UNIDADE 10

SECTOR SERVIZOS

TERCIARIZACIN DA ECONOMA ESPAOLA

-

Sector terciario = conxunto actividades heteroxneo que teen como fin proporcionarlle servizos sociedade . Crecemento a partir da dcada de 1960 ata case 70 % do PIB e pob activa. Causas crecemento terciario: Aumento nivel vida (renda familiar e poder adquisitivo) consumo de servizos cada vez + numerosos e especializados. Proceso de terciarizacin da industria , por 3 causas: Desenvolvemento industrial nos 60 desenvolvemento de servizos a empresas (transportes, finanzas). Crise 1975 sector servizos = refuxio de parados da industria. Industria moderna baseada en novas tecnoloxas estimulando servizos terciarizacin da industria. Auxe do turismo servizos (hostaleria, comercio, transporte). servizos pblicos : ligado ao estado do benestar (sanidade, educacin). Incorporacin muller ao traballo , sobre todo no terciario.

- Servizos poden clasificarse en 2 grandes grupos: Servizos econmicos: relacionnse coa actividade ec ou intercambio bens: comercio, transportes, banca, seguros Servizos sociais: aqueles que se prestan s persoas en relacin ao benestar social (sanidade, educacin, xustiza, turismo...). - Tamn pode distinguirse entre servizos pblicos (prestados por Administracins pblicas: europea, estatal, autonmica sanidade, educacin) e servizos privados (por empresas privadas para obter beneficios econmicos banca, comercio, transportes, seguros, hostaleria, pero tamn sociais: clinicas e colexios privados).

Caractersticas do sector terciario en Espaa: @ Representa un 80% das empresas actuais (sobre todo comerciais) e a gran maiora PEMES (99%). @ Maiora da pob activa (66,4% en 2007), xa que a maiora non son mecanizables. Presenta grandes diferencias entre pob cualificada (altos salarios e estabilidade) e pouco cualificada (baixas rendas, pouca estabilidade e economa somerxida). @ Contribucin ao PIB por riba do 60% (66,8%). @ Encarecemento progesivo das actividades do sector servizos. @ Incorporacin de novas tecnoloxas mellora de servizos e novas formas de prestalos (a distancia e dende o domicilio, grazas a

- En todas as comunidades autnomas o sector terciario hexemnico (PIB e emprego). Sen embargo, existen desequilibrios territoriais debidos as diferenzas en reparto da poboacin, urbanizacin e industrializacin 2 tipos de diferenzas: a) Grao de terciarizacin : maior nas comunidades especializadas en turismo (Andaluca, Bal e Can) ou centros rectores (Madrid) e Ceuta e Melilla por ausencia restantes sectores. Menor grao terciarizacin en comunidades con maior peso agrario (A Rioxa, CM, Est). Sector terciario maior nas reas urbanas que proporcionan servizos a rurais.

b) Peso desigual das distintas ramas do sector terciario: - Servizos destinados s empresas : dominan en reducido n de prov (Mad, Bar, Bizkaia e Zar). - Servizos relacionados co consumo (comercio, hostaleria, inmobiliarias) + implantados en reas tursticas (Val, Mur, SE de Andaluca, Can e Bal). - Outros servizos: persoais (servizo domstico), administrativos, asistenciais (educacin, sanidade) no resto do territorio.

TRANSPORTE E COMUNICACINS
-

Sistema de transporte = conxunto de medios que permite o desprazamento de pasaxeiros e mercadoras entre lugares xeogrficos importante papel ec e na organizacin espacial, debido a: 1) Transporte factor clave para desenvolvemento econmico das rexins, ao facelas atractivas para as actividades econmicas transporte = elemento esencial na ordenacin do territorio potenciando redes menos desenvolvidas e desconxestionando as mis saturadas. 2) Contribue vertebracin do territorio, pois os movementos de persoas e mercadoras conectan os distintos lugares.

1. CARACTERSTICAS DO SISTEMA DE TRANSPORTE. a) Medio fsico desfavorable : por relevo accidentado (pendentes) e por elementos climticos (xeadas, brtemas) custos e rendibilidade. b) Redes radiais : - Rede transporte terrestre ten o seu centro en Madrid , do que parten radios hacia periferias e fronteiras. Modelo iniciado coas estradas no S. XVIII e consolidado co ferrocarril no S.XIX. - Rede de aeroportos tamn con centro en Madrid (Barajas) conexins con todos os aeroportos espaois e principais destinos no estranxeiro. c) Dominio da estrada no trfico de mercadorias e pasaxeiros : xa que permite acceder a calquera punto a baixo prezo.

d) Importantes desequilibrios territoriais na rede : en canto a densidade, intensidade e calidade grandes diferencias en accesibilidade entre rexins e desigual uso da rede, que conta con tramos saturados e outros infrautilizados. e) Descentralizacin das competencias de transporte : a raz da implantacin do estado das autonomas - Estado resrvase o control do transporte internacional e o que discorra entre varias CCAA, a maria mercante, portos e aeroportos comerciais, o transporte areo e correos e telecomunicacins. - CCAA: trasnporte terrestre pola sa comunidade, portos e aeroportos non comerciais e comunicacins por rede de cable. f) Integracin da rede espaola na europea : repercusins: - Mellora das conexins coa UE (autovas e trens alta velocidade). - Recepcin fondos europeos para mellorar infraestructura, xa que algunhas rexins espaolas ocupan posicin perifrica en UE. h) Impacto ambiental do transporte : contaminacin acstica e atmosfrica adopcin de medidas para mitigar problemas dende anos 80.

1.1 Transporte por estrada. - A rede de estradas conecta os distintos ncleos de poboacin transporte = infraestructura clave para accesibilidade e articulacin do territorio. Caractersticas: Deseo radial : con centro en Madrid, desde S. XVIII a partir concepcin centralista do Estado. Consolidacin na dcada dos 60, por mantemento centralismo franquista conexin da capital con principais ncleos ec e de poboacin da periferia. Competencias repartidas entre Estado, CCAA e deputacins provinciais: Rede estatal: enlaza principais ncleos de poboacin estatais e comunica coa rede internacional. Soporta 60 % de trfico total estradas alta capacidade: estradas nacionais, autoestradas e autovas. Construida nos eixes con maior trfico reforzo carcter radial e existencia tamn de eixes transversais na periferia (Mediterrneo, Ebro, andaluz, atlntico). Rede autonmica: satisfai mobilidade intrarrexional e enlaza coa estatal. Rede provincial: a cargo das deputacins mobilidade i ntracomarcal e acceso a todos os ncleos de poboacin.

 Maior trfico de pasaxeiros e mercadorias: por acceso directo punto de partida e destino, e menor prezo. Desequilibrios territoriais: en 3 aspectos Densidade: maior nas CCAA + desenvolvidas ec (Mad, Cat, Val), poboadas dispersamente (Galiza), fragmentadas por relevo (Franxa cantbrica) e arquiplagos. Menor densidade nas desenvolvidas e de poboamento concentrado (Est, Ara, Castelas). Intensidade de trfico: + elevada nos corredores transversais (Med, Ebro, Atl) e estradas arredor Comunidade Madrid. Accesibilidade: + alta nas zonas industriais e tursticas (Mad, Bar, Zar, levante). + baixa nas zonas menos desenvolvidas ec (Interior Gal, parte Castela Len, Huesca, Terual, Estremadura).

1.2 Transporte ferroviario. - Entre mediados S. XIX e principios do XX o ferrocarril foi o modo de transporte principal. Desde entn a competencia doutros medios posicin secundaria e grave situacin financeira do ferrocarril por custos excesivos e escasa rendibilidade. Caractersticas principais:
Composicin a partir de 3 redes : a) Rede Nacional de Ferrocarrs Espaoles (RENFE): con + de 12.000 Km de va, e soportando o 90 % do trfico ferroviario. Estructura radial (grandes lias parten de Madrid) e arboriforme, xa que a partir rede bsica parten secundarias e complementarias permitindo maiores conexins con menor n lias pero obriga a grandes rodeos + tempo de transporte. b) Ferrocarrs de va estreita (FEVE): uns 2000 Km, predominio en cornixa cantbrica, CL, Val, Cat Problema principal: rede infrautilizada. c) Ferrocarril alta velocidade (AVE): + de 250 Km/h, iniciouse coa lia Madrid-Sevilla en 1992, continuadas con lias que unen Madrid-con Lleida, Valladolid e Mlaga, Barcelona, Valencia; A Corua-Ourense; e e en construcin lias Madrid con Galiza, PV, Valencia

 Maiora do trazado mediocre : vas sen electrificar, direccin nica, fortes pendentes e grandes rodeos e non son aptas para trfico pesado incremento excesivo do tempo e custos. Trfico tanto de viaxeiros e de mercadorias: - Viaxeiros: rendible nas lias de cercanas entre residencias perifericas e o lugar de traballo nas cidades centrais desconxestin de estradas. - Mercadoras: cargas pesadas e de gran volume. Desequilibrios rexionais en equipamentos e investimentos : As vas + equipadas e que reciben maiores investimentos son as que comunican cidades + desenvolvidas econmicamente (Mad, Bar, Val, Zar, Bil), mentres que outras rexins contan con deficiencias claras (Estremadura, Gal, Murcia,).

1.3 Transporte martimo: - Trazos principais: a) Rede portuaria distribuida entre Estado e CCAA : rede estatal incle portos comerciais, as das CCAA peq portos con actividades pesqueiras e deportivas. Tamn o Estado permite a CCAA participar nos portos comerciais a travs da eleccin das autoridades portuarias. b) Contrastes entre trfico de viaxeiros e mercadoras : - Trfico de viaxeiros escaso, excepto trfico a travs Estreito Xibraltar e entre illas e Pennsula. - Trfico mercadoras: tanto de cabotaxe (ao longo lia de costa) como internacional enorme importancia xa que a agrupa a maiora de exportacins e importacins. Tradicionalmente mat primas slidas (carbn, minerais) ou lquidas (petrleo e derivados) demandado por hinterland (zona de influencia) do porto. Actualmente o maior crecemento rexstrase en mercancas en xeral, transportadas en colectores, en barcos cada vez maiores para reducir custos. c) Existencia desequilibrios territoriais : en equipamento e investimentos, pois as grandes obras s estn ao alcance dun reducido n de portos trfico mercancas concntrase en Alxeciras (posicin estratxica no Estreito), As Palmas (rutas atlnticas), Barcelona, Valencia, Bilbo (centros ec importantes).

1.4. Transporte fluvial. - Limitado ao porto de Sevilla , no Guadalquivir, con importante hinterland (Estremadura e Val Guadalquivir). - Dificultades crecentes: sedimentacin ro reducin calado limitacin acceso buques. 1.5 Transporte areo. - Rpido desenvolvemento debido a renda da poboacin, o aumento da demanda turstica, profesional e de negocios e desenvolvemento voos internacionais, derivado da crecente integracin espaola en ec europea e mundial. Caractersticas: Rede de aeroportos espaoles = ampla: construccin a partir dos 70 en todas as cidades importantes. Rede organizada xerrquicamente Madrid- Barajas = hub (aeroporto central) con conexins con todos os aeroportos espaois e principais estranxeiros aeroportos perifricos realizan enlaces, en xeral, a travs de Barajas.

 Diferencias trfico pasaxeiros e mercadoras: - Pasaxeiros: transporte areo moi competitivo a longa e media distancia por rapidez e comodidade. Hoxe en da aumentou o nmero de pasaxeiros pola aparicin das axencias de baixo coste (low cost: Ryan air, Easy jet,). - Mercadoras : escaso por alto custo prezo final. Reservado a mercadoras valiosas e perecederas. Desequilibrios territoriais no trfico areo : principais aeroportos en principais ncleos urbanos, econmicos e tursticos. Preeminencia de MadridBarajas (hub) por centro finaceiro e de negocios. Importancia crecente de Barcelona (turismo e negocios), Baleares, Canarias (turismo). En cambio a maiora de aeroportos peq estan infrautilizados e son pouco rendibles.

2. COMUNICACINS. - Sector en constante desenvolvemento e innovacin incorporacin novas tecnoloxas. Dentro do sector diferenciamos: Servizo postal: competencia estatal, con empresas pblicas (Correos e Telgrafos). Perdeu moita importancia por competencia empresas privadas de mensaxera e a aparicin novas tecnoloxas (Internet e telfonos mviles). Redes telefnicas: monopolio estatal, ata a liberalizacin nos anos 90 competencia entre diferentes empresas para controlar mercado. 2 tipos de redes: a) Rede fixa: descenso considerable por competencia da telefona mbil. b) Rede mbil: avance imparable, tanto tecnolxico, como de nmero de redes (de 31 por cada 100 hab en 1999 a mis de 110 por cada 100 hab en 2008). Hoxe en da a telefona mbil (3G) ofrece cada vez mis servizos, ademis do telefnico (Internet, correo electrnico, mensaxes SMS, cmara de fotos, Redes sociais, televisin).

Telfonos mbiles en Espaa

 Medios de comunicacin de masas: varios tipos: a) Prensa: Espaa = un dos ltimos pases en canto a lectura habitual de prensa (98 cada 1000 hab en 2007). Transformacins recentes: descenso prensa escrita e auxa da dixital (a travs de Internet grazas a mviles, porttiles e tablets). b) Televisin: monopolio estatal en Espaa ata 1990 aparicin cadeas privadas. Principal medio de ocio en Espaa (mis de 200 minutos por persoa/da en 2008). Transformacins recentes = Substitucin da televisin analxica (apagn analxico) pola TDT (Televisin Dixital Terrestre) vantaxes: maior calidade imaxe, maior nmero canles, televisin interactiva. Televisin por Internet, a travs de webs das canles, visionadas en calquer lugar grazas a mbiles e tabletas. c) Radio: forte competencia da TV. Segue sendo un medio influnte en Espaa con audiencia consolidada. Principal transformacin: radio por Internet (en calqueira lugar do mundo).

Rnking de lectores de medios impresoslectores/da (Fuente: Resumen EGM abril 2009/marzo 2010)

d) Internet: principal factor da revolucin das comunicacins nos ltimos anos, tanto no correo (emails), telfono (videoconferencia) e medios de comunicacin de masas (televisin, prensa e radio na rede). - Outras aplicacins (case infinitas): comunicacin social (redes sociais), opinin (blogs), educacin (contidos educativos.), ocio (xogos, pelculas, msica), teletraballo (en cualquier lugar), publicidade e informacin (empresas, hoteis, viaxes), compras - Gran auxe en Espaa e no mundo crecemento anual en Espaa do 11% mis do 50% dos fogares con Internet en 2008. - Por CCAA, as que teen mis acceso a internet son Madrid, Catalua, Euskadi e Navarra, e as que menos: Galicia, Castelas e Estremadura.

ESPAZOS TURSTICOS

- Na actualidade aparecen novos factores: Ampla demanda interna. Calidade e diversificacin da oferta turstica. Mellora infraestructuras de transporte. Promocin estatal, autonmica e local. Inestabilidade poltica en zonas competidoras (Balcns e Norte de frica).

2. MODELO TURSTICO TRADICIONAL. - Modelo turstico dos 60 abundante oferta, clientela masiva, poder adquisitivo medio-baixo, hoteis e apartamentos intermedios e sobre todo en zonas de sol-praia. 2. 1 A oferta turstica. - Oferta de aloxamento moi ampla, concentrada en litoral mediterrneo e insular, pero medrando no interior (turismo rural). 2 tipos: Establecementos hoteleros: hoteis, hostais, pensins 3 planta hoteleira mundial tras USA e Ita, maiora de categora media-baixa. Establecementos extrahoteleros: campings, apartamentos - Oferta de manutencin : servizos de restauracin, cafeteras, bares. - Oferta lecer: instalacins deportivas, parques acuticos, instalacins naticas, actividades de risco.

2.2 Demanda turstica: - Dominada tradicionalmente por turismo estranxeiro , sen embargo na actualidade destacado papel turismo espaol. a) Demanda internacional: creceu desde dcada 60. Aumentou notablemente desde entrada na UE de Espaa (1986). Procedencia sobre todo de Europa occ (Ale, GB, Fra). Turismo sobre todo estival hacia praias de arquiplagos, Catalua, Andaluca e Val. Principal cliente prazas hoteleiras. b) Demanda nacional: en aumento desde dcada dos 60 , a medida que melloraba nivel de vida da pob. Procede das zonas + industrializadas (Madrid, Cat), reprtese mellor ao longo do ano , presenta menor polarizacin (non s hacia Levante senn tamn hacia costas N, e interior). En vern + oferta extrahotelera.

- Principal problema: excesiva estacionalidade da demanda (meses estivais = vacacins de vern = tempada alta), ags casos coma estacins esqu e Canarias. Maior estacionalidade no turismo estranxeiro (80% entre xuo e agosto). Turismo nacional concentrado en agosto, pero tamn fines de semana e pontes case ocupacins hoteleiras ao ano. - Estacionalidade concentracin demanda en poucos meses utilizacin estacional infraestructuras (saturacin en vern e infrautilizacin no resto do ano).

4. REAS TURSTICAS. - reas tursticas = espazos que contan cunha elevada afluencia de turistas (estranxeiros e nacionais). - En Espaa as densidades + altas corresponden a zonas de sol-praia de arquiplagos, litoral levantino, e Madrid (turismo cultural). Sguenlle as zonas de costa noroeste e norte peninsular e interior CCAA de Cat, And e Val. - Xunto a reas existen puntos tursticos illados, vinculados a factores diferentes: estacins esqu, turismo rural, cidades histricas (Salamanca, vila, Segovia, Toledo). - Todas estas reas poden clasificarse por afluencia: a) Tursticas de temporada : alta estacionalidade (sol e praia en Cat e Baleares). b) Turismo estabilizado : estancias prolongadas, vinculado a boas condicins climticas (Can, Ml e Alacant). c) Turismo puntual : visitas ocasionais por patrimonio histrico (Toledo, Granada, Crdoba), turismo rural

4.2 Outras reas tursticas. - Desde anos 90 difusin espacial do turismo por factores: turismo de proximidade: desde cidades hacia interior e litoral. Incorporacin ao turismo das zonas rurais do interior e do prelitoral, como estratexia de desenvolvemento e diversificacin econmica. Desexo de calidade e novos atractivos por parte e demanda.
- As aparecen outras zonas tursticas: Madrid: con importante afluencia turstica de tipo cultural e de convencins, sen apenas estacionalidade, e con importante dotacin hoteleira. Litoral galego e cantbrico: ofrece reas costeiras e interiores con baixa saturacin e destacadas paisaxes rurais e naturais. Turismo rural: grazas a programas de apoio e desenvolvemento rural estimular aspectos complementarios s agropecuarias e recuperar vivendas, artesanas, turismo con aloxamentos privados e actividades de lecer relacionadas coa natureza.

 Estacins de esqu : sistemas montaosos, alta estacionalidade (Serra Nevada, Pireneos, Sist Cantral). Cidades histricas : turismo cultural de visita de museos a monumentos (Toledo, Salamanca, Crdoba) estancias curtas (fins semana, pontes, excursins), con menor estacionalidade que nos centros litoriais ou invernais.

5. IMPACTO ESPACIAL DO TURISMO. - Turismo importantes impactos territoriais nas reas receptoras. 5.1 Repercusins demogrficas. - Nas reas litorais , turismo incrementa efectivos pob, con mozos en busca de traballo e e adultos e terceira idade de zonas desenvolvidas por motivos teraputicos, residenciais ou empresariais. Ademis aumenta pob empregada no terciario e construcin. - Nas reas rurais , turismo frear o despoboamento e permite revitalizacin da artesana e tradicin popular, mitigando tamn a emigracin dende cidades histricas en crise. 5.2 Repercusins no poboamento. - No litoral , turismo creacin novas infraestructuras de pob conurbacins en amplos tramos costeiros, alta densidade de construccin e especulacin. - Nos espazos rurais e urbanos, turismo rehabilitacin patrimonio edificado.

5.3 Repercusins econmicas. - Turismo crea emprego, esixe importante continxente man de obra, para tarefas que non poden mecanizarse. O turismo demanda, especialmente, man de obra pouco cualificada , que a + afectada polo paro, en empregos case sempre estacionais (hosteleria). - Aporta 12 % PIB turismo = importante factor da prosperidade ec espaola. - Compensa balanza comercial dbeda externa (85% da balanza comercial). - Infle na poltica de transportes dotacin de boa accesibilidade s ncleos tursticos (autopistas, aeroportos, capacidade portuaria).

COMERCIO
- Comercio = actividade que ofrece excedentes de bens e servizos aos consumidores. 2 modalidades: dentro fronteiras pas (interior), e fra delas (exterior). 1. COMERCIO INTERIOR. a) Localizacin : depende da existencia de redes de transporte e dun mercado de consumo amplo e co poder adquisitivo axeitado cidades e CCAA con boas redes de transporte, alta densidade de pob e maior renda per cpita (Nav, Mad, Cat, PV). Menor concentracin en rural e comunidades con menor desenvolvemento ec (Est, CM). b) Estrutura : cambios nos ltimos anos 1. distribucin (supresin intermediarios, venda en autoservizo elimina persoal prezos baixos). 2. consumo ( capacidade de compra por poder adquisitivo, diversificacin oferta para satisfacer novas necesidades demanda, existencia sistemas de conservacin productos perecedeiros). 3. equipamentos (lectores cdigo barras, ordenadores, Internet), forma pago (tarxetas).

c) Tipoloxa : varios tipos: $ Comercio por xunto (ao por maior): concentra producins adquiridas aos productores en emprazamentos centrais ao consumo (Mad, Cat, Val, And), e distribeas aos comerciantes polo mido. $ Comercio polo mido (ao por menor): vende directamente ao consumidor. 2 subtipos de comercio: Tradicional: establecementos pequenos, dirixidos por empresarios individuais, con persoal escaso e, a veces, familiar. Equipamentos anticuados por baixo investimento por falta de capital ou crdito explicacin de crise a pesar de vantaxes (trato persoal). Outras formas tradicionais comerciais son as feiras comarcais e comercio ambulante.

Novas formas comerciais:

Autoservizo: produtos ao alcance do cliente que paga sada nunha caixa central aforro en man de obra e posibilidade de comparacin prezos polo consumidor. Segundo a sa superficie clasifcase en pequenos, medianos e supermercados. Venta de produtos cotins (alimentacin e consumo domstico). Localizacin en centros, e sobre todo, barrios urbns. Grandes superficies comerciais: maior extensin que os supermercados. 3 subtipos: a) Hipermercados: maior variedade de produtos que os supermercados. Situacin, xeralmente, na periferia das cidades. b) Grandes almacns: produtos distribudos en seccins (distintas plantas), situados no centro de grandes cidades. c) Centros comerciais integrados: agrupan supermercados, hipermercados, grandes comercios de produtos especializados (roupa, mobles, xoguetes, deportes, electrodomsticos), pequenas tendas de todo tipo (roupa, regalos), e lugares de ocio (restaurantes, cafeteras, cines). Novas formas comerciais: mquinas expendedoras (tabaco, caf, refrescos, hamburguesas), e comercio a distancia = por catlogo, por telfono (televenda) e Internet (en continua expansin).

2. COMERCIO EXTERIOR. - Intercambio de bens e servizos dun pas co resto do mundo 2 tipos Exportacins (venda de productos estatais ao estranxeiro) e importacins (compra de productos estranxeiros por un pas) Balanza comercial (diferencia entre exportacins e importacins, en Espaa deficitaria) e Balanza de pagamentos (operacins ec dun pas co resto do mundo, entre elas o comercio). - Trazos comercio exterior: a) Exportacins e importacins: $ Exportacins: en aumento. Destacan bens de equipo (maquinaria e transporte), autombiles e alimentos. CCAA + exportadoras = Cat, Mad, Val. $ Importacins: en aumento por aumento demanda interna: fontes de enerxa, bens equipo, autombiles. CCAA + importadoras: Cat, Mad e And.

b) reas de comercio: cambios tras entrada na UE principal compradora productos espaois (70%) e tamn procedencia importacins espaolas (59%) Balanza comercial espaola = deficitaria por menor competitividade de produtos espaois. Co resto do mundo, destacan importacins de Asia (China, sobre todo) e OPEP (fontes enerxa) balanza deficitaria. O comercio con Amrica en reducin, con frica en aumento e insignificante con Oceana.

Datos ao revs: importacins en azul e exportacins en vermello

c) Poltica comercial: influenciada por mercado nico europeo (libre circulacin capitais, mercadorias, servizos e persoas) e por acordos coa OMC (Organizacin Mundial do Comercio) rebaixas de aranceis con terceiros pases liberalizacin comercio mundial. Pol comercial espaola trata de favorecer exportacins mediante: ferias e exposicins de productos espaois, viaxes institucionais (Coroa), crditos para establecer redes comerciais no exterior, axuda ao desenvolvemento a pases pobres (crditos FAD) a cambio de consumir bens e servizos espaois