lerle ulusal sinemalar da sorgulanmaya balamtr. Bu kavramsal karmakla ramen, Avrupa Sinemasn deerlendirmede ulusal sinemann, homojen kltr tahayyl ve tekiyle kurduu iliki edilmektedir. Ulusal Sinema kavramnn tanm olarak farkl boyutlaryla sorgulanmasnda, Andrew Higsonun yapt almalar yol gstericidir: Ulusal sinemay tanmlamak, her eyden nce bir birlik tanm yapmaktr. Bir baka deyile, deimez bir takm anlamlarn oluturduu tek ve zgn bir kimlie iaret etmektir.71 Higson, ulusal sinemalarn, btnlk, birlik ve kltrel zgnlne dair varsaymlarnn ulusun mitletirme srecinin paras olarak kabulne dikkat eker. Ulus Sinemas, Ulus mitinin yeniden retilmesi ve merulatrlmas, ulusal kimliin
71

nemli birer parametre olarak kabul

Andrew Higson, The Concept of National Cinema, The European Cinema Reader, Catherine Fowler, (Ed.), London & New York: Routledge, 2002, s.133.

39

ulusal ve uluslar aras platformda inas, ulus-devletin egemen ideolojisini yaygnlatrmas gibi alanlarda, sinemann stlendii kritik roln irdelenebilecei bir kavramsal ereve ortaya koyar. Bir baka deyile, Ulusal Sinemalar hem kimlikler yaratr hem de onlar yanstr; mitler ve imajlardan bir Avrupa vizyonu ve Avrupa kimlii oluur.72 Sinemay ulus-devlet balamyla ilikilendirerek anlamlandran Ulusal Sinema kavramnn temel sorunu, Andrew Higsonun belirttii gibi, ulusal kimlik ve gelenein homojen, sabit ve yerleik kategoriler olduunu varsaymasdr. Bu varsaym, Avrupa Merkeziyeti homojen ve sabit kltr geleneiyle kesiir. Avrupa Sinemasnn ounlukla ulusal sinema aratrmalar erevesinde deerlendirilmesi, bu kesimeden beslenir. Oysa yeniden hatrlamak gerekirse, Asuman Sunerin de altn izdii gibi, snrlar daima geirgendir ve zellikle yaadmz kresel dnyada, snrar hareketler tarafndan srekli andrlmaya mahkmdur. Byle bakldnda, yerli olann, saf, katksz ve sabit olmasn beklemek olanakszdr. 73 Ulusal sinemalarn tmyle zerk bir kimlik tamas, sinemann karmak retim koullar nedeniyle de imknszdr. Film sektr ulusal, blgesel ve uluslar aras unsurlar ieren bir rgtlenme gerektirir. Filmin retim, datm ve izlenme sreleri kanlmaz olarak birka dzlemde snr ar hareketleri zorunlu klar. Ayn zamanda, zellikle gnmzde, film yapmann, uluslar aras ortaklklar, sponsorluk, uluslar aras pazarn gzetilmesi gibi retim ilikileri asndan uluslar aras/ ulus tesi geili ve karmak bir sre haline geldii grlmektedir.74 Higson, ulusal sinemalar konusunda nemli bir noktaya daha dikkat eker: Ulusal Sinemalarn statik ulusal kimlik aray sadece ieride barnan farkllklar, gerilimleri ve atmalar/elikileri snf, rk, kltr farkllklar vb.- bastrma konusunda baar salar.75

72

Wendy Everett, European Film and quest for Identity, European Identity In Cinema, Wendy Everett (Ed.), Intellect European Studies Series, 1996, s.11. 73 Asuman Suner, Hayalet Ev, stanbul:Metis Yaynlar, 2006, s.39. 74 Serpil Krel, Kendi Evinde Misafir: Evsizleen Ulusal Sinemalar, Kltrel retim Alanlar: Renkli Atlas, Nuray Trkolu (drl.), stanbul: Babil Yaynlar, Temmuz 2004, s.103. 75 Higson, A.g.e, s.139.

40

Bir baka deyile, Tl Akbaln da ifade ettii gibi, Ulusal sinemalar ulusun ve tekilerin tahayyl edildii, yazld, gsterildii ve adna konuulduu, kltrn sahnelendii en gl meknlardan biri olmutur hep. Bu sahnede tekilerin basmakalp imgeleri, genel geer karakteristikleri izildi. Avrupa Sinemas rneklerinde yerini bulmaktadr. Robyn Wiegman Avrupa Sinemasnn tekileri temsil eden anlatlarnn formlasyonunu yle dile getirmitir: Yerli kltrler, kendi ktalarna medeniyeti getirmeye alan iyi niyetli Anglo Sakson beyazlara saldran, tecavz eden, ve acmaszca yama eden kana susam insan srleri olarak temsil edilir bir baka deyile, farkllk tekililetirilmitir ve hakim g tarafndan smrlm ve cezalandrlmtr.77 Wiegman verdii rnei farklln Avrupa Merkezli formulasyonu olarak tanmlar. Avrupa Sinemasnn, teki dnyay temsilinde bir eksiklik, bir iermeme ve grmezden gelme eilimi ortaya kmaktadr. Avrupa Sinemasnda kltrel olarak uyumlu olmayanlar ulusal mitin kurulmasna yardmc olabilecek kadar temsil edilmilerdir. Bunun baka nedenlerinin de olabilecei gibi, Avrupalln genel tanm iinde yer almamalarndan kaynaklanan bir iermeme/darda brakma yntem ve syleminin ilemekte olmasdr.78 Bu yanl ve eksikli temsil sadece teki kltrlerin sorunu deildir. Elif Genco farkl kltrlerin de Avrupann gerei olduunu hatrlatarak, bu kltrlerin temsilindeki eksikliin ayn zamanda Avrupann kendi temsilindeki bir gereklik eksikliine iaret ettiini savunur: Avrupann gerein Avrupal sinemaclarn gmenleri anlattklar filmlerde yaadklar toplumla ilikilerinin kurulmas eksikli ise Avrupa
76

76

Byle bir eletiri de

Avrupa merkezli kltr varsaymnda ve ulusal sinemalarla birlikte deerlendirilen

Tl Salp Akbal, Snanlar, Kiraclar ve Gecenin inde Kaybolanlarn Ev Sahipleriyle Eitlendii ykler: Yedinci Kta, Toplumbilim (Avrupa Sinemas zel Says), Ocak 2005, Say: 18, s. 51. 77 Robyn Wiegman, Race, Etnicity and Film, The Oxford Guide to Film Studies-Critical Approaches, John Hill ve Pamela Church Gibson (Ed. by) Oxford: University Press, 2000, s.160163 78 Ayla Kanbur, Gmenliin Glgesinde, Toplumbilim (Avrupa Sinemas zel Says), Ocak 2005, Say:18, s.41.

41

gereinin ve toplumsal yaamnn da eksikli bir biimde bu filmlerde yer aldn syleyebiliriz. Bunun tersinin yaplmas yani, gnmz Avrupasnn nemli siyasi-kltrel ve sanatsal eilimlerinin bir rnei olabilen ve anlatt Avrupay deerlendirebilen zellikler iermesi bir filmi nemli ve incelenmeye deer klyor. 79 Damgalama, Dlama ve kltrel homojenleme eletirileri Avrupa Merkeziyeti Zihniyete yaplan eletirilerle ortaklk tamaktadr. Avrupa Merkeziyeti Bat zihniyetine yaplan gndermeler ise, Avrupa Sinemas erevesinde Cem Gzel tarafndan yle zetlenmitir: 19. yzyln ortalarndan 1.Dnya Savann sonuna dein uzanan dnem ierisinde Amerikann da dahil olduu beyaz Anglo-Saksn gcn ekonomik, askeri, politik ve kltrel anlamda yeryz halklarnn yzde seksen beini Asya, Afrika, Latin Amerika- domine etmesi, gdmlemesi olarak tanmlayabileceimiz, kolonyal konumlan, sinemasal yeniden sunum asndan da tm ile Batnn merkez alnmas ve onun dndaki kltrlerin, toplumlarn dierleri olarak tanmlanmas araclyla bir sylem biimini alr.80 Avrupa Merkeziyeti Zihniyet araclyla, evrensel deerlerin temsili Avrupa Sinemasna atfedilir ve dier kltrler, evrensel deerler sayesinde var olabilecek olan teki olarak damgalanrlar. teki her zaman evrensel deerlerin gznden, evrensel deerlere gre meruiyet kazanr ve temsil frsat bulur. Filmler ideolojik aralardr. Fakat ypranm ve grmeye alkn olduumuz imajlar tekrar ettiinde, hkim kurallara boyun eer ve konformizmi destekler; kilitlenirler. Bir kere allm geldiinde, gerein kendisi olarak kabul edilirler.81 Bu tekrara dayal temsil Sorlinin de altn izdii gibi bir sre sonra gerein kendisi olarak kabul edilir.

79 80

Elif Genco, Gmenlerin Umutsuz Yolculuu, Yeni Film, Nisan-Haziran 2004, Say: 5, s. 86. Cem Gzel, Smrgeci Sylem ve Sinema: Kltrel Yanlln Yeniden Sunumu, Trk Film Aratrmalarnda Yeni Ynelimler-1, Deniz Derman (drl.), stanbul:Balam Yaynlar, Kasm 2001, s.

Pierre Sorlin, European Cinemas, European Societies 1939-1990, London & New York: Routledge, 2003, s.14.

81. 81

42

Avrupa Sinemas tartmalaryla birlikte, 1990larda ele alnan bir dier kavram ise Avrupa Sanat Sinemas kavramdr. Avrupa Sanat Sinemas meruiyetini ve tutarlln, Avrupa dnce tarihini, sanat ve edebiyatn kapsayan yksek kltr mirasna borludur. Avrupallk ise, nce ki blmlerde aklamaya altmz gibi belirli bir Avrupal zihniyet erevesinde iler. Baka bir deyile devlet desteine bal, festival ve dllerin pazarlanmasna dayanan Avrupa Sanat Sinemas, Avrupa kltr projesinin destekleyicisi ve Avrupa kltr siyasetinin nemli bir referans noktasdr. Bu anlamda Avrupa Sanat Sinemasna ynelik belki de en ciddi sorgulama smrgecilik-sonras kuramlardan ve kltrel aratrmalardan geldi. Bu kuramlara gre Avrupa sanat sinemasnn kltrel homojenleme yaratmas ve yksek kltr yanls olmas bakmndan eletirilebilir ve sekinci bir sinema olduu sylenebilir. Sanat sinemas yresel farkllklar, popler kltr ve izleyicileri (kltrel bakmdan sanat sinemasyla btnlemi seyircilerden ziyade) dlamas bakmndan da eletirilmekte, bu eletiriler u noktaya tandnda ise Avrupa sanat sinemasnn kltrel ve etnik bir Avrupa kalesini desteklemekte olduu bile sylenebilmektedir.82 Avrupa kalesinin iten ie sarslmaya balamas Avrupa Sinemasna da yansmtr. Avrupa Sinemas 1980lerden itibaren ulusu homojen bir btnlk iinde yanstmaktan uzaklamtr; rnein ada ngilteredeki yaam karakterize eden birden ok ulusal, blgesel ve etnik kimliklerin artan ifadesine yer verilmitir.
83

Filmlerin sunduu ulusal topluluk gr, dikkate deer oranda oulcu ve eitlidir.

Geleneksel ulusal kimlikler yabanclatrmaya ve ulusal kimlik (ve ulus dhilindeki kimlikler) asndan ok daha kapsaml yeni bir eitleme yapmaya dair ak bir aba olduu grlmektedir. Bu ok kltrl temsil abasnn yannda, Avrupa kimliini koruyan ve yeniden ina eden resmi kurum ve kurulular Avrupa Sinemasn tanmlarken, farkllklarn atmas ve gerilimine iaret eden sylemlere dikkat

82 Tim Bergfelder, Avrupa Sinemasn Yeniden Dnmek: Avrupa Sinema Tarihi in Kavram ve neriler, Toplumbilim (Avrupa Sinemas zel Says), Ocak 2005, Say:18, s.192. 83 John Hill, Hollywood Gereini Kabullenmek: Globalleme anda Ulusal Sinemalar, Trk Film Aratrmalarnda Yeni Ynelimler-1, Deniz Derman (drl.), stanbul:Balam Yaynlar, Kasm 2001, s.

34.

43

ekmektedir. rnein; Gnmzde Avrupay ve Avrupa Sinemasn yeniden tanmlama srecinde, Avrupa film endstrisini ekonomik ve kltrel olarak desteklemeyi hedefleyen Euroimages (Sinematografik ve Grsel itsel Eserlerin Ortak Yapm ve Datm Avrupa Destek Fonu), Avrupa Filmi tanmn yle yapyor: Avrupal profesyonellerin nemli ve byk oranda katkda bulunduu, ounluu bir veya daha fazla Avrupa irketinin yapm/ortak yapm ile retilmi uzun metrajl, konulu, belgesel veya animasyon film 84 Euroimagesin misyonu kltrel ve ekonomik olmak zere iki temel hedef balamnda tanmlanr. Esra zcana gre, bu temel hedeflerin altnda Avrupa kltrne, sinemasna ve kimliine dair varsaymlarn ve atmalarn izlerini bulmak mmkn. Avrupa Sinemasna destek verebilmek iin ncelikle Avrupa Sinemasnn bir tanmn yapmak gerekiyor. Euroimagesin Avrupa Sinemasn nasl tanmladna daha ayrntl baktmzda 1992 ylnda Strazburgda imzalanan Sinematografik Ortak Yapm Avrupa Szlemesini / European Convention on Cinematographic CoProduction * ve Avrupal unsurlarn arln hesaplamak iin burada oluturulan puanlama sistemini temel aldn gryoruz. Buna gre film ekibi alanlarnn zellikle yaratc ekibin ve oyuncularn ok nemli bir ksmnn Avrupal olmas nem tayor. Bylelikle kltrel alanda Avrupann ve Avrupalln deien (ve kimi zaman birbiriyle uzlamayan) tanmlar Euroimages sz konusu olduunda ortaya kyor. Destek kapsamna giren filmleri ortak kkenleri tek bir kltrn kant olan Avrupa toplumunun farkl yzlerini yanstan almalar olarak niteleyen Euroimagesin bu tanm aslnda sorunun derinliine ve ortak/tek bir kltrle farkllklar arasndaki gerilime iaret ediyor. Bu ekilde Euroimages Avrupa filmini tanmlarken Avrupall ve Avrupa kltrn de en geni anlamda tanmlam oluyor.85, Avrupa ktasndaki farkl lkeler tek bir kltr emsiyesi altnda toplanrken, Avrupann farkl yzlerinin alt izilse de, teki kltrleri ieren bir sylem gelitirilmemektedir. Dier yandan, Avrupa Sinemasn temsil eden bu gibi kurumlarn istatistiklerine baktmzda, Bat dndaki lkelere yaplan yatrmlar gzden kamaz.
( Euroimages Guide Assistance to Cinemas 2004 ) ten aktaran, Esra zcan, Euroimages ve Trkiye: Genel Bak, Toplumbilim (Avrupa Sinemas zel Says), Ocak 2005, Say:18, s. 185.
85 84

zcan, A.g.e, s.186. * www.conventions.coe.int

44

Yatrm yapan lkenin smrgesi lkelerle gemite kurduu ilikilerin rol oynamas dikkat ekicidir. Ancak bu lkelere yaplan yardmn genel n koulu da Avrupa arlkl yaratclarn ekipte yer almasdr. Ortaya kan filmlerin ise, bu tip fonlardan destek alabilmek iin, belirli anlatm kalplarna skmalar ise konu hakknda nde gelen eletiriler arasnda yer almaktadr. Sonuta, Avrupa Sinemasnn deerlendirilebilecei, tarihsel, toplumsal ve kltrel balam, Avrupa Merkeziyeti Kltr ve Zihniyet, Ulus, Ulusal Sinema gibi kavramlar zerinde younlaan tartmalardan beslenir; bu tartmalarla ayn paralellikte geliir. Kresel dinamikler, nfus hareketleri ve kltrel karlamalar sonucu artan kltrleraras etkileim bu kavramlarn temelinde bir takm krlmalara yol amtr. nk, dnya leinde kltrel akkanlk ve harmanlamann mutlu bir okkltrllk yerine gerilim ve kartlklar rettii bir gerektir. Bir yanda ulus-tesi sosyal hareketlerin palazlanmas, dier yanda ulus-alt diyebileceimiz yerel kimliklerin ve aidiyetlerin kresellemesi kresel kltr akkanlnn farkl yzleri olarak karmza kmaktadr. 86Ayn gerilimler ve kartlklar Avrupa Sinemas erevesinde de yaanmaktadr. Avrupa Sinemasnn yerleik tanmlar ve tarihi anlatlar sorgulanmaktadr. Ulusalc eilimleri eletirilmekte olan Avrupa Sinemas kimlik, kltr, kltrel karlamalar, aidiyet gibi kavramlar ekseninde tartlmaya balanmtr. Bu eletirilerin odak noktas ise homojenleme, teki kltrler ve onlarn temsilidir. Gnmzde ne kan gerek ise, Avrupann ve Avrupa Sinemasnn dardan gelen kltrel unsurlara kapsn kapatmaya alt halde, giderek melezlemesi ve melezliin kltrel formlara yansmasdr. 4.2 Avrupada Kltrel Karlamalarn Sinemada Temsili Kresel aklarla deien siyasi snrlar, byk gler, srgnler ve diaspora 20. yzyl Avrupa tarihinin de yzlemesi zor bir paras haline gelmitir. Bu gmen, srgn, diaspora kimlikler ayn zamanda melez kimlik tartmalarnn znesidirler. Bu kimliklerin, Avrupann sosyal, toplumsal ve siyasal hayatna kabul sreleri sorunlu olmutur. Bu srete, Avrupa Merkezci temsilin balca biimlerinden dlanan tekiler, kendilerini merkezsiz ya da alt grup olmak dnda konumlandramamlardr.
86

nc ve Weyland, A.g.e, s.25.

45

Ayn topraklarda hep teki konumunda durmak ise, onlarn srekli kimlikle hesaplamalarna neden olmutur. Stuart Hall, kimliksizlemi gruplarn kimlik arayn yle ifade eder: Kimlik siyasetinin ilk biimi, insanlarn, ulusun ounluu ierisinde bir kimlikle zdelemekten yoksun brakldklar ve engellendiklerinde zerinde durabilecekleri baka kkler bulmak zorunda kaldklar gereiyle ilikiliydi. nk insanlar zerinde durabilecekleri bir toprak, belirli bir alan belirli bir konum bulmak zorundaydlar. Bir ngiliz ya da Britanyal kimliine ulama yolu tkal olan, ulama abalar engellenen insanlar kim olduklarn kefetmeye almak durumundayd. Kklerini yeniden kefetmenin ya da aramann en can alc an.87 te bu an, yllardr kendi sesleri, kendi imajlar olmayan snrdaki, melez kltrlerin bakalarnn rejimine dhil edilmek ya da smrgeletirici bir gzn baknda konumlanmak yerine kendi adlarna temsil imkn istedikleri ve gelitirdikleri andr. Bir baka deyile, Avrupa kendi egemenlik konumunu toplumsal farkllklar dlayarak srekli olarak yeniden retmeye alrken, bir yandan dlanan kimliklerin kendi seslerini duyurmaya, farkllklarn grnr klmaya ve ayrmcla kar mcadelelerine tank oluruz. Bu mcadelenin ayrmclk kart zellii, kolektif bir tarih/hafza oluturmaya armasndan beslenir. nk Avrupa hafzasnn ayn zamanda, Avrupann iinde yaayan farkl kltrlerin de hafzas haline gelmesi ancak farkl kltrlerin kendi deneyimleriyle bu hafzaya katkda bulunmas ile mmkndr. Merulatrlm tarihin yanna sakl tarihlerin eklenmesi gerekmektedir: Snrdakilerin zneleri ancak kendi sakl tarihlerini yeniden kefederek temsil olana bulabilirler. Hikyeyi yukardan aa yerine, tabandan yukarya yeniden anlatmalar gerekiyor. Bu an sava sonras dnya iin o kadar nemli bir yere sahiptir ki, bu gelimeyi anlatmadan sava sonras dnyay anlatamazsnz. Smrgeci milliyetilik hareketlerini tarif ederken, o gne kadar sz edilmeyenlerin, kendilerinin de anlatabilecekleri bir tarihleri olduunu kefettikleri sahibin dilinden baka
87

Hall, Eski ve Yeni Kimlikler, Eski ve Yeni Etniklikler, A.g.e, s.76.

46

dilleri de olduunu anladklar an anlatmamazlk edemezsiniz. Mthi bir andr bu. Bunlar ounluun hi anlatlmam sakl ykleridir.88 Snrdaki kltrlerin sakl tarihi denildiinde, gerek kendi lkelerinin ne kmayan zgn koullar, gerekse Avrupada biriktirdikleri deneyimler anlalmaldr. Melezlemi bir kltr olarak yabancnn, kendini oluturan iki kltr olan kendi kltrne ve Avrupaya bak, geride kalan memleketlerini ve kltrel kimliklerini tekrar kefetmelerine, yeni memleketteki aidiyetlerini de ina etmelerine yardmc olur. Bu ikili/ifte bak, bir baka deyile ayn anda iki aidiyeti de tayan melez mensubiyetin temsilidir. Asl kkleriyle kk salmak arasnda bir tercihte bulunmas gereken gmen, yeni rol ve eskiden sahip olduu rol arasnda blnml ve ikili bir mensubiyeti ayn anda yaar. Kendi zne dnmekle, yaad topluma giderek daha fazla balanmak arasnda kalan gmen, bulunduu toplumda kendisini yeniden retmek zorunda kalmaktadr.89 Ortaya kken toplumun bir kopyas olmayan ayn zamanda yeni gelinen lkeden etkilense de, o lkenin aidiyetini de giyinememi melez/snrda bir kimlik kar. Bu kimliin oluumunda gmenin bireysel tarihi kadar, hem g alan lkenin hem de ge kaynaklk eden lkenin ekonomik, toplumsal ve kltrel zel koullar ve iki lke arasndaki tarihsel iliki nemli rol oynar. Snrdaki melez kimliklerin kendilerini temsil abalar, resimde, sinemada, mzikte, edebiyatta, modern sanatlarda, siyasette ve genel olarak toplumsal yaamda grnr biimde ortaya kmtr. Tm bu zorunlu gnll srgnler, gmenler, diyasporalar Avrupann kltr hayatn canlandrrken, ayn zamanda gndelik hayatn ideolojisine kar eletirel olunabilecek bir alan ayorlar.90 Kanburun da ifade ettii gibi, zorunlu, gnll srgnlerle, yersizlemeye maruz kalm teki dnyann insanlarnn Avrupann gndelik yaamn, kltr hayatn ve siyasetini nasl ekillendirdiklerini ortaya koyan filmler ortaya kmtr. Avrupann gnmzde tartlan yapsna, grsel olarak bu filmler sayesinde net bir ekilde tank oluruz: Bu filmler, Avrupadaki heterojen yapy ve kimlik ve kltrlerdeki eitlilii grsel olarak anlatabilir. Bylece, kltrel yap maskelenmeden sergilenir ve kimliin karmakln,
88 89

Hall, Kreselleme ve Etniklik, A.g.e. s.56 Monckachi, A.g.e., s.67. 90 Kanbur, A.g.e.,s.43.

47

dnm srecini grsel anlatmla daha net kavrama olana salar. Ancak, sinema sadece gereklii olduu gibi sergileyen bir ara deildir; sinemann gerekleri sorgulayc ve yorulmac zellii Avrupa kimlik ve kltryle ilgili amazlara yeni nermeler sunar. Sinema, yeni imajlar, yeni kimlikler, yeni kltrlerin oluturulmas, sorgulanmas, kabul edilmesi ve temsil edilmesinde de nemli ve aktif rol oynar. 91 Homi Bhabha, Kltrel eviri kavram Petrienin kltrlerin temsiliyle ilgili ifadesini karlar. Bu kavram teki kltrlerin temsil tartmalarnda ne kmaktadr. Kltrel eviri, teki kltrlerin, kimliklerin ve yaam biimlerinin tannmas ve kabul edilmesi anlamnda kullanlr. Bhabha kltrel evirinin getirdii sorumluluklar yklenmek zorunda olduumuzu ifade eder. Farkl kltrler, diller ve toplumlar arasnda bir dolaym kurma abasnda daima yanl eviri, korku ve aknlk tehdidi vardr.92 Oysa eviri sorumluluu, tekileri dinlemeyi renmek, onlarla konumay renmek demektir. Onlar hakknda ya da onlar iin konumak deil.93 Bu srete, daha da trajik olarak, eviri yapmay korkup reddetme tehlikesi vardr: Kltrel olarak ie kapanma ve imparatorluk hayallerinin glendirilmesi tehdidi ortaya kar. Byle bir kltrel ie kapanma tehlikesini, Dou Bat kltr asndan Ahmet Ulvi Trkba yle yorumlamtr. Gnmzde Bat uygarlnn kendi dndaki tm uygarlklara kukuyla bakmas, yabanc olduunu dnd unsurlar dlamaya almas, bir dnemler Dounun yapt hatay yani endi iine kapanmay anmsatmaktadr. Byle bir durumda ise, bizzat Bat uygarlnn dman yine kendisi olacaktr.94 T.S Eliotun deyile, ayn zamanda yurtdndan kltr alan ve karlnda bir ey vermeyen bir lke de, kendi kltrn bakasna empoze etmeye kalkan ve karlnda hibir ey kabul etmeyenbir kltr de aralarndaki karlkszlktan dolay zarar grr.95 Farkl

Duncan Petrie, Change and Cinematic Representation in Europe, Petrie, A.g.e., s.3. Homi Bhabha, Beyond fundementalism and Liberalism, New Statesman and Society, 1989, s.3435den aktaran Morley ve Robins A.g.e. s.149. 93 Morley ve Robins, A.g.e, s.160. 94 Ahmet Ulvi Trkba, Dounun Akamndan Batnn afana: Modern Avrupay Yaratan Anlayn Douu, Dou Bat (Avrupa), Ocak 2001, Say: 14, s.110. 95 T.S Eliot, Avrupa Kltrnn Birlii, COG TO- Avrupay Dnmek, Bahar 2004, Say: 39, s.132.
92

91

48

ekillerde ifade edilen sylemlerin hepsi kltrler aras diyaloga ve eviriye iaret etmektedirler. Kltrel eviri, kltrel farkllkla ilikilidir. Bilgiye tekinin gznden bakmay Bhabha kltrel farkllk sylemiyle tamamlar. Bhabhaya gre bu sylem, kltrel karlama, kltrel eklemleme gibi kltr diyalogu yaratan sreleri temsil eder: Kltrel farklln analitii, sadece politik ayrmcln temelini aklamakla kalmaz, eklemleme politikasn dntrr. Bu noktada ne sylendii kadar nerede sylendii de nem kazanr, beyann pozisyonunu deitirir ve adreslerin birbirleriyle olan ilikisini. Kltrel farkllk, bilgiyi btnlemeye kar duran aznln perspektifinden yeniden konumlar. Bu durum gl taraf rahatsz eder ve alt anlamlar iin farkl alanlar retir. Kltrel ekimenin olasl, birikimlerin dei toku ans, pozisyonlarn savayla megul olma, yeni anlamlarn inasna ve kimlik stratejilerinin douuna iaret eder. Kltrel farkllklar gzeterek ina edilen kimlik tasarm, kimliin formlarn sorgular nk bunlar farkl sembolik sistemlerde her zaman iin tamamlanmam ve kltrel eviriye aktr.96 tekilerin kendilerini temsil olana bulduklar bu filmler kltrel evirinin sorumluluunu stlenirler ve kltrel farkllklar sorgulayan kimlik stratejilerini vurgularlar. Bu filmler, Avrupa Sinemas iinde de farkl bir patika oluturmaktadrlar. Bu Avrupa Sinemasnda er ya da ge ad konulacak yeni bir boyuttur; yeni bir soluktur:97 Kanbur, ortaya kan filmlerin yaratclarn ve temsil edilen deneyimleri meknla ilikilendirerek tanmlar: Sinemann kalesi olarak rtn ispatlam Hollywoodun ve onun karsnda sinemann sanatsal temsilcisi Avrupa filmlerinin yan sra nc bir sosyal kimliin znesi olarak karmza mekanszlarn, teki yzlerin sinemas kyor. Farkl bir sosyal kimliin znesi anlamnda yeni bir patika gze arpyor. Bu patikada ikili bir pozisyonda yaayan ve son zamanlara kadar byk bir kltrel gvdeye ait

Homi Bhabha, The Location of Culture, London, New York: Routledge, 1994, s.162-163. Esra zcan, Bar Pirhasanla Avrupa Sinemas ve Euroimages zerine, Toplumbilim (Avrupa Sinemas zel Says), Ocak 2005, Say:18, s.189.
97

96

49

olmayanlarn at, yeni bir mekan, ya da mekanszln veya birok mekandan oluan sinemas yer alyor.98 Kltrel tahayylde gmenlere ayrlan yer ulusaltndan ulusarya kaydka ok dilli ve ok kltrl filmler Avrupa Sinemas, ulusal sinema gibi yerleik kavramlarn da sorgulanmasna neden olmutur. Bu anlamda, ulusal kltrlerin hi bitmeyen evrimlerine yeni sylemsel ve estetik katmanlar kazandrdklar ne srlmektedir. Melez kltrlere atfedilen bu yenilik, hkim kltr rahatsz eden, arayta gsteren bir durumla ilikilendirilmitir. Bu durumu Ien Ang Skntdaki Hegemonya olarak tanmlar: Bir baka deyile, daha nceden smrgeletirilmi kltrler ve insanlar, gemite kendilerine yklenmi kimliklerle savaarak kendi tarihlerini yazmaya, kendi bugnlerini oluturmaya baladlar. Avrupallarsa farkl bir durumun iindeler: Solmaya yz tutan kltrel hegemonyalarn yeniden tanmlamann peindeler. Bu sefer kendilerini evrensel tanmlar yerine yerel tanmlar, yerleik tanmlar yerine akkan tanmlar, zgn tanmlar yerine genel tanmlarla sunma yollarn aryorlar; iktidar sylemleri, egemen rejimlerin sylemleri marjinalin ve yerelin bu merkezsiz kltrel gleniiyle phesiz tehdit edilmilerdir. 99 Meyda Yeenolu, ortaya kan filmlerin Avrupa kltrn ve Avrupa Sinemasn sorgulayan zelliini bir mcadele alan olarak savunur: Melez Sinema mulk figrlerin ortaya kt ve bu gruplarn emperyal Batl zneliin zerinde kurulduu temelleri sorgulamaya amas sayesinde oluan bir mcadele alan olarak anlalabilir.100 Kltrel karlamalarn sonucu ortaya kan farkl sosyo-kltrel kimlikleri, gmenliin glgesindeki yaamlarn deneyimlerini yanstan bu filmler, karlkl diyalog iin de bir frsat olarak gsterilmektedirler. Bu deneyimler iinde tarihi olduka katmanl, sorunlu ve karmak olan kltrel retim, deneyim ve donanm

98 99

Kanbur, A.g.e., s. 41. Ien Ang, Hegemony In Trouble, Petrie, A.g.e., s.25. 100 Yeenolu, teki Mekanda Olmak: Post Kolonyal Dnyada Gmenlik ve Turizm, A.g.e, s.58

50

ilikilerinin hiyerarisi krlabilir, yaratc anlamann, karlkl syleinin, diyalogun mmkn olan zaman ve mekn yakalanabilir.101 Dier yandan Homi Bhabha sylemlerini gnmz Avrupasnda yaanan kltrel karlamalarla, teki/melez kltrlerin kendilerini ifade ederken ortaya kan anlamlarla ilikilendirebiliriz. Bhabha melez failleri stnlk ya da egemenlik iin mcadele eden bir alanda tanmlamaz; Bhabhaya gre melez strateji bir uzlama alan aar: gcn eitisiz olduu ve ifadesinin mulak olabilecei yerde melez strateji ya da sylem bir uzlama mekan aar. Bu tr bir uzlama ne asimilasyon ne de ibirliidir. Bu, sosyal kartln ikili temsilini reddeden yarktaki failin ortaya kn olanakl klar. Melez failler, kltrel stnlk ya da egemenlik aramayan bir diyalektikte seslerini bulurlar. Cemaat grlerini kurmak iin ortaya ktklar ksmi kltr ve tarihsel hafzann versiyonlarn ki igal ettikleri aznlk konumlar anlatma biim verir- yayarlar; ierinin dars, btndeki para olarak. 102 Sonuta, artarak yaanan eitsiz kltrel karlamalar ve kimlik aray srecinde, Bamsz Ulusar Sinema, Aksanl Sinema, Kltrleraras Sinema, Diasporik Sinema, Srgn Sinemas gibi farkl kavramlar erevesinde tanmlanan bir alan Avrupann ve Avrupa Sinemasnn iinde bir atma, uzlama ve diren noktas olarak ortaya kmlardr. Ayn zamanda yaratclarnn deneyimlerinden beslenerek gelien bu sinemalarn yannda, Avrupal ynetmenlerin filmlerinde de gmen, diyasporik, srgn kimlikleri tayan karakterlerin ivme kazanarak arttn grmekteyiz. Sz konusu tanmlamalarn ortak noktas, genellikle Batl (Bat Avrupa ve Kuzey Amerika) metropollerindeki nc Dnya kkenli aznlk topluluklara mensup sinemaclarn filmlerinin ortak olarak sahip olduklar kltrel, estetik ve politik niteliklerden dolay yeni bir bamsz tr olarak incelenebilecei saptamas oluturuyor. Bu filmler ok kltrl ve ok etnili konu/karakterleriyle geleneksel Avrupa Sinemasn Batl olmayan gelenekler ve yeni janrlarla tantrmlardr.

101 102

Salp, A.g.e., s.52. Homi Bhabha, Culture in-Between, Questions of Identity, Stuart Hall ve Pall du Gay (Ed.), London: Sage Publications, s.58.

51

4.2.1 Aksanl Sinema Hamid Naficynin Aksanl Sinema terimi, Naficynin nce ki almasnda kulland Bamsz Ulusar Sinema kavramnn gelitirilmi versiyonudur. Bamsz Ulusar Sinema nceden tanmlanm corafi, ulusal, kltrel, sinemasal ve st sinemasal snrlar boylu boyunca kesen yeni bir trdr. Farkl tarihsel, toplumsal, siyasal nedenlerle yurtlarn terk etmek zorunda kalm sinemaclarn rettii bamsz ulusar filmler, yalnzca ortak olarak yneldikleri temalar anlamnda deil, ayn zamanda ortak biimsel zellikleri, benzer retim ve tketim koullar nedeniyle de yeni bir tr oluturmaktadrlar.103 Aksanl Sinema kavram ise, Batda yaayan srgn, diasporik ve/veya postkolonyal/etnik kimlikli sinemaclarn 1960lardan bu yana rettikleri filmleri adlandrmak iin kullanlr: Byk bir ounluk, nc dnya ve post kolonyal lkelerden olan bu sinemaclar, 1960tan itibaren kuzeydeki kozmopolit yerleim merkezlerine yerlemilerdir. Yer deitiren bu insanlarn hem kendi uluslaryla hem de yerletikleri uluslarla aralarnda gerginlik ve anlamazlklar vardr. Ksaca, bu
104

sinemaclar,

marjinalliin

ve

farkllklarn gerilimiyle beslenirler.

Bir baka deyile, Aksanl Sinema, srgn, gmen ve diyasporann yaad yersiz-yurtsuzlama ve melezleme deneyiminin estetik bir ifadesi/ temsilidir. Kltrel karlamalarn ve melezlik problemlerinin znesi olan nfus, Batdaki byk metropollere adaptasyon ve kabul sorunundan doan atmalara gebedir. Bu atmalar kimlik ve kltrel alanla ilgili deneyimler retir. Dilbilimsel adan ok nemli bir yere sahip olan, Aksan kavram, sosyal ve politik alanlardaki eitsizlie iaret eder. Aksanlarn telaffuza gnderme yapan dilbilimsel varl, insanlarn sosyal durular hakknda yarglar retir. Aksan, kimi

Hamid Naficy, Phobic Spaces and Liminal Panics: Independent Transnational Film Genre, Global/Local: Cultural Production and the Transnational Imaginary, Rob Wilson ve Wimal Dissanayake (drl.), Durham: Duke University Press, 1996, s.119. 104 Hamid Naficy, An Accented Cinema- Exilic&Diasporic Film Making-, Princeton & Oxford: Princeton University Press, 2001, s.10.

103

52

insanlara yerel, kimi insanlara dini, kimilerine politik deerler ykler. Sonuta, aksan hem kimlii reten, hem de kimlii ortaya koyan en belirgin kodlardandr. Naficy dilbilimsel bir kavram olan Aksan szcn bu tr sinemay, standart, hkim ve ticari olandan farkl klmak, ayn zamanda yerinden edilmilik deneyiminin altn izmek iin semitir. Aksanl sinema yaratclar, anavatanlarndan zorla koparlm, ayrlmak zorunda kalm ya da kendi isteiyle ayrlm kiilerdir. Yerini terk etme ve yeni bir yere yerleme ihtiyac hissetmilerdir. Bu bakmdan filmleri de kendi deneyimlerini ya da kendi deneyimlerine benzer deneyimleri sorgular. Aksanl filmler parmak izi gibi tek ve esizdirler. Yazarlarna ait otobiyografik izler tarlar.105 Aksanl sinema, hkim sinema anlatsnn karsnda, aznlk diyalektiiyle konuan, kendini bamsz ve dolaysz konumlayan bir sinema rneidir.Aksan, filmin yk dnyasndaki karakterlerin aksanl konumalarndan ziyade, sinemaclarn dnyaya baklarn, dnyay alglaylarn, dolaysyla sluplarn ekillendiren yerinden edilmilik durumundan kaynaklanr. Aksann kaynaklarndan biri ynetmenlerin deneyimleriyse eer, dieri de filmlerin retim koullardr.106 Ortak yapm veya sanatsal kayglardan kaynaklanan dayanmalarla gerekletirilmesi, ynetmeninin ve hatta seyircilerinin yurtsuzlam olmas, bir filmi aksanl sinemaya dhil eden en nemli zelliklerdendir. Aksanl Sinema hkim kltr endstrisinin ve sosyal formasyonlarn dnda, sergiler.
107

arada kalm alternatif, kolektif

sistemlerini

Aksanl Sinema 1960lardan bu yana ortaya kan sinemasal yaplarn, teorilerin ve pratiklerin dnmnden de etkilenir. zellikle Latin Amerika Sinemasnn teorize olmasyla ve dolayl olarak nc Sinemann ortaya kmasyla, Teshome H. Gabriel tarafndan olgunlamasyla, Aksanl Sinemann referanslar oalmtr. Marksist ve Sosyalist kuramlardan beslenen nc Sinemaya gre, Aksanl Sinema daha ok kiisel hikyeler, etnisite, milliyetler ve kimlik stratejileri ve yerinden olma deneyimi ile balantldr. Baz farkllklara ramen, Aksanl Sinema da nc Sinema da tarihsel
Naficy, A.g.e. s.34. Suner, A.g.e. s.258. 107 Hamid Naficy, Framing Exile: From Homeland to Homepage, Home, Exile and Homeland: Film, Media and the Politics of Place, Hamid Naficy (Ed.) New York: Routledge, 1998, s.5.
106 105

53

bir bilinle hareket ederler. Politik altyaplar vardr, eletireldirler, melezdirler. Naficy, biimsel uygulamalarndan dolay The Hours of Furnaces filmini, aksanl filmlerin atas kabul eder. Ge, eitlilie, youn aklara, yer deitiren nfusun kltrel ve ekonomik sermayesine neden olan tarihsel faktrler ayn zamanda aksanl sinemaya da yn verirler. rnein, Cezayirli sinemaclar filmlerini genelde Fransada yaparlar. 1961e kadar Fransann smrgesi olan Cezayir, bu tarihten sonra bamszln kazanp kitleler halinde Fransaya gmtr. Trk sinemaclarn ou da Almanyada almaktadr. Bu sonuta yine tarihsel nedenlere balanmaktadr. Tarihsel geliimi iinde modern dnya sisteminin siyasal tarihine ilikin en arpc ey genel olarak kltrel direni eklinde adlandrlabilecek eyin, bask altndaki eler tarafndan giderek daha sk ve daha etkili bir biimde kullanlmasdr.
108

Aksanl sinema, Wallersteinin deyiiyle kltrel bir direni biimi olarak

alglanabilir. Aksanl anlatm formlarnn daha sk kullanlmas ise daha arpc bir etki yaratr. Hkim anlatnn yaplarna direnirken, ayn zamanda onlara meydan okur. Farkl lkeleri, dilleri ve kltrleri birletirir. Kusurlu estetiiyle hkim sinemaya kar bir duru gelitirir. Yksek dozda politiktir nk ortaya k evresinden, kabul srecine kabar politik evrelerden gemitir. Dier yandan Naficy nemli bir ayrntnn altn izer: Buradan aksanl sinemann kendini hkim sinema karsna yerletiren bir bak as sergiledii dnlmesin. Kapitalist modelin hakimiyetinde, aksanl filmler de kendilerini, yapmclarn ve seyircilerini merulatrmaya ve bu sistemin iinde asimile etmeye mecburlardr.
109

Naficy, srgn kavramnn dnmn ele ald Framing

Exile adl makalesinde, medya ve teknolojinin kresellemesiyle birlikte, ulusal snrlarn gmen kimliklerin aleyhine tanmland srecin ivme kazandna dikkat eker. Bu gelimeye paralel olarak 1980lerden beri, film kratrleri film festivallerinde teki kltrlerle ilgili sylemlere nemli bir yer ayrmaktalar. Bu sre dnyada melezlemi kltrel formlarn ne kt bir dnemdir110 Alt izilen bu noktalar, aksanl filmlerin kltrel endstrinin bir metas haline gelme tehlikesi, hatta
108 109

Wallerstein, A.g.e., s.131. Naficy, An Accented Cinema- Exilic Diasporic Film Making A.g.e, s.25. 110 Naficy, Framing Exile: From Homeland to Homepage, A.g.e. s.5.

54

moda olmas eletirisiyle kesiir. Ancak her ne olursa olsun, Avrupann teki deneyimlerini dinlemek, Avrupa Sinemasn besleyen Batl kltr geleneinin dnmne tekinin objektifinden bakmak, kimliin inas iin ok nemlidir. Bu noktada, Aksanl Sinema, tekinin bakndan ileyen bir yol aar. Hallun deyiiyle, Avrupann kimliinin kendisini ina edebilmesi iin tekinin ine deliinden gemesi gerekmektedir. 111 Aksanl filmlerin bileenleri ok karmak bir boyut olutururlar. Aksanl sinema, tarihteki dier akmlar, trler gibi tek para, baml, merkezilemi ve hiyerarik bir yapya sahip deildir. Aksanl sinemann anlatm biimlerindeki bileenlerin belirlenmesindeki asl lt, bu bileenlerin tek bir filmde ya da birden fazla filmde tekrarlanarak kullanlm olmalar. Naficynin almasnn amalarndan biri, bu karmak yap iin uygun bir teori gelitirmeye almak ve kimliklendirmeye almaktr. Bir baka deyile ama, farkl ev sahibi lkelerde yaayan ve bu lkelerde yabanc ve hatta zaman zaman dmanca olabilen politik ve sinematik sistemler iinde filmler yapan, farkl lkelerden gelen yurtsuzlam, yerinden olmu/edilmi, melez deneyimi yaam sinemaclarn rettikleri filmlerin ortak zelliklerini kefetmektir. Naficy, bu ortak zellikleri kesin ve net bir akademik disiplin olan biimci slpla yola karak belirlemitir. Aksan sinemasal yapnn biimini etkiler, sinemasal yapnn elerine iler. Anlatsn, temasn, grselliini, karakterlerini ve temasn biimlendirir. Her eyden nce, melez yaam deneyimleri anlatm formlarn da melezletirmitir. Farkl ulusal sinemalarn, janrlarn ve biimsel anlatlarn snrlarnda dolarlar. Bu filmler, yaratclarnn iinde bulunduu, ifte bilinlilik durumunu yanstrlar. ounlukla iki ya da ok dillidirler. Estetik biimleri homojen deildir. Sinemaclarn kendi lkelerine ve yerletikleri lkeye ait sinema geleneklerinin etkisiyle oluan sinemasal anlatmlar vardr.112 Bu sinemaclarn kullandklar en nemli biimsel bileenlerden biri grsel adan fetiletirilmi anavatan ve gemi imgesidir. Anavatan, bu filmlerin en kkl referansdr. Anlatmlar anavatana kavuma arzusuyla ekillenir. Eve dn imgesi
111 112

Hall, Kreselleme ve Etniklik, A.g.e. s.42. Daniela Berghahn, Accented Cinema, Migrant and Diasporic Cinema in Europe, 28.09.2006 http://www.migrantcinema.net/glossary/term/accented_cinema/ ( 08.04.2007), s.1.

55

imkanszln aka ortaya koyduunda, ayrlk, fetiler, anlamlar ve anlar zerinden nostalji retmeye balar. Ancak son yllarda eve dn arzulayan karakterlerin yannda, geldii yerde kltrleraras karlamalar sonucu melez kimlikler ina eden daha hareketli karakterler de ortaya kmtr. itsel adan ise, aksan, sesler ve mzik bireysel ve kolektif kimliklerin snrlarn izmek iin kullanlr. ok seslilik bu sinemasal metinlerin tad kltrel ve blgesel ayrmlara iaret eder. Naficyye gre srekli tekrarlanan bir baka izlek ise, yolculuktur. Yolculuk yalnzca mekann deil, kimliin snrlarnn sorunlatrlmas anlamna gelir. yolculuk trnden bahseder Naficy: lki, darya yaplan ka yolculuklardr. Snacak bir yer, yeni bir ev bulma umuduyla yaplan yolculukladr bunlar. kincisi, yurt aray yolculuklardr ve genellikle yitirme, kaybolma, evsizlik temalarn ierir buradaki araylar. ncs, ie doru yaplan yolculuklar ya da eve dn yolculuklardr. Bunlar, kiinin kendini, ait olduu gemii, ait olduu yeri bulmak, kefetmek zere kt yolculuklar kapsar. Bu yolculuklar gerek ya da hayali olabilir. yklerde karakterler gerekten bir yere gidebilecekleri gibi,, yolculuk dncesi, hayali ya da ansn da tayabilirler. Ancak her durumda yknn imdisi ve buras daima baka bir yere referansla anlam kazanr.113 Aksanl filmlerde yolculuk izleinin uzants olarak karmza kan dier izlek bellektir. Yerinden edilme, g, yurdundan uzakta yaama ister istemez bellek srelerini tetikleyen, gemite kalan evin ansn farkl biimlerde bugne tayan deneyimlerdir. Aksanl filmler farkl ekillerde seslenir bellee. Birbirinden uzakta yaayan insanlar arasnda iletiimi salayan mektup tarz aralar(epistolary), filmlerde ou kere anlam kurucu eler olarak anlatya eklemlenir ya da bazen anlatda dorudan bu eler zerinden yaplandrlr. Aksanl sinemada en az yzyze iletiim kadar vurguyla bavurulan ey, mektup, telefon, fotoraf, film, kaset gibi aralar araclyla sregiden iletiimdir. Bu aralar yalnzca uzaktaki insanlar bir araya getirmekle kalmaz, ayn zamanda karakterlerin gemileriyle, geride braktklar evleriyle, yurtlaryla balantlarn srdrmelerini salar. 114

113 114

Naficy, An Accented Cinema- Exilic&Diasporic Film Making, A.g.e., s.33. Suner, A.g.e., s.262.

56

Aksanl filmler zgn, yalnz, akl baka bir meknda asl kalm ve yabanclam karakterlerle doludur. Bu karakterler bedensel ve ruhsal adan ortak deneyimler yaarlar. Snr d olmak, yersiz yurtsuzlama deneyimi ve srgn olmak, zellikle de yerleilen vatandaki rklk ve dmanlkla besleniyorsa, bedenin ve beynin btnl endie duygusuyla yaamaya balar. Karakterler, bu duygularn bastrarak yaamaya almaya alrlar. Aksanl karakterlerde ortaya kan nemli bir dier zellik, arada kalmlk, bir baka deyile melezliktir. Naficy, srgnn arada kalm halini, toplumsal, kltrel ve siyasal ltlerle ilikilendirdii snr bilinci kavramyla aklar: Sermayenin, emein, kltrn ve medyann kresellemesi, snrlar kullanlmaz ve ulusal egemenlii de konu d brakan bir yapdadr. Son yllarda topraklar arasnda yaanan atmalar, snrlarda yaayan insanlar ve snrlardan geen insanlar aksanl sinemann da konusu dhilindedir. Snrlarn atlaklar oluturan, eitsiz g ilikilerine ve kart kimliklere dayal yerler olmalar, srekli kanayan tarihler ve kiisel hikyeler retmelerine neden olur.115Stuart Hall ise snr ve yolculuk kavramlarn, gnmz dnyas ile yle ilikilendirir: Snrlarn yklmas ile balayabiliriz. Bu filmler kesinlikle birer yolculuk filmidirler. Seyahat ekimleri ile balar ve havaalanlarnda biter. Filmlerdeki insanlar srekli bir yerden baka yere giderler. Biz hareket, g ve kaybolmakta olan snrlar dnyasnda yayoruz.116 Snr, kltrel karlamalara, kltrler arasla, kltrel geikenlie iaret ettii iin, snrlar anlatan sinemaclar kendilerini temsil etmekten ok, kendi kltrlerini dierlerine tercme etmeyi stratejik olarak benimserler. Bu eviri Bhabhann kltrel eviri syleminin karldr. Byle bir strateji hkim olan kltrle teki kltrler arasndaki fark, bu kltrler aralarndaki etkileimin altn izer. Sonu olarak en baarl snr filmleri melezdir ve deneyseldir; ok dilli, ok fakl bak ayn anda ieren, paral ve eitli znellikler ortaya koyan yapdadr. Naficy, aksanl sinemaclarn haritasn karrken, bu sinemaclar Srgn, Diasporik ve Etnik olarak e ayrarak kolaylk salamak istemitir. Bu ayrmlar ok
115 116

Naficy, A.g.e. s.32. Stuart Hall, Sinir Krizi Eiindeki Avrupa Sinemas, 25. Kare, Say: 25, Ekim-Aralk 1998, s.5.

57

keskin ve gl deildir. nk byk bir ounluun, farkl llerde de olsa birletikleri ortak noktalar vardr. Her grubun da kendi iinde alt gruplar vardr. Nasl ki bu sinemaclar lkeden lkeye, kimlik araylar yayorlarsa, filmlerinin ieriinde ve film yapma yntemlerinde de araylar vardr. Aksanl sinemann temsilinde zellikle, diaspora ve srgn sinemas ne kar. Sonuta Naficynin vurgulad gibi, btn aksanl filmler srgn ve diyaspora sinemasna rnek deillerdir ancak srgn ve diaspora sinemasna dahil tm filmler aksanldr. 4.2.1.1 Srgn Kavram ve Srgn Sinemas Srgn, gnll ya da zorunlu olarak memleketini terk etmi kiidir. Bir baka deyile, srgn, bireysel olarak ya da grupa, gnll olarak veya zorunlu olarak kendi lkesini terk etmi, fakat gerek lkesiyle gerek yerletii yeni Bat merkezli yerle ilikisini karmak bir ekilde de olsa devam ettiren kiidir. Edward Said, srgn ok ac bir deneyim olarak tanmlar: Srgn zerinde dnlmesi bile zorlayc olan bir deneyimdir. Bu deneyim, insanla doa arasndaki kapanmaz atlaa iaret eder. Ayn atlak insann kendisi ve anavatan arasnda da vardr. Duygusu stesinden gelinemeyecek esasl bir acy ifade eder. Edebiyat ve tarih srgn hayatlardaki kahramanca, romantik, zafer anlatlarn destanlatrsa da yabanclamann sakatlayan acsn yenme abas tm anlatlarn zerindedir. nk srgndeki kazanlar, sonsuza dek arkada braklm bir eyi kaybetme duygusuyla srekli olarak deerini yitirir, zayflar.117 Srgnler, iinde bulunduklar durumu, yer deitirmelerini, yerlerinden edilii tanmlamak iin ciddi bir aba sarf ederler. zellikle ilk yaptklar filmlerde kendi lkelerindeki insanlar ve kendi lkelerini temsil ederler. inde bulunduklar, arada kalmlk ve taraflar aras ekime filmlerine de yansr. Yaadklar gerilim ve karmaa, alt metinleri kuvvetli, kompleks ve youn yaplar retmelerini salar. Naficy bu tarz
117

Edward Said, Reflections on Exile, Out There: Marginalization and Contemporary Cultures, Russell Ferguson, Martha Gever, Trinh T. Minh-ha ve Cornel West(Ed.), Cambridge: Mass: MIT Press, 1990, s.357den aktaran, Naficy, An Accented Cinema Exilic and Diasporic Film Making, A.g.e, s: 27.

58

retimleri, genelde, edebiyat, sinema, resim ya da sanatn dier dallarndaki bayaptlar iin karakteristik bir durum olarak belirtir. Srgn yaratcl krkler. Tabii ki, btn srgn sanatlar kalc ve dntrc eserler sergilemezler ama sanat tarihine baktmzda, sanat tarihine adn yazdracak eserler genelde gnll veya zorunlu olarak lkesini terk etmi sanatlardan kar.118 Hannerz de srgnlerin melez kltrleri ve yaratclk ilikisinin altn izer: Melez (creole) ve yaratma (create) arasndaki benzerlikle raslantsal deildir. Her zamankinden daha kesin bir sezgiyle melez kltrlerin, insanlarn etkin bir biimde kendi sentezlerini oluturmaya almalarnn bir sonucu olduunu syleyebiliriz.119 Srgnlerin yaad, eksiklik ve endie hissiyle rl kaygan bir zemindir. Mahremiyet ve gven hislerinin gizli tutulamad endienin ve kederin iinde yaarlar. u an yaadklarn yerlerle, geldikleri yer arasndaki ilikiler srekli olarak test edilir. Byle bir ortamda kimliksel ve kltrel bir aray balar. Bu aray hemen her sanat dalnda olduu gibi sinemada da youn olarak temsil edilir. 4.2.1.2 Diyaspora Kavram ve Diyaspora Sinemas Diyaspora Yunanca bir szck olup, dalmak, yaylmak anlamna gelir. Orijinal olarak, diyaspora kavram, on altnc yzylda Yunanllarn Atina ehrinin yklmasndan sonra ki dalm ve yaylmna, Yahudilerin Babilden srlne, Ermenilerin Pers ve Trk istilalarndan dolay snr d edilmelerine iaret eder. Klasik diyasporalarn en temel zellii toplumsal bir kategori olarak alglanmalar ve birlikte yaadklar toplum ile aralarnda belirgin toplumsal ve kltrel snrlarn olmasdr. Klasik diyaspora cemaatleri genellikle teki ile karmamaya zen gsterirler. Ancak Naficynin ve pek ok kuramcnn nemle vurguland gibi diyaspora kavram artk Musevi, Ermeni ve Grek diyasporalaryla snrlanmamaktadr. Diyaspora nosyonunun yeni ehresiyle sosyal bilimciler tarafndan yeniden kullanlmaya balanmas, kresellemenin tm boyutlaryla yaand gnmzde saysz insann kendi vatann terk edip, baka lkelere gitmek zorunda kalmasnn bir sonucudur. Bu sre bugn ok byk bir skalay kapsar.
118 119

Ayhan Kaya, bu sreci modern diyaspora kavramyla

Naficy, A.g.e. s.13. Hannerz, A.g.e, s.161.

59

aklar: modern diyasporalar eklinde tanmladmz, koloniyalizm ve ii g hareketlerinin rn olan oluumlar, ounlukla toplumsal birer kategori olarak ele alnmayp daha ok diyasporik kltrel kimlie sahip ya da transnasyonal diyasporik kltrel oluumu salayan topluluklar olarak ele alnmaktadr. Modern diyaspora kavram gnmzde gmen, misafir ii, snmac, mlteci ve benzeri ekilde yurtsuzlam gruplar ifade etmek iin kullanlr.120 Ayhan Kaya, diyaspora deneyimleriyle ekillenen ortak bir diyaspora bilinci tanmlar. Etnik bir diskur olarak diyaspora bilinci (vatan, din ve ayn etnik kkenden gelen insanlarla kurulan sembolik ba) etnik aznlk iin rklk ve dlanmaya kar bir kalkan ilevini grr: Diyasporik bilin gnmzde sk rastlanan trde modern bir bilintir; buradayken ayn anda baka bir yerde olma; birden fazla mekna ballk hissetme; evrensel olan ve tikel olan ayn anda yaama ve vatandan uzakta yeni bir vatan ina etme gibi zellikler bu kimliin temel zellikleridir.121 Bu kimlik ayn zamanda, ifte/melez kimlik/bilin olarak da tanmlanabilir. Diaspora kimlii toplumsal bir form olarak ele alndnda, politik adan ulus-devlet snrlarn am gmen topluluklar n srada yer alr. Hareket eden pek ok kimlikte olduu gibi, kresellemeyle artan iletiim alar, diyasporik topluluklarn anavatanla ilikilerini yeniden retmelerine neden olmutur. Diyasporik kimliin oluumu srekli etkileimde bulunan kltrler arasndaki diyalogun rndr. Bu nedenle diyasporik kimlik aslnda evrensel ile yerel, gemi ile gelecek, buras ile oras arasndaki etkileim srecinden kan bir oluumdur. Modern diyaspora safln ve statikliin karsndadr; diyaspora safl ya da tz ifade etmez, aksine kltrel alam ve eitlilii ifade eder; farkllk iinde kimlik oluumuna yne veren bir durumun ifadesidir. Diyaspora kimlikleri kendilerini dnm ve deiim ile birlikte srekli yeniden yeniden reten kimliklerdir.122 Diaspora Sinemas, diyasporada retilen kltr ve kimlikle ilgilidir. Kendi lkesinin snrlar dnda yaayan, dalm herhangi bir topluluun yapt sinemadr.
120 121

Kaya, A.g.e. s.39. Kaya, A.g.e. s.37. 122 Stuart Hall, Cultural Identity and Diyaspora, Colonial Discourse and Postcolonial Theory: a reader, Patrick Williams ve Laura Chrisman(Ed..), New York: Harvester/Wheatsheaf,1994,s. 235.

60

Kendi anavatan dnda film yapan birok topluluu kapsar: Fransadaki Beur Sinemas, Trk-Alman Sinemas, ngilterede Asyal sinema kolektifleri ve diasporadaki Yahudi Sinemas gibi... Avrupadaki diyaspora sinemas, emperyalist, smrgeci, kltrel ve melezdir.123 Diyaspora ve srgn sinemas belli noktalarda benzeir, belli noktalarda ise birbirlerinden ayrlrlar. Srgnler gibi, diyaspora kimlikleri de kendi vatanlarnda sahip olduklar ncl kimliklerle birleerek, yeni kimliklerle eklemlenerek oluur. Srgnler kiisel ve kolektif bir kimlik tayabilirler oysa diyasporalar genelde kolektif kimliin taycsdrlar. Sonu olarak, kolektif hafza, diyasporik kimliin kayna/temeli olan anavatan idealize eder. Bu anavatan imgesi ya varolan/belirli bir vatan imler ya da henz belirli olmayan/varolmam olan. Diyasporada yaayan insanlar, ev sahibi lkenin ya da anavatann dmanca tavrna kar uzun vadede etnik ve ayrt edici bir bilin olutururlar. Anavatanla dikey ve birebir iliki kuran srgnden farkl olarak diyasporalarn anavatanla ilikisi yatay ve ok boyutludur. nk bu iliki sadece anavatanla, yerleilen lkenin ilikilerini iermez ayn zamanda dnyann herhangi bir blgesindeki diyaspora yurttalarn da ierir. Sonu olarak, okluk, eitlilik ve melezlik diyasporann yapsndaki baskn ve hkim zelliklerdir. Oysa srgnler iin sre ncelikli olarak ikili ilikiler erevesinde ilerler. Bu farkllklar srgn ve diyaspora filmlerinin farkl ekillenmesine neden olur. Diyasporik sinemaclar merkezileme eilimi gsterirler, srgn sinemaclar ise tek bir anavatanla iliki iindedirler ve onu temsil ederler. Diyasporik filmler srgn sinemaclarn filmlerinden daha youn aksanl zellikler tarlar; oulculuu ve kimliin akkanln temsil ederler. kili temsiller srgn filmleri ifade ederken, diyasporik filmler daha karmak eklemlenmeleri ve oulluun altn izerler. 4.2.2 Kltrleraras Sinema Laura Marksn The Skin Of The Film isimli kitabnda, Kltrleraras Sinema terimini, melez, smrge sonras, marjinal, rklk kart, arada
123

Daniela Berghahn, Diasporic Cinema, Migrant and Diasporic Cinema in Europe, 10.10.2006 http://www.migrantcinema.net/glossary/term/diasporic_cinema/ ( 08.04.2007), s.1.

61

kalm sinema ve nc Sinema gibi ilgili terimlerin yerine nermitir. Marks nerisini Kltrleraras kavramndan yola karak temellendirmitir. Kltrleraras olma durumu, temelde bir kltrden dierine yaplan bir yolculuu, bir hareketi ifade eder. Bu yolculuk ve hareket, dnme ve ok seslilie iaret etmektedir. Tek bir kltre temsil etmesinden ziyade, en azndan iki kltr bir araya getirir, iki farkl yn arasnda ortak yol ilevi grr. Misafir olan kltrle, ev sahibi kltr arasnda dinamik bir iliki kurulmasn salar. Ev sahibi kltr genellikle, beyaz ve Avrupal olan kltrdr. Marks, kavramn ieriini genileterek neden bu kavram setiini yle aklar: Kltrleraras terimi sadece iki kltr arasndaki ilikiyle balantl deildir. Ayn zamanda rksal aznlklar arasndaki ilikiye ve Avrupa merkeziyeti ulusal temsile de baldr. Bundan dolay, ulus, ulusuluk, ulusal snrlar gibi tanmlamalar da kapsar. Kltr kavramnn dardan ald etkiler ve bu etkilerle bir dnm srecine girmesi, ulus kavramnn ald etkilerden daha hareketlidir. Hareket fiziksel olarak uluslararas snrlarda gereklemekte, fakat deiim, kltrler aras olmaktadr. Bu durumu kltrleraras kavram karlamaktadr Sinemann kltrlerin iindeki bu deiimleri dinamik olarak takip edebilmek ve kltrleraras bir alverii gerekletirmek iin nemli aralardan biri olduunu da dnrsek, Kltrleraras tanmlamasnn neden daha uygun olduunu da anlam oluruz.124 Marksa gre bu terim, dierlerinden daha az anlamla ykldr ve daha nettir. Kltrleraras kavramndan hareketle Kltrleraras Sinema tanm da tek bir ulusun iinde birlikte var olan kltrlerin arasndaki alverii, etkileimi ve karm tanmlad iin, ulus kavramndan ok, kltr kavramna iaret eder. Kltr, srekli ak halinde olduu iin, ulustan daha zengindir. Ulusal snrlar arasnda dolaan kltr, zamanla uluslar da dntrr125 Kltrleraras Sinema tanm tek bir kltre zg olmayan, en az iki farkl kltr birletiren, bu kltrlerin iliki kurmasnda araclk eden bir anlamla ykldr. Tek bir ulusun iinde yer alan farkl kltrlerin diyalogu, ulusun kendi iindeki yabanc kltrlerle olan diyalogunu da gelitirir.

Laura U. Marks, The Skin Of The Film, Intercultural Cinema, Embodiment and The Senses, London: Duke University Press, 2003, s.9. 125 Daniela Berghahn, Intercultural Cinema, Migrant and Diasporic Cinema in Europe, 09.11.2006 http://www.migrantcinema.net/glossary/term/intercultural_cinema1/ ( 08.04.2007), s.2.

124

62

Kltrleraras bir altyapyla

Sinema

yerinden

edilmi, bir

melezlemi, harekettir.

farkl

kltrel Bat

karlamalar yaam kiilerin, Batda sahip olduklar deneyimleri politik ve ideolojik besleyerek ifade ettikleri Dolaysyla, metropollerindeki, g, srgn ve diaspora deneyimlerinin sonucu olara ortaya km yeni kltrel formlardan beslenmektedir. Bu tr film rnekleri veren yaratclardan ou, Batdaki kltrel aznlk blgelerinde yaamaktadrlar. Bu sinemaclar genelde, Asyadan, Ortadoudan, Latin Amerika ve Afrikadan gmen kuaklar oluturmaktadr. Kltrleraras sinemaclar, diyasporada yaayan gmenlerin,

srgnlerin, melezlemi kimliklerin gizli kalm hayatlarn temsil ederler. Bu anlamda aktivist bir rol stlenirler. Tarihsel altyaplar kuvvetlidir. Daha nce de vurguladmz gibi, yazlmam bir tarihi aydnlatrlar, ortak yeni bir hafza ve kimlik ina srecinde nemli rol oynarlar. Avrupa Merkeziyeti sylemlerle anlatlan bir hafza deil. Bu hafza, Avrupa Merkeziyeti sylemin terimleriyle aklanamaz.126 Aksanl Sinema da olduu gibi Kltrleraras Sinema da nc Sinemadan beslenir. Sinematik anlatm formlar nc Sinema da olduu gibi belirli bir politikay ve estetik anlay beslemektedir. ki kltr arasnda kalan sinemaclar kendilerini ifade edecek, iinde bulunduklar durumu temsil edecek anlatm formlar aramlardr. Marks bu aray szel olarak kendini ifade edemeyen kltrlerin grsel temsili olarak yorumlar. Marks, kltrleraras sinemay tanmlarken, kltrel karlamalar sonucu tanmlanan dier sinemalardan farkl olarak, kltrel hafzann dokunma ile ilgili anlarn uyanyla tazelendii saptamasnda bulunur. Duyular kltrel mirasn yaratlmasnda ve hafzann oluumunda en nemli aralardr. Kltrleraras Sinema da bu duyularn farkl kltrel bileimlerini tasvir etmek iin nemli bir aratr. Marksa gre: Bu almalar, kltrel ve bireysel anlar uyarp, dokunma, koklama, tatma gibi duyularla ilgili deneyimleri hassaslatrp grselletirdikleri iin, bilinaltnn ya da grnmeyen, derinlerdeki bilgi ve deneyimlerin ortaya kmasn salar. Filmlerde de,

126

Marks, A.g.e, s.13.

63

kuvvetli duyusal davurumlar gzden kamaz. Bu duyusal deneyimler, grsel-iitsel yzeylerde, bir duyular haritas karr.127 zellikle Avrupann ve Avrupa Sinemasnn nde gelen byk temsilcisi Fransa, ngiltere ve Almanyada saylar gn getike artan farkl kltrler, kltrler aras diyalogun sinemasal snrlarn zorlamaktalar. En az iki kltr bir araya getiren Kltrleraras Sinema rnekleri de Alman-Trk, Fransz-Cezayir, ngiliz-Asya Sinemas gibi ikili isimler anlrlar. 4.2.2.1 Fransz - Beur Sinemas Beur Sinemas kkeninde beur szcn referans gsteren anlamlarla ykldr. Beur szc, Franszcadaki arabe(arap) szcnn tersine evrilmesi ve deforme edilmesi sonucunda yaratlmtr. Fransz kimlik kartna sahip olsalar da, marip asll gmen ocuklarna Fransada verilen addr.128 Beur kelimesi, Fransada domu ve bym Cezayirlilere ve Arap kkenli Gney Afrikallara iaret eder. Bu ikinci kuak Fransz vatandalar, Fransz metropollerinin varolar saylan ve banliy olarak adlandrlan barnma projelerinde yetimilerdir. Fransada gnmzde ortalama 14 milyon yabanc kkenli Fransz bulunmaktadr. Ama gmenlerin ounun artk Fransz vatanda olmas, Fransz toplumunun gmenlerle ilgili sorun yaamad anlamna gelmiyor, sadece sorun btnleme kavram altnda farkl bir boyutta devam ediyor. 129 Ksaca ifade edecek olursak beur kelimesi, kltrel melezlik ve mulakla iaret eder. Bu kavram, ierdii kk drc yan anlamlardan ve corafi belirginlikten uzak olduu gerekesiyle eitimli baz Gney Afrikallar tarafndan reddedilmitir. Naficy, Beur kelimesinin Fransz medyasna giriini arabalarn yakld, polisle atmalarn yaand Lyondaki ayaklanmalar ve 1983 ylnda yz bine yakn gstericinin katld rklk kart yryle birlikte olduunu belirtir. Sosyal tedirginlik yaratan bu olaylar, Londradaki, Birminghamdaki ve Manchesterdaki ayaklanmalar gibi dier krlmalar; beyaz olmayan, gen gmenleri ve onlarn
127 128

Marks, A.g.e, s.2. Beaud ve Noiriel, A.g.e. s. 23 129 Derya Frat, Giri, Toplumbilim, (G Sosyolojisi zel Says) Ekim 2003, Say: 17, s.9.

64

ocuklarn politik muhafazakrla, sosyal dlanmaya, rklk ve hogrszle, zalimce uygulanan denetimlere kar rgtlemi; ayn zamanda film ve video topluluklarn beslemitir. Beurlarn bu gen nfusu ve kolektif kimlii Fransadaki bu halk ekimelerinden sonra iyice ekillendi. zellikle, 1980lerden itibaren Beur Edebiyatnn kimlik kazanmaya baad gzlemlenir. Bu yazarlarn dsal kltrleri Bat medyas ve popler kltr tarafndan konumlandrlmaya allsa da, yazarlarn ieride yaadklar kltr Cezayir ve slami kkenliydi. 1990larda ykselen yabanc ve Mslman kart dalgalar, Mslmanlarn tartmal pozisyonlar, ift kltrel miras olarak ifade edilen keskin blnmeyi ortaya kard. Gerekten de bu belirsizlikler, gerilimler ve militanca durular blnm, melez kimliklerle birleerek beur filmlerinin ve romanlarnn merkezi referans noktasn oluturdu. Naficy bu sreci yle tanmlar: Fransadaki Gney Afrikal film yapmclar, evsahibi bir lkede uzun zamandr ikamet etmelerinin getirdii ortak deneyimlerine dayanarak, filmlerinde de yansttklar kolektif kimlii sahiplendiler. Bu kimlik ayn zamanda smrgeletirmenin birletirici yapsnn ve smrgelikten karmayla, smrge konumunun sona ermesiyle ilgili bir sonucudur ve asimile olan Cezayirlilerle ilgilidir130 Fransada Cezayirli nfusun art igc ihtiyacna baldr. Kaya bu sreci yle zetler: Fransa, 2. Dnya Sava sonrasnda yaralar sarabilmek amacyla yabanc igc ihtiyacyla kar karya kald ve buna bal olarak 1950lerin ortalarndan 1970lerin balangcna kadar aktif bir ekilde gmen ii alan bir lke haline geldi. 1962 ylnda Cezayirin bamszlk kazanmasndan ksa bir sre sonra iki devlet, Paris, Lyon ve Marseillede Cezayir nfusunun oalmasna yol aan bir igc anlamas imzalad.131 Fransadaki en kabark yabanc nfus olan Cezayirliler, egemen uygarlk projesine asimile olmalar beklendi. Bu bekleyi, yurttalk haklar, geri dn iin tevik politikalar, gmen yasalar gibi politik alanlarda srekli ekimelere ve gerilimlere neden oldu. Le Figaro Magazine* gibi birok nemli sreli yayn Fransada ulusal aidiyetin snrlarn tartrken beurlar hedef ald. Ekim 1991de dergi G m
130 131

Naficy, A.g.e., s.95. Ayhan Kaya, Fransada Yoksulluk ve Mslman Ateistler: Beur Ayaklanmas, Varlk, Aralk 2005,s.34.

65

stila m? bal beurlarn Fransz kimlii iin bir tehdit olarak gsteren haberlerden biridir. Kaya byle bir srecin sonularn yle deerlendirir: G politikalar sz konusu olduunda, gmenler hala, Fransz ulusunun geleneksel siyasi deerleri iinde asimile olmay gerektiren evrensellik dncesine tabii gibi grnmektedirler. Gmen gruplarn tabii olduu asimilasyoncu entegrasyonun, gmenler arasnda kltrelizm ve kimlik siyasetiyle sonulanmas muhtemeldir.132 Cezayirli sinemaclarn yaad srgn deneyimi, filmlerini Fransada yapmaya iten koullar ve kltrel kabul srelerinde yaadklar sorunlar, bu sinemaclarn srgn gerilimlerine ve melez atmalara odaklanmalarn salamtr. Peter Bloom Beur Sinemay kolektif kimlik siyasetiyle ilikilendirerek yle tanmlar: Beur Sinema, kolektif bir kimliklendirme sinemasdr. Fransz toplumuyla btnleme zelinde, ulusal kimlikle ilgili problemlere iaret eder.133 Beur Sinema eitli ekillerde gelime gstermitir. 1970lerde beur sinemaclar rklkla ilgili elikileri ve deneyimlerini, Fransadaki isizliin yaratt sosyal problemleri ele alan gereki ksa filmler ektiler. Bu tarihler ayn zamanda igc gnn, ailesel/kitlesel ge dnt ve ivme kazand zamanlarla kesiir. Bu sre sadece niceliksel deil niteliksel dnmlere de neden olmutur. Bu srete ekilen filmler genellikle ksa veya belgesel trndeydiler. Beur sinema kolektif bir yapm, datm ve sergileme modeli olarak benimsemedi. Kk beur sinema kolektifleri olarak ekillenmitir. Bunlardan biri Mohammed Collective isimli yaplanmadr. 1980lerde bir ok ksa film reten bu grubun, The Garage (Le Garage, 1979), Theyve Killed Kadar (Ils Ont Tue Kadar, 1980) ve Immgrant Zone (Zone Immigree, 1981) isimli uzun metraj filmleri Fransann ulusal televizyonunda yaynlanmtr. 1980lerden itibaren ise ayn temalarla yaptklar ticari uzun filmler, etnik topluluklar arasnda poplerlik kazand. Medhi Charefin Le The au harem dArchimede (Haremde ay, 1985), Rachid Bouchared- Cheb (ef, 1991), Abdel Kechiche- La Faute a Voltaire (Kabahat Voltairede, 2000), Yamina Bengui Inchallah Dimanche ( nallah Pazarada, 2001), bu filmlerden bazlardr.

Kaya, A.g.e, s.37. *Le Figaro Magazine, September 1991, Immigration or Invasion? 133 Peter Bloom, Beur Cinema&Politics of Location: French Immigration Politics and Naming of a Film Movement, Elizabeth Ezra ve Terry Rowden (Ed.) , Transnational Cinema, Film Reader, London&New York: Routledge, Aralk, 2006, s.133.

132

66

Baz tanmlar Beur Sinemasnn iine Beur topluluklar anlatan Fransz sinemaclar tarafndan yaplan filmleri katsalar da, rafine ve daha geerli olan tanm Beur filmi, Fransada doup bym Gney Afrikal gen sinemaclar tarafndan ekilmi ve beur olmay tartan filmler olarak konumlar. nk esas olan, gnmz Fransz Sinemasnn ne kan zelliklerini snflandran Martine Beugnet de nemle alt izdii gibi nokta ekonomik ve sosyal patlamalara, isizlie, ok kltrlle ve rkla iaret eden bu filmler tekinin gznden ekilirler ve tekini temsil ederler.134 Beur Sinemasnn da balca temas anavatana geri dnme hayalidir. Dn yolculuklar genelde bir travma deneyimine sebep olsa ve zntlerle sonulansa da bu tema hala varln srdrmektedir. Naficy bu travmalar Beurlarn yurtsuzlama deneyimine balar: Belki de bu travmalarn nedeni, beurlarn ne tam olarak Fransz ne de tam olarak Gney Afrikal olarak alglanmaylar. Bu alglaya gre de dnebilecekleri bir yurt yok. Bu blnm znellik, filmlerde de Fransadaki beurlarn hakim streotiplerini sulu ve kurban olarak konumlayan sunuma yansr.135 Beur Sinema temalar, karakterlerin sunumu, grsel ve iitsel anlat yaplaryla Aksanl Sinemay temsil eder. ki farkl kltrle kurduu diyalog asndan ise Kltrleraras Sinema tanmlamasnda uygundur. Naficy, Beur Sinemasnn, Fransz kltrel slubunun repertuarnn da genilemesini saladn savunur. Banliy Filmleri bu genilemenin en nemli rneidir. Banliy filmleri, banliy barndrma projelerinde kapsamnda banliylerde yaayan yoksul, ii snf ve gmen nfustan esinlenmitir. Banliy filmleri, beur sinemasnn baz zelliklerini paylayor olsalar da, beurlar tarafndan retilmek zorunda deillerdir. Beur- banliy kimlii tayan filmlere bir rnek vermemiz gerekirse, Mathieu Kassovitzin Nefret (La Haine, 1995) filmini rnek olarak gsterebiliriz. Bloomun da belirttii gibi, Paris, Lyon ve Marseillesteki bu topluluklarn etnik ve rksal btnleme sreleri ok kltrl bir Fransa imgesi izilmesine de ivme kazandrmtr.

134

Martine Beugnet, French Cinema of the Margins, European Cinema, Elisabeth Ezra (Ed.), Oxford: Oxford Press, 2004, s.290. 135 Naficy, A.g.e, s.98.

67

Fransz medyasnn Beurlar ve Beur Sinemasyla ilgili tekrarlanan olumluolumsuz eletirileri, Beur Sinemasn merulama srecinde rol oynam; srekli yapm ve datm olana yaratlmasn salamtr. Beur Sinemaclar bamsz halk fonlarndan Fransz Kltr Bakanlndan, dier halk enstitlerinden, Fransz ve Avrupa televizyonlarndan yararlanma frsat yakalamlardr. Devlet fonlar da filmlere hem datm destei hem de televizyon yayn iin srekli retim destei verir. Sonuta, Beur Sinemann erevesi sosyal ve politik konjonktrle ilikili olarak srekli biimde tanmlanr. Ancak Naficy meruiyet srecinde nemli bir noktann altn izer: Beur kltr, sinemas ve melez Gney Afrikal-Fransz mzii popler olduka, bu kltrel formlara kltr endstrileri tarafndan atfedilen durular, onlarn eletirel ve kart durularn etkisiz hale getirme tehlikesiyle kar karyadr. Beur sinema kendi geliim sreci iinde Gmen Sinemasndan Fransz Sinemasna doru bir dnm yaamaktadr. Her koulda Beurlar, politik fonksiyonlarn kaybetmedike faydalarn genileteceklerdir.136 Bu gibi eletiriler dier aznlklarn yapt sinemalara da getirilmitir. Bu eletirilerin ortak olarak zerinde durduklar nokta, kltr endstrisi tarafndan desteklenen filmlerin, maddi fonlardan yararlanabilmek iin belli kalplarn iinde skma tehlikesiyle kar karya olmalardr. Ancak popler kltrn diliyle de olsa, filmlerde ne kan hareket ve kltrel diyalog, senelerdir sinema dnyasnda eksik temsil edilen teki kltrlerin varlnn hatrlatlmas iin nemli bir kanal amtr. Bu kanal vastasyla, kltrler kendilerini ifade etme olana bulurken ayn zamanda Avrupada ve dnyada kltrleraras bir tartma zemini oluturmaktadrlar. 4.2.2.2 ngiliz- Asyal Sinemas ngiliz-Asyal Sinemas da Fransz Beur Sinemas gibi tarihsel olarak kinci Dnya Savandan hemen sonra Avrupaya doru ivme kazanan i gc odakl kitlesel devinimden, gten ve bu g srecinde yaanan olumsuz deneyimlerden (barnma evlerinin yetersizlii, yoksulluk, rk politikalar, kltrel kabul srelerindeki sorunlarvb.) beslenir. Avrupa smrgelerinden, Hindistan, Pakistan ve Bangladeten ngiltereye youn bir g yaanmtr. yle ki 2001de ngilterede yaplan nfus saymna gre, ngilterede, 2.33 milyon kadar ngiliz Asyal yaamaktadr. Bu rakam
136

Naficy, A.g.e.,s. 99-100.

68

ngiliz nfusunun %4ne denk gelmektedir. ngiliz Asyal Sinema da ngilterede doan ya da ngiltereye gm olan Asya kkenli (zellikle Banglade, Pakistan, Hindistan) insanlarn yapt sinemadr.137 Mike Wayne Politics of Contemporary European Cinema isimli kitabnda, melezlik ve diyasporayla ilgili yeni sylemlerin ngiliz Asyal Sinemasn nasl etkilediini ele ald blmde, ngiliz Asya Sinemasna dhil filmlerin melezliine dikkat eker. ngiliz Asyal sinemaclar da kltrel karlamalarla ortaya kan melez kltr ve saf kltr ekimelerindeki gerilimlerden yaralandlar. ngiliz Asyal filmlerde melez kimlikleri ven ya da kltrel karmn karsnda duran karakterler vardr. Kltrel karma kar olan karakterler eve dn mitini yceltirken, melezlemeyi ven karakterler bu durumun negatif ynlerinden ok pozitif sonularyla ilgilenmektedirler. Bu ekien yorumlar genelde kuaklar arasnda gze arpar. Birinci jenerasyon gmenler ounlukla muhafazakar kimlik eilimleri gsterirken, ikinci jenerasyon genler melez kimliin savunucusu ve bizzat znesidirler.138 Bu durumun tersi temsillerle de karlamak mmkndr. rnein My Son the Fanatic filminde melez kimlii reddeden muhafazakr bir gen karakter vardr. Her iki durumda da bu karakterler yaadklar kolektif deneyimin temsilciliini stlendiler. ngiliz Asya Sinemasnn kkleri 1960lardaki ve 70lerdeki Asyal ve AfrikaKarayipli politikalarna dayanr. Bu iki grup ngilterede karlatklar rklk, sosyal dlanma ve yoksulluk temelli ortak deneyimler vesilesiyle kaynamlardr. Bu duruma meydan okumak ve deneyimlerini, farkndalklarn paylama ihtiyac yeni bir politik film dalgasn temellendirdi.139 rnein Horace Oveun belgeselleri ve Baldwins Nigger (1969) ve Pressure (1975) gibi filmleriyle ngilterede yeni sinematografik imgelerin ncs oldu. 1980lerde yeni jenerasyon Afrikal-Karayipli ve Asyal sinemaclar ortaya kt. Retake Film ve Video Kollektifinin de dahil olduu Siyah Atlyeler Hareketi, Yugesh Walia ve Ruhul Amin gibi sinemaclar bu yeni

137

Sarita Malik,British-Asian Cinema, Migrant and Diasporic Cinema in Europe, 06.11.2006 http://www.migrantcinema.net/glossary/term/british_asian_cinema/ ( 08.04.2007), s.1. 138 Mike Wayne, The Politics of Contemporary European Cinema, Histories, Borders, Diasporas, Bristol: Bristol National Press, 2002, s.120. 139 Cary Rajinder Sawhney, Asian British Cinema http://www.screenonline.org.uk/film/id/475617/index.html (08.04.2007), s.1.

69

jenerasyonun temsilcileridir. Bu sinemaclar filmlerinin dk bteleriyle, kltrel aktivizmi konu alan temalaryla, rkla kar durularyla ve iki kltr arasnda yaamann ikilemiyle oluan kimlikleriyle ne ktlar. retimlerinin ounu Retake Film ve Video Kolektifi erevesinde gerekletirdiler. Retake Film ve Video Kolektifi ngilterede Asyallardan oluan ilk rgtl atlyedir. Asyallarn grnmez sayld bir kltrn iinde, Retakeden kan ngiliz Asyal hikyeler televizyon izleyicisiyle de bulumutur. Retakenin amac demokratik ekilde, kltrel-politik filmler retmektir.140 Buradan kan ilk uzun metrajl film, Ahmed Alauddin Jamelin ynetmeni olduu Madjhar (1984)dr. Bu filmden sonra Asyallarn ngilterede yaadklar negatif koullar ele alan ou sayda belgesel retilmitir. Retake bnyesinden Ahmed Jamell manifestolarn yle dile getirir: gereklie direnmek istiyoruz.141 Bu gelimeleri takip eden 10 ylda ngilterede Siyah ve Asyal diyasporalarda ok eitli filmler retildi. (Farkl temalar da vard: 1980lerin sanatn ve politikasn yanstan gay ve lezbiyen filmleri) . ngiliz Asyal deneyimlerinin eitli yzlerini gl bir ekilde yanstan baz Asyal sinemaclar ticari baarlar kazand. 1980lerde ngiliz Asya Sinemas ynetmen Udayan Prasadn deyiiyle, My Beautiful Launderette (Benim Gzel amarhanem, 1985) Asyallarn olduu filmlerin i yapabileceini gstermitir. Bu nemli film karmak rklarn ve homoseksel bir ak hikyesinin filmiydi. Filmin yazar Hanif Kureishi 1980lerde ve 90larda Sammy ve Rossie Get Laid (Sammy ve Rossie i Piirdi, 1987), The Buddha of Suburbia (BBC, 1993), ve My Son The Fanatic (Fanatik Olum, 1997) gibi Asyal deneyimleri yanstan ok nemli uzun metrajlar ve televizyon iin dramalar yazd. nceki yllardaki (19701980) ngiliz- Asyal Sinemasnn film rnekleri, belgeseller ve sosyal gereki filmlerken, zellikle Bhaji On The Beach (Ynetmen: Gurinder Chadha, 1993) filminden sonra, ana akma yakn bir Asyal- ngiliz anlatmnn kullanldn gzlemlendi. 1990larn sonuna doru televizyon ve film endstrisi etnik konularyla baar kazanan filmlere imza attka ticari datm hakk da kazandlar. Ayub Khan
140

Asyal sinemaclar

olarak tepki veriyoruz; deneyimlerimizin gerekliini tasvir etmek ve bize dayatlan

Ann Ogidi, Retake Film and Video Collective, http://www.screenonline.org.uk/film/id/521498/index.html (08.04.07), s.1. 141 Sawhney, A.g.e, s.1.

70

Dinin yazd, ngiliz- Pakistanl bir ailenin deneyimlerini ve atmalarn anlatan East is East (1999) isimli film son 10 yln en baarl ngiliz filmlerinden biri olarak kabul edildi. Sonuta bir zamanlar grmezden gelinen, tercih edilmeyen Asyallar Avrupada moda oldu ve filmler baar kazandka Avrupada sahiplenilmeye baland. Ynetmen Gurinder Chadha ilk filmi Bhaji On The Beach (1993) ve nc filmi Bend it Like Beckham (2002) iin nsanlar farklln farkna vardlar; nceden yabanc olan u anda daha tandk Yorumunu yapt. Sonuta, kltrel karlamalar ve kltrel kabul srelerini sorgulayan bu filmler, Fransz Sinemasnn Beur Sinemasyla kurduu ilikiye benzer biimde, ngilterede ve Avrupada merulatlar. Waynein de belirttii gibi, sosyal ve kltrel farkllklar ele aldklar filmler geniletilmi bir ngiliz kimliine iaret ettiler. Bu gelimelere paralel olarak, Beur Sinemada olduu gibi, 1990lardaki ngiliz Asyal filmlerde kltrleraras karmn politik tavrla ilikisinin zayflamas, , eletirmenlerin altn izdikleri nemli bir noktadr. 4.2.2.3 Trk-Alman Sinemas Almanyada ortaya kan Trk-Alman Sinemas tarihsel ve ekonomik nedenlerden beslenir. Alman ekonomisinin yabanc iiye gereksinim duyduunu aklamas zerine 1 Eyll 1961 tarihinde iki lke arasnda i Alverii Anlamas imzalanmtr. Bu anlama, Trkiyeden Almanyaya, 1520 sene sren bir g dalgasna neden olmutur. Bu iilerin amac Trkiyedeki yaam kalitelerini ykseltmek iin gerekli paray biriktirip lkelerine geri dnmekti. Nitekim Almanyada bu iiler g srecinin en bandan beri Gastarbeiter/misafir ii olarak tanmlanm ve gmenlerin Alman toplumuna kltrel kabul sreleri sorunlu olmutur. Derya Frat bu sreci yle yorumlar: Almanya yakn zaman kadar geici olarak kabul ettii Trkiyeli gmenleri belirli bir i szlemesi erevesinde sadece misafir ii olarak gryordu. Bylelikle Almanyada yaayan Trkiyeli gmen cemaati, bir cemaat olarak tannsa ve cemaati haklardan yararlansa da, sz konusu gmenler iin yurttalk statsn elde etmek olduka zordu. Sonu olarak Almanyadaki Trkler, Alman ulusunun dnda bir cemaat olarak yaama zgrlne sahiptir, hatta bu

71

trden bir yaama mahkmdurlar142 Ancak misafirlik bir sre sonra ekil deitirmitir ve misafir ii g ayn yreden olan akrabalarn, arkadalarn da g dalgasna katlmasyla zincirleme ge dnmtr: Trkiyeden Almanyaya giden iki milyona yakn insan zaman iinde hem Almanyadaki, hem de Trkiyedeki mevcut toplumsal koullardan fazlasyla etkilendi; bu koullarn deimesine de etkide bulundu. 143Sonuta, nfuslar gn getike artan Trkler, Alman kltrel yapsnda tartlr bir konu haline gelmilerdir. Anavatana geri dnme istei ilk kuaktan gmen gruplarn hemehrilik ve akrabalk temeline dayanan savunma amal gelitirdikleri gmen stratejilerinin temel hareket noktas olmutur. Bu istei, g alan dier Avrupa lkelerinde olduu gibi, yabanclarn kendi lkesine dnmelerini zendiren ve tevik eden yasalar desteklemitir. Ancak anayurda dn koullar nedeniyle byk oranda gerekletirilememitir. zellikle 1980 ve 90larda Avrupada misafir iilere ve gmenlere kar yaylan toleranssz tavr Almanyada da grlmtr. Bu noktada Trklerin Almanyada yaadklar olumsuz koullar (rk vatandalk yasas, kurumsal rklk, yapsal dlanma, anavatana geri dn sylencesinin gn getike ortadan kalkmasv.b) diyasporik Trklerin Almanyada kimlik ve kltr zerinden kolektif stratejiler retmelerine neden oldu. Kaya bu sreci Aznlk stratejisi kavramyla aydnlatmtr: Almanyadaki gmenlere bakldnda bu aznlklarn toplumsal sistemin bir paras olsalar da, byk lde siyasal sisteme entegre edilmedikleri grlr. Aznlk stratejisi ounluk toplumu ile giriilen diyalektik iliki iinde oluturulur. Bu iliki iinde aznlk, ounluk toplumunun kendini yok sayan hegemonik tutumuna kar bir tutum gelitirir. Almanyadaki Trk sanatlarnn ounluk toplumu tarafndan tanmlanma ekli bu aznlk olma durumunu aklamakta iyi bir rnek olarak kullanlabilir144 Kayann da vurgulad gibi aznlk olma durumunun kuvvetlice hissedildii ve kabul srelerinin sorunlu olduu durumlarda, Avrupada ayn sreci yaayan dier gmenler/aznlk topluluklar gibi Trkler de arada kalm durumlarn, yaadklar deneyimleri temsil etmenin yollarn aradlar. Bu aray, yaadklar topluma farkl
Frat, A.g.e, s.9. Seray Gen, Ac Vatandan Ksa Ve Acsza, Yeni Film, Say:4, Ocak-Mart 2004, s. 53. 144 Kaya, Trk Diyasporasnda Etnik Stratejiler ve ok kltrllk deolojisi: Berlin Trkleri, A.g.e., s36.
143 142

72

ekillerde ait olmann da bir yoluydu. Almanyada yaayan Trkler edebiyattan sinemaya, mzikten plastik sanatlara kadar kendilerini sanatsal ve kltralist rnlerle ifade ettiler. Naficy, Almanyadaki Trk sinemaclar temsil eden kolektif balk olan Srgndeki Trk Sinemasnn ieriini vurgular: Almanyadaki Trk sinemaclar, Almanyada yaayan Trk gmenlere odaklanyorlar. Bu sinemaclar Almanyadaki 2 milyonu akn byk Trk nfuzuna ballar. Srgndeki hayatn getirdii endie ve korkular yanstyorlar ve bunlar dntryorlard145 Tun Okan, Erden Kral, Tuncel Kurtiz, Ylmaz Arslan, Enis Gnay, Rasim Konyar, Tevfik Baer, Yksel Yavuz ve Fatih Akn bu sinemaclardan bazlardr. Bu sinemaclarn ieriksel ve biimsel anlatmlarnda kuaklar arasndaki fark nemli rol oynar. nk srecin uzamas, zamanla insanlarn psikolojilerinin, manevi deerlerinin ve kltrel altyaplarnn deimesine neden olmutu. Bu da Kayp Kuak olarak adlandrlan ikinci kuan devreye girmesiyle kendini gsteriyordu. Baka bir kltrn ortasnda boy atmaya alyordu onlar. Anne babalarnn getirdii kltre baka eyler katma abalar oluuyordu hi kukusuz.146 Trkler Alman nfusunun %2,5ini oluturuyorlar ve Almanyadaki en byk yabanc nfusu Trklere ait. Bu nfusun karmak srgn hikyeleri, uyum sorunlar, blnme ve hogrye dayanmayan karlamalar, ikinci kuan filmlerinin hareket noktas olmutur. Net olarak ifade etmek gerekirse, kinci kuak, anne babalarnn Almanyaya g etmelerinin ardndan, bu lkede doan ya da bu lkede yetien, 1990larda 2030 yalarnda olan ve kendilerini genel bir deyile anne babalarndan farkl olarak konumlayan ynetmenleri tanmlamak iin kullanlr. Ancak burada nemle alt izilmesi gereken bir ayrnt vardr: Gn kapsad nfusa benzer bir ekilde, homojen bir yapya sahip olmayan ve ayn yalarda olsalar da kendilerinin birbirlerinden farkl tarif eden bir kuakla karlarz. Tm bir gmen nfusu ortak bir sosyolojik kategoriye indirgemek mmkn deildir. Ortaklatklar nokta yabanclk ekmemeye balayan bir kuaa ait olmalardr.147

Naficy, A.g.e, s. 192-193. Banu Bozdemir, Almanyada kinci ve nc Kuak (Dardakiler dosyasnn iinde) Antrakt, Mart-Nisan-Mays 2004, Say:78-79-80, s.40. 147 Gen, A.g.e. s.54.
146

145

73

Bu ynetmenlerin filmlerinde, yolculuk yine temel izleklerden birisi olarak korunmutur. Karakterler Avrupadaki kltrel karlamalarn znesi olan dier karakterler gibi melez/ift kltrel zelliklere sahipler. gnn paras olan misafir ii grubundalar. Burada doup bymelerine kar Almanlar tarafndan Alman ya da varlndan memnun olunan misafir kimliini tamamaktadrlar. Yaadklar atmalar ve sorunlu kabul srelerini temsil ederken, ulusal ve kltrel kimlikle ilgili geleneksel grleri yeniden sorgulamaktadrlar. Bu balamda, baz karakterler melezlie kar dururken(-genelde birinci kua temsil eden karakterler-), dierleri melezlii kabul eden, kltrel karlamalardan honut bir tavr iindedirler (-genelde ikinci kua temsil eden karakterler-). Melezlie kar geleneksel savunmalar ii gyle gelen birinci kuakta daha yaygndr. Ancak ikinci ve nc kuak ister istemez Alman kltrnden de etkilenmitir ve tadklar melez kimlikle kltrel karlamalara daha ak karakterler tarafndan temsil edilirler. Filmlerde karakterler zerinden sunulan bu atma kltrlerin saf ve trde konumlayan mantkla, kltrel diyaloga ak sylemler arasndaki gerilimden beslenir. Bu kimliksel sorgulama srecinde, zamanla farkl temsiller olumutur. Deniz Gktrk bu deiimlerin ortak noktasna filmlerdeki kadnn temsili zerinden deinmitir. Gktrk, 1990larla birlikte srgndeki Trkn temsiline kar sorumlu bir sinemadan (cinema of duty) , melezlikten memnun ve onun avantajlarn kullanabilen hareket halindeki bir kimliin temsiline (the pleasures of hybridity) doru deiimi vurgular. Bu deiimin ngiliz- Asyal Sinemasnda zellikle Bhaji On The Beach ve My Son The Fanatic filmiyle rneklenebilecek deiimle paralellik tadn ifade eder. Bu sreci yle deerlendirir: 1970lerde, Tevfik Baerin Almanya 40m2 gibi filmlerde, Trk gmenler Almanlarla iletiime ve diyaloga geemeyen srgndeki kurbanlar olarak konumlanmtr.148 Bu temsil Hamid Naficynin de altn izdii filmlerin klastrofobik atmosferiyle paralellik gsterir. Kurbanlar, Alman toplumunun iinde fakat ayn zamanda onun dnda, klastrofobik ortamlara skm olarak yaamaktadrlar. Ayrca, byle bir konumlama Alman kltrn ve Trk kltrn ikili bir kartlk iinde konumlar: geleneksel Trklerin iletiim kurmakta zorland daha
148

Deniz Gktrk, Turkish Delight- German Fright: Migrant Identities in Transnational Cinema, Karen Ross, Deniz Derman ve Nevena Pakovic (Ed.), Mediated Identities, Bilgi University Press, 2007, s. 139.

74

modern ve aydn Alman toplumu. Bu sunumda geride kalm lke hayali bir vatan olarak nostalji nesnesi haline getirilir. Bir baka deyile, bu zelliklerin btn, duraan ve mekna baml olarak tanmlanan, saf ve katksz kimlik ve kltr sylemlerine paraleldir. Gktrk bu temsillerdeki krlmaya dikkat eker: Srgn deneyimini ve hapsolmuluunu kran, merkeze doru konuan, kimliin yer deitiren sylemleriyle bark, bylece snrlayc kimlik politikalarn zayflatan, ironi ve mizahtan beslenen temsillerinde art gzlenmektedir.149Gktrk, bu deiimin zellikle kadn karakterler zerinden gzlemlenebileceini savunur. Eve kapanan ve Alman kltryle ilikiye girmekten ekinen ya da ataerkil aile yaps nedeniyle, baba/aabey/koca korkusundan daryla ilikisi kesilen kadn, 1990larla birlikte Avrupa sokaklarnda grrz. Kltrleraras iletiimin yollar almtr. Metropoller, bu iletiimin gzlemlendii en nemli meknlardr. Gnmzde bu gmenler modern yaamdan uzakta, ayr bir dnyada yaayan kiiler olarak deil, merkezdeki modern metropol figrleri olarak temsil edilir. ehirler her zamankinden daha ok heterojen ve ok kltrl bir yap sergiler. Yer deitirme pratikleri, duraan mekn anlayndan ziyade, oklu kltrel karlamalara, kesien blgelere ve dnen kimliklere iaret ederler.150 Sonuta, yer deitirme pratikleriyle srekli deien kltrel ve kimliksel sylemlerden etkilenen ve ayn zamanda onlara yn veren bu filmler Avrupa ve Dnya Sinemasnn iinde meruiyetlerini kazanmlardr. zellikle 2000li yllarla birlikte uluslar aras festivallerde nemli dllere layk grlen bu filmler, yapmc lkeler tarafndan sahiplenilmeye balanmtr. nk bu filmler ynetmenlerin kendi kltrleriyle ve aznlk kltrnn iliki biimleriyle ilgili eletirel boyutlar amalarnn yannda, estetik dnyalaryla da Alman Sinemasnn geliimini olumlu ynde etkilemilerdir. Bu etkileimin gzle grlen en belirgin rnei Problemfilm (problem film : Fremde Freund 2003, HundsKpfe 2002v.b) ad altnda retilen filmlerdir. Bu filmler Almanyadaki yabanclarn yaadklar deneyimlerden beslenirler. 151

149 150

Gkturk, A.g.e, s.147. Deniz Gktrk, Turkish Women on German Streets: Closure and Exposure in Transnational Cinema, Myrto Konstantarakos (Ed.), Space in European Cinema, USA: Intellect Books, 2000.s.65. 151 John E. Davidson, Deterritorializing the New German Cinema, London: University of Minneapolis, 1999, s.159.

75

Duvara Kar filmiyle Berlin Film Festivalinde Altn Ay dln alan Fatih Akn, Alman basn tarafndan Yeni Alman Sinemaclarn Baars olarak lanse edilmi, Trk basn ise Trkiyenin Gururunu dnyaya duyurmann sevincini yaamtr. Film ise Dnya Sinemas raflarnda yerini almtr. Bu rnek dier lkelerde baarl filmlere imza atan sinemaclar ve filmler iin de geerlidir.

76

5. AVRUPADA MELEZ DENEY M N S NEMADAK RNEKLER 5.1 InchaAllah Dimanche / nallah Pazarada 2. Dnya Savandan sonra Fransa i gcne ihtiya duymutur. Hkmet kitlelerce Gney Afrikaly, zellikle Cezayirlileri ii olarak kabul etti. Bylece erkek iilerin g balamtr. Kanunlar ailelerinin onlarla birlikte g etmesine izin vermemekteydi. Ancak 1974te Chirac hkmeti, illegal g durdurmak iin ocuklara ve elere kocalarnn yanna gitme izni verdi. Kanunlarda bu izin Aile Birlemesi olarak anlr. nallah Pazaradann jenerikleri akarken, bu aklama tipografik olarak ekranda beliriyor. Bylece film daha balamadan, olaylarn hangi dnemde geeceinin sinyalini veriyor. lk sahnede kitlelerce insan bir srada beklerken grrz. Yrmenin bile g olduu alanda bir kargaa hkimdir. Kamera sradaki ba rtl gen bir kadna odaklanr. Kadn, elindeki belgeleri grevli memura uzatr. Memur ktlara damga basar. Damgalama, sosyal kimlikle ilgili bir gndermedir. Yunanllarn genelde vcutlarnda tadklar damga, olaand bir durumu ifa ediyordu; rnein kiinin kle, katil ya da srgn oluunun iaretidir. Damgalama gnmzde de bu referanslardan beslenir; vcutta tanan grsel bir kanttan ok tekiliin, utanlacak eyin kendisi haline dnmtr. 152 Bu aklamalarla da anlalaca gibi, film bir snrda, bakarakterin damgalanmas, farkllnn ifa edilmesiyle balamaktadr. Gen kadn, yal bir kadn ve ocukla, kalabaln bindii ok byk bir gemiye binecekken, geride kalan insanlardan yal bir kadnn ac feryadn duyarz: Zouina!Kzm! diye barmaktadr. Zouina (Fejria Deliba) ocuklarn ve yanndaki yal kadn brakr, alayarak annesine doru koar. Bariyerlerin arkasndan sarlrlar. Yzlerce kii buna benzer dramatik anlar yaamaktadr. Bu, anavatanlar Cezayirden ve en yakn akrabalarndan ayrlmann acsdr. Gemiye binen kalabalk, Aile Birlemesi programyla, Fransadaki kocalarnn, babalarnn, oullarnn yanna giden Cezayirli insanlardr. Limanda kalanlar ise, bu insanlarn en yakn akrabalar.
Erving Goffman, Stigma, Notes on the Management of Spoiled Identity, New York: Simon&Schuster Inc. 1986.s.2-3.
152

77

Zouinann yanndaki yal kadnn tartaklamalar ve polislerin yardmyla, Zouina zorla, acyla ayrlr annesinden ve vatanndan. Gemi feryatlarla Cezayir limanndan hareket eder. Arapa bir ark, gemiyle birlikte ayrldmz Cezayirin geni bir kadrajla verilen grntlerinin zerine der. Naficynin Aksanl Sinemay tanmlarken belirttii zere, aksan gibi mzik de bireysel ve kolektif kimliklerin snrlarn izmek iin kullanlr. 153Cezayirden ayrlmak, gerek Zouina, gerek ayrlan dier insanlar iin bireysel ve kolektif kimliklerinin oluum srecinde bir snra iaret etmektedir. Bylece, film, kltrel karlamalarn kaynandaki g olgusu bir baka deyile, bir lkeden dierine hareketle yani yolculuk olgusuyla balam ve gzerghn belirlemi olur. kinci sahne St. Quentin tabelasyla alr. Tabelann altnda bir sokak saati vardr. ocuu ve yanndaki yal kadnla birlikte Zouina, bu yeni sokaa ve baka bir zaman gsteren saate bakmaktadr. Yanlarnda duran arabadan bir adam iner. Adam annesi olduunu anladmz yal kadn kucaklarken, Zouina kocasna bakar ve i sesiyle Byklar olduunu unutmuum der. Bylece filmi Zouinann gznden izleyeceimizin ilk net iareti verilmitir. Zouinaya kocasnn byklar olduunu unutturacak kadar uzun sreli bir ayrlk yaanmtr. Adam, Zouinay souk bir ekilde yanaklarndan per. Arabaya binerler. Zouina merakl ve zgn gzlerle geldii ehre bakar. Bir evin nnde arabadan inerler. Zouina akn baklarla etrafna bakarken, kocas darda durma, ieri gir! diye barr. Fransz komularnn merakl baklar altnda ieri girerler. Zouina, daha sonra ska karlaaca Fransz otobs ofrn bu ksack arada grr. Bylece, iki farkl kltr arasnda szel ve dinamik olmasa da ilk grsel karlamalar yaanr. Zouina evin iinde bir yabanc gibi dururken, yal kadn ieri girer girmez evin bir atoya benzediini syler. Oluyla gurur duymaktadr. Oluna yemek dolabna bir kilit koymasn ve kilidi de kendisine vermesini syler. Oysa Fransada insanlar dolaplarna kilit koymamaktadrlar Zouina yukar kar, bohasn aar. Kyafetlerini koklar. Czdanndan annesinin ve lkesinin fotorafn karr, alamaya balar. Laura Marks almasnda, Batda aznlk olarak yaayan ynetmenlerin filmlerinde kltrel
153

Naficy, A.g.e., s. 24.

78

bellein, hatrlama srecinin duyumsal ynn harekete geirdii vurgular. nallah Pazarada da duyular hatrlama srecinde nemli bir ara olarak kullanlr. CezayirFransz snr geilmitir. Ancak Naficynin tanmlad gibi yolculuk sadece fiziksel snrlar iinde yaanmamaktadr. Snrlar arasnda dolaan karakterlerin yaadklar isel yolculuklar ve dnmler de, kltrel karlama srelerinin ieriine yorumlar getirmemizde yardmc olmaktadr. Snrlar aras geilere ve bu geilerde yaanan krlmalara yine mzik- Arapa bir ark- elik eder. ocuklar bahede top oynarken grrz, fakat bu sefer Fransz komularn penceresinden. Komular top oynayan ocuklar ve pencereden bakan, geleneksel kyafetler giymi ve ba rtl yal kadn gzetlerler. Bylece iki farkl kltrn birbiriyle kuracaklar dinamik ilikinin sinyalleri verilir. Her iki taraf da birbirinin yaantsna kar bir merak beslemektedir. Zouinann evine dndmzde, Zouinann kaynanas tarafndan srekli olarak eletirildiini ve aalandn grrz. Hatta ilerleyen sahnelerde grlecei gibi, Zouinay kuma getirmekle tehdit etmektedir. Zouina evin iinde yemek ve temizlik yapmak, ocuklara bakmak dnda bir ey yapmamaktadr. ocuklar da okula babalar gtrd iin Zouinann hayat evle snrlanmtr. Geldii lkenin kltryle karlaabilecei tek mekn evin kk bahesidir. Bu bahe Fransz komularn bahesiyle yan yanadr. Komularla ilk dinamik karlama Zouinann bahede tp yakmaya teebbs etmesiyle yaanr. Mrs. Donze (France Darry) Zouinaya tp yakmann yasak olduunu bararak anlatmaya alr. Zouina, Mrs Donzeyle ve filmin geri kalannda da dier Franszlarla Franszca iletiim kurar. Ancak yabanc olduunu ele veren bir aksan vardr. Bu srada Zouinann annesi gelininin kahveyi kendisi iin yaptn bararak syler. Yal kadn Arapa konumaktadr. Fransz komularla yaanan bu ilk dinamik ve szel karlamadan, iki farkl kltrn kendi kltrlerine ait kltrel normlar ve kodlaryla hareket ettiklerini syleyebiliriz. zellikle ev sahibi kltr, yabanc kltrden kendi normlarna uyum gstermesini beklemektedir. Ayn zamanda mekn zerinden yaanan ancak kltrel ve toplumsal kaynakl bir iktidar atmasna ahit oluruz. Bir baka deyile Mekn szc, gndelik dildeki corafi armlarn tesinde, farkl zaman dilimleri ve

79

farkl kltrel ortamlar arasndaki gidi geliler ve deiimler olarak da dnebiliriz.


154

Yaanan atmaya, dier komu Miss. Brinada (Matilde Seigner)

dahil olur. Miss. Brina, Mrs. ve Mr. Donzeden (Roger Dumas)daha gentir. Birok alan aratrmasnn sonucunda ortaya kt gibi, genler karlkl kltrel diyaloga ve melez kimlik oluumlarna kar, bir nce ki kuaktan daha aktrlar. Miss. Brina da film boyunca bu aratrmalar dorular nitelikte davranr. nyargl deildir, aksine Zouinay ve ailesini tanmaya, hatta zaman getike Zouinaya yardmc olmaya alr. Miss. Brina iki komu arasndaki gerilimi yumuatr. Zouina ve Miss. Brinann karlamasnda dier filmlerde de rastlayacamz nemli bir ayrntya ahit oluruz. Nasl ki aksan kimliin ve kltrn grnr bir kodlamasysa, karakterlerin isimleri de ayn lde grnr bir kodlamadr. Zouina ismini syleyince, Miss. Brina bu ismin gneydeki lkeleri/kltrleri artrdn syler. Zouinann gndelik hayat, kaynanasnn ve kocasnn ikyetleri ve hakaretleriyle geerken, Fransz kltryle ilikiye getii nemli bir referans olan radyo programlar bile kaynanas tarafndan kstlanmaktadr. Bu srete, ocuklar yaklaan Kurban Bayramn kiminle kutlayacaklarn merak etmektedirler. Zouina ocuklarna, dini ve kltrel ritellerini gerekletirecekleri hibir sosyal evrelerinin olmadn anlatr. Gen kadnn kendi kltryle bir ba kurma ihtiyacnn sinyalleri verilir. Donzelerle ikinci nemli karlama ocuklarn topunun, Mrs.Donzenin bahesine kamasyla yaanr. Mrs.Donze eski gnlerdeki gibi, En Gzel Bahe yarmas iin hazrlanmaktayken, topun baheye kamasyla Donzenin topu patlatmas bir olur. Zouina, yaad uyum sorunlarnn getirdii ac ve fkeyle, Donzenin boazna yapr, bahesindeki heykelcikleri krar. Polis iki komuyu bartrmak iin eve geldiinde, yal kadn polise gelininin cmle leme eteini atn syler. Yal kadn iin, Zouinann kavga ederken alan etei ne kan ve cezalandrlmas gereken bir suken, Fransz polis etek ama olayndan haberdar olmadn syler. Bu sahne, Deniz Gktrkn belirttii karlamalarla grnr olan,

154

nc ve Weyland, A.g.e., s.22.

80

kltrel deerler arasndaki farklln, ironi ve mizaha yanstlabildii bir sahnedir. Bu olayn sonunda kocas kendisini rezil ettii iddiasyla Zouinay dver. Bir baka karlama, ocuklarn eve, okuldan Fransz bir arkadalarnn getirmeleriyle yaanr. Fransz ocuk, yal kadnn geleneksel kyafetlerinden ve anlatt korkutucu hikyelerden rker ve kaar. Ancak Zouina gitmeden ocuktan, civardaki bir Cezayirli ailenin adresini alr. Filmin geri kalan, Zouinann Kurban Bayramn kutlayabileceini dnd ve kendi kltrnden, dilinden bir arkada edinebilecei umut ettii bu aileyi aramasna odaklanr. Kurban Bayram vesilesiyle, Zouinann kocas ve kaynanas dar kurban almaya karlar. Yal kadn kurban bir Cezayirliden almakta srarcdr, oysa olunun da dedii gibi artk btn kurbanlar Franszdr Zouina, kocasnn ve kaynanasnn yokluundan faydalanarak ocuklarn alp evden kaar. Bilmedikleri sokaklarda, tarlalarda koarlarken Zouinann snrlar amasna yine mzik elik eder. Kk ocuun verdii Cezayirli ailenin adresini bulmaya alrken, kendini kinci Dnya Savanda ehit olanlarn gmld bir mezarlkta bulur. Mezarlkta kocasn savata kaybetmi Madam Manonla tanr. Bu savata Fransa iin savaan Cezayirlileri gz nnde bulundurduumuzda, bu karlama mekn anlam kazanmaktadr. Fransz kadnn ocuklara oynamalar iin verdii kpei, bir kaza sonucu askeri ara tarafndan inenince, Zouina askeri arala eve dner. Kpek gmmesi iin kendisine verilmitir. Askeri ara, gece gmlen bir kpek Mrs. Donzenin bu yabanc kadn (Zouinay) daha da ilgiyle gzetlemesine neden olur. Mrs. Donze Zouinann da bahe yarmasna katlacan dnr ve Zouinann gece diktiini iddia ettii nanelerin yetime artlarn aratrmaya balar. Ancak Zouinaya bu bitkinin bahesini istila edeceini ve kklerinin tehlikeli biimde yaylacan sylemekten de geri durmaz. Bylece iki komu arasnda, bir kltrel etkileim yaanr. zellikle Fransz komu, bir yandan yeni gelen yabanc/teki kltrn uyum gstermesini beklerken, dier yandan iten ie onu merak etmekte ve onunla iliki kurmaya almaktadr. Bu merakn arkasnda da, bugne kadar tanmlanm olan snrlarn istila edilmesinden duyduu endie vardr; bir baka deyile kimliine ve kltrne yeni deneyimler eklemeyi

81

dnrken, safl tehdit eden bu dncenin korkutuculuu arasnda gidip gelmektedir. Zouinann hayatndaki bir dier krlma kocasnn ona ufak miktarda da olsa bir para verip, bundan sonra evin ekmek, st gibi gndelik ihtiyalarn onun alacan sylemesiyle gerekleir. Zouinaya bu paray kendisinin alveri yapacak vakti olmad iin veriyordur. Zouina bylece ilk defa legal olarak, kamusal alana kar. Bakkalda gn getike, Franszlarn yemeklerine, alveri sistemine alr. Dier yandan, dar kmasyla, nceden perdenin arkasndan grebildii otobs ofryle karlamalar artar. Yaanan dier bir karlama da yanl anlamalarla doludur ve acyla sonulanr. Eve gelen sprge pazarlamacs, Zouinann yabanclnn getirdii saflktan yararlanarak, sprge kazandn syler. Sprgeyi radyoda dinledii programlarla ilgili bir soruya verdii doru cevaba dl olarak almtr. Ancak bu olay da kocasndan dayak yemesiyle sonulanr. Zouina, amarlar baheye asarken mzik iindeki krlmalara elik eder. Snrlar fiziksel olarak geip, baka bir lkeye gelmi olsa bile henz alamayan snrlar, atlanamayan eikler vardr. Mzik acsna elik eder: Bir srrm var, sadece ben biliyorum. Bir zntm var, sadece Allah biliyor. Kalbim acr, memleketim, bir gn dneceim.alan arknn szlerinden de aka anlalaca gibi, memlekete geri dnme umutlar snlan en gvenli limandr. Bir baka deyile memleket, kimliksel bir savunma/ayakta kalma stratejisinin en byk referansdr. Miss. Brinann Zouinaya hediye ettii makyaj malzemeleri, Zouinann rujlu dudaklarna aynaya bakmasn ve iindeki bastrlm kadnla yzlemesini salar. Yaanan karlkl bir diyalogdur. Miss. Brina da uzaktan bakt bir kltrn snrlaryla ilk defa bu kadar yakndan tanr. Zouinann, hem anavatanndan uzaktaki bir yabanc olarak, hem de bir kadn olarak yaad zorluklara tank olur. Zouinay iki kere tekiletiren, dlayan bir dzendir bu. Miss. Brina, Zouinaya tm bu koullara ramen yine de bedeninin sadece kendisine ait olduunu syler. Zouina, saklad makyaj malzemeleri kaynanas tarafndan bulunduu zaman kocas tarafndan Fransz kadnlara benzemek istemesiyle sulanr ve dvlr. Filmin ilerleyen blmlerinde,

82

Zouinann Madam Manonla kurduu iliki de geliir. Madam Manon, kpeini gmd iin Zouinaya teekkr hediyesi olarak Cezayirle ilgili bir kitap getirir. Ayrca kocas ve kaynanasnn yokluundan faydalanarak Madam Manonun evine ziyarete de gider. Bylece, Fransann mahrem hayatnn iine, bir Fransz evine de girmi olur. Sonunda, Madam Manonun yardmyla, Zouina filmin bandan beri hayalini kurduu Bouirann evini bulur ve ok mutlu olur. Ancak ayn mutluluu Bouira paylamaz. Bouira 16 yldr Fransadadr. Zouina, haftadr kendisini aradn, Kurban Bayramn onunla kutlamak istediini anlatr. Ayrca ona radyoda dinledii programlardan, aktan, kadnlktan sz eder. Ancak Bouira tm bu yaananlardan Zouinann kocasnn haberinin olmadn renince, Onu evden kovar. Anlalan, aradan 16 sene gemesine ramen, Bouirann hayatnda, snrlarnda bir deiiklik olmamtr. Geleneksel tanmlar ve normlar Bouiray eve kapatmtr ve egemen olan kendi kltr ve kocasdr. Zouina, bu darda braklml, kovulmuluu kabul edemez. Evin camn yumruklar. Bouiraya kendisini yalnz brakmamas iin yalvarr. Olanlarn en yakn tan ve seyircisi yine Fransz komulardr. Boirann evinin nnde bir otobs durur. Zouinann gnlerdir grd otobs ofr kullanmaktadr otobs. Zouina otobse biner. ofr Zouinann kanayan elini sarar. Zouin karlat davrantan tr akndr. ofr yolcular otobsten indirir ve Zouinay eve kadar brakr. Evin nnde Zouinann kocas, kaynanas, Mrs. ve Mr. Donze, Miss Brina ve Madam Manon Zouinay beklemektedirler. Kaynanas yaanann bir skandal olduunu sylemekte ve barmaktadr, bir yandan kargaadan yararlanan koyun yal kadn teperek sokaa kaar. Fransz sokaklarnda kurbanlk koyunlar dolamaktadr. Zouinann kocas ilk defa annesini susturur. Komular merakl baklarla olanlar izler. Zouina otobsten iner ve kocasna yarn ocuklar okula ben gtreceim der. Arapa bir ark eliinde jenerik akar. Filmin ynetmeni Yamina Bengugui, Kuzey Afrikadan Fransaya gleri, gmenlerin deien hayatlar ve kadnlar anlatt belgesellerle tannan bir ynetmendir. nallah Pazarada, Yamina Benguiguinin kendi deneyimlerinden yola karak anlatt hikyedir. Filmin hikyesinin iaret ettii anlamlar, biimi de

83

etkilemitir.

nallah Pazarada ok dilli ve ok kltrl bir tablo izmektedir.

Ynetmenin deneyimlerinden beslenmenin etkisiyle, sinematografik anlatmda yer yer belgesel anlatma yakn bir tarz hissedilir. Benguigui, filmin Zouina karakteri zerinden gmenlerin hikyesini anlattn belirtir. Fransadaki Cezayir gmenlerinin arada kalm durumundan bahseder: Gmenler Fransz toplumunda bir yer edinemediler, lkelerinden de kopmulard. Kendilerini Fransz toplumunun bir paras olarak gremediler. Her zaman belirli bir sre iinde Fransada bulunduklarn ve Cezayire geri dneceklerini dndler. 155 Benguiguinin de belirttii gibi, filmde Zouina karakteri de memlekete geri dnme hayalini hep tamaktadr nk memleketini zlemekte ve Fransz kltrnn normlarna uyum salamada zorluk yaamaktadr. Kendi kltrnden biriyle iletiime geme ihtiyac duymaktadr. Ancak, kimliinin evin dndaki snrlarn da zorlam ve yabanc kltrle iliki kurmay da hepten reddetmemitir. Bu anlamda izilmi kltrel kalplarn dna iaret eder. Filmdeki Fransz karakterler iin de durum ayndr. Zouinann, Fransann kltrel kimliine entegre olmasn isteseler de, dier yandan Zouinann kltrel kimliine ilgi duyarlar, ona daha yakndan bakarlar. Zouinann ailesi ve dier Cezayirli kadn (Bouira) ise, daha geleneksel ve kltrel snrlarn koruyan taraf temsil ederler. Ancak Bouira da, eve -kendi kltrnn snrlarna kapanmlndan ve erkek egemen baskdan tr mutsuzdur. zetle film, farkl karakterler zerinden kltrel karlamalarn farkl yzlerine iaret eder ve Zouinann Fransaya geldii andan itibaren (yabanc kltrle karlat andan itibaren), yabanc bir kadn olarak, kendi kimliinin snrlarn yeniden izmek iin verdii abaya odaklanr. Bu karlama, her iki taraf asndan da, yabanc olan dlamak ve iine almak arasndaki gerilime iaret eder. Ancak karakterler bu gerilimi yaasalar da, filmin bandaki kiiler deillerdir, kimlikleri yaanan dinamik kltrel diyalogdan etkilenmi ve dnmtr. Yaadklar deneyimler ise, gerek fiziksel gerek kltrel snrlar zorlamaktadr. Artk saf ve otantik olann mutlak hkimiyetinden sz edilemez.

155

Talin Sucuyan, Yamina Benguigui: dediim lk Bedel Babamla Ksmek Oldu, 20.12.2002, http://www.bianet.org/2003/04/09_k/14905.htm (20.04.2007), s.1.

84

5.2 My Son The Fanatic/ Fanatik Olum lk sahne, her trl karmaadan uzak, sakin bir gl manzarasyla alr. Kamera gln evresinde gezindike, ngiliz mimarisini yanstan byk bir ev grnr. Evin ii de ayn ekilde ngiliz tarzn yanstr. ki gen yan yana oturmaktadr. Karlarnda, geleneksel kyafetleriyle oturan kadn ve adam aksanl ngilizceleriyle konumaktadrlar. Konuma ilerledike, Madelaine (Sarah Jane Potts) ve Faridin (Akbar Kurtha) evlenme hazrlklarnda olduklar anlalr. Faridin Pakistan kkenli ailesi ve Madelainenin ngiliz ailesi tanr ve evlilik geleneklerinden bahsederler. Faridin babas Parvez (Om Puri) bir hatra fotoraf ekmek ister. ki aile ve genlerin birlikte verdikleri pozlar, mizahi ynyle dikkat eker. Bu duygu iki farkl kltrn ayn karenin iinde poz vermesinden kaynaklanmaktadr. Faridin ailesi geleneksel kyafetleri ve esmer tenleriyle, beyaz ngiliz ailesinin yannda ironik bir grnt verirler. Tamamen ngiliz estetiiyle denmi ev de mekn zerinden kltrel kodlar ele vermektedir. Bu yeil ve mutlu topraklarda, sizlerin anlayaca zevklerimiz var. Akln ve mantn dalarnda, sizlerin bulabilecei bir ruh var. Yunan ve Romann izleri, Dounun kanatlar ve Tanrya vgler Bu bizim lkemiz, bu senin lken, bu bizim mirasmz. Jeneriklerle akan arknn szleridir bunlar. Dier filmler de olduu gibi, mzik bu filmde de ok fazla anlamla ykldr. rnein, bu szler, filmin al sahnesiyle ilikili olarak ngilteredeki farkl kltrlere ve deerlere iaret eder. Bylece filmin geecei corafyann, belki biraz da ironik bir ekilde, melezliine ve bu melezlii hogryle davet etmesine dikkat eker; ngiltere ayrm yapmakszn herkesin lkesidir. Faridin babas Parvez, akan jenerik ve devam eden ark boyunca, taksisini kullanmaktadr. lerleyen sahnelerde anlayacamz gibi 25 senedir taksi ofrl yapmaktadr. Parvezn mterileri genelde, havaalanndan karlad zengin i adamlar ya da civardaki genelevlerde alan fahieler ve onlarn mterileridir. Hava alanndan Alman mterisi Mr. Schitzi (Stellan Skarsgard) alr. Farkl aidiyetlerden insanlarn yolculuklar bu filmde de nemli bir olgu olarak karmza kar. Parvez Schitzi oteline brakrken, ngilitereyi ven szler syler. Senelerdir ngilterede

85

yaayan bir Pakistanl olarak, Parvez ngiltereyi benimsemi gibidir. Schitze arkada Fizzynin restorann da gsterir. Fizzy, Parvez gibi seneler nce bu lkeye gelmi bir Pakistanldr ancak u anda Parvezden ve birok Pakistanldan farkl bir statye sahiptir. Lokanta ileterek bir servet sahibi olmutur. Parves, Schitze ayn zamanda srekli sohbet ettii fahie Bettinay (Rachel Griffiths) nerir. Parvez bulunduu sosyal, kltrel ve toplumsal durum iinde, kimliini kabul etmi ve honut gibi gzkse de, ekonomik skntlar ailesinin moralini bozmaktadr. Parvez sadece ailesi iin altn ve uykusuz gecelerini hesaba kattnda, ailesinin bu memnuniyetsizliinden etkilenir. Kars Minoo (Gopi Desai) kedere boulmutur, tatminsizdir ve Pakistan zlemektedir. Bu aile tablosu iinde Parvezi asl kayglandran olu Faridin durumudur. Farid, nianls Madelaine ile ayrlmtr. Ayrlma nedenleri hakknda Farid ve babas Parvez arasnda yle bir diyalog geer: Farid: ilek ve keemay* kartrabilir misin? Bizim kltrlerimiz karamaz. Ortak deerler retemez. Parvez: Her ey oktan birbirine kart zaten. tekiler ve dierleri Farid: Bazlar karmn tesinde bir ey arar; inan, saflk, gemie, gemiteki deerlere ballk. Ben ocuumu bu lkede yetitirmeyeceim. Farid ve Parvez arasnda geen bu diyalog pek ok eye iaret eder. Parvez, kimliklerin/kltrlerin karlamasndan ve karmasndan rahatsz deildir. Ancak Farid, statik ve saf kimlik/kltr tanmn temsil eder. Bu tartmadan sonra Parvez, kendine ait bir alan yaratt evin bodrum katnda caz dinler. Farid ise odasnda namaz klar. Bu iki karakter zerinden farkl kimliklerin/kltrlerin kabul ve dlanmas anlaylar arasndaki gerilim yanstlmtr. Ayn zamanda Farid ve Parvezin farkl durular, kuaklar arasndaki fikir ayrlna da dikkat eker. Mike Wayne bu noktada nemli bir tespitte bulunur: Farkl yorumlar genelde farkl kuaklar iinde geerlidir. Eski jenerasyon genelde kltrel safl savunurken, gen kuak melez kimliklerin tarafnda durur. Ancak Fanatik Olum filminde kuaklar arasndaki ayrm ters bir ekilde ilemektedir. Kltrel saflk Farid tarafndan temsil edilir. Farid iin

86

diyaspora ve melez kimlikler kimliin zayflna, negatif bir duruma iaret eder; Bu arada kalm pozisyon, kkleri terk etmek anlamna gelir. 156 Faridin durumu, yurtdnda aznlk olarak yaayanlarn gelitirdikleri eitli stratejilerle ilikilidir. Bir baka deyile, Meru siyaset kanallarn kullanmak suretiyle siyasal alana giremeyen marjinal gruplarn kullanaca dil, zaman zaman etnik olann, zaman zaman da iddetin dilidir. Dolaysyla etno-kltrel ve dinsel eilimler gelitiren gmen ve aznlk gruplarnn temel motivasyonlarnn aslnda, siyasal-kamusal alana eklemlenme kayglar olduu dnlebilir. 157 Filmin Hint kkenli ngiliz senaristi Hanif Kureishi de Fanatik Olum zerinden bu hassas tespiti dorular: Dinsel ve kltrel kktencilie gzlerimi kapatamam. Kktencilerin dnce ve davran tarz houma gitmiyor, ama sorunun varl gz ard edilemez. Birok kii kktencilii ekici buluyor; nk onlara bir kimlik ve kardelik duygusu veriyor.158 Bu noktadan hareketle, filmin iindeki karlamalarn da kltrel kabul srelerindeki sorunlara iaret ettii sylenebilir. rnein, Mr. Schitz Bettinay gtrd bara, Parvezin de gelmesini ister; Parveze gelmesi iin para deyerek onu gitmeye mecbur brakr. Bu bardaki stand-up gsterisinde, gsteriyi yapan kii sahne klarn Parveze evirir ve nemli ve tanm Hint asll yazar Salman Rushdie zerinden Parvezi kk drr: te Salman Rushdie gelmi, buras eytan Pislii* kokuyor. Senin gibiler ehrimizi ayn gnde terk etseler, iki saat daha fazla gn grrz. diye barr. Bu szler zerine dier masalardan Parvezin kafasna kuru yemi atarlar. Bu durumda adamlara kfrederek, Parvezi savunan Bettina olur. Bettina, ngiliz olmasna ramen, bir fahie olmas nedeniyle aslnda o da bir aznlktr. Bettina ve Parvez arasnda film boyunca gelien ilikiyi bu ekilde deerlendirmek de mmkn gzkmektedir.

Wayne, A.g.e. s. 120. * Geleneksel bir Pakistan yemei. 157 Kaya, A.g.e., s.41. 158 Dominique Chansel, Beyaz Perdedeki Avrupa, Nurettin Elhseyni (ev.), stanbul: Tarih Vakf Yaynlar, Mays 2004, s.137. *Salman Rushdienin dnya apnda sansasyon yaratan nemli yapt eytan Ayetlerine gnderme.

156

87

Bettinayla Schitzin kokain ekip birlikte olduklar gecelerin sabahnda, Bettina ve Parvez arasnda bir iliki balar. Dier yandan, Farid eve arkadalarn da getirmitir. Hep birlikte Kuran okumaktadrlar. Parvez, oluyla konumak iin Onu Fizzynin restorannda yemee gtrr. Farid iki imez, kapitalizme ve Bat deerlerine sver. Babasna Allahtan af dilemesini nerir ve Pakistandan gelecek bir din byn evde misafir etmek iin babasnn iznini alr. Yemek k, Farid ve Parvez, Bettina ve Schitzle karlar. Bu karlama srasnda, kkten dincilii savunan Farid Batl hazcl temsil ettii iin Bettinay aalar. Faridin davet ettii Pakistanl din adamn taksisiyle eve getiren Parvez, Gerek hayat burada, ahlakszlk her yere ilemi diyerek, Onu fahielerin, evsizlerin olduu sokaklardan geirir. Din adamnn ve yardmclarnn gelmesiyle, evin sosyal ehresi de deiir. Duvarlardaki tablolarn yerine, ayetler aslr, dekorasyon deiir. Bu noktada yine mekn zerinden kltrel kodlarn temsili devreye girmektedir. Adamlar evi adeta istila ederler. Parvezin kars, Parvez srar etse de artk erkeklerle ayn sofraya oturmamaktadr. Evin ii traji-komik bir hal almtr. Alt katta Parvez caz dinlerken, st katta ocuklar namaz klmakta, girite de din adam izgi film izlemektedir. Bu tablo, bir lkenin temsili gibidir. Kkten dinci bu tarikat bakannn buraya gelmekte ki asl amacnn, ngilterede oturma izni almak istemesi olduu ortaya kar. Tm bu karmaaya, Parvez hkim olamaz ve kendi evinde kendini yabanc gibi hissetmeye balar. Bu srete Bettinayla aralarnda bir ak balar. Bu akn dedikodular tm mahalleye yayldka, Parvez arkada Fizzy tarafndan da dlanr. Bu srece paralel olarak, ehirdeki muhafazakr aznlklarn eylemleri artmaya balar. Parvez, Schitzi Almanyaya dnmesi iin havaalanna brakrken, Bettinann alt genelevler sokanda bir atma olduunu grr; muhafazakr aznlklar genelevleri yakyorlardr. Farkl kltrlerin karlamasyla, kltrel kabul srelerindeki atmalar kamusal alanda da grnr hale gelmitir. Farid bu atmada n safhalarda yer almaktadr. Farid kan kargaadan yararlanarak, Bettinay dvmeye balar. Bu srada olaya mdahale eden Parvez, Faridi srkleyerek eve gtrr. Farid, babasnn Bat hazcl ve kltrnn esiri oluunu, kfirlerle

88

uzlamaya yatknln lanetlemeye balar ve Bana fanatik diyorsun, ya sen nesin? diye barr. Sonuta, Farid evi terk edip dinci tarikatn yanna gider. Minoo, Bettinay renir ve O da evi terk eder. Bettina, Parveze Pakistana gitmeyi nerir. Parvez tm bu atmalarn arasnda, boalm evine gider. Alt kattn kapsn aar; caz mzii tm eve yaylar. Parvez, viski ierek caz dinler Fanatik Olum filminde, rk, kltr ve snf farkllklar karakterlerin temel atma noktasdr. Karlamalar ok dilli ve ok kltrl bir gereklii grnr klar. Kimliksel ve kltrel saflk arayyla, melez kimlik/kltrlerin arasndaki gerilimden beslenir. Filmin zmlemesini yapan Rachel Malike gre, film aydnlanm ngiltere ve modern olmayan fanatiklik gibi ikili kartlklarn karsnda durur. Uygunsuz bileimlerin keema ve ilek gibi- kaynamasnda rol oynar. Bu metin kltrel melezlii ne karr. 159 nk Parvezin de dedii gibi, savunulsa da kar klsa da grnr de olan bir ey vardr ki, o da farkllklarn, tekilerin ve dierlerinin oktan birbirine kartdr. Melez kimlikler Farid iin kabul edilemez bir gerekken, Parvez ve Bettina kimliksel ve kltrel karm temsil ederler. Filmin yaratclar ynetmen Udayan Prasad ve Hanif Kureishi de gmen bir kimlie sahiptirler. Bu anlamda, kendi deneyimleri zerinden, kendilerinin grdkleri ngiltereyi zaman zaman geree ok yakn bir anlatm tarzyla yanstmlardr. Genel olarak baktmzda, ngilterenin iindeki kltrel karlamalar gzle grnr hale getiren Fanatik Olum, her hangi bir zm nermez, ikili kartlklardan her hangi bir taraf yarglamaz. Karakterler zerinden karmak kimlik oluum srelerinin tankln stlenir. Ancak farkl bir bak asyla yaklamak gerekirse, Faridin ve Parvezin tatminsizlikleri ve bunun iin bulduklar zmler farkl olsa da biri ak dieri dini semitir- onlar bu hale getiren ayn sorunlardr. Kltrel kimlikleriyle ilgili atmalar yaamaktadrlar. (Parvez, Pakistann, Farid nilterenin kltrel kimliiyle), yabanc baba figrlerinden etkilenmektedirler (Parvez Alman Mr. Schmitzten, Farid evlerinde misafir ettikleri din adamndan), her ikisi de ruhsal bir

159

Rachel Malik, My Son The Fanatic, Sight and Sound, May 1998, s. 54.

89

araytadrlar.160 Bu balamda din ve ak aray ve kan ncl formlardr. Bir baka deyile tm bu karakterlerin kltrel ve kimliksel konumlar farkl olsa da, her biri kimliini ve kltrn yeniden tanmlama abas ierisindedir.

5.3 Gegen Die Wand/ Heads On/ Duvara Kar Duvara Kar, stanbul Boaz kysnda, geleneksel bir kostmle, Trk mzii syleyen bir kadn ve ona elik eden mzisyenlerle alr. Bulunduklar ky, Trk hallaryla kaplanmtr. Arkalarndan geen vapurlarn sesleri gelmekte, camilerle kapl bir stanbul manzaras grnmektedir. Filmin hikyesini ok defa blen bu grnt ve arklar, anlatmn bir paras haline gelmitir. Bu grntde, stanbul gemite kalm, hayali bir imge gibi hissedilir. Filmin yarsnn getii bu ehir, kartpostallar andran sunumu ile hem ok tandk, hem de yabanc bir ehre iaret eder. Byle bir al, stanbulu filmsel evrenin dier ehri Hamburgun karsnda kart olarak konumlamakla kalmaz, ayn zamanda stanbulu youn duygularn taycs bir masal diyar gibi sunar. Bu anlatm grsel olarak hayali bir ehri imlerken, biimsel olarak da Brechtiyen bir yabanclatrmayla, izleyiciye durmadan hayali bir anlatnn iinde olduunu hatrlatarak, hikyenin younluunu hafifletir. ou sahnede sallanan kamera ise, kart bir ekilde belgeselci bir gerekilii hatrlatr ve karakterlerle ayrcalkl bir mesafe kurar. Bir baka deyile, Fatih Akn kamerasn altrmaya baladnda iinde bulunduklar halleriyle birlikte gryoruz onlar ve birlikte onlara bakmaya baladmz andan itibaren ykleri, yk oluyor. Kamerasn ylesine yerletiriyor ki, seyircinin olaylar ya da karakterleri tekiletirmesine izin vermiyor. yk ve insanlaryla aramzdaki muhtemel hiyerarileri kaldryor.161 Bu grnt ve ark, Almanca bir arkyla kesilir. Filmin genelinde mzik, hikyenin snrlarn izmede nemli bir rol oynar. Bulunulan mekn tanmlamaya yardmc olur; mekn deitike hard rocktan, pop mzie, pop mzikten rap mzie
160

Michael Brooke, My Son The Fanatic, http://www.screenonline.org.uk/film/id/484175/index.html, s.1. 161 Tl Akbal, inden nsan Geen (Dardakiler dosyasnn iinde), Antrakt, Mart-Nisan-Mays 2004, Say:78-79-80, s.40.

90

geiler dikkat eker ve ounlukla da Trk pop mziine arlk verilmitir. lk sahnede alan Almanca ark da seyirciye Almanyada-Hamburgda- olduunu hatrlatr. Cahit (Birol nel), bir rock barda bo ieleri toplamaktadr; hayatn byle kazanan, alkol ve uyuturucu kullanan orta yal, snrlarda yaayan bir adamdr. Bardan ktktan sonra, Cahit arabasn duvara srer. Hastanede doktorla yapt grmeden, Mersinli bir gmen olduunu anlarz. Kimliinden memnun deildir, hem Trk hem de Alman kimliine kar bir fke duymaktadr, kendini bir kimlie ait hissetmez ancak bu durumdan ikyet de etmez, bir aidiyet aray yoktur. Bu ksa diyalogda filmlerde aksann ve isimlerin nemini yeniden hatrlarz. Cahitin aksan ve ismi kimliini ele veren en grnr kod olarak karmza kmaktadr. Cahit hastanede Sibelle (Sibel Kekilli) tanr. Sibel de kendini ldrmeyi denemi gen ve ekici bir kadndr. Bu karlamada, Sibel Cahite evlenme teklif eder. Babasnn ve aabeyinin izdii snrlar ykmann baka yolu yoktur. Aabeyi, Sibeli baka bir erkekle el ele grd iin onun burnunu krmtr. Babas ise aabeyinden farkl deildir. Bu anlamda Sibelin ailesi, geleneksel ve ie kapal bir kimliin temsilcisidir. Kimlik ve kltrlerinin saf ve statik snrlarnn dna kmazlar. Sibelin Cahiti semesinin sebebi, ncelikle ailesinin ancak bir Trkle evlenmesine izin vermesidir. Dier yandan, Cahitin marjinal hayat tarz Sibeli snrlamayacak, hayat diledii gibi yaamas iin ona zgr bir alan yaratacaktr. Sibel Cahite bunlar bir otobsn iinde aklar. Bunlar duyan otobs ofr de tesadfen Trk kar. Dinini imann arm Allahszlar, defolun otobsmden! diye bararak ikisini de kovar. Bu diyaloglar seyircinin mekn duygusuyla oynar; olaylarn Avrupann merkezinde yaandn unutturur. Filme yaylm, ok dilli ve ok kltrl karlamalar ironi ve mizah duygusunu da beraberinde getirir. Sibel ve Cahit arasnda geen tm tartmalardan sonra, Sibel Cahiti kendisiyle evlenmeye ikna eder. ikolata ve iekle kz istemek, dn salonunda dn, dnde yerine getirilmesi gereken tm merasimler ve birbirini izleyen geleneksel ritellerden sonra, Cahitle Sibel evlenir. Bu srecin kltrel kodlar ve geleneksel sunumu, seyirciye filmin Almanyada getiini unutturur. Mekn hatrlatan en grnr kimlik kodu, aksanl konuan karakterlerdir. Evlenmesiyle birlikte, zgrln ele alan Sibel, Cahitle bir arkada gibi kulplere gitmekte ve gzne ho gelen adamlarla beraber

91

olmaktadr. Bir baka deyile, hem kltrel hem de cinsel kimliinin snrlarn zorlamaktadr. Bu srete, Cahit ve Sibel, Sibelin ailesine kar iyi geinen kar-koca rol yapmaktadrlar. Sibelin ailesi ve akrabalar, Cahit ve Sibelin yaad hayata kart, geleneksel bir temsil olutururlar. Bu ilikilerde kuak fark yine ortaya kar. Birinci kuak gmenler, hayat kimliksel ve kltrel kalplar iinde yaarken, ikinci kuak gmenler genelde melez kimliklerini ne karr ve bu kimliklerin snrlarn pozitif anlamda zorlarlar. Bu sreci melez kimlikler erevesinde yle deerlendirebiliriz: Gmenlerin daha gen kuann eklemlenmi kimlii, kendi kltrlerini zselletirmesine ramen, yine de zgrletirici bir nitelie sahiptir. Baka bir deyile, gmenleri sadece Trk ya da sadece yabanc ya da daha da nemlisi iki arada bir derede kalm olarak nitelendiren sylemsel zemine kar taknlan siyasi bir tutumdur.162 Evlilik srecinde, Cahitin pl andran evine kadn eli deer, evde Trk raks iilir ve biber dolmas pier. Laura Marksn kltrel kodlara gnderme yapan duyusal referanslar; raknn suya karmas, dolmann kokusu seyirciye kartpostallardaki gibi, hem ok tandk hem de uzakta olduu iin hayali ve yabanc bir ehri hatrlatmakta, direk olarak duyular harekete geirmektedir. Zamanla Cahit ve Sibel arasnda filizlenen arzu, geleneksel bir engele taklr. Sibel, Cahitle birlikte olursa, bu sefer gerekten Onun kars olacaktr. Sibel zgrlnn kstlanmasn istemez. Ancak, Almanyada Trk bir iftin yaad bu zgrlk, Almanlarn da kafalarnda Trkler hakknda izilmi kltrel snrlarn zorlar. Evli, Trk bir kadnn yaad hayat akllar almaz. Sonunda, Sibelin beraber olduu adamlardan biri olan Nikonun tahrik edici szleri zerine Cahit Nikoyu ldrr. Ve Sibel Cahite ne kadar ok k olduunu son bakta anlar. Cahiti hapishanede ziyaret eden Sibel, Seni bekleyeceim der. Ailesi Sibeli reddeder, aabeyi karalanan namuslarn temizlemek iin Onu ldrmeye teebbs eder. Sibel Almanyada Trk kltrnn ve kimliinin snrlaryla kuatlnca stanbula, kuzeni

Lale Yaln Heckmann, Kimlikler zerine Pazarlk: Almanyadaki Farkl Gmen Kuaklarn Medyadaki Yansmalar, Kltr Fragmanlar: Trkiyede Gndelik Hayat, Deniz Kandiyoti& Aye Saktanber (drl.) Zeynep Yele (ev.), stanbul: Metis Yaynlar, 2003.

162

92

Selmann (Meltem Cumbul) yanna gelir. Yolculuk olgusu hikyenin dnm noktasnda yine ne kmaktadr. Sibel, stanbulda Selmann alt otelde oda grevlisi olarak almaya balar. Bu srete mektuplar nemli rol oynar. Naficynin belirttii gibi, mektup bellee seslenmenin, geride kalan gemile iliki kurmann en nemli aracdr. Sibel Cahite yazd mektupta, stanbulun ne kadar hayat dolu bir ehir olduundan bahseder. Mektup da karakterler gibi ok dillidir. (Almanca-Trke yazlmtr.) Duvara Kar Hamburgta karanlk bir isyanla balayp, bir ak hikyesinin romantik evrelerinden gemi, kltrel ve toplumsal snrlar zorlamtr. stanbulda ise hayatn duvara kar srme sras Sibeldedir. Sibel stanbul sokaklarnda ksack salar, erkeksi kyafetleriyle kalplara smaz, aksanyla melez kimliini ele verir, tecavze urar, dvlr, lmn kysna gelir Cahit hapisten kar, bu sefer gitmek istedii yer bellidir; Mersine, kklerinin olduu topraklara geri dnmek ister. Ancak ilk durak stanbuldur. Sibelin hapishanede syledii Trke cmle Seni bekleyeceim, Cahitin istikametini belirler. stanbula gelen Cahit havaalanndan bindii ilk takside, nereye gideceini bilmediini syler. Aksan Cahiti yine ele verir. Taksi ofr Cahite nereden geldiini sorar. Hamburgtan geldiini renince, birdenbire Trke konumay brakr. Cahite yllarca Mnihte yaadn Almanca anlatr. Bu ksa diyalog, Almanyada Trk otobs ofryle yaanan diyalogun iaret ettiklerini hatrlatr. ok dilli ve ok kltrl corafyalarda geen her iki sahne de, aidiyetle ve meknla ilgili sorulara dikkat eker. Sonunda, Cahit stanbulun merkezinde bir otelde manzaral bir odaya yerleir. Sibelin kuzeni Selmann yardmyla Sibeli bulur. Sibel kendine stanbulda bir hayat kurmutur; kocas ve ocuu vardr. Otel odasnda yaadklar iki gnde Cahit Sibeli ocuunu da alarak kendisiyle Mersine gitmeye arr. Cahit Sibeli bekler ancak Sibel gelmez. Kendine kurduu hayatn snrlarndan mutlu olmasa da, kabullenmi grnmektedir. Cahit memleketine doru tek bana yolculua kar. Filmin son karesinde, hayali bir stanbul kysnda, ayn kadn ark sylemekte ve mzisyenler kadna elik etmektedir. ark bitince, kadn ve mzisyenler seyirciyi ironik bir ekilde selamlarlar.

93

Duvara Kar, eitli kltrel karlamalar zerinden, otantik ve melez kltrel kimlik nosyonlarn sorgular. Asuman Sunerin de belirttii gibi, Mekn, gelenek ve dil kavramlar hakknda nemli sorular sorar. Trk-Alman karakterler, meknlar arasnda hareket ettike, diller arasnda da mekik dokurlar. Cahit ve Sibelin arpk Trkesi, aksanl Almancalarndan bile daha ok gze arpar.163 Dillerin karm zamanla ironikleir ve yerleik kavramlar altst edici bir etki yaratr. Almanyada Trk otobs ofryle otobste yaanan Trke diyalog ve Trkiyede Almanyada yaam Trk taksiciyle yaanan Almanca diyalog kamusal alanda yaanan karmak kimlik temsillerine iaret eden nemli birer rnektir. Dil ve mekn zerinden kurulan aidiyeti sorgulayan bir dier diyalog da Cahit ve Sibelin kuzeni Selma arasnda yaanr. Cahit, Sibele ulaabilmek iin Selmay alt otelde ziyaret eder. Selma Sibelin adresini vermekte isteksiz grnnce, Cahit duygularn Trke aklamaya alr. Ancak Trke de duygularn temsil etmekte Cahite yeterli gelmez. Cahit Selmaya da kendisine de yabanc bir dille, ngilizceyle duygularn aklar. Aklnda ise Sibelin Trke kelimeleri vardr: Seni Bekleyeceim. Dil ayn zamanda, snr ve mekn olgusunu da beraberinde getirir. Yaanan karlamalar Almanya ve stanbul gibi metropollerin, farkl rksal ve etnik aznlklarn gelenekleri, anlar, mit ve sembolleriyle rlm karmak yapsn da gzler nne serer. Bu karmak yap, baz sahnelerde filmin hangi corafyada getiini seyirciye unutturur. Duvara Kar kltrel kodlar arasnda mekik dokur. Bakarakterleri Almanyada yetien Trklerdir. Her iki kltre de sahip olduklar Alman ve Trk kltrel kodlarn aktarrlar. Bu anlamda film, aidiyetsizlik ya da dier bir deyile her iki kltre de ait olma yani melez olma durumunu, problemli bir ekilde temsil etmez aksine iki karakter de bu durumun ifte/ok kimlikli zelliinden yararlanr ve yeni kimlikler gelitirirler.164Bylece, Almanyaya g eden ilk kuaktan farkllklarn da ortaya koyarlar. Bu kuan farkl deneyimleri vardr, Trkiyeye geri dnleri sla hasretinden ya da Ac Vatan Almanya syleminden kaynaklanmamaktadr. Onlar birinci kuak filmlerindeki Trklerden farkl birini, Trkiyede bir ev zlemi duymayan

163 164

Asuman Suner, Dark Passion: Fatih Akins Head On, Sight and Sound, cilt:15, no:3, s. 21. Suner, A.g.e, s.21.

94

birini iaret ederler.165 Onlarn dnleri bireysel kimliklerinin snrlarn zorlama isteinden, statik kimliklere kar durularndan ileri gelen bir mecburiyet olarak yaanr. Bu balamda, Almanyaya ve Trkiyeye dair imge ve sylemlerin deiimine de iaret ederler. Filmin bakarakterleri gibi, Almanyada yaayan ikinci kuak gmen grubuna dhil Fatih Akn, bu filmde Almanyada yaayan Trk aznl temsil etmeyi amalamadn ifade eder. Ancak Sibel ve Cahit ikinci kuak gmen grubuna dhildir. Sahip olduklar bu sosyal ve kltrel gereklik onlar karlatrmtr. Yollarnn kesitii dier insanlarla ilikileri de sahip olduklar bu kimlik zerinden tanmlanr. Birbirleri iin bir hareket noktas olutururlar. Her ikisi de kimliklerini yeniden tanmlama abasndadrlar ve kendileri iin yeni bir kimlik, yeni bir hayat ararlar. Bu arayta, Trkiye ve Almanya arasnda yaptklar yolculuk, yaadklar karlamalar ve farkl kltrel kodlardan beslenmeleri nemli rol oynar. Kimliklerini statik kodlar iine hapsetmektense, melezliklerini kendi hayatlar adna bir avantaj olarak yaarlar ve bu durumdan yeni kimlikler tretirler; karlatklar kiilerin de kimliklerini dntrrler. Bu sancl kimliksel ve kltrel dnmler srecinin bedellerini de derler. nk var olan, egemen tanmlar krmak kolay olmayacaktr. Ancak tm zorluklara ramen, Almanya sokaklarnda, beyaz gelinliinin eteklerini svayp koan bir Trk kz bir eylerin dnmeye baladna iarettir. Tl Akbaln deyiiyle, Uygun olann ie uygunsuz olan sokuvermek, bilinenin, evrenselin iine bilinmeyeni, clz olan sesi katmak Bu tuhaf ve inat, ama ok gl bir cret166

165 166

Gen, A.g.e., s.57. Akbal, A.g.e, s. 41.

95

6. SONU Kreselleme tartmalar homojenleme ve heterojenleme iddialarnn kartlndan beslenmitir. Kresellemeyle birlikte, kresel alanda yaanan aklar ve kltrel karlamalar oalmtr. Bu balamda dnen kltr kavramnn ieriine getirilen yorumlarla, kreselleme tartmalar paralellik tamaktadr: Homojen, statik, mekna/corafyaya ve toplumsal kara paralarna bal olarak kurgulanan geleneksel kltrel kimliklerin yannda, kltrel farkllklardan beslenen, heterojen, melez kimlikler ne kmtr. Yukardan aaya enjekte edilen kltrel akkanlk tanmna alternatif olarak da, kltrleraras iletiimi savunan, kltrel harmanlamalara iaret eden kltrel eviri, kltrel diyalog, yersiz yurtsuzlama gibi kavramlar kullanlmaya balanmtr. Saf kltr savunuculuunun karsnda olan bu tanmlar, btnln iindeki istikrarszla iaret ettikleri gerekesiyle eletirilmilerdir. Melez kimlikler ise, ortaya kan karlamalar ve karmlarn retecei zmlere dikkat ekerler. Her iki tanma getirilen eletiriler, tekini dlamakla kabul etmek arasndaki gerilimden beslenir. Avrupann tanmlanmasnda da homojen ve heterojen kltr tartmalar ne kar. Avrupann kltrel ve toplumsal kkeni, homojenlik ve evrensellik olgularn temsil eden Bat mirasyla beslenmitir. Gnmzde, Avrupa imgesinin kendi iinde farkllklardan soyutlanm, steril bir evren olarak gsterilmesi eletirilerin oda olmutur. nk kltrel karlamalarn youn olarak yaand Avrupa artk Batnn kltrel geleneklerinden ibaret olarak dnlemez. Bu kltrel karlamalar Avrupa merkezli bir kimliin tesine geilmesi gerektiine ve kltrleraras diyaloga iaret eder. Bu noktada Avrupallk tekini iine almakla dlamak arasndaki sylemlerle zdelemitir. Kimliini yeniden tanmlama srecinde, kltr Avrupa projesinin kalbini oluturmaktadr. Bir baka deyile Avrupay yeniden tanmlamak kltrel bir programn parasdr. Bu programn esas belirleyici zellii ise, dier kltrlerle kurulacak kabul ilikileri, kltrel tanma politikalar ve kltrel temsil biimleri etrafnda yrtlen tartmalardr. Kltrel karlama srelerinin zneleri olan, Avrupada gittike artan gmenlerin says yadsnamayacak boyutlara ulamtr.

96

Avrupa kendini yeniden tanmlama srecinde, bu yabanc/teki kimliklerle uzlamann yollarn, btnlemenin olanaklarn aramaktadr. Kltrel alanda Avrupann ve Avrupa Kltrnn deien tanmlar, Avrupa Sinemas konusunda da karmza kar. Avrupa Sinemas, Avrupa ve Avrupallk tartmalarndan, global anlamda kendini gl bir ekilde duyuran kltr ve kimlik krizinden etkilenmi; son zamanlarda tartlan bir konu haline gelmitir. Avrupa Sinemasnn deerlendirilebilecei tarihsel, toplumsal ve kltrel ereve, Avrupa Merkeziyeti Kltr ve Zihniyet, Ulus ve Ulusal Sinema gibi kavramlarn, tekiyle kurduklar ilikilere getirilen farkl yorumlardan beslenir. Bu balamda, Avrupa Sinemasna getirilen en byk eletiri ise, teki dnyay temsilinde bir eksiklik, bir iermeme ve grmezden gelme eiliminin varldr. Oysa gnmzde Avrupadaki farkl kltrler, Avrupann bir gereidir. Bu kltrlerin temsilindeki eksiklik ise, Avrupann kendi temsilinde bir eksiklie iaret eder. Avrupa Sinemasn yeniden tanmlama yolundaki en nemli admlardan biri, Avrupay duraan bir kimlik ya da kategori olarak deil, belirsizliin sz konusu olduu, devam eden bir sre olarak ele almak olacaktr. Bu noktada Avrupada yaanan kltrel karlamalar sonucunda ortaya kan melez kimlikler ve onlarn temsili nem tamaktadr. Kltr, Avrupa ve Avrupa Sinemas kavramlar erevesinde yrtlen tartmalara kout olarak, Avrupada yaayan yabanc nfusun ektii filmler konuya btnlkl bir yaklam getirir. Saylar gn getike artan bu filmler, tadklar ortak zellikleri bir araya toplayan Aksanl Sinema, Kltrleraras Sinema, Srgn Sinemas, Diyaspora Sinemas gibi farkl balklar altnda incelenmeye balanmtr. giderek melezleen Bu zelliklerden en nemlisi, bu filmlerin Avrupann grnr klmalardr. Bylece kltrel yap yapsn

maskelenmeden sergilenir ve yeniden tanmlanr; Melezlemi bir kltr olarak yabanc/teki, kendini oluturan iki kltr; geride kalan memleketini ve iinde yaad Avrupay kendi bakyla (tekinin bakyla) yeniden tanmlar. Bu sre, tekilerin eksikli temsiline kar, kolektif bir hafzann yeniden yazlmas iin de nemlidir.

97

Avrupada yaanan kltrel karlamalar ve melez kimlikleri temsil eden bu filmler ayn zamanda, Avrupada yaayan teki kltrlerin kendi seslerini duyurabilmeleri, farkllklarn grnr klabilmeleri iin de nemli birer aratr. Gmenlerin Avrupa toplumuyla yaadklar sorunlu kltrel kabul srelerinin altn izerler. Gmenlerin kltrel ve toplumsal yaplarnda zaman iinde oluan deiimlere de dikkat ekerler. Filmlerdeki karakterler, farkl kltr ve kimlik sylemlerinin znesidirler. Bazlar melez kimlikleri kabul eder, bazlar melezlie kar geleneksel kalplar ierisinde direnir. Sonuta bu filmler, kltr kavramnn tanmndaki dnmlere kout olarak, Avrupann Bat uygarlnn mirasyla beslenen statik ve steril kimliinin karsnda, deien ve dinamik bir kimlik anlayn ne karrlar. Bu durularyla, Avrupa Sinemasnn iinde bir atma ve mcadele alan olarak farkl bir patika olutururlar. Avrupa Sinemasna yeni hikyeler, yeni anlatm formlar sunarlar. Filmlerin baarlar hem Avrupa, hem de ynetmenlerin kendi memleketleri tarafndan sahiplenilir. Bu durum ise, filmlerde tartlan dinamik ifte aidiyetin fiili bir gstergesidir.

98

EKLER

F LM KNYELER 1- Filmin Orijinal Ad: InchAllah dimanche Filmin Trke Ad: nallah Pazarada Ynetmeni: Yamina Benguigui Senarist: Yamina Benguigui Oyuncular: Fejria Deliba, Rabia Mokeddem, Amina Annabi, Anass Behri Yapmc lkeler: Fransa, Cezayir Yapm yl: 2001 Dili: Franszca, Arapa 2- Filmin Orijinal Ad: My Son The Fanatic Filmin Trke Ad: Fanatik Olum Ynetmeni: Udayan Prasad Senarist: Hanif Kureishi Oyuncular: Om Puri, Rachel Griffiths, Akbar Kurtha Yapmc lkeler: Fransa, ngiltere Yapm yl: 1997 Dili: ngilizce, Urduca 3- Filmin Orijinal Ad: Gegen Die Wand Filmin Trke Ad: Duvara Kar Ynetmeni: Fatih Akn Senarist: Fatih Akn

99

Oyuncular: Birol nel, Sibel Kekilli, Catrin Striebeck, Meltem Cumbul Yapmc lkeler: Almanya, Trkiye Yapm yl: 2004 Dili: Almanca, Trke, ngilizce

100

KAYNAKA

K TAPLAR Ang, Ien, Hegemony In Trouble, Duncan Petrie (Ed.) Screening Europe : Image and Identity in Contemporary European Cinema iinde, London: BFI, 1992. Abou-el- Haj, Barbara, Kltrel Mbadelenin Dilleri ve Modelleri, Kltr Kreselleme ve Dnya Sistemi, Anthony King (drl.) Glcan Sekin-mit Hsrev Yolsal (ev.), Ankara: Bilim ve Sanat Yaynlar,1998. Beugnet, Martine, French Cinema of the Margins, Elisabeth Ezra (Ed.), European Cinema iinde, Oxford: Oxford Press, 2004. Berman, Marshall, Kat Olan Her ey Buharlayor, mit Altu ve Blent Peker (ev), stanbul: letiim Yaynlar, 2004. Bhabha, Homi, The Location of Culture, London&New York: Routledge, 1994. Bhabha, Homi, Culture-in Between, Stuart Hall ve Pall du Gay (Ed.), Questions of Identity iinde, London: Sage Publications,1996. Bloom, Peter, Beur Cinema&Politics of Location: French Immigration Politics and Naming of a Film Movement, Elizabeth Ezra ve Terry Rowden (Ed.) , Transnational Cinema, Film Reader iinde, London&New York: Routledge, Aralk, 2006. Cambers, Ian, G, Kltr, Kimlik, smail Trkmen, Mehmet Beiki (ev.), stanbul: Ayrnt Yaynlar 2005. Canclini, Garnia, Hybrid Cultures, Strategies for Entering and Leaving Modernity, Mineapolis: University of Minesota Press, 1995. Chansel, Dominique, Beyaz Perdedeki Avrupa, Nurettin Elhseyni (ev.), stanbul: Tarih Vakf Yaynlar, Mays 2004. Clifford, James R., Travel and Translation In The Late Twentieth Century, Cambridge Mass: Harvard University Press, 1997. Chow, Rey, Film and Cultural Identity, John Hill ve Pamela Church (Ed.) The Oxford Guide to Film Studies-Critical Approaches iinde, London: Oxford University Press, 2000.

101

Davidson, John E., Deterritorializing the New German Cinema, London: University of Minnesota Press, 1999. Eleftheriotis, Dimitris, Popular Cinemas of Europe: Studies of Texts, Contexts and Frameworks, New York: Continuum, 2001. Everett, Wendy, European Film and Quest for Identity, Wendy Everett (Ed.), European Identity In Cinema iinde, UK: Intellect European Studies Series, 1996. Garel, Sylvain, From the Shadows of Illegality to Integration, Migration in the European Cinema in the 90s (France), European Coordination of Film Festivals, 1998-2000. Goffman, Erving, Stigma, Notes on the Management of Spoiled Identity, New York: Simon&Schuster Inc. 1986. Gktrk, Deniz, Turkish Delight- German Fright: Migrant Identities in Transnational Cinema, Karen Ross, Deniz Derman ve Nevena Pakovic (Ed.), Mediated Identities iinde, stanbul: Bilgi University Press, 2007. Gktrk Deniz, Turkish Women on German Streets: Closure and Exposure in Transnational Cinema, Myrto Konstantarakos (Ed.), , Spaces in European Cinema, USA: Intellect Books, 2000. Gztepe, Ece, Yurttaln Kamusal ve Ulusst Boyutu: Avrupa Yurttal ve Gmen Forumu rnekleri, Kltr Fragmanlar: Trkiyede Gndelik Hayat, Deniz Kandiyoti& Aye Saktanber (drl.), Zeynep Yele (ev.), stanbul: Metis Yaynlar, 2003. Gzel, Cem, Smrgeci Sylem ve Sinema: Kltrel Yanlln Sunumu, Trk Film Aratrmalarnda Yeni Ynelimler 1, Deniz Derman (drl.) stanbul: Balam Yaynlar, Kasm 2001. Hall, Stuart, Kreselleme ve Etniklik, Kltr, Kreselleme ve Dnya Sistemi, Anthony King (drl.) Glcan Sekin-mit Hsrev Yolsal (ev.), Ankara: Bilim ve Sanat Yaynlar,1998. Hall, Stuart, Eski ve Yeni Kimlikler, Eski ve Yeni Etniklikler, Kltr, Kreselleme ve Dnya Sistemi, Anthony King (drl.) Glcan Sekin-mit Hsrev Yolsal (ev.), Ankara: Bilim ve Sanat Yaynlar,1998. Hall, Stuart, Cultural Identitiy and Diaspora, Patrick Williams ve Laura Chrisman (Ed.), Colonial Discourse and Post-Colonial Theory: a reader iinde, New York: Harvester/Wheatsheaf, 1994.

102

Hannerz, Ulf, evre ve Kltr Senaryolar, Kltr Kreselleme ve Dnya Sistemi, Anthony King (drl.) Glcan Sekin-mit Hsrev Yolsal (ev.), Ankara: Bilim ve Sanat Yaynlar,1998. Heckmann, Lale Yaln, Kimlikler zerine Pazarlk: Almanyadaki Farkl Gmen Kuaklarn Medyadaki Yansmalar, Kltr Fragmanlar: Trkiyede Gndelik Hayat, Deniz Kandiyoti& Aye Saktanber (drl.) Zeynep Yele (ev.), stanbul: Metis Yaynlar, 2003. Higson, Andrew, The Concept of National Cinema, Catherine Fowler (Ed.), The European Cinema Reader iinde, London&New York: Routledge, 2002. Hill, John, Hollywood Gerekliini Kabullenmek: Globalleme anda Ulusal Sinemalar, Trk Film Aratrmalarnda Yeni Ynelimler 1, Deniz Derman (drl.) stanbul: Balam Yaynlar, Kasm 2001. Jary, David ve Jary, Julia, Collins Dictionary of Sociology, Glasgow: Harpers Collins, 1991. Krel, Serpil, Kendi Evinde Misafir: Evsizleen Ulusal Sinemalara Bir rnek Olarak Trk Sinemas, Kltrel retim Alanlar Renkli Atlas, Nuray Trkolu (drl.), stanbul: Babil Yaynlar, Temmuz 2004. Laclau, Ernesto, Evrensellik, Kimlik ve zgrleme, Erturul Baer (ev), stanbul: Birikim Yaynlar, 2000. Maaulof, Amin, lmcl Kimlikler, Aysel Bora(ev.), stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2004. Marks, Laura, U., The Skin Of The Film, Intercultural Cinema, Embodiment and The Senses, London, Duke University Press, 2003. Morley, David ve Robbins, Kevin, Kimlik Mekanlar-Kresel Medya, Elektronik Ortamlar ve Kltrel Snrlar, Emrehan Zeybekolu (ev.), stanbul: Ayrnt Yaynlar, 1997. Naficy, Hamid, An Accented Cinema- Exilic&Diasporic Film Making-, Princeton & Oxford: Princeton University Press, 2001. Naficy, Hamid, Framing Exile: From Homeland to Homepage, Hamid Naficy (Ed.) Exile and Homeland: Film, Media and the Politics of Place iinde, New York: Routledge, 1998, Naficy, Hamid, Phobic Spaces and Liminal Panics: Independent Transnational Film Genre, Global/Local: Cultural Production and the Transnational Imaginary, Rob Wilson ve Wimal Dissanayake (drl.), Durham: Duke University Press, 1996.

103

Obrador, Keita ve Spirlet, Xavier, Immigration Today-Introduction, Migration in the European Cinema in the 90s , European Coordination of Film Festivals, 19982000. zkaracalar, Kaya, Ortak Yapmlarn ve Yabanc Pazarlardaki Farkl Sunum Biimleri, Trk Film Aratrmalarnda Yeni Ynelimler 1, Deniz Derman (drl.) stanbul: Balam Yaynlar, Kasm 2001. nc, Aye ve Weyland, Petra, Mekan, Kltr, ktidar, Kreselleen Kentlerde Yeni Kimlikler, Leyla imek, Nilgn Uygun(ev.), stanbul: letiim Yaynlar, 2005. Petrie, Duncan, Change and Cinematic Representation in Europe, Duncan Petrie (Ed.) Screening Europe : Image and Identity in Contemporary European Cinema iinde, London: BFI, 1992. Rushie, Salman, Imaginary Homelands, Londra: Granta, 1991. Schnapper, Dominique, Sosyoloji Dncesinin znde teki ile liki, stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, Aralk, 2005. Shohat, Ella ve Stam, Robert, Unthinking Eurocentrism-Multiculturalism and the Media, London & New York: Routledge, 1994. Sorlin, Pierre, European Cinemas, European Societies 1939-1990, London & New York: Routledge, 2003. Stradling, Robert, 20. Yzyl Avrupa Tarihi Nasl retilmeli, Ayfer nal (ev.), stanbul: Tarih Vakf Yaynlar, Nisan 2003. Suner, Asuman, Hayalet Ev, Yeni Trk Sinemasnda Aidiyet, Kimlik ve Bellek, stanbul: Metis Yaynlar, Nisan 2006. Teksoy, Rekin, Rekin Teksoyun Sinema Kitab, stanbul: Olak Yaynlar, 2005. Terkessidis, Mark, Struggle for Space, Migration in the European Cinema in the 90s - Germany, European Coordination of Film Festivals, 1998-2000. Trkolu, Nuray, Kitle letiimi ve Kltr, stanbul: Naos Yaynlar, 2003. Trkolu, Nuray, Bereketli Kimlikler ve Televizyonda Kltr Vatandal, Kltrel retim Alanlar Renkli Atlas, Nuray Trkolu (drl.), stanbul: Babil Yaynlar, Temmuz 2004. Tomlinson, John, Kreselleme ve Kltr, Arzu Eker (ev.), Yaynlar, 2004. stanbul: Ayrnt

104

Wallerstein, Immanuel, Ulusal ve Evrensel Dnya Kltr Diye Bir ey Olabilir mi? Kltr Kreselleme ve Dnya Sistemi, Anthony King (drl.) Glcan Sekin-mit Hsrev Yolsal (ev.), Ankara: Bilim ve Sanat Yaynlar,1998. Wayne, Mike, The Politics of Contemporary European Cinema, Histories, Borders, Diasporas, Bristol: Bristol National Press, 2002. Wiegman, Robyn, Race, Etnicity and Film, John Hill ve Pamela Church (Ed.) The Oxford Guide to Film Studies-Critical Approaches iinde, London: Oxford University Press, 2000. Wolf, Eric R., Europe and The People Without History, Los Angeles: University of California Press, 1982.

MAKALELER Adanr, Ouz, Occidentalisme, Dou Bat (Avrupa), Say: 14, Ocak 2001. Akbal, Tl Salp, Zaman ve Mekan Yeniden Dlemenin Snr, 25. Kare, Say: 11. Nisan- Haziran 2002. Akbal, Tl Salp, Snanlar, Kiraclar ve Gecenin inde Kaybolanlarn Ev Sahipleriyle Eitlendii ykler: Yedinci Kta, Toplumbilim (Avrupa Sinemas zel Says), Say:18, Ocak 2005. Akbal, Tl Salp, inden nsan Geen, Antrakt (Dardakiler dosyasnn iinde), Say: 78-79-80, Mart-Nisan-Mays 2004. Algan, Necla, Jamesonun Ulusal Sinema ve Kreselleme Kavramlar zerine Dnceler, 25. Kare, Say: 25, Ekim- Aralk 1998. Ayata, mran, Almanyada Gmen Kltr: Resmi Dayanma ile Vesayeti okkltrclk Arasnda, Toplum ve Bilim, Say: 82, Sonbahar 1999. Beaud, Stephane ve Noiriel, Gerard, Gmenlerin Btnlemesini Dnmek, Toplumbilim, (G Sosyolojisi zel Says) Say: 17, Ekim 2003. Bergfelder, Tim, Avrupa Sinemasn Yeniden Dnmek: Avrupa Sinema Tarihi in Kavram ve neriler, Toplumbilim (Avrupa Sinemas zel Says), Say:18, Ocak 2005. Bozdemir, Banu, Almanyada kinci ve nc Kuak, Antrakt (Dardakiler dosyasnn iinde) , Say: 78-79-80, Mart-Nisan-Mays 2004.

105

Boztemur, Recep, Avrupann Uzun Ondokuzuncu Yzyl, Dou Bat (Avrupa), Say: 14, Ocak 2001. rakman, Asl, Avrupa Fikrinden Avrupa Merkezcilie, Dou Bat (Avrupa), Say: 14, Ocak 2001. otuksken, Betl, Avrupa: znenin Doum Yeri, Dou Bat (Avrupa), Say: 14, Ocak 2001. Diken, Blent, Lausten, Carsten, B. ve Nefes, Trkay, Hamam, Toplumbilim (Avrupa Sinemas zel Says), Say: 18, Ocak 2005, Diken, Blent, Melezlik ve Sosyal Teori, Toplumbilim, Say: 73, Yaz 1997. Eliot, T.S, Avrupa Kltrnn Birlii, COG TO- Avrupay Dnmek, Say: 39, Bahar 2004. Erturul, Krat, AB ve Avrupallk, Dou Bat (Avrupa), Say: 14, Ocak 2001. Frat, Derya, Gmenlerle lgili Fransz Sosyolojik Dncesinin zmlenmesi: Fransadaki Trkiye Kkenli Genlerde Btnlemenin Bir Sonucu Olarak tekilemi Kltrel Kkenin Yeniden Kefi, Toplumbilim, (G Sosyolojisi zel Says) Say: 17, Ekim 2003. Hackadirolu, Vehbi, Toplumlararas Ayrmlar zerine, Dou Bat (Avrupa), Say: 14, Ocak 2001. Hall, Stuart, Sinir Krizi Eiindeki Avrupa Sinemas, 25. Kare, Say: 25, Ekim-Aralk 1998. Genco, Elif, Gmenlerin Umutsuz Yolculuu, Yeni Film, Say: 5, Nisan-Haziran 2004. Gen, Seray, Ac Vatandan Ksa ve Acsza, Yeni Film, Say:4, Mart 2004. Gen, Seray, Ecnebi Olmak (Ayhan Salarla Sylei), Yeni Film, Say: 4, Mart 2004. Gen, Seray, Bir Yudum zgrlk (Yksel Yavuzla Sylei), Yeni Film, Say:4, Mart 2004. Gktrk, Deniz, Evde Kimse Yok mu? 1990lar Avrupa Sinemasnda Gmen Kimlikler, Toplumbilim (Avrupa Sinemas zel Says), Say:18, Ocak 2005. Gnal, Asena, Globalleme: Sosyal Teori ve Global Kltr, Toplum ve Bilim, Say 69, Bahar 1996.

106

Jameson, Frederic, Avrupa ve tekileri, COG TO-Avrupay Dnmek, Say:39, Bahar 2004. Kanbur, Ayla, Gmenliin Glgesinde, Toplumbilim (Avrupa Sinemas zel Says), Say:18, Ocak 2005. Karaosmanolu, Ali L., Avrupa Gvenlik ve Savunma Kimlii Asndan TrkiyeAvrupa Birlii likileri, Dou Bat (Avrupa), Say: 14, Ocak 2001. Kaya, Ayhan, Avrupa Birlii, Avrupallk ve Avrupa Trkleri: Tireli ve oul Kimlikler, COG TO, Say:39, Bahar 2004. Kaya, Ayhan, Fransada Yoksulluk ve Mslman Ateistler: Beur Ayaklanmas, Varlk, Aralk 2005. Kaya, Ayhan, Trk Diyasporasnda Etnik Stratejiler ve okkltrllk deolojisi: Berlin Trkleri, Toplum ve Bilim, Say: 82, Sonbahar 1999. Klbay, Mehmet Ali, Tarihsizliin Marjndan Marjinalletiren Tarih Alanna: Avrupann Kendini ve Dnyay na Etmesi, Dou Bat (Avrupa), Say: 14, Ocak 2001. Mahupyan, Etyen, Dou ve Bat: Bir Zihniyet Gerilimi, Dou Bat (Dou ne? Bat Ne?), ubat,Mart, Say. 2, Nisan 1998. Malik, Rachel, My Son The Fanatic, Sight and Sound, May 1998. Monkachi, Nejma, Snrdaki ki rnekten Hareketle G Sosyolojisini Yeniden Dnmek: Kazablankadaki Franszlar ve Paristeki Amerikallar, Toplumbilim (G Sosyolojisi zel Says), Say:17, Ekim 2003. zcan, Esra, Euroimages ve Trkiye: Genel Bak, Toplumbilim (Avrupa Sinemas zel Says), Say:18, Ocak 2005. zgven, Fatih, Europann Katetmedii Topraklar: Avrupa Sinemasna bir Kubak, Toplumbilim (Avrupa Sinemas zel Says), Say:18, Ocak 2005. Pirhasan, Bar ve zcan, Esra, Bar Pirhasanla Avrupa Sinemas ve Euroimages zerine, Toplumbilim (Avrupa Sinemas zel Says), Say:18, Ocak 2005. Sayad, Abdelmalek, ifte Yokluk: G Ederken Kurulan Hayallerden, Gmen Olmann Aclarna, Toplumbilim, (G Sosyolojisi zel Says) Say: 17, Ekim 2003. Sayn, Zeynep, zne, lkesellie Uymaz: oul ve Melez Kimlik, Toplumbilim, Say:73, Yaz 1997.

107

Sezer, Baykan, Dou-Bat Ayrm, Dou Bat (Dou ne? Bat Ne?), Say. 2, ubat, Mart, Nisan 1998. Suner, Asuman, Dark Passion: Fatih Akins Head On, Sight and Sound, cilt:15, no:3. Tarhan, Belks Ayhan, Global Kltr Kavramnn Eletirisi ve Kimlik Sorunu, Toplum ve Bilim, Say:69, Bahar 1996. Ta, Serdar, ktidar ve Sylem: Kapitalizm ve Avrupa, Dou Bat (Avrupa), Say: 14 Ocak 2001. Trkba, Ahmet Ulvi, Dounun Akamndan Batnn afana: Modern Avrupay Yaratan Anlayn Douu, Dou Bat (Avrupa), Say: 14, Ocak 2001. Yeenolu, Meyda, teki Mekanda Olmak: Post Kolonyal Dnyada Gmenlik ve Turizm, Kltr ve letiim-K , Say: 6, 2003. Yeenolu, Meyda, Kreselleen Dnyada ok Kltrclk ve Konukseverlik, Toplumbilim, Say: 92, Bahar 2002. Yeenolu, Meyda, Smrge Sonras Dnyada Gmen Kimlii, Mrekkep, K/Bahar 1995. Ycel, kran, Avrupa Avrupay Aryor, Altyaz, Say: 48, ubat 2006. Vardar, Deniz, Avrupa Birlii ve Kimlik Oluum Sreci, Birikim, Say:157, Mays 2002. Wieviorka, Michel, okkltrllk: Bir Sorunun zm m, Yoksa Dile Getirilmesi mi? Toplumbilim, (G Sosyolojisi zel Says) Say: 17, Ekim 2003. Zizek, Slavoj, okkltrclk ya da ok Uluslu Kapitalizmin Kltrel Mant, Tuncay Birkan(ev.), Defter, no:44, Yaz 2001. INTERNET Berghahn, Daniela, Accented Cinema, Migrant and Diasporic Cinema in Europe, 28.09.2006 http://www.migrantcinema.net/glossary/term/accented_cinema/ Berghahn, Daniela Diasporic Cinema, Migrant and Diasporic Cinema in Europe, 10 10.2006 http://www.migrantcinema.net/glossary/term/diasporic_cinema/ Berghahn, Daniela, Intercultural Cinema, Migrant and Diasporic Cinema in Europe, 09.11.2006 http://www.migrantcinema.net/glossary/term/intercultural_cinema1/ Brooke, Michael, My Son The Fanatic, 06.2003,

108

http://www.screenonline.org.uk/film/id/484175/index.html Malik, Sarita,British-Asian Cinema, Migrant and Diasporic Cinema in Europe, 06.11.2006 http://www.migrantcinema.net/glossary/term/british_asian_cinema/ Sawhney, Cary Rajinder, Asian http://www.screenonline.org.uk/film/id/475617/index.html Ogidi, Ann, Retake Film and http://www.screenonline.org.uk/film/id/521498/index.html British Video Cinema Collective,

Sucuyan, Talin, Yamina Benguigui: dediim lk Bedel Babamla Ksmek Oldu, 20.12.2002, http://www.bianet.org/2003/04/09_k/14905.htm Council of Europe, http://www.conventions.coe.int KONFERANS Wagner, Gottfried, Avrupann Kltrel Snrlar, stanbul: Bilgi niversitesi ve Avrupa Kltr Vakf, 19 Nisan 2007.

109

You might also like