Zagadnienia do egzaminu z dr hab. Jerzym Sperk 1. Formowanie si pastwa polskiego w X w.

: 1) rda do pocztkw pastwa polskiego: Geograf bawarski pena nazwa to Opis grodw i terytoriw z pnocnej strony Dunaju, jest to opis powstay w poowie IX wieku prawdop. W klasztorze w. Emmerama w Ratyzbonie, zawiera 53 nazwy plemienne wraz z liczba grodw kadego; podzielony jest ten opis na 2 czsci (pierwsza dotyczy 13 - tu nazw plemion sowiaskich jednak nie odnosz si one do pniejszych ziem Polski. W drugiej czci s nazwy ktre powiza mona ju z ziemiami w dorzeczu Wisy i Odry: a) Pyrzyczanie (Prissani), Wolinianie (Velunzani) na Pomorzu; b) lanie (Sleenzane), Dziadoszanie (Dadosene), Opolanie (Opolini), Golszycw (Golenzini) - lsk; c) Wilanie ( Vuislane) maopolska d) Ldzianie prawdop. okolice midzy Przemylem a Lublinem Przemyl by prawd. ich gwnym grodem (98 grodw mieli) e) Goplanie (Glopeani) 400 grodw ! nie potwierdzone archeologicznie, terytorium plemienne nie znane, przypuszczalnie okolice jeziora Gopa. Geograf bawarski nie podaje nazw plemiennych dla Mazowsza, Wielkopolski (prawdop. oprcz Goplan), i Pomorza !

Dokument praski inaczej dokument biskupstwa praskiego wystawiony przez cesarza Henryka IV w 1086 r. (by moe falsyfikat ale dla zagadnie geografii plemiennej nie ma znaczenia), ) w dokumencie tym cesarz potwierdza zasig bp. praskiego, ktre powstao po poczeniu biskupstw praskiego i oomunieckiego; obydwa one powstay w 974 roku wic by moe nazwy plemienne zawarte w dokumencie (znacznie modszym) odpowiadaj stosunkom z lat 70 tych X w. ) dokument podaje nazwy plemion (yjcych na lsku, ktry by w zasigu tego biskupstwa): 1) lanie (Zlasane), na poudnie od Odry (od Lubia a po Ryczyn) 2) Trzebowianie (Trebouane), tereny nad grn Kaczaw (prawdop.) 3) Bobrzanie (Poborane), nad Bobrem ale nie potwierdzone archeol., obecnie przypuszcza si, e w dokumencie tym chodzi o Obrzan (Poborane), na pograniczu Wielkopolski i lska. 4) Dziadoszanie (Dedosize). okolice cinawy
Kronika Thietmara biskupa mersebusrkiego, powstaa od 1012 do 1018 r. (mier Thietmara). Kronikarz wymienia nazwy Dziadoszan (Diedesisi, diedesi), lzak (Cilensi, Silensi). Pierwsza nazwa w zwizku z przejazdem Ottona III, ktrego Chrobry powita w ziemi Dziadoszan, (w Gogowie, jak podaje Gall Anonim std przyjmuje si ze by ich gwnym grodem), oraz w zwizku z wojn z Henrykiem. Druga nazwa w zwizku z gr l, jak podaje Thietmar ziemia lska nazw sw wzia od tej wanie gry. Kronika Galla Anonima - powstaa w latach 1112 1116 na dworze Bolesawa Krzywoustego. Podaje legendarnych przodkw Mieszka I a take kilka informacji o najwczeniejszym pastwie polan. Dzieje saskie (Res gestae saxonicae sive annalium libri tres) - autorstwa Widukinda mnicha z klasztoru w Korbei, powstay ok. 967 973r. a) Podaje on nazw Licikaviki (nazwa znieksztacona), plemienia poddanego wadzy Mieszka I. Do dzi spory o ich rzeczywist nazw i siedziby. Rnie interpretowano ich nazw (Ldzianie, czycanie, Lestkowice w ten sposb przodek Mieszka mg otrzyma dodatkowe wiadectwo historycznoci), dopuszczano take moliwo, e istniao plemi na Pomorzu Zachodnim Licikowiczw. Obecnie przypuszcza si , e pod t nazw kryj si Lubuszanie.

Germania autorstwa krla Anglii, Alfreda (IX w.) przerbka dziea Orozjusza z V w. n.e. podaje nazw Wilan (Visle Lond), plemi to graniczy z Dacj i ley na wschd od Moraw. ywot w. Metodego (Legenda panoska) - (powstaa prawdop. krtko po 885 r.) podaje ze y w Wilech (czyli nad Wis na terytorium Wilan) pogaski ksiz silny wielce ktry szkody wyzadza chrzecijanom i za to niby by ochrzczony na obcej ziemi (w Wielkich Morawach?) O zarzdzaniu cesarstwem autorstwa Konstantyna Porfirogenety podaje nazw Lnzeninoi, plemienia sowian , ktrzy byli trybutariuszami Rusi Czerwonej. Utosamia si z nimi Ldzian. Inne rda: sagi pnocno germaskie (Saga o Jomsborczykach) odnosz si do sawnego i tajemniczego Jomsborga, siedziby wikingw na wyspie Wolin u ujcia rzeki Dziwny (Wolin?)bdcych na subie ksicia Mieszka i Burisleifa (Chrobry?) rda arabskie: relacja Ibrahima ibn Jakuba o pastwie Mieszka powstaa ok. 965 966 Dwa ostatnie rda dotycz ju uformowanego pastwa Polan. 2) Pastwo polskie bierze sw nazw prawdopodobnie od nazwy plemienia Polan, pojawia si ona pno w rdach okoo 1000 roku. Nie mamy adnych informacji o geografii plemiennej wielkopolski. Skupiamy si nad danymi archeologicznymi zatem, i skupiskami osadniczymi Osadnictwo skupione nad jeziorami oraz wzdu doliny rodkowej i dolnej Warty, na wschodzie nie sigao dalej ni jezioro Gopo. W latach 930 - 940 Polanie, plemi nie najliczniejsze, podejmuj udan ekspansj terytorialn, podbijajc okoliczne plemiona. Dane archeologiczne wskazuj, e ekspansja prawdop. wysza z rejonu Giecza , najstarszego jak si obecnie przypuszcza orodka plemiennego pochodzcego z przeomu IX i X wieku (grd ten by wczeniej na jeziorze, skada si z dwch czci, pniej w czci ksicej - pallatium powstaa kaplica czy te koci). Ekspansja pocztkowo na terenach poudniowej (nad Obr) i zachodniej Wielkopolski (okolice Poznania). Ekspansja ta powiadczona jest rdami archeologicznymi wiadcz o niej spalone, mae grody, nie odbudowane nigdy potem. Powstaj w ich miejsce inne grody, wiksze, potniejsze w innych miejscach, wyranie zwizane z now wadz. Ok. 920 940 powstaje Gniezno , opanowane wnet przez Polan z Giecza. By w Gnienie take prawdop. orodek kultu pogaskiego. Wg niektrych autorw(prof. Szczur) za czasw pierwszych Piastw najwaniejszy grd. Zbudowany na wzgrzu ewenement jeli chodzi o Wielkopolsk. Ostrw Lednicki - wczeniej uwaany za najstarszy obok Gniezna grd Polan. By przewidziany jako rezydencja monarsza. Zachowane lady PALLATIUM ju z okresu Mieszka I. Obecnie przyjmuje si, e grd ten powsta ok. 940 r. Pozna , potny grd o wyranie militarnym charakterze, lecy na szlaku handlowym do Magdeburga, powstay w latach 40 tych X w. Wany orodek administracyjny ju za Mieszka I. Te 4 grody uznawane s za najwaniejsze. Chronologia ich powstawania oparta jest na danych dendrochronologicznych. Pierwszy etap ekspansji Polan koczy si ok. 960 r. Druga faza rozwoju najwczeniejszego pastwa polskiego to czasy Mieszka I.

Pniej, wraz z rozwojem terytorialnym pastwa polaskiego, okoo 968 970 powstaj takie grody jak Midzyrzecz, Santok . do tych bowiem rejonw dociera pierwsza faza ekspansji. I tu si chwilowo zatrzymuje .Dochodzi bowiem do konfrontacji z plemionami Wieleckimi prcymi ze swojej strony na wschd, ktre pod wodza Wachmana ok. 963 r. zadali klsk Mieszkowi I. W kierunku zachodnim ekspansja dochodzi do ziemi lubuskiej, dalej s bowiem siedziby plemion serbsko uyckich (za rzek Sprew), ktrzy ju byli podbijani przez Niemcw. Ok. 960 970 ekspansja Mieszka kieruje si na Kujawy , tam powstaje grd Wocawek . Dalej na miejscu spalonego grodu w czycy powstaje nowy zaoony przez Polan. Potem zajto Kalisz , jedyny grd nie zniszczony przez Polan. Dalsza ekspansja prowadzi Polan a pod Sandomierz i Zawichost . W Sandomierzu buduj od podstaw nowy grd wiadczy o tym m.in. nie spotykana nigdzie indziej poza wielkopolsk

ceramika. Te dwa grody s wschodnimi rubieami pastwa Polan. Zawichost by na terenach Ldzian, pniej podporzdkowanych w 981 przez Wodzimierza Wielkiego, ksicia kijowskiego. Midzy 960 990 podporzdkowane zostao Mazowsze . Lub nieco wczeniej przed panowaniem Mieszka I. (wiadczy o tym relacja Ibrahima ibn Jakuba ktry informuje ze pastwo mieszka graniczy z Rusi i Prusami.) wobec czego tereny Mazowsza lecego miedzy nimi musiay by wczone do pastwa Polan. Maopolska i lsk byy wtedy pod panowaniem czeskim i zostay wczone do pastwa polan ju pod koniec panowania Mieszka albo dopiero po jego mierci przez Bolesawa Chrobrego. 3) Za druga kolebk pastwowoci polskiej uwaa si take czasem tereny nad grn Wis zajmowane przez plemi Wilan. Gwne ich grody to: Wilica i Krakw. Gwne informacje jakie mamy to dane archeologiczne oraz wymienione wczeniej rda. Nie mona dokadniej okreli gdzie znajdowaa si siedziba owego ksicia pogaskiego silnego wielce. By moe by ni Krakw, duy orodek administracyjno skarbowy. wiadczy o tym moe skarb grzywien siekieropodobnych tam odkryty. Stosunki z pastwem wielkomorawskim: nie mamy za wiele danych, najprawdopodobniej nie byli Wilanie podbici przez Wielkie Morawy , ksita Wilascy zapewne urzdzali wyprawy upiecze na ich tereny, co skutkowao by moe ekspedycjami karnymi. Po upadku pastwa Wielkomorawskiego nie dokonay si zasadnicze jakie zmiany u Wilan, poza tym ze domniemane zwierzchnictwo Morawian zostao zastpione (w tym wypadku mamy pewno) przez wadz czeskich Przemylidw w latach ok. 936 945. Sprawa chrystianizacji Wilan brak ladw archeologicznych domniemanej misji w. Konstantyna i Metodego. Misja ta zapocztkowan przez Rocisawa w 863 miaa powane trudnoci na Morawach, gdzie niby za panowania witopeka w latach 877 879 miano dokona przymusowego chrztu po akcji odwetowej na owym ksiciu Wilan, spacyfikowaniu i wczeniu jego ziem do pastwa wielkomorawskiego. Tak mylano wczeniej, jednake nowsza nauka podwaa to wszystko. Obecnie sdzi si, e najwyej w Ksie mg by ochrzczony na obcej ziemi. Jednak nie byo adnej wadzy zwierzchniej nad Wilanami. 2. Chrzest Mieszka I (pogldy historykw): Henryk owmiaski za porednictwem Niemcy, geron Pozna owmiaski przytacza opis Thietmara, kronikarz podaje wewntrzne czynniki: Mieszka, jego on Dobraw oraz lud, ktry bezporednio po ksiciu zosta ochrzczony, co ma wiadczy e obrzd odby si w kraju w obecnoci Dobrawy, Poza Jordanem Thietmar nie wymienia adnych elementw zewntrznych, nie rozdziela te chrztu ksicia i ludu, co wyklucza ewentualno, aby Mieszko przyj chrzest za granic w miejscowoci niemieckiej. Szczeglne zasugi miay przypa Dobrawie ktra miaa przekona Mieszka do wiary chrzecijaskiej. Obrzdu mia dokona Jordan, ktry ju w 966 mia przebywa w Polsce. Moliwe e odbyo si to w Poznaniu, poniewa tam pniej rezydowa Jordan. owmiaski opowiada si za tez W. Abrahama e chrzest by cile zwizany z ukadem z 964 r. z Geronem. owmiaski pisze e Mieszko mg otrzyma chrzest z rk ksiy czeskich ale w mniej uroczystej formie, ale sam Mieszko wola form chrztu bardziej uroczyst wic czeka na cesarza. Cesarz przyby do Saksonii w II poowie czerwca 965 i pewnie spotka si z Mieszkiem aby potwierdzi ukad o przyjani zawarty z Geronem w 964r. i uzyska przez Mieszka zgod na misj. Mieszko chcia przekona cesarza aby zrezygnowa z roszcze misyjnych na obszarze Polski w zamian za trybut z 1/3 podstawowego terytorium pastwa gnienieskiego. Thietmar uwaa Jordana za jednego z sufraganw arcybiskupstwa magdeburskiego. W latach 966-968 Jordan mia by biskupem misyjnym na terenie Polski Jerzy Dowiat Niemcy lub Czechy bo ba si chrystianizacji Historyk ten uwaa e chrzest mia miejsce na terenie Niemiec. Istotnym faktem by podbj uyc w 963 przez Gerona, wtedy pojawio si zagroenie dla Polski ze strony Niemiec, w zwizku z tym zagroeniem Mieszko sam by zmuszony zainicjowa chrystianizacj. W latach 963-964 nawiza kontakt z pastwem czeskim i polubi Dobraw.

Chrztu mg teoretycznie udzieli kady ksidz, ale rozwizanie to byo wtpliwe, gdy tak doniosy krok polityczny wymaga uroczystej ceremonii i rozgosu. Pozycja ksicia wymagaa aby chrztu udzieli mu co najmniej biskup, a ojcem chrzestnym powinien by kts o wysokiej randze, wobec tego chrzest nie mg odby si w Polsce. W gr wchodziy Czechy i Niemcy. Czechy nie posiaday do tej pory wasnego biskupa, lecz wchodziy w skad niemieckiej diecezji w Ratyzbonie. Mieszko utrzymywa bliskie i zaye stosunki z Bawari, co mogoby wskazywa e wanie tam uda si by zosta ochrzczonym. Ojcem chrzestnym prawdopodobnie mia by ksi czeski Bolesaw, mia mie miejsce 14 kwietnia 966 roku Dowiat przypuszcza e Mieszko to zdrobnienie od Michaa, co dawaoby lad udziau biskupa ratyzboskiego Michaa w ceremonii (ale zostao udowodnione e Mieszko to podstawowa forma tego imienia a wic niestety ten argument naszego kolegi jest nienajlepszy) Stanisaw Trawkowski kolonia lub Ratyzbona Trawkowski pisze e Boe Narodzenie w 965r cesarz spdza w Kolonii. Ponadto wg niego chrzestne imi Mieszka miao brzmie Dago, a w Kolonii rozpowszechniony by kult Dagoberta Ojcem chrzestnym pogaskiego wadcy przyjmujcego chrzest bywa zazwyczaj wadca ociennego pastwa chrzecijaskiego. Moliwe wic e wanie w Kolonii przyj wwczas chrzest Mieszko a miaoby to mie miejsce 25 grudnia 965 Trawkowski wystawia rwnie 2 hipotez a mianowicie jako miejsce wymienia rwnie Ratyzbon. Mieszko miaby tam przyj chrzest w drodze do cesarza, ju jako chrzecijanin mg liczy na lepsze przyjcie cesarza Gerard Labuda Rzym Wg relacji rde annalistycznych i narracyjnych doszo do tego w 966r. ale bez podania cilejszej daty. Labuda obala hipotez mwic e Mieszko pozostawa od 963 w trybutarnej zawisoci od cesarza Ottona I i jakoby zaleno ta wywieraa jaki wpyw na plany chrystianizacyjne ksicia polskiego. Uwaa e fakt pacenia daniny na rzecz Niemiec nie mg mie miejsca przed 966r. Z Dziejw saskich Widukina i z relacji Ibrahima Ibn Jakuba dowiedzielimy si e w 965 Mieszko toczy niepomylne boje z Wieletami na zachodnio-pnocnym pograniczu kraju, z drugiej strony w tym wanie czasie datowane jest maestwo Mieszka. Labuda dochodzi do wniosku e nie zamys przyjcia chrztu jest powodem maestwa, ale odwrotnie z maestwa wynik chrzest. Porwnujc relacje Thietmara z Gallem widoczne s pewne rnice: Thietmar opowiada e Dobrawa bawia ju duszy czas na dworze polskim, zanim Mieszko przyj chrzest, to Gall zapewnia nas, e ksiniczka czeska ju przed zawarciem maestwa postawia za warunek lubu zmian wiary. Dalej: u pierwszego jest Dobrawa w roli proszcej, u drugiego w roli nakazujcej. Obu przekazom wsplna jest jedna wiadomo, e Mieszko przyj chrzest dopiero za usiln namow maonki. Bolesaw Srogi, ksi czeski prawdopodobnie godzi si na ten zwizek gdy sojusz z wzrastajcymi w potg Piastowiczami mg by dla podanym czynnikiem o utrzymanie swojego stanowiska wobec Niemiec i pozostaej czci Sowiaszczyzny, gwny powd to z pewnoci podbj uyc przez margrabiego Gerona Dla Mieszka maestwo byo chci poprawienia swego stanowiska w kraju jak i wobec Wieletw, ale najwaniejszym celem maestwa bya ch rozbicia sojuszu czesko wieleckiego przeciw Polsce Nawizanie kontaktu z Niemcami ktrzy rwnie byli ssiadami Wieletw, byo moliwe tylko po przyjciu wiary chrzecijaskiej gdy Niemcy te byy pastwem chrzecijaskim Labuda pisze e w Polsce nie ma najmniejszego ladu penetracji wpyww niemieckich tak ze strony oficjalnego kocioa niemieckiego, jak i ze strony Cesarstwa (a wic chrzest za porednictwem Cesarstwa odpada) Labuda rwnie odrzuca wersj w ktrej Polska miaa przyj chrzest za porednictwem Czech gdy Praga sama nie posiadaa w tym czasie biskupstwa i sama staraa si wzmocni swe stanowisko, a poza tym Czechy paciy trybut z caoci ziem Cesarstwu, a wic teoria w ktrej

Polska miaaby przyj chrzest za porednictwem Czech aby unikn ingerencji Niemiec nie ma sensu Labuda pisze e Mieszko mg si zwrci bezporednio do Rzymu, na tej drodze nie byo adnych przeszkd natury politycznej. Poredniczk moga by siostra Dobrawy Mlada-Maria Podsumowanie: Na dzie dzisiejszy najbardziej prawdopodobna jest teoria w ktrej Mieszko przyjmuje chrzest bezporednio od papiea. Du role mieli odegra Czesi. Chrzest bezporednio ze Stolicy Apostolskiej przynosi najwicej korzyci. Du rol mg odegra Strachykwas Chrystian (mnich z diecezji ratyzboskiej) Najprawdopodobniej Mieszko przyj chrzest na terenie wasnego kraju ale niestety nie moemy wskaza gdzie dokadnie, pod uwag naley bra Ostrw Lednicki (palatinum ksice), Pozna (siedziba pierwszego biskupa), Gniezno (Pierwsze arcybiskupstwo) We wszystkich tych miejscach s baptysteria Kwestia daty: - 14 kwietnia przeciw kocz si zapasy - 25 grudnia za zimno - istnieje opcja mwica o 24 czerwca noc witojaska rwnie wito pogaskie (Kupay) - a najlepszy byby wrzesie lub padziernik ( pene spichlerze) Jordan by pierwszym biskupem misyjnym, nie moemy go nazywa biskupem poznaskim bo nie byo biskupstwa poznaskiego. O biskupstwie moemy mwi gdy ma ono cile okrelone granice. Jordan ma tylko siedzib w Poznaniu 3. Stosunki polsko-niemieckie X-XII w.: - Mieszko I: W pocztkowym okresie panowania Mieszka I (lata 60 X w.) stosunki z Cesarstwem byy poprawne, a nawet mogo dochodzi do wsppracy na gruncie walki z plemionami wieleckimi, ktre zagraay tak Mieszkowi, jak i Saksonii. I tak np. w 967 r. Mieszko nazwany by w saskich rdach sprzymierzecem cesarza, a potem, po pokonaniu komesa Wichmana (bratanek ksicia saskiego Hermana wsppracujcy z Obodrytami i Wolinianami), mia zawiadomi cesarza o mierci Wichmana, co wiadczy o tym, e traktowany by na rwni z ksitami niemieckimi. W 972 r. margrabia Marchii uyckiej Hodon zaatakowa Mieszka I i zosta pokonany w bitwie pod Cedyni (Cidini) przez wojska Mieszka i jego brata Czcibora. Wyprawa ta zorganizowana bya bez wiedzy cesarza i ten gdy dowiedzia si o niej zwoa zjazd w Kwedlinburgu (973 r.) na ktrym mieli si stawi Hodon i Mieszko. Walki zostay wwczas zaprzestane. Po mierci Ottona I (973 r.), Mieszko zwiza si z opozycja bawarsk w Niemczech i udzieli poparcia jej kandydatowi do tronu (Henryk Ktnik z rodu Ludolfingw). Otton II opanowa jednak sytuacj, pokona opozycj i uwizi Henryka, wic Mieszko nic nie osign. W 979 lub 980 r. Mieszko polubi Od (crka margrabiego Marchii Pnocnej Teodoryka) przywracajc swj sojusz z Sasami i zwikszajc swj presti (pokrewiestwo z panujcym rodem Ludolfingw). Po mierci Ottona II (983 r.) Mieszko pocztkowo znw opowiedzia si za Henrykiem Ktnikiem, ale do szybko zmieni front i przeszed na stron Ottona III, ktrego wspomaga zbrojnie ju w 985 r. w wojnie na Poabiu. W 986 r. odby si zjazd w Kwedlinburgu, na ktrym spotkali si Mieszko I, Otton III i regentka Teofano (wielbd w darze dla modego cesarza). Zawarto wwczas zapewne sojusz polsko-niemiecki, a Mieszko mia jakoby podporzdkowa si cesarzowi (niepewne, by moe uzna tylko jego (Ottona) tytu krlewski). Niedugo po tym Mieszko podj wsplnie z Niemcami wypraw przeciwko Czechom i zosta za to wynagrodzony przez cesarza krajem Milczan, ktry zosta odebrany Czechom. Dowodem dobrych ukadw Mieszka I z regentk Teofano, moe by take przysanie w 990 r. niemieckich posikw do walki z Czechami.

Mieszko uczestniczy w zjedzie z cesarzem Ottonem III w Kwedlinburgu w 991 r., a nastpnie bierze udzia wraz z wojskami cesarskim w wyprawie na Poabie przeciwko plemieniu Stodoran (zdobycie Brenny). Bolesaw Chrobry: Bolesaw na pocztku swego panowania mia dobre stosunki z Sasami i z margrabi minieskim Ekkehardem. Crka Bolesawa Reginalda polubia Hermana, syna Ekkeharda, a w 1018 r. Chrobry oeni si Od, crk Ekkeharda, ktry ju wwczas niestety nie y. Nastpc Ekkeharda by jego brat Gucelin, z ktrym Chrobry te mia dobre ukady i jest nazywany jego bratem. W 992 r. Bolesaw posa Ottonowi III posiki wojskowe do walki z Lutykami. W 995 r. Bolesaw osobicie wspiera Ottona III w jego wielkiej wyprawie przeciwko Obodrytom. Po tej nieudanej wyprawie Bolesaw postanowi wykorzysta osabienie cesarza i pozby si z kraju Ody z jej synami (995 r.). Jedyn reakcj Ottona by przywilej dal bp. Minieskiego oddajcy pod jego jurysdykcj lsk i pnocne Czechy, wicej cesarz nie mg w swojej sytuacji zrobi. W 997 r. doszo do ponownego zblienia Ottona z Bolesawem. W roku 1000 odby si zjazd gnienieski. Cesarz Otton III przyby do Gniezna by pomodli si nad relikwiami w. Wojciecha i nawiza bliszy kontakt z Bolesawem Chrobrym. Zawizano wwczas cisy sojusz polsko-niemiecki, rozbudowano organizacj kocieln, wymieniono si darami i by moe cesarz dokona koronacji krlewskiej Bolesawa (dokadniej patrz zag. nr 9 Zjazd w Gnienie i jego znaczenie) W 1002 r. zmar Otton III i jego nastpc zosta ksi bawarski Henryk IV (jako Henryk II). Bolesaw Chrobry wykorzysta czas bezkrlewia w Niemczech i zaj Mini, Milsko i uyce, a nastpnie uda si na zjazd do Merseburga, gdzie uzna wadz Henryka i potwierdzi swoje panowanie w Milsku i uycach (na zasadzie lenna), Mini natomiast musia odda Gucelinowi. Gdy Bolesaw wraca ze zjazdu dokonano nieudanego zamachu na niego, a Chrobry w odpowiedzi na to spali jeden z grodw niemieckich (inicjatorem zamachu mg by Henryk II). Podczas buntu Konrada ze Schweinfurtu przeciwko Henrykowi II, Bolesaw posya posiki Konradowi. Chcc go bardziej wspomaga zada od Guncelina oddania Mini, a poniewa ten si nie zgodzi, Chrobry najecha Minie zdobywajc bogate upy i jecw. Po objciu przez Chrobrego wadzy w Czechach cesarz zada zoenia hodu od Bolesawa, ten jednak si na to nie zgodzi (1003 r.). Potga Bolesawa doprowadzia ostatecznie do starcia z cesarzem. Pod koniec 1003 r. Henryk zorganizowa wypraw do ziemi Milczan, ktra zakoczya si jednak niepowodzeniem wojsk cesarskich. W 1004 r. Henryk II zorganizowa kolejn wypraw, tym razem na Czechy, w efekcie ktrej udao mu si usun Bolesawa z Pragi. Chrobremu udao si jednak zachowa wadz na Morawach. W tym samym roku (1004) Henryk II najecha take Milsko i obleg Budziszyn. Bolesaw nie majc wystarczajcych si podda grd, zapewniwszy zaodze swobodne wyjcie. Rok pniej (w 1005 r.) Henryk II ponownie najecha Polsk i dotar a pod Pozna, gdzie zawarto ukad pokojowy (nie znamy jego warunkw ale mona si domyla, e Bolesaw utraci wwczas Milsko i uyce, rozmowy pokojowe w imieniu Henryka II prowadzi arcybiskup magdeburski Tagino) Ukad ten zosta prawdopodobnie wypowiedziany przez Henryka, w zwizku z czym Bolesaw w 1007 r. najecha ziemie arcybiskupstwa magdeburskiego i odzyska grd w Budziszynie. Chrobry prbowa zdoby jeszcze Mini, ale bez powodzenia. W 1010 r. Henryk poprowadzi wypraw odwetow, ktra zakoczya si niepowodzeniem w zwizku z chorob Henryka i udan obron Bolesawa. Wyprawa Bolesawa na uyce w 1012 r. zakoczya si sukcesem i zdobyciem nowo umocnionego grodu Lubusza. W 1013 r. miay miejsce rozmowy pokojowe (uczestniczy w nich rwnie Mieszko II), ktrych efektem byo zawarcie pokoju i przekazanie ziem spornych w lenno Bolesawowi (Milsko i uyce). Bolesaw z synem zoyli w Merseburgu hod Henrykowi (niewiadomo czy tylko z Milska i uyc, z Moraw, czy z caego pastwa, sporne s tez zasady tego stosunku lennego, np. hod Mieszka)

w hod Mieszka mg by zwizany z jego maestwem z Rychez, crka palatyna reskiego Ezzona, jednego z najpotniejszych panw w Niemczech. Oznaczao to wejcie do rodziny cesarskiej. Pomimo, e Henryk wypeni swe obowizki jako seniora pomagajc Chrobremu w wyprawie na Ru, Bolesaw nie zamierza pomaga Henrykowi. Nie da mu posikw na wypraw italsk i prbowa zawiza sojusz antyniemiecki z Czechami (bez powodzenia). Henryk dy jednak do pojednania i kilkukrotnie wzywa Chrobrego do siebie. Ten jednak nie przybywa, wic Henryk zada zwrotu Milska i uyc. Bolesaw odmwi twierdzc, e uwaa te ziemie za swoj wasno. W zwizku z oporem Bolesawa, Henryk w 1015 r. zorganizowa kolejn wypraw. Pomimo pomocy ksicia czeskiego i podzielenia armii na dwie grupy, wojska niemieckie zostay powstrzymane na linii Odry i zmuszone do odwrotu, podczas ktrego poniosy dotkliwe straty. Kolejna wyprawa niemiecka odbya si w 1017 r. Henryk sforsowa Odr koo Krosna i omijajc Gogw i Wrocaw obleg Niemcz, ktrej nie udao mu si jednak zdoby. W tym czasie Mieszko przeprowadza dywersyjne ataki z Moraw na Czechy. Wskutek niepowodze Henryk wycofa si przez Czechy do Niemiec. Ostatecznie wojny z cesarzem koczy pokj w Budziszynie zawarty w 1018 roku (30 stycznia). Jego postanowie nie znamy, ale uznaje si, e Bolesaw utrzyma Milsko i uyce na zasadach penej wasnoci. Czci pokoju by te zapewne ukad o maestwie Chrobrego z Od, crk margrabiego Ekkeharda. Mieszko II: Mieszko ju na pocztku swego panowania da si wcign w wojn domow w Niemczech i poparszy opozycj przeciwko cesarzowi Konradowi II w 1028 r. przeprowadzi niszczycielski, lecz spniony, najazd na Saksoni, uprowadzi wielu jecw i zdoby upy, nie pomg jednak opozycji, bowiem walki wewntrzne wwczas ju dogasay. W 1029 r. cesarz zorganizowa wypraw odwetow na Mieszka II i obleg Budziszyn, jednak w zwizku z zagroeniem ze strony Wgrw musia wrci do Saksonii, a wyprawa ta zakoczya si niepowodzeniem. W poowie 1031 r. cesarz Konrad II, zaegnawszy zagroeniu wgierskiemu, zorganizowa kolejn wypraw i skierowa swoje wojska na uyce odnoszc sukces. Mieszko zosta zmuszony do oddania cesarzowi Milska i uyc. Dokadniej patrz zag. nr. 8 (polityka zagraniczna Mieszka II) Kazimierz Odnowiciel: Po przymusowym wyjedzie z Polski (1031 r.) krlowa Rycheza przebywaa prawdopodobnie we Frankonii, gdzie utrzymywaa kontakt ze swoimi brami Hermanem (arcybiskup koloski) i Ottonem (palatyn reski), a potem z bratem stryjecznym Henrykiem. Pniej Rycheza zaja si wspomaganiem klasztoru w Brauweiller, ale utrzymywaa te kontakty z Kazimierzem Odnowicielem, wwczas ju panujcym w Polsce. Kazimierz na pocztku swojego panowania zmuszony ucieka dotar przez Wgry do Niemiec gdzie szuka pomocy cesarza. Konrad II, a potem jego syn Henryk III, postanowili mu jej udzieli i przywrci wadz Kazimierza w Polsce co stanowi miao przeciwwag dla potgi Brzetysawa. Cesarz da Kazimierzowi zbrojna eskort w postaci 500 zbrojnych, by moe przyczyli si do take inni wojowie (polscy, wgierscy). Przy ich pomocy Kazimierz z powodzeniem zacz odzyskiwa kraj (prawdopodobnie popara go te cz monych polskich). Pniej Kazimierz w sojuszu z cesarzem bra udzia w walkach przeciwko Brzetysawowi. Potem cesarz sta si mediatorem w konflikcie pomidzy Brzetysawem i Kazimierzem (przyjmowa jednak najczciej stron Brzetysawa swego lennika) Bolesaw miay: W 1073 r. Bolesaw popar Sasw w ich buncie przeciw Henrykowi IV. Bolesaw nalea do obozu papieskiego i w zwizku z tym Niemcy stay si jego naturalnym przeciwnikiem. Wadysaw Herman: Wadca ten utrzymywa poprawne kontakty z cesarstwem.

W 1082 r. wojska polskie uczestniczyy pomagay cesarzowi Henrykowi w zwalczaniu opozycji w Niemczech. W 1088 r. owdowiay Herman polubi Judyt-Mari, wdow po krlu wgierskim Salomonie, crk cesarza Henryka III i rodzon siostr cesarza Henryka IV, co wczao go do rodziny cesarskiej i rwnie wiadczyo o dobrych z nim stosunkach. Bolesaw Krzywousty: Polityka Krzywoustego bya zdecydowanie antycesarska i szuka on porozumienia z opozycj antycesarsk w Niemczech. Natomiast cesarz Henryk IV zwiza si sojuszem z wadc czeskim Borzywojem II. Nastpca Henryka IV Henryk V w 1109 r. zorganizowa wypraw wojenn na Polsk (teoretycznie w obronie praw Zbigniewa). Wojska niemieckie najpierw prboway przeprawi si przez Odr pod Bytomiem, ale nie udao im si to. W kocu armia Henryk V przekroczya Odr w okolicach Gogowa i po nieudanym obleniu grodu skierowaa si w kierunku Wrocawia, gdzie jednak te nic nie osign. Potem Henryk pozorowa jeszcze marsz na Krakw. Bolesaw cay czas nka Niemcw wojn podjazdow unikajc decydujcego starcia i odrzuca dania Henryka. Wyprawa skoczya si zwycisko dla Bolesawa, a wojska niemieckie zostay zmuszone do odwrotu. W 1134 r. odby si zjazd w Merseburgu, w ktrym uczestniczyli m.in. Bolesaw Krzywousty i cesarz Lotar III. Bolesaw bdc w trudnej sytuacji politycznej uzna wadz Beli II na Wgrzech i zoy hod lenny cesarzowi (dotyczy on caej Polski wg. S.Szczura) oraz zdecydowa si paci trybut z Pomorza i Rugii (i spaci go za ostatnie 12 lat). Prawdopodobnie cesarz zosta potem poinformowany o ustawie sukcesyjnej Bolesawa, a jego nastpca Wadysaw mg zoy cesarzowi hod lenny (wwczas ju cesarzem by Konrad III Stauf) Wadysaw Wygnaniec: Po pokonaniu Wadysawa przez modszych braci uda si on do Niemiec gdzie liczy na pomoc krla Konrada III. Wadysaw wzi udzia w zjedzie dworskim w Kaynie, gdzie zabiega o poparcie. Margrabiowie byli przeciwni wyprawie, ale Konrad w kocu zdecydowa si pomc Wadysawowi i zorganizowa w sierpniu 1146 r. ekspedycj do Polski. Restytucja rzdw Wadysawa nie dosza do skutku bowiem Konrad zawar kompromisowe porozumienie z modszymi brami Wadysawa. Zapacili oni zlegy trybut i oddali jako zakadnika najmodszego brata, w zamian za co krl niemiecki wycofa si. Po mierci Konrada Wadysaw zoy hod lenny jego nastpcy Fryderykowi I Barbarossie. W 1157 r. zorganizowa kolejn ekspedycj do Polski, ktra miaa przywrci wadz Wadysawowi. Ekspedycja ta zakoczya si w Krzyszkowie, gdzie w wyniku podjtych rozmw doszo do porozumienia pomidzy cesarzem a Bolesawem Kdzierzawym. Zobowiza si on, e nie wyrzdzi szkody cesarstwu, e w najblisze Boe Narodzenie przybdzie na zjazd dworski do Magdeburga oraz e wemie udzia w wyprawie woskiej cesarza. Ponadto ksita zapacili trybut i oddali jako zakadnika najmodszego brata. W 1159 r. zmar Wadysaw II, a jego syn Bolesaw Wysoki dalej sta po stronie cesarza. Bolesaw Kdzierzawy: W 1157 r. cesarz najecha Polsk, a nastpnie zawar z Bolesawem porozumienie w Krzyszkowie dokadniej: patrz wyej. Bolesaw nie przyjecha jednak na zjazd do Magdeburga, ani nie wzi udzia w wyprawie woskiej, do czego zobowiza si postanowieniami ukadu w Krzyszkowie. W 1161 r. Bolesaw wysa posw na synod cesarski w Lodi, co mogo by znakiem, i ksi ten moe zosta sojusznikiem cesarskim. W 1162 r. Bolesaw rozpocz pertraktacje z cesarzem, ale niewiele osign. Prawdopodobnie zoy cesarzowi przysig wiernoci i zgodzi si na powrt do kraju synw wygnanego seniora. W 1163 r. zawarto kompromisowy pokj pomidzy Bolesawem a cesarzem Fryderykiem. Za cen uznania zwierzchnoci cesarskiej dwaj synowie Wadysawa (Bolesaw Wysoki i Mieszko) wrcili na lsk, ale na warunkach podyktowanych przez Bolesawa. Musieli wyrzec si Krakowa i przekaza seniorowi gwne grody. Na lsku faktyczna wadze przej wwczas sojusznik cesarza Bolesaw Wysoki.

Po wypdzeniu Bolesawa Wysokiego, cesarz Fryderyk Barbarossa wstawi si za nim i zorganizowa w 1172 r. wypraw wojenn. Zanim jednak dotar do granic Polski doszo do pertraktacji, ktre prowadzi Mieszko Stary. Ksi wielkopolski przysig cesarzowi wierno i zoy okup w wysokoci 8000 grzywien srebra. Musia si te zgodzi na powrt wygnanego Bolesawa Wysokiego, ktry z kolei zobowiza si paci cesarzowi coroczny trybut z ziem lskich majcych podlega jego wadzy. - Mieszko III Stary: Ok. 1166 r. Mieszko III doprowadzi do wydania swej crki Wierzchosawy za Fryderyka I hrabiego Bitsch (syna ksicia lotaryskiego) i utrzymywa dobre kontakty z ksitami niemieckimi. Kolejna z crek Mieszka Judyta zostaa wydana za Bernarda hrabiego Anhaltu, syna ksicia saskiego Albrechta Niedwiedzia. W 1172 r. Mieszko III zoy cesarzowi przysig wiernoci, a pniej take zajmowa procesarskie stanowisko (np. podczas jednej z wojen z miastami woskimi). - Kazimierz Sprawiedliwy: Za panowania Kazimierza Sprawiedliwego Polska odesza od polityki procesarskiej na rzecz polityki propapieskiej, jednak i tak cesarz prawdopodobnie zaakceptowa nowy porzdek w Polsce. W 1180 r. hod lenny cesarzowi zoy ksi pomorski Bogusaw. W 1184 r. Mieszko III postanowi szuka poparcia u cesarza. Kazimierz chcc go uprzedzi wysa poselstwo do cesarza, ktre ofiarowao mu znaczn sum pienidzy, a ponadto zdoao zawrze z nim ukad. Kazimierz uzna zwierzchno cesarza, a ten prawdopodobnie potwierdzi jego panowanie w Maopolsce. 4. Stosunki polsko-czeskie X-XII w.: - Pocztkowo poudniowe ziemie polskie (lsk i Maopolska) naleay do Czech i razem z nimi przechodziy chrystianizacj rozpoczt w Czechach ju w 930 r. (biskupi Prohor i Prokulf jako poprzednicy Poppona). Wiadomo dotyczce przynalenoci terytorialnej Maopolski do Czech znale mona m.in. u Ibrahima ibn Jakuba (ok. 966-967 rok). - Mieszko I: 965 zawizanie sojuszu polsko-czeskiego, ktrego przypiecztowaniem mia by lub Mieszka z Dobraw, crk Bolesawa I Okrutnego i chrzest Mieszka. Sojusz ten mg mie na celu rozerwanie sojuszu czesko-wieleckiego. 966 chrzest Mieszka I ze strony Czech (wicej patrz zag. nr. 2 Chrzest Mieszka I) 967 Czesi wsparli militarnie wypraw Mieszka przeciwko Wichmanowi. mier Dobrawy (ok. 977 r.) i sytuacja na Poabiu doprowadziy do zerwania sojuszu z Czechami. 984 Maopolska (wczeniej naleca do Czech) prawdopodobnie przesza pod panowanie Bolesawa Chrobrego w zwizku z maestwem Bolesawa z crk margrabiego minieskiego Rygdaga (zawarte z inicjatywy ksicia czeskiego Bolesawa II siostrzeca margrabiego). 985 po mierci margrabiego, jego crka zostaje odprawiona, lecz Bolesawowi udaje si zatrzyma Maopolsk. Ok. roku 986 Mieszko wraz z wojskami cesarskimi wyprawi si na Czechy i w nagrod otrzyma za to od cesarza odebrany Czechom kraj Milczan. Kolejne maestwo Chrobrego rwnie zostao zawarte prawdopodobnie z inspiracji Bolesawa II, co wskazywaoby na bliskie kontakty z Czechami i na to e Bolesaw panowa wwczas w Maopolsce z czeskiego nadania i dopiero po mierci Bolesawa II wczy j do pastwa polskiego. 990 doszo do wojny Mieszka z Czechami. Kampania toczya si na lsku i zakoczya si klsk Czechw. By moe wwczas pastwo Mieszka powikszone zostao o tereny lska. Syn Mieszka, Bolesaw panujcy w Maopolsce z czeskiego nadania, przyj prawdopodobnie neutralne stanowisko wobec konfliktu. - Bolesaw Chrobry: W pocztkowym okresie panowania Bolesawa Chrobrego w Czechach mia miejsce ostry konflikt wewntrzny pomidzy rodami Przemylidw i Sawnikowicw. Bolesaw Chrobry wspiera Sawnikowicw, jednake Ci zostali w 995 r. zgadzeni przez Bolesawa II.

Niedobitki, w tym Sobiesaw i jego brat biskup praski Wojciech (zgin mczesko z rk Prusw), schronili si na dworze Bolesawa Chrobrego. W 1003 r. zmar ksi czeski Wadywj, ktry wczeniej wygna z Czech Bolesawa III Rudego. Gdy po mierci Wadywoja wadz przej Jaromir (modszy brat Bolesawa Rudego) Chrobry zdecydowa si interweniowa na korzy Bolesawa Rudego i pomg mu odzyska wadz w Czechach. Czesi niezadowoleni z tej zmiany skonili Chrobrego do ponownej interwencji. Chrobry najpierw wic zaprosi Bolesawa Rudego do Krakowa gdzie go olepi, a nastpnie uda si do Pragi i sam obj tam rzdy jako arbiter pomidzy zwanionymi stronami (1003 r.). W 1004 r. Chrobry zosta jednak pokonany przez wojska cesarskie i zmuszony do oddania wadzy w Czechach w rce ksicia Jaromira. Bolesaw zachowa jednak wadz nad Morawami. W roku 1015 posiki czeskie wspomagay cesarza w walkach z Bolesawem, natomiast w 1017 r. Mieszko II przeprowadzi dywersyjny atak na Czechy (podczas najazdu niemieckiego na Polsk). Mieszko II: Trudn sytuacj Mieszka zwizan z wojna z Niemcami wykorzysta ksi czeski Udalryk, ktry w 1029 r. odbi Morawy przyczajc je na stae do Czech. W 1031 r. Mieszko II zosta zmuszony do ucieczki, a jedynym kierunkiem gdzie mg ucieka byy Czechy. Udalryk pojma jednak Mieszka i go wykastrowa w ramach zemsty za olepienie przez Chrobrego Bolesawa III Rudego. Kazimierz Odnowiciel: W 1038 lub w 1039 r. na Polsk najecha czeski ksi Brzetysaw I. Dokona on bardzo duych zniszcze, szczeglnie w Wielkopolsce, m.in. zniszczy katedr gnieniesk, ukrad relikwie w. Wojciecha i Piciu Braci Mczennikw, wywiz skarb ksicy i uprowadzi jecw. Brzetysaw przyczy te wwczas do swego pastwa lsk. W 1040 Kazimierz, wspierany przez Niemcy, dokona najazdu na pozostajcy pod panowaniem czeskim lsk, jednak mimo osignitych sukcesw lsk pozosta przy Czechach, bowiem Brzetysaw pogodzi si z cesarzem i zawar z nim ukad w Ratyzbonie (1041 r.) W nastpnych latach (przed 1046, 1046, 1050) Kazimierz kilka razy wyprawia si na lsk, dochodzio te do mediacji cesarskiej (zjazd w Merseburgu w 1046). Dopiero w 1054 r. Kazimierz odzyska lsk, ale musia z niego paci Czechom trybut. Bolesaw miay: Na pocztku swego panowania Bolesaw miay wyprawi si na Czechy, ale wyprawa ta zakoczya si niepowodzeniem. Na pocztku lat szedziesitych XI w. doszo do poprawy stosunkw z Czechami, a w 1062 r. siostra Bolesawa witosawa, zostaa wydana za ksicia czeskiego Wratysawa II. W 1069 r. Bolesaw jednak ponownie zerwa kontakt z Czechami, przesta paci trybut ze lska i organizowa kolejne wyprawy zbrojne na poudnie, co doprowadzio do interwencji cesarskiej (Henryk IV nakaza zaprzestanie walk). W 1072 r. Bolesaw znw zaatakowa Czechy. Wadysaw Herman: Wadysaw nawiza pokojowe kontakty z ksiciem czeskim Wratysawem II, prawdopodobnie z porednictwem jego ony witosawy, ktra bya siostr Hermana. Sam Herman polubi natomiast Judyt, crk Wratysawa z jego poprzedniego maestwa. Doprowadzio to do unormowania stosunkw z Czechami, przy czym Polska znw musiaa paci Czechom trybut ze lska. Stosunki z Czechami ulegy pogorszeniu dopiero po uzyskaniu przez Wratysawa tytuu krlewskiego. W 1092 r. Herman zaprzesta pacenia Czechom trybutu ze lska. W Czechach gromadzia si wwczas (1093 r.) opozycja przeciwko Hermanowi i palatynowi Sieciechowi, ktra uprowadzia z klasztoru Zbigniewa i chciaa go osadzi na tronie ksicym w Polsce. Opozycja ta doprowadzia do buntu komesa Magnusa na lsku.

10

W tym samym czasie (1093 r.) ksi czeski Brzetysaw II najecha na lsk i opanowa ziemi kodzk. Herman chcc spacyfikowa buntownikw musia zyska neutralno Czech, dlatego te ponownie zacz im paci trybut ze lska i uzna aneksj ziemi kodzkiej, ktra zostaa oddana w lenno maoletniemu Bolesawowi Krzywoustemu. - Bolesaw Krzywousty: Polityka Krzywoustego bya z zaoenia antyczeska, co wizao si z zerwaniem z polityk procesarsk. W 1105 r. Bolesaw Krzywousty wraz z krlem wgierskim Kolomanem I zorganizowali wypraw zbrojn na Czechy. W 1106 r. Bolesaw zawar pokj z czeskim Borzywojem II. Po objciu samodzielnych rzdw Krzywousty przesta paci Czechom trybut ze lska. W 1107 r. tron w Pradze opanowa przyjazdy Polsce ksi witopek, z ktrym Bolesaw pocztkowo utrzymywa poprawne stosunki. Jednak gdy witopek nie chcia odda zgodnie z ukadami grodw na lsku, Krzywousty zacz popiera wygnanego Borzywoja. W 1108 r., gdy Henryk V najecha Wgry, Bolesaw Krzywousty dokona najazdu na Czechy, wypeniajc tym samym zobowizania sojusznicze wobec krla Wgier Kolomana. Krzywousty zamierza wwczas osadzi w Pradze Borzywoja, ale nie udao mu si to ze wzgldu na atak Pomorzan. Bya to jednak udana wyprawa, w ktrej wojska polskie stoczyy toczyy zwyciskie bitwy i zajy wiele czeskich grodw. W roku 1110 Krzywousty podj kolejn interwencj w Czechach w obronie praw Sobiesawa (modszy brat Wadysawa, ktry obj wadze w Czechach po mierci ksicia witopeka). Bolesaw odnis znakomite zwycistwo w bitwie nad rzek Trutin, ale ostatecznie nie doszo do zmiany na tronie praskim. W 1111 r. odbyy si polsko-czeskie rozmowy pokojowe. Wg ich postanowie Zbigniew mia wrci do Polski a Sobiesaw do Czech. Jednak gdy Zbigniew powrci, Bolesaw do pojma, olepi i uwizi. W 1115 r. za porednictwem czeskim Bolesaw oeni si z Salome (crka Henryka, hrabiego Bergu), ktrej siostry polubiy wczeniej ks. czeskiego Wadysawa i jego brata Ottona. Rwnie w 1115 r. Krzywousty wyprawi do Pragi poselstwo z propozycj rozmw pokojowych, ktre odbyy si nad Nys. Ich postanowie jednak nie znamy. Po klsce Bolesawa na Wgrzech (1131 r.), ksi Sobiesaw podj seri wypraw na lsk (1132-1134) i dokona tam wielkich zniszcze. 30 maja 1137 r. doszo do zawarcia porozumienia pomidzy ksiciem czeskim Sobiesawem i Krzywoustym na zjedzie w Kodzku. Koczyo ono wojn o lsk, ktry pozosta przy Polsce, natomiast ziemia kodzka, lsk Opawski i Karniowski przy Czechach. - Bolesaw Kdzierzawy: W 1158 r. krl czeski Wadysaw otrzyma od cesarza prawo do trybutu ze lska. - Mieszko III Stary: Wyda on jedn ze swoich crek za ksicia czeskiego Sobiesawa II. W swojej polityce Mieszko III cile wsppracowa z ksiciem Sobiesawem III, a w 1176 r. wspomg posikami dywersyjn wypraw czesk na Austri. 5. Stosunki polsko-wgierskie X-XII w.: - Kazimierz Odnowiciel: Gdy w Polsce po mierci Mieszka II wybuch bunt, Kazimierz musia ucieka. Chcia Schroni si na Wgrzech, na dworze krla Stefana, ten jednak sprzyja Brzetysawowi (przeciwnikowi Kazimierza) i by moe uwizi ksicia polskiego. Dopiero nastpca Stefana - Piotr Orseolo (Wenecjanin) uwolni Kazimierza i puci go do Niemiec. Pniej Kazimierz utrzymywa dobre stosunki z Wgrami, ktrych potwierdzeniem byo maestwo siostry Kazimierza (nieznana z imienia) z Bel I, pniejszym krlem Wgier. - Bolesaw miay: W 1063 r. zmar sprzyjajcy Polsce krl wgierski Bela I. Po jego mierci na skutek interwencji cesarskiej wadz obj Salomon (syn Andrzeja I, brata Beli I), a synowie Beli I (Gejza I i Wadysaw I) uciekli do Polski. Bolesaw miay uzna jednak wadz Salmona na Wgrzech i skoni go do uposaenia Gejzy I.

11

Gdy przeciwko cesarzowi wybuch bunt, Gejza I przy pomocy Bolesawa miaego wypdzi Salomona i w 1074 r. przej wadz na Wgrzech. Po mierci Gejzy I w 1077 r. Bolesawowi udao si osadzi na tronie jego brata Wadysawa I, co stanowio kolejny jego sukces na Wgrzech. Spr z bp. Stanisawem i bunt w kraju zmusi Bolesawa do ucieczki. Uda si on na Wgry jednak tu okaza pych i pogard wobec krla Wadysawa I (wprowadzi go na tron), przez co nie uzyska pomocy i w niedugim czasie zosta zamordowany. - Wadysaw Herman: Za jego panowania stosunki z Wgrami ukaday si pokojowo. W latach 1085-86 wrci te z Wgier do Polski syn Bolesawa miaego Mieszko. Podczas buntu przeciwko Hermanowi i Sieciechowi (pocz. 1093 r.), wojska Wgierskie Wadysawa I przybyy do Polski by pomc Hermanowi, jednak przed decydujc rozpraw doszo do sporw i Wgrzy odjechali, prbujc przy tym uprowadzi Sieciecha i Bolesawa Krzywoustego. - Bolesaw Krzywousty: Krzywousty wsppracowa z krlem wgierskim Kolomanem I, ktremu pomg obj tron. W 1105 r. wsplnie wyprawili si oni na Czechy, ktr to akcj popary krgi monowadcze z palatynem Skarbimirem na czele. W 1106 r. posiki wgierskie wspomagay Krzywoustego w jego walkach ze Zbigniewem o Mazowsze. W 1108 r. Koloman zawar z Krzywoustym porozumienie skierowane przeciwko Niemcom i Czechom. Gdy Henryk V najecha Wgry, krzywousty zaatakowa Czechy co poprawi sytuacj Kolomana. W 1131 r. zmar krl wgierski Stefan II (syn Kolomana). Doszo wwczas do wojny domowej o koron pomidzy Bel II lepym (mia wielu sojusznikw) a Borysem (domniemany syn Kolomana). Bolesaw postanowi poprze Borysa, ale jego interwencja zbrojna (w 1132 r.) spotkaa si z bardzo silnym oporem, zosta pokonany w bitwie nad rzek Saj (dopyw Cisy) i zmuszony do odwrotu. - Kazimierz Sprawiedliwy: W 1190 r. z polecenia cesarza Fryderyka I Barbarossy Kazimierz wyprawi si na opanowan przez Wgrw (rzdzi tam syn Beli III Andrzej II) Ru halick, co doprowadzio do konfliktu z Wgrami. 6. Stosunki polsko-ruskie X-XII w.: - Pierwsza wyprawa Bolesawa Chrobrego do Kijowa (1013 r.): W 1012 r. Bolesaw Chrobry zawar sojusz z ksiciem ruskim Wodzimierzem. Przypiecztowa go mia lub crki Chrobrego z synem Wodzimierza wiatopekiem. Po zawarciu pokoju merseburskiego (1013 r.) Bolesaw, wspierany przez wojska niemieckie, podj interwencj na Rusi. Przyszed on tu z pomoc swojemu ziciowi wiatopekowi (ksi turowski), ktry znalaz si w konflikcie ze swoim ojcem Wodzimierzem I. Powodem owego buntu moga by zmiana zasad dziedziczenia tronu, wprowadzona pod wpywem Anny, nowej ony Wodzimierza, ktra dya do zapewnienia swoim synom dziedzictwa na Rusi. Moliwe, e bunt ten by inspirowany przez Chrobrego. Przebieg interwencji Bolesawa na Rusi jest nieznany, ale cay bunt zakoczy si niepowodzeniem i uwizieniem wiatopeka i jego ony. Wyprawa zbrojna Chrobrego oznaczaa tez zerwanie sojuszu z Wodzimierzem. - Druga wyprawa Bolesawa Chrobrego do Kijowa (1018 r.): Po zawarciu pokoju w Budziszynie (1018 r.) Bolesaw drugi raz wyprawi si na Ru wspomagany posikami niemieckimi. Po mierci Wodzimierza I wadz obj jego syn wiatopek. Na pocztku swych rzdw zgadzi swych modszych braci Borysa, Gleba i wiatosawa. Pchno to do buntu jeszcze jednego brata Jarosawa Mdrego, ktry zyska poparcie w Kijowie i w 1016 w bitwie pod Lubeczem pokona wiatopeka, zmuszajc go do ucieczki. wiatopek uda si do Brzecia i oczekiwa pomocy Bolesawa. Chrobry przyby w 1018 r. i pokona nad Bugiem wojska Jarosawa Mdrego co otworzyo mu drog do Kijowa. Bolesaw zdoby wwczas bardzo liczne upy i wielu jecw oraz

12

zwiza si z ksiniczk Przedsaw. Po pewnym czasie doszo do sporw z wiatopekiem, ktry chcia obj samodzielne rzdy w Kijowie. Bolesaw wrci do Polski, jednak bez niego wiatopek szybko straci wadz na rzecz Jarosawa, a Chrobry mu ju nie pomg. W drodze powrotnej Bolesaw przyczy do Polski Grody Czerwieskie. Jarosaw prbowa ich broni ale zosta ponownie pokonany nad Bugiem. Mieszko II: W 1030 r. Jarosaw Mdry, wykorzystujc trudn sytuacj Mieszka II, zaj Bez i planowa kolejne uderzenie na Polsk. W 1031 r., w zwizku z dziaaniami Bezpryma, Jarosaw Mdry i jego brat Mcisaw zaatakowali pastwo Mieszka II, chcc doprowadzi do przejcia wadzy przez Bezpryma, a przy okazji podbili Grody Czerwieskie a po San i Wisok. Kazimierz Odnowiciel: Zosta on oeniony z crk Wodzimierza I Dobronieg Mari, co zapewnio mu poparcie Rusi w jego walkach o odzyskanie wadzy. W 1043 r. sojusz polsko-ruski zosta umocniony maestwem Gertrudy (siostra Kazimierza) z Izasawem (syn Jarosawa Mdrego), pniejszym wlk. ks. kijowskim. W 1047 r. Kazimierz uzyska pomoc rusk na wypraw na Mazowsze, ktre udao mu si wwczas odzyska. Bolesaw miay: Po mierci Jarosawa Mdrego wadz na Rusi przejli jego synowie Izasaw, wiatosaw i Wsiewood. Po klsce zadanej wojskom ruskim przez Poowcw (1068 r.) sytuacja na Rusi zdestabilizowaa si i wadz przej bratanek Jarosawa - Wsiesaw. Izasaw uda si wic po pomoc do Bolesawa miaego i dziki polskiej interwencji odzyska w 1069 r. tron. W 1073 r. Izasaw zosta ponownie wygnany, jednak tym razem Bolesaw nie pomg mu i udzieli poparcia opozycji na Rusi. Przy okazji Bolesaw ograbi te Izasawa z jego skarbu. Za Izasawem wstawio si jednak papiestwo (jego syn deklarowa gotowo podporzdkowania si papiestwu) i to prawdopodobnie skonio Bolesawa do udzielenia mu pomocy po raz kolejny. W 1076 doszo do II wyprawy na Ru i ponownego osadzenia tam Izasawa, jednak mia tam bardzo sab pozycj uzalenion od pomocy z Polski. Podczas wojen wewntrznych w 1078 r. Izasaw zgin, a na tronie wielkoksicym zasiad jego brat Wsiewood. Efektem prowadzonej przez Bolesawa polityki ruskiej byo ponowne przyczenie do Polski Grodw Czerwieskich. Bolesaw Krzywousty: Generalnie rzecz biorc Krzywousty dy w swej polityce do dobrych kontaktw z Rusi. W 1103 r. zawar on zwizek maeski z ksiniczk rusk Zbysaw, a pniej wyda za ksicia ruskiego swoj siostr. Posiki ruskie wspomagay Krzywoustego w jego walkach ze Zbigniewem w 1106. W 1137 r. polepszyy si stosunki Krzywoustego z Rusi i wwczas te doprowadzono do lubu Bolesawa Kdzierzawego z Wierzchosaw, crk ksicia ruskiego Wsiewooda Mcisawicza. Wadysaw Wygnaniec: W 1040 r. Wadysaw zawar sojusz z ksiciem kijowskim Wsiewoodem Olegowiczem i udzieli mu pomocy wojskowej w jego walce z Monomachowiczami, druga wpywow lini dynastii Rurykowiczw. Wojska polskie najechay wwczas ksistwo wodzimierskie gdzie panowa Izasaw. Sojusz ten zosta dodatkowo umocniony maestwem Bolesawa (syn Wadysawa II) z Zwinisaw (crka Wsiewooda). Modsi bracia Wadysawa te szukali porozumienia z ksitami ruskimi. Zebrawszy si na wiecu w czycy (1141 r.) postanowili, bez zgody i wiedzy Wadysawa, wyda za m sw siostr Agnieszk za syna krla Rusi (prawdopodobnie chodzio o syna ksicia z linii Monomachowiczw. Plan ten nie powid si jednak ze wzgldu na brak akceptacji ze strony wypdzonych z Kijowa Monomachowiczw. Ksi Wsiewood pomaga Wadysawowi w jego walkach z brami w latach 1142 i 1145, za co by moe otrzyma grd Wizn. Kazimierz Sprawiedliwy:

13

Po opanowaniu Krakowa Kazimierz wyda za m nieznan z imienia crk za ksicia Wsiewooda z rodziny Olegowiczw, wadajcej wwczas Kijowem. Aktywna polityka ruska Kazimierza Sprawiedliwego skupiaa si na Rusi halickowodzimierskiej, stanowicej take obszar zainteresowa wgierskich. W 1180 r. Kazimierz pomylnie interweniowa w sporze pomidzy ksitami z Brzecia i Drohiczyna a ksiciem panujcym w Misku. Wspomaga tym samym Leszka Bolesawowica, rwnie zaangaowanego w walki, w wyniku ktrych Brze znalaz si w rkach Wodzimierza, ksicia miskiego. W Drohiczynie natomiast utrzyma si ksi Wasylko, ktry zapisa go synowi Bolesawa Kdzierzawego. W 1182 r. Kazimierz Sprawiedliwy ponownie interweniowa w Brzeciu. Panowa tam wiatosaw, syn Agnieszki (siostra Kazimierza), ktry zosta wygnany przez poddanych i szuka pomocy w Krakowie. Udana interwencja i zwyciska bitwa pod murami Brzecia przywrciy wiatosawowi panowanie, jednak niebawem go otruto. Wwczas Kazimierz osadzi tam jego brata Romana (wychowa si w Krakowie) rozcigajc swoje wpywy na ksistwo brzesko-wodzimierskie. W 1187 r. po mierci ksicia halickiego Jarosawa Omiomysa miay miejsce walki o sukcesj po zmarym. Tron opanowa Oleg, modszy syn zmarego. Ten jednak zosta otruty i wadz przej jego starszy brat Wodzimierz, ktry popad w konflikt z bojarami. Sytuacj t wykorzysta ksi Roman (popierany przez Kazimierza Sprawiedliwego), ktry wygna Wodzimierza i opanowa tron halicki (1188 r.). Wodzimierz Rocisawic zwrci si o pomoc do krla wgierskiego Beli III, co miao doprowadzi do konfliktu polsko-wgierskiego o Ru. Bela III wkroczy do Halicza i osadzi tam swego syna Andrzeja II jako krla Halicza, a Wodzimierza uwizi na Wgrzech. Usunity z Halicza Roman szuka pomocy u Kazimierza, jednak ten obawiajc si wojny z Wgrami i niezadowolenia wrd rycerstwa maopolskiego nie zdecydowa si na akcj zbrojn. Wodzimierzowi udao si jednak uciec z niewoli wgierskiej. Uda si do cesarza Fryderyka I Barbarossy, uzna jego zwierzchno i obieca trybut. Z cesarskiego polecenia wic Kazimierz Sprawiedliwy podj w 1190 r. interwencj na rzecz ksicia halickiego Wodzimierza (ekspedycj kierowa wojewoda krakowski Mikoaj). Akcja ta jeszcze bardziej pogorszya stosunki z Wgrami i doprowadzi do buntu w Krakowie (z kasztelanem Henrykiem Kietliczem na czele), ktry udao si jednak Kazimierzowi stumi po powrocie z Rusi. 7. Monarchia Mieszka I i Bolesawa Chrobrego: - Pastwo Mieszka I i jego ssiedzi: - Przyjcie chrzecijastwa patrz zagadnienie nr 2 (Chrzest Mieszka I) - Komes Wichman i margrabia Hodo: - W obozie bawarskim: - W sojuszu z Ottonem III: - Maopolska i lsk w granicach Pastwa Gnienieskiego: - Bilans panowania Mieszka I: - Dziedzictwo Mieszka: - Biskup praski Wojciech Sawnikowic: - Spotkanie z cesarzem w Gnienie patrz zagadnienie nr 9 - Prby opanowania Mini: - Panowanie w Czechach: - Konflikt z Henrykiem II o Milsko i uyce: 8. Polityka zagraniczna i wewntrzna Mieszka II: - Polityka zagraniczna: Pocztkowo pastwo Mieszka II obejmowao tereny pastwa gnienieskiego, Morawy, Milsko i uyce. Ju na pocztku swego panowania Mieszko II da si wcign w wojn domow w Niemczech. Zachci go do tego m.in. dar otrzymany od Matyldy szwabskiej, ony ksicia lotaryskiego Fryderyka (ksiga z modlitwami i list dedykacyjny wychwalajcy Mieszka, przysany do Polski w 1027 r.). Mieszko II przyczy si do opozycji przeciwko cesarzowi

14

Konradowi II, ktr stanowili ksi lotaryski Fryderyk, ksi szwabski Ernest II i Konrad (syn Matyldy). Opozycja ta wzniecia bunt, gdy Konrad II uda si na koronacj cesarsk do Italii (102627), jednak po powrocie do Niemiec udao mu si pokona rebeliantw (w VIII 1027 na zjedzie w Ulm Ernest zaniecha oporu i podda si cesarzowi). Mieszko jednak nie do koca orientujc si w aktualnej sytuacji w Niemczech w 1028 r. przeprowadzi niszczycielski najazd na Saksoni, uprowadzi wielu jecw i zdoby upy, nie pomg jednak opozycji, bowiem walki wewntrzne wwczas ju dogasay. W 1029 r. cesarz zorganizowa wypraw odwetow na Mieszka II i obleg Budziszyn, jednak w zwizku z zagroeniem ze strony Wgrw musia wrci do Saksonii, a wyprawa ta zakoczya si niepowodzeniem. Trudn sytuacj Mieszka wykorzysta jednak ksi czeski Udalryk, ktry w 1029 r. odbi Morawy przyczajc je na stae do Czech W 1030 r. Jarosaw Mdry, zaj Bez, gwne uderzenie miao jednak dopiero nadej. W poowie 1031 r. cesarz Konrad II, zaegnawszy zagroeniu wgierskiemu, zorganizowa kolejn wypraw i skierowa swoje wojska na uyce odnoszc sukces. Mieszko zosta zmuszony do oddania cesarzowi Milska i uyc. W ten sposb zdobycze terytorialne Bolesawa Chrobrego zostay utracone. W zwizku z dziaaniami Bezpryma, pastwo Mieszka zostao wwczas zaatakowane rwnie ze wschodu przez wojska Jarosawa Mdrego i jego brata Mcisawa (1031), ktrzy chcieli doprowadzi do przejcia wadzy przez Bezpryma, a przy okazji podbili Grody Czerwieskie a po San i Wisok. Mieszko II musia ucieka do Czech, gdzie zosta uwiziony przez Udalryka i uwolniono go dopiero w 1032 r. W tym samym roku doszo do rozmw z cesarzem i podziau pastwa (dalej patrz polityka wewntrzna) Ok. 1034 r. usamodzielnio si rwnie Pomorze. - Polityka wewntrzna: Zaraz po mierci Bolesawa Chorbrego Mieszko II koronowa si na krla Polski. Swoich braci (Bezpryma i Ottona) Mieszko pozbawi dzielnic i wygna ich z kraju. Otton uda si do Niemiec (mg szuka sojusznikw np. w Saksonii), a Bezprym na Ru. Bezprym uzyska na Rusi pomoc Jarosawa Mdrego, ktry zorganizowa wypraw wojenn na Polsk w 1031 r., ktra doprowadzia do ucieczki Mieszka do Czech. Tam zosta on pojamany i wykastrowany, co miao by zemst za olepienie przez Chrobrego ksicia czeskiego Bolesawa III Rudego. Bezprym objwszy wadz odesa insygnia koronacyjne do cesarza. Pojechaa z nimi do Niemiec krlowa Rycheza, ktra zabraa ze sob dzieci (Kazmierza i Gertrud) i zostaa godnie przyjta przez Cesarza. Bezprym rozpocz te przeladowania zwolennikw Mieszka II, ktrych cz uciekaa ma Mazowsze. Doszo take do reakcji pogaskiej (koci utosamiano z aparatem pastwowym) i buntw przeciwko monym, przy czym obu tym rzeczom Bezprym mg sprzyja. Przyczczyn rewolty mona si tez dopatrywa na podou spoecznoekonomicznym, bowiem panowanie Bolesawa Chrobrego przynioso znaczne zwikszenie obcie wikszoci spoeczestwa. Okruciestwo Bezpryma doprowadzio do jego zamordowania w 1032 r. co zanotowa Rocznik hildesheimski. W tym czasie Udalryk uwolni Mieszka II i pozwoli mu wrci do Polski. Mieszkowi udao si odzyska wadz, ale musia si oprze na cesarzu. W 1032 r. doszo do spotkania w Merseburgu pomidzy cesarzem Konradem II i zainteresowanymi Piastami. Mieszko zrzek si korony krlewskiej, a cesarz dokona podziau Polski na 3 czci. Mieszko otrzyma Maopolsk i Mazowsze, Otton dosta lsk, a Wielkopolska przypada Dytrykowi (syn jednego z braci Bolesawa Chrobrego). W 1033 r. umar Otton i jego dzielnic przej Mieszko, ktry nastpnie wypdzi Dytryka i zjednoczy na powrt pastwo. Rok pniej (maj 1034) zmar jednak gwatown mierci. 9. Zjazd w Gnienie i jego znaczenie (pogldy historykw): - Marek 10. Kryzys monarchii wczesnopiastowskiej w latach 30-tych XI w.:

15

To zagadnie to praktycznie jest cay wykad Sperki, nie ma sensu opracowywa tego wg podrcznika wic oto ten wykad W 1031 roku doszo do jednokrotnego ataku na pastwo Mieszka II ze strony zachodniej i wschodniej (1031 roku Niemcy po raz drugi zaatakowali Luyce i Milsko i je zajli natomiast dwa tygodnie pniej na przeomie wrzenia, padziernika doszo do najazdu ze wschodu te wojska prowadzi Jarosaw Mdry ksi kijowski). W tym samym roku tylko kiika miesicy wczeniej (historycy nie potrafi okreli dokadnej daty) czesi zajli Morawy. W tej sytuacji Mieszko II straci w cigu roku wszystko to, co Bolesaw Chrobry utrzyma przez lat kilkanacie (Milsko i uyce, Morawy, Grody Czerwieskie). Ten kryzys zewntrzny momentalnie przeoy si na kryzys wewntrzny tzn., doszo do buntu monych wadzy w Polsce przeciwko wadzy Mieszka II, bunty, ktry wywoa jego starszy brat Bezprym. Mieszko II obejmujc wadz nie by najstarszym synem Bolesawa Chrobrego. To si zemcio w sytuacji, kiedy Mieszko II dozna straty terytorialnej moni przestali go popiera i wsparli tego, ktrego wygnali. Jeli chodzi o Mieszka II on uciek do Czech. Dlaczego do Czech, a nie na Wgry? Czechy nie przyjy Mieszka II z otwartymi rkami jak podaje Gali Anonim i Mieszko II powinien si spodziewa, e nie zostanie tam dobrze przyjty zreszt tak te si stao. Gall podaje, e Mieszko II zosta tam okaleczony (wykastrowany) jako taka zemsta za to, co Bolesaw Chrobry zrobi ich ksiciu Bolesawowi Rudemu. Jak podaje Gali Mieszkowi II zrobiono to przy pomocy rzemieni. Bezprym przej wadz przy pomocy monych, ale jak si okazuje musia mie spor opozycje we wasnym kraju jak podaj rda niemieckie przede wszystkim hildeschaskie wiosn 32 roku Bezprym zostaje zamordowany spisek zosta zorganizowany przez braci tak podaj wspczesne rda. Nie mniej Bezprym zosta zamordowany wczeniej odesa insygnia koronacyjne Mieszka II z tytuu lenna krlewskiego na rce cesarza Konrada II. W ten sposb zapewne liczy, e zapewni sobie poparcie cesarza w jakie sytuacji kryzysowej i tak chyba to nie wiele pomogo, bo jak wida i tak w kraju spisek uknuto i Bezprym zosta zamordowany. Mieszko w tej sytuacji mg powrci do kraju. Czesi go wypuciii z tego, co wiemy przed poow czerwca wraca do kraju. Zaj si krajem, ale okazao si, e sprawy polsko - niemieckie nie s do koca zaatwione przynajmniej tak uwaa cesarz Konrad II i bardzo szybko pojawiy si informacje, e cesarz zwouje wypraw przeciwko Mieszkowi II. Dlaczego? Trudno powiedzie! Czy by to tylko straszak, aby zmusi Mieszka II do ulegoci, czy rzeczywicie zamierzano t wypraw zorganizowa. Mona powiedzie, po co? No bo, w kraju panowa chaos, Mieszko II straci autorytet, by upokorzony. Mieszko II wreszcie wykorzysta te kontakty niemieckie, ktre dawao mu maestwo z Rychez. Wiemy, e poprzez porednictwo swojej ony, jej rodziny uzyska obietnic cesarsk, e nie wyprawa nie dojdzie do skutku, ale bdzie si musia wstawi na zjazd do Merseburga w 1032 roku. Rzeczywicie w lipcu 1032 roku dokadnie 7 lipca w Merserburgu Mieszko II zjawi si, ale jak podaj wspomniane Roczniki Hildeschaskie oraz Kronika Wippona (kronika, ktra omawia panowanie cesarza Konrada II) Mieszko II przyby tam ubra insygnia wadzy, insygnia krlewskie i tam zoy symbolicznie przed cesarzem rezygnujc z tytuu krla polskiego. To nie wystarczyo cesarzowi, poniewa jak podaj te rda cesarz uczyni Mieszka II cesarskim zwierzchnikiem polski. Polska zostaa podzielona na 3 czci, na jakie tego nie wiemy, ale wiemy, kto uczestniczy w tych podziaach zgodnie z wol cesarsk. Jedn cz uzyska Mieszko II, drug cz uzyska jego modszy brat Otton i kolejn trzeci Dytryk, albo po prostu Teodoryk. Dytryk by wnukiem Mieszka I Wiemy, e w 1033 roku Otto zgin zosta zamordowany przez swojego giermka nie wiadomo, dlaczego i w jakich okolicznociach o tym wspominaj tylko rda niemieckie. Faktem jest, e Mieszko II przed swoj mierci kraj zjednoczy. Na wiosn 1034 roku zmar.

16

Od momentu mierci Mieszka II zaczynaj si rnorakie schody a mianowicie rekonstrukcje wydarze, ktre nastpiy po jego mierci. Lata 1034 -1039 s bardzo sabiutko przedstawione w rdach (rda enigmatycznie o tym wspominaj zwaszcza, e czsto si myl, s baamutne) no i w zwizku z tym historycy maj wielki problem z tym eby to odtworzy, co si dziao po mierci Mieszka II. Korzystajc z tego, czym w historiografii dysponujemy cz historykw opowiada si za tez Henryka owiaskiego ( popiera j Sperka!!), dla ktrego podstaw by przekaz Gala Anonima. Uwaano, e to rdo jako rdo rodzime jest wartociowsze od innych rde obce, poniewa jest najbardziej wiarygodne ni to, co opisay rda obce. Kronika, Galla ma jeden podstawowy mankament a mianowicie to, e nie datowa wydarze. Dysponujc innymi rdami, rdami przede wszystkim niemieckimi rocznikami hildeschaskimi, magdeburskimi, kwedlinburskimi mona te informacje podane przez Galia wydatkowa! Tym tropem poszed przede wszystkim Henryk owmiaski, dla ktrego ten przekaz Galia by podstawowym rdem po to by nastpne lata skonstruowa. Wedug owmiaskiego idc za Galem sytuacja miaa wyglda w ten sposb, e po mierci Mieszka II wadz przeja Rycheza po pewnym czasie zostaa wygnana z kraju wadz przej Kazimierz no i ten Kazimierz te wkrtce zosta wygnany. Mona by si zastanawia, czy Rycheza rzeczywicie przeja wadz po mierci swego ma krla Polski skoro Kazimierz w tych czasach by 18letnim modziecem mg bez problemu wadze w kraju przej. Ale poniewa sytuacja w kraju bya na tyle kryzysowa (jak notuj rda), wic Rycheza bdc dowiadczonym politykiem moga rzeczywicie faktyczn wadz sprawowa ochraniajc swego syna i biorc odium wszelkich niepowodze na siebie. Tego typu sytuacje w Europie zdarzaj si bardzo czsto, e zanim obrany nastpca trony osign rzeczywicie ten wiek dojrzay w sensie podejmowania samodzielnych decyzji czsto wadz sprawowaa matka, ktra funkcjonujc w polityce od ilu tam lat przez te pierwsze lata prbowaa rzdzi. Po pewnym czasie jak podaje Gall Rycheza zostaa wygnana. Kiedy to mie mogo miejsce? Mamy przekazy rocznikw niemieckich, ktre sugerowayby, czy byyby podstaw, wydatowania tego wygnania mianowicie wspomniane przeze mnie roczniki hildeschaskie podaj pod kwietniow dat dla roku, 1035 i doszo do zarczyn midzy takim wanym ksiciem bawarskim Ottonem ze Schwainburgu, a crk Bolesawa Chrobrego Matyld. Te same roczniki pod dat roku 1036 wzmiankuj, e do tego maestwa nie doszo, zarczyny zostay zerwane, a tego Ottona oeniono z jak ksiniczk niemieck. Od razu wida patrzc na te zapiski analizujc je, e co si w Polsce musiao sta midzy rokiem 31, a 37. Dlaczego? Skoro w 1035 roku planowano maestwo midzy wanym Ottonem ze Schwainburbu, a przedstawicielk dynastii panujc w Polsce Matyld tzn., e maestwo, ktre oczywicie byo maestwem politycznym, a skoro rok pniej zerwano to maestwo to wynika, e partner w tym wypadku Polska przesta by partnerem, przesta by atrakcyjnym partnerem wtedy to maestwo stracio sens. l tak si te stao! Wizao si to z wygnaniem Rychezy na przeomie 35/36 roku. Wygnanie, ktre nie odbyto si dobrowolnie, nie odbyo si w biaych rkawiczkach tylko byo poprzedzone jakim zamysem kolejnym punktem, ktry zakoczy si klsk Rychezy i jej przegran. Informacje tych rocznikw hildeschaskich o planowanym, ale niedoszym maestwie potwierdzaj rwnie inne rda mianowicie jest taka kronika z klasztoru, Bravager (klasztor ten ley niedaleko Kolonii, zbudowany przez rodzin Rychezy). W tym klasztorze po przybyciu do Niemiec spdzia dugie dalsze lata swojego ycia nie zoya lubw zakonnych, ale tam przebywaa. Ta kronika informuje, e w przedziale czasowym gdzie 35/36/37, e do Niemiec z Polski przybya Rycheza, a cesarz zezwoli jej do koca uywa tytuu krlowej Polski. Te trzy rda ze sob koresponduj naley przyj, e wanie okoo 35/36 roku Rycheza z kraju zostaa wygnana. Gali pisze, e po wygnaniu Rychezy wadz oddano Kazimierzowi, ale po pewnym czasie moni obawiajc si moni, e Kazimierz bdzie mci si za to, co oni zrobili jego matce postanowili go take wygna z kraju. Tak, wic si stao (tego Gall nie podaje), ale podaje bardzo wan informacje.

17

w. Stefan zmar 15 sierpnia 1038 roku to jest bardzo wana data do wydatowania tego wydarzenia zwizanego z wygnaniem Kazimierza. Skoro zmar 15 sierpnia 1038 roku to znaczy, e mamy dat graniczn calimus antegue. Dat graniczn, poza ktr nie moemy wykracza datujc wygnanie Kazimierza (stao si to przed 15 sierpnia 1038 roku). Teraz wystarczy znale t dat pocztkow, od ktrej naley zakada to wygnanie. Z innych rde przede wszystkim ze rde czeskich wiemy, e kiedy czesi, a dokadniej ksi Bratysaw dowiedzia si, e tron w Polsce opustosza i Kazimierz w tedy zosta wygnany ksi Bratysaw postanowi jak podaje Kosmas zorganizowa wypraw i ruszy po relikwie w. Wojciecha. Ta wyprawa jest bardzo dobrze rozpisana wanie w tej rodzimej kronice czeskiej - kronice Kosmasa (opisuje jak tam ruszyli si na Krakw potem do Wielkopolski opisuje zajcie Wieprza, Poznania, Gniezna) i podaje szczegowo datujc, e ta wyprawa 31 sierpnia 1038 roku stana pod murami Kraku. Mamy, wic kolejne informacje, ktre pozwol nam wydatowa wygnanie Kazimierza. Mianowicie, w jaki sposb? Aby z Pragi dotrze do Gniezna i Poznania, czyli do Wielkopolski (600 km w jedn stron) potrzeba dwch miesicy. Armia, ktra chciaa przeby t drog potrzebuje dwa miesice idc, pldrujc, rabujc staczajc jakie tam potyczki no i dochodzc do Wielkopolski, czas potrzebny na spldrowanie tej dzielnicy no i powrt. Obmylono, e ona musiaa wyruszy przynajmniej gdzie na pocztku lipca, a najlepiej, gdzie na pocztku czerwca eby mona byo zdy i eby 31 sierpnia te wojska stany pod Krakw. Wic skoro wyprawa ruszya gdzie kocem czerwca to teraz trzeba obliczy czas potrzebny na zorganizowanie tej wyprawy! Z takiego pastwa jak Czechy wojsko, aby si zebra potrzebowao okoo 6-7 tygodni. Od momentu podjcia decyzji no i zebrania si pod Prag tego rycerstwa, tych wojsk. Jeeli to podliczymy no to znajdziemy si na pocztku maja podjto by decyzje o wyruszeniu by przeciwko Polsce. Biorc jeszcze czas na dotarcie informacji spoza Polski o tym, e Kazimierz zosta wygnany i podjcia caej decyzji, co te si nie stao z dnia na dzie naleaoby przypuszcza, e Kazimierz z Polski w wyniku buntu monych zosta wygnany gdzie w pierwszych miesicach 1038 roku, czyli moe w lutym najpniej w marcu tego roku. Wic tym sposobem nie majc dat, ktrych nie podaje Gali Anonim nie majc innych rde bezporednio obrazujcych to wydarzenie mona wydatowa w tym wypadku wygnanie Kazimierza. Reasumujc! Wedug Henryka Lowiaskiego, ktry opiera si przede wszystkim na kronice Galia Anonima wydarzenie po mierci Mieszka II ukaday si w tak to o to logiczn, chronologiczn cao, e najpierw wadz przeja Rycheza. Ona na przeomie 1035/36 roku zostaa z kraju wygnana, wadz oddano Kazimierzowi, by tego Kazimierza po dwch latach na pocztku roku 1038 z kraju wygna no i Kazimierz znalaz si w niewoli (internowany) na Wgrzech. Natomiast, co si stao pniej? Pniej odby si najazd Brzetysawa, najazd, ktry w kadej literaturze by datowany na rok 1039 - bdnie obecnie jest to udowodnione na rok 1038. Sam najazd jest bardzo ciekawy, bo nie tylko spldrowali cz Polski wywo relikwie w. Wojciecha, ale wiemy ze rde czeskich, e gwn przyczyn, dla ktrej Brzetysawa wyprawi si na Polsk to nie bya prba zajcia jakiego tam terytorium tylko celem byo Gniezno i relikwie w. Wojciecha, ktre byy niezbdne Brzetysawowi do utworzenie arcybiskupstwa w Pradze. Brzetysawa by tym z ksit czeskich, ktry stara si usamodzielni, prowadzi bardzo podzielon polityk w stosunku do cesarstwa. Drog do tego byo utworzenie niezalenego arcybiskupstwa. Do tego momentu Praga podlegaa arcybiskupstwu w Moguncji. Biskupa czeskiego nie nadawa ksi czeski tylko cesarz to powodowao, e biskup praski rzadko, kiedy wsppracowa z swoim ksiciem czeskim tylko raczej by takim narzdziem w rku cesarza. Brzetysawa chcia utworzy arcybiskupstwo, ale do tego oprcz zgody papiea, byy potrzebne relikwie. W tym czasie bardzo cenna bya relikwia w. Wojciecha. W wieku XI nie podrabiano jeszcze relikwie w taki czy inny sposb jak to miao miejsce w wieku XIV, XV. Sama wyprawa jak opisuje Kosmas miaa ruszy najpierw na Krakw (mia on zosta zdobyty) i dopiero potem z Krakowa na Wielkopolsk. Historycy od dawien dawna uwaaj, e ten opis Krakowa jest nie wiarygodny, bo jeeli Kosmas opisuje o opanowaniu Wielkopolski (tam s szczegy, - w jaki sposb zdobywano t cz kraju i miasta) natomiast, jeeli chodzi o Krakw te informacje s bardzo oglne. Zdobycie Krakowa ten opis mona przyporzdkowa kademu innemu grodowi czy miastu w zwizku z -

18

tym nie ma szczegw. Zreszt archeolodzy nie stwierdzili w warstwach Krakowa z XI wieku spalenizny, ktra byaby charakterystyczna i wizaaby si ze zdobyciem tego orodka grodowego. Naley przypuszcza, e Kosmas troch podkoloryzowa ten opis. Pisa w czasach, kiedy Czesi troch ucierpieli troch od Polakw za czasw rzdw Bolesawa Krzywoustego. W zwizku z tym chyba bya to taka odpowied na to, co kiedy Polacy zrobili z Prag (Prag zdobyli) Kosmas przy okazji najazdu Brzetysawa doda do zdobytych Krakw. Opanowanie Wielkopolski jest bardzo wiarygodne i te informacje s bardzo szczegowe to te potwierdzone przez rda archeologiczne. Kosmas podaje, e dotarto Giecza, Giecz podda si bez walki (to jest bardzo ciekawe, bo przecie Giecz by jednym z czterech najwaniejszych grodw Wielkopolski, a tutaj mieszkacy wyszli naprzeciw wojskom Brzetysawa i poprosili go, eby ich nie mordowa i zabra ze sob tylko gdzie tam osiedli w Czechach). No i tak te si stao. Nastpnie czesi doszli do Gniezna, zajli Gniezno te bez walki podobnie stao si w Poznaniu. O czy to wszystko wiadczy? Polska w ty czasie nie bya pastwem, ktra stawia opr, gdzie funkcjonowaa administracja, gdzie kasztelanowie poszczeglnych grodw bronili ich by jaki orodek centralny, ktry koordynowa te dziaania. Czesi wchodzili waciwie bez walki to potwierdza tylko sytuacje, e chyba ci, ktrzy wygnali Kazimierza Odnowiciela w tym okresie wiosennym poprostu wyrnli si midzy sob. To znaczy walki, ktre midzy nimi byy tak intensywne i tak krwawe doprowadzio to do unicestwienia praktycznie wikszoci z nich skoro nikt nie przej wadzy i nie stara si stawia oporu. To, e Kazimierz zosta wygnany wiosn 1038 roku nie byoby wcale dziwne, gdyby Kazimierz mia brata, ktrego by mona byo na tron wynie. Takich przewrotw wczesnej Europie byo wiele Nie byo nic dziwnego, e moni zbuntowali si i ksicia wygnali, ale w sytuacji, w ktrej jest on jedynym, a zarazem ostatnim przedstawicielem dynastii panujcej takiej sytuacji nie byo i to jest zastanawiajce? Postanowiono, czy pokuszono si usun ostatniego z dynastii panujcej nie majc za niego nikogo. To by wiadczyo o jednym, e dynastia piastowska, dynastia panujca a tak wielkich praw do tronu przypisanego krwi nie miaa. Kazimierza wygnano i chyba wszystko wskazuje na to, e ci, ktrzy wygnali go zamierzali ktrego z pord siebie po prostu na tron posadzi, bo innego wytumaczenia nie mamy. Ale widocznie midzy tymi buntownikami do zgody nie doszo. Doszo do intensywnych, krwawych walk skoro dwa miesice pniej czy trzy miesice czesi wschodzili do wielkopolski prawie bez walki. W innym przypadku ten, ktry przej wadz musiaby opr stawi. W tej sytuacji czesi zajli Giecz, Gniezno i zajli Pozna. W Poznaniu take spenetrowali tamtejsz katedr (charakterystyczne w tej katedrze jest to, co mieci si w posadzce kocioa, a mianowicie dwa grobowce Mieszka I i Bolesawa Chrobrego. W tym grobowcu archeolodzy w latach 60tych znaleli monety Brzetysawa, co wiadczyo o jednym, e oni tam byli. Ktry rabowa ten grobowiec, musiaa si mu sakiewka rozsypa nie pozbiera wszystkiego i zostao te dwa pieniki i dopiero po kilku set latach w wyniku bada archeologicznych zostay znalezione). Jedynym grodem, ktry stawi opr Czechom by Ostrw Lednicki. Grad ten by trzecim pod wzgldem wielkoci w Wielkopolsce by przeznaczony tylko dla rodziny panujcej nie mia zaplecza grodowego jak Pozna, czy Gniezno nie rozrs si. Mia znakomite walory obronne, bo pooony na wyspie. Do dnia dzisiejszego te obwaowania s bardzo wysokie 9-10 m. Ostrw Legnicki mia dwa mosty, ktre czyy go z brzegiem, Jeden most mia 1,5 km, drugi prawie 200 czy ponad 200 m. O tym, e Ostrw Lednicki si broni mymy si dowiedzieli (jako historycy) dopiero w latach 8Otych. Kosmas o tym nie napisa!. W latach 60tych prowadzono intensywne badania archeologiczne no i midzy innymi szukano poczenie poprzez way. Szukano, szukano i nie potrafiono niczego znale. Zastanawiano si czy byy mosty czce ten grd z ldem staym. A wreszcie podczas bada archeologicznych przejechali tam amatorzy petwonurkowie, ktrzy zaczli tam nurkowa ukazaa si im tam droga podpita palami drewnianymi (jednego i drugiego)(znaleziono miecze, groty strza, wczni znaleziono nawet caego czecha przywalonego konstrukcj mostu). Grd zosta zniszczony! Zachowao si palatium. Po zajciu Wielkopolski, spldrowaniu jej Brzetysawa wycofa si do Czech. Co do relikwii w. Wojciecha wszystko wskazuje, e wywieziony zosta tylko tuw, czyli korpus natomiast relikwiarz w ktrym spoczywaa gowa witego, gdzie zosta ukryty w katedrze i on zosta dopiero odnaleziony za czasw

19

Bolesawa Krzywoustego jak katedra bya odnawiana. Od tych czasw Bolesawa Krzywoustego zacz si spr, kto te relikwie ma, czy czesi, czy Polacy (ten spr trwa do dnia dzisiejszego). Czesi, mimo, e udao im si wywie korpus, w. Wojciecha nie udao im si zdoby tego arcybiskupstwa Brzetysawa niestety nic nie wskra, poprostu cesarz si nie zgodzi i papie mimo sporych chci zgody na to nie wyda. Arcybiskupstwo w Pradze dopiero powstao za Karola Luksemburga w latach 40tych XIV wieku. W 1929 roku wczesny prymas Polski zwrci si z prob do papiea, aby ten przekaza jakie fragmenty w. Wojciecha, fragmenty, ktre pochodziy z ramienia witego Wojciecha, ktre otrzyma Otton na zjedzie gnienieskim i wywiz je do Rzymu. W tym tez roku papie zgodzi si i tam te fragmenty tego ramienia wrciy do Gniezna. Natomiast Brzetysawa wracajc z tej wyprawy opanowa lsk i przyczy lsk do swego pastwa. Natomiast, co si stao pniej? Wedug Henryka Lowmiaskiego doszo do powstania ludowego, ktre zmioto resztki pastwowoci polski (bunt wybuch tylko w Wielkopolsce). W historiografii polskiej do dnia dzisiejszego toczy si dyskusja jak interpretowa sowa Galia Wedug Gerarda Labudy i jego uczniw inaczej datuj bunt ludowy, ktry wedug Lowmiaskiego mia miejsce w 1038 roku po najedzie, Brzetysawa. Tutaj Labuda prbowa ten bunt ludowy przenie na okres wczeniejszy, a dokadniej na rok 1031/32 i poczy go z panowaniem Bezpryma. Labuda uwaa, e Bezprym przejmujc wadz wrcz przywrci pogastwo w Polsce zgodzi si na to, aby jego onierze, poddani niszczyli te rozwijajce si chrzecijastwo w Polsce i (e wydarzenia opisane przez Galia czy wanie z rokiem 1031/32. Trudno si z tym zgodzi! Tej wizji Labudy przeczy jedna i podstawowa przesanka. A mianowicie jak to si stao, e bunt ludowy mia miejsce 1031/32 ci poddani czy nie wolni mieli niszczy kocioy rabowa i zabija kapanw i biskupw no i miao si to dzia w 1031/32 roku, a potem po kilku latach przybywa do wielkopolski, Brzetysawa w 1038 roku i zastaje kocioy pene w Poznaniu, Gnienie, Ostrowie Lednickim. To jest nie logiczne jest nie do przyjcia. 11. Odbudowa pastwa polskiego przez Kazimierza Odnowiciela: - W wyniku spoecznych niepokojw i opozycji monych syn Mieszka II musia opuci kraj. Upadek wadzy centralnej doprowadzi do cakowitej dezintegracji pastwa. Przestaa istnie administracja oraz struktury wojskowe oparte na druynie ksicia. Nic nie wiadomo o powstaniu jakich lokalnych orodkw wadzy, wyjtkiem moe byo Mazowsze, gdzie Masaw zdoa przechwyci rzdy i sprawowa je siln rk. - Niemieckie koligacje krlowej Rychezy, przebywajcej w swej ojczynie od 1031 r. i powrt z Italii cesarza Konrada II przyczyniy si do zmiany pooenia Kazimierza. mier cesarza nie przeszkodzia wyprawie jaka bya planowana w 1039 na Brzetysawa, gdy jego nastpca Henryk III kontynuowa polityk ojca. - W cesarskich planach mieci si rwnie powrt do Polski wygnanego wadcy, mogcego stanowi znakomit przeciwwag dla rosncego w si ksicia czeskiego. - Cesarska pomoc dla Kazimierza ograniczya si do zbrojnej eskorty, ktr miao stanowi piciuset rycerzy. Gwn grup stanowili cesarscy ministeriaowie, oddani na sub ksiciu polskiemu. - Mona przypuszcza rwnie e Kazimierz otrzyma pomoc ze strony tych, ktrzy czuli si zagroeni brakiem centralnej wadzy. - Wg tradycji Galla Kazimierz rozpocz odzyskiwanie swego pastwa od zdobycia pewnego grodu, kronikarz nie nazwa go ale mona si domyla e chodzio o Krakw gdy najazd Brzetysawa nie poczyni tam takich zniszcze jak w Wielkopolsce Maopolsk rwnie mogy omin wystpienia ludnoci zwizane z reakcj pogask. Rwnie czynniki geopolityczne najpewniej wpyny na decyzj Kazimierza, pooenie Krakowa zapewniao lepszy kontakt z Rusi i Wgrami. Wybr Krakowa na centralny grd wadcy oznacza rwnie przesunicie cikoci odbudowywanego pastwa z zachodu na pd.-wsch. - Maestwo Kazimierza z Mari Dobronieg, crk Wodzimierza I, zapewnio pomoc ze strony ruskiej. Sojusz ten zosta umocniony przez maestwo siostry ksicia, Gertrudy z synem Jarosawa Mdrego, Izasawem (1043) - W 1040 Kazimierz dokona zbrojnego najazdu na pozostajcy pod czeskim panowaniem lsk ( pomoc niemiecka). Brzetysaw wiedzia e musi zmieni sw

20

polityk wzgldem cesarza. Na mocy ukady ratyzboskiego z 1041 Brzetysaw, w zamian za hod i danin, uzyska zezwolenie na dalsze posiadanie spornego terytorium. - W 1046 Kazimierz ponownie zaatakowa lsk co spowodowao kolejn interwencj Henryka III mia zosta zawarty ukad pokojowy w 1046 w Merseburgu - Kazimierz ponowi prb odzyskania lska w 1050 sprawa ponownie u cesarza. Ktry zamierza podj wypraw do Polski w obronie ksicia czeskiego - Dopiero kolejny zjazd z 1054 uregulowa kwesti pastwowej przynalenoci tej prowincji. Zdecydowano e pozostanie ona przy Polsce ale ksi z tytuu jej posiadania bdzie paci wadcy czeskiemu trybut w wysokoci 5000 grzywien srebra i 30 grzywien zota rocznie. - rda przekazuj e rwnoczenie z walk o odzyskanie lska prowadzi on akcje zmierzajce do opanowania Mazowsza, co udao si ostatecznie w 1047 r., dziki pomocy ruskiej udzielonej mu przez ksicia Jarosawa. mier ponis wtedy Miecaw, pooya ona kres separatyzmowi mazowieckiemu. - Prawdopodobnie po pokonaniu Mazowsza Kazimierz rozpocz ekspansj w kierunku Pomorza. Ale nie wiadomo czy wyprawy Kazimierza doprowadziy do rozstrzygnicia polskiej zwierzchnoci nad Pomorzem. - Kazimierz Odnowiciel zmar prawdopodobnie w 1058 r. rwnolege z odzyskiwaniem terytorium prowadzi odbudow struktur kocielnych i administracyjnych. - Za panowania Kazimierza miao miejsce pierwsze nadanie nieruchomoci powiadczone rdowo, pisze o tym Gall. Odznaczony mia by wojownik ktry uratowa ksicia od niechybnej mierci na polu walki z Miecawem w 1047 r wanie na jego czasy datuje si powstanie wasnoci ziemskiej. - Odbudowa organizacji kocielnej jej rdo tkwio albo w Kolonii, gdzie tamtejszy arcybiskup Herman by bratem matki Kazimierza, albo z klasztory benedyktyskiego w Kolonii. Tamtejszy mnich Aron okoo 1046 otrzyma inwestytur na biskupstwo krakowskie. W polskich rdach zwany by arcybiskupem ale nie mamy adnych rde wiadczcych o podniesieniu Krakowa do rangi arcybiskupstwa. Po przybyciu do Krakowa grupa benedyktynw osiada najprawdopodobniej w kociele w. Gerona. Najtrudniejsz sytuacj ksi musia zasta na lsku nic nie wiemy o losach biskupstwa wrocawskiego. Siedzib nowego biskupa lskiego sta si Ryczyn. - Wanie na benedyktynach bazowa Kazimierz przy odbudowie organizacji kocielnej, z dziaalnoci fundacyjn tego wadcy czy si powstanie opactw benedyktyskich w Tycu (niedaleko Krakowa okoo 1046) i Mogilnie (niedaleko Gniezna okoo 1050 12. Polityka zagraniczna i wewntrzna Bolesawa miaego: Bolesaw miay by najstarszym synem Kazimierza Odnowiciela. Jego zwierzchniej wadzy nad pastwem nikt nie kwestionowa (przypuszcza si e Wadysaw Herman z woli brata sprawowa wadz na Mazowszu). W przeciwiestwie do ojca wczy si on czynnie w rodkowoeuropejskie wydarzenia. Polityka zagraniczna: Przypuszcza si e w pocztkach panowania zorganizowa upiecz wypraw na Czechy, wpad jednak w zasadzk i cae przedsiwzicie skoczyo si niepowodzeniem. Ju w pocztkach lat 60 doszo do poprawy stosunkw z Czechami, czego dowodem miao by maestwo jego siostry wiatosawy z Wratysawem II zawarte w 1062r. O stosunkach z Czechami decydowaa sytuacja na Wgrzech i w cesarstwie. W 1060 zmar krl wgierski Andrzej I. Wadz obj zwizany z Polsk jego brat Bela I (oeniony z crka Mieszka II) ale szybko zmar (1063) walka o tron - Wadz obj Salomon (wpyw cesarza) - Przegrani synowie Gejza I i Wadysaw I zbiegli do Polski szukajc pomocy u Bolesawa ten jednak nie zdecydowa si na interwencj i uzna wadz Salomona W 1069r Bolesaw zerwa stosunki z Czechami i zaprzesta pacenia trybutu ze lska, najedzajc na pd. Ssiada. Wobec narastajcego konfliktu Henryk IV wezwa skconych ksit do Mini i nakaza zaprzestanie walk. Niedugo po zjedzie, w 1072 r. Bolesaw

21

ponownie uderzy na Czechy. Cesarz postanowi zorganicowa wypraw odwetow ale nie doszo ona do skutku (problemy z Sasami) Wobec problemw cesarza Gejza I sprzymierzony z Bolesawem pozbawi tronu Salomona ktry liczy na pomoc cesarza. W tym momencie zaprotestowa Grzegorz VII ktry uwaa Wgry za lenno papieskie. Gejza utrzyma si na tronie dziki Bolesawowi. Na Rusi panowali w tym czasie synowie Jarosawa Mdrego: Izasaw, wiatosaw, Wsiewood. Po klsce zadanej przez Poowcw w 1068r do wadzy doszed bratanek Jarosaw. Izasw dziki pomocy miaego w 1069 odzyska tron. W 1073 zosta wygnany przez braci i ponownie szuka pomocy u Bolesawa. Tym razem jednak ksi popiera jego braci. By moe jego dziaania podjte u papiea skoniy Bolesawa do zmiany decyzji i Szczodry wraz z Izasawem znowu zorganizowa wypraw i osadzi go na tronie Rusi (1076r.) W obliczu sporu Henryka IV z Grzegorzem VII o inwestytur Bolesaw miay przystpi do obozu gregoriaskiego ( jego polityka wgierska jak i stosunki z cesarstwem tworzyy go naturalnym jego sojusznikiem). Natomiast Wratysaw II popar Henryka. Bolesaw popar sask rebeli wymierzon w rzdy cesarza, a sam szuka kontaktw z papieem (nastpiy one w 1074r.) Wanym wydarzeniem dla Polski byo wysanie legatw przez papiea ktrzy przebywali u nas w latach 1075-76. Dziaalno papieskich wysannikw przyczynia si nie tylko do odbudowania bazujcej na gnienieskiej metropolii organizacji kocielnej ale i jest moliwe e uczestniczyli w koronacji Bolesawa. Konflikt z biskupem Stanisawem jak i inne wewntrzne kopoty doprowadziy do ucieczki Bolesawa na Wgry. Nie uzyska on spodziewanej pomocy od Wadysawa wgierskiego i nigdy nie powrci do Polski.

Polityka wewntrzna: Prawdopodobnie u progu panowania Bolesaw utraci zwierzchno nad Pomorzem i by moe istnieje zwizek midzy usamodzielnieniem si tej ziemi a niefortunn wypraw na Czechy Konflikt z biskupem Stanisawem ( zagadnienie nr 12) W czasie jego panowania powstaa pierwsza mennica, w ktrej wadca wybija swoj monet ksic Nie ulega wtpliwoci e Bolesaw kontynuowa dzieo ojca. Wspiera materialnie zarwno klasztor tyniecki jak i mogileski. U schyku swych rzdw ufundowa wielkie opactwo w Lubiniu w Wielkopolsce (moliwe e miao to zwizek z koronacj). Opactwo w Lubiniu miao stworzy centrum religijne i osadnicze a nie mona wykluczy jego funkcji obronnych. Gwn jego zasug byo odbudowanie gnienieskiej organizacji kocielnej. Dziea odbudowy organizacji kocielnej dokonali legaci papiescy przy poparciu ksicia. Tworzenie nowych diecezji mogo napotka mogo napotka opory tych biskupw, ktrzy ju funkcjonowali. Nie wiadomo jak zachowa si Stanisaw, ktry po reformach traci sw pozycj w pastwie. Powoano do ycia nowe biskupstwo w Pocku. Nie prbowano odbudowywa biskupstwa koobrzeskiego , poniewa wadza ksica nie sigaa na Pomorze Pozostaje jeszcze kwestia koronacji, miaa ona miejsce w 1076r, prawdopodobnie w Gnienie, gdy Bolesaw wiadomie nawizywa do tradycji Chrobrego. Koronacja w Gnienie, siedzibie arcybiskupa, przywracaa presti metropolity w kraju i oznaczaa ostateczne zlikwidowanie skutkw rewolty z lat trzydziestych Xiw.

13. Konflikt Bolesawa miaego z biskupem Stanisawem (pogldy historykw):

22

(pogldy historykw) Tadeusz Wojciechowski Po pierwsze odrzuca przekaz Kadubka Kadubek pisa 110 lat po fakcie i nie moe by rdem do tego wydarzenia Jedynym rdem jest kronika Galla Anonima Przyczyny konfliktu: Wadysaw Herman ktry sta si wrogiem Bolesawa to on mia sprawc wygnania Bolesawa Gall nie mg dokadnie opisa tego konfliktu gdy pisa na dworze Bolesawa Krzywoustego, spadkobiercy Wadysawa Hermana Kolejn przyczyn jest sytuacja midzynarodowa jaka miaa miejsce w tym czasie: mia miejsce rozam rodkowej Europy na dwa obozy zwolennikw Henryka IV i jego przeciwnikw. Stracajc Bolesawa stawa si wrogiem Wadysawa wgierskiego jak napisa Gall, a wic by stronnikem Henryka IV. Za jak wiemy Bolesaw miay nalea do obozu gregoriaskiego. Wojciechowski wysuwa hipotez jakoby Herman dziaa w porozumieniu z cesarzem gdy sam nie miaby tyle siy aby obali krla (rwnie Wratysaw mia swoj rol w strceniu Bolesawa) Rwnie koronacja miaa znaczenie gdy miaa wywoa zaniepokojenie u naszych zachodnich ssiadw e w Polsce zostao wznowione krlestwo. Wojciechowski przyjmujc Galla jako rdo wiarygodne uwaa opierajc si na Gallu e czyn ( tzn. zdrada o ktrej pisa) Stanisawa nie by natury kocielnej lecz politycznej Stanisaw mia popeni grzech i zdrad bo zama przysig wiernoci, ktr skada Bolesawowi gdy bra od niego inwestytur w 1072 r. Pisze e Stanisaw by ksidzem wieckim kler biay mg by nawet onaty mia by co wiemy z katalogw biskupw krakowskich z rodu Turzyna Wojciechowski dowodzi e imi Zbigniewa najstarszego syna Hermana nie wystpuje w ogle w dynastii Piastw a wic prawdopodobnie mia je z rodu matki. Wojciechowski dowodzi e rd matki Druyna i rd Stanisawa Turzyna byy ze sob zwizane miay to by gazie jednego rodu, a wic on Hermana i Stanisawa czya wsplnota rodowa wic historyk dostrzega wsplne zwizki pomidzy nimi. Wojciechowski rekonstruujc zbrodni na podstawie listu Paschalisa II na podstawie ktrego mia odby si sd na Stanisawem ten sd mia skaza Stanisawa na mier Egzekucja miaa mie miejsce w KOCIELE W. Michaa na Skace co mia opisa autor ywotu w. Stanisawa Wincenty z Kielc Wspczesne badania odrzucaj list Paschalisa II jako rdo traktujce o Bolesawie i Stanisawie. Okazao si e ten list dotyczy podobnej sprawy ale na Wgrzech, nie w Polsce!!

Tadeusz Grudziski Nie odrzuca przekazu Kadubka i uywa zarwno Galla jak i Kadubka

Gall nie wymienia imienia biskupa ani na jakiej stolicy biskupiej on zasiada, najwidoczniej uwaajc e spraw powszechnie znanych nie trzeba zapisywa, natomiast mistrz Wincenty poda wyranie e ofiar krla by Stanisaw, biskup krakowski. Data wydarzenia znana jest z krtkich zapisek rocznikw polskich Rocznik Traski, Rocznik krakowski Gall korzysta jedynie z tradycji dworskiej opisujc przebieg zdarzenia jego gwnym informatorem mia by Micha kanclerz Krzywoustego da do zrozumienia czytelnikom e jego wiedza na temat konfliktu bya znacznie wiksza od tego co mg napisa Grudziski rwnie uwaa e Gall powinien by potraktowany jako gwne rdo opisujce spr Kadubek jak wiemy by biskupem krakowskim a wic by mu bliski Stanisaw Kadubek napisa o cudownym zroniciu si czonkw gdy jak pisa Gall ciao Stanisawa miao zosta powiartowane Grudziski wysuwa hipotez e podczas

23

translacji ciaa biskupa nie stwierdzono ladw obcinania czonkw prawdopodobnie Kadubek po prostu wysun swoj hipotez dlaczego ciao nie byo powiartowane - Grudziski opierajc si na Gallu przytacza opis Bolesawa czowiek nadmiernej pychy, prnoci, ambicji i przewiadczenia o wasnej wyszoci, trudny charakter, prawdopodobnie choleryk - W przekonaniu Galla istnia cisy zwizek przyczynowy pomidzy mierci Stanisawa i wypdzeniem Bolesawa ale ta okoliczno jest przez niego potraktowana jako dodatkowa dla niektrych historykw sankcje cielesne jakie miay dotkn Stanisawa miay by tym powodem gdy mia podobno podlega jedynie sdownictwu kocielnemu, dla wadcy mia by nietykalny ale Grudziski uwaa e w XI wieku wadza sdowa krla obejmowaa cae spoeczestwo - Grudziski uwaa e stwierdzenie Galla jakoby miay mia si mci powinnimy dosownie zinterpretowa Grudziski pisze e zemsta to byo odczucie ludu, gdy prawdopodobnie wyrok na biskupa zapad bardzo szybki wic lud odczu to jako osobist zemst krla na biskupie - W wietle relacji Galla krl osobicie nie bra bezporedniego udziau w cielesnym ukaraniu biskupa. On by tylko tym ktry postanowi i rozkaza wykona. - Grudziski uwaa e argument Wojciechowskiego jakoby biskup by zdrajc nie zasuguje na uznanie gdy sowo traditor moe oznacza zarwno zdrad jak i po prostu bunt przeciw krlowi - Kadubek interpretuje wiadomoci Galla na swj sposb Kadubek szuka motywu moralnego dla wyjanienia genezy sporu, wymyli zatem opowie o zdradach on i buncie niewolnych - wg Kadubka krlem powodoway 2 przesanki odstpienie od niego rycerzy w toku wyprawy ruskiej i samowolne wracanie do kraju wikszo historykw uwaa t opowie za wymys kronikarza - wg Kadubka moemy wysun wniosek e oprcz konfliktu moralnego z Stanisawem krl by rwnie wpltany w konflikt ktry dzieli pastwo na 2 wrogie ugrupowania, jego stronnikw i przeciwnikw. - W adnym ze rde przed Kadubkiem Stanisaw nie by nazywany witym ani te mczennikiem!! A Bolesaw zbrodniarzem czy witokradc!! - Naley zaznaczy e nawet Kadubek nic nie wspomnia o kltwie na Bolesawa, najwidoczniej Wincenty nie mia adnych podstaw do wysnucia takiego wniosku, bo z pewnoci napisaby o oboenie Szczodrego kltw gdyby takie podstawy mia - adne inne rdo nie pozwala stwierdzi e krl dokona osobistego mordu na Stanisawie o czym pisze Kadubek - Przyczyny konfliktu wg Grudziskiego: - Odrzuca informacje o chorobie psychicznej krla za ktr opowiada si m.in. Sawicki - Odrzuca rwnie pogld e Stanisaw by w zmowie z Czechami i Niemcami, uwaa e traditor oznacza buntownika nie zdrajc - Bolesaw dy do odnowienia arcybiskupstwa i erygowania nowych biskupstw co miao spowodowa napicie pomidzy nim a biskupem krakowskim, mona przypuszcza e sam plan odbudowy zniszczonej struktury nie budzi oporw, napicie pojawio si gdy na arcybiskupstwie zasiad kto inny, nie Stanisaw! - Rwnie ch erygowania biskupstwa dla Mazowsza, jak rwnie moliwe plany stworzenia biskupstwa dla Sandomierza budziy napicia gdy biskup nie chcia ogranicza swoich wpyww! - Ostatecznie utworzono tylko biskupstwo w Pocku ale mimo to jego wadza jako biskupa zostaa okrojona - Inn przyczyn byy liczne nadania na rzecz kocioa, diecezja krakowska wobec zachowania Stanisawa najmniej na tym skorzystaa i to te budzio konflikty - Prawdopodobnie ju wczeniej w kraju rozwin si inny konflikt w ktry miay by uwikany naley przyj hipotez o buncie monych - Na bunt monych wpyny rwnie rne czynnik; jak: te nadania na rzecz kocioa, i z pewnoci koronacja w 1076 moni poczuli e krl zdecydowanie stawia si ponad nimi a nie jako pierwszy wrd nich

24

Rwnie wyprawa kijowska ( 1077) ktra miaa zaagodzi antagonizmy (liczyli na due upy) zamiast zahamowa napicie doprowadziy do jej jeszcze wikszego wzrostu Krl musia wykry spisek monych ktry chcia go usun i rozpoczy si ostre represje opowiedzenie si biskupa krakowskiego po stronie politycznych przeciwnikw Bolesawa musiao zosta odczytane jako jawny bunt przeciw krlowi Krl zapewne postanowi ostro go ukara liczc e w ten sposb stumi bunt! z rozkazu krla zosta pojmany i skazany na kar obcicia czonkw (11 IV 1079) Egzekucja odbya si na dziedzicu Wawelu nie byo adnego sdu! Nie zakoczyo to buntu, w maju lub czerwcu oddziay monowadcze ruszyy na Krakw! Opuszczony przez wszystkich krl musia ucieka Teza Wojciechowskiego o kontaktach z Niemcami i Czechami nie ma najmniejszego odbicia w rdach.

Jerzy Powierski

wg niego koronacja nic nie zmieniaa, gdy krl nie dostawa adnych dodatkowych prerogatyw a wic ona nie bya zarzewiem sporu Powierski bardzo uwypukli e dziaao prawo inwestytury, krl wybra Stanisawa na biskupstwo krakowskie, ale ich stosunki musiay si bardzo popsu gdy na arcybiskupstwo wybra ju kogo innego Bolesawa zgubia prywata miay zgadzi Stanisawa, ale bunt nie znikn, a wic prawdopodobnie le wybra przywdc buntu! Stanisaw nie by przywdc buntu! Wg Powierskiego tym przywdc mia by Sieciech! O czym ma wiadczy choby to e wybija wasne monety Zwraca rwnie uwag na wyprawy na Ru przez 5 lat rycerstwo polskie przebywao w Polsce tylko 3 miesice, Powierski uwaa e te kwestie w Kadubku mog by czci prawdy Kolejnym dowodem na udzia Sieciecha miao by zabjstwo syna miaego Mieszka. To wanie Sieciech sta za tym morderstwem!

Gerard Labuda Poczy te 3 teorie i przychyli si zdecydowanie to kwestii udziau Sieciecha to on mia by przywdc buntu i gwnym sprawc zegnania Bolesawa 14. Ustawa sukcesyjna Bolesawa Krzywoustego pogldy historykw: - Szymon 15. Podziay dzielnicowe w Polsce w XII w.: Ustawa sukcesyjna Bolesawa Krzywoustego podzielia Polsk midzy jego synw, jak wiadomo pierwszym ksiciem zwierzchnim zosta Wadysaw II (1138 1146) panowa w dzielnicy senioralnej i na lsku, jego wadzy nikt nie kwestionowa. Jego bracia Bolesaw zwany Kdzierzawym panowa na Mazowszu, Mieszko III w Wielkopolsce a pniej swoj dzielnic po wygnaniu Wadysawa otrzyma Henryk (ziemia sandomierska). Dal wdowy po Krzywoustym wyznaczono opraw w postaci grodw z uposaeniem a jednym z nich miaa by czyca Panowanie Wadysawa(1138 1146): okoo 1140 sojusz z ksiciem kijowskim Wsiewoodem Olegowiczem, porozumienia z ksitami ruskimi szukali rwnie bracia Wadysawa majc zapewnion pomoc ze strony ksicia kijowskiego, Wadysaw II podj pod koniec 1142 walk z modszymi brami cel Mazowsze mier Salomei (1144) musiaa spowodowa napicia. Pretensje do ziem macochy zgosi senior

25

podczas kampanii 1145r. Wadysaw pokona braci i odzyska stracone grody w ziemi czyckiej (zwycistwo moliwe dziki pomocy ruskiej) ofensywa wojsk Mieszka III w 1146r zmienia bieg wojny( Wadysawowi brakowao pomocy ruskiej). Wojska juniorw pokonay Wadysawa i skieroway si na Krakw, wiosn 1146 juniorzy opanowali Krakw i wypdzili ksicia Panowanie Bolesawa Kdzierzawego(1146 1173): obj dzielnic senioraln i wadz na lsku. (Rezydowa gwnie na Mazowszu) Dzielnice te w poczeniu z Mazowszem, daway mu dominujc pozycj w pastwie. W tym czasie ziemia sandomierska do Henryka a wschodnia cz Wielkopolski do Mieszka. Podzielono Kujawy, cz w dzielnicy Mieszka, za reszta z Kruszwic przyczona do Mazowsza Wygnany z kraju senior szuka pomocy w Niemczech. Konrad III podj w sierpniu 1146 ekspedycj wojskow do Polski ale odstpi od jej kontynuowania i poszed na kompromis z brami Wadysawa (zapacili zalegy trybut) Kolejna wyprawa cesarska miaa miejsce dopiero za nastpcy Konrada III Fryderyka Barbarossy w 1157 i zakoczya si w Krzyszkowie Bolesaw doszed do porozumienia z cesarzem i zoy uroczyst przysig W 1159 zmar na wygnaniu Wadysaw II, jego syn Bolesaw Wysoki sta wiernie przy cesarzu, uczestniczc w jego polityce woskiej W latach 1160-61 cesarz uzyska znaczn przewag w Italii i mia czas rozstrzygn sprawy na pnocy tzn. rozwiza problem Bolesawa Wysokiego. Pod koniec 1162 Kdzierzawy rozpocz pertraktacje z cesarzem, prawdopodobnie zoy przysig wiernoci i zgodzi si na powrt synw Wygnaca do kraju. W 1163 pokj zawarty by kompromisem dwaj synowie Wadysawa wrcili na lsk (faktyczna wadza na lsku Bolesaw Wysoki) 1166 mier Henryka sandomierskiego wiksz cz tej ziemi wzi dla siebie senior, mniejsz na opraw wienn dla swej ony, najmniejsz za, ziemi wilick otrzyma Kazimierz (Sprawiedliwy) w 1168 na wiecu w Jdrzejowie opozycja wystpia przeciw seniorowi. Na zjedzie zjawili si Mieszko III z synami, Kazimierz Sprawiedliwy i monowadcy. Przypuszcza si e spiskowcy zaproponowali objcie wadzy wielkoksicej Mieszkowi a Kazimierzowi panowanie w ziemi sandomierskiej wiec ten by porak wielkiego ksicia przysta na dania opozycji i przekaza ziemi sandomiersk Kazimierzowi Na pocztku lat 70 Mieszko Pltonogi oraz syn Bolesawa Wysokiego Jarosaw wystpili przeciw ksiciu lskiemu i wypdzili go z ksistwa. Dla seniora dynastii oznaczao to konflikt z Barbaross zbrojna wyprawa cesarska do Polski przyniosa pacyfikacj nastrojw w kraju. Przywrcony do wadzy Bolesaw uzna wadz zwierzchni seniora, Wysoki musia jednak w jakiej mierze uzna pretensje. By moe wwczas dokonano pierwszego podziau lska. Mieszko Pltonogi mia otrzyma Racibrz, Konrad (najmodszy syn Wygnaca) Gogw a syn Bolesawa Jarosaw Opole Mieszko III Stary ( 1173 1177) Mieszko tytuowa si ksiciem caej Polski centrum swej monarchii uczyni Gniezno, w Krakowie nie rezydowa. Liczne koligacje rodzinne z ksitami niemieckimi liczne crki powydawa za ksit niemieckich a jedn z crek za ksicia czeskiego Sobiesawa II Okoo 1173 zawar ukad z ksiciem zachodniopomorskim Bogusawem. Wobec cesarstwa prowadzi jasn polityk, ju w 1172r. zoy Barbarossie przysig wiernoci, zaj wyranie procesarskie stanowisko. Klska Fryderyka pod Legnano w 1176 musiaa si odbi niekorzystnie na pozycji Mieszka III, jak i problemy wewntrzne Sobiesawa (wiernego stronnika) pozosta w 1177 bez liczcych sojusznikw. Kazimierz Sprawiedliwy ( 1177 1194) okoo poowy 1177 spiskowcy usunli z dzielnicy urzdnikw Mieszka Starego i ofiarowali tron Bolesawowi Wysokiemu. Bunt na lsku, podniesiony przez jego brata Mieszka Pltonogiego i syna Jarosawa uniemoliwi dostanie si do Krakowa. Przyjcie oferty maopolskich spiskowcw przez ksicia lskiego doprowadzio do wystpienia przeciwko niemu zagroonego Mieszka III uniemoliwi on dotarcie konkurentowi dotarcie okrn drog do Krakowa.

26

W tej sytuacji krakowscy spiskowcy zaproponowali tron ksiciu sandomierskiemu Kazimierzowi Sprawiedliwemu ten po wahaniach zgodzi si obj wadz. KONIEC SENIORATU olbrzymi rol w tym odegrali moni Po objciu wadzy w Wielkopolsce przez zbuntowanego Odnona Kazimierz Sprawiedliwy na tyle umocni swoje panowanie w Krakowie e mg przystpi do uporzdkowywania sytuacji w kraju. Pokona wystpujcych przeciwko Bolesawowi Wysokiemu ksit lskich i przywrci mu wadz na lsku. ale utrzyma dawny podzia lska Mieszko utrzyma Racibrz ale dosta rwnie zachodni cz ziemi krakowskiej z grodami w Owiecimiu, Bytomiu i Siewierzu, a po mierci Jarosawa obj po nim wadz w Opolu. Kolejnym posuniciem by podzia Wielkopolski. Gniezno zostao przyczone do dzielnicy senioralnej, a Odon nie protestowa. Na Mazowszu i Kujawach gdzie panowa syn Bolesawa Kdzierzawego Leszek Kazimierz przej nad nim opiek. Powrt Mieszka III do Wielkopolski w 1181 (olbrzymia pomoc Bogusawa) i zajcie caej prowincji niedugo po powrocie do kraju Mieszko zdoa zgromadzi wok siebie wszystkich ksit take lskich. Rozerwanie sojuszu lsko maopolskiego byo jego niewtpliwie duym sukcesem Po odzyskaniu Wielkopolski Mieszko podj udan prb osadzenia swego syna Mieszka na Kujawach. Wadajcy Kujawami Leszek przeszed na stron Mieszka. Tu przed mierci Leszek (syn Kdzierzawego) zwrci si jednak w stron ksicia krakowskiego. Po mierci Leszka ,wg Kadubka, caa dzielnica kujawsko-mazowiecka znalaza si pod panowaniem Kazimierza Spr. Lecz badacze przypuszczaj e w 1186 doszo do podziau spadku po Leszku, Mieszko Stary obj Kujawy, gdzie osadzi swego syna Bolesawa, a na Mazowszu wadz obj ksi krakowski. Usunitemu z Kujaw Mieszkowi jeszcze przed 1186 ojciec wydzieli wadztwo w ziemi kaliskiej. Wielkopolska zostaa wic podzielona na trzy wadztwa: Mieszka Starego, Odona i Mieszka Mieszkowica. Bolesaw (te syn Starego) panowa na Kujawach. Okres 1194 1198 mier Kazimierza w 1194 pozostawi 2 maoletnich synw Leszka (Biaego) i Konrada (Mazowiecki). W Krakowie dokonano elekcji Leszka i ustanowiono rzdy regencyjne Helena (wdowa po Kazimierzu) i bp. Krakowski Peka Ksi wielkopolski postanowi zbrojnie upomnie si o Maopolsk i razem z synami ruszy na Krakw. Nad rzeczk Mozgaw w 1195 doszo dpo bitwy. Wojska Ksicia wielkopolskiego zostay pobite przez palatyna krakowskiego Mikoaja. Sam ksi Mieszko zosta ranny, a syn Bolesaw poleg. Ksicia zawid jego sojusznik Mieszko Pltonogi, ktry spni si ze swym wojskiem. Nie zdy rwnie idcy na pomoc Mikoajowi wojewoda sandomierski Geworek. Midzy spnionymi doszo do drugiej bitwy, wojska sandomierskie zostay pokonane przez Pltonogiego ale niczego to nie zmienio. Mieszko zawrci do Wielkopolski Nie zraony ukadami Mieszko wszed w ukady z wdow po ksiciu Kazimierzowi. Nieporozumienia w obozie rzdzcym w Krakowie sprawiy, e ksina zdecydowaa si wezwa starego ksicia. Ksi obj rzdy opiekucze nad Leszkiem Biaym. Niebawem jednak utraci wadz na skutek nieporozumie z biskupem krakowskim Pek i wojewod Mikoajem.

16. Podziay dzielnicowe w Polsce w 1 po. XIII w.: MAOPOLSKA

mier Mieszka Starego w 1202 sprawia e w Maopolsce ody problem nastpstwa tronu zgodnie z umow z Helen wadz w Maopolsce oraz na ziemi czyckiej i sieradzkiej mia obj Leszek Biay, a Konrad mia obj wadz na Mazowszu i Kujawach Moni krakowscy dali jednak usunicia wpywowego wojewody sandomierskiego Goworka, w zwizku z tym e Leszek nie mg tego zrobi wojewoda Mikoaj powoa na tron jedynego

27

yjcego syna Mieszka Wadysawa Laskonogiego ktry mia sprawowa wadz do uzyskania penoletnoci przez Leszka. Wadysaw Laskonogi (1202 1206) - przyjcie takiej 4 letniej koncepcji rzdw Wadysawa oznacza e przez cay ten czas Maopolska bya podzielona na 2 orodki wadzy w Krakowie i Sandomierzu. - W 1205r. Maopolsk najecha ksi halicki Roman, ale wspdziaajce ze sob oddziay braci pokonay go w bitwie pod Zawichostem w ktrej poleg ksi halicki. - Dziki zwycistwu zawichojskiemu Leszek Biay umocni sw wadz w Maopolsce Leszek Biay (1206 1227) - Aktywna polityka ruska Leszka Biaego rywalizacja polsko wgierska na Rusi halickiej ukad spiski 1214 r. (polsko wgierski) postanowiono w nim e wadz w wdz w Haliczu obejmie syn krla wgierskiego Koloman, ktry polubi crk Leszka Biaego Salome, a ksi krakowski zajmie dla siebie ziemie lubaczowsk i przemysk. Najwaniejszym postanowieniem ukadu byo przeksztacenie ksistwa halickiego w krlestwo. (okaza si on nietrway) - Zabjstwo Leszka Biaego w Gsawie w 1227 r. destabilizowao kruch rwnowag pomidzy ksistwami piastowskimi. Bolesaw (Wstydliwy) maoletnie sukcesor nie mg jeszcze obj tronu. Opiek nad maoletnim Bolesawem obj Wadysaw Laskonogi Wadysaw Laskonogi (1227 1231) - przed objciem regencji musia zaakceptowa warunki postawione mu na wiecu w 1228 w Cieni przez elity mapolskie - krakowskie panowanie Laskonogiego nie trwao dugo gdy szybko musia wraca do wielkopolski i ponownie zmaga si z Odonicem. Henryk Brodaty (1231 1238) - Wadysaw Laskonogi zmar w 1231r uczyniwszy uprzednio swym sukcesorem Henryka Brodatego. - Henryk bez problemu rozpocz panowanie w Krakowie zdoa nawet zneutralizowa dziaania Konrada Mazowieckiego ale zagroenie z jego strony cigle istniao Henryk Pobony (1238 1241) - po mierci Brodatego bez problemw sukcesorem zosta jego syn Henryk Pobony - Najazd Mongow mier Henryka w tzw. bitwie legnickiej Jego mier spowodowaa e walki o Krakw wybuchy ponownie jego syn Bolesaw Rogatka obj rzdy w Krakowie ale osobicie tam nie przyby. W jego imieniu wadz obj Klemens z Ruszczy. - Zamieszanie spowodowane najazdem tatarskim wykorzysta Konrad Mazowiecki ( 1241 1243) ktremu udao si obj rzdy na 2 lata. Ale wystpienie zwolennikw Bolesawa Wysokiego i wygrana przez nich bitwa pod Suchodoem zakoczyy epizod mazowiecki w Krakowie i przywrciy na tron Bolesawa Wstydliwego, jego ksistwo zostao uszczuplone o ziemi czyck i sieradzk ktre przyczy Konrad.

WIELKOPOLSKA

W momencie mierci Mieszka III y tylko jego jeden syn Wadysaw Laskonogi i 1 wnuk syn Odona Wadysaw Odonic Laskonogi przej opiek nad bratankiem co miao wkrtce doprowadzi do dugich konfliktw. dziedziczy po ojcu ca Wielkopolsk i ziemi krakowsk gdy moni powierzyli mu regencj nad maoletnim Leszkiem Wadysaw rozpocz wspprac z Henrykiem Brodatym ktra zapowiadaa tworzenie systemu opartego na dominacji starszych ksit. W 1205 doszo do wymiany terytoriw Wadysaw Laskonogi przekaza ziemi lubusk, a w zamian przekaza mu ziemi kalisk. W 1206 Wadysaw Odonic wystpi przeciw Laskonogiemu co doprowadzio do zaamania wadzy Laskonogiego w Wielkopolsce i zbiego si z utrat przez Laskonogiego Krakowa. Za Laskonogim opowiedzia si biskup poznaski, pozwolio to starszemu ksiciu odnie zwycistwo nad buntownikami, ktrzy musieli szuka schronienia na lsku

28

Henryk Brodaty udzieli im gociny, zwoany z inicjatywy Henryka Brodatego zjazd gogowski w 1208 r. nie spowodowa zaegnania sporu W 1210 r. w Borzykowej Leszek Biay, Konrad Mazowiecki i Wadysaw Odonic zawizali koalicj przeciwko Laskonogiemu i Brodatemu. Bya to odpowied juniorw na bull Innocentego III, nakazujc przywrci w Polsce zasad senioratu wtedy przywilej dla Kietlicza Przywilej wolborski z 1215 dla kocioa umocni pozycj Odonica Zjazd w Dankowie 1217 Henryk Brodaty, Wadysaw Laskonogi, Leszek Biay przestaa istnie koalicja juniorw, laskonogi chcc wydziedziczy bratanka zawar ukad na przeycie z Leszkiem. w tym samym roku Laskonogi uderzy na ziemie Odonica i wypdzi bratanka ten musia uda si na wygnanie (prawdopodobnie Wgry) W 1218 powrci z wygnania i przy pomocy witopeka opanowa Ujcie i przyj tytu ksicia Ujcia. W 1227 rozgromi wojska Laskonogiego i sta si panem caej Wielkopolski skutkiem tej wojny byo usamodzielnienie si ksicia pomorskiego witopeka i utrata Lubusza na rzecz Ludwika landgrafa turyskiego Sprawy te mia rozstrzygn zjazd w Gsawie ( IX 1227) gospodarzem Odonic napad Pomorzan na zebranych ksit mier Leszka Biaego ranny Henryk Po zbrodni gsawskiej Laskonogi ktry nie uczestniczy w zjedzie pokona bratanka w bliej nie znanej bitwie i wzi go do niewoli Laskonogi ktry przej wadz w Krakowie, przekaza wadz w Krakowie Henrykowi Brodatemu, sam za podj walk z bratankiem i Konradem Mazowieckim ( jego sojusznikiem) Lato 1229 Konrad z pomoc rusk zorganizowa wypraw na Wielkopolsk niepowodzenie wyprawy ale mimo tego niepowodzenia Odonic pokona stryja i Laskonogi musia ucieka z Wielkopolski do Raciborza ( prawdopodobnie wtedy przekaza swe prawa do Wielkopolski Henrykowi i jego synowi) Pod koniec 1231 Laskonogi zgin z rki dziewczyny w rodzie ktr prbowa zgwaci Dziki porednictwu biskupw Odonic zawar z Brodatym w 1233 r. ukad w ktrym Henryk zrezygnowa z wszelkich roszcze wobec jego dziedzictwa. Ale ju w nastpnym roku Henryk wyprawi si na Odonica do Wielkopolski dopiero zaangaowanie si w konflikt sprawio, e ksi lska zaprzesta dalszego zajmowania Wielkopolski i przysta na rozmowy pokojowe. Okad z 1234 pod wadz Henryka przechodz Kalisz, ziemia rudzka, rem, Santok, Odonic obieca e nie bdzie nastawa na ycie Brodatego. W 1235 potwierdzony przez papiea mimo to w 1235 udao si Odonicowi odzyska jeszcze rem Dopiero mier Brodatego w 1238 wszystko zmienia Henryk Pobony by skonny do kompromisu i nie podj walki z ksiciem Wielkopolski W 1239 zmar Odonic wadz w dzielnicy przej starszy syn Odnica Przemys I ktry rzdzi przy pomocy modszego brata Bolesawa Pobonego pocztkowo wsplnie rzdzili ksistwem mier Henryka pod Legnic umoliwia ksitom akcj rewindykacyjn na pd. ju w 1241 Przemys zaj pd. Cz Wielkopolski i opanowa Midzyrzerz i Zbszy W celu pokojowego uoenia stosunkw ze lskiem Przemys I zaproponowa, e polubi siostr Rogatki Elbiet- sojusz ten umoliwi rozpraw z ksiciem Wadysawem I oploskim ktry trzyma Kalisz i Rud. W 1247 pierwszy podzia dzielnicy midzy synw Odonica Przemys w Poznaniu i Gnienie, Bolesaw Kalisz, Przemt i pd. Cz Wielkopolski 1249 nowy podzia Bolesawowi przypada ziemia gnienieska, a Przemys musia si zadowoli Poznaniem i Kaliszem to doprowadzio do konfliktu w 1250 Przemys uwizi modszego brata i zaj jego ziemie do porozumienia doszo po 3 letniej niewoli Bolesawa w 1253 r. Przemys ziemia poznaska, Bolesaw ziemia kaliska i gnienieska. Podzia ten utrzyma si a do mierci Przemysa w 1257 r.

POMORZE

29

po mierci Sambora (syna pierwszego znanego ze rde ksicia gdaskiego Sobiesawa) wadz na Pomorzy Gdaskim obj wadz jego brat Mciwj I ktry uzna krakowskie panowanie Leszka i zwiza si z Dania. W 1210 Duczycy opanowali ziemi supsk i zmusili ksicia Mciwoja I do uznania swego zwierzchnictwa stawia to pod znakiem zapytania zwierzchno ksit piastowskich nad Pomorzem Umiera Mciwj 1215 - pozostawi 4 synw do podziau jednak nie doszo a wadz zwierzchni obj witopek Prawdopodobnie w 1217 Leszek Biay pojawi si na Pomorzu i zatwierdzi witopeka na tronie gdaskim Sojusz witopeka z Odonicem Inicjator zbrodni w Gsawie najwicej zyskiwa na tym niezaleno Pomorza Gdaskiego Pocztek walki z brami Sambor II i Racibor Sambor utrzymywa zwizki z Maklemburgi i ksitami szczeciskimi, nawiza te przyjazne stosunki z zakonem krzyackim, zdoa przecign na swoj stron Racibora bracia wystpili przeciw witopekowi W pocztkach swej samodzielnoci politycznej witopek i jego brat Sambor naleeli do sojusznikw Zakonu. Nieporozumienia si zaczy gdy Krzyacy zajli siedzib biskupa Chrystiana i skierowali swe zainteresowanie w stron Wielkich uaw, traktujc je jako terytorium przynalene do Prus. Do pierwszego ukadu ksicia z Zakonem doszo w 1238r. Polityka witopeka i jego plany chrystianizacyjne Prusw stanowiy zagroenie dla Zakonu. Krzyacy wykorzystali midzy spr ksicia pomorskiego a Piastami Kujawskimi i przyczyli si do wojny po stronie ksit. Jesieni 1242 witopek najecha ziemi chemisk i dotar a do Torunia, plemiona pruskie poczuy si zagroone i najechay one ksistwo witopeka. Koalicja krzyacka wcigna braci witopeka wkrtce jednak Racibor dosta si do niewoli a Sambor uda si na wygnanie W 1248 ksi zosta zmuszony do zawarcia pokoju z Krzyakami Zakon zyskiwa swobodn eglug na Wile a witopek traci swe zdobycze w ziemi chemiskiej Sambor otrzyma ziemi lubiszewsk a Racibor biaogardzk. Kolejny konflikt z Samborem witopek znowu wypdzi brata ale ten razem z Krzyakami wkroczy na Pomorze, w odwecie witopek najecha Pomezani. Nacisk Kocioa sprawi e w 1253 zwarto pokj powtrzenie warunkw z 1248. Po mierci witopeka w 1266r. jego synowie nie doszli do porozumienia. Starszy Mciwj II panowa w ksistwie wieckim, a modszy Warcisw w gdaskim. Midzy ich ziemiami w ksistwie tczewskim rzdzi Sambor II brat witopeka

LSK

Henryk Brodaty ( 1201 1238) - maestwo z Jadwig. Crk Bertolda hrabiego Andechs siostry Jadwigi zostay wydane za krlw Wgier, Czech i Francji - W chwili obejmowania wadzy przez Henryka najstarszym yjcym Piastem by Mieszko Pltonogi raciborski, ktry wykorzysta mier Wysokiego (1201) aby zaj Opole i udao mu si je utrzyma. - W 1205 doszo do wymiany terytoriw Wadysaw Laskonogi przekaza ziemi lubusk, a w zamian Henryk przekaza mu ziemi kalisk. - W 1210 r. papie, odpowiadajc na prob ksicia lska, skierowa do episkopatu polskiego pismo, w ktrym przypomnia o zasadzie senioratu - W tym samym roku Henryk zaangaowa si w walk o ziemi lubusk, ktr dziery Laskonogi. Jego panowanie tu zostao zagroone przez margrabiego uyckiego Konrada ktry w 1210 zorganizowa wypraw i zdoby Lubusz ale Konrad w 1210 zmar a cae zamieszanie wykorzysta Henryk ktry wkroczy tam i zaj ziemi lubusk. - W 1218 na wiecu w Sdowlu odnowi sojusz z Laskonogim i ponownie przekaza mu odzyskany Lubusz.

30

1222 krucjata do Prus- bez efektw. W 1225 Henryk pod nieobecno Leszka pojawi si pod Krakowem i rozpocz oblenie Wawelu, otrzyma jednak wiadomo o najedzie landgrafa turyskiego na ziemi lubusk, wobec czego rozpocz odwrt na lsk - Dogoni go Leszek Biay ale nie doszo do konfrontacji gdy wadcy si porozumieli - Wojna o panowanie piastowskie w ziemi lubuskiej przecigna si a do 1230 r. - W 1231 po mierci Laskonogiego przed Brodatym otworzya si szansa objcia wadzy w Malopolsce ale musia uwzgldni interes maoletniego Bolesawa Wstydliwego i zachowa podzia na ziemie sandomierski i krakowsk. W Sandomierzu w imieniu Bolesawa wadz sprawowaa wdowa po Leszku Grzymisawa - Gdy Henryk obejmowa wadz w Krakowie by najpotniejszym ksiciem piatwoskim w 1230 przej opiek nad wdow i maoletnimi synami zmarego ksicia opolskiego Kazimierza. Jego wadza w Maopolsce miaa mocne podstawy - Walki z Odnicem po zwycistwie nad nim Henryk osadzi w Wielkopolsce swego siostrzeca Borzywoja Dyplodowica, ktremu wydzieli kasztelani redzk. - W pozostaej czci Wielkopolski Henryk osadzi swego syna Henryka Pobonego podobno istniay plany koronacyjne - mier w 1238 przerwaa wszystko Henryk Pobony ( 1238 1241 ) - od razu pojawiy si problemu, ci co uznawali wadz Brodatego na jego syna si ju nie godzili Bolesaw Wstydliwy przesta uznawa zwierzchno ksicia lskiego wadza Pobonego ograniczya si tylko do ziemi krakowskiej. Odonic, korzystajc ze mierci Brodatego zgasza pretensje do zachodniej czci Wielkopolski. rozpocza si walko ale Pobony pozbawi Odonica wadzy w Gnienie, ograniczajc jego terytorium do pn. Kasztelani wielkopolskich. Na lsku Opolskim przeciw wadzy Henryka wystpi Mieszko II Otyy brako mu si przy przywrci wadz nad Opolszczyzn. - W polityce zewntrznej dokona charakterystycznego zwrotu przesta opowiada si po stronie cesarza i jawnie przeszed do obozu papiea. - mier pod Legnic 8/9 IV 1241 Rozpada si monarchia Henrykw lskich Pozostawi 5 synw: Bolesawa Rogatk, Henryka III Biaego, Konrada I i Wadysawa (Mieszko zmar ju w 1242 wic si nie liczy)

w 1242 wadz w caym ksistwie obj Bolesaw Rogatka pierwsze odpado ksistwo krakowskie opanowane przez Konrada Mazowieckiego w Wielkopolsce synowie Odonica szykowali si do odzyskania ojcowizny ze strony lska nie zostaa podjta adna prba utrzymania stanu posiadania w poowie 1248 wskutek porednictwo ksinej wdowy Anny i biskupa wrocawskiego Tomasza I, doszo do podziau lska na 2 ksistwa wrocawski i legnickie. Starsi braci mieli dobra sobie modszych do wsprzdw. Bolesaw Rogatka przyj do wsprzdw Konrada przypuszczajc e ten wytrwa w stanie duchownym mieli wsplne rzdzi ksistwem wrocawskim, gdy jednak przyby do Legnicy aby wyda j brat zada zmiany. Gdy dzielono lsk Konrad przebywa w Paryu na studiach ale gdy si o tym dowiedzia powrci i zada swojej czci. Henryk III obj wadz w ksistwie wrocawskim Szybko doszo do konfliktw pomidzy Henrykiem III Biaym (najpotniejszy z nich) a Bolesawem Rogatk Konrad rwnie zada swego ksistwa, szuka pomocy u Przemysa I ktrego siostr polubi, ten skwapliwie to wykorzysta aby osabi ksicia legnickiego wkroczy zbrojnie wraz z Konradem. Konrad ostatecznie obj rzdy w ksistwie gogowskim.( w 1251r.) 2 para ya w zgodzie gdy Wadysaw powici si karierze duchownej i nie domaga si wydzielenia ksistwa w 1265 zosta arcybiskupem Salzburga W 1266 po mierci Henryka III Wadysaw obj rzdy w jego ksistwie jako opiekun maoletniego syna zmarego Henryka IV Prawego. Wadysaw umar w 1270 r. przekazujc cae ksistwo Henrykowi IV

MAZOWSZE

31

okoo 1200 wadz na Mazowszu obj modszy syn Kazimierza Sprawiedliwego Konrad zwany mazowieckim stao si to w wyniku kolejnego wystpienia monych przeciwko Mieszkowi Staremu ktry musia i na kompromis w 1202 zmar Mieszko a Konrad wykorzysta zamieszanie i opanowa cz Kujaw. Pocztki panowania upyny na wsppracy z bratem Leszkiem Biaym wnet jednak ich drogi rozeszy si Leszek wystpowa zbrojnie na Rusi a Konrad nawiza z tamtejszymi ksitami poprawne stosunki. W 1222 przywrcono mazowieckie panowanie w ziemi chemiskiej Na dworze Brodatego zrodzi si pomys sprawdzenia na pogranicze mazowiecko pruskie zakonu rycerskiego liczono e bracia rycerze osoni dzielnic Konrada przed atakami pruskimi i podejm akcj chrystianizacyjn. liczono e ksi fundator nadal zachowa zwierzchni wadz nad przekazanym terytorium wadze Zakonu inaczej rozumiay sens nada. Dopiero w 1228 dwaj bracia zakonni przyjli od Konrada ziemi chemisk, w 1230 ksi mazowiecki potwierdzi Zakonowi posiadanie ziemi chemiskiej, okrelajc cise granice nada w pocztkowym okresie swej dziaalnoci Zakon cieszy si poparciem ksit piastowskich i episkopatu. Po mierci Leszka w Gsawie Konrad postanowi sign po cao ojcowizny rozpocz walk z Laskonogim i uwizi Henryka Brodatego, ktry stan mu na drodze do opanowania miasta jedynie interwencja witobliwej ony sprawia e Konrad go wypuci. Kosztem Grzymisawy przyczy do swego ksistwa ziemi czyck i sieradzk rwnie opanowa pn. Ziemi sandomierskiej. Dopiero niespodziewany najazd Mongow otworzy mu drog na Krakw. Ale jego dwuletnie rzdy na Wawelu traktowane byy jako mazowiecka okupacja. Do decydujcej rozprawy zwolennikw Bolesawa Wstydliwego z Konradem doszo pod Suchodoem w 1243 r. Rycerstwo maopolskie dowodzone przez Klemensa z Ruszczy pokonao Konrada i jego synw. Ksi mazowiecki nigdy nie pogodzi si z porak i konsekwentnie najedza Maopolsk. Umar w 1247 r. pozostawi rozlege ksistwo obejmujce Mazowsze, Kujawy i ziemi czyck. Po jego mierci rozpad si na 2 czci: kujawsko-sieradzko-czyck i mazowieck. Siemowit I mia obj wadz w ziemiach czyckiej i sieradzkiej. Zajcie ich przez starszego brata Kazimierza, spowodowao e szuka rekompensaty w dzielnicy 2 brata, Bolesawa, ktry z woli ojca mia panowa na Mazowszu. Konflikt midzy Kazimierzem a Siemowitem spowodowa e Siemowit osiad w ziemi czerskiej. Siemowit rozpocz samodzielne rzdy w 1274 r. W 1248 r. zmar bezpotomnie Bolesaw i przypada mu ziemia mazowiecka i w ten sposb doszo do zjednoczenia Mazowsza. W 1254 zawar z Zakonem pierwsze porozumienia, Krzyacy zyskiwali cennego sojusznika przeciw Kazimierzowi kujawskiemu. Ten jednak rozumia intencj ukadu i w tym samym roku uwizi Siemowita i jego on. W 1257 Siemowit zawar we Wocawku trjstronny ukad z Kazimierzem kujawskim i zakonem krzyackim ksita piastowscy zrzekli si w nim ziem ktre w przyszoci zdobd Krzyacy. Dobre stosunki z Zakonem stanowiy dla Siemowita punkt oparcia w walkach z bratem Kazimierzem i miay zabezpieczy jego ksistwo przed najazdami litewskimi W 1259 znalaz si w koalicji ksit przeciw Kazimierzowi kujawskiemu. Dziki zwycistwu nad nim Siemowit obj przejciowo ziemie czyck 1260 traktat w Troszynie ukad z Zakonem Siemowit I przez cae swoje panowanie konsekwentnie realizowa polityk zmierzajc do osabienia brata na Kujawach. Temu celowi suyy ukady z Zakonem.

KUJAWY
Konrad Mazowiecki ju za swego ycia podzieli swoje ksistwo. Kazimierz otrzyma Kujawy. Po mierci ojca powikszy swoje panowanie opanowujc ziemie czyck i sieradzk, a po mierci swego brata Bolesawa, przyczy ziemie dobrzysk. Musia stawia czoo pomorskim najazdom na sw dzielnic w 1238 witopek dokona zbrojnego najazdu na Kujawy dotary a do Inowrocawia.

32

Stopniowo wycofywa si z walk z witopekiem i sojuszu z Zakonem, wpyw na to miaa prokrzyacka polityka Siemowita i spr z ksitami wielkopolskimi o kasztelani w ldzk. Najazd kujawsko-pomorski na ziemi kalisk spowodowa powstanie koalicji skierowanej przeciw ksiciu kujawskiemu. Kazimierz mia 5 synw podzia (zagadnienie nr 17)

17. Podziay dzielnicowe w Polsce w 2 po. XIII w.: MAOPOLSKA

Bolesaw Wstydliwy (1243 1279) - Dopiero po mierci Konrada Mazowieckiego poprawi si stosunki wadcy z ksitami kujawskimi i mazowieckimi - Bolesaw wzi jednak udzia w wyprawie na Kazimierza kujawskiego w 1259 r. co cigno na Maopolsk odwetowy najazd. - Kontakty z ksitami wielkopolskimi rozpoczy si dopiero po 1255 r. gdy ks. Krakowski da posiki ksiciu wielkopolskiemu aby ten odzyska Santok z rk pomorzan. Ksieta wspdziaali w ataku na Kazimierza kujawskiego, w zamian za co Bolesaw Pobony udzieli wsparcia Wstydliwemu gdy wybuch u niego bunt i chcieli osadzi Wadysawa opolskiego. - Ks. Krakowskie nie odgrywao wikszej roli na arenie midzynarodowej. by tradycyjnie zainteresowany sytuacj na Rusi i sojuszem z Wgrami maestwo z crk Beli IV King. - Do sojuszu z Wgrami pozyska on ksicia sieradzkiego Leszka Czarnego - 2 najazd Mongow (1259/1260) spustoszyli przede wszystkim ziemi sandomiersk - Mimo niepowodze Wgrw w Austrii Bolesaw Wstydliwy wiernie sta przy Arpadach. Kiedy w 1270 r. wznowiono wojn o spadek po Babenbergach, zorganizowa wypraw dywersyjn na ksistwo wrocawski, ktrego wadca by sojusznikiem krla czeskiego; z t wypraw zwizany jest wewntrzny konflikt w Mapolsce midzy ksiciem a biskupem krakowskim Pawem z Przemankowa. - Na pocztku 1273 doszo do zasadniczej zmiany w polityce Bolesawa doszo wwczas w Opawie do spotkania Bolesawa z przemysem Ottokarem II Wstydliwy przeszed do obozu czeskiego. - Niedugo potem wybuch bunt rycerstwa w Maopolsce przeciw ksiciu wysunli nawet kandydatue Wadysawa opolskiego. Bolesaw przy pomocy swych piastowskich sojusznikw zdoa pokonc przeciwnikw w bitwie pod Bogucinem w 1273 r., nastpnie najecha na jego ksistwo. W 1274 zawar z Wadysawem ukad pokojowy, odstpi mu zachodni cz Maopolski, sam zachowa wadz w Krakowie. Leszek Czarny (1279 1288) - Bolesaw zmar w 1279 r. nie wiemy w jakich okolicznociach zostaa wysunita kandydatura Leszka Czarnego (wsppracowa on cile z Bolesawem przynajmniej od 1260 r.) - Prowgierski kurs polubi Gryfin, crk bana Chorwacji i Anny, crki Beli IV. Jego prowgierska polityka moga mu pomc w zdobyciu tronu krakowskiego. - W 1280 r. zatrzyma pochd wojsk ruskich w bitwie pod Golicami. - Najazd Jawingw w 1282 r. ktrzy zaatakowali ziemi lubelsk. poprowadzi wypraw odwetow. - Najazdy Litwinw (1283) i kolejny najazd Mongow (1287/88) - Niedugo po objciu dzielnicy znalaz si w konflikcie z biskupem krakowskim Pawem z Przemankowa dopiero w 1284 doszo do ugody, prawdopodobnie nie wesza ona w ycie gdy 2 lata pniej zawarto now ugod oznaczao to koniec sporu o dominium sdeckie. - Rwnoczenie bunt rycerstwa przeciw wadzy ksicia 1 niepokoje miay si ju pojawi w 1282 r. w ziemi sandomierskiej. Leszkowi prawdopodobnie udao si zdusi

33

bunt w zarodku ale wobec uczestnikw nie wycign konsekwencji i utrzymali swe pozycje - Groniejsze nastpstwa miay wystpienia z 1285 rycerstwo krakowskie i sandomierskie wypowiedziao ksiciu posuszestwo i powoao na tron Konrada II czerskiego. Inicjatorem tych dziaa by Otto z rodu Toporw. udao mu si stumi bunt przy pomocy wgierskiej. Udao mu si pokanoa przeciwnikw w bitwie pod Bogucicami w 1285 r. Nic nie wskazuje aby ksi za swego ycia wyznaczy nastpc - Ukad czterech wg wspczesnych bada: - Ukad czterech mia by zawarty pomidzy Leszkiem Czarnym, Przemysem II, Henrykiem Probusem i Henrykiem Gogowskim (1287) - Ta wersja ukadu na dzie dzisiejszy jest cakowicie negowana w ten sposb, e nie mamy adnego dokumentu wiadczcego o tym, e Ci ksita spotkali si w jakimkolwiek miecie i zawarli ukad czterech. - Wiemy na pewno, e taki ukad zosta zawarty pomidzy Leszkiem Czarnym i Henrykiem Probusem, wiemy te, e istnia ukad pomidzy Przemysem II a Henrykiem Gogowskim, a take ukad pomidzy Henrykiem Probusem a Przemysem II. - Nie znamy natomiast adnych ukadw Leszka Czarnego z Przemysem II, ani Leszka Czarnego z Henrykiem Gogowskim. - Innymi sowy wszystko wyglda na to, e cay ten cig wydarze zapocztkowali dwaj najstarsi: Henryk Probus i Leszek Czarny, a potem kady z nich wybiera sobie nastpc i zawiera z nim ukad. - Natomiast o ukadzie czterech mona zapomnie!

WIELKOPOLSKA

po mierci Przemysa I Bolesaw Pobony zapanowa nad ca dzielnic, syn jego starszego brata Przemys II upomnia si o swoje ksistwo dopiero w 1273 r. polityka Przemysa I i Bolesawa Pobonego bya raczej zgodna wsplnie starali si zatrzyma agresywne zapdy margrabiw brandenburskich. W 1255 doszo do maestwa crki Przemysa I z synem margrabiego brandenburskiego Jana. Zgodnie z ukadem bratanica otrzymaa w posagu kasztelani santock, z wyczeniem Santoku mimo to margrabia zaj Santok w 1265 r Bolesaw natychmiast podj prb odzyskania grodu kompromisowy ukad z Brandenburgi. - W 1255 r. ksi Mciwj II zaj podstpnie wany grd Nako, a Przemys I bezskutecznie prbowa go odbi. - Po mierci przemysa jego brat szuka porozumienia z ksitami Pomorza Zachodniego. - Agresywna polityka margrabiw brandenburskich doprowadzia do zblienia pomidzy Bolesawem Pobonym a Mciwojem II. Wspomaga on Bolesawa w walkach na Kujawach. - Margrabiowie zajli Gdask w tej sytuacji Bolesaw wraz ksiciem pomorskim musieli odebra miasto. Po opanowaniu Gdaska, w 1272 zorganizowali wypraw na margrabiw powierzajc jej dowdztwo Przemysowi II. Zakoczya si sukcesem odzyskano Drezdenko i Strzelce - Jako e Bolesaw nie spieszy si z wydzieleniem ksitwa Przemysowi ten zdecydowa si na ucieczk z gnienieskiego dworu w 1273 r Uda si do Poznania i ogosi si ksiciem poznaskim. Bolesaw pogodzi si z uszczupleniem wadzy. - By wyznaczony na nastpc Bolesawa (brak potomkw) i po jego mierci w 1279 r. obj ca dzielnic. Przemys dysponujcy ca Wielkopolsk stawa si jednym z waniejszych ksit konkurentem by jedynie Henryk IV - Henryk chcia podporzdkowa sobie innych ksit i w tym celu zwoa zjazd do Sdowla (ksita lscy, Przemys II) uwizi ich i wymusi ustpstwa! - Przemys utraci ziemi wielusk w ten sposb na rzecz Henryka IV. - Ukad w Kpnie: Zosta zawarty w 12 lutego 1282 roku pomidzy Przemysem II, a Mciwojem (Mszczujem) II. -

34

Mciwj dokona tam darowizny swego ksistwa na rzecz ksicia wielkopolskiego Przemysa II. Byo to nadanie Pomorza Gdaskiego za ycia (ac. donatio inter vivos), z zastrzeeniem, e darczyca mia zarzdza swoim terytorium a do mierci (Mciwj II zmar w 1294 r.), dopiero pniej przechodzio ono we wadanie jego sojusznika Przemysa II. - Po porozumieniu kpiskim Przemys przystpi do walk z Henrykiem IV i na przeomie lat 1283-4 odzyska kasztelani rudzk rozmowy pokojowe, w zamian za ustpstwo Kalisza Henryk otrzyma grody w Ooboku i Rudzie. - W 1287 r. doszo w Sawnie do zawarcia ukadw Przemysa II i Mciwoja II z ksiciem zachodniopomorskim Bogusawem IV, skierowanym przeciwko Brandenburgii. POMORZE doszo do walk pomidzy synami witopeka Mciwojem II i Warcisawem w trakcie tych walk zmar Warcisaw (1271) zaangaowanie ksit pomorskich w srawy piastowskie wykorzysta margrabia Konrad, ktry zaj Gdask i nie zamierza go zwrci. W tej sytuacji Bolesaw wraz ksiciem pomorskim musieli odebra miasto. Po opanowaniu Gdaska, w 1272 zorganizowali wypraw na margrabiw powierzajc jej dowdztwo Przemysowi II. Zakoczya si sukcesem. Mciwj mia nadal problemy, zdecydowa si na zawarcie kolejnego ukadu z margrabi, w 1273 r. ktrego przedmiotem bya ziemia saweska i supska. Ksi zrzek si praw do nich na rzecz Brandenburczykw. Mciwj by rwnie zagroony ze strony swoich stryjw Sambora i Racibora- obaj ksita robili liczne nadania na rzecz Zakonu. Zagroony szuka po raz kolejny poparcia u Piatw 1280 ukad z Siemomysem kujawskim Umowa w Kpnie W 1287 na wielkim zjedzie w Supsku (albo Sawnie) doszo do zawarcia ukadw Przemysa II i Mciwoja II z ksiciem zachodniopomorskim Bogusawem IV, skierowanym przeciwko Brandenburgii i ksiciu Wisawowi. Ukady supskie oznaczay rwnie e Bogusaw IV uznawa wadz ksicia wielkopolskiego na Pomorzu. W 1294 wadz na Pomorzu po mierci Mciwoja II obj Przemys II

LSK

polityka Piastw lskich kierowaa si z jednej strony na odzyskanie wpyww w Wielkopolsce, a z drugiej na umacnianie bliskich zwizkw z Prag. Ksita lscy nie zamierzali rezygnowa z pretensji do Wielkopolski ostatecznie ich walki wewntrzne przekreliy plany rewindykacyjne. Dopiero Przemys Ottokar II zwrci uwag na ksit lskich jako na cennych sojusznikw w 1254 spdzi Boe Narodzenie we Wrocawiu gdzie udao mu si wok siebie zgromadzi wszystkich ksit lskich wok siebie do jego obozu przeszed rwnie ksi Wadysaw opolski. W 1259 w obozie czeskim znalaz si Henryk III Biay a w 1260 ju wysa posiki na wojn z Wgrami ktrych wczeniej by stronnikiem. Ottokar II liczy e dziki tym zwizkom uda mu si wczy do swego obozu innych Piastw. Ksitom slskim udao si nawet zwoa zjazd w Dankowie gdzie prbowai nakoni ksicia wielkopolskiego i krakowskiego do zmiany sojusznikw niestety nie udao si. Po mierci Wadysawa Henryk IV pozosta pod opiek Przemysa Ottokara i godzi si na daleko idce ograniczenia zgodzi si nie zawiera zwizkw i ukadw bez zgody krla czeskiego Henryk obj samodzieln wadz w ksistwie w 1273 r. W tym samym czasie zeszli ze wiata pozostali synowie Poboznego. Po mierci Konrada ksicia gogowskiego jego ziemie zostay podzielone midzy 3 synw: Henryk III (nie Biay!!!) otrzyma Gogw, Konrad II Garbaty ksistwo cinawskie i Przemko ksistwo agaskie.

35

Po 1278 r. podziaowi ulego rwnie ksistwo Bolesawa Rogatki. Jeszcze za ycia wydzieli swojemu synowi Henrykowi V Brzuchatemu ksistwo jaworskie. Po mierci ojca obj te ksistwo legnickie. Jego brat Bolko I zosta ksiciem widnicko-jaworskim. A najmodszy Bernard Zwinny obj wadz we Lwwku. Jedynie ksistwo opolsko-raciborskie nie ulego rozdrobnieniu, Po mierci Mieszka II Otyego w 1246 r. wadz obj jego brat Wadysaw I, ktry panowa do 1282 r. , Ukady Bolesawa Rogatki z Rudolfem Habsburgiem czyniy zasadniczy wyom w dotychczasowej polityce ksit lskich. Henryk IV nadal by wiernym stronnikiem Przemysa Ottokara II. Klsk krla Czech wykorzysta ksi legnicki, w 1277 r. najecha ksitwo wrocawskie i uwizi Probusa w czasie jego niewoli (podobno trzyma go w klatce z 2 tylko otworami!) Przemys Ottokar przej za niego rzdy, montowa koalicj przeciw Rogatce liczy przed wszystkim na Henryka gogowskiego. W obronie Henryka IV w sumie wystpili tylko Przemys II (ks. Wielkopolski) i Henryk gogowski oni zorganizowali wypraw z 1277 r. ale w bitwie niedaleko Zbkowic ponieli klsk. Z inicjatywy Przemysa Ottokara II w lipcu 1277 doszo do wielkiego zjazdu we Wrocawiu wszystkich ksit lskich. Ksistwo wrocawskie zostao uszczuplone na rzecz Rogatki otrzyma pas ziemi przylegajcy do ziemi legnickiej w sumie duu sukces Przemysa Ottokara II Po bitwie pod Suchymi Krutami sytuacja cakowicie si zmieniaa- chcia sprawowa regencj nad maoletnim Wacawem ale zwyciski Rudolf Habsburg do tego nie dopuci w ramach rekompensaty odda mu ziemi kodzk pocztrek ich wsppracy W 1280 Henryk IV zoy hod Rudolfowi sta si najpotniejszym ksiciem lskim W 1281 H. IV zaprosi na wielki zjazd ksit gogowskich, legnickich, Przemysa II, i Leszka Czarnego Leszek nie przyby. Reszt uwizi i wymg ustpstwa! Przemys zrzek si pretensji do ziemi wieluskiej. Swoich kuzynw zmusi do uznania swojej zwierzchnoci. Pocztkowo w stosunku do Wacawa II by zwizany z opozycj czesk, dopiero w 1285 r. wadcy zawarli cisy sojusz przypuszcza si e Henryk liczy nawet na koron czesk. Testament Probusa - Wedug przekazw, umierajc Probus kaza sporzdzi dwa dokumenty. Jeden dotyczcy spraw kocioa wrocawskiego, ktry nadawa biskupowi upragnione uprawnienia ksice w kasztelani nysko-otmuchowskiej, drugi polityczny regulujcy kwesti dziedziczenia. Chodzi tutaj o zapis Maopolski ze stoecznym Krakowem na czele Przemysowi II, za ksistwa wrocawskiego najwierniejszemu stronnikowi Probusa na lsku Henrykowi III Gogowczykowi. W razie bezpotomnej mierci, ktrego z wymienionych ksit dzielnice bdce dotd w ich posiadaniu przej miay w posiadanie drugiego, co dodatkowo regulowa ukad pomidzy zainteresowanymi. Wielu historykw podwaa jednak istnienie drugiego z dokumentw.

MAZOWSZE
Siemowit I zosta city podczas najazdu litewskiego w 1262 r. a jego starszy syn Konrad II zosta wzity do niewoli przez Litwinw gdzie przebywa do 1264 r. Nad drugim maoletnim synem Bolesawem II opiek roztoczy Bolesaw Pobony W poowie lat 60 Konrad II otrzyma wasn dzielnic zoon z ziemi czerskiej i pn. Mazowsza W pozostaej czci ksistwa wadz sprawowaa wdowa po Siemowicie Perejasawa w zastpstwie Bolesawa II dopiero w latach 1276-1279 otrzyma wasn dzielnic w skad ktrej wchodziy ziemia gostyska, rawska i pocka Konrad II nawiza kontakty z ksiciem wodzimierskim i tam nawizywa soujsze Bolesaw II nawiza przyjazne kontakty z Litw i ksitami kujawskimi (przyczyni si do elekcji na tron krakowski Leszka Czarnego) 1283 najazd Konrada II na Bolesawa II klska Bolesawa 1285 - rycerstwo krakowskie i sandomierskie wypowiedziao ksiciu posuszestwo i powoao na tron Konrada II czerskiego. Inicjatorem tych dziaa by Otto z rodu Toporw. udao mu

36

si stumi bunt przy pomocy wgierskiej. Udao mu si pokanoa przeciwnikw w bitwie pod Bogucicami w 1285 r. po mierci Leszka Czarnego Bolesaw II pocki ktry mia poparcie w Maopolsce zosta wezwany na tron w Krakowie mimo przejciowych sukcesw wikszej roli nie odegra i przeszed do obozu Wacawa II

KUJAWY

Kazimierz mia 5 synw Jeszcze za ycia w 1260 osadzi najpierw w czycy a potem w Sieradzu najstarszego syna Leszka Czarnego Siemomys obj w 1267 Kujawy Inowrocawski Wadysaw okietek, Kazimierz II i Siemowit w momencie mierci ojca byli nieletni i pozostali pod opiek matki oraz przyrodnich braci. Dla nich przeznaczono pd. Cz ks. Kujawskiego ziemie brzesko-kujawsk i dobrzysk. Okoo 1275 r. Wadysaw okietek obj wadz w ziemi brzesko-kujawskiej i rzdzi tu wraz z bratem Kazimierzem II. Po mierci Leszka Czarnego Kazimierz II przej czyc Siemowit otrzyma w 1287 przeznaczon mu ziemi dobrzysk Rwnie po mierci Leszka Czarnego wadz w ziemi sieradzkiej obj Wadysaw okietek

18. Zamanie zasady senioratu w Polsce w XII w.: okoo poowy 1177 spiskowcy usunli z dzielnicy urzdnikw Mieszka Starego i ofiarowali tron Bolesawowi Wysokiemu. Bunt na lsku, podniesiony przez jego brata Mieszka Pltonogiego i syna Jarosawa uniemoliwi dostanie si do Krakowa. Przyjcie oferty maopolskich spiskowcw przez ksicia lskiego doprowadzio do wystpienia przeciwko niemu zagroonego Mieszka III uniemoliwi on dotarcie konkurentowi dotarcie okrn drog do Krakowa. W tej sytuacji krakowscy spiskowcy zaproponowali tron ksiciu sandomierskiemu Kazimierzowi Sprawiedliwemu ten po wahaniach zgodzi si obj wadz. KONIEC SENIORATU olbrzymi rol w tym odegrali moni Dla przyszoci tronu krakowskiego klska Bolesawa Wysokiego miaa istotne znaczenie. Kazimierz sprawiedliwy stan po stronie pokonanego Po objciu wadzy w Wielkopolsce przez zbuntowanego Odnona Kazimierz Sprawiedliwy na tyle umocni swoje panowanie w Krakowie e mg przystpi do uporzdkowywania sytuacji w kraju. Pokona wystpujcych przeciwko Bolesawowi Wysokiemu ksit lskich i przywrci mu wadz na lsku. ale utrzyma dawny podzia lska Mieszko utrzyma Racibrz ale dosta rwnie zachodni cz ziemi krakowskiej z grodami w Owiecimiu, Bytomiu i Siewierzu, a po mierci Jarosawa obj po nim wadz w Opolu. Kolejnym posuniciem by podzia Wielkopolski. Gniezno zostao przyczone do dzielnicy senioralnej, a Odon nie protestowa. Na Mazowszu i Kujawach gdzie panowa syn Bolesawa Kdzierzawego Leszek Kazimierz przej nad nim opiek. Wadza wielkoksica zyskaa najpewniej sankcj cesarza lecz sytuacja cesarza bya ju wtedy zupenie inna zyska na pozycji Aleksander III. Przywdca opozycji biskup krakowski Gedko sprawi e Polska wrcio do obozu papieskiego. Zjazd w czycy - 1180 zjazd pastwowy ktry mia usankcjonowa nie tylko wadz ale i zmiany terytorialne. Nie wiemy czy uczestniczyli w nim rwnie inni ksita. Przybyli wszyscy biskupi prowincji gnienieskiej nadawao czyckiemu spotkaniu wystarczajc rang. Ich obecno oznaczaa faktyczne uznanie pryncypatu Kazimierza Sprawiedliwego. Uczestnicy wiecu zwrcili si do papiea z prob o potwierdzenie uchwa dotyczcych zniesienia naduy ksicych urzdnikw w stosunku do dbr kocielnych. By to znak odejcia od polityki procesarskiej na rzecz papiea.

37

19. Walki o Krakw w XII i XIII w.: XII WIEK: - okoo poowy 1177 spiskowcy usunli z dzielnicy urzdnikw Mieszka Starego i ofiarowali tron Bolesawowi Wysokiemu. Bunt na lsku, podniesiony przez jego brata Mieszka Pltonogiego i syna Jarosawa uniemoliwi dostanie si do Krakowa. Przyjcie oferty maopolskich spiskowcw przez ksicia lskiego doprowadzio do wystpienia przeciwko niemu zagroonego Mieszka III uniemoliwi on dotarcie konkurentowi dotarcie okrn drog do Krakowa. - Upadek rzdw Mieszka niekorzystnie odbi si na Pomorzu Bogusaw pozosta bez sojusznika. Maestwo zawarte pomidzy w 1181r miedzy Anastazj crka Mieszka III a Bogusawem byo korzystne dla obu stron, Mieszko mg wczy si ponownie do piastowskich rozgrywek - Powrt Mieszka III do Wielkopolski w 1181 (olbrzymia pomoc Bogusawa) i zajcie caej prowincji niedugo po powrocie do kraju Mieszko zdoa zgromadzi wok siebie wszystkich ksit take lskich. Rozerwanie sojuszu lsko maopolskiego byo jego niewtpliwie duym sukcesem - Po 1181r w Polsce powstay dwa niezalene orodki wadzy jeden w Gnienie, 2 w Krakowie. - Mieszko majc poparcie innych ksit piastowskich i swego najstarszego syna Odona, Mieszko zamierza odzyska stoeczny grd i w 1184 ponownie szuka pomocy na niemieckim dworze zabiegi te udaremni Kazimierz Sprawiedliwy, ktrego poselstwo ofiarowao krlowi znaczn sum pienidzy. - Zaangaowanie na Rusi Kazimierza, doprowadzio do pogorszenia stosunkw z Wgrami. To z kolei spowodowao powstanie w Krakowie opozycji, ktra wykorzystujc nieobecno ksicia, wezwaa tam Mieszka Starego. W 1191 opozycjonici, ktrym przewodzi kasztelan Henryk Kietlicz, opanowali Krakw i oddali wadz ksiciu wielkopolskiemu. Ten osadzi tu swego syna Bolesawa ,ale Kazimierz powracajcy z wyprawy bez trudu odzyska wadz. - mier Kazimierza w 1194 pozostawi 2 maoletnich synw Leszka (Biaego) i Konrada (Mazowiecki). W Krakowie dokonano elekcji Leszka i ustanowiono rzdy regencyjne Helena (wdowa po Kazimierzu) i bp. Krakowski Peka - Ksi wielkopolski postanowi zbrojnie upomnie si o Maopolsk i razem z synami ruszy na Krakw. Nad rzeczk Mozgaw w 1195 doszo dpo bitwy. Wojska Ksicia wielkopolskiego zostay pobite przez palatyna krakowskiego Mikoaja. Sam ksi Mieszko zosta ranny, a syn Bolesaw poleg. Ksicia zawid jego sojusznik Mieszko Pltonogi, ktry spni si ze swym wojskiem. Nie zdy rwnie idcy na pomoc Mikoajowi wojewoda sandomierski Geworek. Midzy spnionymi doszo do drugiej bitwy, wojska sandomierskie zostay pokonane przez Pltonogiego ale niczego to nie zmienio. Mieszko zawrci do Wielkopolski - Nie zraony ukadami Mieszko wszed w ukady z wdow po ksiciu Kazimierzowi. Nieporozumienia w obozie rzdzcym w Krakowie sprawiy, e ksina zdecydowaa si wezwa starego ksicia. Ksi obj rzdy opiekucze nad Leszkiem Biaym. Niebawem jednak utraci wadz na skutek nieporozumie z biskupem krakowskim Pek i wojewod Mikoajem. I POLOWA XIII wieku: przyjcie takiej 4 letniej koncepcji rzdw Wadysawa oznacza e przez cay ten czas Maopolska bya podzielona na 2 orodki wadzy w Krakowie i Sandomierzu. W 1206 Wadysaw Odonic wystpi przeciw Laskonogiemu co doprowadzio do zaamania wadzy Laskonogiego w Wielkopolsce i zbiego si z utrat przez Laskonogiego Krakowa. Za Laskonogim opowiedzia si biskup poznaski, pozwolio to starszemu ksiciu odnie zwycistwo nad buntownikami, ktrzy musieli szuka schronienia na lsku Pocztki panowania Konrada upyny na wsppracy z bratem Leszkiem Biaym wnet jednak ich drogi rozeszy si Leszek wystpowa zbrojnie na Rusi a Konrad nawiza z tamtejszymi ksitami poprawne stosunki. W 1225 Henryk pod nieobecno Leszka pojawi si pod Krakowem i rozpocz oblenie Wawelu, otrzyma jednak wiadomo o najedzie landgrafa turyskiego na ziemi lubusk, wobec czego rozpocz odwrt na lsk

38

Dogoni go Leszek Biay ale nie doszo do konfrontacji gdy wadcy si porozumieli Zjazd w Gsawie ( IX 1227) gospodarzem Odonic napad Pomorzan na zebranych ksit mier Leszka Biaego ranny Henryk Po zbrodni gsawskiej Laskonogi ktry nie uczestniczy w zjedzie pokona bratanka w bliej nie znanej bitwie i wzi go do niewoli Laskonogi ktry przej wadz w Krakowie, przekaza wadz w Krakowie Henrykowi Brodatemu, sam za podj walk z bratankiem i Konradem Mazowieckim ( jego sojusznikiem) Po mierci Leszka w Gsawie Konrad postanowi sign po cao ojcowizny rozpocz walk z Laskonogim i uwizi Henryka Brodatego, ktry stan mu na drodze do opanowania miasta jedynie interwencja witobliwej ony sprawia e Konrad go wypuci. Kosztem Grzymisawy przyczy do swego ksistwa ziemi czyck i sieradzk rwnie opanowa pn. Ziemi sandomierskiej. Lato 1229 Konrad z pomoc rusk zorganizowa wypraw na Wielkopolsk niepowodzenie wyprawy ale mimo tego niepowodzenia Odonic pokona stryja i Laskonogi musia ucieka z Wielkopolski do Raciborza ( prawdopodobnie wtedy przekaza swe prawa do Wielkopolski Henrykowi i jego synowi) W 1231 po mierci Laskonogiego przed Brodatym otworzya si szansa objcia wadzy w Malopolsce ale musia uwzgldni interes maoletniego Bolesawa Wstydliwego i zachowa podzia na ziemie sandomierski i krakowsk. W Sandomierzu w imieniu Bolesawa wadz sprawowaa wdowa po Leszku Grzymisawa Gdy Henryk obejmowa wadz w Krakowie by najpotniejszym ksiciem piatwoskim w 1230 przej opiek nad wdow i maoletnimi synami zmarego ksicia opolskiego Kazimierza. Jego wadza w Maopolsce miaa mocne podstawy po mierci Brodatego sukcesorem zosta jego syn Henryk Pobony od razu pojawiy si problemu, ci co uznawali wadz Brodatego na jego syna si ju nie godzili Bolesaw Wstydliwy przesta uznawa zwierzchno ksicia lskiego wadza Pobonego ograniczya si tylko do ziemi krakowskiej. Odonic, korzystajc ze mierci Brodatego zgasza pretensje do zachodniej czci Wielkopolski. rozpocza si walko ale Pobony pozbawi Odonica wadzy w Gnienie, ograniczajc jego terytorium do pn. Kasztelani wielkopolskich. Na lsku Opolskim przeciw wadzy Henryka wystpi Mieszko II Otyy brako mu si przy przywrci wadz nad Opolszczyzn. Najazd Mongow mier Henryka w tzw. bitwie legnickiej Jego mier spowodowaa e walki o Krakw wybuchy ponownie jego syn Bolesaw Rogatka obj rzdy w Krakowie ale osobicie tam nie przyby. W jego imieniu wadz obj Klemens z Ruszczy. niespodziewany najazd Mongow otworzy Konradowi drog na Krakw. Ale jego dwuletnie rzdy na Wawelu traktowane byy jako mazowiecka okupacja. Do decydujcej rozprawy zwolennikw Bolesawa Wstydliwego z Konradem doszo pod Suchodoem w 1243 r. Rycerstwo maopolskie dowodzone przez Klemensa z Ruszczy pokonao Konrada i jego synw. Ksi mazowiecki nigdy nie pogodzi si z porak i konsekwentnie najedza Maopolsk

II POLOWA XIII wieku: Bolesaw Wstydliwy (1243 1279) po mierci Konrada Mazowieckiego poprawi si stosunki wadcy z ksitami kujawskimi i mazowieckimi - Bolesaw wzi jednak udzia w wyprawie na Kazimierza kujawskiego w 1259 r. co cigno na Maopolsk odwetowy najazd. - Ks. Krakowskie nie odgrywao wikszej roli na arenie midzynarodowej. by tradycyjnie zainteresowany sytuacj na Rusi i sojuszem z Wgrami maestwo z crk Beli IV King. - Do sojuszu z Wgrami pozyska on ksicia sieradzkiego Leszka Czarnego - 2 najazd Mongow (1259/1260) spustoszyli przede wszystkim ziemi sandomiersk - W latach 70 wybuch bunt rycerstwa w Maopolsce przeciw ksiciu wysunli nawet kandydatur Wadysawa opolskiego. Bolesaw przy pomocy swych piastowskich sojusznikw zdoa pokona przeciwnikw w bitwie pod Bogucinem w 1273 r.,

39

nastpnie najecha na jego ksistwo. W 1274 zawar z Wadysawem ukad pokojowy, odstpi mu zachodni cz Maopolski, sam zachowa wadz w Krakowie. - Niedugo po objciu dzielnicy znalaz si w konflikcie z biskupem krakowskim Pawem z Przemankowa dopiero w 1284 doszo do ugody, prawdopodobnie nie wesza ona w ycie gdy 2 lata pniej zawarto now ugod oznaczao to koniec sporu o dominium sdeckie. 1285 - rycerstwo krakowskie i sandomierskie wypowiedziao ksiciu posuszestwo i powoao na tron Konrada II czerskiego. Inicjatorem tych dziaa by Otto z rodu Toporw. udao mu si stumi bunt przy pomocy wgierskiej. Udao mu si pokanoa przeciwnikw w bitwie pod Bogucicami w 1285 r.

20. Prawo niemieckie i kolonizacja: - Kolonizacja na prawie niemieckim to proces spoeczno-ustrojowy zapocztkowany na przeomie XII i XIII wieku. Polega on na zakadaniu wsi na odrbnym prawie lub przenoszeniu na nie ju istniejcych. - Stosowane wwczas prawa lokacyjne: magdeburskie (niemieckie), lubeckie, chemiskie, redzkie, wooskie. - W przypadku wsi, prawo niemieckie zapewniao mieszkacom: wolno osobist, dziedziczne uytkowanie gospodarstwa, zwolnienie od wszystkich ciarw prawa ksicego (prawa polskiego), ograniczenie wiadcze do cile okrelonych danin i posug na rzecz pana gruntowego oraz wadzy publicznej, sdzenie si wedug wasnego prawa i samorzdno. - Pocztki kolonizacji sigaj w Europie zachodniej czasw karoliskich. Z czasem fala osadnictwa przesuna si na wschd, bowiem byy tu jeszcze pustki osadnicze i nieuytki, ktre mona byo zagospodarowa. - W Polsce jako pierwsze do kolonizacji swych ziem przystpiy klasztory. - Kolonizacja wizaa si rwnie z wprowadzeniem nowych technik uprawy roli: pug elazny trjpolwka (upowszechniona w XIII w.) polegaa na podziale caej ziemi ornej na trzy czci. Jedn przeznaczano pod zasiew ozimy, drug pod zboa jare, trzecia ugorowaa. W nastpnym roku na ugorach siano zboa ozime, ziemia przeznaczona wczeniej pod oziminy bya zasiewana zboem jarym, a cz, gdzie zebrano zboa jare, stawa si ugorem. W nastpnym roku cay cykl si powtarza. Wprowadzenie trjpolwki spowodowao wzrost plonw i pozwolio na stabilizacj osadnictwa. - Zasady kolonizacji: W kolonizacji braa udzia grupa ludzi (kilka do kilkunastu rodzin), a nie indywidualne jednostki. Dla osadnikw jednymi z najwaniejszych spraw byo zachowanie wasnego praw oraz zapewnienie sobie racjonalnego wymiaru wiadcze. Waciciel ziemski, ktry zamierza sprowadzi osadnikw, musia najpierw wystara si o immunitet dotyczcy danej ziemi. Po uzyskaniu immunitetu i zgody wadcy na sprowadzenie osadnikw zawierano umow z zasadc. Umowa taka miaa charakter przywileju lokacyjnego wystawianego przez waciciela ziemi na rce zasadcy. Zasadca - osoba odpowiedzialna za sprowadzenie osadnikw i zaoenie osady, pniej najczciej zostawaa sotysem w danej osadzie. Mia on uprzywilejowane stanowisko: dostawa wicej ziemi, ktra mg sam wybra, jego ziemia bya najczciej zwolniona od wszelkich opat na rzecz pana, mia prawo do polowania, rybowstwa, zakadania karczem i mynw, partycypowa w dochodach z opat czynszowych i kar sdowych. Czasem musia zapaci za te prawa i by tez niekiedy zobowizany do suby wojskowej (mia dziki temu szanse na przejcie do stanu rycerskiego).

40

W umowie tej najczciej zwalniano osadnikw od wszystkich ciarw prawa polskiego i wyczano ich spod kompetencji sdownictwa wojewodw, kasztelanw i niszych sdziw. Wyznaczano te z reguy granice nowej osady i dokonywano pomiarw gruntw dla przyszych uytkownikw, poniewa pniej wymiar wiadcze liczono od jednego anu (an nowa jednostka miary gruntu o genezie niemieckiej, zastpia inne jednostki: reb i pug; byy dwa rodzaje anw: frankoski (24 ha) i chemiski (17 ha)). Kady z osadnikw otrzymywa najczciej jeden an ziemi, z ktrego zobowizany by paci czynsz pieniny lub uiszcza okrelon ilo zboa. Z czasem czynsz wypiera wiadczenia w naturze. Poza wiadczeniami indywidualnymi przewidziano take wiadczenia grupowe. Wolnizna by to okres czasu, w ktrym osadnicy byli wolni od wszelkich wiadcze na rzecz pana. Jego dugo zaleaa od stanu zagospodarowania zasiedlanego terenu. Mg dochodzi nawet do 20 lat. Kady osadnik by czowiekiem wolnym i mia prawo do porzucenia gospodarstwa i przeniesienia si w inne miejsce. Jednak w rzeczywistoci zazwyczaj nie mia interesu w tym by to robi. Obcy osadnicy zwolnieni byli od przepisw prawa polskiego, mieli by sdzeni wedug prawa obowizujcego w miejscu dawnego zamieszkania. Byo to prawo zwyczajowe, dlatego w jego stosowaniu konieczny by udzia caej gromady. Sd skada si z sotysa i awy, ta za z przedstawicieli miejscowej spoecznoci. Do przewodniczcego sdu naleaa egzekucja wyroku, natomiast orzekanie pozostawa w rkach awy. Trzy razy do roku zbieray si tzw. wielkie sdy gajone, odprawiane w obecnoci pana gruntowego i jego otoczenia (w okresie wolnizny ich raczej nie zwoywano, bowiem ludno w ich czasie musiaa utrzymywa pana, a w okresie wolnizny nie musiaa zwoywa tych sdw). W XIII w. osadnicy napywali gwnie z Flandrii i rnych regionw Niemiec. - Oprcz tego procesu przebieg inny, rwnie okrelany mianem kolonizacji na prawie niemieckim. Polega on na przenoszeniu wsi z prawa polskiego na niemieckie. Proces ten odegra decydujc rol w przemianach spoeczno-ustrojowych XIII w. - Akcj kolonizacyjn najbardziej byli zainteresowani ksita, a pord nich wyrnia si akcja kolonizacyjna Henryka Brodatego na lsku. 21. Zjednoczenie pastwa polskiego na przeomie XIII- XIV w.: - Kasia 22. Monarchia Kazimierza Wielkiego (zagadnienia wewntrzne): - Kasia 23. Polityka zagraniczna Wadysawa okietka i Kazimierza Wielkiego: - Kasia 24. Stosunki polsko-krzyackie w XIV- XV w.: - Kasia 25. Stosunki polsko-litewskie w XIV- XV w.: - Kasia 26. Polska wobec problemu husyckiego: - Kasia 27. Stosunki polsko-wgierskie XIV- XV w.: SOJUSZ Wgrw Z okietkiem - 1301 umiera Andrzej III ostatni krl z linii Arpadw. Na Wgrzech wadze przejmuje Wacaw II ( nie podoba si to wielu monarchom europejskim, a papie chce by Wgry przeszy w rce Andegawenw) - 1304 sojusz okietka z Karolem Robertem przeciwko Wacawowi II ~zjazd w Budzie. Karol Robert udziela okietkowi poparcia dziki czemu moe on wrci do Polski i opanowa w 1304 Wislice i Sandomierz. - Sojusz z Wgrami trwa przez cae panowanie okietka 1311 Wgrzy pomagaj mu stumi bunt wjta Alberta umocnienie sojuszu poprzez maestwo Elbiety okietkwny z Karolem Robertem w 1320

41

oba kraje prowadza wsplna polityk wobec Rusi np. osadzenie na tronie ruskim ks mazowieckiego Bolesawa / Jerzego II na tronie w 1313 1327 zobowizania sukcesyjne okietka na rzecz Andegawenw (choroba Kazimierza) kryzys wsppracy: Jan Luksemburski chce zaj Polsk ( jako dziedzic Przemyslidw), dy do rozerwania sojuszu polsko-wgierskiego. Udaje mu si doprowadzi do zawarcia z Karolem Robertem ukadu w Tyrnawie w 1327 ( rozmowy o lubie crki Jana z synem Karola Roberta), ukad w Tyrnawie nie wymienia okietka jako sojusznika Andegawenw, co Jan Luksemburski odczyta jako pozostawienie mu swobody do dziaa w Polsce ~ jednak wyprawa Jana na Polsk zostaa powstrzymana dziki pomocy wgierskiej, gdy zlikwidowanie pastwa okietka nie leao w interesie Wgrw.

Sojusz Kazimierza Wielkiego z Wgrami Karol Robert zaczyna realizowa wasna polityk sprzeczna z interesami Polski, co wicej dla Wgrw Polska jest tylko jednym z sojusznikw a dla Polski Wgry to jedyny sprzymierzeniec w Europie. ~ problemy z sojuszem! - sd arbitraowy w Wyszehradzie w 1335 rozsadzenie sporu z Krzyakami i mediacja wgierska w stosunkach polsko-czeskich. - Wgrzy cay czas uznaj za wany ukad sukcesyjny z 1327 Karol Robert zawar nawet sojusz z Janem Luksemburskim w 1338. w zamian za pomoc Luksemburskiego w zdobyciu korony polskiej po bezpotomnej mierci Kazimierza, Karol obiecuje pomoc Luksemburgom w razie gdyba Kazimierz najecha Czechy, obiecuje tez nie przyjmowa hodu ksit lskich gdyby zosta krlem Polski - Kazimierz nie akceptuje takiego postpowania Karola Roberta - 1338 Wyszehrad, spotkanie Karola Roberta z Kazimierzem i ks ruskim Jerzym II. Jerzy obiecuje tron ruski Kazimierzowi w zamian za poparcie. Wgrzy musza to zaakceptowa ze wzgldu na swoje pretensje do ziem ruskich i ukady sukcesyjne pomidzy Polska a Wgrami - 1341 w Toruniu spotkanie Karola Roberta Jana Luksemburskiego i Kazimierza z Wielkim Mistrzem - 1342 umiera Karol Robert, a Ludwik Wgierski jest bardziej zajty sprawami woskimi ni konfliktem polsko-krzyzackim i w ogle sprawami Polski - wszystkie traktaty polsko-krzyzackie np. pokj w Kaliszu czy ukad w Inowrocawiu na yczenie Krzyakw musza mie gwarancje wgierska. Zakon obawia si, ze Wgrzy jako potencjalni sukcesorzy Kazimierza mog chcie odzyska ziemie przez niego utracone na rzecz Zakonu. - Kazimierz prowadzi aktywna polityk Ruska ktra nie podoba si Andegawenom ~spory o Ru 1350 Ludwik owiadcza ze Ru naleaa kiedy do Wgier i Kazimierz moe w niej panowa ale tylko pod warunkiem, ze po jego bezpotomnej mierci Polska przypadnie Andegawenom. W przeciwnym razie Wgrzy maja prawo wykupi Ru za cen 100 tys. florenw ~nowa umowa sukcesyjna silnie powizana ze sprawa ruska Kazimierz przyjmuje w/w warunki bo potrzebuje wojsk wgierskich by walczy z Litwinami napadajcymi na Ru 1351 wsplna polsko-wgierska wyprawa na Litw ~choroba Kazimierza a szlachta skada w Lublinie przyrzeczenie Ludwikowi, ze przyjmie go na krla Wgrzy na Rusi chc realizowa wasna polityk i nie obchodz ich cele polskie - 1353 ukad budziski jeli Kazimierz umrze bezpotomnie, Ludwik (Andegawenowie) obejm wadze w Polsce ( nie dotyczy Mazowsza) - Kazimierz popiera antyluksemburska polityk Andegawenw i udziela im pomocy zbrojnej.

42

Zjazd krakowski 1364 przypomnienie praw Ludwika do tronu Polski ~ przypomnienie bo Ludwik jest bezdzietny i moga pojawi si obawa, ze Kazimierz szuka innego nastpcy. Ludwik zobowiza si do zrzeczenia si swoich praw do tronu polskiego jeli Kazimierz bdzie mie syna, jeli bdzie mie crki, to Ludwik wypaci im posag a sam obejmie tron Polski. 1370 umiera Kazimierz nie ma syna, tron przechodzi na Andegawenw.

Unia personalna polsko-wgierska : ZOBACZ ZAGADNIENIE PANOWANIE ANDEGAWENW. Stosunki z Wgrami za Jagiellonw do 1444. - 1387 wyprawa ruska Jadwigi i przyjcie hodu hospodara modawskiego pogorszyy stosunki z Wgrami ~konflikt z Zygmuntem Luksemburskim od 1387 krlem Wgier. Zygmunt nie chcia otwartego konfliktu z Polska, ale dy do osabienia pozycji midzynarodowej Jagiey - 1395 umiera Maria, prawa do tronu wgierskiego przechodz na Jadwig, bo Maria umiera bezpotomnie ~trudna sytuacja Zygmunta na Wgrzech - 1397 spotkanie Zygmunta z Jadwiga i Jagie. Zygmunt zrzeka si swoim praw do Rusi Halickiej na rzecz Jagiey a Jagieo rezygnuje ze zwierzchnictwa nad Modawia i Podolem oba pastwa zawieraj ukad pokojowy, ktry obowizywa przez 16 lat W czasie wojny z Zakonem Zygmunt Luksemburski popiera Krzyakw i namawia ich do wojny z Jagie, knuje z Witoldem i prbuje zorganizowa koalicje antyjagiellonska. Ale mu nie wychodzi. Nie jest tez w stanie udzieli zakonowi adnej pomocy cho obiecywa. - 1412 zjazd w Lubowli: Jagieo i Zygmunt zawarcie wieczystego przymierza przeciwko wrogom. Ru Halicka i Podole na okres ycia oby wadcw + na 15 lat po mierci ktrego z nich zostaje przy Polsce, dalsza przynaleno tych ziem mia okreli sad polubowny. Polska zachowuje zwierzchnictwo w Modawii ale jej hospodar ma pomc Wgrom w walce z Turcja. Wooszczyzna jest strefa wgierskich wpyww. - Sprawa husytw: wadysaw popiera husytw a ci proponuj mu tron odmawia. Poparcie dla husytw niepokoi Zygmunta, ktry zawiera z Jagie kolejny sojusz w 1423 w Kiemarku. Odnowiono warunki ukadu w Lubowli a Jagieo zobowiza si do pomocy Zygmuntowi przeciwko husytom. - Zygmunt Olenicki jest zwolennikiem sojuszu z Luksemburgami ~wci istnieje obawa wgierskich roszcze do Rusi i zwierzchnictwo Polski w Modawii jest do sabe. Aby rozwiza sytuacja Olenicki chce aby Jagiellonowie objli Wgry i Czechy po Luksemburgach. ( chce oeni Jagielloczykw z wnuczkami Zygmunta) - 1439 umiera Albrecht Habsburg Olenicki to wykorzystuje i nawizuje kontakty z Wgrami w celu osadzenia na tronie wgierskim Wadysaw III. W 1440 sejm wgierski ofiarowa koron Wadysawowi warunki Wgrw: zwrot spisza, rozstrzygnicia przez sad polubowny przynalenoci Rusi Podola i Modawii, obrona przed Turcja, lub z Elbiet ( wdowa po Albrechcie, crka Zygmunta Luksemburskiego) i pomoc jej synowi w objciu wadzy w czechach, jeeli Wadysaw umrze bezpotomnie to Wgrami bdzie rzdzi syn Albrechta Habsburga, Wadysaw Pogrobowiec ~uroczyste zaproszenie Wadysawa na tron: marzec 1440 Krakw - Wadysaw jedzie na Wgry Elbieta nie zamierza odda mu wadzy i dochodzi do wojny domowej: duga i wyniszczajca, nikt nie osiga przewagi. Koczy ja mier Elbiety. - Mediacje pomidzy walczcymi stronami prowadzi papie Eugeniusz Iv, ktry chce zakoczy wojn domowa na Wgrzech, gdy planuje organizacj antytureckiej krucjaty. Za namowa jego legata Juliusza Cesariniego, Wadysaw zawiera niekorzystne dla siebie porozumienie z Elbiet w 1442 w Bratysawie ( bdzie rzdzi tylko do ukoczenia przez Wadysawa Pogrobowca 15 lat a pnej odda mu tron), Elbieta nie zaakceptowaa ukadu do ktrego doszed jeszcze warunek wydania jej crki Anny za Wadysawa i oddaniu Polsce lska, Rusi, Modawii i Podola. Wojna trwa dalej. Koczy ja mier Elbiety - Wadysaw daje si legatowi namwi na krucjat w 1443 wojska wgierskie pod wodza Jana Hunyadego odnosz szereg zwycistw nad Turkami m.in. zdobywaj Sofi

43

W 1444 w Adrianopolu zawarto rozejm na 10 lat pomidzy Wgrami a Turcja, bardzo korzystny dla Wgier, ale za namowa legata Wadysaw go zerwa w 1444 i wyruszy na kolejna wojn ~brak sojusznikw, nie ma pomocy z Polski, wycofuje si Serbia, flota zachodnioeuropejska nie dociera na czas. 10 listopad 1444 klska pod Warn. Umiera Wadysaw III.

Dalsze stosunki z Wgrami; ZOBACZ POLITYKA DYNASTYCZNA JAFGIELLONW. 28. Stosunki polsko-czeskie XIV- XV w.: POLSKA POD PANOWANIEM CZESKIM 1300 1306

Zabiegi Wacawa II o tron polski po mierci Przemysa II i jego tytuy prawne do

panowania w Polsce: okietek zawar Wacawem II w 1297 r. ukad w Sieradzu. w zamian 5000 grzywien srebra zrezygnowa na rzecz czeskiego wadcy ze wszystkich swych praw do Maopolski w 1299 r. okietek zawar z Wacawem II w Klce ukad zobowiza si przyby w najblisze Boe Narodzenie do Pragi i zoy Wacawowi hod lenny z posiadanych ziem: Wielkopolski, Poznania, Pomorza, czycy, Kujaw i Sieradza. Godzi si panowa jako lennik krla czeskiego. W ukadzie znalaza si klauzula mwica, e gdyby okietek nie dotrzyma przyjtych zobowiza, wwczas jego poddani zostan zwolnieni od obowizku wiernoci wobec niego. Wacaw II wiedzia, e okietek nie moe dotrzyma ukadw z 1299 r., i rozpocz przygotowania do przejcia wadzy w Wielkopolsce. Zabiegi o tron polski i koron: o podr do Rzymu kanclerza Piotra von Aspelt, ktry mia zabiega u papiea o zgod na koronacj Wacawa na krla Polski. Czeskie panowanie w Wielkopolsce nie miecio si jednak w planach politycznych papiea Bonifacego VIII - na koronacj zgody nie wyrazi. o krl czeski uzyska od Albrechta I Habsburga, krla niemieckiego, nadanie w lenno wszystkich ziem, ktre zajmowa okietek. o lipcu 1300 Wacaw zarczy si z Rychez, crk Przemysa II, z powodu planowanego maestwa z dziedziczk krla Polski, Wacaw mg sam wysuwa roszczenia do dziedzictwa po Przemyle II o Wacaw ma poparcie wielkopolskich elit politycznych. Te zrozumiay prdko, e panowanie Wacawa moe wzmocni pozycj dzielnicy w przyszym Krlestwie centrum ycia politycznego przeniosoby si z Krakowa do Poznania W sierpniu 1300 r. Wacaw II ruszy do Wielkopolski na czele wojsk czeskich, maopolskich i zacinych oddziaw niemieckich. Niektre miasta otwieray bramy bez walki, inne trzeba byo zdobywa. Opr spotka krl czeski na Kujawach, ojcowinie okietka. Dopiero wsparcie zakonu krzyackiego pozwolio na jego przeamanie. W padzierniku dostojnicy pomorscy, zebrani na wiecu w Gdasku, uznali wadz Wacawa II. Pod koniec 1300 r. arcybiskup gnienieski Jakub winka koronowa w Gnienie Wacawa II na krla Polski. Koronacja Wacawa na krla Polski stwarzaa now sytuacj. Po raz pierwszy od przeszo stu lat pod bezporedni wadz krla czeskiego znalazy si dwie gwne ziemie dawnego pastwa polskiego Maopolska i Wielkopolska. W skad monarchii weszo rwnie Pomorze Gdaskie, od czasw Prze-

44

mysa II zczone z Wielkopolsk. Poza bezporednim wadztwem krla czeskiego pozostawao wiele samodzielnych ksistw, ktrymi wadali liczni przedstawiciele rozrodzonej dynastii piastowskiej. na lsku, dzielnicy najbardziej rozdrobnionej Czesk zwierzchno uznali czterej ksita linii opolsko-raciborskiej. Koronacja Wacawa II na krla Polski wyprowadzia kraj z izolacji politycznej. Po raz pierwszy od czasw Bolesawa Krzywoustego wadca Polski odgrywa istotn rol w polityce, wyrasta na monarch liczcego si w europejskich rozgrywkach. W czerwcu 1305 r. zmar Wacaw II. Nastpc zosta jego syn Wacaw III. i od razu mia pecha bo o okietek przygotowywa si do odzyskania utraconych ziem, o roso niezadowolenie Czechach, Wacaw stara si ratowa panowanie ale o musia zawrze ukad Albrechtem Habsburgiem, godzc si na niewielkie ustpstwa terytorialne. o zrzek si korony wgierskiej na rzecz ksicia bawarskiego Ottona, o W wyniku ukadw z margrabi brandenburskim Wacaw III zatrzyma Mini, oddajc w zamian Marchii Pomorze, za co margrabia zobowizywa si udzieli mu pomocy w Polsce, o Maopolska znalaza si w rkach okietka, o do Wielkopolski powrci Henryk gogowski Panowanie czeskie utrzymao si jedynie w niektrych miastach. W tej sytuacji, liczc na pomoc brandenbursk, Wacaw III podj wypraw do Polski. W trakcie marszu w sierpniu 1306 r. zosta zamordowany w Oomucu. mier ostatniego z Przemylidw zmienia sytuacj w Polsce i w Czechach. W obu krajach rozpocza si walka o dziedzictwo. W Czechach zakoczya si zwycistwem Luksemburgw, w Polsce powrotem do wadzy przedstawiciela dynastii piastowskiej. Skutki panowania czeskiego dla Polski: w Maopolsce, gdzie krl czeki sprawowa rzdy najduej, zdy przeprowadzi wiele zmian, wprowadzi elementy nowoczesnej polityki terytorialnej Akceptowa rosnc pozycj biskupa krakowskiego Jana Muskaty, ktrego elekcj sam przeforsowa, godzi si na budowanie przez niego wadztwa terytorialnego biskupw krakowskich. zwierzchnik Kocioa krakowskiego uzyska zgod na obwarowanie licznych miast biskupich. wzroso znaczenie gospodarcze i polityczne mieszczastwa krakowskiego, cho sam Wacaw, dc do zachowania rwnowagi, stara si ograniczy pozycj miasta. Nowy krl czech - Jan Luksemburski nie zapomnia o tytule krla Polski i uywa go w swej oficjalnej tytulaturze ale swe pretensje ogranicza do dawnego krlestwa Przemysa II, bo koronacja okietka nie naruszaa w niczym jego praw. Traktowa go jako krla krakowskiego, ktry zaj si jego wielkopolskie krlestwo. Jan Luksemburski w pocztkach 1327 r. postanowi upomnie si o polskie dziedzictwo Przemylidw, do ktrego mia powszechnie respektowane tytuy prawne. Wadca czeski rozumia, e moe je odzyska jedynie na drodze interwencji zbrojnej ale by zajty wewntrznymi sprawami w Czechach i zaangaowany w spory w Rzeszy. 1327 wyprawa krla czeskiego na Polsk - tylko skuteczna interwencja Wgier, w ktrych interesie nie leaa likwidacja krakowskiego krlestwa okietka, uratowaa okietka przed katastrof. maj 1335 r. zjawi si w Sandomierzu syn Jana Luksemburskiego, margrabia morawski Karol. Jego podr do Polski wiadczy, e Luksemburgowie podjli inicjatyw ocieplenia stosunkw z krlem Krakowa. Zawarto ukad rozejmowy przewidujcy powoanie wsplnej komisji do rozstrzygania sporw granicznych i likwidowania rozbojw. Dziaania Kazimierza Wielkiego zmierzajce do spowodowania zrzeczenia si praw Luksemburgw do korony polskiej ~groba udziau w antyluksemburskiej koalicji 24 sierpnia 1335 r., zakoczenie rokowa w Trenczynie.( w obecnoci Karola Roberta, Jana Luksemburskiego, jego syna Karola i posw polskich)

45

Luksemburgowie gotowi s zawrze pokj z Kazimierzem Wielkim i zrzec si tytuu krlw Polski. o W zamian Kazimierz zobowiza si, e nie naruszy czeskiego stanu posiadania na lsku i na Mazowszu. Warunki trenczyskie wiadcz e Luksemburgowie traktowali tytu krla Polski jako kart przetargow w rokowaniach i gotowi byli z niego zrezygnowa w zamian za jasn deklaracj Kazimierza na temat lska i Mazowsza. Wadcy Czech, chcieli zabezpieczy w ten sposb swych lennikw przed wikszym ssiadem. W dokumentach trenczyskich nie wspomniano o jakichkolwiek prawach Kazimierza Wielkiego do lska czy Mazowsza. uczestnicy zjazdu liczyli, e Kazimierz ratyfikuje wynegocjowany ukad ale Kazimierz tego nie zrobi. listopad 1335- doszo wtedy do osobistego spotkania wadcw Czech, Wgier i Polski. Okazj by arbitra w sporze polsko-krzyackim w Wyszehradzie. krl czeski nie zachowa neutralnoci, by on sojusznikiem Zakonu i bra go w opiek, czym utrudnia realizacje postanowie Jan Luksemburski realizujcy wasn polityk dynastyczn nie zamierza kosztem wasnych interesw popiera rewindykacyjnych de Kazimierza Wielkiego. Zagroony sojuszem czesko-wegierskim (Andegawenowie zobowizywali si do pomocy wadcom Czech, gdyby Kazimierz najecha ktrego z ich lskich wasali. Karol Robert deklarowa e w wypadku objcia tronu polskiego nie przyjmie hodu od wasali Jana Luksemburskiego ni nie udzieli pomocy nikomu, kto chciaby ich poprze przeciwko Luksemburgom) Kazimierz Wielki zdecydowa si w lutym 1339 r. wystawi dla Luksemburgw dokument, w ktrym zobowizywa si, e w aden sposb nie naruszy czeskiego panowania na lsku i Mazowszu. o Dziki takiej polityce Luksemburgowie uzyskali gwarancje bezpieczestwa dla swych lskich wasali, mogcych susznie obawia si wikszego i silniejszego ssiada, jakim by krl Polski. konflikt o Wschow - jego efektem byo wzmocnienie krla czeskiego, ktry zyska na lsku wiernego sojusznika ( ks agaski ?) w 1345 stosunki Polski z Czechami ulegy pogorszeniu. W marcu 1345 r. zosta uwiziony w Kaliszu Karol morawski, kandydat na cesarza. Powodem uwizienia miay by jego niespacone dugi. Wizie zdoa jednak zbiec W maju 1345 r. Jan Luksemburski zaatakowa ksistwo widnickie Bolka II, wiernego sojusznika cesarza. Do wojny wczy si Kazimierz Wielki i zaatakowa ksistwo opawskie powodujc znaczne zniszczenia. W odpowiedzi krl czeski zacz przygotowania do odsieczy Zebra armi i wyruszy na spotkanie z Kazimierzem, ktry nie ryzykujc, zacz wycofywa si w kierunku Krakowa. W lipcu doszo do czeskiego oblenia Krakowa. Ale gdy Jan sta pod murami, jego wojska poniosy dotkliwe straty pod Lelowem i w okolicach Bdzina. Wkrtce krl czeski odstpi od oblenia Krakowa. We wrzeniu 1345 r. zawarto rozejm midzy Kazimierzem i Bolkiem a Luksemburgami. Mia on obowizywa do listopada. Ani Polsce ani Luksemburgom nie zaleao na przeduaniu wojny. W listopadzie 1348 r. Polska i Czechy zawary w Namysowie ukad, ktry formalnie koczy wojn. o Strony zobowizyway si do zachowania przyjani i deklaroway wspdziaanie. o Krl czeski mia udzieli poparcia dla stara rewindykacyjnych Kazimierza Wielkiego, ten za obiecywa, e w razie odzyskania strat terytorialnych i nabycia przy jego pomocy jakich dbr w drodze konfiskaty, wynagrodzi go finansowo. o Pokj namysowski nie przynosi adnych zmian terytorialnych. maj 1356 r. Kazimierz Wielki spotka si w Pradze z Karolem Luksemburgiem. Kazimierz zrzek si praw do ksistw lskich a w zamian za oddanie Kluczborka i Byczyny cesarz uwolni ostatecznie ksistwa mazowieckie od zalenoci lennej od Krlestwa Czeskiego. W nastpnych latach zapanowa spokj w stosunkach polsko-czeskich. Do ich zaognienia doszo dopiero za panowania Zygmunta Luksemburskiego i Jagiey ~konflikt z Zakonem, ktremu Zygmunt udziela poparcia i konflikt z Wgrami poprzez unie personalna czeskowegierska, w konflikt o Ru, Podole, Modawi zaangaoway si te Czechy. Pojawia si tez konflikt o Czechy w kontekcie husyckim Jagieo popiera Husytw a ci proponuj mu tron. Po mierci Zygmunta w 1437 doszo do walki o tron czeski - stany czeskie uznay za krla

46

jego zicia. Czeskie stronnictwo narodowe z taborytami na czele, sprzeciwio si jednak tej kandydaturze i widziao na tronie czeskim Jagiellona. Opozycja w Polsce skupiona wok wdowy po Jagielle dya do zapewnienia Jagiellonom tronu Czech. Na zjedzie w Kutnej Horze stronnictwo narodowe postanowio zaprosi na tron Kazimierza, syna Wadysawa Jagiey. W kwietniu 1438 r. wysano w tej sprawie specjalne poselstwo do Polski. Propozycja spotkaa si z niechci Zbigniewa Olenickiego. W kwietniu 1438 r. w Nowym Korczynie zjazd zdecydowano si przyj propozycje czechw. Opowiedziaa si za ni opozycja i monowadztwo. Wikszo rady koronnej rozumiaa, e objcie tronu czeskiego przez Kazimierza Jagielloczyka zabezpieczy granice Polski. Ustalono, e na czele polskiej wyprawy majcej wprowadzi Kazimierza na tron czeski stan wojewoda poznaski Sdziwj Ostrorg i wojewoda sandomierski Jan z Tczyna. W maju 1438 r., na zjedzie w Melniku, po zaakceptowaniu kandydatury Kazimierza Jagielloczyka przez taborytw i utrakwistw, doszo do elekcji polskiego kandydata na tron czeski, nie miaa mocy prawnej. Pod koniec maja 1438 r. polska wyprawa wyruszya do Czech nieliczna i le przygotowana. W tym czasie Albrecht ( ju krl Wgier) ubieg swego konkurenta i koronowa si w Pradze na krla Czech. Mia poparcie caego wiata katolickiego, podczas gdy Kazimierz uznawany by za kandydata husytw. Mimo trudnego pooenia prbowano podj rozmowy z Habsburgiem. Wysunito kompromisowy projekt maestwa Kazimierza Jagielloczyka z jedn z crek Albrechta, ktra jako wiano otrzymaaby Krlestwo Czeskie. Liczono, e tym sposobem krlewicz obejmie wadz w Pradze. Albrecht odrzuci jednak t propozycj i nie zamierza prowadzi rokowa. We wrzeniu 1438 r. pokona zwolennikw Kazimierza w bitwie pod elenicami. Krlewicz musia wycofa si na lsk. Wobec klski w Czechach zdecydowano w Polsce o udzieleniu Kazimierzowi zbrojnej pomocy. Na czele wyprawy mia stan krl Wadysaw. Ekspedycja zbrojna rozpocza si w kocu wrzenia 1438 r. nie znalaza poparcia ani na lsku, ani w Czechach. Nie bez trudnoci wyprawa polska dotara do Opawy, skd zawrcia do Polski. Projekt osadzenia Kazimierza Jagielloczyka na tronie czeskim zakoczy si niepowodzeniem. Rozpoczto rokowania we Wrocawia w styczniu 1439, w lutym zawarto rozejm, ktry mia obowizywa do koca czerwca. Rozejm stanowi minimum tego, co mona byo uzyska, i oznacza zamknicie moliwoci ekspansji jagielloskiej na poudnie. Naga mier Albrechta Habsburga w padzierniku 1439 r. otworzya przed Jagiellonami moliwoci zajcia Czech i Wgier Ju w pocztkach 1440 r. posowie polscy spotkali si z ksitami lskimi we Wrocawiu, gdzie prowadzili agitacj na rzecz kandydatury jagielloskiej. Akcja ta nie przyniosa jednak wikszych rezultatw. sejm czeski uzna w 1444 r. prawa do tronu syna Albrechta Habsburga, Wadysawa Pogrobowca. Opiek nad nim powierzono krlowi rzymskiemu Fryderykowi III Habsburgowi. Stosunki z Czechami za Kazimierza Jagiellonczyka : ZOBACZ POLITYKA DYNASTYCZNA JAGIELLONW.

29. Unie polsko-litewskie do koca XV w.: Unia w Krewie zagadnienie nr 33

Unia Wilesko Radomska (1400 1401) Klska Witolda nad Worsk w 1399 oznaczaa w pierwszym rzdzie zahamowanie ekspansji Litwy i porak jej polityki wschodniej. W tej sytuacji Polska i litwa na nowo musiay uoy swoje stosunki. Popularnym w Krakowie tendencjom inkorporacyjnym przeciwstawiano separatystyczne denia litewskich elit politycznych i dopiero klska Witolda spowodowaa, e obie strony dostrzegy korzyci pynce z unii. Ju w kocu 1400 r. rozpoczto w Grodnie rozmowy, kontynuowane nastpnie w Wilnie, ktre doprowadziy do zawarcia nowego porozumienia dotyczcego charakteru wadzy Witolda na Litwie i sprawy nastpstwa tronu w Polsce Ustalono, e Jagieo przekae Witoldowi doywotnio wadz w Wielkim Ksistwie Litewskim, a ten bdzie j odtd sprawowa nad caym jego terytorium. Ksiz mia zaprzysic wierno Koronie Krlestwa

47

Po jego mierci wadza wielkoksica miaa wrci do Jagiey Na wypadek wczeniejszej mierci krla przewidziano, e nowy wadca nie bdzie wybrany bez uwzgldnienia zgody Witolda i litewskich bojarw Ukad wileski uznawa suwerenno W K L, co byo ustpstwem ze strony panw krakowskich, ktrzy chwilowo chyba zarzucili plany inkorporacyjne. Zosta on potwierdzony przez panw polskich w Radomiu w marcu 1401 r. Wczeniej w styczniu podobne potwierdzenie wystawili bojarzy litewscy.

Unia w Horodle (1413) Po zwycistwie grunwaldzkim i zawarciu porozumie z Zygmuntem Luksemburskim zasza potrzeba okrelenia wzajemnego stosunku Polski i Litwy. Dy do tego przede wszystkim Witold ktrego pozycja ulega niespodziewanemu wzmocnieniu 2 padziernika 1413 r. doszo do zjazdu Wadysawa Jagiey, Witolda i panw polskich i litewskich w Horodle nad Bugiem. Okrelono nowe zasady zwizku obu pastwa Utrzymano zapis o inkorporacji Litwy do Polski. Tej deklaracji przeczyy jednak szczegowe postanowienia ukadu. Ustalono e Litwa bdzie rzdzona przez Witolda jako wielkiego ksicia, a po jego mierci wielki ksi mia by wyznaczony przez krla i panw. Po mierci Jagiey bez prawnego sukcesora jego nastpca mia by wybrany za zgod wielkiego ksicia litewskiego i tamtejszych panw Zobowizano si e unia ma trwa nawet w wypadku wyganicia dynastii jagielloskiej Ukady w Horodle powtarzay rwnie postanowienia przywileju dla litewskich bojarw z lutego 1387 r. zrwnujcego w prawach ze szlacht polsk tych, ktrzy przyjli chrzest w obrzdku rzymskim. Znakiem zrwnania mia by adopcja herbowa 47 rodw bojarskich do szlacheckich rodw polskich Po mierci Witolda (1430) Jagieo bez zgody doradcw desygnowa na wielkiego ksicia litewskiego swego brata wirdygiee. Postpowanie krla byo sprzeczne z ustaleniami z Horoda i wywoao w Polsce protesty. widrygieo rozpocz wojn z Polsk Jesieni 1432 doszo na Litwie do zamach stanu. Katoliccy bojarzy pozbawili wadzy widrygie. Wadz obj najmodszy brat Witolda, Zygmunt Kiejstunowicz. Nowemu wadcy nie udao si jednak opanowa caej Litwy

W X 1432 doszo w Grodnie do porozumienia Zygmunt Kiejstutowicza z delegacj polsk. Zygmunt po zoeniu przysigi wiernoci krlowi i Koronie, otrzyma Litw w doywotni zarzd, bez prawa dziedziczenia. - W ukadach zagwarantowano rwnie przyczenie do Polski Podola. Uni grodziesk zagwarantowa w 1433 r. Jagieo a to oznaczao ostateczne odsunicie od rzdw widrygiey. - Ukady godzieski byy zwycistwem panw polskich. Okupione ono jednak zostao podziaem Litwy Rozpad unii - W marcu 1440 r. w wyniku spisku, zamordowano na Litwie Zygmunta Kiejstutowicza. Wrd spiskowcw znaleli si kniaziowie Czartoryscy, wojewoda wileski Dowgird i wojewoda trocki Piotr Lelusz - Zdecydowano e do Wilna zostanie wysany w charakterza namiestnika trzynastoletni brat krla, ksi Kazimierz. - W 2 poowie maja 1440 r. Kazimierz w otoczeniu zbrojnego rycerstwa wyruszy na Litw. Gdy przyby, bojarzy litewscy bez zgody, amic postanowienia unii grodzieskij, dokonali jego elekcji na wielkiego ksicia - Kazimierz rozpocz samodzielne rzdy na Litwie jako wielki ksi oznaczao to faktyczne zerwanie unii

W 1444 w bitwie z Turkami zgin krl Polski Wadysaw Warneczyk

48

Dopiero w kwietniu 1445 zwoano do Sieradza zjazd szlachty na ktrym miay zapa decyzje dotyczce nastpstwa na tronie polskim zaoferowali tron Kazimierzowi Jagielloczykowi bya to prba ratowania zwizku z W K L. udzono si e Kazimierz jako krl Polski zdoa podporzdkowa jej Litw na zasadach obowizujcy w czasach Jagiey Wysani na Litw przedstawiciele panw polskich spotkali si jednak z odmow ksicia. Chcia obroni dzidziczne prawa Jagiellonw do Litwy i zagwarantowa niezaleno W K L w stosunku do Polski. Zwoany do Piotrkowa w 1446 r. zjazd uciek si do szantau, chcieli powoa na tron kogo innego po dugich negocjacjach udao si wreszcie doj do porozumienia z wielkim ksiciem litewskim. We wrzeniu 1446 Kazimierz owiadczy, e w nastepnym roku przybdzie do Krakowa jako krl Polski. 25 czerwca 1447 Kazimierz Jagielloczyk zosta koronowany W krakowie. Decydujc si po dugich targach obj tron w Polsce, zamierza opiera si w dalszym cigu na Litwie i na przychylnych mu tamtejszych elitach. Przed wyruszeniem do Polski wyda dla szlachty litewskiej wielki przywilej, nadajc jej podobne prawa i wolnoci, jakim cieszya si szlachta w Polsce. Deklarowa, e W K L zostanie zachowane w swych granicach, a urzdy bd obejmowa miejscowi bojarzy. Ksie ra jeszcze podkreli odrbno Litwy

Po mierci Kazimierza Jagielloczyka w 1492 wadz w Polsce obj jego syn Jan Olbracht a wadz w W L K obj jego drugi syn Aleksander doszo do ponownego zerwania unii polsko litewskiej tym razem sytuacja wyjania si na przeomie stuleci gdy zostaa zawarta nowa unia w Mielniku (1501) 30. Krlestwo Przemylidw w Polsce: - Tytuy prawne: Do Maopolski - zapis dokonany przez Gryfin, on Leszka Czarnego. Dokument Rudolfa I Habsburga przekaza mu on w 1290 r. prawa do dziedziczenia po Henryku Probusie. Tytuy prawne wystarczyy co najwyej do legitymizacji wadzy. Potrzebne byo jeszcze poparcie miejscowej elity monowadczej. - Zabiegi krla czeskiego o opanowanie Maopolski sigaj 1288 r. lecz dopiero rezygnacja z niej Przemysa II przyniosa zmian sytuacji. - 1291 Wacaw II przyj tytu ksicia krakowskiego i sandomierskiego - Spotkanie w Lutomylu (sierpie 1291): Byy to pierwsze rozmowy midzy Maopolanami a krlem. Rol reprezentanta peni bp krakowski Pawe z Przemankowa. Krl sankcjonowa rozlege uprawnienia polityczne monych. Potwierdzi nadania poprzednikw dla kocioa krakowskiego. Na godnoci i urzdy bdzie powoywa kandydatw po uprzedniej zgodzie biskupa i monych. Gwarantowa utrzymanie uprzednich nada uzyskanych od jego poprzednikw. Obiecywa wynagrodzenia za udzia w wyprawach wojennych. - Rycerstwo maopolskie jednak w wikszoci pozostao wierne okietkowi, co pozwolio mu a do 1292 r. utrzymywa wadz w Sandomierzu. - Wielka wyprawa na okietka nie spotkaa si jednak z oporem, w obozie czeskim znaleli si lennicy krla, Bolesaw II pocki i ksi wielkopolski; stronnicy okietka opucili ziemi sandomiersk i udali si na pnoc. - Ukad sieradzki (1292): Krl czeski pokona okietka i jego brata Kazimierza w Sieradzu. W ukadzie tym okietek zrzek si swoich praw do ziemi krakowskiej i sandomierskiej. W razie niedotrzymania warunkw umowy, krl czeski mia dosta ziemi sieradzkoczyck. - Latem 1292 r. caa Maopolska elita opowiedziaa si za Wacawem II. - W 1289 r. ksi bytomski Kazimierz zoy Wacawowi hod lenny. - Zjazd opawski:

49

Wacaw II wykorzysta wewntrzne konflikty midzy Piastami lskimi. Krl zjedna sobie Bolka widnickiego i Henryka legnickiego. Przemys II z niezrozumiaych powodw zrezygnowa z Maopolski na rzecz krla czeskiego. Dezintegracja polityczna lska po mierci Henryka Probusa i przejcie czci ksit lskich do obozu Wacawa II wykluczyo t dzielnic z walki o zjednoczenie kraju. Zarwno Przemys II (Wielkopolska), jak i Wacaw II (Maopolska) starali si pozyska sojusznikw pord Piastw. Zjazd w Kaliszu (1293): Spotkanie midzy Przemysem II a Wadysawem okietkiem i Kazimierzem II. Zobowizali si oni do wypaty abp pewnej sumy z krakowskich up solnych, gdy ktry z nich odzyska Krakw. Koalicja zwizana ze zjazdem kaliskim moga zagrozi czeskiemu panowaniu w Maopolsce. Maestwo okietka z Jadwig, crk ksicia wielkopolskiego Bolesawa Pobonego. 1294 zmar ksi pomorski Mciwj II. Zgodnie z ukadem kpiskim ksi wielkopolski obejmuje wadz zwierzchni nad Pomorzem Zrodziy si wtedy plany koronacji Przemysa II. 25 VI 1295 w katedrze gnienieskiej Przemys II zosta koronowany na krla polskiego przez abp Jakuba wink. W uroczystoci wzi udzia prawie cay episkopat polski (z wyjtkiem bp krakowskiego i wrocawskiego) Piecz majestatyczna awers z koron na gowie, z berem i jabkiem; rewers tarcza herbowa Krlewskie rzdy Przemysa II trway zaledwie kilka miesicy. Zaraz po koronacji Przemys dokona objazdu Pomorza Gdaskiego (dokona wtedy te nada duchownym i monym) 8 II 1296 w Rogonie (niedaleko Poznania) Przemys II zosta porwany przez Brandenburczykw, w czasie walki raniony, a nastpnie zabity przez Jakuba Kaszuba. Ukad w Krzywinie (marzec 1296): okietek zawar ten ukad z Henrykiem. okietek uzna prawa Henryka do czci dzielnicy i dokona podziau wzdu rzeki Odry i Warty do ujcia Noteci. Henryk cz pd.-zach. oraz pn. okietek zgodzi si adoptowa maoletniego syna Henryka gogowskiego, a po osigniciu przez niego penoletnoci przekaza mu Poznaskie. Gdyby okietek zmar bezpotomnie, wtedy wadz nad ca Wielkopolsk obejmuj synowie gogowskiego. Bratanek Przemysa II Leszek (syn ksicia kujawskiego Siemowita) przej wadz na Pomorzu. W sierpniu 1296 r. okietek usun konkurenta i sam obj wadz zyskujc poparcie miejscowej elity. okietek podj rwnie kilka wypraw rewindykacyjnych do Maopolski nie przyniosy one zakadanego celu. Ukad w Sieradzu (1297 r.): okietek w zamian z rekompensat finansow w wysokoci 5 000 grzywien srebra zrezygnowa na rzecz czeskiego wadcy ze wszystkich swych praw do tej dzielnicy. okietek postanowi umocni swe panowanie w Wielkopolsce; ukadu z Henrykiem nie zamierza dotrzymywa zorganizowa najazd na jego lskie posiadoci (wojna ta spowodowaa bezprawie w Wielkopolsce i powoli zaczo ubywa sojusznikw okietka) Ukad w Kocianie (1298 r.): Sojusz midzy przeciwnikami okietka z bp. poznaskim Andrzejem Zarb a Gogowczykiem, ktry przewidywa koronacje Henryka na krla Polski i zachowanie wolnoci immunitetowych dbr kocielnych. Ukad krzywiski z 1296 r. poczynania okietka zawiody pokadane w nim nadzieje Maopolan (zacz on stosowa represje wobec rycerstwa i kocioa); Wielkopolanie te zaczli szuka innego kandydata na tron wielkopolski. Ukad w Klce (1299 r.):

50

okietek zobowiza si przyby do Pragi na Boe Narodzenie i zoy Wacawowi hod lenny z Wielkopolski (Poznania), Pomorza, czycy, Kujaw i Sieradza. Gdyby okietek nie dotrzyma ukadu, jego poddani bd zwolnieni z obowizku posuszestwa wobec niego. okietek przekrela jednoczenie postanowienia ukadu krzywiskiego stanowicego podzia Wielkopolski. Wielkopolanie przy pomocy kocioa i krla czeskiego wypdzili okietka nie tylko z Wielkopolski ale i z jego dziedzicznego ksistwa. Wacaw przygotowywa si do przejcia wadzy w Wielkopolsce. Wysa do Rzymu kanclerza Piotra von Aspelt, ktry wyprosi u papiea koron polsk (panowanie czeskie w Wielkopolsce nie miecio si w planach politycznych papiea Bonifacego VIII, wic si nie zgodzi). 1300 Wacaw otrzyma od Albrechta I Habsburga nadanie wszystkich ziem, ktre naleay do okietka. Wacaw otrzyma od Albrechta I Habsburga nadanie wszystkich ziem, ktre naleay do okietka. VII 1300 Wacaw zarczy si z Rychez, crk Przemysa II VIII 1300 Wacaw na czele wojsk czeskich i maopolskich wyruszy do Wielkopolski. Wikszo miast otwaro swoje bramy bez walki. Najwikszy opr by jednak w ksistwie dziedzicznym okietka na Kujawach i dopiero udzia Krzyakw doprowadzi do zamania oporu. Zebrani na wiecu w Gdasku uznali jego wadz. 1300 abp Jakub winka koronowa w Gnienie Wacawa II na krla Polski. W skad pastwa polskiego pod wadz Wacawa II weszy: Maopolska, Wielkopolska i Pomorze Gdaskie. Skomplikowana sytuacja na lsku: Ksistwo opolsko-raciborskie, ksistwo jaworskie i ksistwo legnicko-brzeskie uznay zwierzchnictwo Wacawa II. Rywalem Wacawa na lsku by Henryk gogowski. Uzna on wadz Wacawa w Maopolsce. W 1297 r. by obecny w Pradze na koronacji Wacawa na krla Czech. Szuka u niego wsparcia w walce z okietkiem. Ksi uwaa si jednak za sukcesora Przemysa II i rozpocz w Wielkopolsce dziaania zbrojne przeciwko Wacawowi. W 1301 r. zmar we Wrocawiu ksi Bolesaw jaworski. Pod wadz signli jednoczenie i Wacaw II i Henryk gogowski. Z rywalizacji zwycisko wyszed Wacaw II (zarczy on swoj crk Magorzat z Bolesawem Rozrzutnym i uzyska od niego zrzeczenie ksistwa wrocawskiego). Kujawy politycznie podzielone, a tamtejsi ksita to bliscy krewni okietka: Ksistwo dobrzyskie brat okietka, Siemowit, pozosta mu wierny. Leszek, Przemys i Kazimierz III (ksita kujawscy) wrodzy Siemowitowi, sprzyjali Wacawowi II. Samodzielno Dobrzynia. Ok. 1300 r. nastpi podzia ojcowizny: v. Inowrocaw Leszek v. Bydgoszcz Przemys v. Gniewkw Kazimierz III v. Wszyscy oni zoyli Wacawowi hod lenny. Mazowsze Bolesaw II pocki, niegdy sojusznik okietka, pniej sprzyja krlowi czeskiemu (w 1291 r. poj za on jego siostr Kunegund); ksi wspiera krla czeskiego w walce z okietkiem, ale Mazowsze pozostao niezalene politycznie. Po mierci Wacawa II Bolesaw znalaz si z powrotem w obozie okietka i przeciwko Henrykowi. 1305 zmar Wacaw II. Nastpc jego zosta jego syn Wacaw III. Obejmowa on tron w chwilach bardzo cikich dla kraju: Walki na Wgrzech umocnienie wadzy przez Karola Roberta. W Maopolsce okietek przygotowuje si do odzyskania wadzy. Wzrost niezadowolenia w Czechach. Niejasna sytuacja w Mini w wyniku ukadu z margrabi brandenburskim Wacaw III zatrzyma Mini, odda mu w zamian Pomorze (margrabia mia mu udzieli pomocy w walce z okietkiem w Maopolsce i z Gogowczykiem w Wielkopolsce)

51

VIII 1306 Wacaw III podj wypraw do Polski. W trakcie marszu zosta zamordowany w Oomucu. 31. Panowanie Andegawenw w Polsce: 1.Podstawy sukcesji Andegaweskiej. 1327 w zwizku z cik chorob Kazimierza, okietek wyszed z pomysem, eby przekaza tron Andegawenom, ale Kazimierz wyzdrowia i sprawa przestaa by aktualna. 1350 cise poczenie sukcesji andegaweskiej ze sprawa Rusi Halicko-wodzimierskiej. Ru pozostanie przy Polsce pod warunkiem, e tron obejmie Andegawen, w przeciwnym razie Wgrzy maja prawo ja wykupi 1355 traktat budziski w razie braku mskiego potomka Kazimierza, tron w Polsce obejmie Ludwik lub jego bratanek Jan. Ukad dotyczy tylko mskich potomkw, przysze crki Ludwika lub Jana nie maja praw do tronu. 1364 ukad krakowski potwierdzenie warunkw traktatu budzinskiego, wyczenie z dziedziczenia eskiego potomstwa Kazimierza. 2. Panowanie Ludwika Wgierskiego 1370 - 1382 stosunek spoeczestwa Polskiego do sukcesji Andegaweskiej: jeszcze w czasach panowania Kazimierza, mona byo zauway, e elity kraju s podzielone. Cze z nich na wypadekewentualnej smierci Kazimierza bez mskiego potomka popieraa Luksemburgw, a cz Andegawenw. Po smierci Kazimierza ( 5 XI 1370 ) nastroje wrd elit si spolaryzoway : Wielkopolska bya przeciwna Andegawenom i raczej byaby skonna poprze kandydata, ktry silniej zwizaby Wielkopolsk ze stref batycka i przywrci Wielkopolsce nadrzdna role w kraju. Maopolanie popierali Andegawenw ze wzgldu na interesy ekonomiczne na Rusi i moliwo zrobienia kariery ~ chc rzdzi za Ludwika pod jego nieobecno w kraju. Stronnictwa w Polsce na pocztku panowania Ludwika: Maopolska zwolennicy dynastii Andegawenw Ugrupowanie Porajw- Kurozwckich chc zrobi karier i si wzbogaci, chc mie wpywy na rzdy, bo wiedza, ze Ludwika nie bdzie w Polsce. Dobiesaw z Kurozwk, Zawisza z Kurozwk. Ugrupowanie Leliww i Toporczykw mone rody, popieraj Ludwika i wsppracuj z namiestnikiem. Jan z Ksia, Rafa z Tarnowa, Otton z Pilicy, Jan z Tarnowa ~ rody: Leliww, Toporczykw, Tarnowskich Ugrupowanie pragmatykw drobna szlachta, nie mieszaj si w polityk ale popieraj Andegawenw. Rody: reniawitw, Korczakw, Odroww, Lisw, Sulimczykw i Gryfitw. Wielkopolska Ugrupowanie Legitymistw bronili postanowie sukcesyjnych Kazimierza i byli przeciwni modyfikacjom jego testamentu. Korzyci dla polski widzieli w jej zwizku z Pomorzem, przeciwni sukcesji crek Ludwika. Abp gnienieski Jarosaw Bogoria Skotnicki i jego nastpca Janusz Suchywilk, bp krakowski Florian z Mokrska. Ugrupowanie Ziemian rody wielkopolskie, s przeciwni Andegawenom, ale nie angauj si w dziaania polityczne. Rody: Naczw, Zarbw, odziw. Bp poznaski Wincenty z Kent, Jan z Doliww Ugrupowanie promazowieckie utworzone przez Bartosza z Wezemborga ( Bartosz z Odolanowa ), czysta prywata, wrg Ludwika, bo Ludwik odebra mu starostwo Kujaw Inowrocawskich, popiera Wadysawa Biaego. Koronacja Ludwika 17 XI 1370 w Krakowie koronacja staa si przyczyn konfliktu z Wielkopolsk, gdy Wielkopolanie domagali si, by odbya si ona w Gnienie. Umwili si jednak, ze koronacja bdzie w Krakowie a nastpnie Ludwik pojedzie do Gniezna i pokae si

52

w stroju koronacyjnym i zostawi w katedrze insygnia koronacyjne. Nie dotrzyma sowa, insygnia wkrtce potem wywiz na Wgry razem z krlewskim archiwum. Sprawa testamentu Kazimierza Spisany ok. 1368 poniewa Ludwik do 1368 nie doczeka si syna, Kazimierz chcia zabezpieczy kraj przed ewentualnym bezkrlewiem po smierci Ludwika. Adoptowa swojego wnuka Kaka, ksicia wogosko-supskiego i nada mu: Kujawy, ziemi dobrzysk, z. Sieradzk, z. czycka i grody: Kruszwice, Bydgoszcz, Zotw i Wacz. zapisa mu swoja ojcowizn przez co chcia uatwi Kakowi przejecie wadzy po Ludwiku. Zmiana testamentu staa si koniecznoci dla Ludwika ~ droga sadowa (sd sandomierski): anulowano zapis na Kujawy i z eczycko-sieradzka. Pozostawiono Kakowi tylko z dobrzyska i grody w Kruszwicy, Waczu i Bydgoszczy. Kako przesta by zagroeniem politycznym dla Ludwika, sta si wiernym lennikiem Ludwika. Straty terytorialne za rzdw Ludwika chce panowa jak najtaszym kosztem, jest ustpliwy wobec ssiadw. Zaraz po smierci Kazimierza Brandenburczycy zajli Santok i Drze Ludwik nie reaguje 1372 ponawia zrzeczenie si lska na rzecz Luksemburgw utrzymuje przyjazne stosunki z Krzyakami Siemowit III Mazowiecki zrywa stosunek lenny z Polska i przyancza do Mazowsza Pock. Mazowsze zblia si do Litwy i nawizuje przyjazne stosunki z opozycja wielkopolska Ksita litewscy Kiejstut i Lubart w 1370 atakuj Wodzimierz Woyski i przyanczaj grd do Litwy. upiecza wyprawa Litwinw a po Gry witokrzyskie. 1376 Kiejstut i Lubart sprzymierzyli si z ksiciem beskim Jerzym Narymuntowiczem i napadli na Lubelszczyzn , dotarli a pod Tarnw. Wyprawa odwetowa Ludwika ruszya dopiero w 1377. Polacy zdobyli Chem, Horodo, Grabowiec i Sewoz, a Ludwik obleg Bez. Bez skapitulowa a zdobyte grody z powrotem przyczono do Rusi. Ok. 1370/1 Ludwik przekazuje Wadysawowi Opolczykowi z wieluska z Wieluniem, Bolesawcem, Brzenica i Krzepicami oraz Olsztyn i Bobolice. Mimo i Wadysaw by lennikiem krla Polski, to nadanie to zawierao w sobie grob oderwania tych ziem od Krlestwa i przyczenie ich do terytoriw Wadysawa na stae. Problem Rusi Halickiej zgodnie z ukadami z Kazimierzem, w chwili objcia tronu przez Ludwika, Ru miaa pozosta przy Polsce. Ludwik zmierza jednak do jej przyczenia do Wgier. W 1372 namiestnikiem Rusi zosta Wadysaw Opolczyk miao to suy cisemu zespoleniu tych ziem z Wgrami, bo Wadysaw by spokrewniony z Andegawenami i uprzednio by palatynem Wgier Pretensje Wadysawa Biaego do Tronu. Wadysaw Biay, ksi gniewkowski. Zrzek si swojego dziedzictwa na rzecz Kazimierza i zosta mnichem benedyktyskim w Dijon. Na wie o smierci Kazimierza opuci klasztor i uda si na Wgry bo odzyska swoje dziedzictwo. Nie wyszo. W 1373 jest na Kujawach, przy pomocy lokalnego rycerstwa opanowa Inowrocaw i Gniewkowo ale na krtko. Rycerstwo wielkopolskie i kujawskie, na ktrego poparcie liczy, zmusio go do kapitulacji Osiad u panw von Osten w Drzeniu i w 1375 przy ich pomocy (Ulryk von Osten) opanowa Gniewkowo i Zotoryje . Znowu zosta pokonany przez rycerstwo wielkopolskie i sieradzkie pod Gniewkowem (dowodzi Bartosz z Wezemborga i Jan Kmita) i Zotoryja( dwumiesiczne oblenie, Wadysaw kapituluje).

53

Regencja

Za porednictwem Zawiszy z Kurozwk zawar ugod z Ludwikiem. W zamian za 10 tys. florenw i opactwo Pannonhalma na Wgrzech zrzek si ksistwa gniewkowskiego. W 1379 niespodziewanie Wadysaw udaje si do Gdaska. Zaniepokojony Ludwik wypaca mu reszt obiecanej sumy, Wadysaw wraca do Francji. Moliwe ze dla Wadysawa Biaego Janko z Czarnkowa podj prb wykradzenia insygniw koronnych z trumny Kazimierza Wielkiego.

Ludwik nie zamierza osobicie rzdzi w Polsce, za centrum swojego pastwa uwaa Bud, wadze w Polsce przekaza swojej matce Elbiecie okietkwnie. I-sza regencja Elbiety 1371(?) - 1375: skupia si na uspokojeniu Wielkopolski (ustanowiony przez Ludwika starosta Przecaw z Gutw sobie nie radzi, nie radzi sobie tez starosta powoany przez Elbiet Otton z Pilicy). Mianowanie na starost Sdziwoja z Szubina uspokoio dzielnice. W Maopolsce w celu zjednania sobie rycerstwa powoano sady restytucyjne ( restytucja dbr skonfiskowanych przez Kazimierza konfiskowano ziemie tym, ktrzy nie mieli tytuw prawnych do jej posiadania). Restytucja nie przebiega jednak zgodnie z planami i Elbieta osobicie zwraca ziemie rycerstwu w Maopolsce i Wielkopolsce. 1376 na krtko pojawia si w Polsce Ludwik, ktry usiuje rzdzi ale nie bardzo mu to wychodzi. Przekazuje wadz zaufanym monym Maopolski. Rozwizanie tymczasowe. II- ga regencja Elbiety 1376 bardzo krtka, w wyniku zatargu pomidzy otoczeniem Elbiety a mieszczanami krakowskimi dochodzi do rozruchw. Ginie starosta krakowski Jan Kmita i kilkudziesiciu Wgrw. Elbieta wyjeda. 1377 krtko po wyjedzie Elbiety wybucha wojna w Wielkopolsce pomidzy najwaniejszymi rodami starosta wielkopolski Domrat z Pierzchna vs caa reszta. Domrat naley do rodu Grzymalitw i na urzdach obsadza tylko swoich krewnych co nie podoba si innym rodom Wielkopolski ( m.in. Naczowie, Doliwowie, Zarbowie, odziowie) 1378 Ludwik mianuje namiestnikiem ksicia Wadysawa Opolczyka (zaufany, dawniej palatyn na Wgrzech i namiestnik Rusi Halickiej). Jest bardzo niepopularny, nie ma poparcia, jest utosamiany z Wgrami, Wielkopolanie si buntuj przeciwko jego rzdom. Bartosz z Wezemborga na zjedzie w Gnienie 28 marca 1378 kwestionuje legalno (ukad koszycki) sprawowania wadzy przez Opolczyka. Krl musi ustpi i odwouje Opolczyka. III- cia regencja Elbiety 1378-1380 ma formalny charakter. 1380 umiera Elbieta, nowym namiestnikiem zosta bp krakowski Zawisza z Kurozwk , mia taki sam zakres wadzy jak Elbieta, ale dodano mu 4 wielkorzdcw: Sdziwoja z Szubina woj. Kaliskiego, Kasztelana krakowskiego Dobiesawa z Kurozwk, starost Wielkopolski Domrata z Pierzchna i kanclerza Jana Radlic. 1382 umiera Zawisza. Nowym namiestnikiem zostaje Zygmunt Luksemburski , ktry w przyszoci ma obj tron polski razem z Maria. W Zwoleniu na Sowacji przyjmuje hod polskich panw i wyrusza przeciwko wielkopolskiej opozycji Bartosz z Wezemborga. W trakcie oblenia Odolanowa dowiaduje si , ze Ludwik zmar. Sprawa nastpstwa tronu . Ludwik zabiega by zapewni swoim potomkom nastpstwo tronu, ale poniewa ma tylko crki, musi doprowadzi do uznania praw ktrej z nich przez polskie rycerstwo. W tym celu stara si kupi ich poparcie.

54

Crki: Katarzyna ur. 1369 - 1378 Maria ur. 1371 Jadwiga ur. 1374 Poprzez odpowiednie ukady Ludwik stara si im zapewni wadze. W 1372 zawar ukad z cesarzem Karolem IV Luksemburskim Maria miaa zosta on jego syna Zygmunta. Katarzyna miaa wyj za modszego syna krla Francji Karola V Ludwika Orleaskiego. Zgodnie z ukadem z 1375 Jadwiga miaa polubi ksicia Wilhelma Habsburga. Ludwik pocztkowo nie precyzowa ktra z crek miaa obj tron Polski najprawdopodobniej chodzio jednak o Mari, ktra po lubie z Zygmuntem poczyaby Polsk z Brandenburgia. Jadwigi nie uwzgldnia w Planach bo dla niej byy przeznaczone Wgry, ktre dziki lubowi z Wilhelmem miaa poczy z Austria. Rycerstwo i duchowiestwo na pocztku nie chciao poprze planw Ludwika, dlatego tez stara si on zdoby przychylno miast . nadaje im liczne przywileje: prawo niemieckie i przywileje handlowe, lokacja nowych miast i wsi, zwolnienie od ce, prawo skadu, moliwo korzystania z nowych drg handlowych. Przywileje uzyskuj m. in. Pozna, Kalisz, Biecz, Bochnia, Sandomierz, Lublin. Miasta s skonne uzna prawa jego crek. Odrbne przywileje uzyska Krakw od 1372 ma prawo bezwzgldnego skadu, kupcy krakowscy maja nowy szlak handlowy do Morza czarnego, mieszkacy Krakowa mog nabywa majtki ziemskie w promieniu 2 mil od miasta Maopolska bya skonna do ustpstw za odpowiednia cen w 1374 elity maopolskie rozpoczy rozmowy z Ludwikiem na temat sukcesji. 17 IX 1374 Koszyce redaguje Zawisza z Kurozwk w zamian za zgod na sukcesje crek Ludwik zobowizywa si: - nie pobiera nadzwyczajnych podatkw na cele pastwowe z dbr szlacheckich z wyjtkiem 2 gr. z anu chopskiego - zniesienie prawa stancji - krl nie bdzie powoywa rycerstwa na wyprawy zagraniczne, jeeli by jednak do takiej wyprawy doszo, to krl musi zapaci rycerstwu za udzia a gdyby jaki rycerz dosta si do niewoli musi go wykupi - krl bdzie wznosi zamki wasnym kosztem - szlachta jest zobowizana tylko do obrony granicnie obsadzanie urzdw pastwowych cudzoziemcami i osobami z ksicego rodu - urzd starosty ma by obejmowany tylko przez mieszkacw Krlestwa Ukad koszycki obejmuje ca szlacht, nie wprowadza nadzwyczajnych uprawnie i nie ogranicza wadzy krlewskiej sankcjonuje istniejcy stan rzeczy. Przyczyni si za to do integracji pastwa. 1381 ukad podatkowy z duchowiestwem nie jest to jednolity ukad, ale szereg przywilejw indywidualnych dla poszczeglnych duchownych i klasztorw. Dobra duchowiestwa wieckiego s zwolnione ze wszystkich podatkw oprcz 2 gr. z ana. Klasztory maja paci 4 gr. z ana i maja wiadczy 2 dni paszczyzny w skali roku w dobrach krlewskich pomimo ukadu koszyckiego szlachta nie bardzo chciaa si zgodzi na sukcesje crek. Najwikszym jej przeciwnikiem by abp Janusz Suchywilk i jego stronnicy. W 1379 na zjedzie szlachty z krlem w Koszycach on i jego zwolennicy zostali si zmuszeni do zoenia hodu Marii.

55

 Ludwik 11 IX 1382 - wg zaoe w Polsce tron miaa obj Mari i Zygmunt, jednak po

mierci Ludwika na Wgrzech pojawia si opozycja antyluksemburska a Elbieta Boniaczka bya przeciwna wysaniu Marii do Polski i wydaniu jej za Zygmunta. Gdy Maria zostaa krlow Wgier upad pomys by bya ona rwnoczenie krlowa Polski. Polacy nie chcieliby jedna osoba panowaa w dwch krajach warunkiem przyjcia wadczyni miao by to, ze zamieszka ona w Polsce a Maria jako krlowa Wgier na pewno by tego nie zrobia. Zygmunt Luksemburski i jego zabiegi o tron: Po mierci Ludwika przerwa walki w Wielkopolsce i szykowa si do objcia wadzy. Zacz przyjmowa hody od miast. Szlachta nie bardzo chciaa mu si podporzdkowa Wielkopolanie moe i by si zgodzili ale zadali by Maria i jej ma mieszkali w Polsce i by Domarat z Pierzchna straci urzd. Maopolanie byli przeciwni objciu tronu przez Marie ktra byaby rwnoczenie krlowa Wgier, s tez przeciwni Zygmuntowi, bo chc sami wybra ma dla krlowej Zjazd w Radomsku listopad 1382 Spotkanie Wielkopolan z Maopolanami (bp krakowski Jan Radlica i kasztelan krakowski Dobiesaw z Kurozwk) przedstawiciele obu dzielnic s zgodni, ze w Polsce ma panowa ta crka, ktra na stae bdzie mieszka w Polsce, s przeciwni unii personalnej. Obecni zobowizali si do obrony granic kraju i dbr kocielnych w czasie bezkrlewia. Zjazd w Wilicy grudzie 1382 Maopolanie spotykaj si z poselstwem Elbiety Bosniaczki. Elbieta dzikuje za wierno crkom Ludwika i prosi by Polacy nie popierali Zygmunta Luksemburskiego. Wojna domowa w Wielkopolsce Pomidzy Naeczami a Grzymalitami Ugrupowanie ziemian zwalcza starost wielkopolskiego Domarata z Pierzchna i jest lojalne wobec Andegawenw. Z kolei Ugrupowanie promazowieckie Bartosza z Odolanowa rwnie uwaa starost za swojego wroga. Dochodzi wic do poczenia si obu stronnictw przeciwko Domaratowi z Pierzchna. Bartosz z Odolanowa na czele wojsk Mazowieckich wkracza do Wielkopolski i chce zaj Kalisz. Zamach si nie uda, wic Bartosz zawiera sojusz z ziemianami. Jednak wojna nie przynosi oczekiwanych skutkw, w rkach starosty s najwaniejsze grody a opozycjonici nie potrafi ich zdoby. Wojna si przeciga i nie ma adnego decydujcego starcia. ~ na wojnie korzysta Siemowit IV ktry urasta do rangi powanego kandydata na tron. Wojna w Wielkopolsce niepokoi Maopolan. Po zjedzie sieradzkim w 1383 Maopolanie dyli do zaprowadzenia pokoju w Wielkopolsce, bo obawiali si, ze w wyniku wojny Siemowit jakim cudem moe sign po koron W marcu 1383 przybywa delegacja Maopolan do Wielkopolski (Spytek z Melsztyna, Mikoaj z Bogorii, Sedziwj z Szubina, Krzesaw ze Szczekocin). Mieli oni penomocnictwa od Elbiety i zadali wydania zajtych zamkw. Po dugich rozmowach zawarto zawieszenie broni obowizujce do czerwca a Domarat z Pierzchna pozosta na stanowisku dawao to gwarancje Maopolanom, ze Siemowit Iv nie opanuje gwnych grodw w dzielnicy i powstrzyma go to od stara o koron. Zjazd w Sieradzu luty 1383 Poselstwo Elbiety (abp weszpremski Mikoaj) zwolnio Polakw z przyrzecze zoonych Marii i Zygmuntowi i oznajmia , ze na tron polski zostaa wyznaczona Jadwiga. Ma ona przyjecha do Polski na koronacje, ale pod warunkiem ze zaraz po niej wrci na Wgry jeszcze na 3 lata. Siemowit IV Siemowit IV, po osadzeniu w ziemi dobrzyskiej Wadysawa Opolczyka i po jego zblieniu z Siemowitem III i ks Januszem I,

56

zaprzyjani si z Bartoszem z Odolanowa, bo by on wrogiem Opolczyka, i w ten sposb Siemowit IV zacz odgrywa wan role w Wielkopolsce i urs do rangi kandydata na tron Polski. II zjazd w Sieradzu marzec 1383 Jest zdominowany przez zwolennikw ks. Mazowieckiego, zdawali sobie oni spraw, ze kandydatura Jadwigi jest popularna w maopolsce, wiec zaproponowali, by Jadwiga bya krlowa, ale jej mem zosta Siemowit a nie Wilhelm w ten sposb Siemowit mia szanse na legalne objecie wadzy. Plan mia szanse na powodzenie, bo gdy obecny na zjedzie abp Bodzeta zapyta szlacht, czy chce Siemowit na krla, ta si zgodzia. Tylko wystpienie kasztelana wojnickiego Jana z Tczyna spowodowao, ze do elekcji nie doszo. Uczestnicy zjazdu dali posom Elbiety nastpujca odpowied: bd czeka na Jadwig do najbliszych Zielonych wiatek a jeeli nie przybdzie to Polacy bd zwolnieni ze wszystkich przysig na rzecz Andegawenw. dano od Wgrw przyczenia do Polski Rusi Halickiej. Elbieta zgadza si na dania Polakw i obiecuje przyby z crkami na Zielone wiatki do Krakowa. Na wie o podry Jadwigi Siemowit postanowi ja porwa i si oeni ( ukry si w orszaku abp Bodzty ktry jecha powita Jadwig). Maopolanie dowiedzieli si jednak o planie ksicia i uprzedzili o tym Elbiet. Elbieta zatrzymaa si w Koszycach a abp nie zosta wpuszczony do Krakowa. W Koszycach doszo do spotkania Elbiety ze szlachta polska: zawarto ugod, koronacja Jadwigi zostaa przesunita na listopad i postanowiono, ze w wypadku bezpotomnej mierci ktrej z crek, druga dziedziczy jej tron i zasiada na nim tak dugo, a jej dzieci dorosn i bd w stanie oddzielnie panowa w obu krlestwach. Siemowit IV wrci na Mazowsze i rozpocz akcje zbrojna w kierunku Kujaw, ktre opanowa w maju 1383 i Wielkopolski. Zwoa kolejny zjazd szlachty do Sieradza, gzie jego zwolennicy obwoali go krlem jednak abp nie decyduje si na koronacje. Po zjedzie ksi razem z Bartoszem z Odolanowa uderza na Wielkopolsk i oblega Kalisz groba wybuchu nowej wojny Maopolanie wykorzystuj niezdecydowanie abp Bodzty i przecigaj go na swoja stron m.in. wyda nin przeciwnikom Siemowit IV ~ Siemowit musi rozpoczc negocjacje, zgadza si na zawieszenie broni i odstepuje od oblenia Kalisza Warunkw rozejmu nie akceptuje jednak Bartosz z Odolanowa, co dao Maopolanom pretekst do ostatecznej rozprawy z ksiciem ( dokonali tego przy pomocy Wgrw pod wodza Zygmunta Luksemburskiego). Zaatakowany na Mazowszu Siemowit nie mg sprosta koalicji i poprosi o zawieszenie broni. Zawarto rozejm a w rozmowom poredniczy Opolczyk. Skutkiem rozejmu byo zneutralizowanie Siemowit i przecignicie abp i Janusza I do obozu Andegawenw. Misja Sdziwoja z Szubina na Wgry Elbieta mnoy trudnoci i nie zgadza si na przyjazd do Polski Jadwigi, wiec Sedziwj jedzie na Wgry. Proponuje on e na Wgrzech zostan zakadnicy do czasu powrotu Jadwigi do Budy ( Elbieta boi si, ze po koronacji Jadwiga zostanie zatrzymana w Polsce). Elbieta jednak si nie zgadza na propozycje Sdziwoja. Jako gwarancji da wydania zamku krakowskiego na co nie zgadzaj si Polacy. Misja Sdziwoja zakoczya si niepowodzeniem, a on sam zosta uwiziony. Zdoa jednak uciec i powiadomi szlacht o planach krlowej. II zjazd w Radomsku marzec 1384 Szlachta decyduje si na wsplne przejecie z mieszczanami rzdw na czas bezkrlewia. Kady starosta by odpowiedzialny za bezpieczestwo a do pomocy mia 5 doradcw szlacheckich i 2 mieszczaskich. Mieli on zoy przysig wiernoci crkom Ludwika, a

57

wszystkie decyzje miay by podejmowane jednomylnie. Zabroniono starostom rozmw z dworem wgierskim. Zabroniono starostom wydawania zamkw w obce rce do czasu koronacji krla, zawarto sojusz obronny z Wadysawem Opolczykiem. Ostateczny termin koronacji Jadwigi zosta wyznaczony na maj. Elbieta nie rozumia, ze tron krakowski wymyka jej si z rak. Nie chciaa przysta na warunki szlachty i wysa do Polski Zygmunta Luksemburskiego jako gubernatora. Szlachta zgromadzona w Sczu nie wpucia go do kraju. Zygmunt rozpoczyna rokowania z Maopolanami w Lubowli przesunito termin przyjazdu Jadwigi na koniec maja Zebrana w Sczu szlachta czeka na Jadwig, a gdy ona nie przyjeda postanawiaj zwoa zjazd w Sieradzu na wrzesie. Na zjedzie postanowiono, e jeeli Jadwiga si w Polsce nie pojawi, to Polacy wybior sobie innego krla Potajemnie na Wgry jedzie Sedziwj z Szubina, ktry przekonuje Elbiet do wysania crki do Polski (mwi jej ze Jadwiga moe straci tron). 13 padziernika 1384 Jadwiga razem z abp ostrzyhomskim Dymitrem i bp wgierskimi przybya do Krakowa . 15/16 padziernika zostaa w Krakowie koronowana na krla Polski. Jadwiga nie miesza si rzdy, zajmuje si pomocom ubogim i fundowaniem kosci9w. Jedyna jej interwencj w polityk jest wyprawa w 1387 na Ru Halicka i jej przyczenie do Polski. Jadwig umiera w 1399.

32. Stronnictwa polityczne w okresie bezkrlewia po mierci Ludwika Wgierskiego: Zanim scharakteryzuj stronnictwa po mierci Ludwika Wgierskiego, przedstawi ugrupowania powstae po mierci Kazimierza wielkiego (od przybytku gowa nie boli a ponadto bdzie mona logicznie wywie stronnictwa z czasw bezkrlewia): Wielkopolska bya antyandegaweska :

Ugrupowanie legitymistw chcieli oni zachowania postanowie testamentu Kazimierza Wielkiego, ktry na swojego nastpc wyznaczy Kaka supskiego. Dyli oni do koronacji Kaka i wykradli nawet w tym celu insygnia z grobu Kazimierza Wielkiego. Ponadto chcieli oni utrzyma dobre stosunki z Luksemburgami oraz wykluczy z nastpstwa crki Ludwika W. Na ich czele stali abp. gnienieski Jarosaw Bogoria Skotnicki , jego nastpca arcybiskup Janusz Suchy Wilk , bp krakowski Florian z Mokrska i starosta wielkopolski Domarat z Pierzchna , a take kronikarz Jan z Czarnkowa . Ugrupowanie promazowieckie (na czele jego stoi Bartosz Wezenborg z Odolanowa ) ich przywdca ma z Ludwikiem osobiste zatargi i dlatego wystpuje przeciw niemu (Ludwik odebra mu starostwo w Kujawach Inowrocawskich). Na pocztku popiera on Kaka supskiego, po mierci tego wysuwa i popiera kandydatur ksicia mazowieckiego Siemowita IV na krla Polski. Siemowitowi IV poparcia udzieliy take rody mazowieckie Ogonw, abdziw i Pomianw oraz urzdnicy ksicia Wadysawa Opolczyka: Andrzej z Radzikw kasztelan dobrzyski i Piotr winka kasztelan rypiski. Naley doda, e popierajc ksicia pockiego, zrywali oni z Wadysawem Opolczykiem, zwolennikiem sukcesji andegaweskiej w Polsce. Ugrupowanie ziemian (na czele stoi Wincenty z Kpy oraz Bp Jan Doliwa ) skupiao gwne rody wielkopolskie w tym Zarbw, Doliww i Naczw. Nie popieraj oni Andegawenw, dystansuj si wyranie od panw krakowskich. Powstao ono jako wyraz sprzeciwu wobec Domarata z Pierzchna i jego dziaa (Stronniczo w obsadzaniu najwaniejszych stanowisk w Wielkopolsce), starosty generalnego wielkopolski, powoanego na ten urzd przez Zygmunta Luksemburczyka

Maopolska bya dzielnic nastawion proandegawesko , jednake wrd Maopolan wyrnia si rne frakcje:

58

Frakcja Leliwitw i Toporczykw zdecydowanie popierali oni Ludwika i liczyli na to, e nadal bd mieli due wpywy, jeli on zostanie krlem. Maj w swych rkach potne urzdy. W skaad ugrupowania wchodz m.in. z leliwitw Melsztyscy (Spytek, Jan z Melsztyna), z Toporczykw (Starw) - Pileccy (Otton z Pilicy) - wojewoda sandomierski, Jan z Tarnowa, Jan Tczyski kasztelan wojnicki, Wodek z Charbinowic h. Sulima kasztelan krakowski, Piotr ze Szczekocin h. Odrow kasztelan lubelski Frakcja kurozwckich (zwana take frakcj karierowiczw lub Porajw) rwnie popieraa Ludwika Wgierskiego. Byli mu skrajnie ulegli i dyspozycyjni. Bya to drobna szlachta, w duej mierze z Sandomierszczyzny, ktra liczya na zrobienie kariery za rzdw Ludwika (Zawisza). Nie posiadali zbyt wiele wysokich stanowisk i dotychczas nie zrobili duej kariery, ale za to zdobyli bardzo due majtki. Dobiesaw z Kurozwk, Zawisza Kurozwcki kanclerz krlestwa i biskup krakowski. Frakcja pragmatykw - Paukcy z Sdziwjem z Szubina h. Pauka starost krakowskim. Do stronnictwa andegaweskiego naleeli ponadto: Dymitr z Goraja, Krystyn z Ostrowa, Mikoaj Bogoria kasztelan zawichojski, Wincenty Granowski pniejszy kasztelan nakielski.

Po mierci Ludwika Wgierskiego (11 wrzenia 1382), Maopolanie przestali si dzieli na rozmaitego rodzaju frakcje i niemal wszyscy postawili na dotrzymanie postanowie ukadu/przywileju w Koszycach, widzc w tym gwarancje dla siebie i wiodcej roli swojej dzielnicy w Krlestwie Polskim.

Tymczasem w Wielkopolsce zmiany: Rozpada si stronnictwo legitymistw umar Kako Supski i arcybiskup gnienieski Janusz Suchy Wilk . powstaje ugrupowanie proluksemburskie z czci byych legitymistw pod wodz starosty gnienieskiego Domarata z Pierzchna . Stronnictwo stao na stanowisku uznania praw Zygmunta Luksemburczyka do korony polskiej i chciao osadzi na tronie. Domarat z Iwna mia oparcie w rodzie Grzymalitw, Leszczyce z Pakoci i Kocielca oraz cze Awdacw Ze stronnictwa promazowieckiego wycofuje si Bartosz Wezenborg (bo umar Ludwik Wgierski), a przywdztwo nad tym ugrupowaniem przejmuje nowy arcybiskup gnienieski Bodzanta , ktry zaproponowa jeszcze wersj wyboru Jadwigi, ktrej mem miaby zosta Siemowit IV. Ugrupowanie ziemian (na czele nadal Wincenty z Kpy) popiera kandydatur Marii na tron polski, ale bez Zygmunta Luksemburskiego jako ma. Do niego przycza si Bartosz z Odolanowa.

33. Ukad w Krewie (geneza przebieg i skutki): Koronacja Jadwigi Andegaweskiej na krla Polski bya duym sukcesem Maopolan. Sama koronacja nie rozwizywaa jednak problemw. Nieletnia Jadwiga wci pozostawaa pod opiek matki i to ona miaa decydujcy gos w sprawach przyszoci crki. Ewentualne plany panw krakowskich musiay wic uwzgldnia stanowisko Elbiety Boniackiej, a krlowa Wgier reprezentowaa przede wszystkim dynastyczne interesy Andegawenw, nie zawsze zgodne z zamierzeniami Maopolan, ktrzy chcieli Jadwidze znale ma ktry odpowiadaby ich planom politycznym.

Dawne zobowizania maeskie - zgodnie z ukadami hainburskimi z czerwca 1378 r. zostaa ona polubiona Wilhelmowi Habsburgowi, synowi

59

ksicia austriackiego Leopolda. straniczk ukadu zostaa po mierci Ludwika Elbieta Boniaczka. Polacy od samego pocztku uwaali, e Wilhelm jako maonek Jadwigi nie wchodzi w rachub. rokowania z ksiciem litewskim podejmujc je Maopolanie rozpoczynali ryzykown gr dyplomatyczn. Musieli si liczy z midzynarodowymi konsekwencjami zerwania planowanego maestwa Jadwigi, jak rwnie z nieprzychyln ich polityce postaw czci elit Krlestwa Polskiego (Wielkopolska). Dlaczego Jagieo: Potencjalny ukad z Litw gwarantowa Polsce zakoczenie dugoletnich sporw o Ru Halick, Podole i Woy, stawia pod znakiem zapytania dalszy zwizek Krlestwa Polskiego z Wgrami, mg doprowadzi do ostatecznego wyeliminowania ich pretensji do Rusi. Korzyci ekonomiczne i polityczne z takiego rozwizania dla Maopolan zainteresowanych ekspansj gospodarcz na Ru Zwizek z Litw nis jednak rwnie niebezpieczestwa. Zmiana stosunkw polski z Zakonem - byo bowiem jasne, e Krzyacy nieprzychylnie zareaguj na zblienie Polski z Litw. Dlaczego Jagieo si zgadza? dla wielkiego ksicia litewskiego Jagiey poszukiwanie sojusznikw stao si koniecznoci, gdy w 1377 r., po mierci swego ojca Olgierda, obj tron wielkoksicy. W pocztkowym okresie rzdw mg liczy na poparcie stryja, Kiejstuta, ale doszo midzy nimi do rozbienoci na tle polityki wobec Zakonu, w ktrej Jagieo gotw by i idce ustpstwa, bdce cen za swobod dziaania na ziemiach ruskich, gdzie chcia umacnia wpywy litewskie. mier Kiejstuta skomplikowaa trudn sytuacj Jagiey. Musia sam stawi czoo Krzyakom, majc wewntrzn opozycj w osobie Witolda, syna zmarego ksicia. Dopiero pod koniec 1382 r. udao si Jagielle zawrze ukad z Zakonem, w ktrym, w zamian za czteroletni rozejm, zobowizywa si odstpi mu cz mudzi i przyj chrzest. Rozejm nie trwa dugo. Zawiedziony w swych ambicjach Witold, ktremu Jagieo odmwi praw do ksistwa trockiego, zbieg do Krzyakw i przy ich pomocy usiowa zdoby Troki, pozostajce w rkach Jagiey, ktry osadzi tam swego brata Skirgie. Wsplna wyprawa Witolda i Zakonu na Litw w 1383 r. moga zakoczy si dla Jagiey katastrof. Wszystko to uwidocznio sabo Jagiey. Dlatego w poszukiwaniu sojusznikw nawiza w 1383 r. rozmowy z wielkim ksiciem moskiewskim Dymitrem Doskim. Planowano nawet lub ksicia litewskiego z crk Dymitra, Zofi, oraz jego chrzest w obrzdku prawosawnym. Podczas uroczystoci koronacyjnych Jadwigi w Krakowie bawio poselstwo litewskie i wwczas podjto rozmowy dotyczce jej maestwa z ksiciem litewskim. Oficjalne poselstwo ksicia z prob o rk Jadwigi przybyo do Krakowa w styczniu 1385 r. Na jego czele sta brat wielkiego ksicia, Skirgieo. Posowie deklarowali gotowo Jagiey do przyjcia chrzecijastwa i poczenia Wielkiego Ksistwa Litewskiego z Krlestwem Polskim. Panowie krakowscy nie odrzucili litewskich propozycji. O losach Jadwigi nie mogli jednak decydowa samodzielnie i dlatego cz delegacji litewskiej zostaa posana na Wgry by uzyska akceptacj ze strony matki Jadwigi. Elbieta nie wyrazia otwartego sprzeciwu i ostateczn decyzj pozostawia Maopolanom. Umoliwiao to panom krakowskim dalsze dziaania. Latem 1385 r. zwoali do Krakowa zjazd generalny, majcy obradowa nad litewskimi propozycjami. Wikszo jego uczestnikw zaakceptowaa je i popara zwizek z Wielkim Ksistwem. Ukad w Krewie W sierpniu 1385 r. panowie maopolscy zawarli w Krewi ukad z wielkim ksiciem litewskim Jagie, W rzeczywistoci by to ukad dotyczcy maestwa z Jadwig, koronowan wczeniej na krla Polski umowa przedlubna ! Jagieo w zamian za rk Jadwigi i tron polski zobowiza si: - przyj chrzest wraz ze swymi poddanymi,

60

wielki ksi litewski mia wypaci narzeczonemu Jadwigi 200 000 florenw odszkodowania. uwolnienie wszystkich polskich jecw przetrzymywanych w niewoli na Litwie - obiecywa, e odzyska wszystkie straty terytorialne poniesione przez Krlestwo Polskie w przeszoci. - wcielenia do Krlestwa Polskiego ziem Wielkiego Ksistwa Litewskiego. W dokumencie wystawionym w Krewi uyto aciskiego terminu applicare, co w dosownym tumaczeniu oznaczao wczenie". Konsekwencj tego byaby jednak likwidacja suwerennoci pastwowej Litwy i jej inkorporacja do Polski. Trudno przypuci, by wobec aspiracji Litwy taki wariant by powanie rozpatrywany ju podczas rokowa. By moe owo wczenie traktowano jako postulat na odleg przyszo. Bya to deklaracja skadana powszechnie przez wadcw obejmujcych tron. W odpowiedzi na akt krewski posowie polscy wystawili w styczniu 1386 r. w Wokowysku dokument, w ktrym zobowizywali si dokona elekcji Jagiey na krla Polski i odda mu rk Jadwigi. w lutym 1386 r. na zjedzie w Lublinie szlachta dokonaa elekcji ksicia litewskiego na krla. 12 lutego 1386 r. Jagieo przyby do Krakowa, a w trzy dni pniej przyj chrzest. 18 lutego Wadysaw Jagieo polubi Jadwig, a na krla Polski zosta koronowany w katedrze wawelskiej 4 marca 1386 r. 34. Krlestwo Polskie w momencie objcia tronu przez Wadysawa Jagie (terytorium, ustrj, stronnictwa polityczne, stosunki z ssiadami): - Marek 35. Panowanie Wadysawa Jagiey: - Marek 36. Stronnictwa polityczne i problem nastpstwa tronu za panowania Wadysawa Jagiey: W chwili elekcji Jagiey decydujc rol w yciu politycznym kraju odgrywaa grupa Maopolan Panowie Krakowscy dawni zwolennicy sukcesji andegaweskiej. Ich dzieem bya elekcja Jagiey i z tego szy ich wpywy. Faktycznie te wielokrotnie dzieryli ster wadzy w kraju po mierci Kazimierza Wielkiego, potem w czasie bezkrlewia po mierci Ludwika Wgierskiego. Ich atuty to : przyrodzona pani krlestwa, Jadwiga. Fakt ze sprowadzili Jagie do Polski Dzieryli szereg najwaniejszych stanowisk i urzdw w Krlestwie Polskim: 1. Kancelaria krlewska w rkach Zakliki z Midzygrza herbu Topr (Kanclerz wielki), zwizany z Janem z Tczyna . 2. Klemens z Moskorzewa podkanclerzy 3. Dymitr z Goraja podskarbi krlewski, marszaek dworu 2 urzedy kumulowa 4. Dobiesaw z Kurozwk kasztelan krakowski. 5. Spytek z Melsztyna wojewoda krakowski. Bya to grupa o jasno sprecyzowanych pogldach, skrystalizowana od dawna. Mieli oni szeroki wpyw na losy pastwa, wyznawali pogld e Litwa powinna zosta wcielona do Polski. Reprezentowali polityk ostatniego Piasta. Chcieli utrzymania pokoju z Zakonem. Liczyli na powikszenie majtkw i wpywy w ziemiach Ruskich. Jagieo mia inne pogldy: chcia wykorzysta potencja Polski do obrony Litwy. Pragn wzmocni swa wadz i inaczej wyobraa sobie zwizek Polski i Litwy ni panowie krakowscy. Aby mc zrealizowa te plany musia uniezaleni si od nich. Droga do tego wioda przez utworzenie wasnego ugrupowania. Mg oprze si na dawnym stronnictwie Luksemburskim, lub zwolennikach Siemowita IV. Inne moliwoci to: wykreowanie nowych ludzi, ktrzy by zawdziczali swa karier krlowi poprzez nadania, urzdy i obsad wyszych godnoci krlewskich. Mg te prbowa rozbi solidarno grupy panw Krakowskich i przecign niektrych z nich. Mona rzec, e wykorzysta wszystkie te moliwoci: Jagieo zaczyna budowa od 1386 r. swoje wasne stronnictwo. 1. Na pocztku opar si na tych z ktrymi negocjowa warunki objcia tronu, a byli to:

61

Piotr Szafraniec podstoli Krakowski (wg prof. Szczura) (dr Sperka poda na wykadzie ze by podczaszym krakowskim) otrzyma od Jagiey: potwierdzenie wasnoci zamku w Pieskowej Skale nadanego mu przez Ludwika. Potem zostaje starost podolskim. Wodek z Charbinowic czenik krakowski, (dr Sperka poda na wykadzie ze by podstolim krakowskim) dosta od Jagiey Ogrodzieniec. Mikoaj Bogoria kasztelan zawichojski, zosta marszakiem dworu Krystyn z Ostrowa kasztelan lubelski, otrzyma kilka wsi koo Kazimierza Hinczka z Roszkowic rycerz lski, by posem do Jagiey. Oni pierwsi otrzymuj liczne nadania. Jemu zawdziczaj urzdy. Oni te bd w pocztkach rzdw Jagiey tworzy podwaliny stronnictwa dworskiego .

2. Ponadto zjedna sobie: Dymitra z Goraja Mikoaja Kurowskiego zosta on protonotariuszem w kancelarii krlewskiej potem po

1395 r. biskupem poznaskim, nastpnie wocawskim. A w kocu zosta arcybiskupem gnienieskim. Potem straci poparcie krla (sprawa oskarenia o kontakty intymne a Ann Cylejsk) Piotra Kmit z Winicza wojewod sandomierskim zostaje po 1403

3. Trudniej byo Jagielle pozyska niektrych z pord panw krakowskich: Byli oni bogaci i wpywowi. Dymitr z Goraja mia 80 wsi, Spytek i Jan z Tarnowa po 30, Tczyski podobnie 30 wsi dobrze zagospodarowanych. W tym okresie w kancelarii zaczyna odgrywa gwn rol Klemens z Moskorzewa podkanclerzy, wczeniej kanclerz Spytka. Otrzyma on te liczne nadania: Moskorzew, klucz Dobczycki k. Krakowa, zamek Kamieniec w ziemi sanockiej. W 1395 r. Spytek z Melsztyna otrzymuje od Wadysawa Jagiey Podole na prawach lennych ksicych, to rozbija jedno stronnictwa panw krakowskich. Ponadto otrzymuje rwnie dystrykt Olesno i Lubliniec po Opolczyku.

4. W pocztkach lat 90- tych XIV w. do kancelarii Jagieo wprowadza: o Mikoaja Trb - by spowiednikiem krla, pochodzi z nieprawego oa (jak wielu
innych Jagielle zawdzicza bardzo wiele), w 1403 r. zostaje on kanclerzem. Mikoaj trba by nieprzejednanym wrogiem Zakonu Krzyackiego, przez wiele lat blisko krla by. o Wojciecha Jastrzbca ten najpierw by w kancelarii, w midzyczasie by biskupem poznaskim, potem bpem krakowskim i kanclerzem a w 1424 r. zostaje arcybiskupem gnienieskim po Mikoaju Trbie. Po mierci Spytka z Melsztyna w bitwie pod Worskl (1399) wojewod krakowskim zostaje Jan z Tarnowa . Marszakiem dworu Zbigniew z Brzezia (po Dymitrze z Goraja).

5.

W tym czasie , ju po mierci Jadwigi stronnictwo dworskie uzyskuje przewag w radzie krlewskiej. Ci stronnicy Jagiey bd mie decydujcy wpyw na rzdy w kraju i polityk zagraniczn a do ok. 1424 r . Gownie opowiadali si oni za wykorzystaniem sprawy husytw przeciw Luksemburczykowi, utrzymywali kontakty z taborytami, wspierali Jagie w polityce przeciwko Zakonowi (np. na soborze w Konstancji), w sprawie Litwy opowiadali si za inkorporacj Litwy, byli gotowi take uzna prawa do dziedziczenia tronu przez ewentualnego syna Jagiey za cen rzecz jasna pewnych przywilejw. 6. Po 1424 (lub 1425) sytuacja si zmienia. Po mierci abpa Trby, na arcybiskupstwo przechodzi Jastrzbiec . Kanclerzem zostaje Jan Szafraniec Biskupem krakowskim Zbigniew Olenicki , ten take wypromowany przez Jagie stanie si wnet jego politycznym przeciwnikiem. Tworz si w konsekwencji dwa obozy:

62

1) obz tzw. narodowo - dworski (stronnicy krla) Jan Szafraniec, Wojciech Jastrzbiec,
bd oni wspiera polityk krlewsk, cho nie zawsze (np. w sprawie korony dla Witolda w 1429 r. Szafracy opowiedzieli si po stronie opozycji Olenickiego przeciwko Jagielle.) obz Olenickiego , wyranie proluksemburski, przeciwny Szafracom i Witoldowi. Ob ten opowiada si przeciw wsppracy z husytami Bd stali na pozycji inkorporacji Litwy do Krlestwa. Wchodz w skad m.in. brat biskupa Olenickiego, marszaek koronny Jan Gowacz z Olenicy; starosta krakowski i wojewoda sandomierski, Dobiesaw z Olenicy; Krystyn z Ostrowa; kanclerz Jan Koniecpolski oraz wojewoda krakowski Jan z Tarnowa. Dziki krlowej, Zofii Olszaskiej, ktra skupia wok siebie przedstawicieli obozu dworskiego, nie udao im si zdoby wpywu wikszego na krla, wadz oni przejli dopiero po jego mierci. Sprawa nastpstwa tronu Z pord czterech maestw Jagiey tylko z ostatniego mia synw. Pierwsza maonka, Jadwiga urodzia crk, ktra wnet zmara. Po niej zmara sama Jadwiga. Z maestwa z Ann Cylejsk mia Jagieo crk Jadwig. Z trzeciego maestwa potomstwa nie mia. Dopiero w 1424 r. urodzia Sonka jego pierworodnego, Wadysawa. Potem jeszcze dwch synw, z ktrych jeden szybko zmar (Kazimierz), drugi to rwnie Kazimierz (pniej Jagielloczyk) ur. w 1427r. Wtedy palca bardzo dla starzejcego si krla staa si kwestia nastpstwa tronu. Stronnictwo krlewskie nie miao wikszych obiekcji w tej sprawie. Kancelaria krlewska wystawia wnet po narodzinach Wadysawa dokument, ktry potwierdza jego prawa do dziedziczenia. Kwiecie 1425 zjazd w Brzeciu, Szlachta polska za potwierdzenie praw syna Jagiey do tronu domaga si potwierdzenia dotychczasowych przywilejw dla nich i duchownych. Ponadto rozcignicia praw tych na Ru, Z. dobrzysk, i Kujawy, dali take zniesienia obcienia prawem stacji. Krl to akceptuje, odpowiednie dokumenty dano do przechowywania Olenickiemu Maj 1426 synod w czycy tu krl niespodziewanie zmienia zdanie. Odmawia przyjcia zobowiza wobec szlachty. Szlachta w odpowiedzi niszczy dokument poprzedni. Dugosz podaje jakoby Jagieo zrobi to za namow Luksemburczyka. Kontrofensywa kancelarii krlewskiej: sporzdzenie specjalnych dokumentw homagialnych ktre miay by potwierdzane przez poszczeglne ziemie; w ten sposb sukcesj Wadysawa potwierdzia szlachta ziemi lwowskiej, przemyskiej, halickiej, trembowelskiej i sanockiej. Krl by moe tu kusi rozcigniciem na te ziemie ruskie prawa polskiego. Na przeszkodzi stoi teraz sprawa koronacji Witolda na krla Litwy, wysunita przez Luksemburczyka. Przeciwko temu wystpi Olenicki poparty take przez Szafracw. Jagieo pocztkowo te plany popiera. Wybuch te skandal na dworze krlewskim krlow Zofi posdzono o zdrad maesk. To do komplikuje pooenie krla. W kocu jednak udaje si odwie krla od planw korony Litwy dla Witolda. Na Litwie prawo sukcesji dla synw Jagiey zagwarantowane, wobec czego panowie polscy musieli to uzna take w Polsce. Jagieo i panowie polscy poszli na kompromis. Zostaje wystawiony przywilej w Jedlni (4. III.1430). Dokument ten zosta podpisany w obliczu realnej groby zerwania unii polsko litewskiej. Gwarantuje on potwierdzenie dotychczasowych praw dla szlachty , spenia w duej mierze dania z Brzecia. Zwolnienie z podatkw oprcz anowego (2 gr. z anu), uwolnienie ze stacji, prawo do wykupu przez krla wzitych do niewoli rycerzy, obowizek opacania przez monarch rycerzy w razie zagranicznej wyprawy, zakaz wynoszenia na urzdy obcych. Prawo polskie rozcignite miao by na rus halicka. W zamian za to szlachta uznaa prawa tego z synw ktrego szlachta sobie wybierze na krla polski. Przywilej ten uznawany jest za przegran Jagiey. Gr tu wzia sprawa wyboru monarchy nad sukcesj. Przejaw wzrostu woli panw. 37. Monarchia Kazimierza Jagielloczyka: Kazimierz Jagiellonczyk wielkim ksiciem litewskim (= Wlkks)

2)

63

W 1440 zosta wybrany Wlkks co oznaczao faktyczne zerwanie unii polsko-litewskiej. W pocztkowym okresie jego rzdw na Litwie, wadz sprawowali ci ktrzy wynieli go na tron: wojewoda wileski Jan Gasztod i knia Jerzy Semenowicz Holszaski. Po elekcji na Litwie dochodzi do wybuchu separatyzmu wewntrznego. Poszczeglni ksita chcieli mie wasne dzielnice czemu sprzyjaa Polska. Polskie elity uwaay, ze jeeli Litwa podzieli si na szereg drobnych ksistewek, to atwiej bdzie ja podporzdkowa. Micha Kiejstutowicz znalaz poparcie w Krakowie i domaga si od Kazimierza oddania mu Trok (organizuje bunt). Kazimierz jednak odmawia a Micha nic nie dostaje Do Litwy Kazimierz przyancza mud i Podlasie Na krtko wadze Kazimierza uznaje wirdygieo 1441 spr pomidzy Litwa a Mazowszem o ziemie drohicka, ktra Jagieo przekaza ks mazowieckiemu. Po mierci Zygmunta Kiejstutowicza ziemia drohicka zostaa zajta przez ks mazowieckich Bolesawa IV i Wadysawa I co wywoao protesty na Litwie. Aby zaagodzi sytuacje zwoano zjazd rozjemczy do Praczewa w 1441 ale nie przynis on rezultatw. Co wicej stosunki pomidzy Litwa a Mazowszem si pogorszyy, bo na Mazowszu schroni si syn Zygmunta Kiejstutowicza Micha. Nie mogc rozwiza sprawy pokojowo, w 1444 Kazimierz zbrojnie wkracza na Mazowsze. Mazowszanie prosz Polsk o pomoc i za jej porednictwem zawarto rozejm. Ziemia drohicka zostaa przyczona do Litwy za odszkodowanie w wysokoci 6 tys. kop groszy praskich 1444 Kazimierz rozpoczyna wojn z Moskw ~ Wlk Ks Litewskie prowadzi samodzielna polityk zagraniczna. 1452 umiera ks wirdygieo. Woy jako osobne ksistwo zostaje zlikwidowane i wcielono je do Wlk Ks Litewskiego za pozwoleniem krla. 1444 mier Wadysawa III szlachcie trudno w to uwierzy, bo pojawiaj si pogoski, ze krl jednak przey. 1445 zjazd w Sieradzu szlachta ma podj decyzje dotyczce nastpstwa tronu. Tron zosta zaproponowany Kazimierzowi, ale elekcja ta mia warunkowy charakter poniewa musiaa zosta potwierdzona przez osobny zjazd szlachty w Piotrkowie ~ elity polskie udziy si, ze w tren sposb zostanie przywrcony zwizek z Litwa i jej zaleno od Polski, Zbigniew Olenicki chcia by Wlkks zosta Micha syn Zygmunta Kiejstutowicza, szlachta liczy tez, ze Kazimierz potwierdzi przywileje wydane przez Jagie i wyda nowe.

Kazimierz jednak odmawia przyjcia tronu polskiego dopki nie wyjani si sprawa mierci jego brata ~ nie chce przyjmowa tronu na warunkach szlachty, chce obroni niezaleno Litwy i obroni dziedziczne prawa Jagiellonw do Wlk Ks Litewskiego. Jego odmowa grozi rozpadem unii polskolitewskiej. Zjazd w Piotrkowie 1446 Szlachta polska postanowia uciec si do podstpu czym chciano zmusi Kazimierza do objcia tronu. Na kolejnym zjedzie w marcu 1446 postanowiono dokona elekcji nowego krla nie ogldajc si na Kazimierza. Bp Olenicki jako kandydata zaproponowa elektora brandenburskiego Fryderyka II Hohenzollerna . Z kolei przeciwnicy Olenickiego zaproponowali Bolesawa IV ks mazowieckiego Uczestnicy zjazdu poparli Bolesawa i obwoali go krlem. Mia on obj tron po ostatecznej rezygnacji Kazimierza nie zamyka to drogi Kazimierzowi do tronu co tez byo celem szlachty. Po dugich negocjacjach zawarto porozumienie z Kazimierzem we wrzeniu 1446 owiadczy on ze w przyszym roku przybdzie do Polski jako krl. W zamian jednak za swoja zgod zada anulowania ukadw i aktw inkorporacji Litwy. W zamian obieca potwierdzi

64

dotychczasowe przywileje. W rozmowach pomidzy Wlkks a Polska nie poruszano sprawy przynalenoci Podola i Woynia bo mogo to spowodowa zerwanie rozmw. 25 czerwca 1447 w katedrze krakowskiej zosta koronowany na krla. Kazimierz jako wadca Polski zamierza oprze swoje rzdy o Litw i przychylna mu szlacht litewska, ktrej przed wyjazdem do Polski nada szereg przywilejw. Zadeklarowa tez, e Wlk Ks Litewskie zachowa swoje granice a urzdy bd obejmowa miejscowi bojarzy ~ podkrelenie odrbnoci Litwy Kazimierz jako krl: Nie potwierdza przywilejw szlacheckich, gra na zwok Walka z bp Olenickim i popierajcym go stronnictwem W 1447 po mierci Eugeniusza IV nowym papieem zosta Mikoaj V. Kazimierz go popar, w przeciwiestwie do Olenickiego ktry popiera Feliksa V i sobr bazylejski Krl zabrania poddanym utrzymywania kontaktw z wysannikami soboru i Feliksa V Olenicki zosta mianowany Kardynaem przez Feliksa V wbrew woli krla Olenicki nie przyjmuje godnoci abp Gniezna bo to by oznaczao rezygnacje z ambicji politycznych. Abp zosta Wadysaw Oporowski Konflikt miedzy Oporowskim a Olenickim o pierwszestwo w radzie krlewskiej Kazimierz popiera abp i Wielkopolan ale nie moe tego robi oficjalnie, bo nie zatwierdzi jeszcze przywilejw szlacheckich i jego stosunki z Maopolanami popierajcymi Olenickiego s napite. 1451 zjazd w Piotrkowie rozstrzygnito spr pomidzy Olenickim a abp. Prymat w radzie przyznano kardynaowi, ale to abp ma koronowa krlw, w radzie tez obaj dostojnicy bd si zjawia na zmian na wyrane yczenie krla. Zabroniono stara o godno kardynalska wbrew woli krla ~zjazd w Piotrkowie to poraka Olenickiego, ktry traci wpywy. 1451 zjazd w Parczewie polsko-litewski w celu rozstrzygnicia spornych spraw. Nic nie zdecydowano a krl zwoa kolejny zjazd na 1452. 1452 spr krla ze szlachta o wcielenie Woynia do Litwy. Szlachta jest oburzona zgoda krla na to. Opozycja domaga si by na drodze zbrojnej odebra Litwie uck ~ otwarta wojna z Litw Olenicki oskara Kazimierza o dziaanie na szkod pastwa 1452 trudna sytuacja Kazimierza: jest opozycja w Koronie i na Litwie, ktrej szlachta domaga si jego staej obecnoci w Wlk Ks Lit. Aby zneutralizowa Maopolan Kazimierz szuka poparcia w Wielkopolsce, jednak dzielnica ta jest zbyt saba. Nie majc wyjcia, pod groba detronizacji, w czerwcu 1453 w Piotrkowie potwierdza przywileje szlacheckie i zobowizuje si nie odanczac Litwy i ziem ruskich od Polski. Woy pozosta przy Litwie a Podole przy Polsce. Poprzez potwierdzenie przywilejw krl zachowa wadze w Polsce bez rozstrzygania sprawy charakteru unii z Litwa uznano ze oba kraje czy osoba wadcy. Dziki przywilej uzyska tez znaczne poparcie w Wielkopolsce a w maopolsce stworzy swoje wasne stronnictwo, poprzez popieranie ludzi wrogich Olenickiemu 1454 lub Kazimierza i Elbiety Habsuanki / Rakuszanki ( c. Albrechta II i Elbiety Luksemburskiej, dziedziczka Austrii, Czech i Wgier) ~poczenie Jagiellonw i Habsburgw o co zabiega Olenicki. 13-letnia wojna z Zakonem 1454 - 1466 1435 pokj brzeski ~Krzyacy go respektuj i nie zawieraj wrogich Polsce sojuszy ~boja si wojny z pastwem polsko-litewskim, przeywaj wew. kryzys ekonomiczny i polityczny (szlachta Prus chce wikszego wpywy na polityk pastwa, miasta domagaj si wikszej swobody i wolnego handlu z miastami Polski, ucisk fiskalny, wysokie ca)

65

stany pruskie s gwarantem pokoju brzeskiego wzrost wiadomoci politycznej Prusakw ( w razie niedotrzymania warunkw przez Zakon, mog odmwi mu posuszestwa) Zwizek Pruski: Powoany w 1440 przez szlacht i mieszczan, w celu obrony wasnych interesw. Pocztkowo nie wystpowa przeciwko Zakonowi a nawet pomaga WLK Mistrzowi Pawowi Russdorfowi w walce z niemieck gazi zakonu. Nastpca Russdorfa dy do likwidacji Zwizku, bo widzi w nim zagroenie dla swojej wadzy. Wykorzystuje sprzecznoci pomidzy szlacht, bogatymi i biednymi miastami, dy do rozbicia zwizku. W latach 50 XV w chce zlikwidowa zwizek przy pomocy bp pruskich i legata papieskiego. Zagroony Zwizek szuka poparcia w Rzymie, ale papie odmawia im pomocy. Zwizek zwraca si wic w 1452 do cesarza Fryderyka III ze skarga na Zakon i prosi o rozstrzygniecie sporu. W 1453 cesarz wydaje niekorzystny dla Zwizku wyrok, w ktrym potpia organizacje nakazuje jej rozwizanie. Zwizek nie przyj wyroku, i przygotowuje si do walki zbrojnej, jednoczenie Tajna Rada Zwizku przygotowuje si do poddania Prus Polsce. Od 1452 przywdcy Zwizku utrzymuj kontakty z Krakowem (mieli poparcie Zofii Holszaskiej i kanclerza Jana Koniecpolskiego) Dwr polski proponuje Zakonowi mediacje w sporze ze Zwizkiem odmowa W 1454 w lutym wybucha powstanie w pastwie zakonnym z Zwizek wypowiada posuszestwo Wadzom Zakonu. Powstacy opanowuj miasta i zamki, tak ze w rkach Zakonu pozostay tylko: Malbork, Chojnice i Sztum. Marzec 1454 do Krakowa przybywa poselstwo Zwizku z Janem Barzyskim na czele. Prusacy oddaj cae Prusy krlowi polskiemu jako dziedzicowi ziem pomorskich . Prusy miay by zjednoczone z Polska i sta si czci Krlestwa. W odpowiedzi na prob posw 6 marca 1454 Kazimierz wydaje przywilej inkorporacyjny Prus wciela Prusy do Polski: - potwierdza wszystkie przywileje stanw pruskich, - pozostawia w mocy prawo sadowe Prus, - dopuszcza przedstawicieli Prus do elekcji krla, - znosi ca i prawo nabrzene naoone przez Zakon na Prusy, - wprowadza swobod handlu z Polska, - Gdask i Toru mog bi wasna monet, - urzdy bd obejmowa jedynie miejscowi, - stany pruskie maja duy wpyw na rzdy w prowincji, ich przedstawiciele bd zasiada w tzw. radzie pruskiej, - podczas nieobecnoci krla w Prusach bdzie powoywany gubernator/namiestnik, przy ktrego wyborze bdzie uwzgldniane zdania stanw pruskich. Zachowano odrbno Prus. Przywilej inkorporacyjny praktycznie likwidowa Pastwo Krzyackie W 1454 w kwietniu w Toruniu przedstawiciele stanw pruskich skadaj hod Kazimierzowi zerwanie z Zakonem, a Kazimierz wysya Wlk Mistrzowi akt wypowiedzenia wojny, ktry uzasadnia amaniem warunkw traktatu brzeskiego i ograniczeniem swobd spoeczestwa pruskiego, ktre chce wyzwolenia spod ucisku pastwa zakonnego. Wlk Mistrz szykuje si do wojny. Szuja sojuszw w Rzeszy, w niemieckich okrgach Zakonu i w Inflantach, zabiega o poparcie papiea ~ jednak nie

66

bardzo moe liczy na pomoc i pozostaje mu tylko rycerstwo zacine. Papie w trakcie caej wojny opowiada si po stronie Krzyakw: - po interwencji Jana Lutka z Brzezia papie Mikoaj V przyj postaw neutraln, - Kalikst III sprzyja Zakonowi i nakada na Zwizek Pruski kltw w 1455, - Pius II jest wrogiem Kazimierza, ktry nie wpuszcza do polski legata Hieronima Landy, - Pawe II zabiega o pokj poniewa widzi fatalna sytuacje zakonu i chce go uchroni przed zniszczeniem ~rokowania pokojowe prowadzone s w obecnoci legata Rudolfa von Rudesheim. Kazimierz dysponuje jedynie pospolitym ruszeniem, ktre nie moe si rwna z wojskiem najemnym, na wasnych najemnikw nie ma pienidzy, nie ma tez rodkw na dugotrwae prowadzenie wojny. Przebieg walk: Wiosna 1454 prba zdobycia Malborka, Chojnic i Sztumu. Nie udana kampania, Malborka nie zdobyto a Chojnice dzielnie si broniy ( ze strony krzyacki dowodzi Bernard Szumborski z Czech, posiki niemieckie). 18 wrzesie 1454 klska pospolitego ruszenia pod Chojnicami ~wikszo miast opanowanych przez Zwizek ponownie dostaje si w rce Krzyakw m.in. Gniew i Tczew. Flota kaperska na Batyku podejmuje prby odcicia dostaw dla Zakonu. 1455 rozmowy stanw pruskich z najemnikami ~wykupywanie twierdz krzyackich, jest to jednak bardzo drogie i wsplna kasa krla i Zwizku wystarczya jedynie na wykup Malborka, Tczewa i Iawy. 1457 czerwiec Kazimierz wjeda do Malborka a Wlk Mistrz przenosi si do Krlewca. W zamian za pomoc finansowo w wojnie Kazimierz nadaje miastom pruskim liczne przywileje. Wrzesie 1457 Krzyacy z pomoc mieszczan malborskich odzyskali miasto. W rkach polskich pozosta tylko zamek w Malborku. W 1458 Kazimierz organizuje wypraw w celu odzyskania miasta ale koczy si ona niepowodzeniem. Oba pastwa s wyczerpane wojna wiec w 1458 zawieraj rozejm na 9 miesicy Po upywie terminu rozejmu wznowiono wojn. W 1460 Polacy zdobyli Malbork, a Krzyacy przeszli do Ofensywy; zdobyli Pomorze z Puckiem, Lbork i Bytw. W ziemi chemiskiej zdobyli Golub i Brodnic, wyparli zaogi polskie z Warmii a miejscowy bp Pawe Legendorf popar Krzyakw. W 1461 wyprawa pospolitego ruszenia na Prusy zakoczya si niepowodzeniem ~ostatnia wyprawa pospolitego ruszenia na Prusy Kazimierz zawiera ukady z czechami, ktre proponuj mu mediacje w Konflikcie. 1461 Piotr Dunin podkomorzy sandomierski razem z oddziaami zacinymi udaje si do Prus. W 1462 pod wieciem pokonuje wojska krzyackie odzyskuje inicjatyw i opanowuje Golub. 1463 wojska Kazimierza uzyskuj przewag na Pomorzu Gdaskim ~pokonanie floty krzyackiej na Zalewie Wilanym we wrzeniu 1463 1463 Bernard Szumborski zawar ukad z polsk za kulka miejscowoci w ziemi chemiskiej wycofa si z walk po stronie krzyackiej 1464 65 zdobycie Gniewu, Pucka i Nowego

67

1466 porozumienie z bp warmiskim Legendorfem, polskie zaogi wracaj na Warmi. Krzyacy wycofali si do wschodniej czci Prus sabej ekonomicznie, poza Krlewcem nie byo tam duych i bogatych miast. II pokj toruski 19 padziernik 1466: - Do Polski wraca Pomorze Gdaskie, ziemia chemiska i michaowska, pnocno-zachodnia cze Prus z Malborkiem i Elblgiem, - ziemia warmiska jako dominium biskupie ma by pod zwierzchnictwem krla polskiego, - wschodnia cze Prus zostaje przy Zakonie, - Wlk Mistrz musi skada krlowi polskiemu przysig wiernoci, - Wlk Mistrz jako ksi wchodzi w skad rady krlewskiej, - Zakon nie moe prowadzi samodzielnej polityki zagranicznej, poddani obu stron zostali objci amnestia, - wprowadzono swobod handlu, - sekularyzacja bp chemiskiego, ktre wczono do metropolii gnienieskiej, - zachowano czno bp pruskich z abp ryskim. W traktacie nie sformuowano precyzyjnie czy przysiga jest rwnoznaczna z hodem lennym, na 20 lat odoono tez obowizek udzielania przez Zakon pomocy zbrojnej krlowi Polski ~ustpstwa, ktre wymg legat papieski, papie nie chcia dopuci do utraty suwerennoci przez Zakon. Polityka dynastyczna Kazimierza zobacz zagadnienie: POLITYKA DYNASTYCZNA JAGIELLONW Kazimierz wobec Moskwy Kazimierz jako Wlkks stara si zapewni Wlk Ks Lit mocarstwowa pozycje, czemu sprzyja rywalizacji Litwy z Moskwa. W 1444 45 Kazimierz organizuje zbrojna wypraw na Moskw a pretekstem do niej jest rywalizacja o Wiam. W wojnie tej Litw odniosa szereg sukcesw (m.i. pod Kozielskie, kaug, Wierej i Moajskiem) i zostaa ona przerwana dopiero po przyjciu przez Kazimierza korony polskiej. Do planw wojny przeciwko Ksistwu Moskiewskiemu powrci on w 1448. ~ planowa osadzenie w Moskwie ks zalenego od Litwy. Moskiewskie plany Kazimierza nie zostay zrealizowane z powodu sporw pomidzy Litwa a Polska o Woy i Podole. Co wicej syn Zygmunta Kiejstutowicza, Micha po tym jak nie dosta od Kazimierza trokw zbieg do Tatarw i razem z nimi zorganizowa najazd na Podole w 1448. zagroenie ze strony chanatu krymskiego spowodowao, ze Kazimierz musia zawrze w 1449 pokj z ks moskiewskim Wasylem II: - granice miay pozosta niezmienione, - Moskwa nie bdzie popiera Michaa, - oba pastwa nie bd wspiera wrogw strony przeciwnej, - zgoda aby ziemie ruskie wchodzce w skad Wlk Ks Lit podlegay metropolicie moskiewskiemu. Pod rzdami nowego ks Iwana III Moskwa rozpocza polityk jednoczenia ziem ruskich. W 1464 narzuci swoja wadze republice pskowskiej a w 1471 podporzdkowa sobie Nowogrd Wielki bdcy w litewskiej strefie wpyww. Kilka lat pniej ziemie nowogrodzkie zostay wcielone do pastwa moskiewskiego. Kazimierz nie reagowa na dziaania Iwana III bo si zaangaowa w polityk dynastyczna na poudniowym-zachodzie i w walk o Czechy i Wgry.

68

Dopiero w 1479 Kazimierz przenis si na Litw i rozpocz walk z Iwanem III. Prbowa zawrze sojusz ze Zota Orda, ale mu nie wyszo. Iwan III zbliy si natomiast do chanatu krymskiego co zaowocowao najazdami Tatarw na Litw W 1480 Iwan zaprzesta pacenia trybutu Tatarom i wystpi z pretensjami do ziem ruskich pod zwierzchnictwem Litwy, sprzyjali mu prawosawni kniaziowie litewscy ktrzy chcieli oderwania kijowa od Litwy (m.in. Micha Olekowicz, Fiodor Iwanowicz Bielski i Iwan Juriewicz Holszaski). Buntownicy chcieli zgadzi krla a Wlkks mia zosta Micha Olekowicz ~spisek zosta jednak szybko wykryty. 1483 Iwan III zawiera z Kazimierzem ukad sankcjonujcy zmian zwierzchnika przez pogranicznych ksit prawosawnych, ktrzy przechodzili pod opanowane Moskwy. W 1484 Iwan III zawiera sojusz z hospodarem modawskim Stefanem a dziki niemu wchodzi w blisze stosunku z krlem Wgier Maciejem Korwinem ~zawieraj sojusz antyjagiellonski.

Problem turecki. Zagroenie ekspansja turecka kresw polsko-litewskich 1475 dziki pomocy Polski i Wgier hospodar modawski Stefan Wielki rozbija Turkw 1475 Turcy zdobywaj klonie genueska na Krymie Kaffe, ktra bya pod protekcja Kazimierza 1476 Turcy wkraczaj na Podole a Kazimierz zajty wojna w Prusach nie interweniuje napady tureckie na kresy poudniowo-wschodnie. zajty polityka dynastyczna Kazimierz nie jest w stanie ochroni swoich lennikw przed Turkami m.in. Modawia zgadza si paci trybut sutanowi. 1489 Polska zawiera 2-letni rozejm z Turcja. 38. Polityka dynastyczna Jagiellonw: Waciwa polityka dynastyczna zaczyna si w czasach Kazimierza Jagiellonczyka, ktry dy do zapewnienia swoim synom jaki krlestw. Jednak ju wczeniej Jagiellonowie i elity polski mylay o objciu innych tronw. Sprawa Wgier w czasach Wadysawa III Jagiellonczyka / Warneczyka mier Albrechta Habsburga w 1439 otwieraa perspektywy objcia tronu wgierskiego przez Wadysawa III. Oznaczaoby to zrealizowanie planw politycznych Zbigniewa Olenickiego, ktry powici tej sprawie wszystkie swoje umiejtnoci i dowiadczenie. Biskup liczy na zawarcie unii personalnej z Wgrami i przejcie inicjatywy w walce z Turkami. Zaangaowanie polskie na Wgrzech mogo odwrci uwag od husyckich Czech, ktre znalazyby si w politycznej izolacji. Jagielloskie Wgry stwarzay realne perspektywy uregulowania wszystkich spornych i do tej pory ostatecznie nie rozwizanych spraw dotyczcych Spisz, Rusi i Modawii. po mierci Albrechta Habsburga postanowiono nawiza kontakty z Wgrami. zostali tam posani kanclerz Jan Koniecpolski i kasztelan sdecki Piotr Kurowski. w styczniu 1440 r. sejm wgierski postanowi ofiarowa koron wgiersk Wadysawowi Jagielloczykowi. Warunki objcia tronu wgierskiego przez Wadysawa Jagielloczyka: - zwrot Spisz, - ostatecznego rozstrzygnicia przez sd polubowny problemu przynalenoci pastwowej Rusi, Podola i Modawii oraz zagwarantowania obrony przed Turkami - polubienie krlowej wdowy i zapewnienia jej synowi pomocy w objciu dziedzictwa po zmarym ojcu w Austrii i w Czechach - Wadysaw gdyby nie doczeka si potomka, swym nastpc na Wgrzech uczyni Wadysawa Pogrobowca.

69

Mimo oporw rady koronnej Zbigniew Olenicki zdoa przekona oponentw i warunki wgierskie przyjto. W marcu 1440 r. w katedrze wawelskiej nastpio uroczyste zaproszenie krla na tron wgierski.. Wadysaw udaje si na Wgry gdzie trafia na trudnoci wojna domowa, Elbieta nie chce odda wadzy, chce by Wgry przypady jej synowi. W kocu udaje si Wadysawowi zaprowadzi spokj i rozpoczyna przygotowania do wojny z Turcja do ktrej namwi go kardyna Cesarini, legat papieski. - 10 listopada 1444 r. Klska pod Warna i mier Wadysawa Polityka dynastyczna Kazimierza Jagiellonczyka zabiegi o tron czech i Wgier W 1457 r. zmar bezpotomnie Wadysaw Pogrobowiec, ktry zwolni trony czeski i wgierski. Jego najblisz krewn bya siostra Elbieta, ona Kazimierza Jagielloczyka. na dworze w Krakowie odyy dawne koncepcje osadzenia na ssiednich tronach Jagiellona. wprawdzie Krlowa Elbieta w czasie uroczystoci koronacyjnych w 1454 r. zrzeka si wszelkich praw do ksistwa austriackiego, jednak celowo nie dokonaa podobnego aktu w stosunku do krlestw czeskiego i wgierskiego. Wywd jagielloskich praw do koron, oparty na powinowactwie z Habsburgami, nie zyska szerokiego poparcia ani w Czechach, ani na Wgrzech. Tamtejsze stronnictwa narodowe opowiedziay si za innymi kandydatami, powoujc na tron czeski Jerzego z Podiebradw, a na tron wgierski Macieja Korwina, syna Jana Hunyadyego. Krl czeski stara si zabezpieczy przed jagielloskimi pretensjami do tronu, wchodzc w sojusz z Krzyakami. Nie przynis on mu jednak korzyci, a zmiany w Rzeszy sprawiy, e zacz szuka kontaktw z Kazimierzem. Zawiedziony porozumieniem polsko-czeskim by papie (zjazd monarchw w Gogowie w 1462 r. porozumienie midzy Polsk a Czechami. Krl czeski zaakceptowa akcj rewindykacyjn Kazimierza w Prusach i nie protestowa przeciwko jego lskim nabytkom terytorialnym. Kazimierz godzi si na udzia we wsplnej obronie przeciwko zagroeniu tureckiemu), ktry liczy, e uda mu si przy pomocy Kazimierza Jagielloczyka wywrze presj na Jerzego z Podiebradw, przeciwko ktremu katolicy czescy. Papie rzuca kltw na Jerzego z Podiebradw - Stolica Apostolska gotowa bya uzna jagielloskie prawa do korony w. Wacawa, ale nie zamierzaa zajmowa stanowiska w kwestii podobnych praw do tronu Wgier, tu bowiem panowa wierny papiestwu Maciej Korwin. Papieskie propozycje nie wzbudziy w Polsce entuzjazmu. Kazimierz nie mia zamiaru wszczyna wojny z Czechami. Dyplomacja polska usiowaa podj dziaania mediacyjne w konflikcie krla czeskiego z papieem, na co godzi si wyklty monarcha. czescy katolicy w 1467 r. skierowali do Kazimierza oficjalne zaproszenie do objcia tronu. Krl odmwi. Nie zaprzesta przy tym podtrzymywania jagielloskich pretensji do korony czeskiej, liczc, e dziki mediacji uda si doprowadzi do pogodzenia krla Czech z katolikami, co mogo w przyszoci stworzy realne moliwoci objcia tamtejszego tronu przez Wadysawa Jagielloczyka. wobec nieustpliwej postawy krla polskiego przeciwnicy Jerzego z Popradw zaproponowali tron krlowi Wgier Maciejowi Korwinowi. Ten gotw by przyj ofert, ale obawia si reakcji ze strony polskiej. Wysa do Kazimierza poselstwo, ktre przywiozo propozycj przymierza. Korwin pojby za on jedn jego crk, Jadwig, a

70

drug, Zofi, Maksymilian, syn cesarza Fryderyka III. Spowinowaceni w ten sposb wadcy mieli podj wspln walk z krlem czeskim. W Krakowie zrozumiano, e takie wizanie wzmocnioby prawa do tronu czeskiego przede wszystkim samego Macieja Korwina. - propozycj sojuszu odrzucono. Maciej Korwin opanowa Morawy i powanie zagrozi Jerzemu z Podiebradw, ktry prowadzc nieudolnie kampanie wojenn, utraci lsk oraz uyce i zrozumia, e nie zdoa utrzyma si na tronie ani zapewni synom sukcesji. Pragnc uratowa panowanie, zaproponowa przeprowadzenie za swego ycia elekcji najstarszego syna Kazimierza, krlewicza Wadysawa, ktry od razu przejby wadz na terenach zajtych przez zwolennikw Macieja Korwina. Propozycje krla czeskiego przyjto w Polsce ale Kazimierz si nie spieszy, rozumia, e wprowadzenie ich w ycie moe oznacza wojn z Maciejem Korwinem. Polityka odwlekania ostatecznych decyzji zacza przynosi rezultaty. Maciej Korwin ponis w 1469 r. wiele poraek w Czechach i rozwaa nawet moliwo wycofania si na Wgry. Zaniepokojeni takim obrotem sprawy, jego zwolennicy obwoali go w Oomucu krlem. W odpowiedzi na to sejm czeski, zdominowany przez utrakwistw, dokona elekcji Wadysawa Jagielloczyka na krla Czech.- krl postanowi, e jego najstarszy syn przyjmie czesk koron. Mia zosta koronowany ale rzdy obj dopiero po mierci panujcego wadcy. Owiadczono te, e krl Polski nie uczyni w sprawie korony czeskiej niczego bez zgody papiea. Taka postawa wywoaa rozczarowanie w Czechach. Jerzy z Podiebradw, nie mogc doczeka si polskiej pomocy, zacz szuka porozumienia z Maciejem Korwinem, liczc, e dziki wgierskiemu porednictwu uda mu si porozumie z papieem i zapewni tron swemu synowi. Zabiegi dyplomatw polskich pokrzyoway jednak jego plany. Jerzy z Podiebradw zmar w 1471. z pretensjami do tronu wystpio wielu kandydatw. ale dziki staraniom polskim i poparciu krgw utrakwistycznych dokonano na sejmie w Kutnej Horze elekcji Wadysawa Jagielloczyka na krla Czech. Katoliccy zwolennicy krla Wgier usiowali zerwa obrady sejmu, a pniej obwoali Macieja krlem. Zapowiadao to zbrojn walk o tron Kazimierz wiedzia, e utrzymanie syna na tronie czeskim nie bdzie atwe dyplomacja polska szukaa sojusznikw wrd wgierskiej opozycji. W 1471 r. zawizano na Wgrzech spisek, na ktrego czele stan prymas Wgier. Spiskowcy porozumieli si z dworem polskim i przygotowywali grunt pod kandydatur jagiellosk na Wgrzech. Maciej odkry spisek i prbowa zneutralizowa dziaania przeciwnikw Proponowa dworowi polskiemu uznanie wadzy Wadysawa w Czechach w zamian za uznanie jego wadzy krlewskiej na Wgrzech. Warunki te zostay odrzucone. Liczono e uda si tron wgierski opanowa w podobny sposb jak czeski. Jak tez si stao jesieni 1471 r. zjawia si w Krakowie delegacja wgierska z zaproszeniem do objcia tronu przez modszego syna krla, postanowiono podj wypraw zbrojn na Wgry. Na czele ekspedycji stan Kazimierz, modszy syn krla. W wydanym przed wypraw manifecie jako prawowity krl Wgier : wypowiedzia wojn Maciejowi, zadeklarowa zachowanie wszystkich praw na Wgrzech zagwarantowa obron kraju przed Turkami. Walki z Maciejem Korwinem zakoczyy si klsk okazao si, e dysponuje on poparciem wikszym, ni przypuszczano.

71

Wyprawa polskiego krlewicza na Wgry zepsua stosunki Polski z Maciejem Korwinem. Dziaa mediacyjnych podj si legat papieski, kardyna Marek Barbo, Usiowa doprowadzi zwanione strony do kompromisu. Ale Kazimierz nie godzi si na ustpstwa na rzecz Macieja Korwina. Krl Polski mg okazywa nieustpliwo i stawia Maciejowi Korwinowi warunki niemoliwe do zaakceptowania, poniewa liczy na sojusz z cesarzem Fryderykiem III. Cesarz zwleka jednak z finalizacj rozmw, a wojna z Maciejem Korwinem nie ustawaa. W tej sytuacji, nie mogc liczy na wsparcie ze strony cesarza, krl zdecydowa si na rokowania z Wgrami. Zakoczyy si one zawarciem ukadu pokojowego w Starej Wsi Spiskiej w lutym 1474 r. Traktat zakada rezygnacj Jagiellonw ze stara o koron wgiersk za ycia Macieja Korwina i regulowa sporne sprawy graniczne. W trzy tygodnie po zawarciu pokoju z Wgrami Jagiellonowie przystali na wynegocjowane w Norymberdze ukady sojusznicze z cesarzem, skierowane przeciwko krlowi Wgier. Zakaday one wsplny habsbursko-jagielloski atak na Wgry i wyznaczay dokadnie termin rozpoczcia wojny z Maciejem. Kazimierz rozpocz wojn, uderzajc na lsk. Pospolite ruszenie miao uzyska pomoc ze strony Wadysawa Jagielloczyka. Ekspedycja zakoczya si klsk. Wojska polskie nie byy w stanie pokona Macieja Korwina, a cesarz nie wczy si do walki. - rozpoczto rozmowy z krlem Wgier. Podczas spotkania pod Wielkim Muchoborem ustalono warunki rozejmu ( na 3 lata) midzy krlem czeskim i wgierskim. Do rozejmu wczono Kazimierza Jagielloczyka jako sojusznika swego syna i cesarza. Maciej natomiast wczy do biskupa warmiskiego Mikoaja Tungena Po zwyciskiej wojnie z Polsk i Czechami Maciej Korwin rozpocz wspieranie opozycji antyhabsburskiej w Austrii Zagroonemu cesarzowi pomocy udzieli Wadysaw Jagielloczyk, ktry w 1477 r. zbrojnie wkroczy do Austrii. Fryderyk III uzna go za krla Czech i obdarzy godnoci elektora. Maciej Korwin wypowiedzia wojn Cesarzowi i Czechom i pokona sprzymierzecw. Cesarz zmuszony by uzna go za krla Czech i elektora Rzeszy. Maciej nie zdecydowa si na walk w Czechach z Wadysawem - podzia krajw korony w. Wacawa, 1478 r. w Brnie ustalono, e : Wadysaw ma posiada Czechy, Maciej Korwin lsk, uyce i Morawy. Czechy uzyskay moliwo wykupu tych ziem. Obaj wadcy mieli tytu krlewski. Nie rozstrzygnito do kogo ma nalee godno elektora Rzeszy. Moliwo opanowania tronu wgierskiego przez Jagiellonw pojawia si po mierci Macieja Korwina w 1490 r. Z pretensjami do korony w. Stefana wystpili rwnie Habsburgowie. Ich kandydatem by krl rzymski Maksymilian I. W obozie Jagiellonw nie byo jednomylnoci. W 1484 r. zmar krlewicz Kazimierz. Dwr polski wysun wic kandydatur Jana Olbrachta. Wgrzy gotowi byli odda tron mu Wadysawowi Jagielloczykowi. Z punktu widzenia interesw wgierskich by on najodpowiedniejszym kandydatem: nieudolny i saby mona rzdzi za niego, zjednoczy oba kraje. Pierwszy na Wgrzech pojawi si Jan Olbracht, ktry opanowa Preszw i kilka zamkw na Sowacji. Jego zwolennicy okrzyknli go krlem, ale wybr zosta uniewaniony przez panw koronnych. Wadysaw Jagielloczyk, przybywszy na Wgry z wielkimi siami zbrojnymi bez trudu opanowa Bud i zosta obrany krlem. We wrzeniu 1490 r. koronowano go na wadc Wgier. Jego brat nie uzna ani elekcji, ani koronacji. Maksymilian zjawi si na Wgrzech z wojskami. Opanowa Biaogrd, ale

72

bunt jego wasnych wojsk zacinych zmusi go do odwrotu. Nie zrezygnowa jednak z korony Na przeomie lat 1490 i 1491 doszo na Wgrzech do walki o tron midzy synami Kazimierza. Wadysaw bez trudu pokona brata i zmusi do zawarcia pokoju w Koszycach.. Jan Olbracht musia zrezygnowa z pretensji do korony, w zamian za co mia otrzyma Gogw nie dotrzyma jednak warunkw ukadu i wznowi dziaania przeciwko bratu. Nie przyniosy one sukcesw, a jedynie utrudniy Wadysawowi rozmowy z Maksymilianem I. W listopadzie 1491 r. zawarto traktat pokojowy z Habsburgami, ktrzy uzyskali w nim prawa do sukcesji na Wgrzech po mierci Wadysawa Jagielloczyka oraz jego mskich potomkw i w ten sposb pozbawili praw do dziedziczenia innych synw Kazimierza. Oznaczao to upadek planw dynastycznych krla Polski. Mimo wielu niepowodze dynastia Jagiellonw u schyku XV stulecia i tak panowaa na ogromnym obszarze Europy rodkowo-Wschodniej. Jagiellonowie wadali Polsk, Litw, Wgrami i Czechami. 39. Budownictwo romaskie i gotyckie w Polsce: - Najstarsze budowle sakralne musiay by wznoszone w gwnych grodach pastwa gnienieskiego: Gniezno witynia zbudowana zapewne przez Mieszka dla bp. misyjnego Jordana; musiaa by to budowla okazaa, by moe w formie bazyliki, skoro uznano j za godn grobu w. Wojciecha. Pozna witynia powstaa ok. roku 1000 dla bp. Ungera Ostrw Lednicki - rotunda i palatium ksice Giecz rwnie rotunda i palatium ksice (niedokoczone) - Maopolska i lsk pozostaway pod wadz ksicia czeskiego i wchodziy w skad jego pastwa podlegay chrystianizacji w takim samym stopniu jak tereny pastwa czeskiego; w gwnych grodach znajdoway si obiekty sakralne przy czym najwicej znajdujemy ich w Krakowie (cz pochodzi z okresu panowania czeskiego, a cz z okresu wczesnopiastowskiego): Genez czesk ma forma rotundy (wzory bizantyjskie przyjte za porednictwem Pragi), ktr spotykamy wrd wczesnych zabudowa na wzgrzu wawelskim. Rotunda B - w poudniowej czci wzgrza wawelskiego. Koci p.w. w. Michaa w rodkowej cz wzgrza wawelskiego. Koci p.w. w. Wacawa mg go ufundowa Bolesaw Chrobry, po powstaniu bp. Krakowskiego zosta przemieniony w katedr. Koci p.w. w. Gereona przeznaczony dla benedyktynw, ufundowany przez Mieszka II i Rychez. Rotunda p.w. w. Feliksa i Adaukta ufundowana przez Mieszka II i Rychez Mieszko II i Rycheza mieli ufundowa jeszcze 3 inne rotundy na Wawelu, a wzory architektoniczne czerpali z krgu nadreskiego. - Pod koniec XI w. po okrzepniciu wadzy Piastw widoczny jest wielki ruch budowniczy np. wszyscy biskupi dostali nowe katedry. Budowle rosy wraz ze wzrostem zamonoci panujcego i spoeczestwa: Katedra w Gnienie: * Powstaa zapewne jeszcze przed koronacj Bolesawa miaego. * W 1097 zostay przeniesione do niej relikwie w. Wojciecha i miaa miejce konsekracja chru. * Nowa witynia romaska wzniesiona zostaa na fundamentach poprzedniej. * Jej chr zosta wyduony w kierunku wschodnim. * Wzniesiono absyd poprowadzon kwadratowym przsem prezbiterialnym * Zachodnia partia budowli uzyskaa wie. * Bya to bazylika trjnawowa w stylu saskim. Katedra w Poznaniu ma podobny ukad architektoniczny: korpus oparty jest na starych fundamentach, a partia zachodnia miaa dwie wiee na przedueniu naw bocznych. Katedra na Wawelu budowana przez Bolesawa miaego i bp. krakowskiego Maura, korzystaa ze starych murw i fundamentw absyd gwnej i poudniowej

73

Katedra we Wrocawiu powstaa w po. XII w. i zostaa ukoczona ju w nowym stylu gotyckim Katedra w Pocku powstaa w latach 1126-1144 witynie katedralne naleay do obiektw monumentalnych budowano je z kamienia, ktremu nadawano ksztat kwadratowej, starannie obrobionej kostki. witynie byy najczciej elementem wikszych zaoe architektonicznych zespow katedralnych zoonych z: siedziby biskupa, pomieszcze zajmowanych przez jego otoczenie, szkoy katedralnej, hospicjum. Monumentalne budownictwo romaskie nie ograniczao si jedynie do katedr, ale obejmowao rwnie zabudowania klasztorne: Opactwa benedyktyskie w Tycu, Mogilnie i Lubiniu. Klasztor norbertanek w Strzelnie unikatowy wystrj architektoniczny wityni; zdobienia rzebionych kolumn wiadcz o wysokim poziomie artystycznym. Kocioy kolegiackie w Krakowie i czycy. Wystrj i wyposaenie katedr i kociow Skarbiec katedry wawelskiej (stan z 1110 r.): 18 kielichw (6 zotych) 10 srebrnych kandelabrw 1 zota korona 12 srebrnych krzyy procesyjnych kapy, ornaty, relikwiarze Drzwi pockie: Powstay w poowie XII w. Zawieraj sceny ze Starego i Nowego Testamentu dzieje biblijne od stworzenia czowieka, a po dzieje Chrystusa; histori zbawienia wieczy triumf Zbawiciela w otoczeniu Marii, Piotra i Pawa oraz apostow. Maiestas Domini Chrystus w chwale, otoczony symbolami czterech ewangelistw przedstawienie innej sceny. Wiele scen opatrzonych jest napisami Drzwi te s wykonane z brzu. Drzwi gnienieskie: Zostay powicone w. Wojciechowi. Wizao si to z odrodzeniem jego kultu w XII w. Drzwi te zostay odlane z brzu. Przedstawiono na nich sceny z ycia i mczestwo w. Wojciecha (jest on analogiczny do ycia Chrystusa). O wygldzie wewntrznym wity nie mona wiele powiedzie zachoway si tylko fragmenty posadzki z katedry gnienieskiej, malowido tumskie i tzw. pyta wilicka. A do XIII w. kolorowymi posadzkami zdobiono witynie do powszechnie (w katedrze gnienieskiej te i zielone pyty ceramiczne tworz kilka wzorw) Malowido tumskie: Jest to malowido cienne, odkryte na sklepieniu pod empor kolegiaty w Tumie pod czyc, powstao ok. 1161 r. i mogo mie zwizek z konsekracj wityni. Podzielona na dwie czci kompozycja przedstawia w dolnej czci wyobraenia szeciu apostow, a w grnej centralne miejsce zajmuje Chrystus, po bokach za jego Mari i w. Jana Chrzciciela. Kompozycj uzupeniaj stojcych na koach cherubinw z czterema gowami (symbolizujcymi ewangelistw) i dwoma parami skrzyde. Cao odwouje si do proroctwa Ezechiela. Posadzka wilicka: Wykonana zostaa z gipsowej masy, a na jej powierzchni wyryto dekoracj wypenion zabarwion na czarno smo lub wglem drzewnym (technika ta pochodzi z Saksonii). Pyta ta znajdowaa si w krypcie kolegiaty wilickiej, ufundowanej przez Henryka sandomierskiego.

74

Kompozycja rysunkowa posadzki wilickiej skada si z dwch pl o dekoracji figuralnej, oddzielonych pasami bordiury (pas dekoracyjny). Dekoracja figuralna przedstawi scen modlitwy szeciu osb. W dolnym polu, z uniesionymi do gry rkami stoj na czubkach palcw modzieniec, mczyzna i kobieta. Natomiast w polu grnym przedstawiono modzieca w pozie oranta oraz kapana i starca. Nad grn scen figuraln znajdowa si napis Ci pragn by deptani, aby mogli si wnie ku gwiazdom. Przyjmuje si, e malowido to przedstawia ywych i umarych w akcie wiecznej adoracji oraz, e w grnym polu zosta wyobraony Henryk sandomierski w otoczeniu kapana i akolity, natomiast w dolnym Kazimierz Sprawiedliwy z maonk i modo zmarym synem Bolesawem. W Kazimierzu Sprawiedliwym upatruje si fundatora posadzki, a umieszczenie jej w krypcie sugeruje, e stworzono tu mauzoleum ksit. W XIII w. nowa architektura dotara do Polski za porednictwem Cystersw (mieli oni wasne wzorce architektoniczne z poudniowej Francji i Woch) Architektura cysterska: Widoczna w Polsce na obszarach wiejskich. Pocztkowo cile przestrzegano zasad ukadu architektonicznego klasztorw. Miay one plan czworoboku. Pnocny bok zajmowaa witynia. Trzy pozostae pomieszczenia klasztorne: kapitularz, dormitorium, refektarz i fraternia. Byy one poczone wewntrznym krugankiem wzdu trzech bokw. Klasztory te budowano z kamienia. Detale architektoniczne pozbawione byy ozdb (zabronione przez regu) Koci cysterski pozbawiony wiey, trjnawowa bazylika z transeptem i prosto zamknitym prezbiterium, przy ktrym znajdoway si kaplice. Pkolicie wykrojone okna i portale. Na lsku w XII w. uywano ju do budowy cegy i tylko detale wykonywano z kamienia (np. koci w Trzebnicy roboty mistrza Jakuba zastosowanie absyd i bogate wyposaenie rzebiarskie) Opactwo w Henrykowie prostoktny chr otwierajcy si na kaplic; zastosowanie ebrowania na sklepieniu, wiksze okna i smukoci. Pocztki gotyku wida w kocioach mendykantw (zakonw ebraczych) z XIII w. Budowano je w miastach i byy otwarte dla wiernych. Wznoszono je z cegy (miay one zblione do siebie programy architektoniczne); wyduony chr, oddzielony przez lektorium od naw przeznaczonych dla wiernych (np. koci dominikaski w Sandomierzu). Budownictwo Dominikanw: Koci halowy (np. we Wrocawiu) na planie krzya z wyduonym chrem i przeciwlegym ramieniem. Dwunawow hal wzniesiono w Poznaniu. Nowe rozwizania architektoniczne sklepienia ebrowe i due okna. Budownictwo Franciszkanw: Koci w Zawichocie wyduony chr i szeroka nawa. W Gnienie i Pyzdrach nie wyodrbniony chr. W Krakowie na planie rwnoramiennego krzya, z wie nad przsem krzyowym. Kolegiata witego Krzya we Wrocawiu: wschodnia jej cz (z XIII w.) miaa plan centralny krzyowy); bya to budowla z doln krypt ( a waciwie umieszczony pod nim dolny koci), smuka opita przyporami brya, z duymi oknami i z wysoko sklepionym wnetrzem. XV wiek Gwne orodki kultury: Dwr krlewski - krl sprawowa mecenat nad artystami i uczonymi. Jagieo przynis na Wawel now sztuk - bizantyjskie polichromie, ktrymi ozdobiono: wawelskie komnaty, kolegiaty sandomiersk i wilick, benedyktyski klasztor na ysej Grze, kaplic zamku lubelskiego, kaplic mansjonarzy,

75

 kaplice Trjcy witej na Wawelu. Dwory biskupw: Fundowali grobowce, kaplice i kocioy w swoich dobrach i opiekowali si ludmi pira. - Miasta krlewskie Krakw (trzy rodowiska: dworskie, uniwersyteckie i mieszczaskie). - Styl midzynarodowy: Na jego upowszechnienie duy wpyw miaa przede wszystkim sztuka czeska (wzory z Pragi i ze lska). W Krakowie styl ten reprezentuj: v. krucyfiks krlowej Jadwigi v. Pieta z kocioa w. Barbary w Krakowie v. Madonna z Krulowej v. Madonna z Kazimierza nad Wis. Liczne dziaa rzebiarskie powstay pod wpywem lskim i czesko-austriackim: v. nagrobek Jana Czerniny w Rydzynie, v. grobowiec Wadysawa Jagiey Wojny husyckie w Czechach sprawiy, i po upadku artystycznym Czech, sztuka polska znalaza si pod wpywami austriackimi i frankoskimi. W ramach wpywu frankoskiego wyrniamy dwa rodowiska: v. spiskie orodkiem skupiajcym warsztaty rzebiarskie i malarskie by Nowy Scz. Mistrz Maciejowski stworzy otarz w Maciejowicach na Spiszu. v. krakowskie warsztaty wykonyway otarze na zamwienia tutejszych kociow. - Styl amany przyniosa go sztuka Wita Stwosza, ktry przyby z Norymbergi do Krakowa; najwiksze jego dziea powstay w latach 1477-1496. S to: Otarz gwny powicony NMP (powsta w latach 1477-1489) jest to szczytowe osignicie rzeby gotyckiej w wczesnej Europie. W szafie rodkowej przedstawiona zostaa scena Zanicia NMP w otoczeniu 12 apostow, a na skrzydach bocznych sceny z ycia Marii i Jezusa. Nagrobek Kazimierza Jagielloczyka. Grobowiec Zbigniewa Olenickiego i bp. kujawskiego Piotra z Bnina (ok. 1494 r.). Wit Stwosz zaoy rwnie szko rzebiarsk. - Rozbudowywano rwnie i ulepszano zamki obronne (Tczyn, Melsztyn, Chciny, Czersk, czyca, Ciechanw, Troki, Kamieniec Podolski). - W XV w. powsta take forma dworu warownego (np. Dbno Maopolskie). - W architekturze miejskiej przebudowywano lub wznoszono nowe ratusze (Krakw, Sandomierz, Lublin, Pozna), a stopniowo zwikszaa si te liczba kamienic murowanych. 40. Przywileje szlacheckie w Polsce do koca XV w.: - Szymon 41. Konfederacje w Polsce pnoredniowiecznej: - Johnny 42. Urzdy centralne, grodzkie i ziemskie w Polsce pnoredniowiecznej: URZDY CENTRALNE mianuje URZEDY ZIEMSKIE musza by URZEDY GRODZKIE sorry krl, w XIV w przeksztacaj si z mianowani spord szlachty osiadej w ! ale nie mam pojcia jakie urzdw ziemskich w urzdy danej ziemi za wyjtkiem starosty to urzdy! centralne generalnego Kanclerz i Podkanclerz Wojewoda - stoi na czele ziemi, Wojski grodowy ktry zajmuj si kierowaniem dowodzi pospolitym ruszeniem, zastpowa kasztelana w kancelaria, dyplomacj i przewodniczy sejmikom ziemskim. sprawach wojskowych sta nadzorem nad sadownictwem Nadzoruje sady ziemskie, jurysdykcja si urzdnikiem ziemskim krlewskim. Urzd kanclerza z nad ydami, kontrola miar i wag, Starosta grodowy urzdu ziemskiego przeksztaca wprowadza taryfy/ taksy sprawuj wadze policyjn i si w urzd centralny kanclerz wojewodzinskie urzd z czasem traci karno-sadow w zakresie krakowski sta si kanclerzem na znaczeniu, przestaje by tzw. 4 artykuw grodzkich koronnym. namiestnikiem krla na obszarze tj. podpalenie, gwat, Marszaek Wielki i Marszaek danego terytorium, traci wpyw na napad na dom szlachecki, Nadworny zarzdzaj dworem polityk pastwa, cho nadal rabunek na drodze krlewskim, dbaj o zapraszany jest na dwr i zasiada w publicznej. bezpieczestwo wadcy zajmuj radzie krlewskiej -

76

si sdownictwem na dworze i sadz przestpstwa popenione w obecnoci krla, XIV w wzory czeskie Podskarbi Wielki / koronny nadzr nad mennic i archiwum koronnym, zajmuje si skarbem krlewskim Hetman urzd niestay dowodzi wojskami zacinymi

Kasztelan dowodz wojskiem ta terenie tzw. grodw kasztelaskich (kasztelani), bierze udzia w sadach wiecowych i sejmikach ziemskich, traci swoje kompetencje i znaczenie na rzecz starosty, z czasem staje si urzdem czysto tytularnym, Wadysaw okietek nawet likwiduje cze kasztelani. Razem z likwidacja urzdu kasztelana likwidowane s urzdy powizane z kasztelanem: wojski, sdzia, owczy i wodarz. Starosta generalny wprowadzony przez Wacawa II w miejsce kasztelana. Ma wadz najwysza na danym terytorium (administracyjna i wojskow), jest namiestnikiem krla i zarzdza domenami krlewskimi. Urzd ten ma szerokie kompetencje, krl moe mianowa i odwoa starost kiedy chce, nie musi nim by osoba z danej dzielnicy, jest odpowiedzialny za porzdek na danym terytorium i reprezentuje krlewska wadze sadownicza. Funkcje: zwoywanie pospolitego ruszenia, przewodniczy sadom ziemskim, zbiera podatki, zarzd nad domenami krlewskimi Sdzia ziemski przewodniczy sadom ziemskim Podkomorzy rozstrzyga spory graniczne

43. Zmiany terytorialne Krlestwa Polskiego w XIV i XV w.:

- Marek 44. Spoeczestwo Krlestwa Polskiego w XIV- XV w. (szlachta, duchowiestwo, mieszczanie, chopi): - Szymon

77