Libri I Mesuesit Matematika 11

LIBR PR MSUESIN
MATEMATIKA 11
Edmond Lulja Neritan Babamusta Prof.dr. Shptim Bozdo
Pr klasn e 11-t t arsimit t mesm t prgjithshm
Prmbajtja
Udhzime t prgjithshme 5
Kreu 1 43
1.1 Ekuacioni i drejtzs n plan 43
1.2 Drejtza paralele me nj vektor. Kushtet e
paralelizmit e t pingultis s dy drejtzave
44
1.3 Kndi midis dy drejtzave 45
1.4 Ekuacioni i drejtzs q kalon nga nj pik
e dhn, paralel a pingul me nj drejtz
t dhn 46
1.5 Largesa e piks nga drejtza 47
1.6 Ushtrime 48
Kreu 2 50
2.1 Funksioni numerik (Prsritje) 50
2.2 Grafku i funksionit numerik.
Monotonia e funksionit (Prsritje). 51
2.3 Grafkt e funksioneve t dhn me
formula t ndryshme n pjes t
ndryshme t bashksis s prcaktimit.
Elemente t tjera t monotonis
s funksionit 53
2.4 Vlera m e madhe (m e vogl) e
nj funksioni numerik. Ekstremumet 54
2.5 Krahasimi i funksioneve numerike 56
2.6 Veprime me funksione numerike.
Kufzueshmria e funksionit 57
2.7 iftsia e funksionit. Funksionet periodike 59
2.8 Studimi i variacionit t funksioneve
t thjeshta 60
2.9 Ndrtimi i grafkve t funksioneve t tjer,
duke u nisur nga grafku i funksionit f 61
2.10 Prbrja e funksioneve numerike 62
2.11 Ushtrime pr prsritje 64
Kreu 3 66
3.1 Prsritje 66
3.2 Radiani. Rrethi trigonometrik.
Harqe trigonometrike 67
3.3 Prkufzimet e funksioneve trigonometrike.
Vetit e sinusit e t kosinusit 68
3.4 Variacioni i sinusit dhe i kosinusit 70
3.5 Vetit dhe variacioni i funksionit y=tgx 71
3.6 Identitete trigonometrike 73
3.7 Ushtrime 74
3.8 Formulat e reduktimit 75
3.9 Zbatime 76
3.10 Ekuacione trigonometrike elementare 78
3.11 Ushtrime 79
3.12 Formulat pr sinusin (kosinusin) e shums
dhe diferencs s dy kndeve 80
3.13 Zbatime 81
3.14 Funksionet trigonometrike t dyfshit
t kndit 82
3.15 Kthimi n prodhim i shums apo ndryshess
s dy sinuseve apo dy kosinuseve 84
3.16 Prsritje 85
3.17 Ushtrime pr prsritje 86
Kreu 4 90
4.1 Drejtzat dhe planet 90
4.2 Rrjedhime nga aksiomat 92
4.3 Pozicioni reciprok i dy drejtzave
n hapsir 94
4.4 Pingulja dhe e pjerrta me planin 96
4.5 Teorema e tri pinguleve 98
4.6 Ushtrime 99
4.7 Drejtza paralele me planin 101
4.8 Plane paralel 102
4.9 Ushtrime 104
4.10 Kndi dyfaqsh 105
4.11 Plane pingule 107
4.12 Ushtrime 108
4.13 Ushtrime pr kreun 4 109
Kreu 5 111
5.1 Shumfaqshat. Prizmi 111
5.2 Piramida. Siprfaqja ansore e piramids
s rregullt 112
5.3 Ushtrime 113
5.4 Vllimet e trupave 114
5.5 Ushtrime 115
5.6 Vllimi i piramids 116
5.7 Ushtrime 117
5.8 Cilindri 118
5.9 Koni 119
5.10 Vllimi i cilindrit dhe i konit 120
5.11 Ushtrime 121
5.12 Siprfaqja sferike. Sfera 122
5.13 Vllimi i rruzullit dhe siprfaqja e sfers 123
5.14 Ushtrime 124
5.15 Ushtrime pr kreun 124
Kreu 6 126
6.1 Funksione q kan limit + kur x+ 126
6.2 Disa teorema. Funksione q kan limit
- kur x + 127
6.3 Funksione q kan limit 0 kur x+ 129
6.4 Limiti i polinomit kur x 131
6.5 Funksione q kan limit l

kur x+ 132
6.6 Limite t funksionit kur x 133
6.7 Ushtrime 135
6.8 Asimptota horizontale. Disa teorema mbi
limitet 136
6.9 Limiti i funksionit racional thyesor,
kur x+ (x-) 137
6.10 Ushtrime pr prpunim t njohurive 139
6.11 Funksione q kan limit zero n zero 140
6.12 Funksione q kan limit 0 kur xa. P.m.v. 142
6.13 Limiti i funksionit kur xa 143
6.14 Teoremat themelore mbi limitin 145
6.15 Teoremat themelore mbi limitin 146
6.16 Funksione pambarimisht t mdhenj (p.m.m.)
kur xa 147
6.17 Asimptotat vertikale 149
6.18 Format e pacaktuara. Forma 150
6.19 Format e pacaktuara (vazhdim) 152
6.20 Format e pacaktuara (vazhdim) 154
6.21 Ushtrime pr prpunimin e njohurive 155
6.22 Prsritje 156
Prmbledhje pr kreun Limitet 157
Kreu 7 160
7.1 Parimi i mbledhjes. Parimi i shumzimit 160
7.2 Prkmbimet 161
7.3 Dispozicionet 162
7.4 Kombinacionet 163
7.5 Ushtrime 164
7.6 Probabiliteti 164
7.7 Probabiliteti i bashkimit t ngjarjeve 166
7.8 Ushtrime 167
7.9 Informacioni statistikor 167
7.10 Analiza e t dhnave 169
171
Kreu 8 171
MATEMATIKA DHE FINANCA N JETN E PRDITSHME
171
8.1 Depozitat dhe normat e interesit.
Interesi i thjesht 171
8.2 Huaja 172
8.3 Interesi i prbr 174
8.4 Ushtrime 175
8.5 Interesi dhe progresionet 176
8.6 Kredia bankare 177
5
LIBR PR MSUESIT
DISA ORIENTIME PR ZBATIMIN N PRAKTIK T PROGRAMIT
DHE TEKSTIT MATEMATIKA 11
Prpara se t planifkoj punn vjetore n lndn Matematika 11 (pjesa e kurrikuls brtham),
sht e domosdoshme q secili msues t njoh n thellsi programin prkats, si dhe programet
e klasave paraardhse (e n mnyr t veant at t klass s dhjet). N kt planifkim msuesi
duhet t udhhiqet nga kto parime.
S pari, programet e matematiks, duke flluar nga klasa e par fllore, jan tanim t unifkuara.
Ato shtjellohen jo sipas kapitujve, por sipas linjave q jan t njjta pr t gjitha klasat. Nga
ana tjetr programet jan t materializuara n tekste alternative. Teksti q ju keni przgjedhur,
i autorve Edmond Lulja, Neritan Babamusta dhe Prof. Dr. Shptim Bozdo sht i ndar n 8
kapituj. N t, e njjta linj sht ndar n disa kapituj; ka edhe kapituj q prmbajn pjes nga
disa linja t ndryshme. Kjo shprndarje si dhe ndrthurja e tyre, sht realizuar me synimin e
konceptimit trsor t lnds, duke zbatuar n kt mnyr nj nga krkesat themelore t
programeve t matematiks.
Programi msimor pr lndn e matematiks n klasn 11 (kurrikula brtham) prmban kt
detajim pr linjat e prmbajtjes:
1. Linja 1 (Numri dhe veprimet me numra) 7 or
2. Linja 2 (Matja) 24 or
3. Linja 3 (Gjeometria) 28 or
4. Linja 4 (Algjebra, funksioni dhe njehsimi diferencial dhe integral) 38 or
5. Linja 5 (Statistik, kombinatorik, probabilitet) 11 or
6. Proceset matematike (integruar n linjat e msiprme)
Shprndarja e orve n tekst, sipas kapitujve dhe linjave, jepet n tabeln e
mposhtme:
KREU
ORT SIPAS
KREUT
LINJA PRKATSE
ORT SIPAS
LINJAVE
1. Drejtza n planin kartezian 7 Linja 3 7
2. Funksioni 12 Linja 4 12
3. Funksione trigonometrike 18
Linja 4
Linja 2
4
14
4. Plani dhe drejtza n hapsir 14 Linja 3 14
5. Shumfaqshat dhe trupat e
rrumbullakt
16
Linja 2
Linja 3
9
7
6. Limitet e funksioneve 23
Linja 4
Linja 2
22
1
7. Statistik, kombinatorik, probabilitet 11 Linja 5 11
8. Matematika n jetn e prditshme dhe
n fnanc
7 Linja 1
7
SHUMA E ORVE SIPAS KRERVE 108
SHUMA E ORVE
SIPAS LINJAVE
108
6 / Matematika 11
Udhzime t prgjithshme
S dyti, theksimi hap pas hapi i karakterit
deduktiv, pa synuar vrtetimin e plot t t
gjitha teoremave apo pohimeve.
Gjat gjith shtjellimit t lnds, jan vrtetuar
vetm disa teorema ose fjali, ndrsa disa t
tjera pranohen pa vrtetim. N varsi t nivelit
t klass, vet msuesi duhet t vendos se
cilat teorema t vrtetoj e cilat t pranohen
pa vrtetim. Por kjo nuk do t thot n asnj
mnyr q asnj teorem t mos vrtetohet!
S treti, prparsia e kuptimit t koncepteve n
raport me aspektet algoritmike. N kt kuptim
msuesi nuk duhet t knaqet (e madje t mos
e stimuloj) mbajtjen mend ose prsritjen
e formulave, apo riprodhimin mekanik t
vrtetimit t nj teoreme, duke e shkputur
at nga zbatimet e shumta e t larmishme.
Ai duhet t ngul kmb n prvetsimin e
konceptit, fllimisht nprmjet t kuptuarit e
tij, e m pas nprmjet zbatimeve t shumta
e t larmishme. Mjaft ushtrime t prfshira n
tekst kan t bjn pikrisht me kt aspekt.
S katrti, lnda e matematiks, pr nga vet
specifka e saj ka nj avantazh n krahasim
me lndt e tjera. Ky avantazh konsiston n
zgjidhjen e ushtrimeve e problemeve, ku
nxnsi zbulon n mnyr t pavarur varsi
ndrmjet madhsive t ndryshme t panjohura
pr t m par. N kt mnyr ai zhvillon
veprimtari krijuese e zbuluese, q pa gabuar,
mund ta konsiderojm si nj pun shkencore
n miniatur.
Matematika ka privilegjin q n msimdhnie
realizohet zgjidhja e problemeve, fllimisht si
zbatime (pr t kuptuar konceptin) dhe m pas
si modele t puns s pavarur. N mnyr t
veant vet zgjidhja e problemeve duhet t
stimuloj debatin dhe pjesmarrjen e t gjith
nxnsve n msim.
sht e njohur tendenca e mjaft msuesve q
n klas t zgjidhin sa m shum ushtrime.
Kjo tendenc, n parim nuk ka pse t qortohet,
sidomos n rastet kur krkohet prvetsimi
i sakt i nj procedure. Por n mjaft raste,
prvojat m t mira rekomandojn q m e
rndsishme nuk sht numri i problemeve t
zgjidhura, por mnyrat e ndryshme t zgjidhjes
s tyre. Parimi i njohur: m mir t zgjidhet
nj problem n tri mnyra se sa t zgjidhen tri
probleme t ndryshme tashm e ka ftuar t
drejtn e qytetaris n shkolla.
S pesti, teksti i matematiks sht nj
mjet pr t realizuar synimet dhe objektivat
e programit. Kto objektiva jan pr t gjith
nxnsit, por ato realizohen n nivele t
ndryshme nga nxns t ndryshm. Ky fakt i
ngarkon msuesit q t programojn objektiva
t niveleve t ndryshme dhe njkohsisht t
planifkojn detyra t niveleve t ndryshme.
Teksti ka material t bollshm n kt drejtim.
S gjashti, pr t lehtsuar planifkimin
vjetor t msuesit, teksti sht i ndar pikrisht
n 108 njsi msimore (aq sa jan edhe ort n
dispozicion).
Por msuesi, duke gjykuar nga niveli i arritjeve
t nxnsve dhe n mbshtetje t Udhzimit
Nr. 35, dat 09.10.2007 t Ministris s Arsimit
dhe Shkencs pr Lirin e msuesit pr
ort msimore t parashikuara n programin
lndor, ka t drejt ta zhvilloj nj kapitull
ose linj lndore deri n 10% m shum ose
deri 10% m pak or msimore, kundrejt
numrit t orve t parashikuara n programin
prkats lndor, por pa ndryshuar totalin e
orve msimore q programi prcakton pr
lndn, pra 108 or.
S shtati, n tekst jan prfshir disa modele
testesh. Edhe n kt drejtim, msuesi sht i
lir t planifkoj ose realizoj vetm disa prej
tyre apo edhe t tjer.
Testet jan dhn pr vlersim me pik, duke
realizuar n kt mnyr nj prqasje me
provimet e pjekuris. Koha e planifkuar pr
nj testim n varsi t mundsive konkrete
edhe mund t zgjatet.
Objektivat e linjave i prmban programi.
7
LIBR PR MSUESIT
Pr t lehtsuar planifkimin vjetor t puns s msuesit, po japim objektivat
sipas krerve n tri nivele. Kjo ndarje presupozon q niveli m i lart prfshin
nivelin m t ult.
Niveli baz, merr n konsiderat synimin
q ai mundsisht t arrihet nga t gjith
nxnsit. Nxnsit e arrijn kt nivel kur jan
n gjendje t zbatojn procedurat rutin q
ndeshen shpesh n orn e msimit. Kta nxns
prkufzojn konceptet, rregullat dhe teoremat
kryesore; zgjidhin ushtrime t thjeshta, duke
imituar modele t ndryshme; riprodhojn
pjes nga materiali msimor teorik; prdorin
metoda tradicionale arsyetimi dhe t zgjidhjes
s problemeve; realizojn detyra pa synuar
zgjerim e thellim t mtejshm; komunikojn
e bashkveprojn me shokt dhe msuesin.
Niveli mesatar, merr n konsiderat synime
tej procedurave rutin ose imituese. Nxnsit e
ktij niveli marrin prsipr zgjidhjen e detyrave
m komplekse, duke kombinuar njohurit q ata
disponojn. Kta nxns jo vetm riprodhojn
trsisht materialin e msuar, por edhe
shqyrtojn ligjsit, identifkojn problemet,
duke br dallimin ndrmjet njohurive
esenciale nga ato t dors s dyt. Kta nxns
prdorin njohurit teorike, duke zgjidhur
detyra jo vetm sipas modeleve, por edhe m
komplekse. E rndsishme sht q me kta
nxns t synohet q ata t mund t nxjerrin
vet konkluzione. Kta nxns njkohsisht
demonstrojn aftsi t komunikimit afektiv
dhe t bashkveprimit.
Niveli i lart, ka pr objektiv jo vetm
t kuptuarit ose riprodhimin e materialit
msimor, por prpunimin e tij, zbatimin n
mnyr t pavarur e krijuese, n situata t reja,
t panjohura m par pr ta.
Kta nxns duhet t jen n gjendje t
sintetizojn njohurit, shkathtsit, t
prcaktojn rrugt e mnyrat e veprimit, t
parashikojn pasojat, t vlersojn qndrimet
nga kndvshtrime t ndryshme.

Prshkrimi i niveleve t arritjeve sipas komponentve
Komponenti Prshkrimi i komponentit
Niveli I-r i
arritjeve
Niveli i II-t i
arritjeve
Niveli i III-t i
arritjeve
Njohurit
matematike
Terminologjia dhe simbolika.
Prkufzimet e koncepteve.
Faktet matematike (aksioma,
teorema, formula, rregulla).
Metodat matematike (t
zgjidhjes, njehsimit, ndrtimit,
vrtetimit).
Zotrim i
njohurive
baz n
shkalln
minimale;
zotrim i
pjesshm i
njohurive,
ilustrim me
1-2 shembuj
Zotrim solid
i njohurive,
ilustruar me
shembuj t
shumt.
Zotrim
njohurish t
gjra, t plota,
ilustruar me
shembuj t
larmishm nga
kontekste t
ndryshme.
Aftsit
matematike
Pr identifkim, prshkrim,
shpjegim, zbatim, analiz,
sintez, vlersim, formulim
hipoteze, vrtetim.
Shfaqje e
kufzuar e
aftsive.
Shfaqje
aftsish t
zhvilluara
n situata t
njohura.
Shfaqje t
aftsive t
zhvilluara n
situata t reja,
n mnyr t
pavarur.
8 / Matematika 11
Zotsit,
shkathtsit,
shprehit
matematike
Pr t kryer:
Njehsime, matje, ndrtime,
skicime, zgjidhje, prdorim
t burimeve t informacionit,
prdorim t teknologjis,
lexim t modeleve numerike e
hapsinore, krijim t modeleve
numerike dhe hapsinore
Shfaqje t
kufzuara.
Shfaqje solide.
Shfaqje t
avancuara.
Qndrimet dhe
vlerat
Pjesmarrje n diskutim,
bashkpunim, krkim e dhnie
ndihme, verifkim, respektim i
mendimit t t tjerve, marrje
e prgjegjsive personale,
vmendje, demonstrim
vullneti, respektim i rregullave,
prmbushje e detyrave.
Tentativa pr
t mbajtur
qndrime
t caktuara;
zotrim
minimal i
vlerave.
Arritje pr
t mbajtur
qndrime
t caktuara;
zotrim
i vlerave
kryesore.
Mbajtje
qndrimesh
t pavarura;
marrja e
prgjegjsive
mbi vete;
zotrim i
trsis s
vlerave.
Tri nivelet e arritjeve t nxnsve n matematik, sipas tri kategorive kryesore
(zgjidhja problemore, arsyetimi matematik, komunikimi matematik)
Niveli I
Nxnsi zgjidh probleme: - me ndihmn e msuesit;
- me ann e nj numri t kufzuar metodash;
- me gabime ose me mangsi t shumta.
Nxnsi prdor arsyetime matematike:
- me ndihmn e msuesit;
- q jan nga m t thjeshtat;
- me gabime ose mangsi.
Nxnsi i komunikon njohurit matematike:
- me ndihmn e msuesit;
- me nj mnyr t paqart dhe t pasakt;
- duke prdorur rrall terminologjin
e prshtatshme matematike.
Niveli II
Nxnsi zgjidh probleme: - me ndihm t kufzuar t msuesit;
- me ann e nj numri jo t madh strategjish bazale;
- me gabime ose me mangsi t pjesshme.
- me nj ndihm t kufzuar t msuesit;
- t prshtatshme pr zgjidhjen e problemeve;
- me disa gabime ose mangsi t vogla.
- n mnyr t pavarur;
- me nj far qartsie e saktsie n terminologji;
- duke prdorur her pas here simbolikn
9
LIBR PR MSUESIT
Niveli III
Nxnsi zgjidh probleme: - n mnyr t pavarur;
- duke zgjedhur strategji e duke krijuar strategji q jan
t reja pr t;
- zakonisht me saktsi.
- n mnyr t pavarur;
- t prshtatshme pr zgjidhjen e problemeve madje
duke shpjeguar zgjidhjen q jep vet.
- n mnyr t pavarur;
- qart dhe sakt;
- duke prdorur terminologjin dhe simbolikn
Ndarja e krerve n njsi msimore
Ndarja e krerve n njsi msimore
KREU 1 Drejtza n planin kartezian
1.1 Ekuacioni i drejtzs n plan
1.2 Drejtza paralele me nj vektor
1.3 Kndi ndrmjet dy drejtzave
1.4 Ekuacioni i drejtzs q kalon nga nj pik e dhn paralel ose pingul
me nj drejtz t dhn
1.5 Largesa e piks nga drejtza
1.6 Ushtrime
1.7 Test pr kreun 1

KREU 2 Funksioni numerik
2.1 Prsritje. Funksioni numerik
2.2 Prsritje. Grafku i funksionit numerik
2.3 Grafkt e funksioneve t dhn me formula t ndryshme n pjes t ndryshme
t bashksis s prcaktimit. Monotonia e funksionit.
2.4 Vlera m e madhe (m e vogl) e funksionit numerik. Ekstremumet
2.5 Krahasimi i funksioneve numerike
2.6 Veprime me funksione numerike. Kufzueshmria e funksionit
2.7 iftsia e funksionit. Funksionet periodike
2.8 Studimi i variacionit t funksioneve t thjeshta
2.9 Ndrtimi i grafkut t funksioneve t tjera, duke u nisur nga grafku i
funksionit f
2.10 Prbrja e funksioneve numerike
2.11 Ushtrime pr prsritje
2.12 Test pr kreun 2
10 / Matematika 11
Kreu 3 Funksionet trigonometrike
3.1 Prsritje
3.2 Radiani. Rrethi trigonometrik. Harqe dhe knde trigonometrike
3.3 Prkufzimet e funksioneve trigonometrik
3.4 Variacioni i sinusit dhe kosinusit
3.5 Vetit dhe variacioni i funksionit y=tgx
3.6 Identitete trigonometrike
3.7 Ushtrime pr prpunim t njohurive
3.8 Formulat e reduktimit
3.9 Zbatime pr prpunimin e njohurive
3.10 Ekuacione trigonometrike elementar
3.11 Ushtrime pr prpunimin e njohurive
3.12 Formulat pr sinusin dhe kosinusin e shums dhe diferencs s dy kndeve
3.13 Zbatime
3.14 Funksionet trigonometrike t dyfshit t kndit.
3.15 Kthimi n prodhim i shums apo ndryshess s dy sinuseve ose dy kosinuseve
3.16 Prsritje pr kreun
KREU 4 Plani dhe drejtza n hapsir
4.1 Drejtzat dhe planet
4.2 Rrjedhime nga aksiomat
4.3 Pozicioni reciprok i dy drejtzave n hapsir
4.4 Pingulja dhe e pjerrta me planin
4.5 Teorema e tri pinguleve
4.6 Ushtrime
4.7 Drejtza paralele me planin
4.8 Plane paralele
4.9 Ushtrime
4.10 Kndi dyfaqsh
4.11 Plane pingul
4.12 Ushtrime
4.13 Ushtrime pr kreun
KREU 5 Shumfaqshat dhe trupat e rrumbullakt
5.1 Shumfaqshat. Prizmi
5.2 Piramida
5.3 Ushtrime
5.4 Vllimi i trupave
5.5 Ushtrime
5.6 Vllimi i piramids
5.7 Ushtrime
11
LIBR PR MSUESIT
5.8 Cilindri
5.9 Koni
5.10 Vllimi i cilindrit dhe i konit
5.11 Ushtrime
5.12 Siprfaqja sferike. Sfera
5.13 Vllimi dhe siprfaqja e sfers
5.14 Ushtrime
Kreu 6 Limitet e funksioneve
6.1 Funksione q kan limit + kur x+
6.2 Disa teorema
6.3 Funksione q kan limit 0, kur x+
6.4 Limiti i polinomit kur x+
6.5 Funksione q kan limit l kur x+
6.6 Limite t funksionit kur x-
6.8 Asimptota horizontale
6.9 Limiti i funksionit racional thyesor kur x+ (x-)
6.11 Funksione q kan limit zero n zero
6.12 Funksione q kan limit 0 kur xa. (Funksionet p.m.v.)
6.13 Limiti i funksionit kur xa
6.14 Teoremat themelore pr limitin e funksionit
6.15 Teoremat themelore mbi limitin (vazhdim)
6.16 Funksione pambarimisht t mdha (p.m.m.) kur a x
6.17 Zbatime. Asimptotat vertikale
6.18 Format e pacaktuara
6.19 Ushtrime pr format e pacaktuara
6.20 Format e pacaktuara (vazhdim)
6.22 Prsritje pr kreun
KREU 7 Statistik, kombinatorik, probabilitet
7.1 Parimi i mbledhjes dhe shumzimit
7.2 Prkmbimet
7.3 Dispozicionet
7.4 Kombinacionet
7.5 Ushtrime
7.6 Probabiliteti
7.7 Probabiliteti i bashkimit t ngjarjeve
7.8 Ushtrime
7.9 Informacioni statistikor
12 / Matematika 11
7.10 Analiza e t dhnave
KREU 8 Matematika dhe fnanca n jetn e prditshme
8.1 Depozitat dhe normat e interesit. Interesi i thjesht
8.2 Huaja
8.3 Interesi i prbr
8.4 Ushtrime
8.5 Interesi dhe progresionet
8.6 Kredia bankare
8.7 Ushtrime

OBJEKTIVAT SIPAS KRERVE
KREU 1
Niveli I
N mbarim t kreut, nxnsit t jen n gjendje:
T prshkruajn me fjal kuptimet e koordinatave t piks e t vektorit n planin
kartezian.
T prshkruajn kuptimin e ekuacionit t vijs n planin kartezian.
T prcaktojn nse nj pik me koordinata t njohura ndodhet n nj vij me ekuacion t
njohur t fuqis I ose II.
T dallojn drejtzn si vij q paraqitet me ekuacion t fuqis s par me dy ndryshore.
T gjejn largesn midis dy pikave me koordinata t njohura n plan.
T shkruajn ekuacionin e drejtzs n planin xoy, kur jepen:
a) Nj pik dhe koefcienti kndor i saj.
b) Dy pika.
c) Nj pik dhe ekuacioni i drejtzs paralele me t.
) Nj pik dhe ekuacioni i drejtzs pingule me t.
T paraqesin drejtzn n planin koordinativ kur njihet ekuacioni i saj.
T gjejn pikn e prerjes s dy drejtzave me ekuacione t dhna.
T gjejn koefcientin kndor t drejtzs kur jepet ekuacioni i saj.
T prcaktojn nse dy drejtza me ekuacione t dhna jan paralele apo pingule.
T gjejn largesn e nj pike nga nj drejtz, duke prdorur formuln prkatse.
Niveli II
T japin prkufzime t sakta t koordinatave t piks e t vektorit n plan, duke prdorur
drejt simbolikn.
T vrtetojn formuln pr largesn midis pikave me koordinata t njohura n plan.
T identifkojn grafkun e funksionit numerik f me bashksi prcaktimi A si vij me
ekuacion y=f(x).
T identifkojn gjysmplanin kartezian nprmjet inekuacionit prkats .
13
LIBR PR MSUESIT
T argumentojn mnyrn pr t gjetur pikn e prerjes s dy vijave me ekuacione t
dhna.
T gjejn pikat e prerjes s drejtzs me ekuacion t dhn me boshtet koordinative.
T vrtetojn fjalit pr trajtat e ekuacionit t drejtzs, kur jepen elemente gjeometrike
prcaktues t saj.
T gjejn largesn midis dy drejtzave paralele.
T nxjerrin me vrtetim formuln pr kndin midis dy drejtzave me ekuacione t dhna.
T gjejn n trekndsh ekuacionet e lartsive, mesoreve, prmesoreve.
T gjejn, duke njohur ekuacionin e drejtzs, vektor paralel apo pingul me t.
T gjejn projeksionin e nj pike mbi nj drejtz.
T prdorin rregullat dhe vetit pr zgjidhjen e problemeve t thjeshta n situata matematikore
e nga shkencat e prafrta.
Niveli III
T shkruajn n trajt vektoriale kushtin q pika M(x, y) t ndodhet n drejtzn (M
1
M
2
).
T prcaktojn nse katrkndshi ABCD, ku kulmet kan koordinata t njohura sht
trapez, paralelogram, drejtkndsh, romb, katror.
T nxjerrin formuln pr kndin midis dy drejtzave t dhna me ekuacione t
prgjithshme.
T nxjerrin formuln pr largesn e nj pike nga nj drejtz.
T gjejn ekuacionin e shmbllimit t nj drejtze gjat zhvendosjes paralele, simetris
qendrore a boshtore.
T nxjerrin ekuacione drejtzash t dhna me veti t tjera gjeometrike (ekuidistantja,
prgjysmorja e kndit).
T zgjidhin problema matematikore a reale, n situata t reja pr ta, duke prdorur njohurit
pr ekuacionin e drejtzs n plan.
KREU 2
Niveli I
T paraqesin relacionet midis bashksive t fundme me tabel, diagram shigjetor, graf,
grafk, duke kaluar edhe nga nj mnyr e dhnies n nj tjetr.
T dallojn nse nj relacion midis dy bashksive t fundme sht funksion.
T gjejn vlern e y kur njihet vlera e x, pr funksionet e studiuar teorikisht, direkt ose me
makin llogaritse t thjesht.
T dallojn nse nj pik e dhn ndodhet n grafkun e ndonjrit nga funksionet e studiuara
t dhn me formul.
T dallojn nse nj vij e dhn n planin xOy shrben si grafk funksioni numerik.
T skicojn grafkt e funksioneve t studiuar n R ose n segmente t R.
T gjejn, kur sht dhn grafku i funksionit numerik n A:
a) bashksin e prcaktimit;
b) bashksin e vlerave;
c) vlern m t madhe (m t vogl);
) kufzueshmrin;
d) intervalet e monotonis;
e) ekstremumet.
14 / Matematika 11
T gjejn bashksin e prcaktimit pr funksionet e dhna me formula t trajtave:
( )
( )
f x
y
g x
; ( ) y f x , [ ( )]
a
y og f x l ,
ku f(x), g(x) jan binome t fuqis s par a trinome t fuqis s dyt me koefcient t plot.
T skicojn grafk funksionesh t trajtave
( )
( )
f x pr x A
y
g x pr x B

,
ku f(x), g(x) jan t trajtave ax+b, ax
2
,
a
x
.
T gjejn vlern m t madhe (m t vogl) t funksionit y=ax
2
+bx+c.
T krahasojn me rrug algjebrike a grafke dy funksione t dhn me formulat:
y=ax+b, y=ax
2
,
a
y
x
.
T krahasojn dy funksione t dhn grafkisht.
T shkruajn formuln q jep shumn, prodhimin, raportin e dy funksioneve elementare t
dhn me formula.
T dallojn nse nj funksion i dhn grafkisht sht ift (tek) apo periodik n R.
T gjykojn pr iftsin e funksioneve t studiuar teorikisht.
T skicojn grafkun e funksionit R x x y ,
3
dhe t nxjerrin nga grafku vetit kryesore
t tij.
T skicojn grafkt e funksioneve f, |f|, y=f(x)+b, y=f(x-m), kur njihet grafku i funksionit
y=f(x), ] , [ b a x
T gjejn prbrjen fog , kur funksionet f, g jepen me tabela.
T gjejn prbrjen fog kur f, g jan funksione t studiuar teorikisht, dhn me formula.
Niveli II
T paraqesin n planin xOy grafn e nj relacioni t dhn me fjali, ekuacion a inekuacion
me dy ndryshore
T dallojn varsin e fardoshme nga ajo funksionale n situata t thjeshta konkrete.
T gjejn vlern e njrs nga ndryshoret x, y kur jepet tjetra, (duke diskutuar sipas vlers s
parametrit) n formulat:
, ,
y , , .
T zgjidhin grafkisht inekuacionin , ku f sht funksion i studiuar teorikisht, i
dhn me formul.
T riprodhojn tabelat e variacionit pr funksionet e studiuara teorikisht, t dhna me
formula.
T gjejn bashksit e prcaktimit t funksioneve t dhna me formula, kur kjo on n
zgjidhjen e inekuacioneve t fuqis s par a t dyt apo t sistemeve t tyre.
T nxjerrin formuln pr funksionin kur njihet tipi i saj dhe elemente t mjaftueshme pr
prcaktimin e koefcientve.
T shpjegojn me mjete algjebrike veti t funksioneve:
15
LIBR PR MSUESIT
, , .
T gjejn pikprerjen e grafkve t funksioneve t njohur algjebrik, t dhn me
formula.
T studiojn monotonin e nj funksioni t thjesht me an t raportit
2 1
2 1
( ) ( ) f x f x
x x
.
T ndrtojn grafkt e funksioneve t thjesht t dhn n trajtn y=
( )
( )
f x pr x A
g x pr x B

, ku
y=f(x), y=g(x) jan funksione t studiuar teorikisht.
T studiojn monotonin e funksioneve t thjesht, duke i shkruar ata si shum a prodhim
dy funksionesh me monotoni t njjt.
T tregojn nse nj funksion sht i kufzuar, duke e shkruar si shum a prodhim dy
funksionesh t kufzuar.
T zbatojn rregullin pr gjetjen e vlers m t madhe (m t vogl) t funksionit y=ax
2
+bx+c
n situata t thjeshta praktike.
T zbatojn njohurit pr krahasimin e funksioneve numerike n situata t thjeshta
praktike.
T gjejn bashksin e prcaktimit t shums, prodhimit, hersit t dy funksioneve t
njohura, t dhn me formula.
T skicojn grafkun e nj funksioni ift (tek) kur sht dhn pjesa e tij pr x>0.
T skicojn grafkun e nj funksioni periodik kur sht dhn pjesa e tij n [0, T].
T vrtetojn vetit e funksionit y=x
3
.
T vrtetojn rregullat pr marrjen e grafkve t funksioneve
f, |f|, y=f(x)+b, y=f(x-m) prej grafkut t f.
T kontrollojn nse ekziston fog, kur f, g jan funksione t studiuar teorikisht, t dhn me
formula.
T modelojn me an t klasave t shqyrtuara t funksioneve prvoja t jets s prditshme
dhe situata t thjeshta nga lndt e prafrta, duke dhn zgjidhje t argumentuara.
Niveli III
T dallojn varsin e fardoshme nga ajo funksionale n situata t reja pr ta.
T gjejn vlern e njrs ndryshore n nj formul, duke e thjeshtuar formuln me futjen e
nj ndryshoreje t re.
T gjejn bashksin e prcaktimit t nj funksioni t dhn me formul, kur kjo on n
zgjidhje inekuacionesh t thjesht eksponencial a logaritmik.
T ndrtojn grafk funksionesh t dhn n trajtn y=
( )
( )
( )
f x pr x A
g x pr x B
h x pr x C
, ku f, g, h jan
funksione t studiuar teorikisht.
T vrtetojn nse nj funksion i dhn me formul t thjesht sht i pakufzuar n A.
T shqyrtojn me argumentim periodicitetin e funksioneve t studiuar teorikisht.
T gjejn bashksin e vlerave pr nj funksion t thjesht t dhn me formul.
T nxjerrin rregullin pr t marr nga grafku i f, grafkun e funksionit y=f(|x|).
T shqyrtojn nse grafku i funksionit t dhn me formul t thjesht ka nj qendr simetrie
(bosht simetrie) t caktuar.
T diskutojn, sipas vlerave t parametrit m, sasin dhe shenjn e rrnjve t ekuacionit
16 / Matematika 11
f(x)=m, duke pasur t njohur grafkun e funksionit f.
T zbatojn prfundimet pr vlern m t madhe (m t vogl) t funksionit y=ax
2
+bx+c n
situata praktike t reja, jo standarde.
T shqyrtojn ekzistencn e fog

dhe ta japin at, kur f, g jepen me formula t ndryshme n
pjes t ndryshme t bashksis s prcaktimit.
T modelojn situata t reja dhe rezultate eksperimentesh pr t br deduksione e
parashikime.
Vrejtje
Jan funksione teorikisht t studiuar:
y=ax+b, y=ax
2
+bx+c,
a
y
x
, y=a
x
,y=log
a
x, y=sinx dhe y=cosx (pr 0
2
x < <

).
KREU 3
Niveli I
N mbarim t kreut nxnsit t jen n gjendje:
T zbatojn formulat pr gjetjen e vlerave t funksioneve trigonometrik t nj kndi n
[0
o
, 180
o
], kur jepen funksionet trigonometrik t kndit shtues (plotsues) t tij.
T prdorin tabeln e vlerave t funksioneve trigonometrik t kndit a pr .
T prdorin teoremn e kosinusit pr gjetjen e brinjs s tret t trekndshit, kur njihen dy
brinjt e tjera dhe kndi ndrmjet tyre.
T prdorin teoremn e sinusit pr t gjetur R, kur jepen a,a.
T gjejn siprfaqen e trekndshit, kur jepen dy brinj dhe kndi ndrmjet tyre.
T njehsojn masn n grad t kndit, kur jepet masa n radian e tij dhe anasjellas.
T tregojn kuadrantin ku mbaron harku trigonometrik , kur njihet vlera e tij x.
T japin formuln pr kur njihet vlera a e njrit nga harqet me fllim A e me mbarim M.
T prcaktojn shenjn e sinx, cosx, tgx, kur njihet kuadranti ku mbaron x.
T riprodhojn tabelat e variacionit t sinx, cosx pr x[0,2].
T skicojn grafkt e funksioneve y=sinx, y=cosx pr x[0,2].
T prdorin formuln themelore sin
2
x+cos
2
x=1, pr t gjetur vlerat e funksioneve
trigonometrik t x kur njihet sinx (cosx).
T vrtetojn identitete shum t thjeshta trigonometrike, duke kryer shndrrime n njrn
an.
T gjejn periodn e funksioneve y=sinkx, y=coskx.
T fksojn n kujtes rregullin mnemonik pr , .
T kryejn reduktimin e nj kndi n [0
o
, 90
o
].
T zgjidhin ekuacione trigonometrike elementare: sinx=a, cosx=b, tgx=c n R.
T zgjidhin n R ekuacione trigonometrike shum t thjeshta, q sillen n elementar me
shndrrime identike a t njvlershme.
T fksojn n kujtes formulat pr , e ti prdorin ato pr njehsime,
vrtetime identitetesh e zgjidhje inekuacionesh n raste shum t thjeshta.
T nxjerrin formulat pr sin2x, cos2x e ti prdorin ato n raste shum t thjeshta.
17
LIBR PR MSUESIT
Niveli II
T gjejn kndet e nj trekndshi kur jepen brinjt e tij.
T zbatojn teoremn e sinusit (teoremn e kosinusit) pr gjetjen e elementeve t panjohura
t trekndshit, kur njihen disa prej tyre, n situata t thjeshta problemore.
T gjejn, duke zbatuar prkufzimin, me rrug gjeometrike vlerat e sinx, cosx pr disa
knde t veant (p.sh. 120
o
, 225
o
, 330
o
).
T prdorin n raste t thjeshta veti t funksioneve y=sinx, y=cosx, y=tgx (periodicitetin,
iftsin, kufzueshmrin).
T kryejn studimin e variacionit t y=sinx, y=cosx, y=tgx pr secilin kuadrant.
T nxjerrin tabeln e variacionit pr funksionin y=tgx dhe t skicojn grafkun e tij pr
,
2 2
x
] ,

] ,
]

.
T nxjerrin me vrtetim formulat:
sin
2
x+cos
2
x=1, cos
2
x=
2
1
1 tg x +
, sin
2
x=
2
2
1
tg x
tg x +

=dhe ti prdorin ato pr gjetjen e vlerave t funksioneve trigonometrike t x, kur njihet njra
prej tyre.
T vrtetojn identitete t thjeshta trigonometrike, duke kryer shndrrime n t dyja ant.
T prcaktojn periodn dhe t skicojn grafkun e nj funksioni trigonometrik t trajts
) ( + kx f y .
T prcaktojn, pr nj lvizje lkundse harmonike me ekuacion t njohur, amplitudn,
periodn, frekuencn, pozicionin fllestar.
N baz t rregullit mnemonik pr t kryejn shndrrime identike shprehjesh
trigonometrike.
T zgjidhin n R, a n pjes t saj ekuacione t thjeshta trigonometrike (prfshir edhe
ekuacione me ndryshore n emrues).
T vrtetojn formulat pr ) sin(
2 1
x x , ) cos(
2 1
x x e ti prdorin pr vrtetime
identitetesh a zgjidhje ekuacionesh.
T vrtetojn formulat pr .
T kryejn shndrrime t trajts x b x a cos sin + =
sin( )
cos
a
x +
.
T vrtetojn formulat pr sin2x, cos2x, tg2x e ti prdorin pr shndrrime t thjeshta,
vrtetime identitetesh e zgjidhje ekuacionesh.
T nxjerrin formulat pr b a sin sin , b a cos cos e ti prdorin pr shndrrime t
thjeshta, vrtetime identitetesh e zgjidhje ekuacionesh.
T mbledhin dy lvizje lkundse harmonike me t njjtn period.
T zbatojn njohurit n situata t thjeshta n lndt e prafrta dhe n jetn e prditshme.
Niveli III
T prdorin teoremn e sinusit, teoremn e kosinusit dhe shprehjet pr siprfaqen e
trekndshit n situata t reja jo standarde.
T nxjerrin nga teorema e sinusit dhe nga teorema e kosinusit teorema t reja (p.sh. teoremn
18 / Matematika 11
e anasjell t Pitagors).
T vrtetojn q perioda e funksioneve y=sinx, y=cosx sht tamam 2.
T gjejn bashksin e vlerave t lejuara t ndryshoreve n shprehje trigonometrike t
thjeshta.
T zgjidhin inekuacione t thjeshta trigonometrike (si
1
sin
2
x > ).
T zgjidhin ekuacione trigonometrike jo standarde.
T vrtetojn identitete t kushtzuara n trekndsh (p.sh. at pr cosA+cosB+cosC, kur
A+B+C=).
T japin, n raste t thjeshta bashksin e zgjidhjeve t ekuacioneve trigonometrike me nj
formul t vetme.
T gjejn vlern m t madhe dhe m t vogl t shprehjeve t trajts
asinx+bcosx; asin
2
x+bsinx+c.
T tregojn ndryshimet q psojn grafkt e funksioneve y=Asin(Bx+C), y=Acos(Bx+C)
me ndryshimin e vlerave t parametrave A B, C.
T prdorin njohurit pr modelimin e situatave t reja problemore me karakter periodik n
jetn e prditshme dhe n lndt e prafrta.
KREU 4
Niveli I
T tregojn aksiomat kryesore t gjeometris euklidiane n hapsir.
T prshkruajn kuptimin e teorems si implikim logjik i vrtet pr do element t
mjedisit.
T dallojn n do teorem mjedisin, kushtin, prfundimin.
T japin formulimet e teoremave t thjeshta q shprehin vetit kryesore t planit e drejtzs
n hapsir.
T prdorin n raste t thjeshta kundrshembullin.
T japin sakt prkufzimin e dy drejtzave paralele n hapsir.
T dallojn n situata t thjeshta praktike segmente q ndodhen n drejtza prerse, paralele
a t kithta.
T dallojn tri rastet pr pozitn reciproke t nj drejtze dhe t nj plani n hapsir.
T zbatojn n raste shum t thjeshta vetit e drejtzs paralele me planin.
T dallojn rastet pr pozicionin reciprok t dy planeve n hapsir.
T zbatojn n raste shum t thjeshta vetit e planeve paralele.
T dallojn drejtza pingule e t pjerrta ndaj nj plani.
T prdorin n raste shum t thjeshta teoremn mbi drejtzn pingule me dy drejtza
prerse t nj plani.
T zbatojn n raste shum t thjeshta teoremn e tri pinguleve e t anasjelln e saj.
T ndrtojn prerjen e drejt t nj dyfaqshi nga nj pik e brinjs.
T ndrtojn kndin me kulm t caktuar, t barabart me nj knd t dhn.
T gjejn projeksionin e nj drejtze n nj plan, duke projektuar dy pika t saj.
T ndrtojn planin pingul me nj plan t dhn, q kalon nga nj pik e dhn.
T gjejn, n raste t thjeshta, largesn e nj pike nga nj plan, largesn e nj drejtze nga
nj plan paralel me t, largesn midis dy planeve paralele.
T shfaqin n fgur kndin e nj drejtze nga nj plan.
19
LIBR PR MSUESIT
Niveli II
T japin sakt prkufzimet kryesore.
T vrtetojn teorema t thjeshta, duke kombinuar analizn me sintezn apo me metodn e
vrtetimit nga e kundrta.
T shqyrtojn vrtetsin e fjalive t anasjella t teoremave kryesore t njohura.
T bazojn (argumentojn) zgjidhjen e problemave me njehsim, duke prdorur teoremat
kryesore t njohura.
T zgjidhin problema t thjeshta me vrtetim, me ndihm t pakt t shokve a t
msuesit.
T prcaktojn sa plane mund t kalojn npr dy drejtza t dhna.
T zbatojn teoremn mbi pingulen e t pjerrtat ndaj planit n situata praktike
komplekse.
E njjta gj, pr teoremn e drejt dhe t anasjell t tri pinguleve.
T ndrtojn drejtzn q kalon nga nj pik e dhn, paralele me nj plan t dhn.
T gjejn kndin e nj drejtze me nj plan n situata praktike komplekse.
T gjejn kndin midis dy planeve n situata praktike komplekse.
T zbatojn vetit e planeve pingul n situata praktike komplekse.
Niveli III
T zbatojn teoremat n situata praktike jo standarde.
T formulojn n trajt t njvlershme disa nga teoremat kryesore, duke br vrtetimet
prkatse.
T vrtetojn me rrug t reja disa nga teoremat e njohura.
T formulojn mohimin e nj teoreme edhe kur n t ka nj sasor.
T zgjidhin problema gjeometrike me vrtetim n situata t reja pr ta.
T prcaktojn sa plane kalojn npr katr pika t dhna.
T prcaktojn sa plane kalojn npr tri drejtza, ku dy jan paralele.
T gjejn bashksin e pikave q kan larges t njjt nga nj plan i dhn.
T vrtetojn q:
a) Largesa e piks A nga plani P sht min (AM) ku P M .
b) Largesa midis dy planeve paralele P
1
, P
2
sht min (M
1
M
2
), ku
1 1
P M ;
2 2
P M .
T zbatojn teoremn e drejt e t anasjell t tri pinguleve n situata praktike t reja, jo
standarde.
T gjejn kndin e nj drejtze me nj plan, kndin midis dy planeve n situata t reja, jo
standarde.

KREU 5
Niveli I
T dallojn n ambientin rrethues shumfaqshat; brinjt dhe faqet e tyre.
T dallojn midis shumfaqshave prizmin dhe piramidn.
T dallojn midis prizmave kuboidin.
T prdorin vetit e thjeshta t kuboidit, prizmit, piramids, n zbatime direkte.
20 / Matematika 11
T njehsojn siprfaqen ansore t prizmit t drejt, kur njohin veti t thjeshta t bazs dhe
t lartsis.
T prdorin formuln pr siprfaqen ansore t piramids s rregullt, kur njihen veti t
thjeshta t bazs dhe apotema.
T vrtetojn formuln pr vllimin e kuboidit V=abc, ku a, b, c, jan numra t plot.
T njehsojn vllimin:
a) e kuboidit, kur njohin brinjt.
b) e prizmit t drejt, kur njohin veti t thjeshta t bazs dhe t lartsis.
c) e piramids s rregullt trekndore, katrkndore, kur njihet brinja e bazs dhe lartsia.
T prshkruajn n prizm a n piramid pozitn reciproke t dy brinjve, t nj brinje dhe
t nj faqeje, t dy faqeve.
T dallojn n ambientin rrethues trupa cilindrik, konik, sferik dhe elementet prcaktuese
t tyre.
T zbatojn, n raste direkte formulat pr siprfaqet ansore t cilindrit t drejt rrethor, t
konit t drejt rrethor, t sfers.
T shkruajn e t prdorin lidhjen midis R, h, l n konin e drejt rrethor.
T njehsojn n raste t thjeshta, duke prdorur formulat vllimet e cilindrit t drejt rrethor,
konit t drejt rrethor, rruzullit.
T dallojn pozitn reciproke t nj plani dhe t nj sfere; planin tangjent me siprfaqen
sferike.
T njehsojn madhsi n trupa q mund t ndahen dukshm n trupa m t thjesht
referencial (prizm, rruzulli).
T zgjidhin problema t thjeshta me njehsim n situata praktike.
Niveli II
T bjn paraqitje tridimensionale t nj objekti t thjesht hapsinor (prizm, piramid,
cilindr, kon, sfer).
T njohin vetit e prerjeve kryesore referenciale n prizm, piramid, cilindr, kon, rruzull
dhe ti prdorin ato n zgjidhjen e problemave t thjeshta.
T prdorin vetit e pozits reciproke t dy drejtzave, t nj drejtze a nj plani, t dy planeve
pr argumentime, gjat zgjidhjes s problemave me njehsim siprfaqesh a vllimesh.
T njehsojn siprfaqet e anshme dhe vllimet e shumfaqshave dhe trupave t rrotullimit,
n baz t formulave, duke gjetur m par elementet q fgurojn n to, n baz t teoremave
mbi marrdhniet metrike.
T vrtetojn vetit e thjeshta t shumfaqshave dhe trupave t rrumbullakt.
T vrtetojn disa nga formulat q japin siprfaqet ansore dhe vllimet e
shumfaqshave.
T prdorin formulat pr siprfaqet ansore dhe vllimet e shumfaqshave e trupave t
rrumbullakt n situata praktike komplekse.
T gjejn vllimet e trupave t kombinuar, duke i ndar n pjes m t thjeshta.
T prcaktojn nse jan t mjaftueshme t dhnat pr zgjidhjen e problemave pr njehsim
siprfaqesh a vllimesh.
T zgjidhin problema t thjeshta njehsimi, duke prdorur simetrin boshtore a qendrore t
prizmit t rregullt, piramids s rregullt, cilindrit a konit t drejt rrethor, rruzullit.
T prdorin gjat arsyetimeve e njehsimeve prerjet boshtore a qendrore t trupave.
21
LIBR PR MSUESIT
Niveli III
T paraqesin situata t thjeshta, por jo standarde, problemore me modele gjeometrike (duke
br prllogaritjet dhe argumentimet gjat modelimit) e ti zgjidhin ato.
T nxjerrin formula t reja pr matjet indirekte (p.sh. kur njihen prerjet).
T gjejn vllimin dhe siprfaqen e prizmit t pjerrt trekndor e t piramids trekndore
fardo (kur jan dhn elemente kryesore t mjaftueshme).
T njehsojn madhsi n trupa, q mund t ndahen n trupa m t thjesht, me mnyra jo
standarde.
T zbulojn veti t tilla si simetria n trupa kompleks, q shqyrtohen pr her t par.
T nxjerrin me vrtetim veti t posame t tetraedrit t rregullt.
T prdorin njohurit trigonometrike pr njehsimet e siprfaqeve dhe vllimeve t trupave.
T shqyrtojn cilindrin e drejt rrethor, konin e drejt rrethor dhe rruzullin, si trupa
rrotullimi.
T shqyrtojn trungun e piramids s rregullt dhe trungun e konit t drejt rrethor, e t
nxjerrin formulat pr siprfaqet dhe vllimet e tyre.
T shqyrtojn cilindra t drejt rrethor e kone t drejt rrethor, t brendashkruar n
rruzull.
KREU 6
Niveli I
T dallojn qart midis tyre shprehjet: shum afr, sa t duam afr.
T prdorin sakt shprehjet: vlerat e f(x) bhen sa t duam , mjafton t merren vlera t
x .
T dallojn nga grafku nse kemi lim ( )
x
f x
,
(ku a sht +,-, 0,a, kurse b sht + ,-0, l0).
T skicojn grafk funksionesh q gzojn vetin e msiprme.
T prdorin n zbatime direkte faktet e mposhtme:
x
n
=+
,
n
x +
,
1
n
x
=0,
1
n
x
=0,
x
n
=0;
n
x =0;

(x-a)
n
=0;

c=c; x=a (nN).
T prdorin n raste t thjeshta prkufzimet:
lim ( )
x
f x
+
, ]

, ]
]

lim [ ( )]
x
f x
+
, ]
+
, ]
]
dhe

f(x)= f(-x).
T gjejn limitin kur x+ (x+ ) t nj polinomi a funksioni racional thyesor konkret.
22 / Matematika 11
T dallojn nga grafku nse nj drejtz sht asimptot horizontale (vertikale) e
funksionit.
T gjejn asimptotat horizontale (vertikale) t funksionit homografk.
T prdorin n raste t thjeshta (p.sh. pr funksionet e trajts y=c+(x-a)
n
) njvlershmrin
[ ] l
) ( lim x f
a x

[
) ( l f
sht p.m.v. kur xa].
T gjejn limitin e nj polinomi kur xa.
T gjejn bashksin e prcaktimit t funksionit racional thyesor dhe limitin e tij n nj pik
t bashksis s prcaktimit.
T prdorin n raste t thjeshta teoremat themelore mbi limitin.
T gjejn limitin e funksionit t zakonshm n nj pik t bashksis s prcaktimit.
T kontrollojn plotsimin e kushteve pr teoremn mbi limitin e raportit.
T prdorin n raste t thjeshta faktin q:
lim ( )
x
f x
, ]

, ]
]

1
lim 0
( )
x
f x
, ]
, ]
]
.
T prcaktojn n raste t thjeshta t dhna, nse kemi t bjm me form t pacaktuar.
T gjejn limitin e raportit t dy trinomeve t fuqis II, kur xa, edhe kur kemi form t
pacaktuar
0
0
.
T gjejn limite t trajts
a x
lim
sin ax
tgbx
.
T gjejn limite t trajts

2
ax b
cx dx ex f
+
+ + +
.
Niveli II
T formulojn sakt prkufzimet.
T vrtetojn sipas prkufzimeve q:
n
x
=
n
x
= +;

n
x
1
=
1
n
x
=0;
0
lim
x
n
x =
0
lim
x
n
x =0;
a x
lim (x-a)
n
=0;
a x
lim c=c;
a x
lim x=a.
T japin shembuj funksionesh q nuk kan limit (+,-, 0,l) kur x shkon n +,-, 0, a.
T gjejn, n raste t thjeshta,

f(x) duke br zvendsim t=-x.
T vrtetojn, n raste t thjeshta, q:
f(x)= -, duke shqyrtuar [-f(x)].
23
LIBR PR MSUESIT
T gjejn me argumentim limitin e nj polinomi (funksioni racional thyesor) kur x+
dhe kur xa.
T formulojn sakt teoremat kryesore.
T riprodhojn vrtetimin e teorems mbi limitin e shums dhe t rrjedhimeve t teorems
mbi limitin e prodhimit.
T gjejn limitin e funksionit t zakonshm n nj pik, pasi t ken gjetur bashksin e tij
t prcaktimit.
T gjejn asimptotat horizontale e vertikale pr funksionet racionale thyesore.
T gjejn asimptotat horizontale e vertikale pr funksionet kryesore t studiuara teorikisht.
T kontrollojn, n raste t thjeshta, nse nj funksion sht p.m.m. me shenj (+) (-) kur
xa.
T vrtetojn teoremat mbi vetit e p.m.m.
T prdorin, n raste t thjeshta mnyrat e njohura (pjestimi me x-a, zvendsimi i
ndryshores, shumzimi me t konjuguarn) pr gjetje limitesh funksionesh t thjeshta
racionale apo irracionale, kur kemi formn
0
0
.
T vrtetojn q:
0
lim
x
sin kx
x
=k;
0
lim
x
2
1 cos x
x
=
2
1

e ti prdorin ato pr gjetje limitesh funksionesh trigonometrike t thjeshta kur x0.
T gjejn limite t forms
(
2
ax bx c + + -
)
2
ex fx g + + .
Niveli III
T vrtetojn q (a>1);
1
a
og x l .
T japin me vrtetim shembuj funksionesh pr t cilt nuk ekziston f(x)=b
(ku a sht +, -, 0, a dhe b sht +, -, 0, l0).
T vrtetojn teoremat q jan dhn n tekst pa vrtetim.
T zbatojn teoremat mbi rregullat e kalimit n limit n situata komplekse t reja.
T gjejn asimptotat vertikale e horizontale t funksioneve t zakonshme t thjeshta.
T vrtetojn q
0
lim
x
sin x
x
=1.
T gjejn limite funksionesh trigonometrik me zvendsimin x-a=t.
Pr nj funksion f me parametra, t diskutohet sipas vlerave t parametrave ekzistenca e
f(x) (a sht gjithashtu parametr).

KREU 7
Niveli I
T gjejn AXB kur A, B, jan bashksi t mundme.
T zbatojn parimin e mbledhjes pr situata t thjeshta.
T zbatojn parimin e shumzimit pr situata t thjeshta.
24 / Matematika 11
T njehsojn n! pr vlera konkrete t n.
T japin prkufzimin e prkmbimit, dispozicionit, kombinacionit.
N situata t thjeshta konkrete, t kuptojn kur krkohet numri i sistemeve t radhitura t
elementeve, q jan prkmbime e ta njehsojn at, sipas formuls P
k
=k!
E njjta gj pr dispozicionet, duke prdorur formuln pr D
n,k
.
N situata t thjeshta konkrete, t kuptojn kur bhet fjal pr grupe elementesh ku ska
rndsi radhitja (kombinacioni) e ta njehsojn kt numr duke prdorur formuln pr C
n,k
.
T dallojn ngjarjen e sigurt dhe ngjarjen e pamundur.
T dallojn dy ngjarje t papajtueshme n situata konkrete t thjeshta.
N raste shum t thjeshta (p.sh. nj hedhje zari) t dallojn numrin e rezultateve t
barasmundshme t provs.
T gjejn n raste t tilla probabilitetin e ngjarjes A, sipas formuls
( )
( )
( )
n A
P A
n H
.
N situata shum t thjeshta t prdorin metodn e pems.
T dallojn, pr ngjarje t thjeshta, prerjen e tyre dhe bashkimin e tyre.
T gjejn pr dy ngjarje t papajtueshme P(AB).
Tu japin prgjigje pyetjeve t thjeshta pr nj informacion statistikor t dhn.
T gjejn pr ndryshoren e rastit diskrete mesataren aritmetike, shmangien mesatare katrore,
dispersionin.
Niveli II
T formulojn parimin e mbledhjes dhe t japin bazimin e tij nprmjet formuls
n(AB)=n(A)+n(B) kur AB=.
T formulojn parimin e shumzimit, duke e bazuar at nprmjet formuls
n(AXB)=n(A)Xn(B).
T zbatojn parimin e shumzimit n situata praktike komplekse.
T zbatojn vetin n!=(n-1)!n.
T gjejn numrin e sistemeve t radhitur t elementeve, kur ato jan prkmbime q gzojn
nj veti plotsuese apo dispozicione q gzojn nj veti plotsuese.
T gjejn numrin e grupimeve t paradhitura t elementeve q gzojn nj veti plotsuese.
T vrtetojn formuln pr D
n,k
.
T nxjerrin me vrtetim formuln pr C
n,k
n nj rast konkret (p.sh. t vrtetojn formuln
pr C
5,2
).
T gjejn numrin e kombinacioneve n situata t thjeshta.
T dallojn ngjarjet e kundrta e t zbatojn formuln .
T gjejn P(A)=
( )
( )
n A
n H
n situata t thjeshta, kur pr gjetjen e n(A), n(H) duhen prdorur
arsyetime kombinatorike.
T gjejn

P(AB) n raste t thjeshta ngjarjesh q nuk jan t papajtueshme, duke gjetur
m par P(AB).
Tu japin prgjigje pyetjeve q krkojn sistemim e prpunim paraprak t informacionit
statistikor.
T prdorin mnyra t shpejta pr njehsimin e
2
dhe t dispersionit.
25
LIBR PR MSUESIT
Niveli III
T vrtetojn barazimin n(AB)=n(A)+n(B)-n(AB).
T zbatojn parimin e shumzimit n situata t reja jo standarde.
T vrtetojn formuln P
n
=n!.
T gjejn, n situata praktike, numrin e prkmbimeve t nj bashksie, q gzojn disa
kushte plotsuese.
T gjejn, n situata praktike, numrin e dispozicioneve q gzojn disa kushte t tjera
plotsuese.
T gjejn, n situata praktike, numrin e kombinacioneve q gzojn disa kushte
plotsuese.
T nxjerrin formula t tjera nga formula pr D
n,k
.
T vrtetojn formuln pr C
n,k
n rastin e prgjithshm.
T nxjerrin formula t tjera nga formula pr C
n,k
.
T zbatojn formuln P(A)=
) (
) (
H n
A n
n situata jo standarde.
T vrtetojn formuln P(AB)=P(A)+P(B)-P(AB).
T vrtetojn formuln pr P(ABC), kur ngjarjet jan dy nga dy t papajtueshme.
T gjejn P(AB) n situata reale jo standarde.
Tu japin prgjigje pyetjeve jo standarde pr nj informacion statistikor.
T nxjerrin konkluzione pr shprhapjen e ndryshores s rastit diskrete, n baz t studimit
t dispersionit.
KREU 8
Niveli I
T dallojn qart kuptimet kapital, period, interes, norm interesi.
T njehsojn, n raste t thjeshta praktike interesin e thjesht, sipas formuls I=
100
k t r
.
T njehsojn, n raste t thjeshta praktike, shumn e huas, sipas formuls M= 1
100
t r
j \
, (
( ,
.
T zbatojn, n raste t thjeshta praktike, formuln pr interesin e przier I
n
= 1 1
100
n
r
k
, ]
j \
+
, ]
, (
( ,
, ]
] .
T prdorin, n raste t thjeshta, formuln pr interesin e kredis bankare I=
100 360
k r n
, duke
pasur nj kuptim t sakt t ndryshoreve.
T nxjerrin nga kjo formul, sipas rastit, njrn nga ndryshoret n varsi t t tjerave.
Niveli II
T njehsojn, n situata praktike, njrn nga ndryshoret n formuln e interesit t thjesht
dhe huas, kur njihen tri t tjerat.
26 / Matematika 11
E njjta gj, pr formuln pr shumn e huas.
T nxjerrin me arsyetim formuln pr interesin e przier I
n
=
1 1
100
n
r
k
, ]
j \
+
, ]
, (
( ,
, ]
]
.
T nxjerrin nga kjo formul, n raste praktike njrn nga ndryshoret, kur njihen tri ndryshoret
e tjera.
T kuptojn lidhjen midis interesit t thjesht dhe progresionit aritmetik; midis interesit t
przier e progresionit gjeometrik.
T prdorin formuln pr interesin e kredis bankare I=
100 360
k r n
n situata praktike t
kombinuara.
Niveli III
T planifkojn depozitimet dhe huat, duke br zgjidhjen optimale pr buxhetin e familjes
s vet.
T bjn parashikime pr situatn fnanciare familjare.
PLANIFIKIMI I MSIMIT
Plani msimor ditor sht nj detajim i
paraprgatitur i elementeve t msimit ditor,
t renditura sipas radhs n t ciln do t
kryhen.
Msuesi q e nnvlerson planin e msimit
dhe improvizon vazhdimisht sht shum i
ekspozuar ndaj rrezikut pr t zhvilluar msime
t cekta, pa cilsi e rendiment.
Nj dit msimi e suksesshme nuk arrihet pa
nj plan t mir. Nuk ka rndsi formati q
do t zgjidhet pr hartimin e planit, por fakti
q plani i msimit t ket nj ndrtim logjik,
t jet i qart e i leht pr tu zbatuar.
Suksesi (e mos-suksesi) i nj ore msimi varet
nga planifkimi i mir (i keq) dhe nga aftsia
(pa-aftsia) e msuesit pr realizimin e planit.
Nganjher msuesit me prvoj e
nnvlersojn planin e msimit. Por asnj
msues nuk mund t prballoj mir nj or
msimore pa menduar thell q m par se
far do t msojn nxnsit n orn e msimit
dhe si do ta msojn at.
Msuesi detyrimisht duhet t dij mir se
cilat jan objektivat e msimit, cila sht
prmbajtja q do t trajtohet, cilat do t
jen procedurat q do t ndiqen dhe si do t
zbatohen ato.
Ka msues q mendojn se jan m t
suksesshme msimet e pastrukturuara, t
paplanifkuara. Ata besojn se nxnsit e
gjejn rrugn e tyre drejt t msuarit t vrtet
m mir n situata t tilla. Kjo tez sht
shum e diskutueshme. Veanrisht msuesit
e rinj, duhet tu shmangen mendimeve t tilla,
sepse msimet t zhvilluara ashtu, shpesh
prfundojn n rastsi t padshirueshme dhe
her-her n kaos.
Studiuesit sugjerojn q edhe msuesit me
prvoj duhet ti kushtojn kujdes planeve t
tyre msimore, nse duan t vazhdojn t jen
t suksesshm. Por ata mund t mos e shkruajn
planin e msimit n mnyr t hollsishme.
Planifkimi i kujdesshm siguron nj
familjarizim t mir me prmbajtjen dhe i jep
pr kt arsye msuesit besim e siguri tek vetja.
Duke e ditur mir at q po bn, ai ballafaqohet
lirshm me nxnsit, i jep msimit struktur,
organizim e vijueshmri, prdor n mnyr
racionale kohn.
27
LIBR PR MSUESIT
Funksionet e planit t msimit
Plani i msimit:
- ndihmon veprimin,
- jep strukturn, organizimin e msimit,
- ndihmon t shfrytzohet drejt koha sipas hapave dhe detyrave t parashikuara,
- ndihmon msuesin pr t qartsuar tipin e t msuarit e t nxnies pr do msim,
- prqendron msuesin n shtjet kryesore,
- ndihmon msuesin t przgjedh mir mjetet msimore,
- e familjarizon msuesin me prmbajtjen,
- tregon prgatitje t mir t msuesit para nxnsve,
- ndihmon pr planifkimet e ardhshme (sidomos pr zhvillimin e t njjtit msim me nj grup
tjetr nxnsish) nprmjet mbajtjes s shnimeve.
Elementet kryesore t planifkimit e prgatitjes s msimit
1. Przgjedhja e objektivave msimor
Objektivat msimor (t programit lndor, t kreut, t msimit) jan tri llojesh:
a) Pr njohurit (p.sh. t gjejn prodhimin kartezian t dy bashksive t fundme). Foljet q
prdoren m shpesh pr ti karakterizuar kto objektiva, jan: t gjejn, t prshkruajn, t
njehsojn, t tregojn, t dallojn etj.
b) Pr aftsit (p.sh. t zbatojn njohurit mbi njvlershmrin pr t zgjidhur ekuacione
q sillen n trajtn ax+b=0). Foljet q prdoren m shpesh pr ti karakterizuar, jan: t
prdorin, t zbatojn, t krahasojn, t mbledhin informacion etj.
c) Pr qndrimet (p.sh. t vlersojn rolin e metods pr gjetjen e vlerave ekstremale t
funksionit n praktik). Foljet q prdoren m shpesh pr ti karakterizuar jan: t vlersojn,
t diskutojn, t debatojn etj.
2. Przgjedhja e prmbajtjes s msimit
3. Przgjedhja e veprimtarive n msim
4. Przgjedhja e mjeteve dhe krijimi i kushteve pr msim
4. Parashikimi i mnyrs s drejtimit dhe t vlersimit t nxnsve.
Etapat pr t prgatitur nj plan ditor msimi
I. Para se t ulet pr t shkruar nj plan ditor, msuesi duhet t mendoj e t shnoj:
- qartsimin e qllimit dhe t objektivave t msimit;
- zbulimin e vlerave kryesore t msimit (pr tia paraqitur klass);
- qartsimin e veprimtarive n orn e msimit, duke veuar veprimtarin kulmore;
- przgjedhjen e metodave m t prshtatshme q do t prdoren;
- przgjedhjen e materialeve ilustruese m t prshtatshme q ka n dispozicion;
- przgjedhjen e teknikave m t mira t vlersimit;
- parashikimin e puns me grupe a individ t veant;
- parashikime pr lidhjen e msimit me temat e tjera t lnds ose me lndt e tjera;
- parashikimin e prdorimit t T.I.K.
II. Gjat hartimit t planit t msimit, msuesi duhet t mbaj parasysh kto parime (pavarsisht
nga formati i zgjedhur pr planin):
- qllimi sht n prshtatje me objektivat lndore dhe objektivat e kreut;
- do objektiv msimor synon nj arritje t t nxnit;
- msimi i planifkuar t jet i realizueshm;
28 / Matematika 11
- veprimtarit msimore t mbshtesin objektivat e vna;
- do veprimtarie i duhet ln koh e mjaftueshme.
Klasifkimi i msimeve
Msimet ndahen n dy lloje t mdha:
- Me shtjellim t njohurive t reja;
- Pr prpunim t njohurive (ktu hyjn msimet pr ushtrime, pr pun laboratori, pr
prsritje, pr testime, pr projekte kurrikulare etj.).
Shkurt pr prsritjen
Nprmjet msimeve t prsritjes msuesi i
ndihmon nxnsit t vendosin rregull n morin
e njohurive t sapo msuara d.m.th. t nxjerrin
n pah konceptet e metodat prshkuese t
kapitullit dhe ato njohuri q duhet t nguliten
fort n kujtes.
Ka rndsi shum t madhe metodologjia
e prsritjes. Disa msues u parashtrojn
vet nxnsve nj prmbledhje t kreut,
duke besuar se ata e bjn kt m mir se
sa vet nxnsit dhe n kt mnyr nxnsit
prftojn m mir. T tjer msues prpiqen
t strvitin nxnsit q t prmbledhin ata vet
at q kan msuar pr disa or msimore; u
japin detyr t kalojn diagonalisht faqet e
tekstit, t mbajn shnim gjrat themelore, t
mbajn shnim at ka nxnsit nuk e kan
fort t qart.
Prsritja e nj kreu nuk ka qllim vetm nj
rimarrje prmbledhtas t tij. Ajo ka vler t
madhe pr t vrejtur lidhjet midis njohurive,
pr t qartsuar strukturn e kreut. Dihet q
faktet mbahen mend m gjat e konceptet
rishqyrtohen m thell duke i kqyrur ato n
lidhjet e tyre t brendshme. Por, prsritja
shkon m tej, sepse shqyrtimi i strukturs
s brendshme t kreut sht i mir, por jo i
mjaftueshm.
Dihet q njohurit e reja t nj kreu jan t
lidhura me njohurit e kreut paraardhs, me
lndn e zhvilluar n at vit, me lndn e
zhvilluar n vitet e mparshme, bile me lndn
e zhvilluar n vitet e tjera. sht kryesisht
prsritja ajo q e vendos do njohuri t re
n mozaikun e njohurive t lnds, t fushs
kurrikulare dhe t kurrikuls n trsi. N
mnyr t gabuar disa msues e shkurtojn
kohn e prsritjes ose e kthejn at n nj
far konsultimi para testimit pr nj apo disa
kapituj.
Prsritja sht prher e domosdoshme, pasi
vetm nprmjet saj nxnsit:
- nxjerrin n pah konceptet e faktet themelore,
- prvijojn strukturn e kreut (d.m.th. lidhjen
midis koncepteve e fakteve themelore),
- integrojn njohurit e ftuara me njohurit e
mparshme.
M posht do t fasim kryesisht pr planifkim
e msimeve me shtjellim t njohurive t reja.
Prshtatja e veprimtarive me nevojat msimore
Pas caktimit dhe prshkrimit t objektivave msimore prcaktohen veprimtarit msimore, s
bashku me mnyrn pr organizimin dhe drejtimin e tyre.
Pr zgjedhjen e veprimtarive udhhiqemi nga kto parime:
1. Msuesi ta zgjedh llojin e veprimtaris n prputhje me objektivat. Kshillohet t mos
mbshtetet n nj metod t vetme, por n strategji e taktika q kombinojn modelet, metodat
e procedurat.
2. Dallohen veprimtari hyrse, veprimtari motivuese pr t flluar msimin, veprimtari
zhvilluese pr ta mbajtur msimin n proces, veprimtari kulmor edhe veprimtari vlersuese.
Veprimtari t ndryshme mund t luajn role t ndryshme n procesin e msimit (disa
29
LIBR PR MSUESIT
jan t mira pr motivim, disa pr sqarim, disa pr zhvillimin e aftsive e disa jan multi-
funksionale).
3. Veprimtarit n msim duhet t zgjidhen n prshtatje me mundsit e nxnsve, elasticitetin
e tyre, stilin e t nxnit sepse nxns t ndryshm reagojn n mnyra t ndryshme ndaj
metodave t ndryshme.
4. Veprimtarit msuesi ti zgjedh duke marr n konsiderat edhe mundsit e plqimet e
tij.
5. Pr organizimin e veprimtarive duhen mbajtur parasysh edhe faktor t till si koha,
hapsira, pajisjet, shndeti dhe siguria.
6. Strategjit e taktikat e msimdhnies, q mishrohen n veprimtarit, t jen t prshtatshme
pr shtjen dhe lndn q msohet.
7. Secila veprimtari t synoj t paktn njrin nga objektivat e msimi dhe pr do objektiv
t ket t paktn nj veprimtari q synon tek ai objektiv.
Veprimtarit sipas strukturs E.R.R (Evokim; Realizim;
Refektim)
Evokimi
N kt faz t msimdhnies nxnsit rikujtojn far din rreth tems. sht faza ku nxnsi
motivohet pr at far do t ndodh m pas. Shrben si ur lidhse e njohurive q ka nxnsi
me njohurit e reja q do t merren.
Realizimi i kuptimit
N kt faz merren njohurit e reja. Msuesi drejton dhe orienton drejt t nxnit. T gjitha
veprimtarit kan t bjn me t kuptuarit e njohurive t reja. Nxnsi vzhgon, eksperimenton,
diskuton, bn pyetje, shkmben mendime etj.
Refektimi
sht faza ku nxnsi do t shpreh idet, mendimet dhe prmbajtjen me fjalt e tij. sht
faza ku njohurit vihen n nj kontekst t ri. Aktivitetet ktu kan karakter krijues, analizues,
prgjithsues, refektues, vlersues etj. N kt faz konsolidohet informacioni i ri.
Formati i planit msimit
N prgjithsi do plan ditor prbhet nga katr blloqe:
- Objektivat
- Metodologjia
- Burimet e msimdhnie-msimnxnies
- Vlersimi
Kto blloqe mund t zbrthehen n disa formate
Modeli i propozuar nga Instituti i Zhvilimit t Arsimit (IZHA)
1. Tema e ors s msimit
2. Objektivi prkats i programit msimor
3. Objektivi (objektivat) e ors s msimit
4. Procedurat q do t ndiqen
5. Vlersimi
6. Detyrat e shtpis
7. Refeksione
30 / Matematika 11
Zbatimi i planit t msimit
Rekomandohet prgjithsisht q t zbatohet me prpikmri plani i hartuar i msimit, duke
shmangur improvizimet. Frymzimet impulsive vrtet t mira jan shum t rralla.
Por plani sht nj mjet pr t arritur nj qllim. Nse dika m e mir lind gjat zhvillimit t
msimit, msuesi sht i lir ta prdor at.
Ekzistojn s paku tre lloj situatash ku mund e duhet shkputur nga plani i paraprgatitur.
1. Kur msimi i planifkuar shkon keq dhe duhet br dika pr ta shptuar at.
2. Kur ka ndodhur (ose ndodh) dika e rndsishme para (ose gjat msimit).
3. Kur vet nxnsit e krkojn ndryshimin.
Msuesi e sheh n fytyrat e nxnsve nse msimi po ndiqet e po kuptohet. Nse kjo nuk ndodh,
ai duhet t ndryshoj metodn, duke e thjeshtuar trajtimin.
Disa her t tjera nxnsit shtrojn pyetje pr shtje q ia vlen t ndiqen n detaje; n rrethana
t tilla msuesi mund t braktis planin e paraprgatitur dhe t merret me problemin e pozuar.
Her t tjera, brenda ose jasht klass ndodhin ngjarje me rndsi, q imponojn heqjen dor
nga plani i paraprgatitur. N rastin e nj ngjarje me rndsi kombtare apo pr shkolln, mund
t ndrpritet zhvillimi i msimit duke biseduar pr t, ndonse ajo mund t mos ket lidhje t
drejtprdrejte me msimin q zhvillohet. Pr nj ngjarje shum emocionale, mund t lihen
nxnsit t shprehen rreth saj pr disa minuta n fllim t msimit, q t shkarkojn emocionet
para se ti prvishen puns.
Kriteret mbi t cilat ju mund t bazoni vendimet tuaja lidhur me zbatimin e planit, jan t
thjeshta:
- far do t ishte dobiprurse pr nxnsit,
- far do ta onte prpara t msuarit,
- domethnie ka ndryshimi pr lndn q zhvillohet?
MBI ORGANIZIMIN E PUNS N KLAS
Msuesi ka t drejt t zgjedh metodat dhe
mekanizmat m t prshtatshme pr organizimin
e msimdhnies dhe msimnxnies, me t
vetmin kusht: respektimin e programit dhe
realizimin e synimeve t tij. sht detyra e tij
t organizoj klasn pr realizimin e aspekteve
t ndryshme t veprimtaris s nxnsve n
klasn e vet.
Sa her q sht e mundur, shtjet e reja duhet
t futen n kuadrin e nj konteksti t caktuar
(real apo matematik) dhe nprmjet nj metode
q parashikon hetimin e situatave. Ky kontekst
duhet t zgjidhet i till q t ngjall interesimin
e mass s nxnsve. Hetimi i situats s
parashtruar nxnsve, duhet t kombinohet
me fjaln e msuesit dhe diskutimin n klas.
N hapin e par kjo situat duhet t jet e
strukturuar prej msuesit, n mnyr q t
sigurohet prfshirja e mass s nxnsve n
msim. Nj pjes e ksaj pune rekomandohet
t zhvillohet n grupe t vogla (2-3 nxns).
Msuesi duhet ti bashkoj kto grupe her
pas here, q ata t bjn prshkrimet dhe
argumentimet e tyre pr detyrat e vna dhe
pr zbatimet e tyre, pa e mbyllur diskutimin ai
duhet ti udhheq nxnsit kur ka moskuptime
ose gabime.
Gjat prvetsimit t lnds nxnsit duhet
t ndjehen t shpenguar e t inkurajuar q t
japin mendime, t diskutojn e t bjn pyetje.
Ata duhet t edukohen si me shprehit e puns
s pavarur individuale, po ashtu edhe me ato t
puns s prbashkt d.m.th t puns me grup.
Nxnsve duhet tu jepet koh e mjaftueshme
pr tu menduar mir; t vazhdoj edukimi i
tyre me zakonin q t mos nguten, t mos
31
LIBR PR MSUESIT
prgjigjen prciptas, t ndalen kur nuk kuptojn.
Msuesi nuk duhet t ngutet t korrigjoj e ti
pres fjaln nxnsit q gabon; pa mohuar
rndsin e prgjigjes s sakt, e rndsishme
sht t evidentohet se si ka menduar nxnsi
pr t dhn prgjigjen, prandaj msuesi duhet
t hap but-but shtigje pr vetkorrigjim pr
nxnsin q gabon.
Gjat puns msuesi duhet t mbaj parasysh
q do nxns t mos ngarkohet m tepr
sesa mund t mbaj, t mos detyrohet q t
kopjoj.
Rekomandohet q parashtrimi i materialit
msimor n temat ku merr njohuri t reja, t
ndjek kt ecuri didaktike: nj shembull ose
nj ushtrim prgatitor synon t krijoj tek
nxnsit, nprmjet hetimit t situats, nj
hamendje t caktuar. Kjo kontrollohet m tej
nprmjet shembujsh (a kundrshembujsh)
dhe ushtrimesh (shpesh gjysm t zgjidhura).
Pas konsolidimit t hamendjes dhe formulimit
t saj, n trajtn e nj prfundimi prgjithsues,
n lnd si matematika, kalohet n vrtetimin
e tij (ktu parashikohen shkall t ndryshme
rigoroziteti n profle t ndryshme). M tej
kalohet n zbatime, fllimisht t thjeshta, por
t larmishme. Duhet mbajtur mir parasysh se
pr zotrimin e koncepteve dhe t metodave
lndore ka rndsi t madhe larmia e
interpretimeve dhe zbatimeve t tyre. Pr kt
qllim dhe n kuadrin e organizimit t puns s
pavarur a n grup t nxnsve, nj rol qendror
luan zgjedhja e shtjeve dhe problemeve q u
parashtrohen atyre. Pr t realizuar me sukses
kt zgjedhje duhet t mbahet parasysh.:
a. A kan t bjn ato m aftsit q
krkohet t zhvillohen tek nxnsit?
b. A sht i kuptueshm konteksti i tyre pr
nj nxns t klass s shqyrtuar?
c. Nse jo, a jan dhn tr udhzimet e
njohurive pr ti zgjidhur?
d. A ka zgjidhja e tyre vlera n pikpamje
t metods?
Nxnsve duhet tu jepet mundsia t ushtrojn
dendur veprimtari t ndryshme, si krahasimi
(pr t zbuluar vetit e prgjithshme dhe ato
t veantat), klasifkimi dhe modelimi si forma
t abstragimit. Ata duhet t inkurajohen t
vzhgojn dhe t prshkruajn me modele t
larmishme lndore, situata e modele t bots
prreth si p.sh. nga botanika, arkitektura, bota
e kristaleve etj. Theksi kryesor do t vihet n
lidhjen e lnds me botn n t cilin nxnsit
jetojn; duhet t evidentohet q lnda sht e
zhvilluar nga nevojat e bots reale dhe ajo lnd
q ata msojn ka zbatime t dobishme n nj
gam t gjer kontaktesh dhe pr nj koh t
gjat. N kt mnyr puna pr prvetsimin
e lnds do t bhet interesante pr ta, sepse
do t mbaj parasysh interesat e tashme dhe t
ardhshme t nxnsve.

PUNA MBI PROJEKTET KURRIKULARE
Projekti kurrikular sht nj prpjekje pr ti
dhn zgjidhje nj situate pr t ciln nxnsit
nuk kan nj prgjigje t gatshme dhe pr t
ciln duhet t rrmojn n njohurit e nxna
shkollore e m tej.
Projekti kurrikular nuk reduktohet thjesht n
sistemimin e informacioneve t qmtuara
n tekstin shkollor e n burime t tjera; ai
prmban edhe pun origjinale, ku shfaqet
qndrimi vetjak i nxnsit. Sensi i nj projekti
kurrikular sht zbatimi i informacioneve,
por niveli m i lart i zbatimit sht nxitja ose
arritja e ndryshimeve prmirsuese.
Projekti kurrikular mund t jet t paktn tri
llojesh:
Njri lloj i takon planit t shkolls. Secili
nxns gjat tri viteve t gjimnazit duhet t
marr pjes n projekte t tilla n t paktn 36
or msimore.
Dy llojet e tjera t projektit kurrikular i takojn
planit msimor t msuesit dhe llogariten n
ngarkesn totale t tij n or msimore.
Projekti kurrikular mund t jet thjesht lndor
ose t prfshij m tepr se nj lnd; ai mund
32 / Matematika 11
ti prkas nj fushe t nxni ose t shtrihet n
disa fusha.
Projekti kurrikular mund t zgjas disa dit,
jav ose muaj, por mbyllet kryesisht brenda
nj viti shkollor. Projekti kurrikular mund t
merret prsipr nga nj ose disa msues.
Msuesi mund t zgjedh projektin kurrikular
si nj metod pune pr t shtjelluar njohurit e
reja ose pr prpunimin e njohurive.
Tema e nj projekti kurrikular przgjidhet
nprmjet bashkpunimit t msuesve me
nxnsit. Mir sht q t ket propozime nga
nxnsit pr kt przgjedhje, por msuesi
duhet t ket nj fond temash, ndr t cilat u
lihet nxnsve t przgjedhin. N przgjedhjen
e temave sht mir q t prfshihen edhe
prindrit.
N projektin kurrikular msuesi sht n rolin
e lehtsuesit t veprimtaris s nxnsve. Ai
nuk duhet t jet antar a kryetar i grupit t
nxnsve. Ai nuk duhet tu diktoj nxnsve se
far t bjn, as tu jap atyre informacione e
prgjigje t gatshme.
Nxnsve duhet tu bhet e qart se prgjegjsia
pr suksesin e projektit kurrikular
u takon atyre, por msuesi do tu qndroj
pran pr fardo pyetje a shqetsim.
Asistenca e msuesit gjat viteve t shkollimit
n kt veprimtari shkon sipas nj kurbe
zbritse.
Msuesi duhet q vazhdimisht ti inkurajoj
nxnsit gjat puns s tyre, t vr n dukje
ant pozitive q vren.

Nga msuesi, pr realizimin e projektit kurrikular, krkohet q:
- T planifkoj dhe t realizoj ort msimore t projektit kurrikular.
- T lehtsoj nxnsit n menaxhimin e projektit.
- T vzhgoj mirkryerjen nga nxnsit t veprimtarive t planifkuara.
- T vlersoj nxnsit.
Hartimi i nj projekti kurrikular nga msuesi
Formati tip pr nj plan t till ka kto zra:
- Titulli i projektit
- Objektivat e projektit
- Lista e njohurive kryesore lndore q do t prvetsohen a rimerren
- Kontributi i do msuesi bashkpunues, me ort msimore prkatse
- Partnert n projekt (prindr, OJF etj.)
- Numri i nxnsve ose i klasave q prfshihen n projekt
- Prshkrimi prmbledhs i veprimtarive kryesore (me hapat kryesore, afatet e personat
prgjegjs)
- Burimet kryesore t informacionit
- Prshkrimi i produktit t projektit
- Tematika e secils or msimore n kuadrin e projektit
- Mnyra e vlersimit t nxnsve
N ditarin e msuesit shnohet do or msimore q i takon nj projekti kurrikular
Nj nga synimet kryesore t projektit kurrikular sht strvitja e nxnsve pr krkimin e
informacioneve nga burime t tjera sa m t larmishme (internet, kabinet i TIK, bibliotek
shkolle, qyteti, familjare, media e shkruar a vizive). Nj rndsi t posame kan edhe
informacionet e gjalla-bisedat.
Secili nxns i prfshir n projekt plotson dora-dors portofolin e projektit; ai duhet ta ket
t qart qysh n fllim se do t vlersohet dhe i duhen br t njohura kriteret e vlersimit.
33
LIBR PR MSUESIT
Vlersimi i nxnsve n projektin kurrikular
Bhet duke pasur parasysh kto elemente:
- plani i paraqitur
- zbatimi i planit
- menaxhimi i informacionit
- etika e puns n grup
- kontributi n raportin prfundimtar
- prezantimi i pun s kryer
Mnyra m e mir e vlersimit sht ajo q kombinon vlersimin e puns s grupit (not me
peshn 50%) me at t nxnsit si individ (not me peshn 50%).
Nota q merr nxnsi si individ vendoset n baz t vzhgimeve t msuesit dhe t portofolit
t nxnsit.
Projektet kurrikulare si pjes e prpunimit t njohurive
Projektet kurrikulare mund t prdoren pr
prsritjen (e integruar) t njohurive t nj ose
disa kapitujve. Por, n projektin kurrikular nuk
ka objektiva pr prvetsimin e njohurive t
reja; n t ka objektiva vetm pr prforcimin
e njohurive t msuara m par.
Kombinimi i njohurive t disa kapitujve pr t
zgjidhur nj situat problemore, transferimi i
njohurive t nj lnde pr t zgjidhur probleme
t nj lnde tjetr e sidomos n situata reale, i
strvit nxnsit t kuptojn m thell konceptet
e metodat kryesore t lnds.
Mund t ndodh q nxnsit, n procesin e
krkimit t informacioneve, t hasen edhe me
njohuri q nuk i kan hasur m par. Por, atyre
nuk duhet tu krkohet t mbajn mend njohuri
q nuk prmbahen n program dhe sidomos
nuk duhet t vlersohen me not pr to.
Projekti kurrikular n planin msimor vjetor t msuesit
Projekti kurrikular shnohet n kt plan po ashtu si edhe kapitujt lndor. Por, msuesi nuk sht
i detyruar ti paracaktoj t gjitha temat e projektit kurrikular, qysh n fllim t vitit shkollor.
T gjitha ort msimore q jan parashikuar pr projekte kurrikulare zhvillohen sikurse ort e
tjera lndore, d.m.th. me t gjith klasn, n pranin e msuesit.
Disa or jan t prbashkta pr secilin projekt kurrikular. T tilla jan ort pr:
- t lehtsuar nxnsit n przgjedhjen e tems (temave);
- t kshilluar nxnsit gjat zhvillimit t puns me projektin;
- prezantim nga nxnsit t gjetjeve t ndrmjetme t projektit;
- prgatitje pr prfundimin e projektit.
Nj pjes t mir t kohs pr punn me projektin, nxnsit e harxhojn n klas, ku shtrojn
pyetje pr msuesin etj.
Ort brenda n klas shnohen n regjistr nga secili msues, krahas orve t tjera t lnds.
Shembull projekti kurrikular
Lnda: Matematik, Klasa XI
Titulli: Veimi i nj shkronje n nj formul
Sasia e orve t planifkuara n planin msimor: 5
Koha: 1 muaj e gjysm (1 Mars - 15 Prill)
Objektivat:
1. T gjith nxnsit e klass t jen t aft t veojn sipas krkess njrn nga shkronjat
(ndryshore reale) n formulat e trajts y=ax+b;y=(a+b)x+c;y= ; y=ax
2
; y=ax
3
; n
34 / Matematika 11
situata matematikore, t lndve t tjera msimore ose n situata jetsore, direkt apo duke
prdorur makinn llogaritse t thjesht.
2. T gjith nxnsit t gjejn vlern e y kur njihet x n formulat y=sinx;y=cosx ( 0
2
x < <

); y=a
x
;

y=log
a
x(a>1), duke prdorur makinn llogaritse shkencore.
3. 90% e nxnsve t klass t jen t aft t veojn njrn nga shkronjat (ndryshore racionale)
sipas krkess n formulat e trajts
2 2 2
; ( ) ; y ax n y a x m n y ax bx c + + + + n situata matematikore, t lndve t tjera
msimore ose situata jetsore.
4. 70% e nxnsve t klass gjejn vlern e ndryshores x;y kur njihet tjetra (duke diskutuar pr
mundsin e kryerjes s ktij procesi sipas vlers s parametrit) n formulat y=asinx;y=acosx;
; log
x
a
y ca y d x .
5. 50% e nxnsve t klass gjejn vlern e njrs ndryshore kur njihet tjetra n formuln
y=asinx+bcosx.
Njohurit kryesore lndore q do t prdoren
1. Njvlershmria e ekuacioneve me nj ndryshore.
2. Zgjidhja e ekuacionit t fuqis s par me nj ndryshore.
3. Zgjidhja e ekuacionit t fuqis s dyt me nj ndryshore.
4. Zgjidhja e ekuacioneve eksponenciale e logaritmik
5. Zgjidhja e ekuacioneve trigonometrike elementare.
6. Njohurit e marra n klasat e mparshme lidhur me veimin e nj shkronje n nj
formul.
Kontributet e msuesve bashkpunues
1. Msuesi i fziks (2 or)
- Evidentimi i formulave t lnds n klasat 10,11
- Shtrim situatash q hasen dendur n kt lnd, duke krkuar veimin e nj shkronje n
nj formul.
2. Msuesi i kimis dhe i biologjis (2 or)
- Evidentimi i formulave t lnds n klasat 10,11
- Shtrim situatash q hasen dendur n kt lnd, duke krkuar veimin e nj shkronje n
nj formul.
Partner n projekt
Prindrit e nxnsve t shkolls me profesione t tilla, si: inxhinier, teknik, ekonomist etj.
Numri i nxnsve t prfshir n projekt: T gjith nxnsit e klass.
Veprimtarit kryesore
Nr Veprimtaria Afati Prgjegjsi
1
Hartimi i nj liste paraprake formulash t njohura (nga
t gjitha fushat)
Java I Msuesit
2
Hartimi i nj liste paraprake burimesh informacioni (t
t gjitha llojeve)
Java I
Msuesi me
nxnsit
3 Prcaktimi i detyrs konkrete pr secilin nxns Java I Msuesi
35
LIBR PR MSUESIT
4
Prdorimi nga nxnsit i literaturs msimore t
rekomanduar
Java II Secili nxns
5
Takime pr hapje horizonti me msuesit e lndve
tekniko-shkencore
Java II
Msuesit
6 Krkim n burime t tjera informacioni Java III Secili nxns
7 Fillim i plotsimit t portofolit me gjetjet kryesore Java III Secili nxns
8
Diskutim n klas i gjetjeve kryesore, me evidentimin e
mangsive dhe t rrugve pr plotsim
Java III
Msuesi dhe
nxnsit
9
Hartimi i draftit prfundimtar individual nga secili
nxns
Java IV Secili nxns
10
Puna pr hartimin e draftit prfundimtar prmbledhs
me gjetjet kryesore
Java V
Msuesi me
nxnsit
11
Dorzimi produktit prfundimtar (raportit) si edhe i
portofoleve t secilit nxns
Java VI Nxnsit
12 Prezantimi i raportit Java VI
2-3 nxns t
przgjedhur nga
klasa
Burimet kryesore t informacionit
1. Tekstet msimore t matematiks (pr klasat 9,10,11).
2. Tekstet msimore t lndve tekniko-shkencore (pr klasat 9,10,11).
3. Biseda me specialist t profleve t ndryshme tekniko-shkencore dhe ekonomike.
4. Vzhgime t dukurive natyrore, teknike e sociale
5. Ndjekje emisionesh televizive adekuate (Discovery; Explorer etj)
6. Prdorim CD t posame
7. Biseda me prindr pr probleme jetsore (buxheti i familjes, depozitat, huat, kredit etj.).
Produkti i pritshm i projektit
Raport i argumentuar ku t prshkruhen formulat kryesore me t cilat nxnsit e ksaj moshe
hasen n kt faz t prvojs s tyre msimore e jetsore, s bashku me rrugt optimale pr t
shprehur n kto formula njrn nga ndryshoret n varsi t tjetrs.
Tematika e orve t planifkuara n planin msimor
1. Ndarja e detyrave pr secilin nxns, s bashku me literaturn e rekomanduar msimore.
2. Realizimi i bisedave me msuesit e lndve tekniko-shkencore
3. Diskutimi n klas i rezultateve kryesore paraprake t arritura nga nxnsit
4. Przgjedhja e rezultateve kryesore pr raportin prfundimtar.
5. Prezantimi i raportit
Mnyra e vlersimit t nxnsve
Bhet sipas kritereve t pranuara e t shpallura, duke nxjerr notn e nxnsit sipas formuls
ku n
k
sht nota e klass si grup n
i
sht nota e nxnsit si individ
36 / Matematika 11
MBI VLERSIMIN FORMUES N MATEMATIK N KLASN XI
Tri llojet m t prdorshme t vlersimit n
klas (pa prfshir vlersimin me qllim
klasifkimi a vendosje) jan:
Vlersimi diagnostikues, q synon t zbuloj
shkaqet njohse, fzike, emocionale, shoqrore
t problemeve q kan nxnsit, n mnyr q
t prcaktohen teknikat korrigjuese.
Vlersimi formues, i cili mbikqyr
prparimin gjat procesit t t nxnit, siguron
nj feed-back pr t lehtsuar nxnsit dhe pr
t korrigjuar gabimet.
Vlersimi prmbledhs, q prcakton arritjet
n prfundim t kreut, t vitit a t ciklit pr
t vendosur notat dhe pr t br ertifkimin.
Vlersimi prmbledhs mund t prdoret pr
t gjykuar efektshmrin e msimdhnies ose
t procesit msimor.
Vlersimi formues sht vlersimi i prditshm
dhe i vazhdueshm q u bhet nxnsve (e
q shprehet me not) pr pyetjet, krkesat
e detyrat q u jepen n klas, pr detyrat e
shtpis, pr prgjigjet, pr testet kohshkurtr
etj. Ai ka pr qllim kryesor prmirsimin e
cilsis s t msuarit dhe jo thjesht kontrollin
ose diferencimin e nxnsve. Ky vlersim
duhet prdorur pr feed-back gjat procesit t
msimdhnies e t nxnies, sepse gjat ktij
lloj vlersimi msuesi nxjerr n pah dhe ndreq
n mnyr t shpejt dobsit dhe t metat e
nxnsve. Prdorimi i ktij vlersimi diktohet
edhe nga fakti q, si pranohet gjersisht, ora
e msimit nuk sht e motivuar dhe shpesh
her bhet e pakndshme, kur nuk prdoret
vlersimi formues, por pritet t mbaroj kreu
dhe pastaj t bhet vlersimi (qoft edhe me
teste) i nxnsve.
Gjat vlersimit formues, duke prdorur n
mnyr t vazhdueshme nj numr teknikash
vlersimi t thjeshta e t shpejta, msuesit
mund e duhet t marrin informacion pr at q
nxnsit kan msuar aktualisht, pr at q u
mbetet t msojn dhe t prforcojn. Duke u
mbshtetur n rezultatet e vlersimit formues,
msuesit duhet ti kshillojn nxnsit se si t
prmirsojn t nxnit.
Format m t prdorshme t vlersimit formues
n matematik, n gjimnaz jan:
- vlersimi me not pr pyetjet n tabel,
- vlersimi pr aktivizim n klas, gjat
zbatimit t materialit t kaluar dhe
parashtrimit t materialit t ri,
- vlersim pr aktivizimin me punn n
grupe,
vlersim me teste kohshkurtr pr
prvetsimin e nj teme t caktuar,
- vlersim pr kryerjen e detyrave t
shtpis.
- Vlersimi formues nuk kshillohet t
bhet me t njjtn teknik vlersimi,
sepse nxnsit familjarizohen me t dhe i
prgatisin prgjigjet pa i kuptuar shtjet.
Mendojm se sht e dobishme praktika
e t msuarit t nxnsve t teknikave pr
vetvlersim, q nxisin integrimin e t msuarit
n klas dhe t msuarit jasht saj. Praktikimi i
teknikave t vetvlersimit i ndihmon nxnsit
gjithashtu t ftojn shprehi pr t menduarit
dhe pr t vlersuarit vetjak.
N lndn e matematiks n gjimnaz konceptet
synohet t formohen nprmjet trajtimit t
situatave problemore. Itinerari i zotrimit t
njohurive sht menduar t jet spiral dhe jo
linear; ato mendohen t prvetsohen jo me
paraqitjen e tyre t par dhe as me prsritje
t thjesht, por pas plotsimeve dhe thellimeve
nprmjet rimarrjes aktive.
Gjat vlersimit formues duhet mbajtur
parasysh se aktiviteti matematik i nxnsve n
secilin profl prfshin observimin (vzhgimin),
abstragimin, eksperimentimin dhe vrtetimin.
Parashtrimi i prmbajtjes s re si rregull duhet t
artikulohet me studimin e situatave t larmishme,
q shrbejn si motivim, si shtje q krkojn
zgjidhje apo si mbshtetje e zbatim i ktij
parashtrimi dhe nxnsi duhet t vlersohet, n
mnyr t vazhdueshme pr sasin dhe cilsin
e aktivizimit t tij n kto aspekte (t paktn nj
her n 6-7 or msimi).
37
LIBR PR MSUESIT
Gjat vlersimit formues kujdes duhet ti
kushtohet prvetsimit t koncepteve dhe
metodave kryesore t lnds, si baz e formimit
matematik t nxnsve. N kt kuadr, gjat
vlersimit formues duhet t mbajm parasysh
se nuk ka rndsi riprodhimi i vrtetimit t nj
teoreme dhe zbatimi mekanik i saj n nj situat
standarde, nse nxnsi nuk ka t qart thelbin
e saj dhe nuk sht i aftsuar pr ta zbatuar at
n situata t larmishme, qoft edhe t thjeshta.
Si rregull, n do or msimi kryhen ushtrime
(n radh t par zbatime t thjeshta) pr t
kuptuar thelbin e koncepteve dhe metodave
matematike dhe si modele t puns s pavarur
n shtpi. Puna e pavarur me ushtrimet dhe
zbatimet n klas duhet t zr jo m pak se
40% t kohs s msimit. Gjat shtjellimit t
materialit msimor msuesi duhet t krijoj
situata problemore t strukturuara pr t vn
n lvizje mendimin e pavarur t nxnsit.
Strukturimi i pyetjeve t shtruara klass, bn
q secili nxns t angazhohet n pun t
pavarur, sipas mundsive t veta, me nj koh
t mjaftueshme pr t prvetsuar prmbajtjen
deri n nj nivel t caktuar arritjeje, pr t cilin
ai mund t vlersohet edhe n vend.
Konceptimi i lnds dhe mnyra e realizimit t
saj duhet t thyej kornizat tradicionale t ors
s msimit. Trajtimi i materialit t ri msimor
jo rrall duhet t bhet me tekst prpara, sepse
nxnsit duhet t plotsojn n t krkesat q
jan ln qllimisht pa u plotsuar, t zgjidhin
ushtrimet apo t analizojn shembujt.
N shumicn e temave, ora e msimit duhet t
prbj nj sintez t dhnies e t kontrollit t
njohurive, t vlersimit t dijeve e shkathtsive
(shprehive) dhe vlerave tek nxnsit. N kt
kndvshtrim format tradicionale t kontrollit
e t vlersimit t nxnsve, q jan mbshtetur
n riprodhimin gojor t materialit msimor, t
lidhur me binomin msues-nxns (n tabel)
dhe me nj numr t vogl nxnsish t
vlersuar jan t papranueshme.
Kontrolli dhe vlersimi formues i nxnsve
duhet t jet i larmishm, i lidhur m tepr me
veprimtarin matematike t nxnsve n klas,
jo i mbshtetur kryesisht n riprodhimin gojor t
materialit msimor, jo i kufzuar n nj interval
kohor t caktuar. Ai prfytyrohet i shkrir me
veprimtarin matematike t nxnsve, duke
siguruar pjesmarrje t plot t tyre n pun.
Msuesi duhet t jet vazhdimisht n kontakt
me punn e nxnsve n bank gjat gjith ors
s msimit. Ai duhet t vrojtoj e t vlersoj jo
vetm ka di nxnsi, por si e mson, si vepron
pr ta zbatuar, si nxjerr prfundime etj. N kt
mnyr, gjat ktij lloj vlersimi, nxnsi sht
m i liruar nga emocionet dhe nga ana tjetr
krijohen mundsi m t mdha pr kontakte e
ndihm t diferencuar tek nxnsit.
Natyrisht, format e larmishme t kontrollit
t shtrir n trajtimin e materialit t ri (dhe
vlersimi prkats) nuk prjashtojn vlersimin
e nxnsit t ngritur n tabel ose vlersimin
masiv t pjesshm (me teste t shkurtra).
Nxnsi duhet t regjistroj n kujtes nj sr
faktesh t rndsishme matematike. Por kjo
nuk do t thot q n t msuarit e matematiks
kujtesa e tij t ngarkohet tej mase me rregulla e
formula t ndryshme, kur kto mund t gjenden
nga manualet, tabelat dhe tekstet. Prandaj
vlersimi nuk duhet t bazohet n kujtesn
mekanike; t mbahet parasysh se aftsimi i
nxnsve pr t krkuar n kto materiale
ndihmse, formulat dhe faktet q nevojiten
pr zgjidhjen e ushtrimeve ose pr vrtetimin
e pohimeve t ndryshme, veanrisht kur
ato i prkasin temave t zhvilluara m par,
pasqyron shkalln e formimit matematik t tij
dhe duhet vlersuar.
PROCEDURA E VLERSIMIT
Sistemi i vlersimit q rekomandohet t zbatohet n gjimnaz sht krahasimi me standardet
e vendosura.
38 / Matematika 11
Nj nga problemet m t shpeshta dhe m t ndrlikuara me t cilat ndeshen aktualisht dhe
do t ndeshen deri n nj t ardhme t afrt msuesit n gjimnaz sht gjykimi i statusit dhe i
prparimit t nxnsit n intervale t ndryshme kohe, vnia e notave. sht e qart q vlersimi
duhet t ndjek qllimet arsimore, objektivat msimore, objektivat e vlersimit. Vlersimi duhet
t mbshtetet mbi nj sasi t mjaftueshme t dhnash n t cilat duhet t prfshihen edhe kto
elemente:
- vlersimi me not pr prgjigjet n tabel
- vlersimi i aktivizimit nga vendi
- vlersimi i ndihmess gjat puns n
grup
- testet n fund t kapitullit
- testet n fund t semestrit
- testet n fund t vitit
- provimet vjetore
- provimi i pjekuris
Vlersimi me not
Si dihet, nota prdoret pr t paraqitur rezultatin e arritjeve dhe t prparimit akademik t
nxnsit. Ajo ka pr qllim t dshmoj pr arritjet e nxnsit, pr t drejtuar te nxnsit e tij, pr
t drejtuar zhvillimin vetjak t nxnsit deri n diplomimin e tij, pr t informuar prindrit pr
nivelin e prparimit t fmijve t tyre etj. Pr kto arsye mendojm q vlersimi me not sht
i domosdoshm n gjimnaz.
Nota nuk duhet vendosur si rezultante e arritjeve akademike dhe sjelljeve disiplinore t nxnsit,
por vetm e arritjeve akademike. Ajo duhet bazuar n standarde t caktuara dhe n burime t
shumta.
Vlersimi me not mund t prdoret edhe pr t matur punn n grup dhe aktivizimin
n klas gjat trajtimit t materialit msimor. Pr t br vlersimin e puns n grup dhe
aktivizimin n klas shrben list-kontrolli.
Vlersimi me not mund t prdoret edhe pr t matur punn n grup dhe aktivizimin
n klas gjat trajtimit t materialit msimor. Pr t br vlersimin e puns n grup dhe
aktivizimin n klas shrben vetkontrolli.
Vlersimi i puns n grup duhet t mbaj parasysh kto elemente:
- ndarja e informacionit me t tjert;
- ndihmesa n ide;
- ndjekja e udhzimeve;
- shfaqja e iniciativs gjat zgjidhjes s problemeve n grup;
- dhnia e vlersimeve pr pikpamjet e t tjerve.
Vlersimi i prgjigjeve me goj t nxnsve ka qen dhe mbetet nj sfd pr msuesin.
Pr t vlersuar prgjigjen pr nj pyetje t strukturuar duhet t mbahen parasysh t gjitha
krkesat n t cilat sht ndar ajo dhe peshn e secils krkes. N hapin e mtejshm vlersohet
realizimi i secils krkes, duke prdorur metodn analitike dhe duke u bazuar n nj prgjigje
ideale t paraprgatitur (e cila gjithashtu strukturohet sipas krkesave t pyetjes, duke parashikuar
pikt e plota t mundshme pr seciln krkes). Gjat vlersimit, elementet e t shkruarit duhen
vlersuar jo t ndara nga prmbajtja.
Nxjerrja e nots prfundimtare. Jemi t mendimit se nota prfundimtare pr nj semestr
n matematik duhet t bhet duke marr parasysh vlersimet pr pyetjet n tabel, testet,
vlersimin pr punn n klas, vlersimin pr punn me detyrat e shtpis, por me pesha t
39
LIBR PR MSUESIT
ndryshme. Konkretisht propozojm kt skem:
Vlersimi pr pyetjet n tabel 20%
Testet 50%
Vlersimi i puns n klas 20%
Vlersimi pr detyrat e shtpis 10%.
Teknika dhe instrumente t matjes gjat vlersimit formues
Jo gjithka q nxnsit nxn gjat viteve t gjimnazit n matematik, mund t matet me an t
testeve me shkrim. Kshtu, gjat vlersimit formues, prgjigja e nxnsit n tabel, aktivizimi
nga vendi, ndihmesa gjat puns me grup nuk mund t matet me an t testeve me shkrim, por
me teknika dhe instrumente t tjera.
Vrojtimi i drejtprdrejt sht nj teknik e prshtatshme, q prdoret n t gjitha nivelet
e shkollimit, pra edhe n shkolln e mesme, sidomos pr t vlersuar aktivizimin nga vendi dhe
ndihmesn gjat puns me grup. Ai ka si an t mir q siguron nj kontroll pr prparimin e
prditshm t nxnsit, siguron t dhna pa cnuar kohn msimore. Ka si kufzim faktin q
sht i vshtir t planifkohet, ka besueshmri t diskutueshme t dhnash (kto m shpesh jan
cilsore ose prshkruese) dhe nuk shmang dot plotsisht t gjykuarit subjektiv.
Buletini i pjesmarrjes sht nj instrument q mund t prdoret gjat vrojtimit t ndihmess
n punn me grupe t vogla. Nprmjet tij tregohet se kush jep ndihmes dhe sa t vlefshme
jan ndihmesat. Ai mund t hartohet pr nj periudh relativisht t gjat (nj semestr) por duke
br shnime t herpashershme n nj tabel ku jan shnuar emrat e nxnsve t klass (sipas
vrojtimeve n ort e msimit).
Shembull: Buletini i pjesmarrjes n punn me grupe gjat semestrit t par t vitit shkollor
2010-2011, n klasn XI t gjimnazit A, sht:
Nr. Nxnsi
Tipi i ndihms
Shum i mir I mir I mjaftueshm I dobt
1 A.H. III III III II II -
2 B.SH. I II IIII III III
3 B.K. - II IIII II
4 E.L. - - II IIII III
5 E.K. I IIII I IIII II I
6 E.M. - - II IIII IIII
7 E.D. - II IIII III II
8 H.D. - I IIII II IIII I
9 J.B. - II IIII IIII IIII II
10 M.R. - I IIII III I
11 R.A. - I IIII IIII IIII I
12 R.M. IIII I IIII IIII - -
13 R.L. IIII IIII IIII IIII
14 R.K. - I IIII IIII I
40 / Matematika 11
do vij vertikale n nj kuti prfaqson nj pjesmarrje. P.sh. nxnsi A.H. ka tre pjesmarrje
shum t mira. tet pjesmarrje t mira, dhe dy t mjaftueshme.
Mbi bazn e ktij buletini, n baz t nj shkalle vlersimi t caktuar, mund t vendoset nj not
pr pjesmarrjen n punn me grupe n fund t semestrit.
Shkalla e vlersimit q mund t prdoret sht kjo:
Nota semestrale pr punn me grupe gjendet nga formula:
1 2 3 4
1 2 3 4
10 8 6 4
g
x x x x
n
x x x x
, ] + + +
, ]
+ + +
]
ku x
1
, x
2
, x
3
, x
4
,

jan dendurit e ndihmesave t vrejtura gjat semestrit
(x
1
- denduria e ndihmess shum t mir etj.) duke rrumbullakuar.
P.sh. pr nxnsin A.H. kemi n
g
=
List-kontrolli sht nj instrument q prmban nj list konceptesh, shkathtsish (shprehish)
dhe vlerash pr t vrojtuar dhe matur p.sh. aktivizimin e nxnsit gjat puns s pavarur nga
vendi n klas. Ai lejon t regjistrohet n vazhdimsi prparimi i nxnsit, duke dshmuar se si
i ka prvetsuar nxnsi njohurit, shkathtsit e vlerat q kan t bjn me nj pjes t caktuar
t materialit msimor (tem, grup temash, kapitull). Nxirren pr pjesn e vrojtuar t lnds
njohurit, shkathtsit (shprehit) e vlerat kryesore q duhet t prvetsoj nxnsi. Pr secilin
nxns, sa her vrojtohet nj element nga kjo list, bhet shnimi prkats:
*shum mir, + mir, x mjaftueshm, - dobt
Pr t br vlersimin me not mbi bazn e ksaj liste kontrolli, ajo duhet t shoqrohet nga
pesha (n prqindje) q do ti jepet do elementi q do t vlersohet dhe nga shkalla e vlersimit
q do t prdoret.
Shembull
Kl. XI e gjimnazit A
List kontrolli pr temn Grafku i funksionit
Njohurit, shkathtsit (shprehit) e vlerat, me peshat prkatse
a) Prkufzimi i grafkut t funksionit (20%)
b) Ndrtimi i grafkut t funksionit t dhn me tabel (15%)
c) Ndrtimi me pika i grafkut t funksionit t dhn me formul (25%)
d) Gjetja e vlers s funksionit, pr nj vler t caktuar t ndryshores,
kur njihet grafku i tij (10%)
e) Gjetja e bashksis s prcaktimit t funksionit kur njihet grafku i tij (20%)
f) Gjetja e bashksis s vlerave t funksionit kur njihet grafku i tij (10%)
Vlersimi i nxnsve t kl. XI t gjimnazit A pr aktivizimin nga vendi pr kt tem:
Nr. Nxnsi
Elementet e nots
Nota
a b c d e f
1 A.H.
2 B.SH. + + -
3 B.K. + + - -
* *
41
LIBR PR MSUESIT
4 E.L. - -
5 E.K + +
6 E.M. + -
7 E.D + - -
8 H.D + x x x
9 J.B. + x -
10 M.R x x -
11 R.A. x x - x
12 R.M. +
13 AR.L.
14 R.K. - x x
Pr vlersimin e nxnsve me not sht prdorur kjo shkall vlersimi:
......
......
a a a b b b f f f
a v
a a b b f f
x p n x p n x p n
n
x p x p x p
+ + +
+ + +
(n
av
= nota e aktivizimit nga vendi)
ku: n
i
- nota e vendosur pr shtjen i
p
i
- pesha e ksaj shtje
x
i
= 1 ose 0, sipas rastit nse kemi vlersim apo jo pr shtjen i.
P.sh. pr nxnsin A.H. kemi: pr shtjen a: 1 0,2 10 (shifra 1 tregon se pr kt shtje
kemi nj vlersim; shifra 0,2 pasqyron peshn prej 20% t ksaj shtje; shifra 10 tregon
notn prkatse (shum mir). Kshtu veprohet edhe pr shtjet e tjera. Pra kemi:
Vlersimi i nxnsit t pyetur n tabel
Nse krkojm q t pyeturit e nj nxnsi n tabel n lndn e matematiks t plotsoj synimet
e nj vlersimi formues pr t, duke qen edhe n dobi t formimit matematik t klass, duhet t
mbahen parasysh disa krkesa:
1. Pyetja (shtja q pyetet) duhet t jet e ndryshme nga ajo q punon klasa n mnyr t
pavarur, por t ket lidhje me ato shtje q po kontrollohen pr klasn.
2. T krkoj koh jo t madhe pr tu zgjidhur (jo m shum s 10-15 minuta).
3. T paraqes interes pr klasn dgjimi i prgjigjes.
4. T ket krkesa jo vetm pr kontrollin e njohurive t kaluara, por t trajtohen edhe
elemente t materialit t ri (n trajtn e puns krijuese t nxnsit).
5. Disa elemente t prgjigjes s nxnsit n tabel duhet t ndiqen (t dgjohen) nga klasa
(edhe sikur pr kt asaj ti duhet t ndrpres punn e vet).
6. Korrigjimet eventuale ti krkohen nxnsit pr ti kthyer vet fllimisht.
7. Vlersimi i nxnsit me not mund t bhet pr kt ushtrim ose duke i dhn akoma pyetje
plotsuese n bang.
Vlersimi i prgjigjes s nxnsit t pyetjeve n tabel bhet n baz t gjykimit vetjak t
msuesit, por mbi bazn e standardeve t arritjes. Pr t pasur nj vlersim objektiv sht
*
*
*
*
42 / Matematika 11
mir q pyetja t strukturohet n nj numr t kufzuar krkesash.
Vlersimi i prgjigjes s dhn nga nxnsi q pyetet n tabel ka an pozitive sepse lejon
t maten aftsit pr arsyetim matematik (evidentimi i marrdhnieve shkak-pasoj; zbatimi
i aksiomave, teoremave dhe prdorimi i prkufzimeve gjat argumentimit; aftsimi pr t
ngritur hipoteza dhe pr ti kontrolluar ato; nxjerrja e prfundimeve; vetvlersimi i arsyetimit
t ndjekur) si dhe aftsit pr t komunikuar me goj dhe me shkrim.
43
LIBR PR MSUESIT
1.1 Ekuacioni i drejtzs n plan
Njohuri teorike kryesore
a) Kuptime. Koordinatat e piks n plan. Ekuacioni i vijs n plan. Kndi i drejtzs me
boshtin Ox. Koefcienti kndor.
b) Veti. Largesa midis dy pikave. Trajta e prgjithshme e ekuacionit t drejtzs n plan.
Ekuacioni y-y
0
=k(x-x
0
). Ekuacioni i drejtzs q kalon npr dy pika t dhna.
c) Metoda. Metoda koordinative n plan.
Shkathtsi
N mbarim t msimit nxnsit t jen n gjendje:
T dallojn lloj vije paraqet ekuacioni ax+by+c=0 (a
2
+b
2
>0).
T gjejn koefcientin kndor t ksaj drejtze dhe kndin q ajo formon me boshtin Ox.
T shkruajn ekuacionin e drejtzs kur njihet nj pik dhe koefcienti kndor i saj.
T shkruajn ekuacionin e drejtzs q kalon npr dy pika t dhna.
Udhzime pr zhvillimin e msimit
Msimi prqendrohet n prsritjen e njohurive
t trajtuara n klasn X dhe n zhvillimin e
aftsive t ftuara. Rekomandohet q msuesi
tu vr si detyr paraprake nxnsve rikujtesn
e ktyre njohurive, duke br prmbledhjen
me shkrim t fakteve kryesore.
Msimi mund t zhvillohet me libr hapur.
Shembujt e zgjidhur q jan n tekst t
diskutohen me klasn, duke krkuar edhe
mnyra t tjera zgjidhjeje e duke veuar
racionalen.
Nxnsit duhet t aktivizohen n pun t
pavarur a me grupe pr zgjidhje ushtrimesh
nga ato t tekstit ose t ngjashme me shembujt,
duke br m pas edhe analizn e puns s
kryer.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen
ato me numrat 1, 2, 4, 6, 8.
Ushtrime plotsuese
KREU 1
1. Gjeni koefcientin kndor dhe pikn e
prerjes me boshtin Ox pr drejtzn q kalon
npr pikat P(2; -8) dhe Q(-1; +7).
2. far vije sht grafku i lvizjes drejtvizore
t njtrajtshme S=S
0
+vt n sistemin knddrejt
koordinativ tOs?
3. Katrori me brinj 2 4 njsi ka si diagonale
boshtet koordinative Ox, Oy. Shkruani
ekuacionet e brinjve t katrorit.
4. Shkruani ekuacionin e drejtzs q formon
me boshtin Ox kndin 60
o
dhe e pret boshtin
Ox n pikn me abshis 5.
5. Rrezja e drits sht drejtuar sipas drejtzs
2
4
3
y x . Pasi mbrrin n boshtin Ox, ajo
refektohet prej tij. Gjeni:
a) Pikn ku rrezja prek boshtin Ox.
b) Ekuacionin e drejtzs pr rrezen e
refektuar.
44 / Matematika 11
Kreu 1
6. a) T njehsohen gjatsit e mesoreve t
trekndshit me kulme n pikat
A(3; -2), B(5; 1) C(-1; 4).
b) T shkruhen ekuacionet e drejtzave ku
shtrihen mesoret.
7. T vrtetohet n tre mnyra q pikat A(1; 3),
B(0; 2), C(-3; -1) jan n nj vij t drejt.
1.2. Drejtza paralele me nj vektor. Kushtet e paralelizmit e t
pingultis s dy drejtzave

Njohuri kryesore teorike
a) Kuptime. Ekuacioni i drejtzs. Vektori drejtues i saj. Koordinatat e vektorit n plan.
Drejtza paralele ose pingule n plan.
b) Veti. Ekuacioni i drejtzs kur njihet nj pik dhe vektori drejtues. Vektori drejtues i nj
drejtze me ekuacion t dhn. Kushti q dy drejtza me ekuacione t dhna t jen paralele
(pingule).
c) Metoda. Metoda koordinative n plan.
Shkathtsi
T shkruajn ekuacionin e nj drejtze kur njohin nj pik dhe vektorin drejtues t saj.
T gjejn vektor drejtues pr nj drejtz me ekuacion t dhn.
T prcaktojn nse dy drejtza me ekuacione me koefcient kndor a t prgjithshm
jan paralele ose pingule.
T zbatojn njohurit n situata t thjeshta praktike.
Materiali msimor, i parashikuar pr kt or mundson aktivizimin e gjer t nxnsve n
pun t pavarur a me grupe pr nxjerrjen e prfundimeve prgjithsuese. Msuesi tu shtroj si
detyr nxnsve nxjerrjen e ekuacionit t drejtzs kur jepen pika e saj M
0
(x
0
, y
0
) dhe nj vektor
drejtues i saj (d.m.th. vektor paralel me drejtzn a i shtrir n t).
T krkohet argumentimi pr njvlershmrit:
d M

0
|| M M OP

j \
, (
( ,

0
M M k OP

j \

, (
( ,

0
0
x x k
y y k

.
T mbahet parasysh se n tekst sht paraqitur nj sintez e prmbledhur e prfundimeve.
Kur shqyrtohen kushtet e paralelizmit (pingultis) s dy drejtzave sht mir t trajtohen (me
pun t pavarur a me grupe t nxnsve) dhe kto dy raste:
1. Drejtzat kan t dyja ekuacione t trajtave x=a
1
; x=a
2
.
2. Njra nga drejtzat ka ekuacion y=kx+t, kurse tjetra x=a.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1; 2/a, d; 3; 5; 7; 8/a, b.
Ushtrime plotsuese
1. Jan dhn kulmet e trekndshit A(-1; 2), B(3; -1), C(0; 4). T gjenden ekuacionet e drejtzave
q hiqen nga kto pika, paralele me brinjt prball.
45
LIBR PR MSUESIT
2. a) T vrtetohet se katr pikat A(-2; -2), B(-3; 1), C(7; 7) dhe D(3; 1) jan kulme t nj
trapezi.
b) T shkruhet ekuacioni i vijs s mesme t trapezit.
3. Jan dhn pikat A(3; 2) dhe B(-1; 4). T gjenden koordinatat e piks M nse:
a) AM MB

; b) 2 AM MB

.
4. kusht duhet t knaqin koefcientt a dhe b q drejtzat
ax+by+1=0, 2x-3y+5=0 dhe x-1=0 t kalojn npr t njjtn pik?
5. Pr vler t parametrit a:
a) Drejtzat ax+2y-3=0 dhe 3x-4y=0 jan paralele?
b) Drejtzat ax+4y-5=0 dhe x+ay+3=0 jan pingule?
6. A mund t shrbejn drejtzat 2x-4y+3=0 dhe x+y=5 si brinj t kundrta t nj
paralelogrami?
7. A mund t shrbejn si diagonale t nj rombi drejtzat:
a) 2x-3y+5=0 dhe 3x+2y-4=0;
b) y=x+5 dhe y=-x+2.
8. Pika q del nga origjina e koordinatave merr pjes njkohsisht n dy lvizje: sipas boshtit
Ox me shpejtsi konstante v
1
dhe sipas boshtit Oy me shpejtsi konstante v
2
. Gjeni ekuacionin e
trajektores s lvizjes s piks.
1.3. Kndi midis dy drejtzave

a) Kuptime. Prodhimi numerik i dy vektorve. Kndi midis dy vektorve.
b) Veti. Formula pr cos pr dy drejtza t dhna me ekuacione me koefcient kndor.
Formula pr .
c) Metoda. Prdorimi i trigonometris pr zgjidhjen e problemeve gjeometrike.
Shkathtsi
T njehsojn tangentin e kndit t ngusht t dy drejtzave t dhna me koefcient kndor.
T zbatojn njohurit n situata t thjeshta matematikore e reale.
Msuesi duhet tu jap paraprakisht nxnsve, si detyr, prsritjen n shtpi t njohurive pr
prodhimin numerik t dy vektorve, shprehjen e tij n koordinata dhe njehsimin e kosinusit t
kndit midis dy vektorve n koordinata. Mbi kt premis, pavarsisht nga trajtimi sintetik i
materialit n tekst, mund t organizohet n klas nj veprimtari frytdhnse (e pavarur a me
grupe) e nxnsve, pr nxjerrjen e prfundimeve dhe formulave.
Msuesi, nprmjet pyetjeve t strukturuara, tu parashtroj nxnsve krkesn pr gjetjen e
kosinusit t kndit midis dy drejtzave me ekuacione y = k
1
x + t
1
; y = k
2
x + t
2
.
Pr nxnsit e mir mund t shtrohet detyra pr drejtzat e dhna me ekuacione t prgjithshme
a
1
x+b
1
y+c
1
=0; a
2
x+b
2
y+c
2
=0. Po kta nxns me pun t pavarur mund t nxjerrin formuln
46 / Matematika 11
Kreu 1
tg
2
=
2
2 1
1 2
1
k k
k k
j \
, (
+ ( ,
, ndrsa nxnsit e tjer punojn (me grupe) ushtrimin 1 t vendosur n
materialin teorik. Rezultatet e puns s pavarur a me grupe t nxnsve duhet t analizohen e t
diskutohen me klasn.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 1, 2, 5, 8.
Ushtrime plotsuese
1. Vrtetoni q drejtzat y=3x-1, x-7y=7 dhe
x+y-7 shrbejn si brinj t nj trekndshi
dybrinjnjshm.
2. Shkruani ekuacionin e drejtzs simetrike t
drejtzs 3x-2y+1=0 n lidhje me pikn M(5; 1).
3. Jepen tri kulme t trekndshit O(0; 0),
A(1; 3), B(2; 7). Gjeni tangentin e kndit
t trekndshit.
4. Gjeni ekuacionin e drejtzs simetrike
t drejtzs y=2x kundrejt prgjysmores s
kuadrantit t par dhe t tret.
5. A mundet q dy brinj t trekndshit
barabrinjs t jen n drejtzat
3
3
y x

dhe
3
3
y x
?
6. Drejtza kalon npr pikn (2; -1) dhe
formon me boshtin Ox kndin q sht dy her
m i madh se kndi q formon me kt bosht
drejtza
4
3
x
y
+
. Gjeni ekuacionin e saj.

7. N trekndshin knddrejt dybrinjnjshm
njihen koordinatat e kulmit t nj kndi t
ngusht (5; 7) dhe ekuacioni i katetit prball
6x+4y-9=0. Gjeni ekuacionet e dy brinjve t
tjera t trekndshit.
8. Jan dhn qendra A(-1; 0) e katrorit dhe
ekuacioni i njrs brinj x+3y-5=0. Gjeni
ekuacionet e diagonaleve t katrorit.
1.4 Ekuacioni i drejtzs q kalon nga nj pik e dhn, paralel a pingul
me nj drejtz t dhn

a) Kuptime. Ekuacioni i drejtzs. Koefcienti kndor. Drejtza paralele a pingule n plan.
b) Veti. Ekuacioni i drejtzs q kalon nga pika M
0
(x
0
, y
0
) dhe sht paralele (pingule) me
drejtzn me ekuacion y=kx+t (x=a; ax+by+c=0).
c) Metoda. Analiza dhe deduksioni.
Shkathtsi
T shkruajn ekuacionin e drejtzs q kalon nga nj pik e dhn dhe sht paralel (pingule)
me nj drejtz me ekuacion t njohur.
T zbatojn kto njohuri n situata t thjeshta matematikore a praktike.
T gjitha prfundimet prgjithsuese mund t nxirren nprmjet puns s pavarur a me grupe
47
LIBR PR MSUESIT
brenda ors s msimit. Pr t realizuar kt, msuesi t shtroj para grupeve t nxnsve n
fllim dy detyra:
1. T gjendet ekuacioni i drejtzs q kalon nga pika M
0
(x
0
, y
0
) dhe sht paralele me drejtzn
y=kx+t.
2. T gjendet ekuacioni i drejtzs q kalon nga pika M
0
(x
0
, y
0
) dhe sht pingule me drejtzn
y=kx+t.
(Nse sht e nevojshme t jepet udhzimi pr t gjetur fllimisht koefcientin kndor t drejtzs
s krkuar.)
Pasi analizohen rezultatet e puns me grupe, shtrohen dy detyra analoge, pr rastin kur drejtza
e dhn ka ekuacionin x=a.
M tej shqyrtohet rasti i prgjithshm, duke shtruar detyrat analoge pr drejtzn e dhn me
ekuacionin ax+by+c=0.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 1; 2/a; 4; 5; 7/a, b.
Ushtrime plotsuese
1. Shkruani ekuacionin e drejtzs q kalon
nga pika A(3; -1) dhe sht paralele me:
a) boshtin Ox; b) boshtin Oy; c) prgjysmoren
e kuadrantit II dhe IV.
2. Nga pika M(1; 2) t hiqet drejtza q gjendet
n largsi t njjt nga pikat A(3; 3) dhe
B(5; 2) (2 zgjidhje).
3. T gjendet bashksia e pikave t planit q
jan t baraslarguara nga pikat A(1; 3) dhe
B(3; 1).
4. Sipas cils vij duhet t lviz pika materiale,
duke u nisur nga pozicioni fllestar M
0
(3; 5)
pr t arritur me rrugn m t shkurtr deri tek
drejtza
1
1
2
y x ? Sa sht kjo rrug?
5. Jepen dy pika A(-3; 1) dhe B(3; -7). N
boshtin Oy t gjendet pika M(0; m) q drejtzat
(AM) dhe (BM) t jen pingule.
6. Nga pikat ku drejtza 3x+5y-15=0 pret
boshtet koordinative jan hequr pingulet ndaj
ksaj drejtze. Gjeni ekuacionet e tyre.
7. sht dhn pika A(2; 4) dhe drejtza
d:x-y=0. Gjeni:
a) Projeksionin e piks A mbi drejtzn d.
b) Pikn simetrike t A ndaj drejtzs d.
8. N nj rreth ndodhen pikat A(4; 3) dhe
B(3; 4). Gjeni qendrn e rrethit, duke ditur q
ajo ndodhet n boshtin Ox.
1.5 Largesa e piks nga drejtza

a) Kuptime. Largesa e nj pike nga nj drejtz. Largesa midis dy drejtzave paralele. Largesa
midis dy pikave.
b) Veti. Formula pr largesn e nj pike nga nj drejtz me ekuacion t dhn.
c) Metoda. Induksioni.
Shkathtsi
T fksojn n kujtes formuln pr largesn e nj pike nga nj drejtz.
Ta zbatojn at n situata t thjeshta matematikore e reale.
48 / Matematika 11
Kreu 1
Programi parashikon dhnien pa vrtetim t formuls pr largesn e nj pike, me koordinata t
njohura, nga nj drejtz me ekuacion t njohur dhe kjo sht mbajtur parasysh n trajtimin e
materialit msimor n tekst.
sht zgjidhur n fllim problemi pr gjetjen e largess s nj pike konkrete nga nj drejtz
konkrete. Ky problem mund t strukturohet n kto krkesa m t thjeshta:
- quajm larges t nj pike nga nj drejtz?
- Shkruani ekuacionin e drejtzs p, q kalon nga pika e dhn A, pingule me drejtzn e
dhn d.
- Gjeni pikn B t prerjes s drejtzave p, d.
- Njehsoni largesn AB.
- Sa sht largesa e A nga d?
Pastaj t jepet pa vrtetim formula pr largesn e piks M
0
(x
0
, y
0
) nga drejtza me ekuacion
ax+by+c=0.
M tej kalohet n mnyr graduale n zbatim; n fllim direkte (si p.sh. largesa e piks A(2; 1)
nga drejtza 3x+4y-7=0), e m tej t kombinuara (si p.sh. largesa midis dy drejtzave paralele
x-3y+5=0, x-3y=0).
Me interes do t ishte edhe analiza e problemit pr gjetjen e siprfaqes s trekndshit me tri
kulme t dhna.
Si ushtrime t nivelit minimal do t konsiderohen ata me numrat 1, 2, 5/a, b.
Ushtrime plotsuese
1. T gjendet largesa e origjins s koordinatave
nga drejtza q kalon npr pikat A(1; 3) dhe
B(0; 2).
2. Jepen kulmet e trekndshit A(-3; -4),
B(3; 4), C(0; 5). Gjeni:
a) Lartsin e trekndshit mbi brinjn [AB].
b) Siprfaqen e trekndshit.
3. N boshtin Oy gjeni pikn q sht e
baraslarguar nga origjina dhe nga drejtza
3x-4y+12=0.
4. N boshtin Ox gjeni pikn q e ka largesn
a nga drejtza
1
x y
a b
+
(a,b0).
5. Diagonalet e rombit, me gjatsi 30 dhe
16 njsi, jan marr si boshte Ox, Oy. Gjeni
largesn midis brinjve paralele t rombit.
6. Npr pikn P(-2; 1) sht hequr drejtza
y=kx+t, q e ka largesn 4 njsi nga pika
C(3; 1). Gjeni k.
7. Nga gjith drejtzat paralele me drejtzn
1
3 4
x y

, gjeni ato q kalojn 5 njsi larg nga
pika (2; 3).
8. sht dhn drejtza 12x+5y-52=0. Gjeni
ekuacionin e drejtzs q sht paralele me t
dhe ndodhet n largesn d=2 prej saj.
1.6 Ushtrime
Synimi i msuesit pr organizimin e ksaj ore msimi duhet t jet prpunimi i njohurive dhe
zhvillimi i aftsive t ftuara n msimet e mparshme t kreut. Ai duhet tu jap nxnsve
paraprakisht, si detyr, prsritjen n shtpi dhe sistemimin n mnyr t prmbledhur me
shkrim t fakteve e vetive t msuara n ort paraardhse.
49
LIBR PR MSUESIT
N orn e msimit t alternohet e kombinohet puna e pavarur a me grupe e nxnsve t klass pr
zgjidhjen e disa ushtrimeve t tekstit, me zgjidhjen e ushtrimeve t tjera nga nxns t ndryshm
n tabel. Secili nga ushtrimet q jepen pr tu punuar duhet t diskutohet e t analizohet me
klasn n trsi.
Kujdes duhet treguar ndrkaq pr tu ln nxnsve koh t mjaftueshme pr tu menduar, pr
tu shprehur e pr tu vetkorrigjuar.
Si ushtrime t nivelit minimal (pra prioritare pr tu punuar nga klasa me pun t pavarur a me
grupe) do t konsiderohen ata me numrat 1, 2, 4, 12, 16, 18.
Ushtrime plotsuese
1. Jepen kulmet e trekndshit A(2, 3),
B(0, -3), C(5, -2).
a) Gjeni pikn e prerjes s prmesoreve t tij.
b) Gjeni pikn e prerjes s mesoreve t tij.
2. Jepen kulmet e katrkndshit A(-9, 0),
B(-3, 6), C(3, 4), D(6, -3). Gjeni pikn e
prerjes s diagonaleve t tij dhe kndin midis
diagonaleve.
3. Gjeni kulmet e rombit, kur njihen ekuacionet
e dy brinjve t tij 2x-5y-1=0,
2x-5y-34=0 dhe ekuacioni i njrs diagonale
x+3y-6=0.
4. Gjeni ekuacionet e brinjve t rombit, duke
ditur dy kulme t kundrta t tij A(-3, 1), B(5,
2) dhe ekuacionin e njrs brinj x+3y=0.
5. Jepen ekuacionet e dy brinjve fqinj
t paralelogramit x-y-1=0, x-2y=0 dhe
pika e prerjes s diagonaleve M(3, -1).
Gjeni ekuacionet e dy brinjve t tjera t
paralelogramit.
6. Shkruani ekuacionin e njrs nga lartsit e
trekndshit, duke ditur tri kulmet e tij A(1; 1),
B(3; 3), C(2; 4).
7. N trekndshin ABC njihen: brinja
(AB): 4x+y-12=0, lartsia (BH):
5x-4y-15=0 dhe lartsia (AH): 2x+2y-9=0.
Gjeni ekuacionet e dy brinjve t tjera dhe
lartsin e tret.
8. Npr pikn A(1; 2) t hiqet drejtza, e till
q segmenti i saj i prfshir ndrmjet boshteve
Ox, Oy ta ket mesin e vet n pikn A.
50 / Matematika 11
Kreu 2
KREU 2
FUNKSIONI NUMERIK
2.1 Funksioni numerik (Prsritje)

a) Kuptime: Funksioni numerik. Bashksia e prcaktimit. Bashksia e vlerave. Barazimi i
funksioneve numerike
b) Metoda: Mnyrat e zgjidhjes s inekuacioneve algjebrike me nj ndryshore e t sistemeve
t tyre.
Shkathtsi
- T dallojn relacione q jan funksione numerike.
- T kalojn nga nj mnyr e dhnies s funksionit n nj tjetr.
- T zgjidhin inekuacione t thjeshta algjebrike me nj ndryshore e sisteme t tyre.
- T dallojn kushtet pr bashksin e prcaktimit n funksione konkrete.
Duke u nisur nga parimi t dish do t thot t jesh n gjendje t zbatosh, vmendja e msuesit
duhet t prqendrohet n zgjidhjen e ushtrimeve q prpunojn konceptet kryesore: funksion,
funksion numerik, bashksi prcaktimi, bashksi vlerash, barazim funksionesh numerike. Sinteza
e njohurive teorike q fguron n tekst mund t rekomandohet pr lexim t pavarur paraprak nga
nxnsit n shtpi, para ors s msimit. Msimi mund t zhvillohet me libr hapur; nxnsit t
lexojn n t shembujt e zgjidhur e t aktivizohen, me pun t pavarur e me grupe, pr zgjidhjen
e ushtrimeve q fgurojn n t. Grupi m i prshtatshm pr pun sht ai i nxnsve t nj
bange.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 2/a,b; 3; 5; 6/a; 8/a,b,c; 10/a.
Ushtrime plotsuese
1. Gjeni bashksin e vlerave t shprehjeve:
a) x+4; b)
1
x
; c) x
2
-1; nse x[1,2].
2. Gjeni kufjt e shprehjeve:
a) x
3
nse x[-2,-1].
b)
3
1
1 x
nse x[-2;-1].
3. Nse pr funksionin numerik f kemi
f(x+1)=x
2
+1, xR, ather gjeni f(x).
4. a) Pr funksionin f: y=3x-1, xR gjeni pr
vlera t x-it kemi f(x
2
)>f(x).
b) Pr funksionin f: y= sin x, xR gjeni pr
vlera t x kemi f(2x)=2f(x)
5. Pr vlera t xR:
a) vlerat e funksionit y=(
1
3
)
x
9 jan
pozitive?
b) vlerat e funksionit y=log
3
(x-1) jan
negative?
51
LIBR PR MSUESIT
6. Pr funksionin g: x
2
2
1 1
x x
x x
+ + + ,
xR* tregoni q g(
1
x
)=g(x).
7. Pr vlera t xR:
a) Vlera e funksionit y=4
x
sht
1
2
?
b) Vlera e funksionit y=(0, 4)
2x+3
sht
0,064?
c) Vlera e funksionit y=a
x
(0<a 1) sht
?
8. Gjeni bashksin e prcaktimit t
funksioneve:
a) b)
c) 1 )
2
1
(
x
y d)
x
y 4
4
1

funksioneve:
a) 4 log
5
x x
b) x x
2
log 3
10. A jan t njjta bashksit e prcaktimit t
funksioneve:
a) ) 5 ( x x y dhe
c) ) ln(
2
x y dhe y=2 lnx
b)
x
x
y
6
7
dhe
x
x
y
6
7

d) ) ln(
3
x y dhe
funksioneve:
a)
2
5
log( )
4
x x
y

b)
1
3 2
y
x x

12. Gjeni bashksin e prcaktimit t funksionit
y=
3 2
4 3 x x x + + .
13. A jan t barabart funksionet e dhn me
formulat:
a) y=x, b) y=3
3 log
x
, c) y=log
5
(5
x
),
d) y=
2
x ?
2.2 Grafku i funksionit numerik. Monotonia e funksionit (Prsritje).

a) Kuptime. Grafku i funksionit numerik.Funksioni rrits (zbrits) n A.
b) Veti. Trajtat e grafkve t funksioneve t njohura. Monotonia e tyre.
c) Metoda. Mnyra e ndrtimit t grafkve t dhn me formul. Leximi i nj grafku
t dhn. Mnyra pr studimin e monotonis s funksionit me an t shenjs s raportit
2 1
2 1
( ) ( ) f x f x
x x
.
Shkathtsi
- T dallojn nse nj vij e dhn n planin xOy sht grafk funksioni numerik.
- T skicojn grafkt e funksioneve t thjesht t njohur.
- T nxjerrin nga grafkt e dhn ose t njohur prfundime pr monotonin.
- T nxjerrin prfundime pr monotonin e funksioneve t thjesht duke studiuar shenjn e
raportit
2 1
2 1
( ) ( ) f x f x
x x
.
52 / Matematika 11
Kreu 2
Edhe pr kt msim sht mir q materiali teorik i prsritjes t lexohet paraprakisht prej
nxnsve n shtpi. Msimi n klas t zhvillohet me libr hapur, duke aktivizuar nxnsit q
me pun t pavarur a me grupe t zgjidhin ushtrimet q fgurojn n materialin teorik. Pasi
tu ln nxnsve kohn e mjaftueshme pr zgjidhje, msuesi duhet t organizoj analizn dhe
diskutimin e mnyrave t zgjidhjes. Nxnsve u duhet ln koh e mjaftueshme t mendohen, t
shprehen, t vetkorrigjohen e t korrigjojn gabimet e shokve.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1/a; 2/a,b; 4; 5/a.
Ushtrime plotsuese
1. Funksioni numerik sht dhn n tabel:
x -1 0 1 2 3 4
y -5 -3 -1 1 3 5
x -2 -1 0 1 2 3
y 4 3 2 1 0 1
Ndrtoni grafkun e funksionit dhe jepeni
funksionin me formul t trajts y=ax+b.
2. Prcaktoni pozicionin e secils nga pikat
A( ,1
2
), B(
,1
4
), C(
1
, )
2
n lidhje me
grafkt e funksioneve y=sinx, y=cos x.
3. sht dhn funksioni y=x
2
-4x+3.
a) Ndrtoni grafkun e funksionit duke
gjetur kulmin dhe pikat e prerjes me boshtin
Ox.
b) Zgjidhni grafkisht inekuacionin
x
2
-4x+3-1.
4. Gjeni bashksin e pikave t planit xOy q
plotsojn kushtin:
a) x<y<x
2
, b) log
2
x<y<2
x

5. Pr funksionin e mposhtm gjeni
bashksin e prcaktimit, ndrtoni grafkun
dhe gjeni bashksin e vlerave:
a) y=
2
25
5
x
x
, b) y=( x )
2
,
c) y=ln(x
2
)-lnx, d) y=
cos x x
x
.
6. E njjta krkes pr funksionin:
a) y=|1-x|, b) y=
2
( 2) x ,
c) y=
2
6 9 x x +
, d) y=
| | x
x
,
e) y=E(x-1).
funksionit:
a) y= sin x , b) y=log(-cosx),
c) y= 2sin 1 x , d) y= 2 cos x .
8. a) Ndrtoni grafkun e funksionit f, t till
q:
b) Gjeni bashksin e vlerave t
funksionit.
9. Ndrtoni grafkun e funksionit y=|1-x
2
|
Udhzim. Kemi |1-x
2
|=
d.m.th. |1-x
2
|=
53
LIBR PR MSUESIT
2.3 Grafkt e funksioneve t dhn me formula t ndryshme n pjes
t ndryshme t bashksis s prcaktimit. Elemente t tjera t
monotonis s funksionit

a) Kuptime. Grafku i funksionit numerik. Funksioni rrits (zbrits) n A.
b) Veti. Teoremat mbi shumn e prodhimin e dy funksioneve me monotoni t njjt.
c) Metoda. Mnyra e ndrtimit t grafkve t funksioneve t dhn n trajtn
( ) pr x A
g(x) pr x B
f x
y

.
Shkathtsi
- T ndrtojn grafk t thjesht t trajts s msiprme.
- T studiojn monotonin e funksioneve t thjeshta duke i shkruar ato n mnyr t
prshtatshme si shum a prodhim funksionesh me monotoni t njjt.
Shtjellimi i materialit t ri sht mir t flloj me shqyrtimin e nj situate reale q krkon
studimin e funksioneve t tilla, p.sh. me zgjidhjen e ushtrimit 12 t msimit 2.1. Msuesi mund
t skicoj vet n tabel grafkun e funksionit n t cilin on problema. M tej ai i v nxnsit t
lexojn n tekst shembullin e zgjidhur pr grafkun e funksionit
2
pr x 0
-x pr x<0
x
y

.
Pastaj krkohet nga nxnsit q, me pun t pavarur a me grupe, t zgjidhin ushtrimin 1 dhe
organizohet diskutimi i puns s kryer prej tyre. sht e rndsishme t kuptohet mir se
ushtrimet q jan vn n tekst n materialin teorik jan pjes prbrse e tij, t nevojshme pr
dhnien e prpunimin e koncepteve e t metodave dhe prandaj zgjidhja e diskutimi i tyre nuk
duhet t anashkalohen. Nprmjet shembujve e ushtrimeve t pazgjidhura synohet q nxnsit t
prgjithsojn, duke nxjerr prfundimet e teoremave 1 dhe 2, t cilat n tekst jan formuluar pa
vrtetim. Nxnsit duhet t kuptojn thelbin e metods s re t paraqitur n tekst pr studimin e
monotonis s nj funksioni dhe t aftsohen n prdorimin e saj. Si ushtrime t nivelit minimal
t konsiderohen ato me numrat 1; 4; 5; 7/a,b.
Ushtrime plotsuese
1. Ndrtoni grafkun e funksionit f t till q:
a) y=
b) y=
2. Ndrtoni grafkun e funksionit f t till q:
a) y=
b) y=
3. Pr funksionin e mposhtm t gjendet
bashksia e prcaktimit dhe pastaj t ndrtohet
grafku:
54 / Matematika 11
Kreu 2
a)
2
1
1
x
y
x

+
, b)
| | x
y
x
, c) | | y x x .
4. N trekndshin ABC jepen AB=10 cm,
BC=4 cm. Hiqet lartsia [CH] [AB]; segmenti
[AH] e ka gjatsin 3 cm. Nga nj pik M e
segmentit [AB] ngrihet pingulja [MN] me
[AB], e cila pret ndonj nga brinjt e tjera n
pikn N. (N ndodhet n [AC] ose n [BC]).
Shnojm AM=x (cm).
a) Shprehni gjatsin l t segmentit MN
nprmjet x: (l:y=f
1
(x)).
b) Shprehni syprinn S t katrkndshit
MNCH nprmjet x: (S: y=f
2
(x)).
c) Gjeni bashksin E t vlerave t x.
d) Ndrtoni grafkt e funksioneve y=f
1
(x),
y=f
2
(x), xE
5. Pr prodhimin e nj artikulli t ri fabrika
shpenzoi 200000 lek pr teknologjin. Prve
ktyre, pr t prodhuar nj cop t ktij artikulli
shpenzon 60 lek (pr lnd t par, pr fuqin
puntore etj.).
a) Kur prodhohen x cop, sa jan shpenzimet
gjithsej?
b) Sa sht kostoja C(x) e prodhimit pr
cop?
Paraqitni grafkisht funksionin y=C(x),
mbasi t gjeni bashksin e vlerave t
mundshme t x.
c) A mund t bhet kostoja m e vogl se
100 lek? Po m e vogl se 50 lek?
6. Ndrtoni grafkun e funksionit t mposhtm
f, me bashksi prcaktimi R dhe zgjidhni
grafkisht inekuacionin f(x)0.
a) y=
b) y=
c) y=x
2
-2.|x|+1
7. Skiconi grafkun e funksionit t mposhtm
dhe nxirrni nga grafku prfundime pr
monotonin e funksionit:
a) y=x
2
-4x+5; b) y=-x
2
+6x-8
8. Funksioni f sht rrits n intervalin ]-a,a[.
Vrtetoni q:
a) Funksioni cf sht rrits n ]-a,a[ kur
c<0.
b) Funksioni cf sht zbrits n ]-a,a[ kur
c<0.
9. Funksioni f sht rrits n intervalin ]-a,a[.
Vrtetoni q:
a) Funksioni y=f(-x) sht zbrits n
[-a,a[.
b) Funksioni y=-f(x) sht zbrits n
]-a,a[.
2.4 Vlera m e madhe (m e vogl) e nj funksioni numerik.
Ekstremumet

a) Kuptime. Vlera m e madhe (m e vogl) e nj funksioni n bashksin A. Maksimumi
(minimumi) i nj funksioni n nj pik a.
b)Veti. Vlera m e madhe e funksionit
2
y ax bx c + +
arrihet pr
2
b
x
a

c) Metoda. Metoda grafke pr gjetjen e M; m dhe t ekstremumeve t funksionit.
Shkathtsi
- T gjejn M;m pr nj funksion t dhn grafkisht.
55
LIBR PR MSUESIT
- T gjejn M;m pr funksionet e thjeshta t njohura n bashksi q jan pjes t R.
- T gjejn ekstemumet e nj funksioni t dhn grafkisht.
- T zbatojn njohurit n situata praktike reale.
Msimi ka ngarkes t konsiderueshme konceptuale e vllimore, prandaj shtjellimit t materialit
t ri, me synim formimin e koncepteve e prvetsimin e metodave, i duhet kushtuar e gjith ora
e msimit, duke hequr dor nga format tradicionale t kontrollit t dijes me nxns t ngritur n
tabel. Msimi t zhvillohet me libr hapur. Ushtrimet 1; 2; 3 q jan vendosur n materialin
teorik, jan pjes prbrse e rndsishme e tij, prandaj duhet t krkohet q t punohen nga
nxnsit dhe zgjidhja e tyre t diskutohet. Msuesi, pas analizs s puns s nxnsve, t bj
sintezn e rezultateve t arritura, duke dal natyrshm n prfundime prgjithsuese.
Nuk duhet krkuar nga nxnsit formulimi i prkufzimeve (pr M;m; ekstremumet). Nxnsit
duhet t fksojn n kujtes rregullin pr gjetjen e M;m pr funksionin e fuqis s dyt e t
aftsohen pr zbatimin e tij n situata reale. Ata duhet t aftsohen gjithashtu pr gjetjen e M;m
dhe t ekstremumeve t nj funksioni t dhn grafkisht n nj bashksi A. Si ushtrime t nivelit
minimal t konsiderohen ato me numrat 1; 6; 7; 8; 9.
Ushtrime plotsuese
1. Ndrtoni grafkun e funksionit dhe gjeni
bashksin e vlerave t tij.
a)
2 5
3
x
y

x[-2,4]; b) y=4-x
2
, xR
-
2. E njjta krkes pr funksionet:
a) y= ;
b) y=
a) y= ; b) y=
4. Ndrtoni grafkun e nj funksioni me
bashksi prcaktimi segmentin
[-1,9] q t ket maksimume pr x=2, x=5, x=8
dhe minimume pr x=0, x=4.
5. sht dhn funksioni f: y=
Ndrtoni grafkun dhe gjeni nga grafku
ekstremumet e tij.
6. Bashksia e vlerave t funksionit y=3
-x

sht:
a) R; b) ]- ,0[; c) ]0,+ [; d) [0, +[ .
Rrethoni prgjigjen e sakt.
7. Nga shitja e x kv t nj produkti bujqsor
arktohen R(x) dollar, ku
R(x)=-0,4x
2
+8x.
a) Gjeni bashksin e prcaktimit t
funksionit y=R(x).
b) Gjeni vlern m t madhe t ktij
funksioni.
8. N kushtet e problems 15, shpenzimet pr
t prodhuar x kv jan c(x)=x+15 dollar.
a) Gjeni vlerat e x pr t cilat kemi ftim.
b) Gjeni pr vler t x ftimi sht m i
madhi.
9. Gjeni, pa prdorur grafkun, bashksin e
vlerave t funksionit:
a)
1
1, [0, 2]
3
y x x + ,
b)
3
, [ 1, 2] y x x ,
c) , [1, 4] y x x
Zgjidhje
b) Kemi 2 1 x . Ngrem t gjitha
56 / Matematika 11
Kreu 2
gjymtyrt n fuqi t njjt me eksponent
3. Marrim mosbarazimin e njvlershm:
(-1)
3
x
3
2
3
d.m.th. -4x
3
8. Kshtu, bashksia
e vlerave t ktij funksioni sht [-1;8].
10. Tregoni q:
a) Funksioni
2
1
1
y
x
ka nj maksimum
n pikn x=0.
b) Funksioni y=sin
2
x-cos
2
x ka minimum n
pikn x=0.
2.5 Krahasimi i funksioneve numerike

a) Kuptime. Mosbarazime f>g;f<g n bashksin A. Grafku i funksionit numerik.
b) Metoda. Mnyrat e zgjidhjes s inekuacioneve me nj ndryshore. Interpretimi i grafkut
Shkathtsi
- T zgjidhin inekuacione t thjeshta algjebrike me nj ndryshore, pr t krahasuar funksionet
numerike.
- T skicojn grafkt e funksioneve t thjeshta e t bjn krahasimin e pozicioneve t tyre.
- T projektojn pjes grafksh n boshtin Ox.
- T zbatojn njohurit n situata t thjeshta reale.
Krahasimi i funksioneve numerike f;g n nj bashksi A mund t bhet n dy mnyra:
1. Algjebrikisht, duke studiuar shenjn e diferencs f(x)-g(x)
2. Grafkisht, duke ndrtuar grafkt e funksioneve e duke prcaktuar se cili sht vendosur
mbi tjetrin.
Rekomandojm t ndiqet ecuria metodike e paraqitur n tekst. N t sinteza teorike e materialit
sht e shkurtr; vend kryesor i sht ln shembujve t zgjidhur a gjysm t zgjidhur dhe
ushtrimeve q jan pjes prbrse e teoris.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1; 2; 4; 5
Ushtrime plotsuese
1. Krahasoni funksionet f, g n rast se
kemi:
a) f:
3
4
x
y

g: y=1-x
b) f: y= 4x+1 g: y=x
2
+4
c) f:
2
5 3 2 y x x + g: y=x
2
-5x+1
d) f: y=2x
3
g: y=x
a)
1
2 4
x
y
x
y=4x-1
b)
2
( 1) y x
2
y x
c)
2
( 1) 4 y x
2
1
1
y
x

d)
1
(4 )
2
y x x
4
3
x
y
x

a)
3
( 1) ; y x
1
1
y
x
b)
3
) 1 ( + x y
16
1
y
x
+
57
LIBR PR MSUESIT
4. Krahasoni grafkisht funksionet f, g n rast
se:
a) f:
2
x y g: y x
b) f: x y
2
log g: 1 x y
c) f: x y g: x y
2
log
d) f:
x
y 2 g: x y 2
e) f:
x
2
1+ g:
2
4 x y
5. Jepen funksionet f:
a) Gjeni bashksin e prcaktimit t secilit
prej tyre.
b) A jan t barabarta kto funksione?
6. a) Vrtetoni q, kur 0<x<1, kemi
0<x
3
<x
2
<x< x <1.
b) Interpretoni grafkisht kt rezultat.
7. a) Vrtetoni q kur x>1,
kemi x
3
>x
2
>x> >1.
b) Interpretoni grafkisht kt rezultat.
8. Krahasoni grafkisht funksionet y=sin x,
y=cos x.
a) N [,2] b) N
[ , 0]
2
.
9. Zgjidhni grafkisht inekuacionin:
a) 3 4
2
> x x c)
e) 2 3
3
> x x
b) 1 2
2
x x d)
2
2
1 x
x
+ >

f) -
3
x x
10. sht dhn funksioni f:y=x
2
-5x+6
a) Vrtetoni q pr do xR kemi
f(x)
1
4
.
b) Vrtetoni q pr do x]2,3[ kemi
1
4
( ) f x
.
2.6 Veprime me funksione numerike. Kufzueshmria e funksionit

a) Kuptime. Shuma, prodhimi, hersi i dy funksioneve numerike. Funksioni i kufzuar (i
kufzuar nga lart, nga posht) n nj bashksi.
b) Veti. Bashksia e prcaktimit e shums, prodhimit, hersit t dy funksioneve numerike.
c) Metoda. Dhnia e funksionit me formul. Gjetja e bashksis s prcaktimit t funksionit
t dhn me formul.
Shkathtsi
- T gjejn shumn, prodhimin, hersin e shprehjeve algjebrike t thjeshta.
- T zgjidhin inekuacione t thjeshta me nj ndryshore a sisteme t tyre.
- T skicojn grafk funksionesh t kufzuar.
- T dallojn nga grafku nse nj funksion i dhn sht i kufzuar (i kufzuar nga lart, i
kufzuar nga posht) n R apo n ndonj pjes t saj.
Shtjellimi i msimit sht mir t flloj me shqyrtimin e shembujve, pr t dal m pas n
prfundime prgjithsuese. Msuesi nuk duhet t kmbngul n prcaktimin teorik t bashksis
s prcaktimit t funksionit shum (prodhim, hers) t dy funksioneve, sepse nse kto funksione
58 / Matematika 11
Kreu 2
jan dhn me formula (gj q ndodh n shumicn e rasteve t shqyrtuara), gjetja e bashksis
s prcaktimit pr funksionin q sht rezultat veprimi (p.sh. pr funksionin f.g) bhet duke
shqyrtuar formuln q e jep at (y=f(x)g(x)).
Trajtimi i kuptimit t funksionit t kufzuar sht mir t bhet (si n tekst) duke shqyrtuar
grafkun. N tekst nuk sht dhn metod pr studimin e kufzueshmris s funksionit. Pr
nxnsit e mir, msuesi mund t vr n dukje se shuma dhe prodhimi i dy funksioneve t
kufzuar sht funksion i kufzuar.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1; 2; 3/a,b; 7.
Ushtrime plotsuese
1. sht dhn funksioni f:
2 3
4
x
y

.
a) Gjeni funksionin f
2
=ff dhe funksionin f.
b) Ndrtoni grafkt e funksioneve f
2
dhe f.
2. Jan dhn funksionet f:
2
( 2)
x
y
x x
+
dhe
g:
2
4
x
y
x
.
a) Gjeni bashksit e prcaktimit t
funksioneve f, g.
b) Gjeni funksionet 3f; f-g; f.g.
c) A sht i barabart funksioni fg me
funksionin
2
1
?
( 2)
y
x

3. Jepen funksionet f: x x dhe
g:
3
1
x
x
x
+
.
a) Gjeni bashksin e prcaktimit t g.
b) Gjeni f
2
, -f, g-f, fg dhe bashksit e tyre
t prcaktimit.
c) Gjeni numrat real a, b t till q pr do
x>0 t kemi ( . )( )
1
b
f g x a
x
+
+
.
2
2 5 3
2 1
x x
y
x
+ +
+
dhe
x y 5 .
a) Tregoni se n [1,+ [ kemi fg.
b) Nse h:
2
3
y x
tregoni se n [1,+ [,
kemi fh.
c) Interpretoni grafkisht kt rezultat.
5. Jepet funksioni f:
1 y x x +
. Tregoni
q n ]0,+ [, kemi 0
f(x)
1.
6. Jepen funksionet: f:
2
1 y x + dhe
g: y=2x. Tregoni se n ]0,+

[, kemi f>g.
7. Nj ndrmarrje i propozon nj shitsi dy
mnyra pagese mujore.
I. Nj pag fkse prej 15 000 lek dhe nj
shprblim 2% mbi ftimin mujor t shitjes.
II. Nj pag fkse 10 000 lek dhe nj shprblim
sa 3% e ftimit mujor, kur ky ftim sht mbi
300 000 lek.
a) Shprehni dy pagesat mujore y
1
, y
2
n
varsi t ftimit mujor x.
b) Paraqitni grafkisht funksionet e dhna
me kto formula.
c) Prcaktoni grafkisht dhe algjebrikisht
vlern e x pr t ciln dy llojet e pagesave
jan t barabarta.
d) Cila sht pagesa m e mir?
8. Mbas studimesh t gjata, nj frm prcaktoi
q lidhja midis oferts S dhe krkess d pr nj
artikull jepet nga barazimet:
10.000 25, 000 S p dhe
90.000
d
p

ku p sht mimi pr cop (n dollar).
Gjeni vlern e p, pr t ciln oferta sht e
njjt me krkesn.
9. a) Nse funksioni sht rrits n A, a mund
t themi q sht i pakufzuar nga lart n A?
b) Nse funksioni sht zbrits n A, a mund t
themi q sht i pakufzuar nga posht n A?
59
LIBR PR MSUESIT
10. Vrtetoni q funksioni y=
2
1
x
sht i kufzuar nga posht dhe i pakufzuar nga lart
n ]0,+[.
2.7 iftsia e funksionit. Funksionet periodike

a) Kuptime. Funksioni ift (tek) n E. Funksioni periodik n E. Perioda.
b)Veti. Veti t grafkut t funksionit ift (tek) n E. Veti t grafkut t funksionit periodik n
E.
c) Metoda. Shndrrime t shprehjeve me ndryshore. Mnyrat e ndrtimit t grafkut
Shkathtsi
- T dallojn nse nj funksion i dhn me grafk a formul sht ift (tek) n E,
- T plotsojn grafkun e nj funksioni t till, duke njohur vetm pjesn e tij pr x>0,
- T skicojn grafkun e nj funksioni periodik, duke njohur pjesn e tij pr nj segment me
gjatsi sa perioda,
- T gjykojn pr iftsin a periodicitetin e funksioneve t thjeshta t njohur.
Msimi ka ngarkes t konsiderueshme konceptuale e vllimore, prandaj trajtimit t materialit t
ri i duhet kushtuar e gjith ora e msimit, duke hequr dor nga format tradicionale t kontrollit t
dijes, me nxns t ngritur n tabel. Trajtimi i kuptimit t funksionit ift (tek) dhe po ashtu edhe
atij periodik, t nis me shqyrtimin e shembujve, si n tekst, e pastaj t dilet n prkufzimet e
tyre. Nuk sht e rndsishme q nxnsit t formulojn prkufzimet (kjo mund t krkohet pr
nxnsit e mir); e rndsishme sht q ata t dallojn nse nj funksion i dhn me formul
a grafk sht ift (tek) a periodik. Nxnsit duhet t aftsohen pr ndrtimin e grafkut t nj
funksioni ift (tek) kur njihet pjesa e tij pr x>0; po ashtu t aftsohen pr skicimin e grafkut t
plot t funksionit periodik duke njohur pjesn e tij n segmentin me gjatsi sa perioda [0.T].
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1; 2/a,b; 3/a; 5; 6; 7.
Ushtrime plotsuese
1. a) Jepni 3 shembuj funksionesh q nuk jan
as ift, as tek.
b) Jepni nj shembull funksioni q sht
edhe ift edhe tek.
2. f sht nj funksion numerik i prcaktuar n
R. Shqyrtoni iftsin e funksionit.
a) y = f(x) + f(-x) b) y = f(x) - f(-x).
3. Ndrtoni grafkun e funksionit f, duke
shqyrtuar n fllim iftsin e tij:
4. A sht periodik funksioni:
5. Tregoni q funksioni f: y=
1
0
pr xracional
pr xirracional

60 / Matematika 11
Kreu 2
gzon vetin f(x+a) = f(x) pr do a racional.
6. Tregoni q funksioni i mposhtm nuk sht
periodik.
7. Funksioni sht periodik me period 2 dhe i
prcaktuar n R. Skiconi grafkun e tij nse n
segmentin [-1,1] ai jepet me formuln:
a) y = 1-x
2
b) y=|x|
8. Vrtetoni q:
Nse funksionet f, g jan tek n bashksin A,
ather funksioni f + g sht tek n A, ndrsa
funksioni f g sht ift n A.
2.8 Studimi i variacionit t funksioneve t thjeshta

a) Kuptime. Variacioni i funksionit numerik. Funksioni y=x
3
.
b) Veti. Vetit e funksionit y=x
3
.Trajta e grafkut t tij.
c) Metoda. Metoda (ecuria) prej hapash pr studimin e variacionit t funksionit numerik.
Shkathtsi
- T nxjerrin vetit kryesore t funksionit y=x
3
.
- Ti prdorin ato pr skicimin e grafkut t ktij funksioni.
- Ti prdorin ato pr studimin e vetive t funksioneve t trajts y=x
3
+a; y=ax
3
.
- T nxjerrin vetit dhe t skicojn grafkun e funksionit .
N tabel t paraqiten hapat pr studimin e variacionit t funksioneve t thjeshta. Vetit e
funksionit y=x
3
t nxirren nga nxnsit me pun t pavarur a me grupe, duke diskutuar zgjidhjet
e dhna dhe duke fksuar rezultatet prfundimtare. Nxnsve u duhet vn n dukje dobia e
plotsimit t tabels s variacionit edhe me pika t tjera, ve pikave karakteristike, pr t pasur
nj trajt sa m t mir t grafkut. Kalimi nga tabela e plotsuar n skicimin e grafkut sht jo i
leht e duhet prpunuar mir. Nxnsve sht mir tu vihet n dukje se pr studimin e variacionit
t funksionit ka metoda m t fuqishme, me t cilat ata do t njihen gjat studimit t njehsimit
diferencial. sht mir tu vihet gjithashtu n dukje se ekzistojn programe kompjuterike speciale
(p.sh. Geogebra) pr skicimin e grafkve t dhn me formula. Nse ekziston mundsia t
bhet nj demonstrim i tyre. Njkohsisht, u duhet theksuar nevoja pr shkathtsimin vetjak t
tyre pr skicimin e grafkve t funksioneve t thjesht.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 1; 2; 5; 7.
Ushtrime plotsuese
1. Studioni variacionin e funksionit.
3 3
3
) ) ) a y x b y x c y x
2. a) Gjeni koefcientin a q grafku i funksionit
y a x
3
t kaloj npr pikn M(1; 1).
b) Skiconi grafkun e ktij funksioni.
61
LIBR PR MSUESIT
3. Zgjidhni grafkisht inekuacionet
4. Zgjidhni grafkisht inekuacionet.
5. Nse funksioni f sht ift dhe rrits n R
+
,
ather funksioni -f sht:
a) Tek dhe zbrits n R
+
b) ift dhe zbrits n R
+
c) Tek dhe rrits n R
+
d) ift dhe rrits n R
+
6. f sht nj funksion ift, i prcaktuar n R
dhe i till q pr:
1
( ) .
1
x R kemi f x
x
+

+
a) Prcaktoni f n R
-
b) Ndrtoni grafkun
7. Duke e shkruar funksionin n trajt shume,
shqyrtoni monotonin e tij.
8. Duke e shkruar funksionin n trajt prodhimi,
studioni variacionin e tij.
2.9 Ndrtimi i grafkve t funksioneve t tjer, duke u nisur nga grafku
i funksionit f

a) Kuptime. Veprimet me funksionet numerike. Grafku i funksionit
b) Metoda. Mnyrat e ndrtimit t grafkve t funksioneve f;f ,y=f(x)+b;y=f(x-m) kur
njihet grafku i funksionit f.
Shkathtsi
N mbarim t msimit, nxnsit t jen n gjendje:
- T lexojn grafk, duke nxjerr prej tyre veti t funksionit prkats.
- T skicojn grafk funksionesh t thjesht, t dhn me nj a dy formula n A R .
- T skicojn grafkt e funksioneve t shnuara m lart, kur njihet grafku i funksionit y=f(x),
xA.
Materiali i parashikuar n tekst pr kt msim ka ngarkes vllimore, prandaj shtjellimit t tij
i duhet kushtuar e gjith ora e msimit. Msimi t zhvillohet me libr t hapur, duke aktivizuar
nxnsit n pun t pavarur a me grupe, nprmjet pyetjesh t strukturuara, pr t nxjerr
prfundimet prgjithsuese.
Si ushtrime t nivelit minimal, t konsiderohen ata me numrat 1; 2; 3; 4; 5; 6.
62 / Matematika 11
Kreu 2
Ushtrime plotsuese
1. Duke prdorur grafkun e funksionit y x
ndrtoni grafkt e funksioneve:
a) y x b) y x
c)
1 y x +
d)
1
2
y x
.
2. Duke prdorur grafkun e funksionit y =2
x
,
a) y=2
-x
b) y=2
x

c) y=-2
2
d) y=1-2
x

e) y=2+2x f)
3. Me an t grafkut t funksionit y=lnx
a) y=1n(-x) b) y=1nx
c) y=-1nx d) y=1nx+1
e) f) y=1n(ex)
4. Ndrtoni grafkt e funksioneve.
a) y x 1 b) y x 1
c) y x x +
2
2 1
5. a) Ndrtoni grafkun e funksionit f:y=x
2
-4x
b) Zgjidhni grafkisht inekuacionin
x x
2
4 3 >
c) E njjta krkes pr inekuacionet
x
2
+4x>-3; x
2
-4x+1>x
6. a) Ndrtoni grafkun e funksionit y=x-x
2
b) Diskutoni, duke prdorur kt grafk,
pr sasin dhe shenjat e rrnjve reale
t ekuacionit x
2
-x=m, sipas vlerave t
parametrit m
c) E njjta krkes pr ekuacionet
2 2
; . x x m x x m +
7. Funksioni f sht rrits n intervalin ]a, b[.
Shqyrtoni monotonin e funksionit:
a) y = f(x)+b
b) y=f(-x), x]-b,-a[
8. Funksioni sht ift n intervalin ]-a,a[.
mund t thoni pr iftsin e funksionit:
a) y=f(x) b) y=f(-x)
c) y=f(x)+b?
9. Me an t grafkut t funksionit y=x
2
ndrtoni
grafkt e funksioneve:
a) y=(x-1)
2
b) y =(x-2)
2
+1
10. Ndrtoni grafkun e funksionit:
a)
6
1
y
x
b)
6
3
y
x

11. Duke prdorur grafk t njohur, ndrtoni
a)
1
2
2
x
y b)
1
log( )
1
y
x
c) y=x
3
+3x
2
+3x+1 d) y=log
2
(4x)

2.10 Prbrja e funksioneve numerike

a) Kuptime. Prbrjet fog; gof t funksioneve f;g.
b)Veti. fog n prgjithsi sht e ndryshme nga gof.
c) Metoda. Mnyrat e dhnies s fog kur funksionet f;g jan dhn me tabela ose formula.
Shkathtsi
- T gjejn prbrjen fog;gof kur f;g jepen me tabela ose grafe.
63
LIBR PR MSUESIT
- T gjejn duke dhn me formuln y=f[g(x)], prbrjen fog t funksioneve numerik t
dhn me formulat y=f(x);y=g(x).
- T zbrthejn nj funksion t thjesht si prbrje dy funksionesh t tjera.
Shtjellimi i materialit t ri duhet t flloj, si n tekst, me shqyrtimin e shembujve q ojn
n kuptimin e funksionit t prbr. sht i rndsishm trajtimi i shembullit 1, q zbrthen
mnyrn e gjetjes s prbrjes s dy funksioneve t dhna me formula. Msuesi duhet t shtroj
para klass pyetje dhe t dgjoj e t analizoj me nxnsit prgjigjet e dhna, pr t nxjerr
prfundime prgjithsuese. Praktika ka treguar se nxnsit kuptojn m mir e prdorin m sakt
dhnien e prbrjes fog me formuln y=f [g(x)]. Ktu aktivizohen (dhe prforcohen) shkathtsit
e ftuara pr shndrrimin e shprehjes me nj ndryshore dhe shnimin simbolik t vlers s saj n
pikn x.
Shembulli 4 t punohet me nxnsit e mir.
sht shum e rndsishme vrejtja e dhn n tekst pr gjetjen e bashksis s prcaktimit t
fog, n rastin e dhnies s f;g me formula.
Si ushtrime t nivelit minimal, t konsiderohen ato me numrat 1; 2; 4; 6/a,b; 8.
Ushtrime plotsuese
1. f, g jan dy funksione me bashksi prcaktimi
R, t till q:
1
( ) 3 2; ( )
4
x
f x x g x

a) Gjeni shmbllimin e numrit 5 n
funksionin fog; gof.
b) Shkruani g[f(x)], f[g(x)]
c) Jepni funksionet fog; gof.
2. Jan dhn funksionet f. g. Jepni n formul
funksionet fog, gof dhe gjeni bashksit e
prcaktimit t tyre n rast se:
a)
4
: 3 : f x x g x x
b)
2 1
: :
3 2
x x
f x g x
x
c)
2
: 4 :
1
x
f x x g x
x

+
3. f, g, h jan tri funksione me bashksi
prcaktimi R. Duke prdorur skemn e
mposhtme (fg. 2.9) vrtetoni q
fo(goh) = (fog) oh.
2 2 3
: :
3 1
x x
f x g x
x x
+

+
a) Gjeni bashksit e prcaktimit t
funksioneve f, g.
b) Jepni me formul funksionet fog, gof.
c) Gjeni bashksit e prcaktimit t fog,
gof.
d) A mund t themi q fog = i?
5. Jepni me formul funksionet fog, gof; gjeni
bashksit e prcaktimit dhe ndrtoni grafkt
e tyre n rast se:
a) f: x3
x
g: x log
3
x
b) f: xx
5
g: x
x
5
c) f: x x
2
g:x
x
d) f: x
1
x
g:x x2
6. Prdorni nj ndryshore t re u, duke shprehur
y nprmjet u dhe u nprmjet x n rast se:
a) y = cos (
2
x
)
b) y = ln(sinx)
c) y= sin(2x-)
d) y tgx
e) y x + 1
3
64 / Matematika 11
Kreu 2
7. Zbrtheni secilin nga funksionet e mposhtme si prbrje, me an t funksioneve
y x y x y
x

2
1
, , dhe shqyrtoni monotonin e tij n intervalin e dhn.
a) y = (x-3)
2
n ]3, + [
b) y = 2 8 x n [4, +[
c) y =
2
3 x
n ] - [
d) y =
2
1
( 1) x
n ] 1,+[

Para zhvillimit t ksaj ore, msuesi duhet t krkoj nga nxnsit q, me pun t pavarur n
shtpi, t hartojn n mnyr t prmbledhur me shkrim, pasqyrn e njohurive kryesore teorike
t kreut (prkufzime konceptesh, teorema, metoda e rregulla, skica grafksh t rndsishm).
N tekst, n materialin e propozuar pr kt or msimi ka bollk ushtrimesh. sht e dmshme
krkesa e synimi pr ti zgjidhur t gjitha ushtrimet (brenda e jasht ors s msimit). Nuk sht
e rndsishme q nxnsit t njohin skemat e zgjidhjes pr shum ushtrime, por t aftsohen pr
t prdorur metodat e njohura n situata t larmishme, duke flluar nga ato m t thjeshtat e duke
vazhduar m tej me situata komplekse e me situata jo-standarde.
Ora e msimit duhet t organizohet duke kombinuar punn me grupe t nxnsve, pr zgjidhjen
e disa ushtrimeve (q diskutohen pastaj me gjith klasn), me punn n tabel t disa nxnsve
t ndryshm, q zgjidhin ushtrime t tjera t tekstit (kto zgjidhje gjithashtu analizohen me
klasn).
Pr pun t pavarur a me grupe mund t punohen ushtrimet me numrat 1; 3; 6; 9/a,b; 10; 11/a.
Msuesi tu jap nxnsve si detyr pr shtpi punimin e ushtrimeve t testit (msimi 2.12), n
mnyr q ata t bjn vetkontroll dhe vetvlersim t gjendjes s tyre.
Ushtrime plotsuese
1. Ndrtoni grafkt e funksioneve t
mposhtme, duke u bazuar n grafk
funksionesh t njohur.
a) y = e-x b) y
x
e
ln( )
c) y=log(1-x) d)
3
2 1 y x +
2. Pa i ndrtuar grafkt, tregoni se n pjes
t R grafkut i funksionit f sht sipr grafkut
t g, n rast se:
a) f:y=x
3
dhe g:y = -2x
b)
2
6 2
: :
9
f y dhe g y x
x

c) f:y = 3x - 3 dhe g:y = x
3
-1
3. Ndrtoni grafkun e funksionit:
a)
2
4 y x x b)
2
4 4 y x x +
c)y=ln(x
2
-4x+4)
4. sht dhn funksioni f:y = x
2
-5x+4.
Shnojm me l vijn q sht grafku i tij n
planin koordinativ xOy.
65
LIBR PR MSUESIT
a) Ndrtoni me dy mnyra vijn l.
b) Ndrtoni vijat l
1
, l
2
q jan prkatsisht
y = -f(x)+2; y =f(-x+2)
c) Gjeni koordinatat e piks s prerjes s l
me l
1
; t l me l
2
(me rrug algjebrike).
5. Pr t nxjerr nj lloj t ri produkti, nj
ndrmarrje shpenzoi 50000 dollar pr
teknologjin. Prve ktyre, pr t prodhuar nj
njsi t produktit, shpenzohen 25 dollar (pr
lnd t par, pages t fuqis puntore etj.).
Shnojm me x numrin e njsive t fabrikuara
nga ky produkt.
a) Gjeni shpenzimet e prgjithshme n
varsi t x.
b) Gjeni koston e nj njsie t produktit n
varsi t x.
c) Paraqitni grafkisht funksionin p = f(x).
d) N rast se mimi i shitjes s nj njsie
t produktit sht 40 dollar, nga sasi
prodhimi ndrmarrja del me ftim?
6. Grafku i funksionit
1
ln( ) y
x
merret prej
grafkut t funksionit y = lnx me an t:
a) nj homotetie, b) nj zhvendosje paralele,
c) nj simetrie ndaj boshtit Ox,
d) nj simetrie ndaj boshtit Oy?
7. Dihet q grafku i funksionit y=x
2
+3x+m
sht tangent me drejtzn y= -3. Ather m
sht e barabart me
a) -5 b)-3 c) -1
d) Rrethoni prgjigjen e sakt.
8. Vrtetoni q:
a) Nse f sht funksion tek dhe x
o
sht
pik minimumi, ather (-x
o
) sht pik
maksimumi e tij.
b) Nse f sht funksion ift dhe sht rrits
n intervalin ]a, b[, ather f sht zbrits
n ]-b, -a[.
66 / Matematika 11
Kreu 3
KREU 3
3.1 Prsritje

a) Kuptime. Funksionet trigonometrike t kndit t ngusht; funksionet trigonometrike t
kndit x, ] 180 , 0 [
o o
x .
b) Veti. Teorema e sinusit; teorema e kosinusit; lidhjet midis kndeve dhe brinjve n
trekndshin knddrejt; shprehjet pr siprfaqen e trekndshit.
c) Metoda. Prdorimi i formulave t njohura pr prcaktimin e nj elementi n trekndsh
kur njihen elemente t tjera. Prdorimi i formulave pr njehsimin e siprfaqes s trekndshit
kur jepen elemente prcaktuese t tij.
Shkathtsi
N mbarim t ors s msimit nxnsit t jen n gjendje:
T gjejn elementet e trekndshit knddrejt n rast se njohin dy prej tyre (nga t cilat t
paktn, njra brinj).
T njehsojn vlerat e funksioneve trigonometrike t kndit x, 0
o
<x<180
o
, duke prdorur
tabeln pr kndin ose pr shtuesin e tij.
T gjejn me an t teoremave t sinusit dhe kosinusit, elementet e panjohura n nj
trekndsh fardo.
T njehsojn siprfaqen e trekndshit fardo, duke pasur t dhn elemente prcaktuese
t tij.
T zbatojn njohurit n situata t thjeshta reale.
Msuesi mund tu jap paraprakisht si detyr nxnsve ta lexojn n mnyr t pavarur msimin
n shtpi dhe t hartojn nj prmbledhje t formulave (t shumta) q prmbahen n t. Duke
zbatuar parimin t dish do t thot n gjendje t zbatosh, msuesi duhet t prqendrohet n
zgjidhjen nga nxnsit, me pun t pavarur ose me grupe, t ushtrimeve si edhe n diskutimin e
zgjidhjeve t propozuara.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen numrat 2/a; 3; 4; 5; 6; 7/a.
Ushtrime plotsuese
1. Duke shnuar a,b,c brinjt e trekndshit
knddrejt (c-hipotenuza) dhe A,B kndet e
ngushta prball a,b (prkatsisht), vrtetoni
q;
a) asinB=bsinA b)
2 2 2 2
( )(1 ) c c b tg B +
c) sin cos
a b
B B
c
+
+
67
LIBR PR MSUESIT
2. Me t njjtat t dhna,vrtetoni q:
3. Gjeni elementet e tjera t trekndshit
knddrejt, duke njohur:
a) a=6 dhe B=
0
30 b) a=2 3 dhe b=2
c) c=4 dhe b=2 3
4. Vrtetoni q, midis elementeve t nj
trekndshi fardo ekzistojn lidhjet e
mposhtme:
a)
sin( ) sin( ) sin( )
a b c
B C A C A B

+ + +

b)
sin sin sin sin A B C A
a b c a
+ +
+ +
5. Vrtetoni q:
6. Vrtetoni q:
7. Vrtetoni q:
(2p=perimetri)
8. Vrtetoni q:
3.2 Radiani. Rrethi trigonometrik. Harqe trigonometrike

a) Kuptime. Radiani. Rrethi trigonometrik. Harku trigonometrik. Kndi trigonometrik. Vlera
e harkut (kndit) trigonometrik. Kuadranti.
b) Veti. Formula q lidh masn n grad t kndeve me masn n radian. Formula pr vlern
e nj harku trigonometrik = k 360
0
+ a.
c) Metoda. Rrotullimi rreth nj pike.
Shkathtsi
T njehsojn masn n grad t kndit, kur njihet masa n radian dhe anasjellas.
T shkruajn formuln pr vlerat e harqeve trigonometrike , kur njihet vlera a e njrit
prej tyre.
T tregojn kuadrantin n t cilin mbaron harku trigonometrik , kur njihet vlera e tij
xR.
T zbatojn njohurit e ftuara n situata t thjeshta reale.
Msuesi duhet ti shmanget paraqitjes s njohurive n mnyra t gatshme. N varsi t gjendjes
s klass ai duhet t shtroj para nxnsve pyetje t strukturuara e t pres prgjigje prej tyre,
pr t dal n rezultatet prgjithsuese. P.sh., Vlera e harkut trigonometrik q merret pasi pika e
68 / Matematika 11
Kreu 3
lvizshme, duke u nisur nga A arrin n M, e m pas bn nj xhiro t plot n kahun kundrorar,
sht 360
0
+a. Sa do t jet kjo vler kur M ka br n kahun kundrorar 2, 3, 4, n xhiro t plota?
Edhe shembujt, q n tekst jepen t zgjidhur, mund t trajtohen n klas n form gjysm t
zgjidhur, duke e krkuar plotsimin e zgjidhjes prej nxnsve.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen numrat 1; 2; 3; 4; 5; 6.
Ushtrime plotsuese
1. a) Gjeni nj knd pozitiv q e ka brinjn e
mbarimit t njjt me kndin 45
o
.
b) Gjeni dy knde negativ q e kan brinjn e
mbarimit t njjt me kndin 370
o
.
2. N cilin kuadrant ndodhet pika M kur harku
trigonometrik e ka vlern 1100
o
?
Sa sht ora nse pas mesit t nats akrepi i
minutave sht rrotulluar me knd 840
o
.
4. a) Shkruani formuln e harqeve
trigonometrike, pr t cilat pika e mbarimit M
prputhet me pikn B.
b) Shkruani formuln e kndeve trigonometrike,
pr t cilat brinja e mbarimit sht OB.
5. Shkruani formuln e kndeve trigonometrike
me brinj t dyt:
a) prgjysmoren e kuadrantit II.
b) prgjysmoren e kuadrantit III.
6. Cilat nga formulat e mposhtme tregojn
harqe me mbarim t njjt (kZ).
a) x = k.360
o
+45
o
b) x = k.360
o
+135
o

c) x = k.360
o
-225
o

d)
2
4
x k

e)
9
2
4
x k

+ .
7. Gjashtkndshi i rregullt ABCDEF sht
brendashkruar n rrethin trigonometrik.
Shkruani formuln q jep masat e harqeve me
mbarim n kulmet e tij.
8. Shprehni n grad dhe n radian kndin q
ka prshkruar akrepi i minutave pas kalimit t
nj kohe t barabart me: a)
1
e ors
4

b)
2
e ors
3
c)
3
e ors
8
9.
9. Njehsoni, n grad e n radian, kndet e
brendshme t nj trekndshi, duke ditur q
ata jan t prpjesshm me numrat 1; 2; 3.
3.3 Prkufzimet e funksioneve trigonometrike. Vetit e sinusit e t
kosinusit

a) Kuptime. Sinusi, kosinusi, tangenti i kndit me vler x n rrethin trigonometrik. Koordinatat
e piks e t vektorit. Funksioni ift; funksioni tek n R.
b) Veti. Kufzueshmria dhe periodiciteti i funksioneve y=sinx; y=cosx. iftsia e tyre.
Shenjat e funksioneve y=sinx; y=cosx sipas kuadranteve.
c) Metoda. Metoda e koordinatave.
Shkathtsi
N mbarim t ors s msimit, nxnsit t jen n gjendje:
T prcaktojn shenjn e sinusit (kosinusit) n varsi t kuadrantit ku mbaron harku.
T njehsojn n raste t veanta vlerat e sinx, cosx, duke u nisur nga prkufzimet e tyre.
69
LIBR PR MSUESIT
T prdorin n situata t thjeshta matematikore periodicitetin, kufzueshmrin dhe iftsin
e funksioneve y=sinx, y=cosx.
T zbatojn njohurit e ftuara n situata t thjeshta.
Materiali i parashikuar n tekst pr kt or msimi ka ngarkes konceptuale e vllimore, prandaj
shtjellimit t tij i duhet kushtuar e gjith ora e msimit, duke hequr dor nga format tradicionale
t kontrollit t dijes me nxns t ngritur n tabel.
Prkufzimet e sinx, cosx, tgx, cotgx t jepen si n tekst, por nxnsve tu krkohen ti nxjerrin
me pun t pavarur lidhjet:
tgx=
sin
cos
x
x
, cotgx=
cos
sin
x
x
, tgxcotgx=1.
Pas punimit t shembullit 1, klasa me pun t pavarur apo me grupe t punoj ushtrimin pr
gjetjen e sin225
o
, cos225
o
.
Prfundimet pr shenjat e sinx, cosx sipas kuadranteve t nxirren nga nxnsit me pun t
pavarur ose me grupe.
sht e rndsishme t vihet n dukje se, duke treguar q sin(2+x)=sinx, ne kemi treguar q
funksioni y=sinx sht periodik dhe perioda mund t jet 2 ose numr pozitiv m i vogl se 2.
Pas vrtetimit t faktit q 1 | sin | x , nxnsit t vrtetojn vet q 1 | cos | x e m tej t
zgjidhet ushtrimi q fguron n tekst.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen numrat 1; 4; 7; 10.
Ushtrime plotsuese
1. Gjeni vlern e funksioneve t mposhtme
pr x = 3.
a) y = cos2x; b) y = cos(x-
2
);
c)y = sin
2
x
.
2. Gjeni shenjn e numrave:
a) sin(-70
o
); b) cos160
o
;
c) sin
5
6
; d) cos(
4
5
).
a) tg110
o
; b) tg
4
5
; c) cotg(-
3
4
).
a) sin2; b) cos2; c) sin3; d) cos4.
5. N cilin kuadrant mbaron harku
trigonometrik kur masa e tij x plotson
kushtet:
a) cosx>0 dhe sinx = -
3
1
;
b) sinx<0 dhe cosx = -
7
2
.
6. Gjeni vlern m t vogl dhe m t madhe
t funksionit:
a) y = sin(2x-40
o
); b) y =
3
1
cosx;
c) y = 2sin
2
x
.
7. Gjeni vlern m t vogl dhe m t madhe
t funksionit:
a) y = 1-sinx; b) y =
1
3 sin x +
;
c) y =
5
7 4sin x
.
8. Zgjidhni ekuacionet (inekuacionet) n
[0,2].
a) cosx+cosy = 2; b) sinx-siny = 2;
c) sinx+siny2.
70 / Matematika 11
Kreu 3
9. N cilin kuadrant mbaron kndi me vler x
kur sht dhn:
sinx cosx>0 dhe sinx+cosx<0.
10. Krahasoni sinx me x pr ]0, [
2
x

.
3.4 Variacioni i sinusit dhe i kosinusit

a) Kuptime. Rrethi trigonometrik. Koordinatat e piks. Funksionet y=sinx, y=cosx. Variacioni
i funksionit.
b) Veti. Tabelat e variacionit pr funksionet y=sinx; y=cosx. Grafkt e tyre pr ] 2 , 0 [ x
.
c) Metoda. Metoda e koordinatave. Metoda e ndrtimit t grafkut n baz t tabels s
njohur t variacionit.
Shkathtsi
T studiojn variacionin e sinusit (kosinusit) n nj kuadrant t fardoshm, n baz t
paraqitjes gjeometrike t tij n rrethin trigonometrik.
T riprodhojn tabelat e variacionit t sinusit (kosinusit).
T skicojn n baz t tabelave, grafkt e funksioneve y=sinx, y=cosx pr ] 2 , 0 [ x .
Edhe pr kt msim, materiali i paraqitur n tekst sht mjaft i ngjeshur, prandaj trajtimit t tij
i duhet kushtuar gjith ora e msimit.
Rekomandojm t ndiqet shtjellimi i materialit si sht paraqitur n tekst. Jan shum me
rndsi skicat q tregojn si ndryshon gjatsia e OQ (ordinata e piks M) kur lviz pika M n
nj kuadrant, sepse n baz t tyre nxirren prfundimet pr variacionin e sinx, kur x rritet n
segmentet 0,
2
, ]
, ]
]
, ,
2
, ]
, ]
]
,
3
,
2
, ]
, ]
]
,
3
, 2
2
, ]
, ]
]
.
Variacioni i sinx kur x rritet nga
2
3
drejt 2 t kryhet nga nxnsit me pun t pavarur ose
pun me grupe, si sht parashikuar n tekst.
sht hap i rndsishm skicimi i grafkut n baz t tabels s variacionit. Pr kt, n fllim
ndrtohen pikat karakteristike dhe m tej bashkohen ato me vij t lmuar. Duhet t mbahet
parasysh (e tu theksohet nxnsve) q merret 3,14, sepse prndryshe do t kishim cenim t
trajts s grafkut.
Studimi i variacionit t funksionit y=cosx, q duhet t konfrmoj saktsin e tabels s variacionit
t dhn n tekst, t kryhet nga nxnsit me pun t pavarur apo me grupe.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen numrat 1, 4, 6, 7, 8/a, b, c.
71
LIBR PR MSUESIT
Ushtrime plotsuese
1. Skiconi grafkt e funksioneve t mposhtme
pr ] 2 , [ x
a) y = cosx; b) y= sin2x; c) y = 1+sinx.
2. Krahasoni
a) cos1 me cos1
o
; b) sin2 me sin2
o
;
c) cos4 me cos4
o
.
3. Zgjidhni inekuacionin cosx<sinx pr:
a) [ 0, ]
2
x

; b)
3
[ , ]
2
x

.
4. Plotsoni: a) cos(-780
o
) =
b) sin(930
o
) =
5. Gjeni periodn T pr x[0, T] dhe skiconi
grafkun e funksionit:
a) y =
2
1
sinx; b) y = cos(x+60
o
);
c) y = 1-2sinx.
6. Gjeni periodn T dhe pr x[0, T] skiconi
grafkun e funksionit:
a) y = sin2x; b) y = cos2x;
c) y = cos4x; d) y = sin
2
x

e) y = sin x 2 ; f) y = cos x ;
g) y = sin
2
x.
7. T vrtetohet q perioda e funksionit y=sinx
sht 2.
8. a) Nse pr do vler t plot t k njehsojm
numrin sin( )
30
k
, sa numra t ndryshm do t
marrim?
b) Si duhet t jet numri a q bashksia e
numrave t trajts cos (na), ku n sht numr
i plot, t jet e fundme?
3.5 Vetit dhe variacioni i funksionit y=tgx

a) Kuptime. Funksioni y=tgx. Koordinatat e piks e t vektorit.
b) Veti. Paraqitja e tgx nprmjet vektorit . Shenja e funksionit y=tgx sipas kuadranteve
sipas
sin
cos
x
x
. Periodiciteti i tangentit. Tabela e variacionit e tangentit pr ,
2 2
x
] ,

] ,
]
.
Grafku i tij.
c) Metoda. Metoda e koordinatave. Metoda e ndrtimit t grafkut sipas tabels s dhn t
variacionit.
Shkathtsi
T prcaktojn shenjn e tangentit sipas kuadrantit ku mbaron harku.
T prdorin n situata t thjeshta matematikore periodicitetin dhe iftsin e funksionit
y=tgx.
T riprodhojn tabeln e variacionit t funksionit y=tgx n ,
2 2
] ,
] ,
]
.
T skicojn n baz t tabels s variacionit grafkun e y=tgx pr ,
2 2
x
] ,

] ,
]
.
72 / Matematika 11
Kreu 3
Shtjellimi i materialit t ri duhet t zr t gjith orn e msimit, pr shkak t ngarkess
konceptuale dhe vllimore q ka. Ndr vetit e funksionit y=tgx, msuesi t trajtoj vet shkurt
gjetjen e bashksis s prcaktimit dhe paraqitjen gjeometrike n rrethin trigonometrik, me
an t vektorit . Pr studimin e shenjs s tgx sipas kuadranteve dhe pr vrtetimin e faktit
tg(180
o
+x)=tgx, sht mir t aktivizohet klasa pr pun t pavarur ose me grupe.
Pr studimin e variacionit t funksionit y=tgx rekomandohet t ndiqet ecuria metodike e
parashtruar n tekst, duke prdorur skicat q tregojn si ndryshon AT (pra, ordinata e T) kur pika
M lviz n rrethin trigonometrik (pra, kur ndryshon x).
Msuesi nuk duhet t ndalet gjat n shnimet:
( )
2
( )
2
lim
x
x
<
tgx=+,
( )
2
( )
2
lim
x
x
>
=-
dhe nuk duhet t krkoj nga nxnsit riprodhimin e tyre e sqarime pr to.
Pr shnimin e par mjafton t kuptohet q kur vlerat e x, duke mbetur m t vogla se
2
i
afrohen pambarimisht
2
, ather tgx rritet pambarimisht.

Kuptimi i limitit q haset ktu do t trajtohet gjersisht n kreun VI.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen numrat 2, 3, 4, 7, 8.
Ushtrime plotsuese
1. Vrtetoni se n rrethin trigonometrik
tgx = y
T
.
2. Pr ciln vler t x arrin vlern m t madhe
funksioni
a) y = sin(cosx); b) y = tg(sinx)?
3. Vrtetoni q perioda e funksionit y=tgx
sht .
4. a) Vrtetoni q funksioni y=tgx sht
funksion tek.
b) Duke prdorur kt fakt, skiconi grafkun e
funksionit y=tgx pr
] , 0[
2
x

5. Skiconi, pr ]0, [ x , grafkun e
funksionit:
a) y=-tgx b) y=1+tgx
c) y=2tgx d) y= tgx
6. N rrethin trigonometrik sht dhn
harku AM me vler x. Shnojm me S pikn
ku gjysmdrejtza OM pret tangjenten e
hequr ndaj rrethit trigonometrik n pikn B
t tij. Vrtetoni q cotgx sht i barabart me
abshisn e piks S.
7. Duke pasur parasysh se cotgx=x
S
,shqyrtoni
variacionin e funksionit y=cotgx pr x]0,[
8. N nj rreh trigonometrik ndrtoni kndin
m t vogl pozitiv AOM, pr t cilin tangenti
sht: a)
5 2
b)-
2 3
73
LIBR PR MSUESIT
3.6 Identitete trigonometrike

a) Kuptime. Bashksia e vlerave t lejuara t shprehjes me ndryshore. Identiteti.
b) Veti. Formula themelore sin
2
x+cos
2
x=1. Lidhjet cos
2
x=
2
1
1 tg x +
; sin
2
x=
2
2
1
tg x
tg x +
.
c) Metoda. Metoda e vrtetimit t identiteteve trigonometrike, duke br shndrrime n
njrn an.
Shkathtsi
T riprodhojn nxjerrjen e formuls themelore.
T gjejn, duke prdorur at, vlern e sinx (cosx), kur njihet cosx (sinx) dhe kuadranti ku
mbaron kndi x.
T gjejn me an t formulave
x
2
sin
=
2
2
1
tg x
tg x +
; x
2
cos =
2
1
1 tg x +
vlern e sinx (cosx)
kur njihet tgx dhe kuadrantin ku mbaron kndi x.
T vrtetojn identitete t thjeshta trigonometrike, duke br shndrrime n njrn an.
Si formula themelore sin
2
x+cos
2
x=1, ashtu edhe identitetet
x
2
cos
=
2
1
1 tg x +
;
x
2
sin
=
2
2
1
tg x
tg x +
,
pr t cilat n tekst jan dhn vrtetime sintetike, sht mir t krkohet t nxirren nga nxnsit
me pun t pavarur ose me grupe. Kjo pun diskutohet me klasn.
Msuesi t drejtoj punn e nxnsve edhe n vrtetimin e identiteteve t thjeshta. Rndsi ka
kuptimi i sakt i identitetit n bashksin e vlerave t lejuara t ndryshoreve q fgurojn n ant
e tij.
T dobishme jan edhe barazimet shkronjore q nuk jan identitete; pr konstatime t tilla t
prdoret metoda e kundrshembullit.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen numrat 1, 2, 3, 4, 6/a, b.
Ushtrime plotsuese
1. Harku me mas x i prket kuadrantit IV.
a) Gjeni cosx, kur sinx = - .
b) Gjeni sinx, kur cosx =
5
3
.
2. Dihet q y]90
o
, 180
o
[.
a) Gjeni siny, kur cosy = -
2
2
.
b) Gjeni tgy, kur siny =
2
3
.
3. Dihet q -
2
<x<
2
.
a) Gjeni cosx, kur sinx = 0,8.
b) Gjeni cosx, kur tgx = -
4
3
.
4. Zgjidhni ekuacionin:
a) 2sin
2
x = 3cosx; b) 2cos
2
x sinx = 1;
c) cos
2
x = sin
2
x; d) sin
4
x = cos
4
x.
5. Tregoni se pr do vler t lejueshme t x
ka vend barazimi:
a) cos
4
x+sin
4
x = 1-2sin
2
xcos
2
x;
b) cos
2
x+sin
2
xcos
2
x+sin
4
x = 1.
74 / Matematika 11
Kreu 3
c) 1+cotg
2
x =
x
2
sin
1
;
d) sin
6
x+cos
6
x = 1-3sin
2
xcos
2
x.
6. Gjeni shenjn e prodhimit sinxcosxtgx
7. a) Shndrroni shprehjen
,
n mnyr q t prmbaj vetm sinx.
b) Shndrroni shprehjen
,
n mnyr q t prmbaj vetm cosx.
8. Shndrroni shprehjen e mposhtme n
mnyr q t prmbaj vetm tgx:
9. Gjeni, pr kndin e ngusht x, sinx dhe cosx,
duke ditur q sinx+cosx= 2 .
3.7 Ushtrime
Synimi i msuesit n kt or msimi duhet t jet prforcimi i njohurive dhe prmirsimi i
shkathtsive t zhvilluara n ort paraardhse t kreut. Msuesi mund tu jap m par nxnsve
pr detyr prgatitjen n shtpi t prmbledhjes s sistemuar t fakteve kryesore t trajtuara n
msimet 3.1-3.6.
Msimi mund t zhvillohet me libr hapur. Nxnsit mund t lexojn n t n mnyr t pavarur
(kjo i shrben edhe aftsimit pr menaxhimin e informacionit prej tyre) shembujt nr. 1, nr. 2, t
dhn t zgjidhur n tekst. M tej mund t organizohet nj diskutim pr t nxjerr prfundime
prgjithsuese prej tyre dhe pastaj t kalohet n zgjidhjen me pun t pavarur t krkesave 1, 2
t ushtrimit.
N t njjtn mnyr procedohet pr trajtimin e shembujve t zgjidhura nr. 3, nr. 4, nr. 5. M
tej vazhdohet me zgjidhje me pun t pavarur apo me grupe t ushtrimeve t pazgjidhura q
fgurojn n tekst.
Pr organizimin e puns s diferencuar n klas t mbahet parasysh se ushtrime t nivelit minimal
jan ato me numr 1; 2/a,b; 3; 4/a,b; 6.
Ushtrime plotsuese
1. Gjeni pozicionin fllestar, periodn dhe
amplitudn pr lkundjen e prshkruar nga
funksioni:
a) y = sin
2
t
; b) y = 3sin2t;
c) y = sin(t+
4
); d) y = sint;
e) y = 2sin(3t-).
2. Krahasoni iftet e lkundjeve:
a) y = sint; y = cost.
b) y = sint; y = 3sint.
c) y = cos(t+
2
); y = -sint.
3. Pr lvizjen lkundse jan dhn (sipas
radhs):
- pozicioni fllestar i piks
- perioda
- amplituda
Jepni lvizjen lkundse me nj ekuacion
t forms y = f(t).
a) 0; 2; 3 b) 1; ; 5 c) 2; 4; 3.
Gjeni periodn dhe vlern m t madhe.
75
LIBR PR MSUESIT
4. Jepni tabeln e variacionit t funksionit
y = 5sin(
6
t).
5. T dy akrepat e sahatit jan t mbivendosura
n orn 12. Pas sa kohe do t mbivendosen
prsri pr hern e par?
6. Studioni variacionin e funksionit y=sinx
(y=cosx),pr ] 2 , 0[ x .
7. Thjeshtoni shprehjen:
a)
b)
0 2 0
2 0 0 2 0
( ) cos0 ( ) sin 270
cos90 2 sin90 180
a b a b
a ab b tg
+ +
+ +
.
8. Studioni shenjn e shprehjes sinxcosx n
intervalin ]0, 2 [ .
9. Duke u nisur nga paraqitja gjeometrike e
sinx, cosx n rrethin trigonometrik, vrtetoni
q:
a) sinx+cosx>1 , pr
]0, [
2
x

b) .
10. Vrtetoni q, pr ]0. [
2
x

, kemi
tgx+cotgx 2 .
3.8 Formulat e reduktimit

a) Kuptime. Kndi trigonometrik, rrethi trigonometrik, kuadranti i mbarimit, radiani.
b) Veti. Formulat pr sin
2
j \
, (
( ,
, cos
2
j \
, (
( ,
,
( ) sin
,
( ) cos
,
( ) 2 sin
,
( ) 2 cos .
c) Metoda. Prdorimi i formulave t reduktimit pr njehsimin e vlerave t funksioneve
trigonometrike nga 0
o
n 360
o
, nprmjet vlerave t funksioneve trigonometrike t kndeve
t ngusht.
Shkathtsi
T shkruajn nj knd t dhn n mnyr t prshtatshme nprmjet nj kndi t ngusht
pr t prdorur formulat e reduktimit.
T zbatojn rregullin mnemonik q lejon mbajtjen mend t formulave.
T shndrrojn shprehje t thjeshta trigonometrike duke prdorur formulat e reduktimit.
Materiali msimor i parashikuar pr kt or msimi lejon aktivizim t mass s nxnsve n
shtjellimin e tij.
Msuesi t shpjegoj vet mnyrn se si nxirren formulat pr sin
2
j \
, (
( ,
e cos
2
j \
, (
( ,
.
Nxnsit m tej, me pun t pavarur ose me grupe, t drejtuar nga msuesi, t nxjerrin formulat
pr
sin
2
j \
+
, (
( ,
,
cos
2
j \
+
, (
( ,
.
76 / Matematika 11
Msuesi tregon se si mund t merren formulat pr ) sin( + nga ajo pr sin
2
j \
+
, (
( ,
, duke
shkruar +a =
2
+
2
j \
+
, (
( ,
=
2
u
+ .
Nxnsit zgjidhin me pun t pavarur ose me grupe ushtrimin pr nxjerrjen e formulave pr
) cos( + , ) sin( , ) cos( .
Msuesi trajton shkurt si n tekst nxjerrjen e formulave pr ) 2 sin( , ) 2 cos( .
Nxnsve u duhet vn n dukje dobia e rregulls pr mbajtjen mend t formulave. Sqarimit t
prmbajtjes dhe mnyrs s zbatimit t tij i duhet kushtuar koha dhe vmendja e duhur nprmjet
trajtimit t shembujve dhe zgjidhjes s ushtrimeve.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numr 1, 2, 3, 4, 5.
Ushtrime plotsuese
1. Vrtetoni q: a) sin(360
o
-x) = -sinx
b) cos(360
o
-x) = cosx
2. Paraqitni m thjesht shprehjet:
a) sin(x-90
o
) + cos(x+90
o
) + sin(
2
+x) +
+ cos(
2
-x)
b) sin(180
o
+x) + sin(90
o
+x) +
+ sin(-x) tg(90
o
-x)
c) cos(-x) cos(x+
2
) +
+ cos(180
o
+x) cotg(
2
-x).
3. Skiconi grafkun e funksionit:
a) y = cos(90
o
-x); b) y = cos(180
o
-x);
c) y = cos(-2x).
4. Gjeni:
a) sin(270
o
+x); b) cos(270
o
-x);
c) sin(x-270
o
); d) cos(x-270
o
).
5. Vrtetoni identitetin (pr vlera t lejuara t
a):
2
( )
cos( )
a b
+
4
3
sin( )
2
ab

=
2
( )
sin( )
2
a b
+
.
6. Vrtetoni identitetet:
a) cos(45
o
+x) = sin(45
o
-x);
b) tg(
4
-x) = cotg(
4
+x).
7.
A,
B ,
C jan knde t nj trekndshi.

Vrtetoni q:
a) sin

A = sin(

B +

C ) ;
b) sin
2
A
= cos(
2
B C

+
)
8. Gjeni vlern e shprehjes:
a) ;
b) tg5
o
tg10
o
tg15
o
tg85
o

3.9 Zbatime

a) Kuptime. Vlera e harkut (kndit) trigonometrik. Funksionet trigonometrike.
b) Veti. Formulat pr
2
tg n
j \
, (
( ,
.
77
LIBR PR MSUESIT
c) Metoda. Reduktimi i problemit t gjetjes s vlerave t funksioneve trigonometrike t
kndit x, n gjetjen e vlerave t funksioneve trigonometrike t nj kndi n [0
o
, 90
o
].
Shkathtsi
T prdorin formulat pr
2
tg n
j \
, (
( ,
pr njehsimin e vlers s tgx, kur
o o
x 360 0 <
.
T prdorin pr vlerat e funksioneve trigonometrike t kndeve nga [0
o
, 90
o
] tabeln e
vlerave dhe makina llogaritse t prshtatshme.
Materiali msimor i parashikuar pr kt or msimi lejon aktivizim t mir t mass s
nxnsve si n nxjerrjen e formulave, ashtu edhe n zbatimet e tyre. T ndiqet shtjellimi metodik
i propozuar n tekst. sht me rndsi t theksohet fakti q pr t mbajtur mend formulat mund
t adoptohet rregulli mnemonik, i ngjashm me at pr formulat pr sinusin e kosinusin.
N tekst ka disa shembuj t cilt sht mir t trajtohen si gjysm t zgjidhur, pr t siguruar
pjesmarrjen aktive t nxnsve n procesin e zgjidhjes.
Reduktimi n [0
o
, 90
o
] sht efkas nse nxnsit jan n gjendje t kryejn gjetjen e vlerave t
funksioneve trigonometrike n kt segment nprmjet tabels reale t vlerave (Matematika
10, faqe 181) dhe prdorimit t makinave llogaritse t prshtatshme.
Ushtrime pr prforcimin e ktyre aftsive duhet t punohen detyrimisht n klas.
Si ushtrime t nivelit minimal, t konsiderohen ato me numrat 1, 2, 3, 4, 5.
Ushtrime plotsuese
1. Vrtetoni q Nse njohim vlerat e sinx,
cosx pr x[0, 45
o
], mund t gjejm edhe
vlerat e tyre pr x[45
o
, 90
o
].
2. Radhitni numrat e mposhtm sipas radhs
rritse, pa gjetur vlerat e tyre.
a) sin(-15
o
), sin115
o
, sin165
o
, sin205
o

b) sin25
o
, cos50
o
, sin95
o
, cos345
o
.
3. Krahasoni:
a) log
3
(sin150
o
) me log
3
(sin135
o
)
b) log
0,5
(cos330
o
) me log
0,5
(cos20
o
)
c) 2
cos 60
me cos
2
60
o
.
4. Thjeshtoni shprehjet:
a) sin(270
0 0
) sin(450 ) +
b)
5. Njehsoni vlern e shprehjes:
a)
b)
6. Vrtetoni barazimet:
a)
0 0
sin(70 ) cos(20 ) +
b)
7. Vrtetoni identitetin:
2 2
2
2 2
2 2
[1 cot ( )]
4
2
1
(1 )
[1 cot ( )]
2
g
tg
tg
g

+
+
+
8. Reduktoni n kuadrantin e par:
a)
b) .
78 / Matematika 11
3.10 Ekuacione trigonometrike elementare

a) Kuptime. Ekuacioni me nj ndryshore. Rrnja e tij. Ekuacione t njvlershme. Rrethi
trigonometrik. Funksionet trigonometrike.
b) Veti. Formulat q japin bashksit e zgjidhjeve t ekuacioneve trigonometrike elementare
sinx=a, cosx=b, tgx=c.
c) Metoda. Paraqitja e funksioneve trigonometrike n rrethin trigonometrik.
Shndrrime t njvlershme t ekuacioneve me nj ndryshore.
Shkathtsi
T zgjidhin ekuacione trigonometrike elementare sinx=a, cosx=b, tgx=c n R.
T zgjidhin ekuacione trigonometrike q sillen n elementare me shndrrime t thjeshta
identike e t njvlershme.
Msimi sht mir t zhvillohet me tekst t hapur. Shtjellimi i materialit n tekst synon q
nprmjet shembullit t arrihet n prfundimin prgjithsues pr bashksin e zgjidhjeve t
ekuacionit sinx=a. sht mir q shembulli t trajtohet n klas gjysm i zgjidhur, duke shtruar
para nxnsve pyetje t strukturuara dhe t ndiqet nga punimi i nj ushtrimi, para se t kalohet
n sintezn pr ecurin e zgjidhjes s ekuacionit sinx=a.
Pr zgjidhjen e ekuacioneve cosx=b, tgx=c t ndiqet ecuria metodike e parashtruar n tekst.
Shembulli pr
3
tg x

j \
, (
( ,
= 3 mund t lihet pr lexim t pavarur nga nxnsit.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1, 2, 6, 7, 11.
Ushtrime plotsuese
1. Paraqitni zgjidhjet e ekuacionit me nj
formul t vetme.
a) sinx = 0; b) sinx = 1; c) sinx = -1;
d) cosx = 0; e) cosx = 1; f) cosx = -1.
a) sin3x = -
2
2
; b) sin
5
2x
= 1;
c) sin(x-30
o
) =
2
3
; d) sin(2x-1) =
2
1
;
e) cos2x = 0; f) cos(2x-60
o
) = -
2
1
.
a) sin
2
y = 0; b) sint = 1;
c) sin
2
t = -1; d) cos
2
t = 1.
4. Pr vlera t x jan t vrteta barazimet:
a) sin(+x) =
2
2
; b) sin(
2
-x) = -
2
1
;
c) cos(-x) = -
2
1
; d) cos(+3x) =
2
1
.
5. Zgjidhni ekuacionet:
a) tg3x = 0; b) tg(2x-10
o
) = -
3
3
;
c) tg(-2x) = -1.
a) cosx = sinx; b) sinx+cosx = 0;
c) sinx+ 3 cosx = 0.
79
LIBR PR MSUESIT
7. Zgjidhni ekuacionin: a)
1
1
1 cos x

+

b)
2
1
1 sin x

+
c)
2
3 0 tg x tgx +
a) (2sinx+1)(tgx+1)=0
b)
2
2cos 3 2 cos 2 0 x x +
9. Zgjidhni ekuacionin: a)
2
cos
2(1 sin )
sin
x
x
x

b)
2 2
1 1
2
sin 1 cos x x
+
+
.
3.11 Ushtrime
Synimi i msuesit n trajtimin e materialit t vendosur n tekst pr kt or msimi duhet t
jet prpunimi i njohurive dhe forcimi i aftsive pr zgjidhjen e ekuacioneve trigonometrike t
thjeshta, n vazhdim t puns s nisur n msimin 3.10.
Msimi t zhvillohet me tekst hapur, duke grshetuar shqyrtimin e shembujve dhe zgjidhjen e
ushtrimeve t vendosura n tekst.
Pasi t trajtohet nga msuesi n tabel zgjidhja e ushtrimit 1, nxnsit me pun t pavarur e me
grupe zgjidhin ushtrimet 2 dhe 3/a.
Trajtohet nga msuesi n tabel ushtrimi i zgjidhur nr. 4, e m pas nxnsit zgjidhin me pun t
pavarur e me grupe ushtrimin 5/a e m pas ushtrimin 6/a, b.
Msuesi trajton ushtrimin e zgjidhur nr. 8 dhe v nxnsit n pun pr zgjidhjen e ushtrimit
9/a.
Msuesi zgjidh n tabel ushtrimin 12 e m pas nxnsit, me pun t pavarur, zgjidhin ushtrimin
13/a.
T mbahet parasysh se ushtrime t nivelit minimal konsiderohen ato me numrat 2, 3, 5, 7/a,
b,9.
Ushtrime plotsuese
1. Paraqitni me nj formul t vetme bashksin
e zgjidhjeve t ekuacionit:
a) cosxsinx = 0; b) (sinx-1)cosx = 0;
c) sin
2
x
sinx = 0; d) cosxcos2x = 0.
a) 2cosx+1 = 0; b) sin
2
x+sinx = 0;
c) 3 tg
2
x - tgx = 0; d) 4sin
2
x 1 = 0.
a) 2sin
2
5x - 1 = 0;
b) 2sin
2
x sinx 1 = 0;
c) 2cos
2
x 3cosx+1 = 0;
d) cos
4
x+2 = 3cos
2
x.
a) 2sinx = tgx; b) 2(sinx 1) =
4
sin x
;
c) cos x = cosx;
d) 2sinx cotgx+1 = cosx.
5. Gjeni vlern m t vogl t funksionit n
[0, 2]
a) y = 2 - cosx; b) y =
5
1 2sin
2
x
;
c) y = cos
2
x 2cosx 5.
6. Zgjidhni sistemin e ekuacioneve pr
] 2 , 0 [ , v u
80 / Matematika 11
a)
cos cos 0
cos cos 1
u v
u v
+
;
b)
cos 3 0
cos 3 0
tgu v
tgu v
+ +
.
a)
cos
cos
x
x
= 0; b)
x
x
sin
sin
= 1.
8. Zgjidhni n [0, 2] inekuacionet:
a) cosx<
2
1
; b) sinx>-
2
1
; c) |sinx|<
2
2
.
a)
0 0
sin(3 10 ) cos(80 3 ) 1 x x + +
b)
2 0 0
2sin ( 30 ) 3cos( 60 ) 1 0 x x + +
3.12 Formulat pr sinusin (kosinusin) e shums dhe diferencs s dy
kndeve

a) Kuptime. Funksionet trigonometrike t nj kndi n rrethin trigonometrik. Prodhimi
numerik i dy vektorve.
b) Veti. Formulat pr ) sin(
2 1
x x , ) cos(
2 1
x x .
Shkathtsi
T prdorin formulat pr ) sin(
2 1
x x , ) cos(
2 1
x x pr njehsimin e vlerave t funksioneve
trigonometrike t kndeve, q shkruhen si shum a diferenc e kndeve 30
o
, 45
o
, 60
o
, 90
o
.
T prdorin kto formula pr thjeshtimin e shprehjeve trigonometrike.
T prdorin kto formula pr t zgjidhur ekuacione trigonometrike t thjeshta.
Ushtrimi q jep, nprmjet krahasimit t cos(90
o
-60
o
) me cos90
o
-cos60
o
, iden q kosinusi
(sinusi) i shums nuk sht kurdoher i barabart me shumn e kosinuseve (sinuseve) sht
mjaft i rndsishm pr t paraprir gabime t mundshme t nxnsve, q pr fat t keq vihen
re shpesh.
Nxjerrja e formuls pr cos(x
1
-x
2
) t bhet nga msuesi, duke krkuar her pas here mendimin
e nxnsve. Pas punimit t shembullit pr cos15
o
, t krkohet q nxnsit me pun t pavarur t
njehsojn cos150
o
(pa prdorur paraqitjen n rrethin trigonometrik).
Formula pr cos(x
1
+x
2
) t nxirret nga nxnsit me pun t pavarur ose me grupe, duke u dhn
vetm sugjerimin t bhet me formuln e njohur pr cos(x
1
-x
2
), zvendsimi i x
2
me x
2
. Ktu
do t ishte me vend sqarimi paraprak se formula pr cos(x
1
-x
2
) sht nj identitet me dy ndryshore
reale dhe prandaj mbetet e vrtet nse zvendsojm x
1
, x
2
me knde t fardoshme.
Pasi trajtohet shembulli pr cos105
o
, t krkohet nga nxnsit q t njehsojn me pun t pavarur
cos225
o
(pa paraqitje n rrethin trigonometrik). Diskutimi i ksaj pune mund t prdoret pr t
vn n dukje se formula pr ) 180 cos( +
o
mund t nxirret nga formula pr cos(x
1
+x
2
).
Formulat pr sin(x
1
+x
2
) (me sugjerimin pr zvendsimin e x
1
me (90
o
-x
1
) n identitetin pr
81
LIBR PR MSUESIT
sin(x
1
+x
2
)) dhe ajo pr sin(x
1
-x
2
) t nxirren nga nxnsit me pun t pavarur ose me grupe.
Ushtrime plotsuese
1. Vrtetoni formuln pr sin(x
1
-x
2
) duke
njohur at pr sin(x
1
+x
2
).
a) sin2xcosx = cos2xsinx;
b) sinxsin
2
x
+cosx cos
2
x
.
3. Gjeni sakt:
a) sin75
o
; b) cos15
o
; c) cos105
o
.
a) sin(x+y) + sin(x-y);
b) cos(x-y) cos(x+y).
a) cos(x+30
o
) + sin(x+60
o
);
b) sin(
4
+x) sin(
4
-x).
6. Harku me mas x i prket kuadrantit t
dyt.
a) Gjeni sin(60
o
+x), kur cosx = -
5
4
;
b) Gjeni cos(x-135
o
), kur sinx =
2
2
.
a) cos3x cosx + sin3x sinx = 1;
b) sin(x+35
o
) + sin(x-35
o
) = 0;
c) sinxcos
2
x
- cosxsin
2
x
= -
2
1
;
d) 2cos(
4
+x) cos(
4
-x) + sin
2
x = 0.
8. Kosinuset e dy kndeve t nj trekndshi
jan:
3 12
;
5 13
.
Gjeni kosinusin e kndit t tret.
9. Vrtetoni q:
tg2x tgx =
sin
cos cos 2
x
x x
;
3.13 Zbatime

a) Veti. Formulat pr , .
b) Metoda. Shndrrimi i shprehjes asinx+bcosx n trajtn .
Shkathtsi
T prdorin formulat pr pr njehsim vlerash t funksionit tangent.
T prdorin kto formula pr thjeshtimin e shprehjeve trigonometrike jo t ndrlikuara.
T prdorin kto formula pr zgjidhje ekuacionesh trigonometrike t thjeshta.
T prdorin shndrrimin asinx+bcosx= n situata t thjeshta matematikore.
T gjejn amplitudn dhe periodn kur mblidhen dy lvizje lkundse harmonike me t
njjtn period.
Materiali i parashikuar n tekst pr kt or msimi krijon hapsira t gjera pr pjesmarrjen
aktive t nxnsve.
82 / Matematika 11
Msuesi trajton nxjerrjen e formuls pr tg (a+b) dhe n krkesa q nxnsit, me pun t pavarur
a me grupe, t nxjerrin formuln e ngjashme pr tg (a-b).
Pasi trajton shndrrimin e shprehjes asinx+bcosx n trajtn sin( )
cos
a
x
+ , msuesi (pavar-
sisht se n tekst sht dhn zgjidhja) krkon q nxnsit t zbatojn kt lloj shndrrimi duke
kryer, me pun t pavarur a me grupe, zgjidhjen e ekuacionit 3sinx- cosx=3.
Mbledhja e dy lvizjeve lkundse harmonike sht mir t trajtohet me aktivizimin e nxnsve,
duke shtruar fllimisht para tyre ushtrimin pr gjetjen e ekuacionit t lvizjes rezultante t piks,
q merr pjes njhersh n dy lvizje me ekuacion y=3sin2t; y=4cos2t.
M tej nxirret rezultati prgjithsues pr rezultanten e dy lvizjeve lkundse harmonike me
ekuacione t a y sin ; t b y cos (me t njjtn period).
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 2, 3, 6, 7.
Ushtrime plotsuese
1. Gjeni vlerat e funksioneve trigonometrike t
kndit: a)
0
105 b)
0
165 .
2. Duke ditur tgx=2; tgy=1
dhe
0 0 0 0
0 90 ; 0 90 x y < < < < gjeni:
a) tg(x+y); tg(x-y); sin(x+y); sin(x-y).
3. Gjeni sin(
0
90 + + ) duke njohur:
.
4. Vrtetoni q
5. Vrtetoni q, nse x dhe y jan knde t
ngushta, ather sinx+siny<1
6. Duke ditur q tga; tgb jan rrnjt e
ekuacionit t fuqis s dyt x
2
+px+q=0, shprehni
nprmjet p;q vlerat e .
a)
b)
( ) ( ) cot
( ) ( ) cot
tg x y tg x y gy tgy
tg x y tg x y gx tgx
+ + +
+ +
.
a) sinxsin(y-z)+sinysin(z-x)+
+ sinz sin(x-y)=0
b) sin(x+y) sin(x-y)+
sin(y+z) sin(y-z)+sin(z+x)sin(z-x)=0.
a)
b) .
3.14 Funksionet trigonometrike t dyfshit t kndit

a) Kuptime. sin2x; cos2x.
b) Veti. Formulat sin2x=2sinxcosx; cos2x=cos
2
x-sin
2
x.
Shkathtsi
T nxjerrin formulat pr sin2x, cos2x prej formulave t njohura.
83
LIBR PR MSUESIT
T prdorin kto formula pr njehsim vlerash t funksioneve trigonometrike; pr thjeshtim
shprehjesh trigonometrike; pr zgjidhje ekuacionesh trigonometrik t thjesht.
T prdorin kto formula n situata t thjeshta reale.
Materiali i paraqitur n kt or msimi mund dhe duhet t siguroj nj pjesmarrje aktive t
nxnsve n trajtimin e tij.
sht domethns ushtrimi 1, q synon nxjerrjen nga nxnsit me pun t pavarur t formulave
pr sin2x, cos2x.
N tekst sht dhn m tej nj vrtetim sintetik pr kto formula, duke u bazuar n formulat e
njohura pr sin(x
1
+x
2
), cos(x
1
+x
2
).
Shembulli pr vlern m t madhe t funksionit y=sin
2
x-cos
2
x sht mir t shtrohet fllimisht si
ushtrim para nxnsve.
Pasi msuesi t vrtetoj formuln x
2
sin =
2
2 cos 1 x
, sht mir t pozohet problemi analog
pr shprehjen e cos
2
x nprmjet cos2x para nxnsve.
Po kshtu me pun me grupe mund t krkohet vrtetimi i formuls pr tg2x me dy rrug:
a) tg(2x)=tg(x+x)=
1
tgx tgx
tgx tgx
+

;
b) tg(2x)=
sin 2
cos 2
x
x
=
2 2
2sin cos
cos sin
x x
x x
=
2
2 2
2
2sin cos
cos
cos sin
cos
x x
x
x x
x
.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1, 2, 3, 5, 6/a, b.
Ushtrime plotsuese
a) 2sin
2
x
cos
2
x
; b) 4sin
4
u
cos
4
u
;
c) cos
2
8
x
- sin
2
8
x
; d) 4sin
2
v cos
2
v;
e)
cos 2
cos sin
x
x x
; f) cos
4
a- sin
4
a;
g) (sin2x+cos2x)
2
.
a) 2siny cosy = 1;
b)
2
1
- (cosx-sinx) (cosx+sinx) = 0;
c) (sinu-cosu)
2
= 1; d) sin4x = tg2x.
3. Pr vler t ] , 0 [ x merr vlern m t
madhe (m t vogl) funksioni:
a) y = sin
2
x cos
2
x;
b) y = 4sin
2
3x cos
2
3x;
c) y = sinx cosx; d) y = (1-sinx cosx)
2
.
4. Shprehni
a) tg2a nprmjet tga;
b) cotg2x nprmjet cotgx.
5. Trekndshi knddrejt me hipotenuz c,
njrin knd t ngusht e ka x. Pr vler t x
syprina e trekndshit sht m e madhja?
6. sht dhn q x]90
o
, 180
o
[
a) Gjeni sin2x, kur sinx =
5
4
;
b) Gjeni cos2x, kur cosx = -
2
3
;
c) Gjeni sin2x, kur cosx = -
3
1
.
84 / Matematika 11
7. Vrtetoni q pr gjith vlerat e lejuara t
ndryshores ka vend barazimi:
a)
sin 2
1 cos 2
+
= tga;
b) tgx + cotgx =
x 2 sin
2
.
a) 1 cos2x = 2sinx; b) cos4x + sin2x = 1;
c) 1 + cosx = 2cos
2
x
.
9. sht dhn x]270
o
, 360
o
[.
a) Gjeni cosx, kur cos2x =
2
1
;
b) Gjeni sin
2
x
, kur cosx = +
2
1
.
10. N nj trekndsh dybrinjnjshm
kosinusi i kndit n baz sht
5
3
.
a) Gjeni kosinusin e kndit n kulm.
b) Cili sht lloji i trekndshit?
3.15 Kthimi n prodhim i shums apo ndryshess s dy sinuseve apo dy
kosinuseve

a) Veti. Formulat pr b a sin sin , b a cos cos .
b) Metoda. Zvendsimi i ndryshores pr sjelljen e nj shprehjeje n trajt t prshtatshme.
Shkathtsi
T prdorin formulat pr b a sin sin , b a cos cos pr thjeshtime t shprehjeve
trigonometrike dhe pr t zgjidhur ekuacione trigonometrike t thjeshta.
Ti prdorin ato pr t modeluar situata reale t thjeshta, si p.sh. pr mbledhjen e dy lvizjeve
lkundse harmonike me perioda t ndryshme.
Paraqitja e materialit n tekst i ka ln shum vend vrtetimeve sintetike. Por brendia e ktij
materiali sht e till q mund (dhe duhet) t siguroj pjesmarrjen aktive t nxnsve n
shtjellimin e tij.
Pas nxjerrjes s formuls pr cosa+cosb, ku nxnsit njihen me dobin q paraqet futja e
ndryshoreve t reja x
1
, x
2
t tilla q:
1 2
1 2
x x a
x x b
+
, sht mir q m tej formula pr cosa-cosb t

nxirret nga nxnsit me pun t pavarur a me grupe.
E njjta linj t mbahet edhe pr nxjerrjen e formuls pr sina+sinb.
Pas nxjerrjes s formulave, duke mos u kufzuar me shembujt e dhn n tekst, rekomandohet t
kalohet n zbatime t thjeshta t formulave pr shndrrime shprehjesh e zgjidhje ekuacionesh t
thjeshta trigonometrike, duke prdorur kto formula.
Ushtrime plotsuese
1. Vrtetoni formulat pr kthimin n prodhim
t sina + sinb; cosa - cosb duke prdorur
formuln pr cosa + cosb.
a) sin4x + sin2x = 0;
b) sin5x + sin3x = cosx;
85
LIBR PR MSUESIT
c) sin7x sin5x = sinx;
d) cos4x + cos2x = cosx.
3. Gjeni vlern m t madhe t funksionit:
a) y = cos(30
o
-x) + sinx;
b) y = sinx + cosx;
4. Gjeni periodn, amplitudn dhe pozicionin
fllestar n lkundjen q jepet me formuln:
a) y = sin(t+60
o
) + sint;
b) y = cost + cos(t+
4
); c) y = cost sint.
5. Ktheni n prodhim:
a) 1 + sinx; b)
2
1
+ cosx;
c) sinx + 2sin
2
x
; d) 1 + 2cosx + cos2x.
6. Ktheni n prodhim: cotga+ cotgb.
7. T zgjidhet ekuacioni:
a)
0 0
sin( 45 ) sin( 45 ) 1 x x + +
b) .
a) sin7x+sin3x=sin5x+sinx
b) sinx+2sin3x+sin5x=0
a) sin4x+cos4x=
b) sin2x+cos2x=sinx+cosx
3.16 Prsritje
Synimi i msuesit n kt or duhet t jet strukturimi i njohurive kryesore teorike t kreut dhe
zhvillimi i mtejshm i aftsive t ftuara gjat trajtimit t tij.
Nxnsit, nn drejtimin dhe me porosi t msuesit, duhet t bjn nj pun t konsiderueshme
prgatitore pr kt or msimi, duke prmbledhur, sistemuar e hedhur n letr n mnyr
sintetike njohurit teorike kryesore (e jo vetm formulat).
Zhvillimi i msimit t bhet me tekst hapur. Pyetjet e shkurtra me karakter teorik q fgurojn n
t krkojn prgjigje individuale nga secili nxns. Pas tyre ka ushtrime me karakter zbatimesh,
duke flluar nga ato m t thjeshtat.
Msuesi, pr trajtimin e tyre, duhet t kombinoj punn e pavarur a me grupe t nxnsve mbi
disa nga kto zbatime, me punn n tabel t nxnsve t ndryshm q zgjidhin t tjera ushtrime.
I duhet kushtuar koh paraqitjes s zgjidhjes s secilit ushtrim (si nga grupi n bank, ashtu edhe
nga nxnsi n tabel) dhe analizs s saj.
Msuesi duhet ti lr nxnsit t shprehen, t kontrollojn prgjigjet q japin, t bjn
vetkorrigjimin e gabimeve eventuale; ai duhet t krkoj argumentimin e gjykimeve t
shprehura.
Si ushtrime t nivelit minimal (prioritare n trajtimin me pun t pavarur prej nxnsve) t
konsiderohen ato me numrat 1/b, c; 2/b, c; 3/b, c; 4/b; 6; 7/b; 11/a, b; 13/b; 14/b; 18/b.
Msuesi nuk duhet t synoj e as t krkoj zgjidhjen me pun t pavarur (qoft edhe n shtpi,
pas msimit) t t gjitha ushtrimeve q fgurojn n tekst, duke u kujdesur t mos shkaktoj
mbingarkes lndore e t pafrytshme tek nxnsit.
Ushtrime plotsuese
1. Gjeni me disa mnyra sin510
o
.
2. Zgjidhni me mnyra t ndryshme ekuacionin:
a) cosx = sinx; b) sinx = sin2x.
a) sin
2
x = 1 sinx cosx;
b) tgx + cotgx 2 = 0;
c) 1 sin2x sinx = cos2x cosx.
d) sinx + cos2x = 0; e) 1 cosx - sin
2
x
= 0;
86 / Matematika 11
f) 1 cos(3+x) + sin
2
x +
= 0.
a)
cos
1 sin
x
x
= 0; b)
1 sin
cos
x
x
= 0;
c) sinx.cotgx+1 = 0.
5. Vrtetoni q pr t gjitha vlerat e lejuara t
ndryshores x ka vend barazimi:
a)
2
sin
1 cos
x
x +
= 1 cosx;
b) (cosx+sinx) (cosy+siny) = cos(x+y) +
+ cos(x-y);
c) sin
2
4x sin
2
2x = sin6xsin2x;
d)
1 cos
sin
2
tg
.
a) 2sin5x-sin9x=sinx
b) sin(nx)+cos(nx)=sinx+cosx
a)
1 3
sin cos sin3 0
2 2
x x x + +

b)
2 2
cos 2 sin 1 x x +
8. T vrtetohet identiteti:
2sin(x+y)sin(x-y)=cos2y-cos2x
9. T vrtetohet q, nse x;y;z jan knde t
nj trekndshi, ather ka vend barazimi:
a)
b)
10. T zgjidhet sistemi:
a)
0
30
cos sin 1
x y
x y
b)
0
1
45
tgx tgy
x y
+

c)
Materiali i paraqitur pr kt msim sht vendosur pas risistemimit e ristrukturimit t njohurive
kryesore teorike t kreut dhe prmban zbatime m komplekse t tyre. N organizimin e ors s
msimit, sikurse edhe n orn e mparshme, msuesi sht mir t kombinoj punn e pavarur e
me grupe t nxnsve mbi disa nga kto zbatime, me zgjidhjen n tabel nga nxns t ndryshm
t disa ushtrimeve t tjera. E rndsishme sht q kjo pun t vlersohet, t paraqitet e t
diskutohet pa lejuar rrmuj n klas.
Si ushtrime t nivelit minimal, t prshtatshme pr pun t pavarur a me grupe t nxnsve, t
konsiderohen ushtrimet me numrat 1, 3, 7, 8, 14, 15.
Punimi i ushtrimeve t testit (msimi 3.18) tu lihet nxnsve pr pun individuale n shtpi, pr
t br vetkontrollin.
Prmbledhje pr kreun III
1. Lidhjet midis kndeve dhe brinjve n trekndshin knddrejt:
c
a
sin
;
c
b
cos
; ;
a
b
g cot
.
87
LIBR PR MSUESIT
2. Shprehjet pr siprfaqen e trekndshit:
1
2
b
S b h ;
1
2
S P r ;
( )( )( ) S p p a p b p c
;
1
sin
2
S bc
;
4
abc
S
R
.
3. Kndi qendror e ka masn 1 radian kur harku prkats e ka gjatsin sa rrezja e rrethit. 1
radian 57
o
17.
Lidhja e mass b n radian me masn a t kndit sht
180
o

.
4. Rreth trigonometrik quhet rrethi me qendr n O(0, 0) me rreze 1 dhe me pik fllimi t
harqeve A(1; 0).
5. Vlerat e gjith harqeve trigonometrike t rrethit trigonometrik jepen nga formula
, ku a sht masa e njrit prej tyre, kurse kZ

gzon dy veti:
a) |k| sht numri i rrotullimeve t plota t kryera nga M.
b) k sht pozitiv kur rrotullimet bhen n kahun antiorar dhe negativ kur ato bhen n kahun
orar.
6. Nse sht hark trigonometrik n rrethin trigonometrik dhe x sht vlera e tij, ather
me prkufzim:
M
y x sin
;
M
x x cos ;
M
M
y
tgx
x
; cot
M
M
x
gx
y
.
Kemi
sin
cos
x
tgx
x
;
cos
cot
sin
x
gx
x
;
1
cot gx
tgx
.
tgx sht ordianta e piks T, ku drejtza (OM) pret tangjenten ndaj rrethit trigonometrik,
hequr n pikn A.
7. Pr do R x kemi:
1 | sin | x ; 1 | cos | x ; sin(-x)=-sinx; cos(-x)=cosx; tg(-x)=-tgx.
8. Funksionet y=sinx, y=cosx jan periodik me period 2 .
Funksioni y=tgx sht periodik me period . Sidoqoft Z k kemi:
x k x sin ) 2 sin( + ; x k x cos ) 2 cos( + ; .
9. Tabelat e variacionit pr sinusin dhe kosinusin pr ] 2 , 0 [ x jan:
x
sinx
0
0 1 0 -1
2

0
2
3
2

x
cosx
0
1 0 -1 0
2

1
2
3
2
10. Tabela e variacionit pr tangentin pr ,
2 2
x
] ,

] ,
]
sht:
x
tgx
- 0
2

2
-
11. Pr do R x kemi, sin
2
x+cos
2
x=1.
Kemi
2
2
2
sin
1
tg x
x
tg x
+
;
2
2
1
cos
1
x
tg x
+
(
2
x k

+
).
88 / Matematika 11
12. Rregulli mnemonik pr formulat e reduktimit:
a) Formulat e reduktimit pr kndet , 2 nuk e ndryshojn emrin e funksionit.
Pr kndet
2
,
3
2
emri i funksionit ndryshon n ko-funksion.

b) Shenja n ann e djatht t formuls s reduktimit sht e njjt me shenjn e funksionit q
reduktohet n kuadrantin prkats, duke e menduar a knd t ngusht ( ).
13. Pr t zgjidhur ekuacionin sinx=a, kur 1 1 a veprojm kshtu:
a) Gjejm nj knd a q e ka sinusin a ( a sin ).
b) T gjitha zgjidhjet e ekuacionit sinx=a jepen nga formulat:
+
o
k x 360 ose ) 180 ( 360 +
o o
k x ( Z k ).
14. Pr t zgjidhur ekuacionin cosx=b, kur 1 1 b veprojm kshtu:
a) Gjejm nj knd a q e ka kosinusin t barabart me b ( b cos ).
b) T gjitha zgjidhjet e ekuacionit cosx=b jepen nga formulat:
+
o
k x 360 ose
o
k x 360 ( Z k ).
15. Pr t zgjidhur ekuacionin tgx=c ( R c ) veprojm kshtu:
a) Gjejm nj knd q e ka tangjenten t barabart me c.
b) T gjitha zgjidhjet e ekuacionit tgx=c jepen nga formula:
+
o
k x 180 ( Z k ).
16. Pr do x
1
, x
2
nga R kemi:
cos(x
1
-x
2
)=cosx
1
cosx
2
+sinx
1
sinx
2
; cos(x
1
+x
2
)=cosx
1
cosx
2
-sinx
1
sinx
2
;
sin(x
1
+x
2
)=sinx
1
cosx
2
+cosx
1
sinx
2
; sin(x
1
-x
2
)=sinx
1
cosx
2
-cosx
1
sinx
2
.
17. Pr vlerat e lejuara t x
1
, x
2
kemi:
tg(x
1
+x
2
)=
1 2
1 2
1
tgx tgx
tgx tgx
+
.
18. Pr do R x kemi:
sin2x=2sinxcosx; cos2x=cos
2
x-sin
2
x; x
2
sin =
1 cos 2
2
x
; x
2
cos =
1 cos 2
2
x +
.
19. Pr do a, b nga R kemi:
cosa+cosb=2cos
2
a b +
cos
2
a b
; cosa-cosb= 2sin
2
a b +
sin
2
a b
;
sina+sinb=2sin
2
a b +
cos
2
a b
; sina-sinb=2sin
2
a b
cos
2
a b +
.
20. Teorema e sinusit n trekndshin fardo:
sin
a
=
sin
b
=
sin
c
=2R. (R-rrezja e rrethit t jashtshkruar trekndshit).

21. Teorema e kosinusit n trekndshin fardo:
2 2 2
2 cos a b c bc + .
89
LIBR PR MSUESIT
KREU 4
PLANI DHE DREJTZA N HAPSIR
E quajm t kshillueshme q n fllim t ktij kreu, msuesi t zhvilloj me nxnsit nj bised
lidhur me prmbajtjen e kursit t gjeometris n hapsir, duke vn n dukje veorit q ai ka
n krahasim me gjeometrin n plan.
N hyrje t ktij kreu n tekst thuhet se gjeometria n hapsir studion fgurat gjeometrike,
pikat e t cilave nuk ndodhen t gjitha n nj plan. Kjo do t thot se pohime t caktuara t
gjeometris n plan e ruajn vrtetsin e dhe n gjeometrin n hapsir. (Teorema e Pitagors,
vetit e paralelogramit, shuma e kndeve t trekndshit etj).
Por, nisur nga kjo veori, q n fllim duhet tu jepen nxnsve shembuj t till fgurash t cilat
tregojn se t njjts pyetje mund tu jepen prgjigje t ndryshme n gjeometrin n plan dhe
gjeometrin n hapsir.
Disa teorema duhen plotsuar madje edhe ndryshuar. P.sh.: n gjeometrin n plan,
prcaktohen dy raste t pozicionit t drejtzave: drejtzat ose jan paralele, ose priten; ndrsa n
gjeometrin n hapsir jan tri pozicione t mundshme t dy drejtzave. Ato jan ose paralele,
ose prerse ose t kithta.
Akoma edhe nj shembull tjetr: n gjeometrin n plan vrtetohet se ekzistojn dy drejtza
paralele m nj drejtz t dhn dhe q ndodhen n nj larges t caktuar prej saj. N gjeometrin
n hapsir sht e qart q ekzistojn nj numr i pafundm drejtzash t tilla. (P.sh. t gjitha
prftueset e cilindrit jan paralele me boshtin e tij dhe ndodhen n t njjtn larges prej tij.)
Elementet e para t kreut plani dhe drejtza n hapsir nxnsi i njeh q nga shkolla 9 vjeare.
Ky fakt shtron domosdoshmrin e njohjes s ktij programi nga ana e msuesit. Kshtu nxnsi
njihet q n shkolln 9 vjeare me koncepte apo veti lidhur me pikn, drejtzn e planin,
pozicionin reciprok t tyre (drejtza paralele, prerse e t kithta), plane paralel, drejtza
paralele dhe pingule me planin, pingulja dhe e pjerrta me planin, kndi i drejtzs m planin,
plane pingul).
N shkolln 9 vjeare mjaft koncepte e njohuri, jan dhn n mnyr empirike e duke u bazuar
kryesisht n vzhgim e prvoj.
Objektivi n trajtimin e ktij kreu n shkolln e mesme konsiston n afrimin me sistemin
aksiomatik t pranuar n gjeometri. Por theksojm se programi nuk merr n konsiderat iden
e ndrtimit t plot aksiomatik t gjeometris n hapsir. N kt mnyr n t gjith kreun,
krahas vrtetimeve deduktive ka edhe prfytyrime apo prfundime induktive. Madje her-her
edhe teoremat e domosdoshme pr ecurin e lnds vetm sa formulohen e nuk vrtetohen.
N ndonj rast kur msuesi e konsideron t arsyeshme e t mundshme (n varsi t kohs,
nivelit t nxnsve etj) mund t realizoj vrtetimin e tyre duke i trajtuar si ushtrime (me t
gjith klasn apo me nxns t veant). Nga ana tjetr edhe vrtetimi i ndonj teoreme, n
qoft se konsiderohet i vshtir pr nxnsit, mund t mos realizohet duke u mjaftuar vetm me
formulimin e saj
Theksojm se qllimi kryesor i ktij kreu sht aftsimi i nxnsve n zgjidhjen e problemeve si
90 / Matematika 11
Kreu 4
dhe paraprgatitja e tyre pr kreun e ardhshm (shumfaqshat dhe trupat e rrumbullakt) dhe jo
prfshirja e tyre n nj sistem t tr prkufzimesh, aksiomash e teoremash q vetm sa mund
ta hutojn nxnsin.
sht e udhs q msuesi q n msimet e para ti njoh nxnsit me specifkn e trajtimit t
gjeometris n hapsir.
N gjeometrin n hapsir, fgura paraqet raportet hapsinore n nj pamje t caktuar dhe
mundsia pr ta plotsuar at sht shum m e kufzuar se sa n gjeometrin n plan. Madje
vet plotsimi i fgurs mundson zhvillimin e imagjinats hapsinore sepse krkon prfytyrime
paraprake mjaft t qarta t fgurave t paraqitura.
Vm n dukje dhe nj veori tjetr t gjeometris n hapsir. Rolin e madh t modeleve.
Vshtirsit e lidhura me prfytyrimet e pamjaftueshme hapsinore, na detyrojn n nj far
mase prdorimin e mjeteve vizuale. sht i njohur roli i madh i modeleve, por nga ana tjetr
msuesi nuk duhet t udhhiqet nga ideja e prdorimit t tepruar t tyre. N kt drejtim duhet
inkurajuar ndrtimi i modeleve nga vet nxnsit.
Duke mos ulur rolin e modeleve theksojm rolin e madh t fgurs.
Prvoja tregon se ndeshemi jo rrall me dukurin e mosprflljes nga ana e msuesve t ndrtimit
t fgurs. Pasioni pr modelet nuk duhet t prligjet me cilsin e dobt t fgurs. Kjo na bn q
ti japim preferenc nj modeli t mir n krahasim me nj fgur t keqe.
Nga ana tjetr nj fgur e ndrtuar mir sht nj mjet tepr i vlefshm, ndrsa ndrtimi i
fgurave t mira nga ana e nxnsve, n fakt sht nj ushtrim q u jepet atyre, i cili ndikon n
prvetsimin m t mir t lnds. do msues, i cili e ndjek mir kt aspekt dhe i kushton
fgurs vmendje maksimale, ai vet e ngre msimdhnien n nj nivel m t lart.
4.1 Drejtzat dhe planet

a) Kuptime. Pika, drejtza, plani.
b) Veti. Aksiomat e planit.
c) Metoda. Vzhgim, demonstrim, prgjithsim, formulim.
Shkathtsi
- T formulojn sakt tri aksiomat e planit.
- T ndrtojn plane q kan nj drejtz t prbashkt.
- T japin shembuj t prdorimit t aksiomave n praktik. (P.sh. t verifkojn me ann e
vizores nse nj siprfaqe sht apo jo plan etj.)
Ashtu si edhe n gjeometrin n plan, n gjeometrin n hapsir prcaktohen objektet themelore
t saj: pika, drejtza, plani, t cilat nuk prkufzohen. Fakti q me kto objekte nxnsit njihen q
n shkolln 9 vjeare, e lehtson punn e msuesit.
Duke u mbshtetur n trupa t njohur gjeometrik (kubi, kuboidi) si edhe n mjedisin e klass,
jepen shembuj pikash, drejtzash dhe planesh. N mnyr t veant insistohet n vetit e tyre,
t cilat shprehen me ann e aksiomave.
Mbi bazn e pyetjeve t mirmenduara, msuesi duhet t ngul kmb n aktivizimin e nxnsve
q mundsisht t formulohet prej tyre aksioma e par. N qoft se dy pika t nj drejtze
91
LIBR PR MSUESIT
ndodhen n nj plan, ather t gjitha pikat e saj ndodhen n kt plan.
Lidhur me kt aksiom, ve shembullit t tekstit, u tregohet nxnsve se si nprmjet saj
shpjegohen disa metoda pune n veprimtarin praktike t njerzve.
Kshtu marangozi, kur ndrton nj tryez t shesht, interesohet q siprfaqja e saj t jet plan.
Pr kt qllim ai prdor nj vizore t drejt (t kontrolluar). Kontrolli realizohet n kt mnyr:
Ai e mbshtet vizoren mbi tavolin dhe sheh nse deprton drita ndrmjet saj dhe tavolins.
Nse drita deprton, rezulton q tavolina nuk sht e shesht. Pas ksaj u propozohet nxnsve
q t gjejn shembuj trupash, drejtzat e t cilave kan dy pika t prbashkta me planin dhe q
shtrihen n plan.
Aksioma e dyt. N qoft se dy plane kan nj pik t prbashkt, ather ato priten sipas
nj drejtze q kalon nga kjo pik.
Ve shembullit t tekstit ajo mund t ilustrohet edhe me shembuj t tjer. Dyshemeja dhe muri
ansor kan nj pik t prbashkt (n dysheme). Ather ato kan nj drejtz t prbashkt q
sht drejtza sipas t cils priten dyshemeja me murin ansor. Po kshtu n qoft se marrim
dy drejtkndsha prej kartoni dhe i vendosim n mnyr t till q njeri prej tyre t ket vetm
nj kulm n planin e drejtkndshit tjetr, ather duke i konsideruar drejtkndshat si pjes
planesh, arrihet n prfundimin se ato kan nj drejtz t prbashkt, e cila kalon nga kjo pik.
Theksojm se ky shembull duhet trajtuar me shum kujdes sepse jo t gjith nxnsit menjher
arrijn n prfytyrimin se planet kan nj drejtz t prbashkt.
sht e kshillueshme q n kt rast nxnsit t arrijn n njvlershmrin e dy gjykimeve:
1) Planet priten;
2) Planet kan nj drejtz t prbashkt dhe nuk kan asnj pik tjetr t prbashkt
jasht ksaj drejtze.
Q ktej mund t arrihet n kt prkufzim: Bashksia e pikave t prbashkta t dy planeve
q priten sht drejtza e ndrprerjes s tyre.
Prmbajtja e aksioms s tret, npr tri pika q nuk ndodhen n nj drejtz kalon nj dhe
vetm nj plan, mund t ilustrohet me shembullin e tekstit.
Bazuar n kt aksiom, realizohet pozicioni horizontal i disa instrumenteve mats (teodoliti).
Ato kan tri kmb t cilat zgjaten ose shkurtohen. N kt mnyr ato prcaktojn nj plan dhe
arrihet krijimi i pozicionit t duhur horizontal.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ushtrimet me numr 1, 2, 3, dhe 4.
Ushtrime plotsuese
1. N Fig. 4.1 jepet kubi ABCDMNPQ. (Ushtrimi zgjidhet m
leht n qoft se disponohet nj model kubi me tela.)
a) Cila sht drejtza e prbashkt e faqes s siprme dhe
faqes s majt t kubit?
b) Ku ndodhen pikat e prbashkta t faqes s poshtme dhe
faqes ballore t kubit?
c) Cilat faqe i takojn brinjs s poshtme t djatht t
kubit?
) Cilave faqe u prket pika e marr prapa n brinjn e majt
t kubit?
d) Sa faqeve u prket secila brinj e kubit? Secila pik e
marr n brinjn e kubit?
Fig. 4.1
A B
C
P Q
M
D
N
92 / Matematika 11
Kreu 4
dh) Sa faqeve u prkasin t gjitha brinjt e kubit? T gjith kulmet e kubit?
P. [d) N prgjithsi dy, por n qoft se pika sht skaj i brinjs edhe tri]
2. mund t thuhet pr pozicionin reciprok t dy drejtzave n hapsir, n qoft se ato kan
dy pika t prbashkta?
3. A sht e mundur q dy drejtza n hapsir t ken m shum se nj pik t prbashkt?
4. N cilin rast tri pika t hapsirs nuk prcaktojn nj plan t vetm q i prmban ato?
5. A sht e mundur q dy plane t ndryshm t ken vetm nj pik t prbashkt? Vetm dy
pika t prbashkta? Tri pika t prbashkta?
6. Kulmet A, B, C dhe D t katrkndshit ABCD ndodhen n planin . mund t thuhet pr
brinjt dhe diagonalet e ktij katrkndshi n lidhje me planin ?
7. Pika M ndodhet n zgjatimin e brinjs AB t paralelogramit ABCD. T vrtetohet se pikat M,
C dhe D ndodhen n nj plan.
4.2 Rrjedhime nga aksiomat

a) Kuptime. Mnyrat e prcaktimit t planit.
b) Veti. Plani prcaktohet n mnyr t vetme nga:
1) Nj drejtz dhe nj pik jasht saj.
2) Dy drejtza paralele.
3) Dy drejtza prerse.
c) Metoda. Vrtetim i teoremave prkatse.
Shkathtsi
N prfundim t msimit nxnsit t jen n gjendje:
- T prdorin sakt lidhzat logjike ose; dhe; sjell; n qoft se-ather etj.
- T zbatojn aksiomat dhe teoremat pr zgjidhjen e problemeve dhe vrtetimin e pohimeve
(teoremave) t thjeshta.
T tri teoremat kan formulime t ngjashme: ekzistencn e planit dhe unicitetin e tij: Ekziston
nj dhe vetm nj plan. Nj trajtimi i mundshm i msimit sht:
1) Msuesi shkruan n tabel kushtin dhe prfundimin e teorems.
2) Msuesi vrteton teoremn e par duke br n tabel ndrtimet prkatse. N ndonj rast
mund t rekomandohet q nxnsit t shkruajn n fetore.
N vrtetimin e teorems 2, n tekst disa prfundime shoqrohen me pyetjen pse? sht
e domosdoshme q prgjigja e tyre t realizohet detyrimisht dhe duke nxitur t menduarit e
nxnsve pr t dhn prgjigje.
Po japim nj shembull se si mund t realizohet skematikisht shtjellimi i teorems 2.
Kushti: Jepen drejtza d dhe pika C jasht saj
93
LIBR PR MSUESIT
Prfundimi:

T vrtetohet se: a) Npr d dhe C mund t ndrtohet nj plan ;
b) Plani sht i vetm.
Vrtetimi
- Shnojm A dhe B dy pika n d.
- Npr A, B dhe C kalon nj plan . (Aksioma 3)
- kalon nga d dhe C. (Aksioma 1)
- Plani q kalon nga d dhe C duhet t kaloj nga A, B dhe C.
- Npr A,B dhe C kalon nj plan i vetm. (Aksioma 3)
- sht plani i vetm q kalon nga d dhe C.
N mnyr analoge mund t veprohet edhe pr teorema t tjera.
sht e udhs t jepen disa shembuj q tregojn se si bazuar n kto teorema shpjegohen disa
mnyra t veprimtaris praktike t njerzve. P.sh. t gjith e dim se nj trekndsh prej plastmasi,
prej druri, apo metalik, i vendosur me nj nga ant e tij n dysheme, dhe me kulmin prball tek
muri ansor, sht n pozicion t qndrueshm. (Teorema 1)
Po kshtu kujtojm se pr t ndrtuar nj gardh me hunj prej druri, krkohet q ai t jet vertikal
dhe me form t shesht. Pr kt ndrmjet dy hunjve t ngulur vertikalisht n tok, vendosim
dy drrasa paralele njra me tjetrn, dhe pastaj hunjt q formojn gardhin mbshteten tek
drrasa.
Rrjedhimi i tret prdoret edhe pr ti dhn hartave apo pllakateve t ndryshme form t shesht
(plan). Pr kt arsye n pjesn e siprme dhe t poshtme t harts, fksohen dy listela druri
paralele me njra-tjetrn. Duke u varur ato n mur, pesha e tyre bn q listelat t largohen nga
njera tjetra dhe harta merr nj pozicion t qndrueshm, at t planit.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ushtrimet me numr 1, 2, 3 e 6.
Ushtrime plotsuese
1. T vrtetohet se trekndshi sht fgur plane.
2. N Fig. 4.2 jepen tri drejtza a, b dhe c. A ndodhen kto drejtza n nj plan? P. [po]
b
C
a
Fig. 4.2
A
M
2
M
1
d
1
d
2
N
1
N
2
Fig. 4.3 Fig. 4.4
S
A
B
C
M
3. N Fig. 4.3 drejtzat d
1
dhe d
2
priten n pikn A. Pikat M
1
dhe N
1
ndodhen n d
1
, ndrsa
pikat M
2
dhe N
2
ndodhen n d
2
. mund t thuhet pr drejtzat M
1
M
2
dhe N
1
N
2
?
P. [ Ndodhen n nj plan, pra jan ose paralele ose prerse]
4. Verifkoni saktsin e pohimeve t mposhtme:
a) N qoft se segmentet AB dhe CD jan t barabart, ather pika D ndodhet n planin ABC.
P. [ jo]
94 / Matematika 11
Kreu 4
b) Planet ABC dhe BCA puthiten.
P. [ po]
c) N qoft se pika A ndodhet n planin dhe pika B ndodhet n planin , ather planet
dhe , priten sipas drejtzs AB.
P. [ jo]
) N qoft se trekndshat ABC dhe AMP kan vetm pikn A t prbashkt, ather planet
ABC dhe AMP kan vetm pikn A t prbashkt.
P. [jo]
d) N qoft se drejtzat AB dhe CD priten n pikn M, ather planet AMD dhe ABC
puthiten.
P. [ po]
5. N Fig. 4.4 jepet katrfaqshi SABC, t gjitha brinjt e t cilit jan t barabarta me a. Pika M
sht mesi i brinjs BC. T gjendet siprfaqja e vijzuar.

2
a
P. [ ]
2
4.3 Pozicioni reciprok i dy drejtzave n hapsir

a) Kuptime. Drejtza paralele, drejtza prerse, drejtza t kithta.
b) Veti. Lidhur me pozicionin reciprok t dy drejtzave n hapsir ekzistojn kto mundsi.
1) Drejtzat d
1
dhe d
2
ndodhen n nj plan. N kt rast:
a) Drejtzat kan nj pik t prbashkt. Ato jan prerse.
b) Ato nuk kan asnj pik t prbashkt. Ato jan paralele.
2) Drejtzat d
1
dhe d
2
nuk ndodhen n nj plan (rrjedhimisht nuk kan asnj pik t prbashkt).
Ato jan t kithta.
c) Metoda. Vzhgimi, klasifkimi, prkufzimi.
Shkathtsi
- T dallojn pozicionet e mundshme reciproke ndrmjet dy drejtzave n hapsir (paralele,
prerse, t kithta) n modele t paraqitur, n mjedisin rrethues apo n fgura n ndrtuara n
tabeln e zez.
- T ndrtojn vet modele pr raste t ndryshme t pozicionit reciprok t dy drejtzave n
hapsir.
- Ti prdorin kto njohuri n zgjidhjen e problemeve.
Fillimisht rekomandohet t jepen disa ushtrime prgatitore (p.sh.
bazuar n fgurn e nj kuboidi apo n nj model kuboidi me tela).
(Fig. 4.5)
Mund t ndrtohen pyetje t tilla:
1. Cilat brinj t kuboidit ndodhen n nj plan me brinjn CD?
2. Cili sht pozicioni reciprok i ktyre brinjve n lidhje me CD?
3. Cilat jan pozicionet e mundshme t dy drejtzave n nj plan?
4. A sht e mundur t ndrtohet nj plan npr brinjt DC dhe AA
1
?
A B
C
A
1
D
1
B
1
C
1
D
Fig. 4.5
95
LIBR PR MSUESIT
Pasi i sht dhn prgjigje ktyre pyetjeve, bashk me shpjegimet prkatse dilet n prkufzimin:
Drejtzat q nuk ndodhen n nj plan quhet t kithta. (Me fjal t tjera drejtza t kithta
quhen drejtzat, npr t cilat nuk mund t ndrtohet nj plan).
Duhet ngulur kmb n faktin q prfundimi pr pamundsin e ndrtimit t planit q kalon
npr brinjt CD dhe AA
1
sht hipotetik. Programi nuk e prfshin vrtetimin e tij.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ushtrimet me numr 1, 4, 5 e 6.
Ushtrime plotsuese
1. Jepet drejtza d. Sa drejtza paralele me t dhe n larges a prej saj mund t ndrtohen?
P. [numr i pafundm]
2. Cili mund t jet pozicioni reciprok i dy drejtzave d
1
dhe d
2
, t cilat e presin planin
prkatsisht n pikat A dhe B? (Fig. 4.6).
P. [paralele, ose prerse ose t kithta]
3. N fg. 4.7 MN sht drejtza sipas t cils priten planet dhe . Pika A ndodhet n planin
dhe pika B ndodhet n planin . (Pikat A dhe B nuk ndodhen n drejtzn MN sipas t cils
priten planet dhe ).
Cili sht pozicioni reciprok i drejtzave AB dhe MN?
P. [t kithta]
Fig. 4.7
M
A
B
N
d
1
d
2
Fig. 4.6
4. N Fig. 4.8 jepet kuboidi ABCDMNPQ. T vrtetohet se diagonalet AC dhe BD jan paralele.
A B
C
P Q
M
D
N
Fig. 4.8 Fig. 4.9
S
A
B
N
P
C
M
Q
5. N Fig. 4.9 jepet katrfaqshi SABC, t gjitha brinjt e t cilit jan t barabarta me a. Shnojm
me M, N, P dhe Q, prkatsisht meset e brinjve SA, AB ,BC dhe SC. Cila sht natyra e
katrkndshit MNPQ?
P. [romb]
96 / Matematika 11
Kreu 4
4.4 Pingulja dhe e pjerrta me planin

a) Kuptime. Drejtz pingule me planin; drejtz e pjerrt me planin; projeksion i t pjerrts me
planin; largesa e piks nga plani; kndi i t pjerrts me planin.
b) Veti
- Drejtza pingule me dy drejtza t planit q kalojn nga pika e ndrprerjes sht pingule me
do drejtz t planit q kalon nga kjo pik.
- Gjatsia e pingules me planin sht m e vogl se gjatsia e do t pjerrte t hequr nga ajo
pik mbi at plan.
- T pjerrtat e barabarta kan projeksione t barabarta dhe anasjellas.
Metoda: Vzhgim, konkretizim, formulim, vrtetim
Shkathtsi
- T provojn nse nj drejtz sht apo jo pingule me nj plan.
- T gjejn projeksionin e t pjerrts me planin.
- T gjejn largesn e nj pike nga nj plan.
- T zbatojn n probleme marrdhniet ndrmjet t pjerrtave dhe projeksioneve t tyre.
Pothuaj t gjith nxnsit kan nj prfytyrim intuitiv lidhur me drejtzn pingule me nj plan.
Ata mund t japin mjaft shembuj nga mjedisi rrethues t drejtzs pingule me planin. (P.sh.
kmba e tavolins sht pingule me planin e dyshemes; drejtza ku priten dy faqet ansore t
mureve t klass sht pingule me dyshemen etj.
Por vm n dukje se, si rregull ato dallojn vetm rastet e veanta, kur plani ndaj t cilit ndrtohet
pingulja sht plani horizontal. Nxnsit e kan m t vshtir t gjejn drejtza pingule me
muret ansore t klass, me faqet ansore t kuboidit etj.
Prandaj n kt rast msuesi duhet t krkoj nga nxnsit, gjetjen e drejtzs pingule me nj
plan, kur ky merr pozicione t ndryshme.
Kalimi nga prfytyrimi intuitiv lidhur me pingultin e drejtzs me planin, n konceptin e sakt
matematik mund ta realizojm si sht shtjelluar n tekst, pra nprmjet konkretizimit.
N kt mnyr mund t inkurajohen nxnsit ta formulojn vet prkufzimin e drejtzs
pingule me planin.
Teorema e ekzistencs s drejtzs pingule me planin, nuk vrtetohet, ajo vetm sa formulohet.
Por ktu duhet ngulur kmb n t kuptuarit e raportit ndrmjet prkufzimit dhe teorems, sepse
n mjaft raste ato ngatrrohen dhe prdoren n vend t njra-tjetrs. Si prfundim pingultia e
drejtzs me planin rrjedh nga fakti i pingultis s ksaj drejtze me dy drejtza t planit,
t cilat kalojn nga pika e prerjes.
Zbatime praktike t ksaj teoreme, mund t gjenden mjaft. P.sh. pr t vendosur nj fdan peme
n pozicionin vertikal mbi nj siprfaqe t shesht, mjafton t marrim dy trekndsha vizatimi,
t cilt me njrin katet t mbshteten n tok dhe me tjetrin t mbshteten tek pema. (Fig. 4.10)
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ushtrimet me numr 1, 2 e 3.
97
LIBR PR MSUESIT
Fig. 4. 11
M
N
Q
D
P
C
B A
Fig. 4.10
Ushtrime plotsuese
1. Sa brinj t kubit, pingule me brinjn AB t tij kalojn nga pika A?
2. A sht e mundur q nj drejtz d, e cila e pret planin n pikn A dhe nuk sht pingule me
t, t jet pingule:
a) Vetm me nj drejtz t planit?
P. [po]
b) Me dy drejtza t planit q kalojn nga pika A?
P. [ jo]
3. N fg. 4.11 jepet kuboidi ABCDMNPQ n t cilin AB = 3 cm; AD= 3 cmdhe
AM= 2 cm. T gjendet kndi q diagonalja BQ formon me planin e bazs.
P.[ 30
0
]
4. Nga pika A jan ndrtuar pingulja AO me planin dhe dy t pjerrta t barabarta AB dhe
AC.(Fig. 4.12) Projeksionet e tyre n planin formojn knd t drejt. Jepet AO=b dhe AB=AC=a.
far lidhje ekziston ndrmjet a dhe b n mnyr q trekndshi ABC t jet barabrinjs?
P. [ a=b 2]
Fig. 4.13
A B
C
P Q
M
D
N
E
A
B
O
C
Fig.4.12
5. N fg. 4.13 ABCDMNPQ sht kub me brinj a. Pika E sht mesi i brinjs NB. T gjendet
siprfaqja e trekndshit MEP.
98 / Matematika 11
Kreu 4
P. [
2
a 6
4
]
6. Nga pika A, e cila ndodhet n larges a nga plani , sht ndrtuar pingulja AO dhe t pjerrtat
AB dhe AC. AB formon me AO kndin 45
0
dhe AC formon me AO kndin 60
0
. Duke ditur se
ABAC, t gjendet largesa ndrmjet pikave B dhe C.
P. [ a 6]
7. Brinja AD e rombit ABCD ndodhet n planin , ndrsa brinja prball DC ndodhet n larges
a nga plani . Kndi i ngusht i rombit sht 60
0
. Dy brinjt e tjera t rombit formojn me planin
kndin 45
0
. T gjendet siprfaqja e katrkndshit, i cili sht projeksion i rombit ABCD n
planin .
P. [a
2
]
4.5 Teorema e tri pinguleve

a) Kuptime. Drejtz pingule me planin; drejtz e pjerrt me planin; projeksion i t pjerrts
me planin; drejtza pingule.
b) Veti. Teorema e drejtprdrejt dhe e anasjell e tri pinguleve.
c) Metoda. Vrtetimi i teorems s drejtprdrejt; Prdorimi i teorems s tri pinguleve n
zgjidhjen e problemeve; Teorema e anasjell iu lihet nxnsve si pun e pavarur. Zgjidhja e
problemeve shembuj, ku gjen zbatim teorema e tri pinguleve.
Shkathtsi
- T formulojn teoremn e drejtprdrejt dhe t anasjell t tri pinguleve.
- Ti zbatojn kt teorema n zgjidhjen e problemeve.
sht i njohur fakti q nj numr tepr i madh problemesh t gjeometris n hapsir, zgjidhen
duke u bazuar n teoremn e tri pinguleve. Ky fakt shtron domosdoshmrin e prvetsimit t
sakt t saj, dhe sidomos t prdorimit t saj n zgjidhjen e problemeve.
Prvoja tregon se nxnsit nuk e kan t leht t prfytyrojn n mnyr vizuale t pjerrtn
ndaj planit dhe njkohsisht drejtzn e planit e cila sht pingule me kt t pjerrt. Nga ky
fakt rezulton q n shum raste, prvetsimi i teorems realizohet formalisht dhe nxnsit nuk
dallojn zbatimin e saj n probleme t ndryshme. sht kjo arsyeja q msuesi duhet ti kushtoj
vmendje t veant vrtetimit t saj (duke nisur q nga ndrtimi i fgurs). Mir do t ishte q
t krijohej nj model me tela pr ilustrimin e saj.
Vrtetimi i teoremn sht relativisht i thjesht dhe prvetsohet nga nxnsit.
Duhet prqendruar vmendja e nxnsve n faktin q drejtza b, pingule me projeksionin e t
pjerrts sht drejtz e planit a. N qoft se ajo nuk sht drejtz e planit , nuk sht pingule
me t pjerrtn.
Teorema e anasjell mund t trajtohet si ushtrim, ose tu jepet vetm disa nxnsve si pun e
pavarur.
Kujdes i veant i duhet kushtuar shembujve t zgjidhur ku nxnsit t gjejn modelin e
99
LIBR PR MSUESIT
teorems.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan numrat 1, 3 dhe 4
Ushtrime plotsuese
1. N fg. 4.14, OB sht pingule me planin e qarkut me rreze OA= 3 cm. AC sht tangente me
rrethin n pikn A dhe AC= 2 cm. T gjendet BC.
P. [ 7 cm]
O
B
A
C
Fig. 4.14
B
M
C
A H B
Fig. 4.15 Fig. 4.16
A
B
F
S
C
O
2. N Fig. 4.15 jepet MC(ABC); CACB; MHAB dhe AH=HB. T gjendet kndi CAB.
P. [ 45
0
]
3. N Fig. 4.16, SABC sht piramid trekndshe e rregullt. Jepet SFO=45
0
.
T gjendet raporti
ABC
BSC
S
S
.

3 2
P. [ ]
2
4. Brinjt e nj trekndshi jan 15cm; 37cm dhe 44 cm. N kulmin e kndit m t madh,
ndrtohet pingulja m planin e trekndshit me gjatsi 16 cm. T gjenden largesat e skajeve t
ksaj pinguleje nga brinja m e madhe e trekndshit.
P. [ 12cm; 20 cm]
5. N planin merren dy pika A dhe B. Nga kto pika, n njrn an t planit , ndrtohen
pingulet me kt plan dhe n to merren pikat M dhe N t tilla q AM= m dhe BN= n. T
vrtetohet se drejtzat AN dhe BM priten dhe t gjendet largesa e piks s prerjes s tyre nga
plani .

m n
P. [ ]
m+n
4.6 Ushtrime
N kt or msimi, synimi i msuesit sht prpunimi i njohurive t msimeve t mparshme.
Ktu, para se t zgjidhen t dy ushtrimet e tekstit ( ose ndonj ushtrim tjetr i menduar nga
msuesi), duhet ngulur kmb n prsritjen q duhet br pr konceptet themelore t trajtuara
deri n kt koh. Madje rekomandohet q n orn e mparshme nxnsit t njoftohen pr t
prsritur kto msime n shtpi. Para se t flloj zgjidhja e problemave, msuesi rikujton kto
koncepte. (Sigurisht nprmjet pjesmarrjes s nxnsve).
100 / Matematika 11
Kreu 4
Njkohsisht msuesi trajton dy teoremat e tekstit t cilat jan dhn pa vrtetim dhe q jan t
domosdoshme pr zgjidhjen e problemave.
Gjat zgjidhjes s problemave mund t punohet me grupe t ndryshme nxnsish, disa duke i
zgjidhur n tabel, e disa n fetore.
sht e kshillueshme q ushtrimet m tipik t diskutohen me t gjith nxnsit.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ato me numr 3, 5 e 6.
Ushtrime plotsuese
1. Brinja e trekndshit barabrinjs sht a. T gjendet largesa e planit t trekndshit nga nj
pik e cila ndodhet n larges b nga secili kulm i trekndshit.

2
2
a
P. [ b ]
3
2. N planin ndodhet rombi ABCD me brinj a dhe knd t ngusht 30
0
. Nga kulmi i kndit t
gjer B, ndrtohet pingulja BM me planin e tij dhe n t merret pika M e till q
a 3
BM= .
2
T
gjendet largesa e piks M nga brinjt e rombit.

a 3
P. [ ;a]
2
3. N Fig. 4.17 jepet prizmi i rregullt trekndor me brinj t bazs 2 cm. Siprfaqja e vijzuar
sht cm
2
. T gjendet kndi q PE formon me planin e bazs ku E sht mesi i AB.
P. [ 45
0
]
A
E
B
C
M
N
P
S
Fig. 4.17
O
A
B
C
S
Fig. 4.18 Fig. 4.19
O
A
E
B
C
S
4. Nga qendra O e rrethit t jashtshkruar trekndshit ABC ngrihet pingulja me planin e tij.
(Fig. 4.18). Jepet AB=BC=AC=OS = 6 cm. T gjendet kndi q formojn brinjt SA, SB dhe
SC me planin e bazs. P. [ 60
0
]
5. N Fig. 4.19, ABC sht trekndsh dybrinjnjshm me baz AB=6 cm dhe lartsi
EC= 9 cm. Pika S sht e baraslarguar nga kulmet e ktij trekndshi dhe n larges SO= 12 cm
nga plani i trekndshit. T gjendet largesa e piks S nga brinjt e trekndshit.
P. [4 10 cm]
101
LIBR PR MSUESIT
4.7 Drejtza paralele me planin

a) Kuptime. Prkufzimi i drejtzs paralele me planin. Ekzistenca e drejtzs paralele me
planin.
b) Veti. Teoremat 1 dhe 2 pr drejtzn paralele me planin.
c) Metoda. Vrtetimi i t dy teoremave. N teoremn e par realizohet vrtetimi dhe m pas
bhet formulimi. sht mir q formulimi i saj mundsisht t dal nga vet nxnsit. Teorema
e dyt formulohet e m pas vrtetohet.
Shkathtsi
- T formulojn teoremat 1 dhe 2 lidhur me drejtzn paralele me planin.
- T prdorin prfundimet e ktyre teoremave n zgjidhjen e problemave.
Msuesi u kujton nxnsve, se duke u bazuar n modelin e kuboidit ata kan presupozuar
ekzistencn e drejtzave t cilat nuk kan pika t prbashkta me nj plan. Drejtza t tilla i
quajm paralele me planin.
Pr tu bindur n vrtetsin e nj supozimi t till, duhet vrtetuar ekzistenca e tyre. Kjo
realizohet me ann e teorems 1.
Fillimisht jepet prkufzimi: Drejtza d dhe plani a quhen paralel n qoft se nuk kan
asnj pik t prbashkt. Pas ksaj vrtetohet teorema.
Metoda e prdorur n tekst (ku fllimisht kryhen arsyetimet dhe veprimet), e m pas bhet
formulimi rekomandohet t prdoret her pas here. Veprohet kshtu, sepse n mnyr t
natyrshme teorema fllimisht sht vrtetuar e m pas, duke vzhguar ecurin e prdorur jan
vendosur kushtet prkatse.
Ushtrimi 1 mund t zgjidhet n tabel nga nj nxns, ndrsa ushtrimi 2 mund e duhet zgjidhur
nga msuesi (sigurisht me pjesmarrjen e nxnsve).
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ato me numr 1, 2, 4 dhe 5.
Ushtrime plotsuese
1. Brinja e bazs e nj prizmi trekndsh t rregullt sht a dhe brinja ansore e tij sht b. T
gjendet siprfaqja e prerjes q kalon nga njra brinj ansore e prizmit dhe nga boshti i tij.

ab 3
P. [ ]
2
2. Brinjt e prkundrejta t nj rombi ndodhen n dy plane paralel me larges 16 cm nga njeri
tjetri. Projeksionet e diagonaleve t rombit n njrin plan jan 32 cm dhe 8 cm. T gjendet brinja
e rombit.
P. [20 cm]
3. N Fig. 4. 20 jepet prizmi gjashtkndsh i rregullt me brinj t bazs 3 cm dhe brinj ansore
13 cm. T gjendet siprfaqja e vijzuar.
P. [ 2a
2
]
102 / Matematika 11
Kreu 4
Fig. 4.20
A
E C
D
B
Fig. 4.21 Fig. 4.22
C
A
1
A B
B
1
4. N Fig. 4.21, ABCDE sht peskndsh i rregullt. Brinja AB e tij ndodhet n planin ,
ndrsa kulmet e tjer ndodhen jasht planit . T vrtetohet se EC//.
5. N Fig. 4.22, ABC sht trekndsh knddrejt ( C=90
0
). Pika C ndodhet n planin dhe
AB//. Projeksionet e kateteve t trekndshit n planin jan prkatsisht A
1
C=3 dm dhe
B
1
C= dm. Largesa e hipotenuzs nga plani sht 1 dm. T gjendet projeksioni A
1
B
1
i hipotenuzs
AB n planin .
P. [ 6 cm]
6. Brinja AD e rombit ABCD ndodhet n planin , ndrsa brinja prball BC ndodhet n larges
a nga plani . Kndi i ngusht i rombit sht 60
0
. Dy brinjt e tjera t rombit formojn me planin
kndin 45
0
. T gjendet siprfaqja e katrkndshit, i cili sht projeksion i rombit ABCD n
planin .
P. [ a
2
]
4.8 Plane paralel

a) Kuptime. Plane paralele. Teorema e ekzistencs e planeve paralel. Largesa e drejtzs
nga plani paralel me t. Largesa ndrmjet dy planeve paralele.
b) Veti. Planet pingule me nj drejtz jan paralel (Teorema 1). Ndrprerja e dy planeve
paralel me nj plan t tret. (Teorema 2).
c) Metoda. Prkufzimi i planeve paralel; Formulimi dhe vrtetimi i teorems. Zgjidhja e
shembujve.
Shkathtsi
- T formulojn dy teoremat e planeve paralele.
- T japin prkufzimin e largess s drejtzs nga plani paralel me t dhe t largess
ndrmjet dy planeve paralele.
- T prdorin prkufzimet dhe teoremat n zgjidhjen e problemave.
Msuesi u kujton nxnsve (edhe nprmjet modeleve) disa situata lidhur me pozicionin reciprok
103
LIBR PR MSUESIT
t planeve, t cilat njihen nga nxnsit m par, por q sht e domosdoshme t sistemohen.
1) Nisur nga aksioma e tret, rezulton se planet, t cilt kan tri pika t prbashkta q nuk
ndodhen n nj drejtz puthiten.
2) Planet prers
Dy plane quhen prers, n qoft se kan nj dhe vetm nj drejtz t prbashkt. Nisur nga
aksioma e dyt e planit, n qoft se dy plane kan nj pik t prbashkt, ather ato kan
edhe nj drejtz t prbashkt e cila kalon nga kjo pik.
3) Pas ksaj kalohet n prkufzimin e planeve paralel. (Dy plane quhen paralel n
qoft se nuk kan asnj pik t prbashkt) dhe m pas vrtetohen teoremat 1 dhe 2. Gjat
vrtetimit t teorems 1 duhet br diskutim me nxnsit lidhur me pyetjet q shtrohen gjat
ktij vrtetimi (p.sh. pse d d a dhe d b)?
Si sht vn n dukje edhe n msimet e mparshme, vrtetimi i teorems duhet shoqruar me
shnimet prkatse n tabel.
M pas jepen prkufzimet pr largesn e drejtzs nga plani paralel me t dhe t largess
ndrmjet dy planeve paralel. T dy kta largesa sht e udhs t konkretizohen n modele
(kubi, klasa etj).
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ato me numr 1, 3 dhe 5.
Ushtrime plotsuese
1. T vrtetohet se t gjitha drejtzat, paralele me nj plan t dhn, e q kalojn nga e njjta
pik, ndodhen n planin paralel me planin e dhn q kalon nga ajo pik.
2. Gjykoni vrtetsin e pohimeve:
a) Dy drejtza paralele me t njjtin plan, jan paralele ndrmjet tyre.
b) Dy plane paralel me t njjtn drejtz, jan paralel ndrmjet tyre.
[ T dy pohimet jan t gabuar. T jepen kundrshembuj nga modeli i kuboidit)
3. N fg. 4.23 jepet //. Plani pret planet dhe sipas drejtzave d
1
dhe d
2
. Plani pret
planet dhe sipas drejtzave d
1
dhe d
3
. T vrtetohet se d
2
//d
3
.
Fig. 4.24
B A
M
Q
D
E
F
P
N
C
d
1
d
2
d
3
Fig. 4.23
4. N Fig. 4.24, ABCDMNPQ sht kub me brinj a. Pikat E dhe F jan prkatsisht meset e
brinjve MN dhe NP. T gjenden perimetri dhe siprfaqja i katrkndshit ACEF.

104 / Matematika 11
Kreu 4
5. Dy segmente AB= 15 cm dhe CD= 41 cm i kan skajet e tyre n dy plane paralel. (Pikat A
dhe D ndodhen n njrin plan). Projeksioni i segmentit CD sht 28 cm m i gjat se projeksioni
i segmentit AB. T gjendet largesa ndrmjet ktyre planeve).
P. [ 9 cm]
6. Nga pika M, e cila ndodhet jasht dy planeve paralele, ndrtohen dy drejtza, q presin kto
plane prkatsisht n pikat A, B , A
1
dhe B
1
. Jepet BB
1
=28 cm; MA:AB=5:2. T gjendet AA
1
.
P. [ 20 cm]
4.9 Ushtrime
N kt or msimi duhet t synohet n prpunimin e njohurive teorike dhe zbatimeve t
msimeve 4.7 e 4.8.
Ky prpunim do t realizohet nprmjet zgjidhjes s ushtrimeve dhe duke br argumentimet
prkatse q kan t bjn me kto njohuri teorike.
sht e kshillueshme q msuesi t porosit nxnsit q n shtpi t prsritin prkufzimet dhe
teoremat q kan t bjn me paralelizmin e drejtzs m planin dhe paralelizmin e dy planeve.
Si gjithmon ai kujdeset edhe pr konkretizimin dhe zbatimin e ktyre njohurive.
Gjat zgjidhjes t problemeve q jan marr si shembull n tekst msuesi aktivizon nxnsit
gjat zgjidhjes dhe her pas her bn pyetjen pse? sht e domosdoshme q kto pyetje t
sqarohen n mnyr q nxnsit t mos msojn n mnyr mekanike por me argumentime.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ato me numr 2, 3, 6.
Ushtrime
1. N fg. 4.25, pikat E dhe F jan meset e brinjve AM dhe CP t kubit me brinj a.
a) T gjenden brinjt e katrkndshit EBFQ.
a 5
P. [ EB=BF=FQ=QE= ]
2
b) T gjenden diagonalet e tij.
Fig. 4.27
S
C
E
O
B
A
M
Q P
C
B A
E
N
F
D
Fig. 4.25
A
D
S
C
B
O
Fig. 4.26
2. N Fig. 4.26 jepet SA=SB=SC=SD=16 3 cm dhe SCO=30
0
. T gjendet largesa e piks S
nga brinjt e katrorit.
P. [ 8 21 cm]
105
LIBR PR MSUESIT
3. N Fig. 4.27 jepet SEO=45
0
; SO=6 cm. T gjendet
ABC
AES
S
S
.
P. [ 2 3 cm]
4. N qendrn O t rrethit me rreze 17 cm ngrihet pingulja OS =5 cm me planin e tij. T gjendet
largesa e piks S nga korda me gjatsi 16 cm e ktij rrethi.
P. [ 5 10 cm]
5. Pika S sht jasht planit t drejtkndshit ABCD dhe e baraslarguar nga kulmet e tij. Jepet
AB= 8 cm dhe BC= 6 cm. Largesa e piks A nga brinja BC sht 5 cm. T gjendet largesa e piks
S nga brinja AB.

P. [ 3 2 cm]
6. N nj piramid katrkndshe t rregullt brinja ansore sht 13 cm dhe apotema sht
12 cm. T gjendet largesa e kulmit S nga plani i bazs s piramids.
P. [ 119 cm]

4.10 Kndi dyfaqsh

a) Kuptime. Kndi dyfaqsh; elementet e dyfaqshit (brinja, faqet); prerja e drejt e
dyfaqshit; kndet me brinj paralele; kndi ndrmjet dy planeve.
b) Veti. Prerjet e drejta t dyfaqshave jan t barabarta. Kndet me brinj paralele (me kah
t njjt) jan t barabart.
c) Metoda. Vzhgim; prvoj; Prkufzimi i dyfaqshit; Vrtetimi i teorems lidhur me
prerjet e drejta t dyfaqshit; Zgjidhje problemash ku zbatohen njohurit teorike t ktij
msimi si dhe t msimeve t mparshme
Shkathtsi
- T prkufzojn dyfaqshin dhe t emrtojn elementet e tij.
- T gjejn prerjen e drejt t dyfaqshit n t dy mnyrat e paraqitura n tekst.
- T formulojn teoremn prkatse.
- T zbatojn njohurit e msimit pr zgjidhjen e problemave.
Si tregon praktika, zhvillimi i ksaj ore msimi dhe realizimi i objektivave t saj nuk sht i
leht. shtja qndron n faktin se msimi prmban disa prkufzime, shumica e t cilave jan
koncepte krejtsisht t reja pr nxnsin. S fundi, edhe teorema e vrtetuar nuk rezulton e leht
pr nxnsit. Pr t shmangur kt mbingarkes propozojm kt ecuri t ors s msimit:
1) prkufzohet kndi dyfaqsh dhe elementet e tij;
2) prkufzohet prerja e drejt e dyfaqshit;
3) prkufzohet dyfaqshi i drejt;
4) formulohet dhe vrtetohet teorema;
5) formulohet e njjta teorem lidhur me kndet me brinj paralele. (Shtojm se kjo teorem
106 / Matematika 11
Kreu 4
nuk lidhet drejtprdrejt me kt msim, por sht e rndsishme t theksohet sepse do t
prdoret n msimet e ardhshme);
6) prkufzohet kndi ndrmjet dy planeve
Shum e rndsishme n kt or msimi konsiderohen shembujt e zgjidhur n tekst. N
qoft se msuesi (n varsi t gjendjes e nivelit t klass) e gjykon t arsyeshme, mundet q
teorema t mos vrtetohet por vetm t ilustrohet me shembuj.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt or msim jan ushtrimet me numra 1,3,4.
Ushtrime plotsuese
1. N njrn faqe t dyfaqshit merren dy pika M dhe N. (Fig. 4.28). Largesat e ktyre pikave
nga faqja tjetr jan MC= 2 cm dhe ND= 3 cm. Largesat e ktyre pikave nga brinja e dyfaqshit
jan MA= 5cm dhe NB. T gjendet NB.
P. [ 7, 5 cm]
Fig. 4.30
C
A
B
E
D
A
B
D
N
C
M
Fig, 4.28
A
P
D
M
A
C
B
N
Fig. 4.29
2. Jepet prizmi i drejt me baz trekndshin ABC n t cilin AB=BC= 10 cm dhe AC= 12 cm.
(Fig. 4.29). Plani i trekndshit DAC formon me planin e bazs ABC kndin 45
0
. T gjendet
siprfaqja e vijzuar.

2
P. [48 2 cm ]
3. Trekndshi knddrejt ABC ( C=90
0
), e ka katetin AC n planin . Plani i trekndshit
ABC formon me planin kndin 45
0
. Jepet AC= 6 cm dhe BC= 10 cm. T gjendet largesa e
kulmit B nga plani .
P. [4 2 cm]
4. N fg. 4.30, ABC dhe ABD jan trekndsha dybrinjnjshm me bazn AB t prbashkt,
planet e t cilve formojn kndin 60
0
. Jepet AB= 16 cm; DA=DB= 17 cm dhe CAB= 90
0
. T
gjendet largesa CD ndrmjet kulmeve C dhe D t tyre.
P. [ 13 cm]
107
LIBR PR MSUESIT
4.11 Plane pingule

a) Kuptime. Plane pingul; dyfaqshi i drejt
b) Veti. Teorema e ekzistencs e planeve pingul (teorema e drejt dhe e anasjell).
c) Metoda. Prkufzimi i planeve pingul. Vrtetimi i teorems dhe zbatimi i saj praktik.
Zbatime n zgjidhjen e problemave
Shkathtsi
- T formulojn prkufzimin e planeve pingul.
- T formulojn teoremat prkatse.
- T zbatojn kto teorema n zgjidhjen e problemave.
Prvoja tregon se nxnsit jan n gjendje t japin shembuj planesh q jan pingul njeri me
tjetrin (muret ansore t klass jan pingule m dyshemen; faqet ansore t kuboidit jan pingule
me bazat e tij etj). Msuesi duhet t ngul kmb n gjetjen e shembujve ku njra nga faqet t
mos jet horizontale. P.sh. t insistohet edhe n shembullin ku muret ansore t njpasnjshm
t klass jan pingul njeri me tjetrin.
Mjaft i rndsishm sht edhe zbatimi praktik i teorems (pe plumbi i muratorit). Me prova t
drejtprdrejta nxnsit t binden praktikisht q do plan q kalon nga kmba e tavolins sht
pingul me dyshemen.
Vrtetimi i teorems s dyt mund t bhet nga nxnsit n klas ose n mnyr t pavarur n
shtpi.
Mjaft i rndsishm sht shembulli i zgjidhur n tekst, i cili duhet t trajtohet me shum
vmendje. sht e rekomandueshme q pr t, t realizohet nj model i thjesht prej teli, q t
kuptohet m mir fgura.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ato me numr 1,3, 5.
Ushtrime plotsuese
1. N planet pingul dhe merren pikat M dhe N (M dhe N); MA dhe NB jan pingule
me drejtzn e ndrprerjes s planeve dhe . Jepet AB= 6 cm; AM= 3 cm; BN= 2 cm.
T gjendet MN.
P. [7 cm]
2. Trekndshat dybrinjnjshm kan bazn AB t prbashkt por shtrihen n plane t ndryshme.
T vrtetohet se drejtzat AB dhe CD jan pingule.
3. Baza e piramids katrkndore SABCD sht trapezi ABCD (AB//CD). T gjitha brinjt
ansore t piramids formojn knde t barabart me planin e bazs. T vrtetohet se trapezi
ABCD sht dybrinjnjshm.
4. Baza e nj piramide sht trekndshi knddrejt ABC me katete AB= 8 cm dhe
AC = 6 cm. Dihet se kulmi S ka largesa t barabarta nga pikat A, B dhe C.
Jepet SA=SB=SC= 13 cm. Heqim lartsin SO t piramids.
108 / Matematika 11
Kreu 4
a) Ku ndodhet kmba O e pingules?
b) T gjendet SO.
5. N Fig. 4.31 planet dhe jan pingul. Largesat AE dhe BF
t pikave A dhe B nga brinja e MN e dyfaqshit jan t barabarta.
T gjendet raporti i kndeve q formon AB me planet dhe .

P. [ 1]
4.12 Ushtrime
N kt or msimi synim kryesor duhet t jet prsritja e t gjith koncepteve q kan t
bjn me dyfaqshat dhe planet pingule. Kjo njkohsisht i aftson nxnsit pr zgjidhjen e
problemave.
Shembulli 1, i zgjidhur n tekst konsiderohet mjaft i rndsishm. Por nga ana tjetr prvoja
tregon se edhe nxnsit e mir me vshtirsi orientohen n fgurn e ndrlikuar. Pr kt arsye
sugjerojm q pr kt problem t ndrtohet nj model modest (qoft edhe prej kartoni e telash).
I njjti model mund t prdoret edhe pr shembullin e dyt.
Gjithsesi sugjerojm q n qoft se msuesi (duke u nisur nga niveli i klass), i konsideron si t
vshtira kto ushtrime, mund t przgjedh t tjer ushtrime m t leht.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ato me numr 2 e 4.
Ushtrime plotsuese
1. N fg. 4.32 jepet katrfaqshi SABC t gjitha brinjt e t cilit jan t barabarta. T gjendet
kndi q formojn faqet ansore me bazn.

1
P. [cos = ]
3
S
A
B
E
O
C
Fig. 4.32 Fig. 4.33
S
B
C
E
A
2. N piramidn SABC ( Fig. 4.33) jepet SA=SB=SC=a; BSC=90
0
; ASB=ASC=60
0
.
T vrtetohet se planet (SCA) dhe (ABC) jan pingule.
Fig. 4.31
E
A
B
F
109
LIBR PR MSUESIT
3. Jepet trekndshi barabrinjs ABC me brinj 12 cm. Pika S ndodhet jasht planit t trekndshit.
Segmentet SA; SB dhe SC formojn me planin e trekndshit knde 60
0
. T gjenden largesat e
piks S nga kulmet dhe brinjt e trekndshit.
P. [ 4 6 cm; 2 15 cm]
4. N planin jepen drejtzat paralele AB dhe CD n larges 28 cm nga njra tjetra. EF sht
nj drejtz jasht planit , paralele me AB, n larges 17 cm nga AB. Drejtza EF ndodhet n
larges 15 cm nga plani . T gjendet largesa ndrmjet drejtzave EF dhe CD. (2 raste).
P. [ 25 cm ose 39 cm]
5. Jepet plani dhe segmenti AB= 2 cm paralel me t, n larges 7 cm nga plani . AB dhe CD
jan dy t pjerrta me planin , me gjatsi secila 8 cm, pingule me AB dhe n an t ndryshme
t AB. T gjendet CD.
P. [8 cm]
N kt or msimi zhvillohet prsritje e koncepteve themelore t kreut. Nuk sht e
kshillueshme q msuesi t trajtoj t gjith prkufzimet apo teoremat, sepse kjo do t rndonte
s teprmi orn e msimit, do t krkonte shum koh dhe efektiviteti i saj do t ishte minimal.
Ne jemi t mendimit se nprmjet ushtrimeve mund t prsriten ato koncepte t cilat jan t
domosdoshme pr kreun e ardhshm. T till jan teorema e tri pinguleve, kndi i t pjerrts m
planin, largesa e piks nga plani, prerja e drejt e dyfaqshit, planet pingul etj.
Mjaft e rndsishme pr kt or msimi sht edhe paraprgatitja pr testin. Testi model i dhn n
tekst nuk presupozon q do te jepen detyrimisht ato ushtrime. Ai vetm se sht nj orientim lidhur
me ngarkesn q do te jepet. Msuesi mund t przgjedh ushtrime t tjer e ti kombinoj ato.
Ushtrime plotsuese
1. Pika M ndodhet jasht planit t kndit t drejt ABC n largesa MA=MC=m, nga brinjt
e kndit dhe MB= n nga kulmi i kndit. ( Fig. 4.34). T gjendet largesa e piks M nga plani i
kndit.

2 2
P. [ 2m n ]
Fig.4.36
B
A
D
C d
B
A
C
M
O
Fig. 4.34
H
A
B
C
d
Fig. 4.35
110 / Matematika 11
Kreu 4
2. N Fig. 4.35 jepet AH; AB d; AB= 10 cm; AH=6 cm; BC= 2 cm. T gjendet CH.
P. [ 2 17 cm]
3. N Fig. 4.36 jepet AB; BCCD; BC= 2 cm; CD= 5cm ; AB=2 3cm . T gjendet siprfaqja
e trekndshit ACD.
P. [ 10 cm
2
]
4. N Fig. 4.37 jepet AB; BCCD; AB= 12 cm; BC= 5 cm; CD= 4 cm. T gjendet siprfaqja
e trekndshit ACD.
P. [ 26 cm
2
]
A
B
C
D
Fig. 4.37 Fig. 4.38
A
A
1
B
1
B
5. N Fig. 4.38, A
1
dhe B
1
jan projeksione t pikave A dhe B n planin .
a) T gjendet kndi q formon me planin drejtza BA n qoft se jepet
1 1
1
A B AB
2
b) T gjendet siprfaqja e katrkndshit AA

1
B
1
B n qoft se drejtza BA formon me planin
kndin 45
0
dhe AB=10 2 cm; AA
1
= 8 cm.
P. [ a) 60
0
; b) 90cm
2
]
111
LIBR PR MSUESIT
5.1 Shumfaqshat. Prizmi

a) Kuptime. Shumfaqshi. Prizmi; prizmi i drejt, prizmi i rregullt. Kuboidi. Kubi. Baza
dhe lartsia e prizmit.
b) Veti. Prerjet e prizmit me plane paralele me bazat jan shumkndsha t barabart.
Siprfaqja ansore e prizmit t drejt sht P
b
h.
c) Metoda. Prerjet e shumfaqshave me plane.
Shkathtsi
T dallojn shumfaqshat (n veanti prizmat) n mjedisin rrethues.
T dallojn llojet e ndryshme t prizmave (t drejt, t rregullt).
T nxjerrin nga prkufzimet e llojeve t prizmave veti t thjeshta t tyre.
T prdorin n situata t thjeshta matematikore a reale formuln pr siprfaqen ansore t
prizmit t drejt.
Msimi sht nj sintez prgjithsuese e njohurive mbi prizmin, q nxnsit kan marr
nga klasat e mparshme. Msuesi duhet t prdor pr ilustrim modele ose trupa nga mjedisi
rrethues. sht me rndsi pjesmarrja aktive e nxnsve n msim. Pas sqarimit t brendis s
do prkufzimi, nxnsit mund dhe duhet, q me pun t pavarur a me grupe, t vrtetojn veti
t thjeshta pr lloje t ndryshme prizmash.
Edhe formula pr siprfaqen ansore t prizmit t drejt mund t nxirret nga nxnsit (me pun
t pavarur a me grupe), dhe m tej t diskutohet rezultati i arritur me t gjith klasn.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 1, 2, 3, 4, 5, 6/a.
Ushtrime plotsuese
1. a) Sa faqe e sa dyfaqsha ka prizmi peskndor?
b) Sa prerje diagonale mund t hiqen nga nj brinj ansore e tij?
c) Sa diagonale ka ai?
2. Dy prej faqeve ansore fqinj t nj prizmi jan pingule me bazn. A sht ky prizm i
drejt?
3. Vrtetoni se ndrprerja e dy planeve diagonal t prizmit sht drejtz paralele me brinjn
ansore t tij.
4. N prizmin e rregullt gjashtkndor, njehsoni raportin e siprfaqeve t prerjeve diagonale, q
nuk jan t barabarta.
KREU 5
112 / Matematika 11
Kreu 5
5. N nj prizm t drejt, baza sht romb dhe njra nga prerjet diagonale sht kongruente me
njrn nga faqet ansore. Gjeni kndet e rombit.
6. Siprfaqja e prgjithshme e kubit sht 54 cm
2
. Njehsoni diagonalen e tij.
7. Dy nga faqet ansore t nj prizmi t pjerrt trekndor jan pingul ndrmjet tyre. Brinja e
prbashkt e ktyre dy faqeve sht 48 cm dhe largesat e saj nga dy brinjt e tjera ansore jan
24 cm dhe 70 cm. Njehsoni siprfaqen ansore t prizmit.
5.2 Piramida. Siprfaqja ansore e piramids s rregullt

a) Kuptime. Piramida. Piramida e rregullt. Apotema e saj. Baza dhe lartsia e piramids.
b) Veti. Vetit e piramids s rregullt. Siprfaqja ansore e piramids s rregullt sht
a P
b

2
1
c) Metoda. Prerjet e shumfaqshave me plane.
Shkathtsi
T dallojn piramidn midis shumfaqshave t tjer.
T japin prkufzimin pr piramidn e rregullt.
T nxjerrin nga prkufzimi veti t thjeshta t piramids s rregullt (p.sh. faqet ansore jan
t barabarta).
T nxjerrin formuln pr S
a
t piramids s rregullt.
Ta prdorin kt formul n situata t thjeshta matematikore a reale.
Duke vlersuar komponenten epistemiologjike t t msuarit t matematiks, msuesi tu
sqaroj nxnsve prejardhjen e termit piramid (nga greqishtja e vjetr pirema=lartsi, fjal
q rrjedh nga fjala e lasht egjiptiane pero=shtpi e lart).
Materiali msimor prmbledh e sistemon njohurit, q nxnsit kan nga klasat e kaluara dhe
sht paraqitur n mnyr sintetike. Msuesi mund dhe duhet t krkoj nga nxnsit q, me
pun t pavarur a me grupe, t nxjerrin me vrtetim veti t thjeshta (por t rndsishme) t
piramids s rregullt, si edhe formuln pr siprfaqen ansore t saj. M tej, ai t organizoj
zbatimin e ktyre njohurive n zgjidhjen, brenda ors s msimit, t ushtrimeve q kan t bjn
me situata t thjeshta matematikore a reale.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 1, 3, 5.
Ushtrime plotsuese
1. sht dhn piramida KABCD, me baz katrorin ABCD dhe me lartsi KD.
a) Vrtetoni q KCBC dhe KAAB.
b) knd formojn faqet ansore KDC dhe KBC.
2. N kushtet e ushtrimit 1, njehsoni siprfaqen e bazs, kur brinja ansore m e madhe sht 6
cm dhe formon me planin e bazs kndin 45
o
.
113
LIBR PR MSUESIT
3. Piramida ka siprfaqen e bazs 150 cm
2
dhe pritet me nj plan paralel me bazn, n largsin
14 cm prej saj. Siprfaqja e prerjes sht 54 cm
2
. Gjeni lartsin e piramids.
4. Ndrtoni prerjen e piramids trekndore me planin q kalon n meset e dy brinjve t bazs,
paralele me njrn nga brinjt ansore. Cili sht lloji i fgurs q formohet?
5. a) T gjitha brinjt e nj piramide trekndore e kan gjatsin a. Njehsoni siprfaqen e
prgjithshme t saj.
b) E njjta krkes pr piramidn katrkndore, t gjitha brinjt e t cils jan a.
6. sht dhn piramida me baz katrorin me brinj 12 cm. Njra nga brinjt ansore, q sht
pingule me bazn sht 16 cm. Njehsoni siprfaqen e prgjithshme t piramids.
7. Baza e nj piramide sht trekndshi dybrinjnjshm me baz 6 cm dhe lartsi 9 cm. Brinjt
ansore t piramids jan 13 cm.
a) Vrtetoni q kmba e lartsis bie n qendrn e rrethit t jashtshkruar bazs.
b) Njehsoni siprfaqen e prgjithshme t piramids.
5.3 Ushtrime
Synimi i msuesit pr kt or msimi duhet t jet prpunimi i njohurive dhe zhvillimi i aftsive
t ftuara nga nxnsit n dy msimet e mparshme (5.1 dhe 5.2). Kjo arrihet duke angazhuar
nxnsit n veprimtari pr zgjidhjen e ushtrimeve, sipas mundsive t tyre, me pun t pavarur
a me grupe. Msimi mund t zhvillohet me libr hapur. Nxnsit t lexojn individualisht (me
laps n dor) dy shembujt e zgjidhur, t dhn n tekst. M tej organizohet diskutim me klasn
pr mnyrn e zgjidhjes s tyre, duke veuar ato ecuri q kan vler n pikpamje t metods.
Pastaj kombinohet puna me grupe e nxnsve t klass pr zgjidhjen e disa prej ushtrimeve t
tekstit, me zgjidhjen e ushtrimeve t tjera nga nxns t ndryshm t ngritur n tabel. Secili nga
ushtrimet e dhna pr zgjidhje t diskutohet me klasn.
Si ushtrime t nivelit minimal, t prshtatshme pr tu punuar nga nxnsit e klass, t
konsiderohen ata me numrat 2, 3, 4.
Ushtrime plotsuese
1. Vrtetoni se ndrprerja e dy planeve diagonale t prizmit sht paralele me brinjn ansore
t tij.
2. Njehsoni forcn rezultante t tri forcave prej 3N, 4N, 12N, q ushtrohen n nj kulm t
kuboidit dhe jan t drejtuara sipas tri brinjve t tij.
3. N larges prej kulmit t nj piramide, me lartsi 12 cm, duhet t hiqet nj plan paralel me
planin e bazs, n mnyr q siprfaqja e prerjes t jet 4 her m e vogl se siprfaqja e bazs.
4. Vrtetoni se tri pohimet e mposhtme jan t njvlershme.
I. Brinjt ansore t piramids kan gjatsi t barabarta.
II. Lartsia e piramids bie n qendrn e rrethit t jashtshkruar bazs.
III. Brinjt ansore caktojn me planin e bazs knde me masa t barabarta.
5. Baza e nj piramide sht nj trekndsh (katrkndsh, gjashtkndsh) i rregullt, me gjatsi
114 / Matematika 11
Kreu 5
brinje a dhe t gjitha faqet ansore t saj formojn me planin e bazs knde t barabart .
a) Vrtetoni se lartsia e piramids bie n qendrn e bazs.
b) Gjeni siprfaqen ansore t piramids.
6. Prizmi i rregullt trekndor e ka brinjn ansore a. Plani q kalon nga njra brinj e bazs
dhe nga mesi i brinjs ansore prball saj, formon me planin e bazs kndin 45
o
. Njehsoni
siprfaqen e prgjithshme t prizmit.
7. Baza e piramids sht katror me brinj a. Dy nga faqet ansore t piramids jan pingule
me bazn, kurse dy t tjerat formojn kndin a midis tyre. Njehsoni siprfaqen ansore t
piramids.
5.4. Vllimet e trupave

a) Kuptime. Vllimi i trupit. Masa e vllimit. Prizmi; lartsia e tij.
b) Veti. Vllimi i kuboidit sht sa prodhimi i prmasave t tij. Vllimi i prizmit sht i
barabart me S
b
h.
c) Metoda. Parimi i Kavalierit.
Shkathtsi
T kuptojn mnyrn e lidhjes midis trupave dhe vllimeve t tyre.
T riprodhojn formulimin e parimit t Kavalierit.
T nxjerrin me an t tij formuln V=S
b
h pr vllimin e prizmit.
T prdorin kt formul (e n veanti formuln pr vllimin e kuboidit V=abc) n situata
t thjeshta matematikore a reale.
Msimi ka ngarkes konceptuale e vllimore, prandaj shtjellimit t materialit t ri i duhet
kushtuar e gjith ora e msimit, duke hequr dor nga format tradicionale t kontrollit t dijes. I
duhet kushtuar kujdes parimeve (q n fakt jan aksioma), sipas t cilave vendoset lidhja midis
trupave dhe vllimeve t tyre (duke theksuar faktin q kubit me brinj njsin e gjatsis i lidhet
numri 1). Msuesi tu krkoj nxnsve, n pun me grupe, q t nxjerrin me vrtetim formuln
pr vllimin e kuboidit. Sqarimi i brendis s parimit t Kavalierit dhe vrtetimi (mbi bazn e tij)
i formuls V=S
b
h pr vllimin e prizmit, t bhet si n tekst. Dy shembujt e zgjidhur q pasojn,
mund t lexohen nga nxnsit individualisht n libr. M tej t kalohet n zgjidhjen (me pun t
pavarur a me grupe) t ushtrimeve, q jan zbatime t thjeshta me karakter praktik.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 2, 3, 4, 5, 6.
Ushtrime plotsuese
1. Duke prdorur parimin e Kavalierit, vrtetoni se prerja diagonale e ndan prizmin katrkndor,
q e ka bazn paralelogram n dy pjes t njvlershme.
2. Prmasat e kuboidit formojn progresion gjeometrik me kufz t dyt 10 cm. Gjeni vllimin
e kuboidit.
115
LIBR PR MSUESIT
3. Brinjt e bazs s nj kuboidi jan a dhe b. Diagonalja e kuboidit formon me planin e bazs
kndin me mas a. Njehsoni vllimin e kuboidit.
4. Duke ditur brinjn e bazs a dhe brinjn ansore b t nj prizmi t rregullt (trekndor,
katrkndor, gjashtkndor), njehsoni vllimin e tij.
5. Baza e nj prizmi t drejt katrkndor sht paralelogram, me diagonale 8 cm dhe 15 cm,
q priten duke formuar kndin 60
o
. Diagonalja m e vogl e prizmit formon me planin e bazs
kndin 30
o
. Njehsoni vllimin e prizmit.
6. Njehsoni vllimin e prizmit t rregullt katrkndor nse jepen:
a) Gjatsia l e diagonales dhe masa a e kndit, q ajo formon me planin e bazs.
b) Gjatsia l e diagonales dhe masa b e kndit, q ajo formon me faqen ansore.
7. Baza e nj prizmi t pjerrt sht katrori me brinj a. Brinja ansore ka gjatsi 2a dhe formon
me planin e bazs kndin me mas a. Njehsoni vllimin e prizmit.
5.5 Ushtrime
Synimi i msuesit pr kt or msimi duhet t jet prpunimi i njohurive dhe zhvillimi i aftsive
t ftuara n msimin e mparshm (pr vllimin e prizmit).
Kjo arrihet duke organizuar mir veprimtarin e pavarur a me grupe pr diskutimin dhe
zgjidhjen e ushtrimeve, q jan zbatime t thjeshta, por t larmishme. Dy shembujt q jan
dhn t zgjidhur n tekst, nxnsit ti lexojn individualisht n tekst (msimi t zhvillohet
me libr hapur) me laps n dor. Pas nj intervali kohor t mjaftueshm, msuesi t organizoj
diskutim me klasn pr mnyrn e dhn t zgjidhjes, duke veuar ato ecuri q kan vlera n
pikpamje t metods. Pastaj t kombinohet puna me grupe e nxnsve t klass pr zgjidhjen e
disa ushtrimeve t tekstit, me zgjidhjen n tabel, nga nxns t ndryshm, t disa ushtrimeve t
tjera. Secili nga ushtrimet e dhna pr zgjidhje duhet t diskutohet e analizohet me klasn.
Si ushtrime t nivelit minimal, t prshtatshme pr tu punuar me klasn, t konsiderohen ata
me numrat 3, 4, 8.
Ushtrime plotsuese
1. Kuboidi ka prmasat 3 cm, 4 cm dhe 12 cm. Njehsoni gjatsin e brinjs s kubit q sht i
njvlershm me t.
2. N nj kuboid siprfaqet e faqeve jan S
1
, S
2
, S
3
. Vrtetoni q vllimi i kuboidit sht
1 2 3
S S S .
3. Diagonalja e bazs s nj kuboidi e ka gjatsin l, kndi i ngusht midis diagonaleve t bazs
sht a, kurse diagonalja e faqes ansore m t vogl formon me planin e bazs kndin b. Gjeni
vllimin e kuboidit.
4. Prizmi me vllim 160 cm
3
ka pr baz trapezin dybrinjnjshm me baza 21 cm, 13 cm dhe
brinj ansore 5 cm. Njehsoni lartsin e prizmit.
5. Baza e nj prizmi t pjerrt sht trekndshi barabrinjs me brinj a. Njra nga faqet ansore
t prizmit sht pingule me planin e bazs dhe sht romb me diagonalen e vogl b. Njehsoni
vllimin e prizmit.
116 / Matematika 11
Kreu 5
6. Baza e prizmit ABCA
1
B
1
C
1
sht trekndshi knddrejt dybrinjnjshm me hipotenuz
AB=2a. Brinja ansore e prizmit sht 2a. Kulmi C
1
sht i baraslarguar nga kulmet A, B, C.
Njehsoni vllimin e prizmit.
7. Baza e nj prizmi t drejt sht romb. Brinja ansore e prizmit sht 2 cm. Diagonalet e
prizmit jan 5 cm, 8 cm. Njehsoni vllimin e prizmit.
8. Brinja ansore e nj prizmi t rregullt trekndor sht l. Diagonalja e faqes ansore formon
me faqen tjetr ansore kndin 30
o
. Njehsoni siprfaqen ansore dhe vllimin e prizmit.
5.6 Vllimi i piramids

a) Kuptime .Piramida. Baza; lartsia e saj.
b) Veti .Dy piramida trekndore me baza t njvlershme e lartsi t barabarta kan vllime t
barabarta. Vllimi i piramids sht
h S
b

3
1
.
Shkathtsi
T riprodhojn vrtetimin e lems.
T nxjerrin formuln h S V
b

3
1
pr piramidn katrkndore.
T prdorin formuln pr vllimin e piramids n situata t thjeshta matematikore e reale.
Dy teoremat e rndsishme, q trajtohen n kt msim, kan vrtetime jo t thjeshta, q
kuptohen me vshtirsi nga nxnsit. Prandaj trajtimit t materialit msimor t tekstit i duhet
kushtuar e gjith ora e msimit. Vrtetimi t bhet me metodn e biseds, duke shtruar n do
faz para nxnsve pyetje t strukturuara, e duke i shpn nxnsit, nprmjet tyre drejt nxjerrjes
s prfundimeve.
N tekst sht thn shkurt se formula
h S V
b

3
1
vlen edhe pr piramidn me baz fardo,
por nuk sht br vrtetimi. Msuesi mund t aktivizoj nxnsit pr t br vrtetimin, me pun
t pavarur a me grupe, pr piramidn katrkndore (duke e ndar at n dy piramida trekndore
me an t nj plani diagonal).
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 1, 2, 5.
Ushtrime plotsuese
1. Njehsoni vllimin e piramids s rregullt trekndore q i ka t gjitha brinjt t barabarta me a.
2. Baza e nj piramide katrkndore sht rombi me diagonale 8 cm dhe 6 cm. T gjitha faqet
ansore formojn me planin e bazs knde t barabart me 60
o
.
a) Tregoni q kmba e lartsis bie n qndrn e rombit.
b) Njehsoni vllimin e piramids.
117
LIBR PR MSUESIT
3. Baza e nj piramide sht trekndshi barabrinjs me brinj a. T gjitha faqet ansore formojn
me planin e bazs knde nga 45
o
. Njehsoni vllimin e piramids.
4. Baza e piramids sht katrori me brinj a. T gjitha faqet ansore formojn me planin e bazs
knde nga 60
o
5. Baza e nj piramide sht drejtkndshi me brinj 12 cm dhe 16 cm. T gjitha brinjt ansore
t piramids formojn me planin e bazs knde nga 45
o
6. Baza e nj piramide sht trekndshi dybrinjnjishm me brinj ansore 10 cm dhe baz
16 cm. T gjitha faqet ansore formojn me planin e bazs kndin . Njehsoni vllimin e
piramids.
7. Vllimi i nj piramide t rregullt katrkndore sht 16m
3
. Njehsoni vllimin e piramids me
t njjtin kulm dhe me baz katrkndshin, q i ka kulmet n meset e brinjve t katrorit t
bazs s piramids s dhn.
5.7 Ushtrime
Synimi i msuesit n kt or msimi duhet t jet prpunimi i njohurive dhe zhvillimi i aftsive,
t msuara n msimin e mparshm (vllimi i piramids). Ktu kalohet n zbatime t larmishme
komplekse. Msimi mund t zhvillohet me libr hapur. N fllim msuesi krkon nga nxnsit
q t studiojn individualisht (me laps n dor) dy shembujt, q jan dhn t zgjidhur n
tekst. M pas organizohet diskutimi me klasn i mnyrs s zgjidhjes, duke veuar ato ecuri
q prbjn metoda pr zbatime t mtejshme. Pastaj kombinohet puna e pavarur a me grupe e
klass pr zgjidhjen e disa ushtrimeve t tekstit, me punn n tabel t disa nxnsve, q zgjidhin
t tjera ushtrime. Secili nga ushtrimet e dhna pr zgjidhje analizohet me klasn.
Si ushtrime t nivelit minimal, t prshtatshme pr tu punuar me klasn, t konsiderohen ata me
numrat 1, 2, 3, 5.
Ushtrime plotsuese
1. Piramida KABCD ka pr baz katrorin ABCD me brinj a dhe si lartsi KD. Kndi q formon
brinja ansore KB me planin e bazs sht a. Gjeni vllimin e piramids.
2. Siprfaqja e bazs s nj piramide sht 100 cm
2
. Hiqet nj plan paralel me bazn me larges
6 cm nga baza. Siprfaqja e prerjes sht 25 cm
2
. Gjeni vllimin e piramids.
3. Baza e nj piramide sht nj trekndsh me brinj a dhe knd prball ksaj brinje a. T
gjitha brinjt ansore t piramids formojn me planin e bazs knde me mas b. Gjeni vllimin
e piramids.
4. Baza e nj piramide sht trekndshi dybrinjnjshm me baz a dhe knd n kulm a. T
gjitha brinjt ansore t piramids e kan gjatsin a.
a) Njehsoni lartsin e piramids dhe vllimin e saj.
b) Pr vler t kndit a ekziston kjo piramid?
5. sht dhn piramida me baz trekndshin dybrinjnjshm q ka brinjt 9 cm, 9 cm, 6 cm.
Brinjt ansore t piramids jan nga 13 cm. Njehsoni lartsin dhe vllimin e piramids.
6. sht dhn piramida trekndore me brinjt e bazs 39 cm, 28 cm, 17 cm. T gjitha brinjt
ansore jan nga 22,9 cm. Njehsoni vllimin e piramids.
118 / Matematika 11
Kreu 5
7. Vllimi i nj piramide trekndore sht 40 cm
3
. Brinjt e bazs jan 7 cm, 8 cm, 9 cm. T gjitha
faqet ansore formojn knde t barabarta me planin e bazs. Gjeni lartsin e piramids.
5.8 Cilindri

a) Kuptime. Siprfaqja cilindrike; vija drejtuese; prftuesja. Cilindri i drejt rrethor; boshti
i tij; baza.
b) Veti. Prerjet e cilindrit me plane paralel me bazat e tij jan rrath t barabart. Prerja e
cilindrit me plan, q kalon nga boshti i tij sht drejtkndsh. Siprfaqja ansore e cilindrit
sht 2R l.
c) Metoda. Prftimi i trupave me rrotullim fgurash plane. Prerjet boshtore t trupave.
Shkathtsi
T nxjerrin veti t thjeshta t cilindrit t drejt rrethor.
T prdorin prftimin e cilindrit t drejt rrethor nga rrotullimi i drejtkndshit n situata
t thjeshta.
T dallojn veti t prerjeve t cilindrit me plane q kalojn nga boshti apo jan pingul me
boshtin.
T prdorin formuln S
a
=2R l

n situata t thjeshta matematikore apo reale.
Paraqitja e materialit n tekst shfrytzon njohurit q nxnsit kan pr cilindrin nga klasat e
mparshme dhe prandaj ka trajt sintetike. Msuesi duhet t nxis veprimtarin e nxnsve pr
nxjerrjen prej tyre, me pun t pavarur a me grupe, t fakteve kryesore mbi vetit e cilindrit t
drejt rrethor. Nxnsve u duhet vn n dukje se nxjerrja e formuls S
a
=2R l

me an t prerjes
s cilindrit sipas prftueses nuk sht vrtetim rigoroz (nuk jemi t sigurt q hapja e prftuar
sht tamam drejtkndsh). Nxnsit duhet t zgjidhin n klas, n mnyr t pavarur a me
grupe, ushtrime zbatimi t thjeshta t formuls S
a
=2R l

.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 2; 3; 5; 6/a, b.
Ushtrime plotsuese
1. Cilindri i drejt rrethor pritet me nj plan paralel me lartsin. fgur merret nga prerja?
2. N nj cilindr t drejt rrethor lartsia sht 6 cm dhe rrezja e bazs 5 cm. Njehsoni siprfaqen
e prerjes s cilindrit me planin, q sht paralel me boshtin dhe n largsi 4 cm prej tij.
3. Prerja boshtore e nj cilindri t drejt rrethor sht nj katror me siprfaqe S. Njehsoni
siprfaqen e prgjithshme t cilindrit.
4. Drejtkndshi me prmasa a, b rrotullohet rreth njrs pastaj rreth tjetrs ndr dy brinj fqinje.
Njehsoni raportin e siprfaqeve t prgjithshme t dy cilindrave t prftuar.
5. N nj cilindr sht brendashkruar nj prizm i rregullt gjashtkndor. Njehsoni raportin e
siprfaqeve ansore t cilindrit dhe t prizmit.
119
LIBR PR MSUESIT
6. N nj kazan avulli cilindrik me diametr 1 m dhe lartsi 3 m, trysnia e avullit sht 5N/m
2
.
Njehsoni forcn q ushtron avulli mbi siprfaqen ansore t kazanit.
5.9 Koni

a) Kuptime. Siprfaqja konike, kulmi, vija drejtuese. Koni i drejt rrethor, baza, prftuesja,
lartsia.
b) Veti. Prerja e konit t drejt rrethor me plan paralel me bazn sht rreth. Prerja e konit t
drejt rrethor me plan q kalon nga boshti i tij sht trekndsh dybrinjnjshm. Siprfaqja
ansore e konit t drejt rrethor sht a R .
c) Metoda. Marrja e trupave nprmjet rrotullimit t fgurave plane. Prerjet e trupave sipas
planeve, q kalojn nga boshti apo jan pingule me t.
Shkathtsi
T nxjerrin veti t thjeshta t konit t drejt rrethor, duke e shqyrtuar at si trup rrotullimi.
T prdorin n situata t thjeshta, vetit e prerjeve boshtore apo pingule me boshtin pr
konin e drejt rrethor.
T prdorin formuln pr siprfaqen ansore t konit t drejt rrethor S
a
=Ra n situata t
thjeshta matematikore a praktike.
Paraqitja e materialit msimor n tekst sht br n mnyr sintetike. Duke e shqyrtuar konin e
drejt rrethor si trup rrotullimi, mund t nxirren thjesht shum veti t konit a t prerjeve t tij.
Msuesi duhet t ngulmoj q kjo t realizohet n klas nga nxnsit, me pun t pavarur a me
grupe. Ai duhet tu vr n dukje atyre se mnyra e nxjerrjes s formuls S
a
=Ra, duke br
prerjen e konit t drejt rrethor sipas prftueses, nuk prbn nj vrtetim rigoroz (nuk jemi t
sigurt q nga hapja prftohet pikrisht sektor qarkor). Si sht nxjerr formula, duhet t kalohet
n zgjidhje ushtrimesh, q jan zbatime t thjeshta t saj, me pun t pavarur a me grupe.
Ushtrime plotsuese
1. vij formon bashksia e pikave n siprfaqen ansore t nj koni rrethor t drejt, t cilat
jan t baraslarguara nga kulmi i tij?
2. Lartsia e konit rrethor t drejt sht e barabart me rrezen R t bazs. N bazn e konit sht
brendashkruar katrori. Nga njra brinj e katrorit dhe nga kulmi i konit hiqet plani. Njehsoni
siprfaqen e prerjes.
3. Koni rrethor i drejt me prftuese 13 cm dhe lartsi 12 cm pritet me nj plan paralel me bazn
dhe n largsi 6 cm nga baza. Njehsoni siprfaqen e prerjes dhe raportin e saj me siprfaqen e
prgjithshme t konit.
4. Koni i drejt rrethor e ka rrezen e bazs R. Lartsia e tij formon me prftuesen kndin a.
Gjeni siprfaqen ansore t konit.
120 / Matematika 11
Kreu 5
5. Koni i drejt rrethor e ka lartsin h dhe prftuesja e tij formon me planin e bazs kndin .
Njehsoni siprfaqen e prgjithshme t konit.
6. Trekndshi dybrinjnjshm me baz 30 cm dhe me brinj ansore 25 cm rrotullohet rreth
njrs brinj. Njehsoni siprfaqen e trupit t formuar, nse rrotullimi bhet:
a) rreth bazs;
b) rreth brinjs ansore.
5.10 Vllimi i cilindrit dhe i konit

a) Kuptime. Vllimi i trupit. Cilindri i drejt rrethor. Koni i drejt rrethor.
b) Veti. Vllimi i cilindrit t drejt rrethor sht R
2
h. Vllimi i konit t drejt rrethor sht
h R
2
3
1
.
c) Metoda. Parimi i Kavalierit. Analogjia.
Shkathtsi
T prdorin formuln pr vllimin e cilindrit t drejt rrethor n situata t thjeshta
matematikore reale.
T prdorin formuln pr vllimin e konit t drejt rrethor n situata t tilla.
Materiali msimor n tekst sht paraqitur n mnyr sintetike. Msuesi mund dhe duhet t
angazhoj nxnsit n veprimtari pr nxjerrjen e prfundimeve prgjithsuese. Mund t nxirret
n fllim formula pr vllimin e konit t drejt rrethor dhe pastaj t krkohet q nxnsit, me pun
t pavarur a me grupe, duke prdorur analogjin, t nxjerrin formuln pr vllimin e cilindrit t
drejt rrethor.
Pastaj t trajtohen shembujt e zgjidhur t dhn n tekst; nxnsit lexojn n libr zgjidhjen e
tyre e m pas organizohet diskutimi me klasn mbi mnyrn e propozuar t zgjidhjes. M tej
kalohet n zgjidhje ushtrimesh, q jan zbatime t thjeshta, me pun t pavarur a me grupe.
Ushtrime plotsuese
1. Katrori me brinj a rrotullohet n hapsir sipas nj drejtze, q ndodhet n planin e tij dhe n
larges b nga njra brinj, paralel me t. Njehsoni vllimin e trupit t formuar.
2. Njehsoni vllimin e cilindrit t brendashkruar n nj prizm t rregullt gjashtkndor, nse
brinja e bazs s prizmit sht 6 cm dhe lartsia e tij 10 cm.
3. Rrezja e bazs s nj koni rrethor sht R. Sa sht rrezja e prerjes paralele me bazn, q e
ndan konin n dy pjes me vllime t barabarta?
4. Trekndshi knddrejt me katete 6 cm dhe 8 cm rrotullohet n hapsir rreth hipotenuzs s
tij. Njehsoni vllimin e trupit t formuar.
121
LIBR PR MSUESIT
5. Trapezi dybrinjnjshm me baza 14 cm, 6 cm dhe me knd t ngusht 60
0
rrotullohet rreth
bazs s madhe. Gjeni vllimin e trupit t formuar.
6. Drejtkndshi me prmasa a, b rrotullohet sipas njrs brinj, pastaj sipas brinjs tjetr. Gjeni
raportin e vllimeve t trupave t formuar.
5.11 Ushtrime
Synimi i msuesit n kt or msimi duhet t jet prpunimi i njohurive dhe zhvillimi i aftsive
t ftuara n dy msimet e mparshme (5.10 dhe 5.11). Nxnsit t lexojn individualisht dy
shembujt e zgjidhur t paraqitur n tekst.
M pas t organizohet diskutimi me klasn i mnyrs s zgjidhjes, duke theksuar ato ecuri q
kan vlera n pikpamje t metods.
Pastaj t kombinohet puna e pavarur a me grupe e nxnsve t klass pr zgjidhjen e disa ushtrimeve
t tekstit, me zgjidhjen n tabel t disa ushtrimeve t tjera nga nxns t ndryshm. Secili nga
ushtrimet e dhna pr zgjidhje duhet t analizohet me klasn. Si ushtrime t nivelit minimal, t
prshtatshme pr tu zgjidhur nga klasa, t konsiderohen ata me numrat 2, 3, 4, 6, 8.
Ushtrime plotsuese
1. N konin e drejt rrethor, prftuesja l cakton me bazn kndin me mas a. Njehsoni vllimin
e konit.
2. Njehsoni vllimin e konit t brendashkruar n katrfaqshin e rregullt me brinj a.
3. Trapezi dybrinjnjshm ka bazn e vogl dhe brinjn ansore t barabarta me a. Kndi i
ngusht i tij sht 45
o
. Njehsoni vllimin e trupit q prftohet nga rrotullimi i trapezit:
a) rreth bazs s vogl;
b) rreth brinjs ansore.
4. Trekndshi dybrinjnjshm ka lartsi 6 cm dhe brinj ansore 10 cm. Njehsoni vllimin e
trupit q prftohet nga rrotullimi i trekndshit:
a) rreth brinjs ansore t tij;
b) rreth drejtzs q kalon nga kulmi dhe sht paralele me bazn e trekndshit
dybrinjnjshm.
5. Njehsoni siprfaqen e cilindrit t jashtshkruar kubit me brinj a (kulmet e kubit ndodhen n
bazat e cilindrit).
6. Cilindri me lartsi h sht brendashkruar n konin e drejt rrethor me lartsi H dhe rreze t
bazs R. Gjeni raportin e vllimeve t cilindrit dhe t konit.
7. sht dhn trekndshi barabrinjs ABC me brinj a. Drejtza d kalon nga plani i trekndshit
dhe ka me t vetm pikn A t prbashkt, duke formuar me (AB) kndin e ngusht 30
o
. Gjeni
vllimin e tupit q formohet nga rrotullimi i trekndshit ABC rreth drejtzs d.
122 / Matematika 11
Kreu 5
5.12 Siprfaqja sferike. Sfera

a) Kuptime. Siprfaqja sferike (sfera). Korda, diametri i sfers.. Rrethi i madh. Plani tangent
ndaj sfers.
b) Veti. Sfera sht siprfaqja e prftuar nga rrotullimi i nj gjysmrrethi rreth diametrit t tij.
Sfera sht bashksia e pikave t hapsirs t baraslarguara nga nj pik fkse. Prerja e sfers
me plan sht rreth, ose pik ose boshe.
c) Metoda. Prftimi i trupave me an t rrotullimit t fgurave. Prerja e trupave me plane.
Shkathtsi
T japin prkufzimin e sfers si siprfaqe rrotullimi.
T tregojn njvlershmrin me konceptimin si bashksi pikash t baraslarguara nga qendra.
T karakterizojn vijn e prerjes s sfers me plan, n varsi t largess s planit nga qendra.
N tekst sfera sht prkufzuar si siprfaqe rrotullimi dhe m tej sht vn n dukje vetia
karakteristike si bashksi pikash t hapsirs, t baraslarguara nga qendra. Ky sht fakt
i rndsishm dhe msuesi duhet t kmbngul n evidentimin e njvlershmris s dy
konceptimeve. M tej, t trajtohet n mnyr problemore aspekti i prerjes (pikave t prbashkta)
t sfers me planin. Prfundimi prgjithsues (teorema) t nxirret nga nxnsit me pun t
pavarur a me grupe, duke shqyrtuar edhe rastet d=0 e d>R.
N t njjtn mnyr t veprohet pr dy teoremat:
1) Plani tangent me sfern sht pingul me rrezen q kalon nga pika e takimit.
2) Plani pingul me rrezen e sfers n skajin e ksaj rreze sht plan tangent me sfern.
Ushtrime plotsuese
1. vija jan prerjet e dy sferave bashkqendrore me nj plan?
2. Vrtetoni se prerjet e sfers me dy plane, t baraslarguara nga qendra e saj, kan rreze t
barabarta.
3. N sfern me rreze 13 cm jan dhn tri pika A, B, C, largesat midis t cilave jan 6 cm, 8 cm,
10 cm. Njehsoni largesn e qendrs s sfers nga plani i trekndshit ABC.
4. Dy plane pingul e presin sfern me rreze 7 cm sipas rrathve me rreze t njjt. Njehsoni
rrezet e ktyre rrathve, duke ditur se korda e prbashkt e tyre sht 2 cm.
Udhzim
Shqyrtoni katrkndshin e formuar nga qendra e sfers, qendrat e dy rrathve dhe mesi i kords s
prbashkt.
5. Sa plane tangjente me sfern mund t hiqen:
a) nga nj pik e saj;
b) nga nj pik jasht sfers.
123
LIBR PR MSUESIT
6. sht dhn rombi me diagonale 15 cm dhe 20 cm. Sfera me rreze 10 cm takon brinjt e ktij
rombi. Gjeni largesn e qendrs s sfers nga plani i rombit.
5.13 Vllimi i rruzullit dhe siprfaqja e sfers

a) Kuptime. Sfera. Rruzulli. Cilindri dhe koni (i drejt rrethor).
b) Veti. Vllimi i rruzullit sht
3
3
4
R ; siprfaqja e sfers sht 4R
2
.
Shkathtsi
T prdorin formulat pr vllimin e rruzullit dhe siprfaqen e sfers n situata t thjeshta
matematikore a reale.
T ndiqet mnyra e trajtimit, e dhn n tekst, pr nxjerrjen e formuls pr vllimin e rruzullit,
duke prdorur parimin e Kavalierit.
Mund t prdoret metoda e biseds, duke i drejtuar klass pyetje t strukturuara, pr t nxjerr
prfundimin prgjithsues
3
3
4
R V
.
N tekst, formula pr siprfaqen e sfers sht dhn pa vrtetim.
Msuesi t aktivizoj m tej nxnsit pr t zgjidhur, me pun t pavarur a me grupe, ushtrimet
q jan zbatime t thjeshta, por t larmishme. Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata
me numrat 1, 2, 3, 5, 7, 8.
Ushtrime plotsuese
1. Ndryshesa e vllimeve t dy rruzujve sht 156 cm
3
, ndrsa ndryshesa e rrezeve sht 3 cm.
Njehsoni rrezet e tyre.
2. N nj sfer jan dhn dy korda pingule me nj skaj t prbashkt e me gjatsi t barabarta
. Qendra e sfers ndodhet 4 cm larg nga plani i trekndshit ABC. Njehsoni
vllimin e rruzullit q kufzon kjo sfer.
3. Prmasat e nj kuboidi jan 4 m, 6 m, 12 m. Njehsoni siprfaqen e sfers s jashtshkruar
ktij kuboidi.
4. sht dhn prizmi i drejt me lartsi 4 cm dhe me baz trekndshin knddrejt me katete 2
cm dhe 4 cm. Njehsoni siprfaqen e sfers s jashtshkruar ktij prizmi.
5. N konin rrethor t drejt me rreze 12 cm dhe prftuese 20 cm, brendashkruhet rruzulli. T
gjendet vllimi i rruzullit.
6. Vrtetoni se raporti i vllimeve t rruzullit dhe konit t jashtshkruar atij, sht i barabart me
raportin e siprfaqeve t tyre.
124 / Matematika 11
Kreu 5
5.14 Ushtrime
Synimi i msuesit n kt or msimi duhet t jet prpunimi i njohurive dhe zhvillimi i aftsive
t ftuara n dy msimet e mparshme (5.12-5.13).
Msimi mund t zhvillohet me libr hapur. Nxnsit t lexojn individualisht (me laps n dor)
dy shembujt q jan dhn t zgjidhur n tekst. Pastaj msuesi t organizoj diskutimin e tyre me
klasn, duke evidentuar ato ecuri q kan vlera n pikpamje t metods. M tej, t kombinohet
puna e pavarur a me grupe e nxnsve t klass pr zgjidhjen e disa ushtrimeve t tekstit, me
zgjidhjen n tabel t disa ushtrimeve t tjera nga nxns t ndryshm. Secili nga ushtrimet e
dhna pr zgjidhje duhet t analizohet e diskutohet me klasn.
Ushtrime plotsuese
1. Nj sfer pritet nga dy plane paralel, me larges 21 cm njri nga tjetri. Rrezet e rrathve t
prftuar nga prerja jan 12 cm dhe 9 cm. Njehsoni siprfaqen e sfers.
2. Sa drejtza tangjente me sfern mund t hiqen:
a) nga nj pik e saj;
b) nga nj pik jasht saj.
3. N nj katrfaqsh t rregullt brendashkruhen dhe jashtshkruhen sferat. Gjeni raportin e
siprfaqeve t ktyre sferave.
4. Shqyrtohen nj cilindr rrethor i drejt, me lartsi t barabart me rrezen e bazs; gjysmrruzulli
i brendashkruar n t dhe koni i drejt rrethor, me baz bazn e cilindrit dhe me kulm n qendrn
e bazs tjetr. Vrtetoni se vllimet e tyre formojn progresion aritmetik.
5. Qendra e nj sfere me rreze r ndodhet n brinjn e nj dyfaqshi me prerje t drejt a
o
. Sa
sht siprfaqja e pjess s sfers q ndodhet ndrmjet faqeve t dyfaqshit?
6. Prizmit t drejt, me baz trekndshin knddrejt ABC ( ), ku BC=a dhe , i
brendashkruhet rruzulli. Njehsoni vllimin e rruzullit.
Ky msim ka natyr prsritje. Rekomandohet q msuesi tu jap paraprakisht, si detyr shtpie
nxnsve, hartimin e nj prmbledhje t njohurive dhe fakteve kryesore t kreut. Kjo bashk
me punn pr zgjidhjen e ushtrimeve n klas, do t bj t mundur realizimin e rimarrjes e
thellimit t njohurive kryesore, kuptimin e lidhjeve midis tyre (struktura e kreut) dhe integrimin
e njohurive t kreut n kuadrin e vet lnds msimore. Dy shembujt e zgjidhur, t dhn n
tekst, t lexohen individualisht (me laps n dor) nga nxnsit. Pastaj t organizohet me klasn
diskutimi i tyre, duke veuar ecurit q kan vler n pikpamje t metods.
M tej, organizohet kombinimi i puns s nxnsve pr zgjidhjen (me pun t pavarur a me grupe)
t disa ushtrimeve t tekstit, me punn pr zgjidhjen n tabel, nga nxns t ndryshm, t disa
ushtrimeve t tjera. Secili nga ushtrimet e dhna pr zgjidhje t analizohet e diskutohet me klasn.
125
LIBR PR MSUESIT
Ushtrime plotsuese
1. Kemi nj fet letre drejtkndore, ku diagonalja formon me bazn kndin . Fleta mbshtillet
n formn e cilindrit, njher me prftuese brinjn m t madhe dhe nj her tjetr me prftuese
brinjn m t vogl. Gjeni raportin e vllimeve t cilindrave t formuar.
2. Prerja plane e nj cilindri rrethor t drejt me nj plan, q sht paralel me boshtin e cilindrit
dhe n larges d prej tij, cakton n rrethin e bazs harkun me mas . Siprfaqja e ksaj prerje
sht S. Njehsoni vllimin e cilindrit.
3. Njehsoni vllimin e konit rrethor t drejt, duke ditur siprfaqen e bazs S
1
dhe siprfaqen
ansore S
2
.
4. N nj kon rrethor t drejt prftuesja formon me bazn kndin . Rrezja e sfers s
jashtshkruar konit sht R. Gjeni vllimin e konit.
5. N cilindrin rrethor t drejt, t brendashkruar n rruzull, brendashkruhet rruzull. Gjeni
raportin e vllimeve t ktyre rruzujve.
6. N konin rrethor t drejt, q sht brendashkruar n sfer, brendashkruhet sfer. Gjeni
raportin e siprfaqeve t sferave, duke ditur q prftuesja e konit formon me planin e bazs s
tij kndin .
7. N konin me prftuese sa diametri i bazs sht brendashkruar sfera dhe n kt sfer sht
brendashkruar kubi. Gjeni gjatsin e brinjs s kubit, duke ditur se prftuesja e konit sht a.
8. Dy rrath nuk ndodhen n t njjtin plan, por kan t prbashkta dy pika A, B. N qendrat e
ktyre rrathve hiqen pingulet me planet e tyre.
a) Vrtetoni se kto pingule ndodhen n planin q kalon nga mesi i [AB] pingul me [AB].
b) Tregoni qendrn dhe rrezen e siprfaqes sferike q prmban dy rratht e dhn.
126 / Matematika 11
Kreu 5
KREU 6
6.1 Funksione q kan limit + kur x+

a) Kuptime. Limiti + i funksionit, kur x+. Grafku.
b) Veti.

= +;

= + (nN);

a
x
= +;

= + (a>1).
c) Metoda. Metoda grafke pr t konstatuar nse f(x)= +.
Shkathtsi
N mbarim t ors s msimit nxnsit t jen n gjendje:
T dallojn nse nj funksion me grafk t njohur ka limit + kur x+.
T tregojn n baz t prkufzimit q

x
n
= +;

= +.
T japin shembuj funksionesh q nuk kan limit + kur x+.
Kuptimi i limitit rezulton historikisht i vshtir pr nxnsit e ksaj moshe, aq m tepr q kursi i
mparshm matematikor q ata kan ndjekur nuk i ka prgatitur pr kt kuptim. Prandaj i duhet
kushtuar kujdes daljes n kt kuptim nprmjet situatave t thjeshta, duke prdorur gjersisht
prfytyrimet grafke. sht me rndsi q nxnsit t bjn mir dallimin midis shprehjeve x
merr vlera shum t mdha dhe x merr vlera sa t duam t mdha. T ndiqet m tej ecuria
metodike e paraqitur n tekst. Trajta e thjesht e prkufzimit t f(x)=+ sht vlerat e f
bhen sa t duam t mdha, me kusht q t shqyrtohen vlera t x mjaft t mdha. Nnvizimet
jan t rndsishme sepse shprehin thelbin e krkess.
N tekst jepet pastaj edhe prkufzimi i sakt pr f(x)= + pr do numr M>0 t dhn,
ekziston nj x
0
>a e till q pr x>x
0
t kemi f(x)>M.
Ky prkufzim sht prdorur pr t vrtetuar q
3
x = + e do t prdoret m tej edhe
n disa raste t tjera (p.sh. pr t vrtetuar q a
x
= + kur a>1). Por vmendja duhet
prqendruar n kuptimin e thelbit t faktit q f(x)= +, sipas prkufzimit t par dhe n
interpretimin grafk t tij.
Nxnsit duhet t fksojn n kujtes rezultatet e rndsishme:

n
x = +;
n
x = + (nN);

x
a = +;

= + (a>1).
127
LIBR PR MSUESIT
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1, 2, 3, 7/a,b,c.
Ushtrime t zgjidhura
Nr. 5/c. T vrtetohet q pr k>0, nN kemi
n
x k = +.
Zgjidhje
Le t jet M>0 nj numr i dhn. Mosbarazimi M x k
n
> sht i njvlershm me
n
M
x
k
>
d.m.th. me
n n
x >
n
k
M
pra |x|>
n
k
M
. Marrim x
0
=
n
k
M
.
Ather pr x>x
0
kemi x>
n
k
M
, prandaj edhe |x|>
n
k
M
, q ku rrjedh M x k
n
> .
Kjo do t thot, n baz t prkufzimit, q

= +.
Nr. 6/c. T vrtetohet q

= + .
Zgjidhje
Le t jet M>0 nj numr i dhn. Mosbarazimi x 2 -1>M sht i njvlershm me
x 2 >M+1, d.m.th. me x >
2
1 + M
, d.m.th. (pr x>0) sht i njvlershm me x>
2
1
2
M +
j \
, (
( ,
.
Marrim x
0
=
2
1
2
M +
j \
, (
( ,
. Ather pr x>x
0
kemi x>
2
1
2
M +
j \
, (
( ,
, q ku del
1
2
M
x
+
> ,
pra x 2 -1>M. Kjo do t thot, sipas prkufzimit q

= + .
Nr. 7/c. T vrtetohet q funksioni y=cosx nuk ka limit + kur x+.
Zgjidhje
Pr do R x kemi 1 cos x . Nse marrim M=2, nuk ekziston asnj x
0
>0 q pr x>x
0
t kemi
cosx>M. Prandaj funksioni y=cosx nuk ka limit + kur x+.
Nr. 7/b. T vrtetohet q funksioni
x
y
1
nuk ka limit + kur x+.
Zgjidhje
Pr 1 x kemi
1
1
x
. Po t marrim M=0 nuk ekziston asnj 1
0
x q pr x>x
0
t kemi M
x
>
1
Prandaj funksioni
x
y
1
nuk ka limit
+
kur x+.
6.2 Disa teorema. Funksione q kan limit - kur x +

a) Kuptime. Limiti i funksionit kur x+.
b) Veti. Katr teorema pr funksionet q kan limit + kur x+.
c) Metoda. Metoda e krahasimit pr funksionet q kan limit + kur x+.
128 / Matematika 11
Kreu 5
Shkathtsi
T prdorin katr teorema pr gjetjen e limiteve + t funksioneve t thjeshta, kur
x+.
T tregojn nse nj funksion ka limit kur x+, duke zbatuar prkufzimin dhe
teoremat e njohura.
Nga katr teorema t paraqitura sht vrtetuar vetm e para , kurse pr tre t tjerat sht thn q
pranohen pa vrtetim. Me kt jepet nj indikacion pr msuesin, q nuk duhet t prqendrohet
n vrtetime, por kryesisht n zbatime n raste t thjeshta t ktyre teoremave.
Shqyrtimi i shembullit pr funksionin y=-x
2
sht i nevojshm pr t dal natyrshm tek
prkufzimi:
lim ( )
x
f x
+
, ]

, ]
]

lim [ ( )]
x
f x
+
, ]
+
, ]
]
.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1, 2, 4, 6, 9, 10.
Nr. 3. Duke prdorur teoremn 1 tregoni q funksioni y=x
2
+cosx ka limit + kur x+.
Zgjidhje
Pr do R x (pra edhe pr x>0) kemi 1 cos x , prandaj x
2
+cosxx
2
-1.
Meqense (x
2
-1)=
+
, nga teorema 1 rrjedh q edhe

(x
2
+cosx)=
+
.
Nr. 5. Duke krahasuar me funksion t prshtatshm, tregoni q funksioni i mposhtm
ka limit + kur x+.
a) y=4x-1; b) y=3x+
x
1
.
Zgjidhje
a) Pr x>1 kemi 4x-1>3x. Meqense 3x= + , nga teorema 1 rrjedh q edhe
(4x-1)= + .
b) Pr x>0 kemi 3x+
x
1
>3x. Meqense 3x= + , nga teorema 1 rrjedh q edhe
1
3x
x
j \
+
, (
( ,
=
+
.
Nr. 8. Dihet q f(x)= + , por funksioni y=f(x)+g(x) nuk ka limit kur x+.
mund t thuhet pr funksionin y=g(x)?
Zgjidhje
Nse do t kishim

g(x)= + , ather nga teorema 2 do t dilte q edhe

[f(x)+g(x)]= + , n kundrshtim me kushtin. Mbetet q funksioni y=g(x) nuk ka limit
+
kur x+.
129
LIBR PR MSUESIT
Nr. 13.
a) Tregoni q pr x>3 kemi x
2
+2x<3-2x.
b) Tregoni q (3-2x)= .
c) Tregoni q (-x
2
+2x)= .
Zgjidhje
a) Mosbarazimi x
2
+2x<3-2x sht i njvlershm me x
2
+4x-3<0,
d.m.th. me x
2
-4x+3>0. Duke zgjidhur kt inekuacion t fuqis s dyt gjejm q ai vrtetohet
pr x<1 ose x>3, far deshm t vrtetojm.
b) Kemi (3-2x)= , sepse (2x-3)= + .
c) Nga mosbarazimi x
2
+2x<3-2x (pr x>3) dhe fakti q
(3-2x)= rrjedh q

(-x
2
+2x)= .
6.3 Funksione q kan limit 0 kur x+

a) Kuptime. Limiti 0 i funksionit kur x+.
b) Veti.
n
x
1
=0;
n
x
1
=0 (nN).
c) Metoda. Interpretimi grafk i faktit q f(x)=0.
Shkathtsi
T dallojn nga grafku nse nj funksion ka limit 0 kur x+.
T japin shembuj funksionesh q nuk kan limit 0 kur x+.
T tregojn, sipas prkufzimit, q
n
x
1
=
1
n
x
=0 pr vlera t caktuara natyrore
t n.
T ndiqet ecuria metodike e paraqitur n tekst. Zgjidhja e ushtrimit t propozuar synon t krijoj
iden q ka funksione, vlera absolute e t cilve bhet sa t duam e vogl me kusht q t
shqyrtohen vlera t x mjaft t mdha. Prkufzimi i faktit q f(x)=0 jepet n dy trajta:
1. |f(x)-0| t bhet sa t duam ne e vogl, me kusht q t shqyrtohen vlera t x mjaft t
mdha.
2. sidoqoft numri >0, ekziston nj numr pozitiv M, i till q pr x>M t kemi
< | 0 ) ( | x f .
Trajta e dyt e prkufzimit (q sht m e thelluara) sht ajo q prdoret pr vrtetime rigoroze
(p.sh. q
3
1
x
=0).
Por operimi me t mund t krkohet vetm pr nxnsit e mir; pr masn e nxnsve mjafton t
130 / Matematika 11
Kreu 5
kuptohet mir trajta e par dhe sidomos interpretimi grafk i faktit q f(x)=0.
Nxnsit duhet t fksojn n kujtes dhe t prdorin n raste t thjeshta faktet:
n
x
1
=0;
n
x
1
=0.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1, 2, 3/a,5.
1. T vrtetohet q
3
x
e
=0.
Zgjidhje
Le t jet 0 > nj numr i dhn fardo. Mosbarazimi
3
0
e
x
< sht i njvlershm
me <
3
x
e
, d.m.th. me
3
| |
e
x
< , pra me
3
| | x
e
>
1
d.m.th.
e
x >
3
| | d.m.th. |x|>
3
(
,
\
,
(
j
e
.
Nse marrim M=
3
(
,
\
,
(
j
e
, pr x>M kemi |x|>M d.m.th. |x|>
3
(
,
\
,
(
j
e
, q ku rrjedh mosbarazimi i
njvlershm < 0
3
x
e
.
Kjo do t thot, sipas prkufzimit q 0
3

x
e
.
Nr. 4/b. T vrtetohet q
1 2
2
+ x
=0.
Vrtetim
Le t jet >0 nj numr i dhn. Shqyrtojm vlera t x>0.
Kemi
1
0
2 1 x
<
+

1
2 1 x
<
+

1
1 2 > + x (kemi 2x+1>0)

(2x+1)>
2
1
(
,
\
,
(
j
2x>
2
1
(
,
\
,
(
j
-1 x>
2
1
2
1
1
, ]
j \
, ]
, (
( ,
, ]
]
.
Marrim M=
2
1
]
]
]
]
,
,
(
,
\
,
(
j
1
1
2
. Pr x>M kemi x>

2
1
]
]
]
]
,
,
(
,
\
,
(
j
1
1
2
, d.m.th. marrim mosbarazimin e

njvlershm
1
0
2 1 x
<
+
.
Kjo do t thot, sipas prkufzimit, q
1
2 1 x +
=0.
131
LIBR PR MSUESIT
10
ogx
l
=0.
Zgjidhje

Le t jet >0 nj numr i dhn. Mosbarazimi
10
ogx

<
l
sht i njvlershm me ,
d.m.th. me . Marrim M= .
Pr x>M kemi , prandaj , q ku del
10
ogx

<
l
.
Kjo do t thot, sipas prkufzimit, q
10
ogx
l
=0.
6.4 Limiti i polinomit kur x

a) Kuptime. Polinomi, monomi, fuqia.
b) Veti. Limiti i polinomit, kur x+ sht sa limiti i monomit me fuqi m t lart.
Shkathtsi
T gjejn limitin e nj monomi kur x+.
T gjejn limitin e nj polinomi t trajts kanonike kur x+.
Msimi t nis nga shqyrtimi i gjetjes s limitit t monomit kur x+, duke shqyrtuar monome
me koefcient e fuqi konkrete.
Ushtrimi i dhn n tekst, pr gjetjen e limitit t funksionit y=2x
3
+x
2
+x+1, duke ditur q
(2x
3
)= + , synon t ngjall tek nxnsit nj hamendje t caktuar.
Megjithat msuesi nuk duhet t pres shum prej tij, sepse ka t ngjar q shum nxns t mos
arrijn ta zgjidhin. Prandaj sht i dobishm shqyrtimi i shembullit vijues, ku vrtetohet sakt q
(x
3
-x
2
-x+1)= (x
3
).
Pas ksaj t krkohet zgjidhja nga nxnsit me pun t pavarur e me grupe e ushtrimit, ku
vrtetohet q (-2x
4
-x
3
-x
2
-x)= (-2x
4
).
Kta dy raste jan t mjaftueshm pr t nxjerr prfundimin prgjithsues q shpreh tema. M
tej t kalohet n zbatimet e thjeshta, si n ushtrimin (e pazgjidhur) q fguron n tekst.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 1, 2, 3/a, b.
132 / Matematika 11
Kreu 6
Nr. 3/c. T gjendet (x+1)
5
(x-1)
3
.
Zgjidhje
Duke shkruar (x+1)
5
=(x+1)
2
(x+1)
2
(x+1) bindemi q kemi nj polinom, monomi i t cilit me
fuqin m t lart sht x
5
. Meqense (x-1)
3
=x
3
-3x
2
+3x-1 (monomi me fuqin m t lart sht
x
3
), rrjedh q monomi me fuqin m t lart i polinomit (x+1)
5
(x-1)
3
sht x
5
x
3
=x
8
. Prandaj
(x+1)
5
(x-1)
3
= x
8
= + .
Nr. 5
a) Gjeni m q grafku i funksionit y=mx
3
-4x
2
+5x-1 t kaloj npr pikn A(1; 7).
b) Gjeni pastaj limitin e ktij funksioni kur x+.
Zgjidhje
a) Duhet e mjafton t kemi 7=m1
3
-41
2
+51-1, dmth 7=m-4+5-1; del m=7.
b) (7x
3
-4x
2
+5x-1)= (7x
3
)= + .
6.5 Funksione q kan limit l

kur x+

a) Kuptime. Limiti l i funksionit kur x+. Limiti 0 i funksionit kur x+.
b) Metoda. Zvendsimi i shprehjes f(x) me shprehjen l ) (x f pr t arritur n nj
prfundim t caktuar.
Shkathtsi
T tregojn sipas prkufzimit nse limiti i nj funksioni t thjesht kur x+ sht 0.
T prdorin kt shkathtsi pr t treguar sipas prkufzimit nse limiti i nj funksioni t
thjesht kur x+ sht l.
Msuesi mund tu jap nxnsve si detyr t lexojn n tekstin e hapur shembullin, ku bhet
krahasimi i vlerave t funksioneve y=
2 1
1
x
x
+
dhe y= 2
1
1 2
+
x
x
.
M tej, para se t jepet prkufzimi, ai mund t trajtoj vet nj shembull t ngjashm, p.sh.
pr funksionet y=
2
2
1
x
x +
dhe y= 1
1
2
2
+
x
x
(d.m.th. y=
2
1
x
). Kshtu, dilet natyrshm tek
prkufzimi

.
Pastaj nxnsit me pun t pavarur e me grupe t punojn ushtrimin e vendosur n materialin
teorik t tekstit:
(
,
\
,
(
j
+
x
1
5 =5.
133
LIBR PR MSUESIT
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 1, 2, 3/a, 7/b.
Nr. 4/a. T vrtetohet q 0
) 1 ( 3
2

x
x
.
Zgjidhje
Mjafton t vrtetojm q
2
3(1 )
x
x
+
. Pr x>1 kemi 0<3(1-x)<4x dmth |3(1-x)<4|x|=4x.

Prandaj pr x>1 kemi
| ) 1 ( 3 |
1
x
>
x 4
1
dhe
2
| 3(1 ) |
x
x
>
x
x
4
1
2

Por
4
x
= + , prandaj nga teorema 1 rrjedh
| ) 1 ( 3 |
2
x
x
= + ,
Q nga
2
) 1 ( 3
x
x
=0.
Nr. 6/a. T gjendet limiti kur x+ i funksionit y=
3
2
1
x
x x + +
.
Zgjidhje
Shohim
3
2
1
x
x x + +
=
3
2
1
x
x x + +
(sepse x>0).
Pr 2 x kemi x
2
+x+1<2x
2
, prandaj
1
1
2
+ + x x
>
2
2
1
x

d.m.th.
3
2
1
x
x x + +
>
2
3
2x
x
. Por
2
x
= + , prandaj nga teorema 1 del edhe
1
2
3
+ + x x
x
= + , q nga
2
3
1 x x
x
+ +
=0.
6.6 Limite t funksionit kur x

a) Kuptime. Limiti ( + , , , 0 l ) i funksionit kur x+.
b) Metoda. Zvendsimi i ndryshores.
Shkathtsi
T gjejn (nse ekziston) limitin e nj funksioni t thjesht y=f(x), kur x+, duke gjetur
limitin

f(-t).
134 / Matematika 11
Kreu 6
T dallojn grafkisht funksione q kan limit ( + , , , 0 l ) kur x+.
T japin shembuj funksionesh q nuk kan limite kur x+.
T ndiqet ecuria metodike e paraqitur n tekst. Ka rndsi kuptimi i sakt i faktit kur vlerat e x
rriten pambarimisht, vlerat e ndryshores t=-x bhen m t vogla se do numr pozitiv i dhn.
Pastaj t trajtohen, duke ngjallur diskutim n klas, shembujt me funksionet y=2+
x
1
, y=2
x
kur
x+.
Mbi kt baz t dilet n prfundimin prgjithsues q fut kuptimin e limitit t funksionit kur
x-.
lim ( )
x
f x
, ]
, ]
]
l

.
M tej t punohet shembulli pr (x
3
-2x
2
+x-3) dhe pastaj nxnsit t zgjidhin, me pun t
pavarur, (2x
4
-x
3
+x+1).
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 1, 3, 4/a, 6, 8.
x
x
3
=0.
Zgjidhje
Zvendsojm x=-t dhe shqyrtojm
t
t
3
=
t
t
3
.
Ky limit sht zero, sepse

3
t
t
=
3 2
t = + .

1
2
| | n x
j \
+
, (
( , l
=2.
Vrtetim
Zvendsojm x=-t dhe shqyrtojm
1
2
| | n t
, ]
+
, ]
]
l
=
1
2
nt
j \
+
, (
( ,
l
.
Kemi

, prandaj

=0.
Meqense diferenca
1
2
nt
j \
+
, (
( ,
l
-2 e ka limitin 0, del
1
2
nt
j \
+
, (
( ,
l
=2.
Nr. 5/a. T vrtetohet q
) (
5
x n l
=0.
Vrtetim
Shnojm x=-t dhe marrim
5
( ) n x l
= .
135
LIBR PR MSUESIT
Kemi

, prandaj

= + , prej ku

=0.
6.7 Ushtrime
Kto ushtrime synojn prpunimin e njohurive dhe zhvillimin e aftsive t prvetsuara n
msimet 6.1-6.6. Msimi t zhvillohet me libr hapur, duke kombinuar zgjidhjen me pun t
pavarur a me grupe t disa ushtrimeve nga nxnsit n banka, me zgjidhjen e disa ushtrimeve t
tjera nga nxns t ngritur n tabel.
E rndsishme sht q nxnsit t marrin pjes aktive n zgjidhjen dhe diskutimin e ushtrimeve.
Prgjigjja e nxnsit nga banka ose nga tabela pr zgjidhjen e nj ushtrimi duhet t dgjohet
nga klasa (duke ndrprer prkohsisht, po qe e nevojshme edhe punn e vet), duke br edhe
korrigjimet e nevojshme.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 2; 4; 6; 11/a, b; 13.
Nr. 1. T vrtetohet q (ax+b)= + kur a>0.
Zgjidhje
Le t jet M>0 nj numr i dhn. Mosbarazimi ax+b>M sht i njvlershm me ax>M-b dhe
me x>
a
b M
(duke pasur parasysh q a>0).
Shnojm x
0
=
a
b M
. Ather pr x>x
0
kemi x>
a
b M
, q ku rrjedh mosbarazimi i njvlershm
ax+b>M, far deshm t vrtetojm.
Nr. 5. Dihet q

) (
) (
x g
x f
= + dhe

g(x)= + .
mund t thuhet pr funksionin y=f(x)?
Zgjidhje
Kemi f(x)=
) (
) (
x g
x f
g(x). Meqense
) (
) (
x g
x f
=
+
dhe g(x)= + , nga teorema 3
(msimi 6.2) rrjedh f(x)=
+
.
Nr. 7. T vrtetohet q, kur a>1, .
Vrtetim
T vrtetojm n fllim q = . Shnojm , ather x=
t
a
(
,
\
,
(
j
1
, q ku
t
a x

, prandaj , d.m.th. .
136 / Matematika 11
Kreu 6
Kshtu = .
Por (sepse a>1), prandaj =

.
Nr. 8. T vrtetohet q:
a) Nse f(x)= dhe g(x)= , ather [f(x)+g(x)]= .
b) Nse ) ( ) ( x g x f dhe g(x)= , ather f(x)= .
Zgjidhje
a) Meqense f(x)= dhe g(x)= , kemi
[-f(x)]= + dhe [-g(x)]= + .
Nga teorema 2 (msimi 6.2) rrjedh q [-f(x)-g(x)]= + . Por kjo do t thot q
[f(x)+g(x)]= .
b) Nga ) ( ) ( x g x f rrjedh ) ( ) ( x g x f .
Por [-g(x)]= + (sepse g(x)= ).
Nga mosbarazimi ) ( ) ( x g x f rrjedh, sipas teorems 1 t msimit 6.2,
q [-f(x)]=
+
. Por kjo do t thot q f(x)= .
6.8 Asimptota horizontale. Disa teorema mbi limitet

a) Kuptime. Grafku. Limiti l i funksionit kur x+ (x-). Asimptota horizontale
b) Veti. Teoremat mbi limitin e shums, prodhimit, hersit t dy funksioneve kur x+
(x-). Teorema e dy policve.
c) Metoda. Metoda grafke pr studimin e vetive t funksionit.
Shkathtsi
T gjejn asimptotat horizontale pr funksionet homografke.
T gjejn asimptotat horizontale pr funksione t thjesht, pr t cilt f(x)=l .
T prdorin n raste t thjeshta teoremat mbi shumn, prodhimin, hersin e dy funksioneve,
q kan limit kur x+ (x-).
T prdorin teoremn e dy policve kur x+ (x-).
T ndiqet ecuria metodike e propozuar n tekst. Tek kuptimi i asimptots horizontale t dilet
nprmjet shembullit t funksionit y=
x
1
. Pastaj t trajtohet ushtrimi pr funksionin y=1+
x
1
.
Pasi t shqyrtohet rasti i prgjithshm pr funksionin y=f(x) dhe drejtzn y=l , kur x+ dhe
t jepet prkufzimi i asimptots horizontale kur x+, duhet ndalur n shqyrtimin e rastit
kur x-.
137
LIBR PR MSUESIT
T punohet, lidhur me kt, nga nxnsit (me pun t pavarur apo me grupe) ushtrimi pr
asimptotn horizontale t grafkut t funksionit y=
1
1 2
+
x
x
kur x-.
Teoremat mbi limitet e funksioneve kur x+ (x-) n tekst jan dhn pa vrtetim, n
prputhje me krkesat e programit. Msuesi mund t krkoj nga nxnsit q t lexojn n tekst
formulimet e teoremave dhe shembujt prkats q jan dhn.
M tej duhet t kalohet n ushtrime t thjeshta zbatuese.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1; 2; 3/a, b; 4.
Nr. 3/a. T gjendet asimptota horizontale e grafkut t funksionit y=
x
x sin 1+
.
Zgjidhje
Kemi 1 sin 1 x , prandaj 2 sin 1 0 + x .
Pr x>0 (sepse x+) kemi
x x
x 2 sin 1
0
+
.
Por 0=0 dhe
x
2
=0, prandaj nga teorema e dy policve rrjedh q edhe
x
x sin 1+
=0. Asimptot horizontale e grafkut kur x+ sht drejtza y=0.
Nr. 5/b. T gjendet asimptota horizontale e grafkut t funksionit y=
2 1
3 4
x
x
+
.
Zgjidhje
Duke pjestuar numruesin dhe emruesin me x, marrim y=
1
2
4
3
x
x
+
.
Kemi
x
1
=0 dhe (
,
\
,
(
j
x
4
=0, prandaj (
,
\
,
(
j
+
x
1
2
=2 dhe (
,
\
,
(
j
x
4
3
=3
(
0
). N baz t teorems 3/c (msimi 6.8) del

1
2
4
3
x
x
+
=
3
2
.
Asimptot horizontale e grafkut, kur x+ sht drejtza y=
3
2
.
6.9 Limiti i funksionit racional thyesor, kur x+ (x-)

a) Kuptime. Funksioni racional thyesor. Limiti i funksionit kur x+.
b) Veti. Teorema q pohon se limiti i funksionit racional thyesor, kur x+ (x-) sht sa
138 / Matematika 11
Kreu 6
limiti i raportit t monomeve me fuqi m t lart t x n numrues e n emrues.
c) Metoda. Shndrrime identike t shprehjeve thyesore racionale. Rregullat e kalimit n
limit, kur x+ (x-).
Shkathtsi
T gjejn limitin e funksionit racional thyesor kur x+ (x-).
T shkruajn ekuacionin e asimptots horizontale t tij.
N paraqitjen e materialit n tekst sht ndjekur rruga induktive; nprmjet shembujve t nxirret
prfundimi prgjithsues. sht e rndsishme q nxnsit, me pun t pavarur a me grupe, t
zgjidhin ushtrimin hyrs, ku trajtohen disa funksione t thjesht racional. Msuesi mund t
bj sugjerimin t pjestohet numruesi dhe emruesi me fuqin m t lart t x. N klas t
trajtohet hollsisht shembulli 1 (duke aktivizuar nxnsit nprmjet strukturimit t pyetjeve).
Shembujt 2, 3 nxnsit mund ti lexojn brenda ors s msimit n tekst. N kt mnyr arrihet
n rrug t natyrshme tek prfundimi prgjithsues, q shprehet nga teorema. Pasi trajtohet
shkurt shembulli i dhn i zgjidhur, m tej n tekst sht e rndsishme q nxnsit t kryejn,
me pun t pavarur a me grupe, zgjidhjen e ushtrimit t vn n tekst (me 3 krkesa), q prbn
nj zbatim direkt t teoris.
Nr. 5/b. T gjendet

10
9
( 5)
( 1)
x
x
+
.
Zgjidhje
Duke shkruar (x+5)
10
=
2
) 5 ( + x
2
) 5 ( + x
2
) 5 ( + x
2
) 5 ( + x
2
) 5 ( + x bindemi q monomi i tij
me fuqi m t lart sht
2 2 2 2 2
x x x x x = x
10
.
Duke shkruar
9
) 1 ( x =
3
) 1 ( x
3
) 1 ( x
3
) 1 ( x bindemi q monomi i tij me fuqi m t lart
sht
3 3 3
x x x =
9
x .
Prandaj
9
10
) 1 (
) 5 (
+
x
x
= = x= + .
Nr. 7. sht dhn funksioni y=
2
) (
1 2
m x
x
.
a) Gjeni m q grafku i funksionit t kaloj npr pikn A(0; -1).
b) Gjeni asimptotat horizontale t grafkut t funksionit .
Zgjidhje
a) Koordinatat e piks A duhet e mjafton t vrtetojn ekuacionin
y=
2
) (
1 2
m x
x
, pra t kemi 1=
2
) (
1
m
, q nga m
2
=1, dmth m=1 ose m=-1.
139
LIBR PR MSUESIT
b) Pr m=1 kemi funksionin y=
2
2 1
( 1)
x
x

.
2
) 1 (
1 2
x
x
=
2
2
x
x
=

x
2
=0.
Edhe
2
) 1 (
1 2
x
x
=0.
Drejtza y=0 sht asimptot horizontale e grafkut t funksionit kur x+ ose x-. Kur
m=-1 kemi funksionin y=
2
) 1 (
1 2
+
x
x
.
Edhe pr grafkun e tij drejtza y=0 sht asimptot horizontale (kur x+, kur x-).
Nr. 8. sht dhn funksioni y= .
a) Gjeni a, b q grafku t kaloj npr pikat A(0; 1) dhe B(1; 3).
b) Gjeni pastaj limitet e funksionit kur x+, x-.
Zgjidhje
a) Duhet e mjafton q koordinatat e piks A dhe koordinatat e piks B t vrtetojn ekuacionin
y=
2
2 3 x x
ax b
+ +
+
, d.m.th. t kemi
3
1
6
3
b
a b
+
q ku b=3 dhe a=-1.
Funksioni sht y=
3
3 2
2
+
+ +
x
x x
.
b)

2
2 3
3
x x
x
+ +
+
=

2
x
x
= ;
3
3 2
2
+
+ +
x
x x
=
x
x
2
= + .
6.10 Ushtrime pr prpunim t njohurive
Synimi i msuesit pr kt or msimi duhet t jet prforcimi i aftsive t prvetsuara n
msimet e mparshme t kreut, sidomos n msimet 6.8-6.9. sht e kshillueshme q t
kombinohet puna n banka (e pavarur a n grupe) e nxnsve t klass pr zgjidhjen e disa
ushtrimeve t tekstit, me zgjidhjen n tabel t disa ushtrimeve t tjera nga nxns t veant.
Zgjidhja e secilit ushtrim duhet t analizohet e t diskutohet me klasn.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 1; 2; 3/a, b; 4; 5.
Nr. 3/a. T gjenden asimptotat horizontale t grafkut t funksionit y=a+
n
x
1
( N n )
140 / Matematika 11
Kreu 6
Zgjidhje
Dim se pr N n , kemi
n
x
1
=0. Por a=a.
Prandaj (teorema 1/a e msimit 6.8) kemi
1
n
a
x
j \
+
, (
( ,
=a+0=0.
Drejtza y=a sht asimptot horizontale e grafkut, kur x+.
(Njlloj arsyetohet edhe pr rastin kur x-.)
Nr. 6/b.
Zgjidhje
Sidoqoft m, grafku i funksionit y=
1 7
3
x
m x
ka si asimptot horizontale, kur x+, drejtzn
y=
7
3
, sepse

1 7
3
x
m x
=
x
x
7
3
=
7
3
.
Nr. 8/b.
Zgjidhje
Pr 0 a , grafku i funksionit y= ka si asimptot horizontale, kur x+. (x-.)
drejtzn y=
a
2
, sepse

=

=
a
2
.
Pr a=0 ( 0 b ), grafku i funksionit nuk ka asimptot horizontale, sepse

(sipas shenjs s b).
6.11 Funksione q kan limit zero n zero

a) Kuptime. Limiti 0 i funksionit n zero. Grafku i funksionit.
b) Veti.
0
lim
x
x
n
=0 (nN).
c) Metoda. Metoda grafke pr gjetjen e limitit zero t funksionit kur 0 x .
Shkathtsi
T dallojn nga grafku nse funksioni ka limit zero kur 0 x .
T japin shembuj funksionesh q nuk kan limit zero kur 0 x .
T vrtetojn sipas prkufzimit q
0
lim
+ x
x
n
=0 (nN).
Kuptimi i limitit zero t funksionit kur 0 x nuk sht aspak nj kuptim i thjesht dhe prvoja
141
LIBR PR MSUESIT
shumvjeare botrore ka treguar q ai nuk intervizohet leht n t menduarit e nxnsit. Prandaj
n tekst sht proceduar me kujdes, duke flluar nga shembujt m t thjesht (funksioni f:y=x
2
), n
ata m pak t thjesht (g:y=
0 1
0
2
x pr
x pr x
; h:y=
x
x
2
) duke prdorur edhe ilustrimet grafke,
pr t kuptuar mir dy gjra esenciale:
a) Vlerat e funksionit mund t bhen sa t duam afr numrit zero, kur vlerat e x (x0) zgjidhen
mjaft afr zeros.
b) Pika e lvizshme M(x, y) e grafkut i afrohet pambarimisht origjins, kur vlerat e x i
afrohen pambarimisht zeros.
Trajta e dyt e prkufzimit pr
0
lim
x
f(x)=0 (n gjuhn r ) sht dhn pr t krijuar nj
bazament teorik rigoroz pr disa vrtetime t para.
Msuesi nuk duhet ti vr ksaj gjuhe theks t posam n trajtimin e lnds pasardhse e nuk
duhet t krkoj zotrimin e saj nga masa e nxnsve. Mjafton vrtetimi n kt gjuh i faktit q
0
lim
x
n
x =0 ( N n ).
Pas dhnies s prkufzimit e trajtimit t shembujve, sht mir t zhvillohen ushtrime pr
interpretimin grafk t
0
lim
x
f(x)=0.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 1; 2/a, b; 3; 4; 9.
1. T vrtetohet q
0
lim
x
3 x=0.
Zgjidhje
Le t jet 0 > nj numr i dhn, sado i vogl. Kemi 3 | x|=| 3 ||x|= | | 3 x .
Pr t pasur < | 3 | x , mjafton t marrim < | | 3 x , d.m.th. |x|<
3

Marrim r=
3
dhe pr [ , ] r r x (
0
) kemi |x|<
3
d.m.th. < | 3 | x , far deshm t

vrtetojm.
Nr. 5. T vrtetohet q
0
lim
x
|x|=0.
Zgjidhje
Le t jet 0 > nj numr i dhn. Mjafton t marrim r , sepse pr [ , ] r r x ( 0 x )
kemi r x < | | d.m.th. < | | x , far deshm t vrtetojm.
Nr. 7/b. T gjendet limiti kur 0 x i funksionit y=
x
x
3
.
Zgjidhje
Ky funksion nuk sht i prcaktuar pr x=0, megjithat ka limit zero kur 0 x .
142 / Matematika 11
Kreu 6
Le t jet 0 > nj numr i dhn. Mosbarazimi < | ) ( | x f sht
<
x
x
3
dhe pr 0 x
sht i njvlershm me < | |
2
x <
2
| | x < | | x .
Mjafton t marrim r . Pr 0 x nga ]-r, r[ kemi 0<|x|<r d.m.th. < < | | 0 x , q ku del
<
x
x
3
, far deshm t vrtetojm.
Nr. 7/a. Tregoni q funksioni y=
2 0
1 0
x pr x
pr x

ka limit 0 kur 0 x .
Zgjidhje
Ndonse f(0)=1, kemi
0
lim
x
f(x)=0. Le t jet 0 > nj numr i dhn.
Pr x0, mosbarazimi < | ) ( | x f ka pamjen < | 2 | x
2
| |

< x .
Marrim
2
r . Ather pr 0<|x|<r kemi 0<|x|<

2
, q ku del < | 2 | x d.m.th. < | ) ( | x f ,

far deshm t vrtetojm.
6.12 Funksione q kan limit 0 kur xa. P.m.v.

a) Kuptime. Limiti 0 i funksionit kur a x . Funksione p.m.v kur a x .
b) Veti. Katr teorema mbi vetit e funksionit p.m.v.
c) Metoda. Interpretimi grafk i limitit t funksionit.
Shkathtsi
T dallojn nga grafku nse nj funksion ka limit 0 kur xa.
T japin grafkisht shembuj funksionesh q nuk jan p.m.v kur xa..
T prdorin n raste t thjeshta faktin q
a x
lim (x-a)
n
=0.
T prdorin n raste t thjeshta teoremat q shprehin vetit e funksioneve p.m.v.
Materiali i paraqitur pr kt or msimi ka ngarkes konceptuale e vllimore, prandaj trajtimit
t tij i duhet kushtuar e gjith ora e msimit, duke hequr dor nga format tradicionale t kontrollit
t dijes. T ndiqet ecuria metodike e propozuar n tekst, duke e zhvilluar msimin me libr
hapur, duke punuar me pun me grupe pr ushtrimet e vna n materialin teorik dhe duke lexuar
shembujt. Ka rndsi q nxnsit t kuptojn sakt shprehjet:
Vlerat e funksionit mund t bhen sa t duam afr numrit zero, kur vlerat e x zgjidhen mjaft
afr numrit a (x0).
Pika M(x, y) n grafk i afrohet pambarimisht piks A(a; 0), kur vlerat e x ( a x ) i afrohen
pambarimisht numrit a.
143
LIBR PR MSUESIT
Trajta e dyt e prkufzimit pr
a x
lim f(x)=0 (ajo n gjuhn r ) nuk konsiderohet kryesore n
trajtimin e materialit (sepse sht e vshtir pr tu prdorur nga nxnsit). Roli i saj do t jet
vetm n ndonj vrtetim t thjesht n hapat e para.
Teoremat q shprehin vetit e p.m.v. jan dhn pa vrtetim; vmendja t prqendrohet n
zbatimet e tyre.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1; 2; 3; 5/a; 6/a; 7/a, b.
Nr. 3. Tregoni q
1
lim
x
|x-1|=0.
Zgjidhje
Le t jet 0 > nj numr pozitiv i dhn. Mjafton t marrim r , sepse pr 1 x dhe
) 1 , 1 ( r r x + vrtetohet mosbarazimi |x-1|<r, d.m.th. < | 1 | x .
Nr. 7/a. Vrtetoni q
0
lim
x
xsin2x=0.
Zgjidhje
Pr do R x kemi 1 | 2 sin | x , q ku | | | 2 sin | | | x x x , prandaj | | | 2 sin | 0 x x x .
Por
0
lim
x
0=0 dhe
0
lim
x
|x|=0.
Nga teorema e dy policve rrjedh
0
lim
x
|xsin2x|=0.
Meqense | 2 sin | 2 sin | 2 sin | x x x x x x rrjedh, po nga ajo teorem q
0
lim
x
xsin2x=0.
Nr. 8/c. T vrtetohet (sipas vetive t p.m.v.) q
1
3
x
j \
, (
( ,
1
1
x
j \
+
, (
( ,
x
1
=0.
Vrtetim
Duke kryer shumzimet marrim:
1
3
x
j \
, (
( ,
1
1
x
j \
+
, (
( ,
x
1
=
2
3 1
x x
j \
, (
( ,
1
1
x
j \
+
, (
( ,
=
2
3 1
x x
j
,
(
+
2 3
3 1
x x
\
(
,
.
T gjitha kufzat brenda kllaps s fundit e kan limitin 0 kur + x , prandaj nga teorema 1
del
2
3 1
x x
j
,
(
+
2 3
3 1
x x
\
(
,
=0.
6.13 Limiti i funksionit kur xa

a) Kuptime Limiti i funksionit kur a x . P.m.v. kur a x .
b) Veti. Teorema: [f(x)- l p.m.v. kur a x ].
a x
lim c=c;
a x
lim x=a
c) Metoda. Zvendsimi i shprehjes me nj m t prshtatshme.
Shkathtsi
T dallojn nga grafku nse nj funksion ka limit l kur a x .
144 / Matematika 11
Kreu 6
T gjejn n raste shum t thjeshta limitin e f kur xa, duke treguar q l ) (x f sht
p.m.v. kur xa.
T prdorin n raste t thjeshta faktet q
a x
lim
c=c;
a x
lim
x=a.
Edhe trajtimit t materialit t ktij msimi i duhet kushtuar ora e plot.
N pjesn e par t msimit synohet q nprmjet shembujve dhe ilustrimeve grafke t sqarohet
prmbajtja e prkufzimit q vijon:
Vlerat e f mund t bhen sa t duam afr numrit l, kur vlerat e x zgjidhen mjaft afr numrit a.
Prkufzimi i
a x
lim
f(x)=l n gjuhn , r nuk do t luaj rol n trajtimin e mtejshm t lnds,
prandaj msuesi nuk duhet t ndalet gjat n prpunimin e tij. Prkundrazi sht shum e
rndsishme (n vetvete dhe pr zbatimet) teorema:
[f(x)- l p.m.v. kur xa].
Po kshtu, shum t rndsishm jan faktet
a x
lim c=c dhe
a x
lim x=a. Msuesi t krkoj q
nxnsit me pun t pavarur a me grupe t zgjidhin ushtrimin pr grafkun e funksionit
y=
2
4
2
x
x
dhe limitin e tij, kur x2, i cili ka mjaft vlera formuese.
1
lim
x
2
5 2
2
+ x x
=2.
Zgjidhje
Marrim diferencn 2
2
5 2
2
+ x x
=
2
1 2
2
+ x x
=
2
) 1 (
2
x
.
Funksioni y=(x-1)
2
sht p.m.v. kur x1, prandaj edhe funksioni y=
2
1
(x-1)
2
sht p.m.v. kur
x1 (teorema 3 tek vetit e p.m.v.).
cos
2
x
x
j \
, (
( ,
=-2.
Zgjidhje
Marrim diferencn
cos
2
x
x
j \
, (
( ,
-(-2)=
x
x cos
. Por

x
x cos
=0 (sepse mund t shkruajm
x x
x
x
1 cos 1
). Kjo tregon q

(
,
\
,
(
j
2
cos
x
x
=-2.
Nr. 8/. Vrtetoni sipas prkufzimit q
2
lim
x
4 2
4
2
x
x
=2.
145
LIBR PR MSUESIT
Zgjidhje
Le t jet nj numr pozitiv i dhn. Pr x2 mosbarazimi |f(x)-2|< merr pamjen
2
2
2
x +
<
2
| 2 | x
< |x-2|<2.
Marrim 2 r . Ather pr 2 x nga (2-r, 2+r) kemi |x-2|<r, dmth |x-2|<2, q ku rrjedh
mosbarazimi i njvlershm < | 2 ) ( | x f .
6.14 Teoremat themelore mbi limitin

a) Kuptime. Funksioni p.m.v. kur xa. Limiti l i funksionit kur xa.
b) Veti. Teoremat mbi shumn dhe prodhimin e disa funksioneve q kan limit kur xa.
Dy rrjedhime prej tyre.
c) Metod. Zvendsimi i shprehjes me nj tjetr m t prshtatshme.
Shkathtsi
T prdorin teoremat mbi limitin e shums dhe t prodhimit n raste t thjeshta pr gjetje
limitesh kur xa.
T prdorin lirisht nxjerrjen e konstantes jasht shenjs s limitit.
T gjejn limitin e nj fuqie kur njihet limiti i bazs s saj.
Teorema mbi limitin e shums sht vrtetuar duke prdorur ekuivalencn logjike
lim ( )
x a
f x
, ]
, ]
]
l [f(x)- l p.m.v. kur xa].
E rndsishme sht q nxnsit ta zbatojn at n raste t thjeshta (duke ditur q
a x
lim c=c dhe
a x
lim x=a), edhe kur numri i t mbledhshmve sht m i madh se dy.
Teorema pr limitin e prodhimit sht dhn pa vrtetim; prkundrazi jan vrtetuar thjesht
rrjedhimet e saj (rasti i fuqis pr n=2). Edhe ktu sht e rndsishme q nxnsit t vihen n
pun t pavarur e me grupe n zbatime t thjeshta t saj fllimisht, duke kaluar m tej n zbatime
me kombinim t dy teoremave, si p.sh.
5
lim
x
(x
2
-x).
Nr. 6/a. T gjendet
2
lim
x
(x
2
-5x+7).
Zgjidhje
Kemi
2
lim
x
(x
2
-5x+7)=
2
lim
x
(x
2
)-
2
lim
x
(5x)+
2
lim
x
7=2
2
-5
2
lim
x
x+7=2
2
-52+7=1.
Nr. 7/a. Nse funksioni g ka limit kur xa, kurse funksioni f nuk ka limit kur xa, mund t
themi pr funksionin f-g?
146 / Matematika 11
Kreu 6
Zgjidhje
(f-g) nuk ka limit kur xa. Me t vrtet, nse funksioni (f-g) do t kishte limit, ather edhe
funksioni f q shkruhet si shum f=(f-g)+g do t kishte limit kur xa, gj q sht n kundrshtim
me kushtin.
Nr. 7/b. Nse funksioni g nuk ka limit, kurse funksioni
g
f
ka limit kur xa, mund t thoni
pr funksionin f?

Zgjidhje
Mund t ndodh q f t ket limit. P.sh. f=x, g=
x
1
dhe a=0.
( f(x)=0;
) (
) (
x g
x f
= x
2
=0; g(x) nuk ekziston.)
Mund t ndodh q f t mos ket limit. P.sh. f(x)=g(x)=
x
1
, kur x0.
6.15 Teoremat themelore mbi limitin

a) Kuptime. Polinomi. Funksioni racional thyesor. Funksioni i zakonshm.
b) Veti.
a x
lim P(x)=P(a);
a x
lim
( )
( )
P x
Q x
=
( )
( )
P a
Q a
kur 0 ) ( a Q . Teorema mbi limitin e raportit.
a x
lim f(x)=f(a) kur f sht funksion i zakonshm dhe a sht pik e bashksis s prcaktimit.
c) Metoda. Prgjithsimi.
Shkathtsi
T zbatojn, duke respektuar kushtet, teoremn mbi limitin e raportit.
T gjejn limitin e polinomit n nj pik a.
T gjejn limitin e funksionit racional thyesor n pikat ku emruesi sht 0.
T dallojn nse nj funksion i dhn sht funksion i zakonshm.
T gjejn limitin e funksionit t zakonshm n nj pik t bashksis s prcaktimit.
T ndiqet ecuria metodike e propozuar n tekst. Sipas saj, nj shembull i zgjidhur, i ndjekur nga
shembuj gjysm t zgjidhur apo ushtrime t posame synon t lind tek nxnsit nj hamendje e
caktuar. Pasi formulohet prfundimi prgjithsues dhe merret konfrmimi q ai qndron, kalohet
n zbatime t larmishme, duke flluar nga ato m t thjeshtat. Duhet theksuar fort fakti q teorema
mbi limitin e raportit mund t zbatohet vetm kur limiti i emruesit sht i ndryshm nga zero.
T jepet shembull kur teorema nuk mund t zbatohet. Kuptim i rndsishm e prmbledhs sht
ai i funksionit t zakonshm. Sqarimit t ktij kuptimi, msuesi duhet ti kushtoj vmendjen e
duhur, duke treguar edhe shembuj funksionesh q nuk jan t till, si y=
2
1
1
x pr x
x pr x
<
.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1; 2; 3; 4/a; 5/a; 8.
147
LIBR PR MSUESIT
Nr. 5/b. T gjendet
1
lim
x
7
2
+ + x x
.
Zgjidhje
Funksioni y= 7
2
+ + x x sht funksion i zakonshm dhe sht i prcaktuar n pikn x=1.
Prandaj limiti i tij kur 1 x do t jet sa vlera e funksionit n pikn x=1.
Kshtu,
1
lim
x
7
2
+ + x x = 7 1 1
2
+ + = 9 =3.
Nr. 6/b. T gjendet
3
lim
x
3
2
2
1
1
x
x
j \
+
, (
( ,
.
Zgjidhje
Funksioni y=
3
2
2
1
1
x
x
j \
+
, (
( ,
sht funksion i zakonshm dhe i prcaktuar pr x=-3. Prandaj limiti
i tij kur
3 x
sht i barabart me vlern e tij n pikn x=-3.
Kshtu
3
lim
x
3
2
2
1
1
x
x
j \
+
, (
( ,
=
3
9 1
9 1
+
j \
, (
( ,
=
1000
512
=
10
2
=
5
8
5
.
6.16 Funksione pambarimisht t mdhenj (p.m.m.) kur xa

a) Kuptime. Funksioni p.m.m. (p.m.m. me shenj +, p.m.m. me shenj -) kur xa. Funksioni
p.m.v. kur xa.
b) Veti. Njvlershmria [f sht p.m.m. kur xa] [
f
1
sht p.m.v. kur xa]. Vetit e
funksioneve p.m.m.
c) Metod. Shqyrtimi i inversit t nj funksioni.
Shkathtsi
T dallojn nga grafku nse nj funksion sht p.m.m. kur xa.
T dallojn nse nj funksion sht p.m.m. (p.m.m. me shenj +, p.m.m. me shenj -) duke
shqyrtuar inversin e tij, n raste t thjeshta.
T zbatojn vetit e funksioneve p.m.m n raste t thjeshta.
Materiali i parashikuar pr kt or msimi ka ngarkes konceptuale dhe vllimore, prandaj
trajtimit t tij i duhet kushtuar e gjith ora e msimit.
Shtjellimi n tekst nis me shqyrtimin e grafkut t nj funksioni (y=
2
1
x
pr x=0), duke evidentuar
faktin q kur vlerat e x i afrohen pambarimisht numrit 0, pika M(x, y) e grafkut largohet
148 / Matematika 11
Kreu 6
pambarimisht nga origjina. M tej, me rrugn analitike, tregohet q n kt rast ne mund ti
bjm vlerat e funksionit sa t duam t mdha, mjafton t marrim vlera t x mjaft afr zeros,
(x0). M tej konstatohet se inversi i funksionit t shqyrtuar (y=x
2
) sht p.m.v. n pikn x=0.
Ky fakt vihet n themel t prkufzimit t funksionit p.m.m. n pikn x=a.
Pas shqyrtimit t nj shembulli tjetr, ku
a x
lim f(x)=
+
, jepen prkufzimet e p.m.m. me shenj
+ apo kur xa.
Nga vetit e funksioneve p.m.m. q jan listuar n tekst sht vrtetuar vetm teorema 1 (mbi
prodhimin e dy p.m.m.). sht mir q msuesi t aktivizoj nxnsit q me pun t pavarur a
me grupe t vrtetojn ndonj nga vetit pasuese pr p.m.m. me shenj + ose -. Si ushtrime t
nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1; 2/a; 3/a; 4; 5; 6/a, b; 7.
Nr. 3/b. T tregohet q funksioni y=
| | a x
c
, ku c<0, sht p.m.m. me shenj kur xa.

Zgjidhje
Pr xa kemi |x-a|>0, pra
| |
1
a x
>0 dhe
| | a x
c
<0 (sepse c<0). Ve ksaj funksioni

y=
c
a x | |
(inversi i funksionit ton) sht p.m.v. kur xa,
sepse
a x
lim
c
a x | |
=
c
a a | |
=0.
Si prfundim, funksioni y=
| | a x
c
(kur c<0) sht p.m.m. me shenj () kur xa.

Nr. 6/c. T gjendet
4
lim
x
| 4 | x
x
.
Zgjidhje
Shkruajm
| 4 | x
x
=
| 4 |
1
x
x
. Funksioni y=
| 4 |
1
x
sht p.m.m. (me shenj +)
kur x4, sepse inversi y=|x-4| sht p.m.v. kur x4.
Nga ana tjetr funksioni y= x ka limit t ndryshm nga zero kur 4 x ,
4
lim
x
x = 4 =2. Prandaj n baz t teorems 4 t vetive t p.m.m. themi q funksioni
y=
| 4 | x
x
sht p.m.m. me shenj + kur x4.
Nr. 8/c. mund t themi pr funksionin f+g n rast se
lim f(x)= + dhe lim g(x)= ?
Zgjidhje
Apriori-asgj. Mund t ndodhin raste t ndryshme n varsi t trajts konkrete t f, g.
149
LIBR PR MSUESIT
P.sh. f: y=x
2
dhe g: y=-x
2
[f(x)+g(x)]=0.
f: y=2x
2
dhe g: y=-x
2
[f(x)+g(x)]= +.
f: y=x
2
dhe g: y=-2x
2
[f(x)+g(x)]= -.
f: y=x
2
+5 dhe g: y=-x
2
[f(x)+g(x)]=5.
f: y=x
2
+sinx dhe g: y=-x
2
Nuk ekziston limiti i f+g kur x +.
6.17 Asimptotat vertikale

a) Kuptime. Asimptota vertikale. Asimptota horizontale.
b) Veti. Drejtza x=a sht asimptot nse
a x
lim f(x)=. Q drejtza t jet asimptot vertikale
e grafkut t funksionit racional thyesor y=
) (
) (
x Q
x P
, duhet q Q(a)=0.
c) Metoda. Leximi i grafkut t funksionit. Gjetja e pikave ku funksioni sht p.m.m.
Shkathtsi
T dallojn nga grafku nse drejtza x=a (y=b) sht asimptot vertikale (horizontale) e tij.
T gjejn asimptotat horizontale dhe vertikale t grafkut t funksionit racional thyesor.
Msuesi duhet t jap prsritje pr nxnsit msimin 2.8 (Asimptota horizontale). Kjo
lehtson punn pr kuptimin e asimptots vertikale dhe t kuptimit t asimptots n prgjithsi.
Rekomandohet t ndiqet ecuria metodike e propozuar n tekst, q siguron pjesmarrje aktive
t nxnsve n msim gjat gjith shtjellimit t materialit msimor. Pr funksionet racionale
thyesore, krahas krkimit t asimptotave vertikale t grafkut, sht mir t shqyrtohet edhe
problemi i asimptotave horizontale t tij.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1; 2; 4; 6/a, b.
Nr. 5/b. T gjenden asimptotat vertikale t grafkut t funksionit y=
1
2
sin
2
(
,
\
,
(
j
x
x
.
Zgjidhje
Emruesi bhet 0 kur x=1 ose x=-1.
Kemi
1
lim
x
1
1
2
x
= (sepse
1
lim
x
(x
2
-1)=0) dhe
1
lim
x
(
,
\
,
(
j
x
2
sin

= (
,
\
,
(
j
1
2
sin

=1.
150 / Matematika 11
Kreu 6
Nga teorema 4 (vetit e p.m.m.) del
1
lim
x
= .
Drejtza x=1 sht asimptot vertikale e grafkut t funksionit y= .
(E njjta gj del edhe pr drejtzn x=-1.)
Nr. 6/c. T gjenden asimptotat vertikale t grafkut t funksionit y=
1
1
3
+
x
.
Zgjidhje
E vetmja pik q nuk i prket bashksis s prcaktimit t funksionit sht x=0.
Kemi
0
lim
x
3
x
=0, prandaj
0
lim
x
3
1
x
=. Si pasoj, edhe
0
lim
x
3
1
1
x
j \
+ +
, (
( ,
.
(Teorema 3; vetit e p.m.m.)
Prandaj drejtza x=0 sht asimptot vertikale e grafkut t funksionit.
6.18 Format e pacaktuara. Forma
0
0

a) Kuptime. Forma e pacaktuar
0
0
. Limiti i funksionit. Funksioni p.m.m.
b) Veti. Rregullat e kalimit n limit. Skema e Hornerit. Teorema Bezu.
c) Metoda. Metoda e thjeshtimit me (x-a). Metoda e zvendsimit t ndryshores. Metoda e
kalimit t rrnjs nga nj gjymtyr e thyess n tjetrn (shumzimi me t konjuguarn).
Shkathtsi
T dallojn nse n raportin
( )
( )
f x
g x
kemi form t pacaktuar
0
0
.
T zbatojn drejt rregullat e kalimit n limit n raste t thjeshta.
T gjejn limitin e raportit t dy polinomeve kur xa, duke pjestuar me (x-a), nse kemi
form t pacaktuar
0
0
.
T gjejn limite t rasteve t thjeshta t forms s pacaktuar
0
0
, duke br zvendsim t
ndryshores.
T gjejn
a x
lim
) (
) (
x g
x f
kur kemi formn e pacaktuar
0
0
, nse f(x), g(x) jan t trajtave
(ax+b) apo .
T ndiqet ecuria metodike e propozuar n tekst, duke punuar me libr hapur.
Nprmjet ushtrimit t hyrjes, synohet t dilet n kuptimin e forms s pacaktuar
0
0
. Tre rastet
151
LIBR PR MSUESIT
e ktij ushtrimi analizohen gjersisht m posht, duke treguar se si veprohet pr t gjetur limitin
n rastin kur nuk prdoren dot teoremat e njohura.
T sqarohet mir, si sht br n tekst, q nse
a x
lim f(x)=0 dhe
a x
lim g(x)=0, ne themi q kemi
t bjm me formn e pacaktuar
0
0
, por kjo nuk do t thot q limiti sht
0
0
(sepse simboli
0
0

nuk ka kuptim); thjesht kjo sht nj mnyr t shprehuri pr t vn n dukje se n kt rast nuk
mund t prdorim teoremat e njohura.
N kt or msimi trajtohen nprmjet shembujve tre mnyra t posame pr gjetjen e limitit, kur
kemi t bjm me form t pacaktuar
0
0
: mnyra e thjeshtimit me (x-a), mnyra e zvendsimit
t ndryshores, mnyra e kalimit t rrnjs nga emruesi n numrues dhe anasjellas. Shembujt
jan t shumt, prandaj trajtimit t materialit t ri duhet ti kushtohet e gjith ora e msimit, duke
hequr dor nga format tradicionale t kontrollit t dijes. Pas punimit t shembujve nxnsve
duhet tu krkohet t zgjidhin ushtrime zbatime, me pun t pavarur a me grupe.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1, 2, 3.
Nr. 5/c.
8
lim
x
3
2
2
64
x
x

. Kemi formn e pacaktuar

0
0
(pse?)
Zgjidhje
Shkruajm
8
2
3
x
x
8
1
+ x
. Kemi
8
lim
x 8
1
+ x
= (pse?)
Pr t gjetur
8
lim
x
8
2
3
x
x
zvendsojm t x
3
. Kur 8 x , 2 t dhe anasjellas.
Ather
8
lim
x
8
2
3
x
x
=
2
lim
t
8
2
3
t
t
=
2
lim
t

=
2
lim
t
4
1
2
+ + t t
=
(kemi thjeshtuar me t-2).
Ather
8
lim
x
8
2
3
x
x
8
1
+ x
=

=
160
1
.
Nr. 6/b.
2
lim
x
3 sin 5 sin 2
sin 1
2
+
x x
x
.
Zgjidhje
Kemi formn e pacaktuar
0
0
. Zvendsojm sinx=t. Kur
2
x , t1.
Ather marrim
1
lim
t
3 5 2
1
2
+
t t
t
.
Duke pjestuar 2t
2
-5t+3, sipas skems s Hornerit, marrim 2t
2
-5t+3=(t-1)(2t-3).
152 / Matematika 11
Kreu 6
Prandaj marrim
1
lim
t

=
1
lim
t
3 2
1
t
=1.

a) Kuptime. Funksionet trigonometrike. Forma e pacaktuar 0 .
b) Veti.
0
lim
x

=k;
0
lim
x
x
tgx
=1;
0
lim
x
2
cos 1
x
x
=
2
1
.
c) Metoda. Prdorimi i
0
lim
x
x
x sin
=1 pr gjetjen e limiteve t funksioneve trigonometrik.
Shkathtsi
T dallojn pr funksione trigonometrik nse kemi t bjm me format e pacaktuara
0
0

apo 0 .
T riprodhojn vrtetimet pr
0
lim
x

=k;
0
lim
x
2
cos 1
x
x
=
2
1
.
T prdorin kto prfundime pr gjetjen e limiteve t funksioneve trigonometrike n raste
t thjeshta t formave t pacaktuara
0
0
apo 0 .
Msimi t zhvillohet me libr hapur, duke ndjekur ecurin metodike t propozuar n tekst.
Tu vihet n dukje nxnsve se detyrimisht kur krkohet nj limit funksioni, duhet kontrolluar
fllimisht nse kemi t bjm apo jo me nj form t pacaktuar.
Limitet e
x
x sin
, ,
2
cos 1
x
x
,
x
tgx
kur x0 duhen konsideruar si rezultate t teoris e
duhen fksuar n kujtes pr tu prdorur n zbatime t tjera.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1, 2, 3.
Nr. 4/a.
0
lim
x
x x
x x
sin
2 sin
+
+
0
0
.
Duke pjestuar tek shprehja
x x
x x
sin
2 sin
+
+
numruesin dhe emruesin me x, marrim
x
x
x
x
sin
1
2 sin
1
+
+
.
153
LIBR PR MSUESIT
Meqense
0
lim
x
(
,
\
,
(
j
+
x
x 2 sin
1 =1+2=3 dhe
0
lim
x
(
,
\
,
(
j
+
x
x sin
1 =1+1=2, kemi
0
lim
x
x
x
x
x
sin
1
2 sin
1
+
+
=
2
3
.
Nr. 4/b.
0
lim
x
3
sin
x
x tgx
. Kemi
3
sin
x
x tgx
=
3
sin
sin
cos
x
x
x
x
=
3
sin sin cos
cos
x x x
x
x
=
=
x x
x x
cos
) cos 1 ( sin
3

=
x
x sin
2
cos 1
x
x
x cos
1
.
Kemi
0
lim
x
x
x sin
=1;
0
lim
x
2
cos 1
x
x
=
2
1
;
0
lim
x
x cos
1
=
0 cos
1
=1, prandaj del
0
lim
x
3
sin
x
x tgx
=1
2
1
1=
2
1
.
Nr. 5/b.
0
lim
x
2
2 cos 1
x
x
. Kemi 1-cos2x=2sin
2
x.
Prandaj
0
lim
x
2
2 cos 1
x
x
=
0
lim
x
2
2
2
sin
x
x
= =2
0
lim
x
x
x sin
x
x sin
=2.11=2.
Nr. 6/a.
0
lim
x
2
3 cos 5 cos
x
x x
. Kemi cos5x-cos3x=-2sin4xsinx.
Prandaj
0
lim
x
2
3 cos 5 cos
x
x x
=
0
lim
x
2
sin 4 sin 2
x
x x
= =-2
0
lim
x
x
x 4 sin
x
x sin
=-241=-8.
Nr. 7/a.
4
lim
x
x x
x
sin cos
2 cos
=
4
lim
x
x x
x x
sin cos
sin cos
2 2
==
4
lim
x
(cosx+sinx)=
4
cos
+
4
sin
= 2 .
Nr. 7/b.
2
lim
x
x
x
2
3
cos
sin 1
=
2
lim
x
=
=
2
lim
x
x
x x
sin 1
sin sin 1
2
+
+ +
=
2
sin 1
2
sin
2
sin 1
2

+
+ +
=
1 1
1 1 1
+
+ +
=
2
3
.
154 / Matematika 11
Kreu 6

a) Kuptime. Funksioni p.m.m. Format e pacaktuara
dhe .
b) Veti. Limiti i polinomit kur x sht sa limiti i monomit me fuqi m t lart.
c) Metoda. Kalimi i rrnjs nga emruesi n numrues; thjeshtimi me fuqin m t lart t x.
Shkathtsi
T dallojn rastet e thjeshta kur kemi forma t pacaktuara
apo

.
T prdorin pr zhdukjen e paprcaktueshmris sipas rastit, pjestimin me fuqin m t
lart t x, shumzimin me t konjuguarn.
Msimi t zhvillohet me libr hapur, duke ndjekur ecurin metodike q propozohet n tekst.
Nxnsit duhet t vihen t punojn t pavarur a me grupe pr zgjidhjen e ushtrimeve t vendosura
n materialin teorik pas shembujve.
Kujdes duhet treguar pr rastin kur x-. N kt rast
2
x =|x|=-x (sepse x<0).
Si ushtrime t nivelit minimal do t konsiderohen ata me numrat 1, 2, 4, 7, 8.
Nr. 5/b.
x x x
x
7
3 1
2
+
.
Pjestojm numruesin dhe emruesin me x, duke pasur parasysh se x=-
2
x (sepse x<0).
x x x
x
7
3 1
2
+
=
2
1 3
7
x
x
x x x
x
+
=
2
2
3
1
7
1
x
x x
x
+
+
=
2
2
3
1
7
1
x
x x
x
+
+
=
3
1
7
1 1
x
x
+ +
.
Kemi

(
,
\
,
(
j
x
3
1 =1 dhe

(
(
,
\
,
,
(
j
+ +
x
7
1 1 = 1 1+ =2.
Prandaj

x x x
x
7
3 1
2
+
=
2
1
.
Nr. 9/a.

2
1
1 cos x
x
j \
, (
( ,
. Kemi formn e pacaktuar 0 .
Bjm zvendsimin t
x

1
. Kur x+, 0 t .
Marrim
0
lim
t
2
1
(
,
\
,
(
j
t
(1-cost)=
0
lim
t
2
1 cost
t
=
2
1
.
155
LIBR PR MSUESIT
Msimi synon prforcimin e njohurive dhe zhvillimin e aftsive t ftuara nga nxnsit n
msimet 6.11-6.20. Rekomandohet q t punohet me libr hapur, duke kombinuar zgjidhjen e
ushtrimeve nga nxnsit n banka, me pun t pavarur a me grupe, me zgjidhjen e ushtrimeve t
tjera nga nxns t ndryshm n tabel.
Secili nga kto ushtrime t analizohet e diskutohet me t gjith klasn.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 1; 4; 5; 6; 8/a, b; 10/a, b, c; 14; 15/b.
Nr. 3. T gjendet
1
lim
x
1
1
3
x
x
n dy mnyra.
Zgjidhje
Mnyra I. Bjm zvendsimin t x
3
. Kur 1 x , 1 t .
Kemi
1
lim
x
1
1
3
x
x
=
1
lim
t
1
1
3
t
t
=
=
1
lim
t

=
1
lim
t
1
1
2
+ + t t
=
3
1
.
Mnyra II.
1
lim
x
1
1
3
x
x
=
1
lim
x
3 2 3 3
3 2 3
( 1)( 1)
( 1)( 1)
x x x
x x x
+ +
+ +
=
=
1
lim
x

=
1
lim
x
3 2 3
1
1 x x + +
=
3
1
.
Nr. 10/d.
0
lim
x
x
x x 4 sin
=
0
lim
x
(
,
\
,
(
j
x
x
x
x 4 sin
=1-4=-3.
Nr. 12/a.
a x
lim
a x
a x
cos cos
=
a x
lim
2sin sin
2 2
x a x a
x a
+
.
Zvendsojm x-a=t. Kur a x , 0 t dhe anasjellas.
Marrim
0
lim
t
2sin sin( )
2 2
t t
a
t
+
=-2
0
lim
t
sin
2
t
t
0
lim
t
(
,
\
,
(
j
+
2
sin
t
a = =-2
2
1
sina=-sina.
Nr. 12/b.
1
lim
x
x
x
1
sin
. Zvendsojm 1-x=t (x=1-t).
156 / Matematika 11
Kreu 6
Kur 1 x , 0 t dhe anasjellas. Marrim
0
lim
t
t
t
+
) 1 ( sin
=
0
lim
t
t
t
+
) sin(
=
=
0
lim
t
t
t
+
+ sin
= .
6.22 Prsritje
Msuesi paraprakisht duhet tu ket dhn si detyr nxnsve t bjn prmbledhjen e njohurive
teorike kryesore t kapitullit (prkufzime, teorema, veti). Ky sht nj kusht e premis pr nj
organizim efektiv t ksaj ore msimi.
Msimi t zhvillohet me libr hapur, duke kombinuar zgjidhjen nga nxnsit n banka, me pun
t pavarur a me grupe, t disa ushtrimeve t tekstit, me zgjidhjen n tabel t disa ushtrimeve t
tjera nga nxns t ndryshm.
do ushtrim q jepet pr zgjidhje duhet t analizohet e diskutohet me klasn.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 1; 2; 3/a; 5/a, b; 6; 9; 10; 11/a,b,c;
12; 13.
Nr. 8. sht dhn funksioni y=
6
3
x
x
n
.
a) T prcaktohet n q grafku t kaloj nga pika A(2; 4).
b) T gjendet asimptota horizontale e grafkut.
Zgjidhje
a) Duhet e mjafton t ket vend barazimi 4=
6 8
2
n
, d.m.th. 8 2
n

3
2 2
n
n=3.
b) Kemi
6
3
3
x
x
=1. Pra drejtza y=1 sht asimptot horizontale e grafkut, si kur
x+, ashtu edhe kur x-.
2.
a) Sa raste paraqiten pr
a x
lim
a x
x
4
2
?
Zgjidhje
Nse a sht rrnj e trinomit (x
2
-4) (d.m.th. a=2 ose a=-2) kemi t bjm me form t pacaktuar
0
0
. Limiti sht 4 kur a=2 dhe 4 kur a=-2.
Nse
2
2
a
a
kemi prodhim t nj funksioni, q ka limit t ndryshm nga zero me nj p.m.m.
157
LIBR PR MSUESIT
Funksioni sht p.m.m.
Nr. 18/b. T gjendet
0
lim
x
3
cos 1
cos 1
x
x

.
Zgjidhje
Duke shnuar cosx=t, kemi q kur x0, t1.
Marrim
1
lim
t 1
1
3
t
t
=
1
lim
t
2
( 1)( 1)
1
t t t
t
+ +
=3.
Mnyra II. Bjm direkt thjeshtimin
1 cos
1 cos
3
x
x
=cos
2
x+cosx+1.
Prmbledhje pr kreun Limitet
Themi q f(x)= +, nse pr do numr t dhn M >0 ekziston nj x
0
i till q pr
x>x
0
t kemi f(x)>M.

n
x =

n
x = + .
Pr a>1 kemi

a
x
= + dhe

.
Nse pr xa kemi ) ( ) ( x f x g dhe

, ather edhe

.
Nse

dhe

+ ) (x g , ather

,
) ( ) ( x g x f = + dhe

) (x f k = + (k>0).
Themi q

) (x f = , nse

= + .
Themi q

f(x)=0, nse pr do 0 > t dhn, ekziston nj numr pozitiv M i till q
pr x>M t kemi < | ) ( | x f .

n
x
1
=

n
x
1
=0.
Limiti i polinomit, kur x+ sht i barabart me limitin e monomit t tij q ka fuqin m t
lart.
Themi q

l ) (x f , nse

] ) ( [ l x f =0.
Pr t shqyrtuar limitin e funksionit y=f(x) kur x-, shqyrtojm limitin e funksionit y=f(-x)
kur x+.
158 / Matematika 11
Kreu 6
Drejtza d quhet asimptot e vijs l n nj drejtim t caktuar, nse largesa e piks M e vijs nga
drejtza shkon n zero, kur pika M largohet pambarimisht mbi vijn l n kt drejtim.
Nse

l ) (x f , ather drejtza y= l sht asimptot horizontale e grafkut t funksionit
f kur x+.
Limiti i funksionit racional thyesor, kur x+ (x-) sht i barabart me limitin e raportit
t monomeve me fuqi m t lart t x n numrues dhe n emrues.
Themi q
0
lim
x
f(x)=0, nse pr do numr >0 t dhn, gjejm nj r>0 t till q pr
) , ( r r x ( 0 x ) t kemi < | ) ( | x f .

0
lim
x
x
n
=0;
0
lim
x
n
x =0.
Themi q
a x
lim f(x)=0, nse pr do 0 > t dhn, ekziston nj r>0 q pr [ , ] r a r a x +
( a x ) t kemi < | ) ( | x f . N kt rast funksioni quhet p.m.v. kur xa.

a x
lim 0=0;
a x
lim
n
a x ) ( =0 ( N n ).
Shuma dhe prodhimi i dy funksioneve p.m.v kur a x sht p.m.v kur a x . Prodhimi i
nj p.m.v. me nj funksion q ka limit kur a x sht p.m.v kur a x .
Nse pr a x nga nj interval ]a-r, a+r[ kemi ) ( ) ( ) ( x h x g x f dhe
a x
lim f(x)=
a x
lim h(x)=0, ather edhe
a x
lim g(x)=0 (Teorema e dy policve).
Themi q
a x
lim l ) (x f , nse pr do 0 > t dhn ekziston nj r>0 e till q pr a x
nga ]a-r, a+r[, kemi < | ) ( | l x f .
Q
a x
lim l ) (x f duhet e mjafton q
a x
lim 0 ] ) ( [ l x f , d.m.th. funksioni l f t jet
p.m.v. kur a x .

a x
lim c=c;
a x
lim x=a.
Nse funksionet f
1
, f
2
kan limite
2 1
, l l kur a x , ather:
a x
lim [f
1
(x)+f
2
(x)]=
2 1
l l + ;
a x
lim f
1
(x)f
2
(x)=
2 1
l l ;
a x
lim
) (
) (
2
1
x f
x f
=
2
1
l
l
(kur 0
2
l );
159
LIBR PR MSUESIT
a x
lim

=
n
1
l ( N n );
a x
lim [cf
1
(x)]=
1
l c .
Nse P(x) sht polinom me ndryshore x, ather
a x
lim P(x)=P(a).
Nse
) (
) (
x Q
x P
sht shprehje thyesore racionale, ather
a x
lim
) (
) (
x Q
x P
=
) (
) (
a Q
a P
(kur 0 ) ( a Q ).
Nse f sht nj funksion i zakonshm dhe a sht nj numr q ndodhet n bashksin e
prcaktimit t f, ather funksioni f ka limit kur xa dhe ky limit sht sa vlera f(a).
Funksioni f quhet pambarimisht i madh (p.m.m.) kur xa, nse funksioni
f
1
sht p.m.v kur
xa. Shnohet
a x
lim
f(x)=.
Prodhimi i dy funksioneve p.m.m. kur xa sht p.m.m. kur xa.
Prodhimi i nj funksioni q ka limit t ndryshm nga zero kur xa, me nj p.m.m. kur xa,
sht p.m.m. kur xa.
Shuma e nj funksioni q ka limit kur xa, me nj funksion p.m.m. kur xa, sht funksion
p.m.m. kur xa.
Shuma e disa funksioneve p.m.m. me t njjtn shenj, kur xa sht p.m.m. me po at shenj
kur xa.
Nse
a x
lim ) (x f , ather drejtza x=a sht asimptot vertikale e grafkut t funksionit
y=f(x).
Pr funksionin racional thyesor y=
) (
) (
x Q
x P
, q drejtza x=a t jet asimptot vertikale e grafkut
duhet q Q(a)=0.

0
lim
x
x
x sin
=1;
0
lim
x x
tgx
=1;
0
lim
x
=a;
0
lim
x 2
1 cos 1
2

x
x
.
160 / Matematika 11
Kreu 7
KREU 7
7.1 Parimi i mbledhjes. Parimi i shumzimit

a) Kuptime. ifti i radhitur. Prodhimi kartezian i dy bashksive. Sistemi i radhitur i
elementve nga nj bashksi.
b) Veti. Parimi i mbledhjes, bazuar n n(AB)=n(A)+n(B) kur AB=.
Parimi i shumzimit, bazuar n n(AxB)=n(A)n(B).
c) Metoda. Prdorimi i bashksive.
Shkathtsi
T formulojn parimin e mbledhjes dhe at t shumzimit.
T bjn argumentimin pr bazimin e tyre.
T zbatojn parimin e mbledhjes dhe at t shumzimit n situata t thjeshta reale.
Rekomandohet q msuesi tu jap detyr nxnsve t prsrisin paraprakisht njohurit e
trajtuara n klasat e mparshme pr AB, AB, AXB dhe formulat pr n(AB), n(AxB).
N formulimin e parimit t mbledhjes dhe t atij t shumzimit t arrihet nprmjet shqyrtimit
t shembujve t zgjidhur, a gjysm t zgjidhur, q synojn formimin e hamendjes s duhur. Kjo
prforcohet m tej nprmjet ushtrimeve, pr t arritur n prfundimet prgjithsuese.
M tej kalohet n zgjidhjen e ushtrimeve t tjera me karakter zbatues n situata t larmishme,
nprmjet puns s pavarur a me grupe t nxnsve n klas.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 1, 3, 4, 5, 7/a.
Ushtrime plotsuese
1. T caktohet numri i elementve t AxB dhe t jepet me emrtim BxA, nse A={a, b} dhe
B={1, 2, 3, 4}.
2. Sa numra dyshifror mund t formohen? Po numra treshifror?
3. a) Sa numra dyshifror ift mund t formohen?
b) Sa numra dyshifror mund t formohen me shifrat {6, 7, 8}?
4. Nj fabrik tekstili prodhon disa variante basme, nga 5 lloje endje, secila n tre vizatime t
mundshme. Sa variante basmash mund t prodhohen?
5. Nj fener sinjalesh e ka t ndar pjesn q ndriohet n 2 zona; n seciln zon mund t vendoset
llamb ndriimi e bardh, e kuqe, blu e verdh. Sa sinjale t ndryshme mund t formohen?
6. Nj nxns mban mend shifrn e par t prgjigjes s nj ushtrimi, q sht nj numr dyshifror.
161
LIBR PR MSUESIT
Midis sa numrave t ndryshm sht prgjigjja e sakt?
7. Sa dokumente t ndryshm mund t emrtohen me dy shenja, ku njra ose t dyja shenjat jan
zanore t alfabetit shqip dhe shenja tjetr, nse ssht zanore, sht shifr e sistemit dhjetor.
7.2 Prkmbimet

a) Kuptime. Faktoriali. Prkmbimet e nj bashksie me n element.
b) Veti. Numri i prkmbimeve t nj bashksie me n element sht n!.
c) Metoda. Kombinimi i induksionit me deduksionin.
Shkathtsi
T njehsojn n! pr vlera t dhna t n.
T formulojn prkufzimin e prkmbimit.
T dallojn n situata praktike, nse bhet fjal pr sisteme t radhitura elementsh, q jan
prkmbime.
T prdorin skemn njehsuese me kutiza, pr t gjetur prkmbime t nj bashksie konkrete,
q knaqin nj kusht plotsues.
Msimi mund t zhvillohet me libr hapur. Msuesi duhet t organizoj me nxnsit diskutimin
e shembujve t zgjidhur, punn pr plotsimin e shembujve gjysm t zgjidhur dhe zgjidhjen
e ushtrimeve t tekstit. E gjith kjo t synoj q me rrug induktive t arrihet n nxjerrjen e
prfundimit prgjithsues. M tej kalohet n shqyrtimin e situatave t larmishme praktike, duke
flluar nga ato m t thjeshtat. N praktik rrall krkohet numri i sistemeve t radhitur t gjith
elementve t nj bashksie, pa ndonj kusht plotsues. Prandaj nxnsit duhet t ushtrohen n
prballimin e situatave t tilla. E rndsishme pr zbatimet sht skema njehsuese me kutiza, q
plotsohet sipas situats konkrete.
Ushtrime plotsuese
1. Sa prkmbime t shkronjave t fjals FIER mbarojn me zanore?
2. Sa prkmbime t bashksis {1, 2, 3, 4, 5} mund t shkruhen si numra pesshifror tek?
3. a) Gjasht nxns vendosen n nj rresht. N sa mnyra t ndryshme mund t vendosen?
b) Nj puntor vajis tre makina. N sa mnyra t ndryshme mund t kryej radhn e vajisjes s
tyre?
4. a) Sa numra treshifror formohen me shifrat 1, 2, 3, 4, 5 (pa prsritje t shifrave)?
b) E njjta krkes, kur prdoren shifrat 0, 1, 2, 3, 4.
5. a) Sa numra katrshifror t plotpjestueshm me 5 mund t formohen me shifrat 3, 4, 5, 6?
(pa prsritje shifrash).
b) Sa numra treshifror ift, pa prsritje t shifrave, formohen me shifrat 1, 2, 3?
162 / Matematika 11
Kreu 7
6. Sa numra t plotpjestueshm me 5, pa prsritje t shifrave, mund t formohen me numrat
1, 2, 3, 4, 5, 6?
7. Sa prkmbime t shkronjave t fjals VLORA kan bashktingllore n vendin e par dhe
t dyt?
7.3 Dispozicionet

a) Kuptime. Dispozicionet. Dispozicionet me prsritje.
b) Veti. Formula D
n,k
=n(n-1)(n-2)(n-k+1).
c) Metoda. Skema njehsuese me kutiza.
Shkathtsi
T njehsojn D
n,k
sipas formuls prkatse, pr vlera t dhna t n dhe k.
T dallojn n situata t thjeshta praktike nse kemi t bjm me dispozicione.
T prdorin skemn njehsuese me kutiza pr t gjetur, n raste t thjeshta praktike, numrin
e sistemeve t radhitur me k element, me prsritje, nga n element t dhn gjithsej.
Pr shtjellimin e materialit t ndiqet ecuria metodike e propozuar n tekst. Pr t dal n kuptimin
e dispozicionit si nj sistem i radhitur k elementsh, t ndryshm nga n t dhn gjithsej, t
diskutohen t dy shembujt.
Formula pr D
n,k
nxirret me arsyetim, n fllim pr nj rast t veant e m pas bhet vrtetimi
i saj pr rastin e prgjithshm. Riprodhimi i ktij vrtetimi t krkohet vetm nga nxnsit e
mir. sht me rndsi shqyrtimi i shembujve (e m pas zgjidhja e ushtrimeve) nga situata
praktike, ku krkohet numri i sistemeve t radhitur, ku ka prsritje t elementve. Zgjidhja e
tyre bhet me an t skems njehsuese me plotsim kutizash; nxnsit duhet t ushtrohen n
mnyr t mjaftueshme n prdorimin e saj. T shqyrtohen edhe shembuj, ku plotsimi i skems
nuk fllon nga kutiza e par (shpesh p.sh. ka krkesa plotsuese pr elementin e fundit t sistemit
t radhitur, prandaj duhet nisur nga plotsimi i kutizs s fundit).
Ushtrime plotsuese
1. N sa mnyra t ndryshme mund t kryejm nj radhitje saksish n 4 dritare, kur kemi 6 saksi
dhe n do dritare mund t vendoset vetm nga nj saksi.
2. N nj t diel organizohen tre ndeshje sportive jo njkohsisht. Agimi ka n program t ndjek
dy prej tyre. Sa variante zgjidhjesh ka ai?
3. Sa numra me katr shifra mund t formohen, duke i prdorur t gjitha shifrat pa i prsritur?
4. Sa numra tek me katr shifra mund t formohen duke prdorur t gjitha shifrat, pa
prsritje?
5. Sa numra ift me tre shifra mund t formohen, duke prdorur shifrat 1, 2, 3, 4, 5 me kushtin
163
LIBR PR MSUESIT
q asnj shifr t mos prsritet?
6. Sa numra m t vegjl se 8000 formohen me shifrat 3, 5, 6, 7.
7. Vrtetoni q:
a)
3 , 5 4 , 6
6 D D ; b)
3 , 1 4 ,

n n
D n D ; c)
3 , 4 , n n
D D =
3 ,
) 4 (
n
D n .
7.4 Kombinacionet

a) Kuptime. Nnbashksia. Kombinacione t n elementve t marr k n nj her.
b) Veti. Formula C
n,k
=
!
,
k
D
k n
.
c) Metoda. Gjetja e numrit t nnbashksive t nj bashksie.
Shkathtsi
T njehsojn C
n,k
pr vlera konkrete t n, k.
T dallojn kombinacionin si nnbashksi t nj bashksie.
T dallojn n situata praktike, kur krkohet numri i grupeve t elementve t nj bashksie
pa i dhn rndsi radhitjes, q kemi t bjm me kombinacione.
Synimi kryesor i msuesit duhet t jet dallimi qartas, nga nxnsit i grupimeve (sistemeve)
t radhitura t elementve nga nj bashksi (me apo pa prsritje elementsh) prej grupimeve
t krijuara nga kjo bashksi elementsh, pa i dhn rndsi radhitjes. Pikrisht, kta t fundit
jan kombinacione. Shtjellimi i msimit t flloj pikrisht me shqyrtimin e dy situatave t tilla.
Pastaj t jepet prkufzimi i kombinacionit. M tej t shqyrtohen disa situata t thjeshta praktike,
ku kemi t bjm me kombinacione. Formula pr numrin e kombinacioneve t nxirret pr nj
rast konkret, duke br krahasimin me numrin e dispozicioneve, si sht br n tekst.
Pasi jepet formula n trajtn e prgjithshme C
n,k
=
!
,
k
D
k n
t kalohet n shqyrtim situatash t
larmishme me kombinacione, nga matematika (prfshir situata gjeometrike) dhe praktika.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 1, 2, 3, 4, 5/a.
Ushtrime plotsuese
1. Sa grupe pune prej katr vetash mund t krijohen n nj klas q ka 20 nxns.
2. Gjasht pika ndodhen n nj rreth. Sa korda formohen duke i bashkuar ato dy nga dy? Po
vektor?
3. Pes pika ndodhen n nj rreth. Sa trekndsha t brendashkruar rrethit, me kulme n kto
pika, mund t formohen?
4. Sa sht numri i diagonaleve t nj peskndshi t myst? T nj gjashtkndshi t myst?
164 / Matematika 11
Kreu 7
5. Do t kontrollohen 5 llamba n nj parti prej 100 llambash, q ndodhen n magazin. N sa
mnyra t ndryshme mund t bhet kontrolli?
6. Nj nxns do t fus n antn e vet 3 prej 7 fetoreve q ka. N sa mnyra t ndryshme mund
t mbushet anta?
7. Nj nxns zgjedh dy bileta teatri nga nj bllok me 100 bileta. N sa mnyra t ndryshme
mund ta bj ai zgjedhjen?
7.5 Ushtrime
Msuesi tu jap si detyr paraprake nxnsve, shqyrtimin me pun t pavarur t tre shembujve
t zgjidhur n tekst, n hyrje t materialit.
N klas mund t diskutohet nj situat praktike e ngjashme me at t shembullit 1, ku t kemi
t bjm me gjetjen e numrit t kombinacioneve me grupe.
Pr prpunim t njohurive e zhvillim t mtejshm t aftsive t nxnsve, msuesi m tej t
kombinoj punn (e pavarur a me grupe) t nxnsve n banka, pr zgjidhjen e disa ushtrimeve
nga ato t tekstit, me zgjidhjen n tabel, nga nxns t ndryshm t disa ushtrimeve t tjera.
Si ushtrime t nivelit minimal, t prshtatshme pr punn e nxnsve n banka, t konsiderohen
ata me numrat 1, 3, 4.
Ushtrime plotsuese
1. Nj klas ka 15 vajza dhe 10 djem. N sa mnyra t ndryshme mund t zgjidhet kshilli i
klass, q t prmbaj 2 vajza dhe 1 djal?
2. Kemi 5 sfera t kuqe dhe 4 t bardha. N sa mnyra t ndryshme mund t krijojm nj grup
me katr sfera, dy t kuqe dhe dy t bardha?
3. Kemi 3 trndafla dhe 5 zambak. N sa mnyra t ndryshme mund t krijohet nj tuf lulesh,
q t ket 2 trndafla dhe 1 zambak.
4. N testin e matematiks do t jepen 9 ushtrime. Katr prej tyre do t zgjidhen ndr 20 ushtrime
gjeometrie dhe 5 t tjerat ndr 30 ushtrime algjebre. N sa mnyra t ndryshme mund t hartohet testi?
5. Grupi artistik i shkolls prgatit nj koncert me 3 valle (ndr 10 q njeh) dhe 5 kng (ndr 15
q njeh). N sa mnyra t ndryshme mund t hartohet repertori i koncertit?
7.6 Probabiliteti

a) Kuptime. Barasmundsia e rezultateve t nj prove. Hapsira e ?. Ngjarja. Probabiliteti i
ngjarjes. Ngjarja e sigurt, e pamundur, e kundrt.
b) Veti. Formulat P(A)=
( )
( )
n A
n H
, ) ( A P = ) ( 1 A P .
c) Metoda. Prdorimi i kombinatoriks. Pema.
165
LIBR PR MSUESIT
Shkathtsi
T dallojn barasmundsin e rezultateve t nj prove.
T njehsojn, n raste t thjeshta duke prdorur kombinatorikn, n(H) dhe n(A).
T njehsojn mbi kt baz P(A).
T dallojn n situata praktike ngjarjen e sigurt, ngjarjen e pamundur.
T dallojn n situata praktike t thjeshta t kundrtn e nj ngjarjeje dhe t zbatojn
formuln ) ( 1 ) ( A P A P .
Vendin kryesor ktu e zn njohurit e trajtuara n klasn X, prandaj msuesi paraprakisht tu
vr si detyr nxnsve t prsrisin njohurit probabilitare t ksaj klase. Msimi mund t
zhvillohet me libr hapur, duke ia kushtuar gjith orn e msimit puns me materialin msimor
t tekstit.
Msuesi mund t krkoj q nxnsit n klas t lexojn n libr sintezn e shkurtr teorike
dhe shembujt 1, 2. T trajtohet hollsisht, duke u diskutuar me nxnsit, shembulli 3. Ktu t
krkohet krahasimi i dy mnyrave t ndryshme t zgjidhjes.
M pas t kalohet n trajtimin e disa ushtrimeve t pazgjidhura t tekstit, duke organizuar punn
e pavarur a me grupe t nxnsve, me kalim gradual nga zbatimet e thjeshta, por t larmishme
praktike, n ato komplekset.
Ushtrime plotsuese
1. N nj qese jan tri sfera t kuqe dhe 5 t bardha. Sa sht probabiliteti i ngjarjes q, n dy
sfera t nxjerra njhersh nga qesja, t jen t dyja t kuqe?
2. N nj parti 100 llambash, 5 jan me defekt. Zgjedhim rastsisht nj llamb. Sa sht
probabiliteti i ngjarjes q ajo t jet pa defekt?
3. Klasa ka 30 nxns, t ulur n tre kolona bankash, nga nj djal e nj vajz n do bank.
Msuesi do t pyes rastsisht nj nxns.
a) Sa sht probabiliteti i ngjarjes q ky t jet djal nga kolona e par?
b) Sa sht probabiliteti i ngjarjes q kjo t jet vajz nga bankat e para?
c) Sa sht probabiliteti i ngjarjes q t pyeteni ju?
4. Tezat e provimit me goj jan shnuar me numra, nga 1 deri n 35. Trhiqet rastsisht nj tez.
Sa sht probabiliteti i ngjarjes q numri i saj t jet i thjesht?
5. N nj ant ndodhen 10 sfera, nga t cilat 3 jan t biruara. Nxirren rastsisht 3 sfera njhersh.
Sa sht probabiliteti i ngjarjes q t jen t trija t biruara?
6. N mbjelljen e fdanve, n do dhjetshe nj fdan nuk z. Sa sht probabiliteti i ngjarjes q,
kur zgjidhen rastsisht 7 fdan, t zn q t gjith.
7. Hidhen njhersh 2 zare, n faqet e t cilve jan shnuar shifrat nga 1 n 6. Sa sht
probabiliteti i ngjarjes q numri q shfaqet nga hedhja t jet i plotpjestueshm me 3?
166 / Matematika 11
Kreu 7
7.7 Probabiliteti i bashkimit t ngjarjeve

a) Kuptime. Prerja e ngjarjeve. Bashkimi i ngjarjeve. Ngjarje t papajtueshme.
b) Veti. Formulat P(AB) = P(A)+P(B)-P(AB);
P(AB) = P(A)+P(B), kur A dhe B jan t papajtueshme.
c) Metoda. Prdorimi i koncepteve e metodave bashksiore.
Shkathtsi
T dallojn n situata t thjeshta praktike prerjen e dy ngjarjeve.
T dallojn n situata t thjeshta praktike dy ngjarje t papajtueshme.
T dallojn n situata t thjeshta praktike bashkimin e dy ngjarjeve.
T zbatojn pr ngjarjet e papajtueshme formuln
P(AB)=P(A)+P(B).
Ktu kemi t bjm kryesisht me rimarrjen dhe thellimin e disa njohurive t trajtuara n klasn
X. Prandaj rekomandohet, q msuesi t krkoj paraprakisht q nxnsit t prsrisin msimet
prkatse nga teksti i klass X, dhe konkretisht ato mbi prerjen, bashkimin e ngjarjeve dhe
ngjarjet e papajtueshme. Mbi kt baz mund t organizohet nj veprimtari efektive, e pavarur
a me grupe e nxnsve n orn e msimit, gjat shtjellimit t materialit msimor t parashtruar
n tekst.
Ushtrimet, q n tekst jan dhn si shembuj (t zgjidhur), sht mir t shtrohen si problema
para nxnsve e t analizohen zgjidhjet e propozuara, duke organizuar diskutime.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 1, 2, 3, 6/a.
Ushtrime plotsuese
1. N nj qese ndodhen 10 sfera, nga t cilat 3 t kuqe, 2 t bardha e t tjerat blu. Nxirret
rastsisht nj sfer. Sa sht probabiliteti i ngjarjes q ajo t jet e bardh ose blu?
2. Nga 10 djem e 15 vajza t klass do t formohet kshilli i klass prej 4 personash. Sa sht
probabiliteti i ngjarjes q ky kshill t ket m tepr se dy vajza?
3. Hidhen njhersh dy zare. Sa sht probabiliteti i ngjarjes q shuma e numrave t jet 5 ose
t jet 6?
4. Hidhen njhersh dy zare. Sa sht probabiliteti i ngjarjes q shuma e dy numrave t jet 5
ose t dy numrat t jen 4?
5. N nj klas me 20 vajza e 15 djem, pyeten n nj or msimi rastsisht dy nxns. Sa sht
probabiliteti i ngjarjes q t dy nxnsit t jen djem ose t dyja vajza?
6. Hidhen njri pas tjetrit dy zare. Sa sht probabiliteti i ngjarjes q numri i formuar t jet 5
ose t jet numr ift?
7. N nj makin tekstile prdoren 20 fje, nga 5 pr seciln nga ngjyrat: e kuqe, e verdh, blu,
e bardh. Fijet jan n dy prmasa: t bardhat e t verdhat jan t shkurtuara dhe t tjerat jan t
167
LIBR PR MSUESIT
gjata. Mundsia e kputjes pr t gjitha fjet sht e njjt. Sa sht probabiliteti i ngjarjes q kur
kputen dy fje n makin, ato t jen t dyja t shkurtra ose t dyja t bardha?
7.8 Ushtrime
Synimi i msuesit duhet t jet prpunimi i njohurive t trajtuara dhe zhvillimi i shkathtsive
t ftuara n dy msimet paraardhse. Ai mund tu vr nxnsve si detyr leximin paraprak n
shtpi t dy shembujve, q jan t zgjidhur n tekst, dhe t diskutojn n klas, duke trhequr
mendimet e ndryshme t nxnsve, mnyrn e zgjidhjes s tyre dhe t nxis krkimin e mnyrave
t tjera t zgjidhjes.
M tej organizohet puna e pavarur a me grupe e nxnsve pr t zgjidhur disa nga ushtrimet (e
pazgjidhura) t tekstit, duke e kombinuar at me zgjidhjen n tabel, nga nxns t ndryshm,
t ushtrimeve t tjera.
Secili nga ushtrimet e dhna analizohet me t gjith klasn.
Si ushtrime t nivelit minimal, q kshillohet t jepen pr tu zgjidhur nga nxnsit n banka, t
konsiderohen ata me numrat 1; 2/a; 4; 7; 8.
Ushtrime plotsuese
1. N 30 dit pune t nj makine, dy jan me defekt. Sa sht probabiliteti i ngjarjes q n 15
dit, t zgjedhura rastsisht, asnjra t mos jet me defekt?
2. N nj seri detalesh t prodhuara, 47 jan t mira dhe 3 defektoze. Nse marrim rastsisht 5
prej tyre, sa sht probabiliteti q asnj t mos jet me defekt?
3. N nj qese ndodhen 7 sfera t bardha dhe 3 t kuqe. Nse nxjerrim rastsisht tri sfera, sa sht
probabiliteti i ngjarjes q sferat t jen:
a) t gjitha t kuqe; b) jo t gjitha t kuqe; c) asnjra e kuqe?
4. N kushtet e ushtrimit plotsues 5 t msimit 7.7, sa sht probabiliteti i ngjarjes:
a) vetm njri t jet djal; b) asnjri t mos jet djal?
5. Hidhen njhersh dy zare. Sa sht probabiliteti i ngjarjes:
a) shuma e numrave t jet 10; b) asnj nga numrat t mos jet 6?
6. N kushtet e ushtrimit plotsues 7 t msimit 7.7, sa sht probabiliteti i ngjarjes q kur
kputen tri fje:
a) t jen t tria t kuqe; b) t paktn njra t jet e kuqe;
c) t shumtn dy t jen t shkurtra.
7.9 Informacioni statistikor

a) Kuptime. Informacioni statistikor. Prqindja. Diagramat. Histogramat. Karakteristikat e
shprndarjes.
b) Metoda. Prdorimi i grafkve dhe i tekniks llogaritse.
Shkathtsi
168 / Matematika 11
Kreu 7
T sistemojn n mnyr t prshtatshme nj informacion statistikor t dhn.
T nxjerrin prej tij t dhna pr karakteristikat e shprndarjes s nj ndryshore t rastit,
diskrete a t vazhdueshme.
Ky msim prfaqson nj rimarrje t njohurive t thjeshta pr sistemimin e informacioneve
statistikore, mesataret dhe karakteristikat e shprndarjes, t trajtuara n klasat e mparshme.
Rekomandohet q shtjellimi i materialit t bhet me libr hapur. Me nxnsit diskutohet pr
shembujt e zgjidhur, t paraqitur n tekst dhe pastaj organizohet puna e pavarur a me grupe e
tyre pr t zgjidhur ushtrime, duke analizuar rezultatet e arritura e duke u dhn nxnsve koh
t mjaftueshme pr tu menduar, pr tu shprehur dhe pr tu vetkorrigjuar. T gjitha ushtrimet e
pazgjidhura t tekstit mund t konsiderohen t nj niveli t pranueshm pr masn e nxnsve.
Ushtrime plotsuese
1. Nj klas me 30 nxns ka 60% vajza, kurse nj tjetr me 40 nxns ka 70% vajza. Sa pr qind
e numrit t nxnsve, n t dyja klasat jan vajza?
2. N nj detyr me shkrim n nj klas me 35 nxns u morn kto nota:
Nota 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Nr. i
nxnsve
0 0 0 0 2 7 10 5 5 3 3
Gjeni: a) Mesataren aritmetike t nots. b) Mesoren e nots.
3. Jan br matjet e shtatlartsive pr 50 nxns t arsimit t detyruar.
Shtatlartsia [150, 155[ [155, 160[ [160, 165[ [165, 170[ [170, 175[ [175, 180[
Nr. i
nxnsve
6 6 9 8 12 9
a) Ndrtoni histogramin. b) Gjeni mesataren aritmetike dhe mesoren.
4. Popullsia e nj qyteti, sipas grup-moshave, n vitet 1990 dhe 2010, ka qn:
Grupmosha (vje) [0, 10[ [10, 20[ [20, 30[ [30, 40[ [40, 50[ [50, 60[ [60, 70[ [70, 80[ [80, 90[
Nr. i personave
(n mij) n 1990
3,8 3,9 3,8 2,7 2,5 2,0 1,5 1,1 0,8
Nr. i personave
(n mij) n 2010
4,0 4,0 3,8 3,7 2,6 2,1 1,6 1,0 0,7
a) Vizatoni histogramat. b) Gjeni mesataren aritmetike dhe mesoren pr secilin varg.
169
LIBR PR MSUESIT
7.10 Analiza e t dhnave

a) Kuptime. Shmangia mesatare katrore. Dispersioni.
b) Veti. Formulat pr njehsimin
2
dhe pr ndryshoren e rastit diskrete e t vazhdueshme.
c) Metoda. Prdorimi i tekniks llogaritse.
Shkathtsi
T njehsojn
2
dhe pr nj ndryshore t rastit diskrete me shprndarje t njohur t
vlerave.
T gjykojn n baz t njehsimit t dispersionit, pr shprhapjen e vlerave nga mesatarja
aritmetike.
T zbatojn njohurit n situata t thjeshta praktike.
Synimi i msimit sht rimarrja e njohurive pr karakteristikat e shprhapjes s ndryshores
s rastit diskrete, q jan trajtuar n klasn X. Pr t siguruar efektivitetin e ors s msimit,
msuesi paraprakisht tu vr si detyr nxnsve prsritjen n shtpi t msimeve pr shmangien
mesatare katrore dhe pr dispersionin, t trajtuar n klasn X. Mbi kt baz mund t sigurohet
nj pjesmarrje aktive dhe e frytshme e nxnsve n msim.
Fillimisht diskutohen me ta shembujt e zgjidhur n tekst dhe pastaj organizohet puna e pavarur
a me grupe e nxnsve n banka, pr zgjidhjen e ushtrimeve t tekstit. Analizohen rezultatet e
arritura. Pr nj efcienc t dshirueshme, nxnsit duhet t jen t gjith t pajisur me makina
llogaritse t thjeshta.
Ushtrime plotsuese
1. Sasia e fetoreve n antat e 20 nxnsve t nj klase jepet nga vargu
1, 1, 2, 2, 2, 2, 3, 3, 3, 3, 3, 4, 4, 4, 4, 5, 5, 5, 6, 6.
a) Gjeni mesataren aritmetike m dhe shmangien mesatare katrore
2
.
b) Sa pr qind e popullimit ndodhet ndrmjet vlerave m- dhe m + .
2. Gjat nj detyre me shkrim me 30 nxns t nj klase, u morn kto nota:
Nota 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Nxns 0 0 0 0 3 7 6 4 4 3 3
a) Gjeni mesataren aritmetike m dhe shmangien mesatare katrore
2
.
b) Sa % e kufzave t vargut ndodhen n intervalin ]m-, m +[?
3. Pr ushtrimet plotsuese t msimit 7.8 gjeni n secilin:
a)
2
; b) Prqindjen e kufzave t vargut q ndodhen n ]m-, m +[ .
170 / Matematika 11
Kreu 7
Msuesi duhet t ket si synim prpunimin e njohurive dhe zhvillimin e aftsive t ftuara gjat
trajtimit t kreut. Pr kt qllim, ai t kombinoj punn e pavarur a me grupe t nxnsve n
banka pr zgjidhjen e disa prej ushtrimeve t tekstit, me punn n tabel t disa nxnsve t
ndryshm, t zgjidhin t tjera ushtrime.
Secili nga ushtrimet dhn pr zgjidhje (n bank a n tabel) duhet t analizohet e t diskutohet
me klasn.
Si ushtrime t nivelit minimal, t prshtatshme pr tu zgjidhur nga nxnsit n banka, t
konsiderohen ata me numrat 1/a, b; 2; 3; 4; 5.
Ushtrime plotsuese
1. Hidhni nj zar dhe nj monedh.
a) Njehsoni probabilitetin e ngjarjes bien m pak se 5 pik dhe stema.
b) Njehsoni probabilitetin e ngjarjes bie numr ift.
2. N nj qese ka 8 sfera, 5 t kuqe e 3 t bardha. Nxirren rastsisht dy sfera njhersh. Sa sht
probabiliteti i ngjarjes:
a) T dy sferat jan t bardha. b) Asnjra nga sferat nuk sht e bardh.
c) T paktn njra nga sferat sht e bardh.
3. N nj tavolin ndodhen 6 lapsa shkrimi dhe 4 lapsa me ngjyra. Merren rastsisht 3 lapsa. Sa
sht probabiliteti i ngjarjes q t jen:
a) T gjith lapsa me ngjyra. b) T shumtn dy lapsa me ngjyra.
4. Nj klas ka 15 djem e 20 vajza. Sa sht probabiliteti q n ekipin prfaqsues t klass, n
nj konkurs (prbr nga 7 nxns) t jen 3 djem e 4 vajza.
5. Kur hedhim nj zar, sa sht probabiliteti i ngjarjes q t bjer:
a) Numr m i madh se 7. b) Numr shumfsh i dyshit ose numr i thjesht.
6. Hidhen njhersh dy zare. Sa sht probabiliteti i ngjarjes:
a) Shuma e dy numrave t dhn sht shumfsh i 6.
b) Shuma e dy numrave t dhn t jet shumfsh i treshit ose i katrs.
7. Hidhen njri pas tjetrit dy zare.
a) Tregoni hapsirn e rezultateve.
b) Sa sht probabiliteti i ngjarjes, q diferenca e shifrave t rna t jet 2?
c) Sa sht probabiliteti i ngjarjes, q t kemi numr dyshifror shumfsh t gjashts ose t
katrs.
8. N 1000 t shtna me nj pushk sportive, 150 prej tyre nuk godasin n qendr. Gjeni
probabilitetin q n 10 prej ktyre t shtnave, t gjitha t godasin n qendr.
171
LIBR PR MSUESIT
KREU 8
MATEMATIKA DHE FINANCA N JETN E PRDITSHME
Qllimi i msimeve t ktij kreu sht njohja me disa nga operacionet fnanciare q realizohen
n veprimtarin e prditshme. Kto msime pr her t par prfshihen pr prdorim masiv
n t gjitha kategorit e shkollave t mesme. Ky fakt nuk ka t bj me vshtirsin e aparatit
matematik pr kryerjen e veprimeve. Prkundrazi n shtjellimin e njohurive t reja nuk krkohet
aparat matematik i sofstikuar. T gjitha teknikat realizohen me ann e veprimeve aritmetike t
njohura.
Trajtimi i njohurive t reja ka drejtim kryesisht empirik. Ato realizohen me ann e shembujve,
t cilave pr lehtsi veprimesh i sht dhn karakter msimor, n kuptimin q n shumicn e
rasteve t dhnat dhe koefcientet jan caktuar t till q t mos ojn n veprime t gjata e t
ndrlikuara me t cilat operojn bankat, gj q do t spostonte vmendjen nga objektivi themelor
i kreut, q sht rruga dhe mnyra e llogaritjeve dhe jo aspektet njehsuese.
Kreu prfshin disa njohuri fllestare lidhur me operacionet fnanciare m t thjeshta.
Kur nj kapital fnanciar shfrytzohet, presupozohet se ai jepet borxh ose depozitohet n
bank. Personi q jep borxh kt kapital prfton t drejtn e nj kompensimi t quajtur interes.
Prcaktimi i normave t interesit pr kapitale t caktuara realizohet me marrveshje dypalshe.
Kontrata e prcaktuar n kt rast (dhnia e prkohshme e kapitalit dhe kthimi m pas i tij
sipas disa kushteve t caktuara) quhet operacion fnanciar. N kt operacion marrin pjes dy
subjekte: kreditori dhe debitori. Koha ndrmjet dhnies s kapitalit dhe kthimit t plot t tij
sht kohzgjatja e operacionit fnanciar.
sht e natyrshme q interesi t varet nga shuma e kapitalit t prfshir n operacion si dhe
kohzgjatja e tij.
N kt kre, ne do t operojm n kushte t siguris s plot t operacioneve d.m.th. nuk do
t marrim n konsiderat elemente t till subjektiv si mosrealizimi i kontratave, mbijetesa e
personave etj.
Vm n dukje edhe nj veori tjetr t ktij kreu. N qoft se problemet trajtohen me kujdes
e pa mbingarkes, jan interesante pr nxnsit sepse n shum raste lidhen me veprimtarin
konkrete n familjet e tyre. Ky fakt duhet shfrytzuar nga msuesi, pr pun grupi t pavarur e
t diferencuar duke iu dhn nxnsve mundsin t shprehen pr detyra konkrete q hasin n
familjet e tyre
8.1 Depozitat dhe normat e interesit. Interesi i thjesht

a) Kuptime. Kapitali, interesi, perioda, norma e interesit.
b) Veti. Formula e interesit t thjesht.
c) Metoda. Nxjerrja e formuls s interesit t thjesht (me induksion). Zgjidhje problemesh.
172 / Matematika 11
Kreu 8
Shkathtsi
- Nga formula e interesit t thjesht t veojn njrn t panjohur kur njihen tri t tjerat.
- T zgjidhin problema q kan t bjn me interesin e thjesht.
Me interesin e thjesht nxnsit njihen q n shkolln 9 vjeare, kshtu q msuesi duhet ta
shfrytzoj kt fakt n organizimin e ors s msimit.
shtja e par q duhet t diskutohet s bashku me nxnsit sht ajo q depozitimi i parave n
bank sht domosdoshmri. Arsyet pr kt jan t shumta, por msuesi mund t ndalet vetm
n ato q jan trajtuar n tekst. Shembujt e tekstit duhet t prvetsohen mir nga nxnsit, gj
q do t shrbej pr tu orientuar m mir n msimet e ardhshme.
Ushtrimet e ktij kreu jan relativisht t leht e mund t prvetsohen nga nxnsit.
Ushtrime plotsuese
1. Pr sa koh kapitali prej 360.000 lek, jep nj interes prej 45.000 lek me norm vjetore
interesi prej 5%?
P. [ 2,5 vjet]
2. T gjendet norma e interesit pr t ciln kapitali prej 100.000 lek, pr 81 dit jep interesin
prej 1350 lek.
P. [ 6%]
3. Kapitali prej 60.000 lek, me norm interesi prej 3,5%, vendoset n bank pr 8 muaj. Sa do
t jet ai n fund t ksaj periudhe?
P. [ 61.400 lek]
4. T gjendet kapitali fllestar, i cili pr 15 muaj, me norm interesi vjetor prej 5%, bhet 340.000
lek.
P. [320.000 lek]
5. T gjendet perioda, pr t ciln kapitali prej 200.000 lek, me norm interesi prej 4% bhet
204.000 lek.
P. [ 6 muaj]
6. Sa sht norma e interesit, pr t ciln pr 45 dit, kapitali prej 80.000 lek bhet 80.700
lek.
P. [ 7 %]
8.2 Huaja

a) Kuptime. Huaja, kambiali.
b) Veti. Formula e shums q merr debitori kur nga banka i akordohet borxhi prej K lek.
c) Metoda. Zgjidhje problemesh kur krkohet njra nga madhsit n varsi t madhsive
t tjera.
173
LIBR PR MSUESIT
Shkathtsi
- T veojn njrn nga t panjohurat q marrin pjes n formul n varsi t t tjerave.
- T zbatojn formuln n forma t ndryshme n varsi t t dhnave dhe krkesave
t problemit.
Kjo or msime n thelb nuk ka ndryshim me orn e mparshme. N t dy kto raste kemi t
bjm me formuln e interesit t thjesht. Vetm se operacioni fnanciar q kryhet n kt rast ka
drejtim t kundrt me operacionin fnanciar t msimit t mparshm. N msimin e mparshm
kreditor sht klienti dhe n rastin e dyt kreditor sht banka. N kt mnyr, n rastin e par
klienti prfton nga banka interesin, ndrsa n rastin e dyt, banka i mban personit interesin.
Veprimet matematike q kryhen n t dy rastet jan t njjta.
N varsi t nivelit t nxnsve, po ta gjykoj t arsyeshme, msuesi mund t bj nj interpretim
gjeometrik t formuls.
Kemi
K t r K r K r
I= t=m t ku m=
100 100 100

.
Vm re se I sht funksion linear i periods t. Grafkisht ai paraqitet n Fig. 8.1
Fig. 8.2
t
M
1
M=K(1- )
tr
100
r
100 O
1 t
I
I= t
Kr
100
Fig. 8.1
Kemi
t r t r
M=K(1 ) K(1 p t) ku p=
100 100

. Grafkisht funksioni M paraqitet n Fig. 8.2
Ushtrime plotsuese
1. Pasi u rrit me 5% mimi i nj produkti u b 89,25 lek. Sa ishte mimi n fllim?
P. [ 85 lek]
2. mimi i nj produkti u rrit nga 120 lek, n 134,4 lek. Me sa pr qind u rrit mimi?
P. [ 12%]
3. Nj person mori n bank borxhin prej 200.000 lek me norm vjetore interesi prej 8%. Ai e
shleu kt borxh pr 5,5 vjet. Sa lek i dha ai banks?
P. [357.142 lek]
4. Kapitali prej 250.000 lek i vendosur pr 8 muaj dhe kapitali prej 400.000 lek i vendosur pr
5 muaj s bashku japin interesin prej 10.000 lek. Sa ishte norma e interesit?
P. [ 3%]
174 / Matematika 11
Kreu 8
5. Nj person fut n bank shumn prej 800.000 lek pr 9 muaj me norm interesi 4%. Sa lek
duhet t fus n bank nj person i dyt n mnyr q pas 10 muajsh, me norm interesi prej 5%
t prftoj t njjtn shum?
P. [576.000 lek]
8.3 Interesi i prbr

a) Kuptime. Interesi i prbr; shuma e kapitalizuar; faktori i interesit (shkalla e prqindjes
s interesit).
b) Veti. Formula e interesit t prbr dhe kapitalit prkats.
c) Metoda. Nxjerrja e formulave prkatse duke prdorur metodn e induksionit.
Shkathtsi
N mbarim t msimit nxnsit t jen n gjendje;
- T operojn me formulat pr K
n
dhe I
n
pr t gjetur njrn t panjohur kur jepen t tjerat.
- T bjn llogaritje me makinn llogaritse.
N rastin e kapitalit t thjesht, interesi mbetet vazhdimisht i ndar nga kapitali dhe i shtohet
atij vetm n fund t periudhs. Zakonisht ky lloj kapitalizimi prdoret pr intervale t shkurtra
kohe, jo m shum se nj vit.
Kur kohzgjatja e angazhimit sht relativisht e gjat, ajo ndahet n periudha m t shkurtra
kohore, t barabarta, ku n prfundim t secils prej tyre llogariten interesat, t cilat i shtohen
kapitalit fllestar.
Me kt procedur, e cila quhet kapitalizim i prbr, thuhet q interesat n fund t do periudhe
kapitalizohen.
sht e kuptueshme q n kapitalizimin e thjesht, kapitali frytdhns sht gjithmon ai fllestar,
ndrkoh q n kapitalizimin e prbr, kapitali frytdhns shtohet n fund t do periudhe, si
rrjedhoj e interesave q i shtohen kapitalit.
Kapitalizimi i prbr sht vjetor ose i tr, n qoft se periudha sht nj vit, ose i fraksionuar
n qoft se periudha sht nnfsh i vitit ( gjashtmujor, tremujor apo mujor).
N formulat
n n
n n
r r
K K(1+ ) dhe I K[(1+ ) 1]
100 100
marrin pjes katr madhsi.
Rrjedhimisht kur jepen tri prej tyre, mund t gjendet e katrta..
Formula e interesit t prbr prdoret jo vetm n veprimet fnanciare. P.sh. ajo prdoret
veanrisht edhe n problemet q kan t bjn me ndryshimet n popullatn e nj vendi.
Duhet theksuar se n rastet kur si e panjohur sht n, ekuacionet q prftohen jan ekuacione
eksponenciale, t cilt mund t jen t vshtir pr tu zgjidhur. Ndodh kshtu sepse kemi t
bjm me numra dhjetor t ngritur n fuqi. Praktikisht kto raste, ashtu si sht vn n dukje
edhe n tekst, bankat operojn me tabela t gatshme.
Msuesi duhet t kujdeset q t evitohen shembuj veprimesh t gjat e t ndrlikuar.
Ushtrime plotsuese
1. Kapitali prej x lek, i vendosur me norm interesi prej 4% dhe kapitali prej y lek, i vendosur
175
LIBR PR MSUESIT
me norm interesi prej 5% pr dy vjet japin s bashku interesin prej 54.498 lek.
Kapitali prej y lek, i vendosur me norm interesi prej 4% dhe kapitali prej x lek, i vendosur
me norm interesi prej 5% pr dy vjet japin s bashku interesin prej 54.707 lek. T gjenden
kapitalet x dhe y.
P. [x= 30.000 lek; y=20.000 lek]
2. Nj person vendos n bank shumn prej m lek me norm vjetore interesi 8%. Pas sa vitesh
kapitali i tij do t dyfshohet?
P. [ 9 vjet]
3. Banks i kemi hua shumn prej 2000 euro, e cila duhet kthyer pas tri vitesh me norm interesi
prej 4%. N qoft se kt borxh do ia kthejm menjher, sa lek duhet t japim banks?
P. [1778 euro]
4. Nj person fut n bank shumn prej 1000 euro, me norm vjetore interesi t prbr prej 10%
pr dy vjet. Sa euro duhet t fut n bank nj person i dyt, n mnyr q me norm interesi t
prbr 6 mujor prej 5%, pas dy viteve t ket t njjtin kapital me personin e par?
P. [ 995 euro]

8.4 Ushtrime
N kt or msimi msuesi bn nj prsritje t koncepteve t zhvilluara n tri msimet e
mparshme. Dy ushtrimet e zgjidhur n tekst, n dukje nuk kan lidhje t drejtprdrejt me
interesin. Por, si e kemi thn edhe m lart, rruga e zgjidhjes s tyre sht e njejt me at
t interesit t prbr. sht e rndsishme q probleme t ksaj natyre t trajtohen her pas
here n msim, sepse kan t bjn me situata me t cilat nxnsit ndeshen n shum fusha t
veprimtaris s prditshme.
Ushtrime plotsuese
1. Nj makin kushton A lek. Pas 5 vitesh prdorimi, vlera e saj sht sa
3
5
e vlers fllestare.
Me sa pr qind sht zvogluar vlera e ksaj makine do vit?
P. [ 9,28%]
2. Vlera e nj makine zvoglohet do vit me 6%. Pas sa vitesh ajo do t prgjysmohet?

P. [ 11 vjet]
3. Nj person ka 100.000 lek dhe mund ti depozitoj n kto banka:
1) n bankn A me norm interesi vjetor prej 8%.
2) n bankn B me norm interesi 6 mujor prej 4%.
3) n bankn C me norm interesi 3 mujor prej 2%.
Sa sht kapitali i ktij personi pas 2 vitesh n seciln bank?
Ku ka prftuar m shum interes?
176 / Matematika 11
Kreu 8
4. Kapitali prej 1.500.000 lek, me norm interesi t thjesht 6 mujor prej 1% jep interes 30.000
lek m pak se sa me norm interesi prej 1,25%. T gjendet periudha kohore.
P. [ 4 vjet]
8.5 Interesi dhe progresionet

a) Kuptime. Interesi i thjesht dhe i przier; Progresioni aritmetik dhe gjeometrik. Kufza e
prgjithshme dhe shuma e kufzave.
b) Veti. Raportet e dyanshme:
interes i thjesht progresion aritmetik.
Interes i prbr progresion gjeometrik.
c)Metoda. Interpretim analitikisht dhe grafkisht i varsis reciproke ndrmjet interesave dhe
progresioneve.
Shkathtsi
- T argumentojn varsin reciproke: interes i thjesht progresion aritmetik dhe
interes i prbr progresion gjeometrik.
Duke gjykuar mbi progresionet, t arrihet n prfundimin e preferencs s interesit t prbr
ndaj atij t thjesht kur periudha kohore sht m shum se nj vit.
Msuesi duhet t kujdeset q me ann e shembujve t thjesht t prcaktoj kapitalin pas n vitesh
t llogaritur me interes t thjesht dhe t prbr.
N rastin e interesit t thjesht kemi t bjm me kufzn e fardoshme dhe shumn e kufzave
t progresionit aritmetik dhe n rastin e interesit t prbr me kufzn e fardoshme dhe
shumn e kufzave t progresionit gjeometrik.
Mjaft i rndsishm sht interpretimi grafk sipas Fig. 8.2 t tekstit. N t duhet theksuar se pr
0<t<1 grafku i interesit t prbr sht nn grafkun e interesit t thjesht, ka tregon se ai sht
m i vogl. Pr t=0 dhe t=1 t dy interesat prputhen, ndrsa pr t>1, interesi i prbr sht m
i madh se interesi i thjesht.
M pas zgjidhen 2 ushtrimet e dhna n tekst.
Shtojm se n t gjith ushtrimet, msuesi duhet t evitoj veprimet e gjata dhe mundsisht t
mos prdor logaritmet (vetm se iu duhet treguar nxnsve rruga e llogaritjeve).
Ushtrime plotsuese
1. Nj familje planifkon t kaloj pushimet n nj udhtim turistik me kosto 4000 euro. Pr kt
ajo dy vjet para, do tre muaj, ajo fut n bank shumn prej 500 euro me norm interesi 3 mujor
prej 2% . Sa lek do t marr kjo familje n bank pas dy vitesh?
P. [ 4377 euro]
2. Nj makin kushton a lek.
Rasti i par: mimi i saj rritet me 10% dhe m pas ulet me 10%.
Rasti i dyt: mimi i saj ulet me 10% dhe m pas rritet me 10%.
177
LIBR PR MSUESIT
N cilin rast mimi prfundimtar bhet m i madh? Prgjigja t argumentohet me llogaritje!
3. Nj person i punsuar n nj frm, ve rrogs merr edhe 5% t shitjeve q ai bn. Sa lek merr
ky person n nj muaj n qoft se shet 200.000 lek mall dhe rrogn mujore e ka 25.000 lek?
4. Nj qytet kishte 218.707 banor n vitin 1990 dhe 243.705 n vitin 2000.
a) Sa sht prqindja e rritjes s popullsis s tij?
b) Sa do t jet popullsia e ktij qyteti n vitin 2020?
8.6 Kredia bankare

a) Kuptime
Marrveshje fnanciare; huadhnsi ( kreditori); huamarrsi ( debitori); Kufri i kredis.
b) Veti
Formulat prkatse pr llogaritjen e interesit n dhnien e kredis.
c) Metoda
Zgjidhje ushtrimesh me t dhna pr qllime msimore.
Shkathtsi
- T bjn llogaritje t thjeshta pr gjetjen e njrs nga t panjohurat I, K, r; n kur jepen t
tjerat.
Sikurse edhe n msimet e mparshme nprmjet shembujve t zgjidhur si edhe ushtrimeve t
tekstit u jepen prgjigje krkesave t problemit.
N rastet kur ka shum veprime, msuesi cakton grupe t ndryshme nxnsish, t cilt duke
punuar n mnyr t pavarur gjejn rezultate q ia japin grupit tjetr.
Ushtrimet plotsuese t propozuara n kt msim, mund t prdoren edhe n orn e ardhshme
dhe duhet t trajtohen vetm me nxns t nivelit mbi mesatar.
Ushtrime plotsuese
1. Nj person duhet ti paguaj banks shumn prej 200.000 lek pr nj periudh 5 vjeare. N
qoft se ai dshiron tia paguaj banks kt shum menjher, sa lek do t paguaj? Norma
vjetore e interesit r=5%.
2. Ndrtimi i nj objekti ka zgjatur me ndrprerje 4 vjet. Para fllimit t tij jan depozituar
100.000 euro dhe n fund t do viti jan paguar pr punt e kryera 10.000 euro. Norma
vjetore e interesit 5%. Sa sht vlera e ktij objekti?
3. Pr 10 vitet e fundit popullsia e nj qyteti sht rritur nga 70.000 n 95.000 banor. Pas sa
vitesh ky qytet do t ket 130.000 banor?
4. Fondi pr dhurata i nj shkolle sht 1000 euro. Ajo e fut kt shum n bank me norm
interesi vjetor prej 5% dhe vendos q do fund viti t jap shprblime n masn 200 euro, por
pa e prekur fondin fllestar. Pas sa vitesh do t flloj shprndarja e dhuratave?

Libri I Mesuesit Matematika 11

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Libri I Mesuesit Matematika 11

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

LIBR PR MSUESIN

. Gjeni ekuacionin e saj.

3. E njjta krkes pr funksionet:

, ather tgx rritet pambarimisht.

C jan knde t nj trekndshi.

, sht mir q m tej formula pr cosa-cosb t

emri i funksionit ndryshon n ko-funksion.

=2R. (R-rrezja e rrethit t jashtshkruar trekndshit).

Fig. 4.37 Fig. 4.38

b) T gjendet siprfaqja e katrkndshit AA

. Pr x>M kemi x>

, d.m.th. marrim mosbarazimin e

. Pr x>1 kemi 0<3(1-x)<4x dmth |3(1-x)<4|x|=4x.

d.m.th. < | 3 | x , far deshm t

r . Ather pr 0<|x|<r kemi 0<|x|<

, q ku del < | 2 | x d.m.th. < | ) ( | x f ,

, ku c<0, sht p.m.m. me shenj kur xa.

<0 (sepse c<0). Ve ksaj funksioni

(kur c<0) sht p.m.m. me shenj () kur xa.

. Kemi formn e pacaktuar

. Kemi formn e pacaktuar

You might also like