MUZIK RAKYAT (MUZIK SENI LAKON)

MAK YONG & WAYANG KULIT

ASAL-USUL WAYANG KULIT

BELUM DIKENAL PASTI ANTARA TERTUA DI TIMUR INDIA - BERMULA SEBAGAI UPACARA ANIMISME

Mengetengahkan epik Hindu (Ramayana dan Mahabharata)

CHINA

Zaman Maharaja Han Wu Ti(121B.C) seorang bomoh bermain wayang kulit dalam usaha untuk memanggil roh pemaisuri Maharaja yang telah mati

JAWA

Hazeu berasal dari Jawa disebabkan istilah Jawa dalam Wayang Purwa(jawa)

ALESSION BOMBACI - kewujudan wayang kulit kerana interaksi ekonomi, politik dan kebudayaan.

DIPENGARUHI AGAMA MICROCOSM SEJARAH AGAMA NEGARA. JUGA TERBUKTI APABILA WAYANG KULIT MEMPUNYAI UNSUR ANIMISME, HINDU DAN ISLAM.
MALAYSIA PERNAH DITAWAN THAILAND DAN JAWA. TIDAK HAIRAN JIKA WAYANG KULIT ADA YANG MENYAMAI THAI NANG TALUNG, KHMER NANG TROLUNG DAN JAWA WAYANG PURWA JAWA

JAWA

MELAYU

PURWA

GEDEK

JENIS WAYANG KULIT MALAYSIA

MELAYU

PERSAMAAN STRUKTUR & TEKNIK KEJAWAAN. REKAAN PATUNG & KEASLIAN ENSEMBLE MEMBEZAKAN MEREKA.

KELANTAN

Wayang Kelantan menggunakan teknik Kejawaan wayang purwa untuk mempersembahkan Ramayana versi Thai mengikut cerita dan lagenda. Patung wayang kulit Kelantan semua berpandangan TEPI(profile) berbanding wayag gedek yang berpandangan depan dan tepi. Kumpulan muzik kelantan lebih besar dari gedek.
KELANTA N

GEDE K

Pembuatan Patung Watak Wayang Kulit

Watak asas wayang kulit dibuat daripada belulang Bahasa pengantar dalam teater tradisional ini ialah dialek Melayu Kelantan yang mempamerkan pengaruh Patani.

Terlebih dahulu belulang direndam dalam air sebelum diregang supaya kulitnya rata. Watak dilukis terlebih dahuluvkemudian dipahat supaya lubanglubang terbentuk untuk menghasilkan corak bayang di atas kelir (skrin) kelak. Patung belulang dikepit pada tulang daripada buluh atau kayu, Bahagian atasnya dikepit menggunakan rotan yang dibelah.

2
3 4

Tali tangsi digunakan untuk mengikat tetulang pada belulang.

KONSEP MUZIK WAYANG KULIT

PRINSIP CAHAYA & BAYANG Bayang terhasil daripada patung-patung kulit di atas kelir, terdiri daripada pelbagai watak metologi & khayalan dilarikan oleh seorang dalang.

OKESTRA / REPERTOIRE

Wayang kulit juga berbentuk teater purba yang dimainkan oleh orkestra tertentu untuk tujuan mengiringi gerak geri wayang. Bukan itu sahaja, wayang kulit juga mengandungi pelbagai repertoire lagu mangikut kehendak cerita yang ingin dipersembahkan.

CARA PERSEMBAHAN
-

Pentas dibina seperti sebuah panggung kecil. Pentas ini beratap nipah dan berdindingkan buluh. Di bahagian depan pentas dipasang sehelai tirai daripada kain putih. Patung-patung wayang kulit akan dicacak di atas batang pisang. Lampu atau pelita akan dipasang di belakang tirai. Kumpulan muzik yang mengiringi persembahan wayang kulit dikenali sebagai kumpulan Gamelan. Persembahan wayang kulit bergantung kepada penyampaian Tok Dalang. Tok Dalang hendaklah cekap menggerakkan patung. Tok Dalang yang mahir menyebabkan persembahan wayang kult menjadi menarik dan mengkhayalkan. Biasanya menurut unsur-unsur kepercayaan yang berasaskan fahaman animisme perlu diadakan upacara pembukaan panggung.

CERITA Cerita-cerita yang selalu dipersembahkan oleh Tok Dalang ialah

cerita daripada Hikayat Ramayana dan Mahabrata.

Penggunaan alat muzik

EROFON
Serunai (seperti oboe). Kadang-kala 2 serunai (tinggi & rendah)
MEMBRANOFON

sepasang geduk(mak & anak) sepasang gendang(mak & anak) sapasang gedombak(mak & anak)

IDIOFON
Sepasang Canang(mak & anak) Kesi Sepasang Gong@Tetawak (mak & anak)

ALAT EROFON

SERUNAI

DIPERBUAT DARIPADA BATANG LADA, LEBAM & NANGKA. TAPI KEBANYAKANNYA DIPERBUAT DARIPADA KAYU NANGKA.

8 LUBANG (7 ATAS-1 BAWAH). DIREKA DENGAN CORAK UKIRAN. DICAT DENGAN WARNA MERAH, HIJAU, EMAS & HITAM.

PIPIT/ MALI

BATANG
KEPALA / KEPALA COPONG

NamaBotani : Lodoicea Maldivica Rasmi : Lontar Orang Utara : Tai Pantai Timur : Tar

PEMIPIT SERUNAI (REED)

ALAT MEMBRANOFON

KEDUA-DUA PERMUKAAN DIPERBUAT DENGAN KULIT LEMBU @ KERBAU

BAJI
TEMALANG (BADAN) TERDIRI DARIPADA GEDUK IBU DAN GEDUK ANAK. DAPAT DITENTUKAN MELALUI SAIZNYA (BESAR & KECIL) SERTA PITCH (TINGGI & RENDAH)

KAYU NANGKA @ KAYU SENA @MERBAU

KAKI GEDUK = DIPERBUAT DARIPADA BULUH

GENDANG

ROTAN

TEMALANG (BADAN)
KAYU NANGKA @ MERBAU

ROTAN
ROTAN DIGUNAKAN UNTUK MENGUBAH KETEGANGAN KULIT. UNTUK PERMUKAAN KULIT GENDANG = KULIT LEMBU(mak) @ KAMBING(anak)

PERMUKAAN BELAKANG YANG TIDAK BERTUTUP

TEMALANG KAYU NANGKA @ MERBAU (BADAN)

ROTAN
BUNYI DIPENGARUHI APABILA PEMAIN BERMAIN SAMBIL MEMBUKA @ MENUTUP PERMUKAAN BELAKANG GEDOMBAK. JUGA PALUAN DITENGAH @TEPI PERMUKAAN HADAPAN

KULIT KAMBING

ALAT IDIOFON

BERCEMBUL

CANANG

BERPASANGAN (2BIJI SETIAP SET) & BERBEZA BUNYI(TINGGI & RENDAH) DIMAINKAN DENGAN DIKETUK OLEH KAYU BERBALUT.

TEMBAGA, LOYANG @ BESI

2 PASANG KESI(sama saiz) YANG DISAMBUNG DENGAN TALI

KESI
PANDANGAN SISI PANDANGAN ATAS

DIPERBUAT DARIPADA TEMBAGA @ BESI

GONG @ TETAWAK
GONG IBU

GONG ANAK

DIPERBUAT OLEH LOYANG @ KUPRUM ALOI

PERANAN AHLI
TOK DALANG (TONGGAK UTAMA) MEMAINKAN SEMUA WATAK - BOLEH MENUKAR PELBAGAI SUARA UNTUK WATAK-WATAK. - MEMAINKAN JALAN CERITA. PEMAIN MUZIK - MEMAINKAN MUZIK MENGIKUT CERITA. - MEMPUNYAI BAHAGIAN MASING-MASING UNTUK MENGGAMBARKAN SITUASI @ EMOSI

MUZIK
WAYANG KULIT KELANTAN ENSEMBEL KECIL 10 BUAH ALAT BIASANYA DIMAINKAN 10PEMAIN WAKTU PERSEMBAHAN PEMAIN DUDUK DI ATAS LANTAI PANGGUNG DI BELAKANG TOK DALANG PERATURAN TEMPAT DUDUK ADA PELBAGAI KIRA-KIRA 35 BUAH LAGU DALAM REPOTOIR WAYANG KULIT KELANTAN MUZIK & LAGU TERTENTU BERFUNGSI SEBAGAI MUZIK PENDAHULUAN(OVERTURE) MUZIK MENENTUKAN RAGAM & IRING GERAK GERI PATUNG

TEKSTUR DAN FORM - SEMUA WAYANG KULIT KELANTAN BERASASKAN TEKSTUR POLIFONIK - MEMPUNYAI 3PERINGKAT BUNYI YANG PENTING : BARIS MELODI DIMAINKAN PEMAIN SERUNAI @ NYANYIAN TOK DALANG. RENTAK ALAT-ALAT DRAM DAN BAHAGIAN GONGAN YANG DIBUNYIKAN ALAT-ALAT GANGSA.

FUNGSI WAYANG KULIT

Sebagai hiburan, untuk sesuatu sambutan atau sebagai pertunjukan di pesta-pesta. Pertunjukan yang melambangkan kekayaan khazanah warisan. Dipercayai boleh menyembuhkan sesuatu penyakit yang dialami dan berkaitan dengan unsur roh dan alam semula jadi. Berunsur keagamaan untuk menyatakan kesyukuran kepada makhluk-makhluk alam ghaib, semangat dan unsur-unsur alam yang lain. Bertujuan untuk menolak bala atau penyebaran sesuatu penyakit yang melanda.

BERTABUH HULUBALANG SERI RAMA PAK DOGOL MAHARISI TOK DALANG BERKHABAR/KHABAR & DAYANG

ANTARA LAGU-LAGU WAYANG KULIT

MAK YONG

Mak yung
Berasal dari Patani, selatan Thai. Cerita 19, Hikayat Patani mencatatkan tentang sebuah kumpulan persembahan yang menyerupai mak yong sekarang. Dibawa ke Kelantan dan dipindahkan ke Kedah lebih kurang 200 tahun dahulu. Selepas kemangkatan Sultan Mohamad IV pada 1920, makyong mnjadi hiburan rakyat. Lantaran itu, unsur-unsur FOLK menggantikan kebanyakan unsur istana. Terdapat unsur bahasa istana, muzik dan tariannya.

TUJUAN PERSEMBAHAN MAK YONG

- HIBURAN - CARA PERUBATAN - DIPERSEMBAHKAN PADA MASA TERTENTU SEPERTI TANDA KESYUKURAN SELEPAS MUSIM MENUAI, MEMERIAHKAN KERAMAIAN PERKAHWINAN @ PESTA BUDAYA YANG DIADAKAN UNTUK HARI KEPUTRAAN @ HARI KEBANGSAAN. - KINI TIDAK LAGI MEMPUNYAI UNSUR-UNSUR PEMUJAAN HANYA UNSUR-UNSUR PERSEMBAHAN DIGUNAKAN DALAM UPACARA MAIN PUTERI IAITU UPACARA MENGUBATI PESAKIT DENGAN PERTOLONGAN SEMANGAT TERTENTU.

KONSEP MAK YONG

- TARIDRAMA MELAYU YANG UNIK & HALUS SIFATNYA - KOMBINASI UNSUR-UNSUR TARIAN, MUZIK, DRAMA & KOMEDI - TERDAPAT 12 CERITA ASAL MAK YONG : 1. DEWA MUDA 2.RAJA TANGKAI HATI 3. RAJA BIJAK LAKSANA 4. GADING BETIMANG 5. RAJA MUDA LAKLENG 6. RAJA BESAR HO GADING - WATAK : PAK YONG, PAK YONG MUDA, MAK YONG, PUTERI MAK YONG, PERAN & DAYANG-DAYANG

KEUNIKAN MAK YONG TELAH DISENARAIKAN UNESCO SEBAGAI MASTERPIECES OF THE ORAL DAN INTANGIBLE HERITAGE OF HUMANITY YANG MERUPAKAN PENGIKTIRAFAN TERTINGGI WARISAN DUNIA BAGI SENI BUDAYA. TERDAPAT TIDAK KURANG DARIPADA 30 BUAH CERITA MAK YONG NAMUN, HANYA 12 CERITA YANG SERING DIPENTASKAN. CERITA BERKENAAN TERMASUKLAH; DEWA MUDA, BONGSU SAKTI, GADING BERTIMANG, RAJA TANGKAI HATI, DEWA PECIL, RAJA MUDA LAKLENG, RAJA BESAR HO GADING, ANAK RAJA PANAH DEWA INDERA - INDERA DEWA, RAJA MUDA LAKSANA, BEDARA MUDA DAN ENDENG TAJELI (ANAK RAJA GONDANG, BATAK RAJA GONDANG, BONGSU SAKTI)

ALAT DIGUNAKAN
SAMA SEPERTI WAYANG KULIT TETAPI DITAMBAH OLEH REBAB.(KORDOFON)
ATAS (PUCUK REBUNG) MAHULAS(TELINGA)
FINGERBOARD MUKA DIPERBUAT DARIPADA KULIT PERUT LEMBU

PERANAN AHLI
Ahli muzik yang penting dalam persembahan makyong adalah pemain rebab yang lebih dikenali sebagai Tok Mindok. Dia adalah ketua dan juga pemimpin orkestra makyong. Ia memulakan semua lagu sepanjang lapan hingga enam belas measure yang selepas itu diikuti oleh gendang, gong, suara penyanyi solo dan korus. Dialah yang memberi isyarat supaya memulakan lagu, menukarkan rentak lagu dan juga mengenai halhal dalam aspek muzik. Tok Mindok dan ahli-ahli muziknya yang lain ditempatkan di suatu sudut kiri pentas dengan Tok Mindok duduk mengarah kepada matahari jatuh.

PEMBUKAAN PANGGUNG
Dalam acara ini, alat-alat yang mesti disediakan adalah beras kunyit, pulut kuning atau nasi kunyit, tempat kemenyannya, sebiji telor dadar, bertih, bunga melor, pisang lemak manis, secawan air dan sebidang tikar.

MUZIK
REPERTOIR MUZIK MAK YONG LAGU PALUAN & LAGU-LAGU NYANYIAN LAGU PALUAN DIMAINKAN UNTUK BEBERAPA KEGIATAN TERTENTU TERMASUK LAGU PAKYUNG TURUN IAITU UNTUK MENGIRINGI PELAKONPELAKON KE ATAS PANGGUNG PADA PERMULAAN PERSEMBAHAN LAGU BARAT PULA MENGIRINGI PERJALANAN DALAM CERITA DAN LAGU BERTAJUK SANG DAN PENYUDAH UNNTUK MENYUDAHI SESUATU PERSEMBAHAN WALAUBAGAIMANAPUN KEBANYAKAN LAGU MAKYUNG ADALAH MUZIK VOKAL YANG DIMAINKAN UNTUK TUJUAN TERTENTU BERASASKAN KEPADA CERITA TERTENTU

TEKSTUR DAN FORM DALAM MAK YONG TETAWAK MENGELUARKAN BUNYI ASAS (POKOK) BAHAGIAN YANG DIHASILKAN OLEH TETAWAK DINAMAKAN GONGAN IAITU KONSEPNYA SERUPA DENGAN GONGAN DALAM WAYANG KULIT. GONGAN IALAH JANGKA MASA TERTENTU YANG DITANDAKAN DENGAN PIC-PIC YANG TERTENTU DALAM ORKESTRA MAK YONG. MELODI DIPERSEMBAHKAN PENYANYI @ PEMAIN ALAT REBAB.

1. MENGHADAP REBAB 2. KIJANG MAS 3. SINDONG 4. SEDAYUNG 5. MENGAMBUL 6. SAUDARA 7. PAK YONG MUDA 8. MAK YONG MUDA 9. TUK WOK 10.LAGU BARAT 11.LAGU PIKIR 12.LAGU YUR

ANTARA LAGU-LAGU MAK YONG

SEKIAN