You are on page 1of 193

Maliye Teorisi

U.Dndar
Maliye Bilimi
Bamsz Bilim Dal Gr:
Seligman, Jeze, Allix, Einaudi, Flora, Tangora,
Garloff, Goldscheid, Terhalle, Lotz
Anglo-sakson literatrn bir blmnde maliye
Pigou-Ekonomi: Mikro-Makro Ekonomi
Trotobas-Hukuk: Kamu Hukuku iinde
incelenmesini nerir
Goldscheid-Sosyoloji: maliye tarihini inceleyerek,
maliye sosyolojisini kurmu ve maliye ilminin
sorunlarna sosyolojik adan yaklamtr.
W.J. Nordhaus-Siyaset-Politika: Politik Ekonomi
Yapsal ereve
Mali Olay: Kamu tarafndan gelitirilen
aralarn bizzat kendi tarafndan kullanlmas
sonrasnda ortaya kan olaylara mali olay
denir.
Mali Yap: Kamu Gelirleri Yapsal Analizi,
Kamu Harcamalar Yapsal Analizi, Mali
Kurum ve Kurulular
Mali Kurumlar/Ajanlar:
Politikac: Oy Maksimizasyonu ve Politik izofreni
Semen: Fayda Maksimizasyonu ve Bedavaclk
Brokrat: Bte Maksimizasyonu, Bro Geniletme
Tanm
Bastable: Her ynetim biriminin yklendii fonksiyonlar gerekletirebilmesi
bakmndan mal ve hizmet retiminin srdrlmesi ve kaynaklarn kullanm ile ilgili
bir alandr
Henry Carter Adams: Kamu harcamalar ve gelirlerine ynelik uygulamalar ile
bunlardaki btn deiimlerin aratran alan. Kamu Maliyesi, mali mevzuat ve mali
ynetim ilkeleri ile kamu gelir kaynaklarn ilgilendirdiini, kamu harcamalarn,
bteyi, mali kurulular, kamu mallarn, vergilemeyi ve kamu borlanmasn
kapsar.
Harley Leist Lutz: Kamu ya da devletin fonksiyonlarn ynlendirmek iin
kaynaklarn salanmas, kullanm, korunmas ile ilgilidir
Harold M. Groves: Devlet gelir ve harcamalar ile ilgili bilim daldr
William J. Shultz: Kamu kurulular tarafndan eitli fonlarn salanmas ve
kullanm ile ilgili teknikleri, prensipleri, olaylar inceler
Paul Studenski: Dar anlamda, kamu gelirleri, ynetimi ve harcamas ile ilgili bir
bilim dal; geni anlamda ise toplum ihtiyalarnn karlanmas ve ekonomik
etkiler yaratabilmesi iin yetkili kurulular tarafndan fonlarn ve dier ekonomik
kaynaklarn salanmas ve kullanm ile ilgili bir bilim
William Withers: lke ekonomik hayat zerinde vergilemenin, harcamalarn ve
borlanmann etkilerinin incelenmesi, kamu ekonomik kurulular ve kamu
ekonomisi ile ilgili bulunduu
Geleneksel Yaklam
Kurumsal Yaklam: Devlet faaliyetlerini
hukuki ve idari bak asndan incelemektedir.
Yapsal Yaklam: Kamusal faaliyetlerin
ekonomik analizi
Deiim Yaklam: Kamusal faaliyetlere
piyasa yaklam MC
k
=T
Refah Yaklam: Eski ve Yeni Refah Teorisi
yaklamna kamu kesiminin eklenmesi
Gelir Yaklam: Fonksiyonel Maliye yaklam
olup; kamusal faaliyetlerin milli gelir zerindeki
etkilerinin incelenmesi zerine kuruludur
Modern Yaklam
Geleneksel-Hukuk Yaklam: Allix, Jeze,Trotobas, Griziotti,Tangorra,
Hansel, svirede Blumenstein tarafndan desteklenen gre gre
maliye disiplini hukuk bilimi kapsamnda incelenmektedir.
Tangorra, maliye ilminin ancak mali hukuk ile birlemesi halinde tatmin edici
sonulara ulaabileceini ileri srmektedir. Blumestein, maliye disiplinini
tamamen hukukiletirerek vergi hukukunun temellerini kurmulardr.
Anglo-sakson -Ekonomik Yaklam: Pigou, Dalton, Hicks, Peacock
Hansen, Lindholm, Somers, Adler, Musgrave ve Due gibi tarafndan
gelitirilmi; Barrere, Tabatonie ve Brochier gibi avrupal maliyeciler
tarafndan benimsenmi bir yaklamdr. Bu anlamda mali olaylar
ekonomi bilimi snrlar iinde incelenmektedir.
Siyasal-Sosyolojik Yaklam: Cossa, Conigliani ve Seligman
yaklamn nclerindendir.
Yapsal-Sosyolojik Yaklam: Colm-Hilzener, Hinrichs vergi yaps-sosyal
yap ilikisi analizleri bu almalar bir rnektir.
Politik Yaklam: Downs, Olson, Buchanan ve Tullock gibi iktisatlar siyasal
analizin nclerindendir
Anayasa Teorisi
Bireyci: Bireyi n planda tutan anayasa
anlaydr
Szlemeci: Anayasay birey-devlet
arasnda sosyal kontrat olarak gren
yaklamdr
Cebir: Devletin tek tarafl yaptrm
gcn kullanarak hazrlad bir belge
olarak gren yaklam
Devlet Teorisi
ada Muhafazakar (Fredmanc) Devlet Yaklam:
Fredmann devletlk yaklam rekabet kaptalzm olarak ta
adlandrlr ve devletn ekonomiye mdahalesne ilke olarak
kardr. Ekonomide devlet bireysel zgrlkler tehdt
etmemelidir; bunun iin ekonomide devletn faalyet alanlar
snrlandrlmal ve dar tutulmaldr, dahas devletn gc
datilmaldr.
ada Lberal (Galbrathn) Devlet Yaklam: Galbrathe
gre rekabet kaptalzm ortadan kalkmtr ve byk lekl
firmalar piyasaya hakm olmutur. Bu nedenle piyasa
mekanizmas ekonomik hayat ynlendreblme nteln
kaybetm ve piyasa mekanizmas yern firma boyutundak
planlama mekanizmasna birakmtr. Byk lekl firmalar kamu
oyunu kazanarak ktsat politikasn kend amalar ynne
evrebilecek gtedr. Modern devlet, bu dev letmelern
ihtiyalar ve amalarn karlamaldr.
Devlet Teorisi
Sosyal Demokrat Devlet Anlay: Lberal yaklama radkal elemanlar katarak
Bat ekonomilerne nemli hizmet verm olan sosyal demokrat yaklama, radkal
yaklama lberal elemanlar katarak daha desantralze ve piyasa veriler ile leyen
sstemler yaratmaya alan dnrler tarafndan ortaya atilmtr ve piyasa
sosyalzm olarak ta adlandrlmaktadr. znde lberal yaklam arlkl olan,
fakat radkal grlerden de yararlanan sosyal demokrat yaklamda kamu
harcamalar bireylere frsat etl salarken, sadece radkal anlamda sstem
rahatlatc sosyal masraf tr harcamalar yapmamakta, ayn zamanda emen
yenden retim Maliyetn sosyalletrme ilevi gren bir sosyal tketm tr
harcama da yapm olmaktadr. Bylece bir yandan sosyal adalet salanrken,
der yandan da sermayenn getrsne katkda bulunulmaktadr.
Radkal (Marksst) Devlet Yaklam: Marksst devlet kuramnn teorisyenler
Marx ve Engels ve Lenndr. Bu yaklamda devlet, snf atmasn denetleme
htyacndan domaktadr. Yen sosyalstlere gre se, kamu kesimi zel sektrn
marjnal bir tamamlaycs del, zel sektrn ley iin gerekl koullar
hazrlayan ve sstemn ley sonularn zen, haffleten ya da merulatran
gerekl kouldur. Yen sosyalstler devletn faalyetlern zel kesmde sermaye
birikimne katkda bulunmak, Maliyetler sosyalletrmek ve sstem yumuatarak
merulatrmak olarak zetlemektedrler.
Fon Teorisi
Grnrde Nedenler
Hzl karar alma ve uygulama gerei,
Btenin yllk olma ilkesinin getirdii snrlamalar ve ngrlmeyen durumlara
zamannda mdahale etme gereinden oluan bte kurallarnn dar snrlarn
ama gerekesi,
Ademi tahsisi ve giderlerin denekler halinde tahsisi gerei bte dna karma
aralarnn yetersiz grlmesi ve yeni kaynaklarn harekete geirilmesi
gerekeleridir.
Kamusal mal-hizmet retiminde srekliliin salanmas, nakit ak sorunlarnn
giderilmesi,
Ynetsel esneklik ve kararlama maliyetlerini drmek sistemin grnr
gerekelerindendir.
Kamusal hizmetlerin grlmesi ve kamu harcamalarnn denmesindeki karar
srelerinin merkezi nitelii ve uzun olmas-yava ilemesi,
Nakit ihtiyac ve kamu sektrndeki nakit yetersizlii nedeniyle yaanan sorunlarn
giderilmesi,
Brokratik-krtasiyeciliin yol at ynetsel etkinsizliin giderilmesi
*mali mevzuattaki snrlamalar
*mevcut kaynaklarn yetersizlii nedeniyle yeni kaynaklarn kamu ekonomisine
aktarlmas
Fon Teorisi
Gerekte Nedenler
Kamu gelir-giderlerinin merkezilemesi eilimi,
Bteleme ilkelerinin dna tama istei,
Gler ayrl ilkesini yrtme lehine bozma
arzusu,
Denetimden ka, bte aklarnn
makyajlanmas,
Kitlerin ilevsizletirilmesi
Kamusal cret politikasn kontrol amalar
saylabilir.
Keyfiliin cazip olmas
Fon Teorisi
Bte i Fonlar Btede tertibi olan ve mali kaynaklarn bte deneklerinden
alan ancak denein kullanm bakmndan harcama kalemlerine ayrlmayp toplu
denei olan fonlardr. rtl denek dndaki tm bte ii fonlar Maliye
Bakanl btesinden denek alr. Bte ii fonlarda ortak olan hususlar
harcamalarn temel mali mevzuat kapsam iinde tutulmu olmas ve Saytay
denetimine tabi olmasdr.
Bte ile ilintili fonlar: Bteden tamamen, ksmen veya dolayl olarak kaynak
salayan, gelir fazlasn bteye kaynak aktararak bte ile karlkl hareket
halinde olan fonlardr. Genel bteye kaynak aktarm yl sonu bakiyelerin
aktarm, gelir kaynaklarnn ksmen aktarlmas gibi yollarla gerekleir.
Bte D Fonlar: Kaynaklarn ksmen veya tamamen bteden karlayan, fon
aklarnn bte kaynaklarndan kapatlmas yoluyla finanse edildii, bir defalk
veya srekli-sreksiz deneklerle bte-vergi gelirlerinden pay alan ancak byk
ounluu itibariyle bte d gelir kaynaklarna bal olan, harcamalarn bte
yasasnn ve dier mali yasalarn dnda kendi zel mevzuatlarna gre yapabilen
fonlardr.
Gizli Fon: Gizli fonlarn kayna ounlukla, maa ve cretler zerinden yaplan
kesintiler ile kamu-iveren katklarndan veya baz vergi ve vergi benzeri
gelirlerden alan gizli fonlarn grnrde amac tasarrufu tevik etmek, yardm veya
katk ise de gerekte amac kamu kesimi finansman aklarn dk maliyetlerle
kapatmak, i bor yapsn uzun vadeye yaymak, bte dna kaynak aktarmak ve
cret artlarn bir lde trplemektir
KT Teorisi
DT+KK
KTler yumuak bte snrl iletmelerdir.
KTler zel mal retirler
KT gelirleri Gayrisafi Ticaret Fazlas olarak
adlandrlr ve gelir fazlas hazineye aktarlr
KT yatrm kararlar planlama tarafndan vize
edilir
KT Teorisi
DT Sermayesinin tamam devlete ait iktisadi alanda
ticari esaslara gre faaliyet gstermek zere kurulan
KTler
KK Sermayesinin tamam devlete ait, tekel
niteliindeki mallar ile temel mal ve hizmet retmek ve
pazarlamak zere kurulan KTler
Messese Sermayesinin tamam Messese KTe ait
bal iletme veya iletmeler topluluu
Bal Ortaklk Sermayesinin yarsndan fazlas KTe
ait olan iletmeler topluluundan oluan Aler
tirak Sermayesinin %15-%50si KTlere ait olan
iletmeler
letme KT fabrika ve dier retim birimleri
KT Teorisi
Sorun:
Vekalet Sorunu: Yneticiler siyasi irade tarafndan
atanr ve ynetim kurullar siyasilerden oluur
Mlkiyet Sorunu:
X-Etkinsizlik: Ekonomik ve Teknolojik Etkinlik var
ancak; Ynetsel Etkinlik yok
zm:
zelletirme: Blok Sat Halka Arz hale Yntemi
Fiyatlandrma Ynetimin Devri
Zararlarn Azaltlmas: Fiyat ve Tarife Farkllatrma
Etkinlik: Reglasyon-Dereglasyon
Kamusal htiya Teorisi
Ferdiyeti Yaklam: Ferdiyeti yaklamda, kolektif
ihtiyalar bireylerin toplum halinde yaamalarndan
doan bireysel ihtiyalardan baka bir ey deildir. Bu
yaklamda toplumsal nitelikteki ihtiyalarn bireysel
ihtiya olduu varsaylmaktadr. Daha teknik bir
deyile kolektif ihtiyalar, zel mallar gibi bireylerin
fayda fonksiyonlarnda yer alr ve bireyler bu
ihtiyalarn tatmininden bir fayda salarlar.
Organik Devlet Gr: iktisadi organizasyonun
banda bulunanlarn toplumsal olarak kabul ettii ve
karlanmasnn toplumsal fayda yaratacan
umduklar ihtiyalar kolektif ihtiyalardr.
Kamusal htiya Belirlenmesi
Eml Saxa gre kolektif ihtiyalar, bakalarna yarar salayan ve
salamayan ihtiyalar olarak ikiye ayrlr. Bakalarna yarar
salayan ihtiyalar dsallk yaratan mal ve hizmetlerle
karlanrken, bakalarna yarar salamayan ihtiyalar bireye
fayda salayan mal ve hizmetlerle karlanr.
Enrco Barone kolektif ihtiyalar, zel taleb bell olan ve bell
olmayan ihtiyalar eklinde snflandrmaktadr. zel taleb bell
olan ihtiyalar karlayan mallar blnebilir mallar ken, zel
taleb bell olmayan ihtiyalar tatmin eden mallar blnp,
eklenemeyen mallardr.
*Fredrch Von Weser, kolektif ihtiyalar tahsis edilebilir ve
tahsis edelemez ihtiyalar olmak zere iki grupta toplamaktadr.
Tahsis edilebilir ihtiyalar, devletn zel sektr firmas gibi retip,
piyasaya arz ettii mallarla karlanrken, tahsis edilemeyen
ihtiyalar, merkezi otortenn bireysel tercihler dikkate almadan
retilmesinde toplumsal yarar grd mal ve hizmetlerle tatmin
edilir.
Kamusal Mallar Teorisi
Blnmezlik, Tketimde Rakip Olmama,
Tketimden Dlanmazlk,
Birlikte/Ortak/Eit Tketim, Marjinal
Maliyet Fiyatlandrmas Yaplamaz
Sorunlar: Bedavaclk, Sosyal-Bireysel
ncelikler Sarmal, Sosyal Refah
D
Kamusal Mallarn Snflandrlmas
Fayda Tamalar
Yerel
Blgesel
Ulusal
Uluslararas
Buchanan:
Blnmezlik Derecesi
Sosyallik Derecesi
M.Peston:
Tketimde Rakip Olma
Tketimde Dlanmazlk
G.Terny:
A grubu (retim-Tketim-Dsallk-Nitelik) ve
B grubu (Vesayet Altnda Olan/Olmayan)
Kamusal Mallar Trleri
Samuelson Tam Kamusal Mal: Blnmez, Ortak
Kullanm, Vergilerle Finansman, Tketimden
dlanmazlk, (Adalet, Gvenlik, Savunma).
Yar Kamusal Mal: Harlarla finanse edilir (eitim ve
salk)
tibarl Mal (Merit-Erdemli Mal): Bilgi eksiklii ve
irrasyonel davran kalplarn deitirmek, siyasal
tercihler nedeniyle retilen mallar-TOK Konut retimi
Yar zel Mallar: KTler tarafndan retilen mallar
olup fiyat karlnda satlr
Todd Sandler-Klp Mallar: Vakf, Dernek, Klpvb.
gnll kurulular.
Kamusal Mallarn Finansman
Tam Kamusal Mallar -Vergileme
Yar Kamusal Mallar- Har
Erdemli Mallar -Fiyatlandrma
KT rnleri -Fiyatlandrma
Kamu Ekonomisinde Denge
Ksmi Denge Yaklamlar:
Lindahl Gnll Deiim Modeli ve
Bowen Pazar Benzeri Modeli
Genel Denge Modelleri:
Samuelson Tketim Olanaklar Yaklam,
Richard&Peggy Musgrave Bte Yaklam,
Pigou Refah Yaklam,
Galbraith Sosyal Denge Yaklam,
Johnson Marjinal Fayda-Maliyet Yaklam
Kamu Ekonomisi Sektrleri
A. Barrereye gre kamu ekonomisinde
balca sektr vardr
Kamu Hizmetleri Sektr, geni anlamda
kamu yararna sahip hizmetler reten genel
ynetm
Kamu letmeleri Sektr: zel yarara
sahip mal ve hizmet reten retim birimleri *
Kamu Mdahalecilii Sektr: Piyasa
ekonomisi ile zorlayc ekonomiyi birbirine
balar.
Kamusal Arz-Talep
Arz: kamusal arzn belrleyc zellii kamusal retim del, bedelsz sunumdur.
Kamusal mallar arz ksa dnemde talebin zerindedir ve atl kapasite vardr.
Zamanla kullanm younluu artar ve skklk maliyeti ortaya kar.
Talep Herhangi bir kamusal mala ilikin talebi belirleyen faktrler bireysel zevk ve
tercihler(ZT), kamusal mallarn dolayl fayda-Maliyetleri konusunda haberdar
olmalar (I), toplumsal deer yarglar (D), kamu kesimine duyulan gven-tereddt
derecesi(GT) ve gelir dzeyi (Y) olmak zere be balk altnda toplanmaktadr.
D=f(ZT,I,D,GT,Y,T)
Maliyet: Ck=f(Hizmetten Yararlananlarn Says, Hizmetin Yayld Alann
Genilii, Girdi Fiyatlar,Sunulan Hizmet Miktar, Hizmet Kalitesi)
Fiyatlandrma: Kamusal mallarn sfr fiyatla arz yerine fiyatlandrlmas kaynak
israfn nleme, adalet ilkesi, etkinlik ve gelir etkileri nedeniyle gereklidir. Selma J.
Mushkin.
Arz-Talep Dengesi:
Ksa Dnemde: Sk>Dk
Uzun Dnemde: Sk<Dk
Piyasa Taynlamas: Arzu Edilen deme
Fiyat D Miktar Taynlamas (Fiziki Ynetem Sralama-Kuyruk Modelleri, Tesadfi-Rassal
Modeller, Arz Kesintileri Modelleri, Reglatif Yntemler-Puan ve Karne Yntemi-
Kamu Ekonomisi Fiyatlandrma
Piyasa Fiyatlandrmas (Kar Maksimizasyonu):
MRk=MCk;
Ortalama Maliyet (Baaba) Fiyatlandrmas:
Pk=ACk;
Marjinal Maliyet (Pareto Optimal)
Fiyatlandrmas: Pk=MCk:
Mark-up Fiyatlandrma: Pk=[1/(1-1/d)]MCk:;
Cost-Plus (Maliyet Art) Fiyatlandrma:
Pk=ACk+;
Full Cost (Tam Maliyet) Fiyatlandrma: Pk=
ACk++t+
Kamu Ekonomisi Bykl
Kamu Kesimi Hacmi: Harcamalar Asndan (KH/MG veya KH/GSYH)
Gelirler Asndan (KG/GSYH veya Vergi Gelirleri/Milli Gelir)
zel-Kamu Kesimi Karlatrmas: Harcamalar Asndan, Gelirler
Asndan ve Katma Deer Asndan
Kamu Kesimi Verimli mi Tartmas: Yatrm Harcamalar verimli,
Transfer ve Cari harcamalar verimsiz
Kamu Kesimi Bykl: 0<KKB<1 , orann 0 ve 1 arasndaki deiimi
alma Arzusu ile belirlenir. Collin Clarka gre kamu harcamalarnn
bykl milli gelirin %25ini aarsa ekonomi tkanr.
Trkiyede Kamu Kesimi Bykl: maa, cret ve yardm trnden
her eit nakdi demeler+ayn demeler+sosyal gvenlik kurulularna
iveren sfatyla yaplan demeler+denen kralar ve anma+ eskime
paylarndan oluur.
Kamu Ekonomisi-zel Ekonomi Karlatrmas: Harcamalar, Gelirler
ve Yaratlan Katma Deer asndan
Kamu Ekonomisi levi
Musgrave Yaklam
Tahsis (Gelir ve Kaynak Dalm),
Blm (Vergi ve Bor Yk Dalm),
stikrar (Gelir-Gider Dengesi)
Kamu Ekonomisi-zel Ekonomi
Aralar Asndan: Kamu ok sayda ve
karmak aralara sahiptir
Amalar Asndan: Kamu ok sayda ve
karmak amalar vardr
Tabatoni ve Brochier: Devletin ve zel sektrn
hangi alanlarda retim yapaca karar bir etkinlik
sorunudur. Kamunun etkin olduu alanlarda retici
olarak piyasada yer almas gereklidir.
Samuelson: Kamu salt kollektif mallar yannda yar
kamusal mallar da retebilir
Kamu Kesimi Daralma Teorisi
Kamu Kesimi Daralyor Yaklam
Galbraith Reklam Etkisi (1958): Kamu sektr olmas
gerekenden dk dzeyde kalmtr. Toplum gznde zel
sektr daha verimli ve etkin alan, kamu sektrn ise
verimsiz alan ve israfn yksek olduu bir kesim olarak
yanstan reklam etkisi ters ynde almaktadr. Reklam Etkisi
sonucunda, toplumsal tercih optimum dzeyin altnda bir kamu
sektrne eilimlidir. Karllk her zaman verimlilik anlamna
gelmemektedir.
Baumol Faktr Bileimi Etkisi (1967): Teknoloji-sermaye
kullanmna bal olarak sermaye youn retim biiminin hakim
olduu zel sektrde cretler verimlilik nedeniyle yksektir. Kamu
hizmetleri emek youndur. Emein fiyatnn ekonomi genelinde
eitlenme eilimi kamu harcamalarnda art hzn ykseltir.
Baumol Etkisi nedeniyle art trendi izleyen kamu harcamalar
vergi mkelleflerinin direnci ile krlacak ve kamu sektrnn nispi
hacmi optimum dzeyin altnda kalacaktr.
Kamu Kesimi Genileme Teorisi
Esneklik Yaklam:
Wagner Kanunu Adolph Wagner-1883-Kamu kesiminin
genilemesini literatrde ilk olarak analiz eder
Kltrel ve sosyal refaha ynelik kamusal mallara
ynelik talebin gelir esneklii birden byktr. G>1
Koruyucu-dzenleyici kamusal hizmetler talebinin
artmas
lek ekonomilerinin yaratt doal tekel durumu
Kalknma-sanayileme ihtiyac
Brokrasinin bte maksimizasyonu gds
Wagner Yasasna Eletiriler
Henry Carter Adams-1898: Kamu harcamalar mutlak
ve nisbi olarak artmaktadr Sava-Olaanst
gelimeler Sanayileme ihtiyac Kamusal hizmetler
paketinin genilemesi
Francesco Nitti: Savunma ve gvenlik ihtiyac
Solomon Fabricant: Kamu harcamalarndaki art bir
realitedir ancak bu bir kanun deildir
R. A. Musgrave: Savala ilgili dnemler bir kenara
birakldnda kamu harcamalarnda bir art yoktur.
Pyle: Harcamalar ve gelirler arasndaki dengesizlik
dnemsel ve geicidir.
Kamu Kesimi Genileme Teorisi
Byme Kalknma Yaklamlar
W.W. Rostow: Mali grevlerin yannda mali olmayan
grevlerin devlet tarafndan stlenilmesi, Kalknma ihtiyac
ve finansman, Geleneksel toplum yapsndan gei
(hazrlk) ve kalk dnemlerine gemede ihtiya duyulan
finansman kamu tarafndan salanr. Ekonominin olgunluk,
refah ve ktle tketim aamasnda kamu harcamalar
azalr.
W.J. Baumol-1967 Dengesiz Byme-Verimlilik Yasas
Kamu sektrnn emek-youn teknolojiler kullanmas
Kamu kesiminde verimliliin dk olmas
William E. Oates-1972 Oates Hipotesi: Younlama
Etkisi
Ekonomik kalknma ihtiyac
Altyap yatrmlar
Kamu Kesimi Genileme Teorisi
Politik Yaklamlar
Odle-Politik Aamalar Tezi:
Geleneksel (Smrge) Devlet: Alt-st yap yatrmlar
Gei Devleti: Ekonomik ve Sosyal Harcamalar
Politik Bamszlk: Refah harcamalar
Gordon Tullock-William A. Niskanen (1965) Brokrasinin Ekonomi Teorisi
Politikaclarn oy maksimizasyonu gds
Brokrasinin bte maksimizasyonu gds
Semenin bedavaclk gds
George Stigler Direktr Hipotezi-1970
Siyasal gcn ounluun oylarna dayal iktidarlarn elinde olmas ve direktrn
ortanca semen olmas
Ortanca semenin bedavaclk talebi
ktidarda kalma hrs
James M. Buchanan 1977 Buchanan Kamusal Tercihler Yaklam-
Politik Miyopi
Mali Aldanma
Politik izofreni
Kamu Kesimi Genilemesi Teorisi
Saunders kili Devlet Yaps Yaklam*
Yerel Demokrasilerin glenmesi yerel kamusal mallar artrp merkezi bteyi
kltr
Merkeziyeti yap byk devlet yapsn ve byk bteyi getirir
Castells Toplumsal Tketim Harcamalarnn Yetersizlii:
Kar-ihtiya, deiim-kullanm deeri, retim-tketim elikisi
Toplumsal tketim aralarnn toplumsallatrlmas kanlmazdr
Mancur Olson 1965 Olson Hipotezi-
Politikaclarn oy maksimizasyonu gds
Semenlerin bedavaclk gds
Brokratlarn bro geniletme arzusu
Bask-kar gruplarnn etkisi
A. Downs, J.M. Buchanan ve Gordon Tullock Modeli:
Demokrasi ile ynetilen lkelerde hkmetler iktidar srelerini artrmak,
brokratlar btelerini artrmak ve semenlerin bedavaclk basks ile bask-
kar gruplarnn rant kollama faaliyetlerinin kamu harcamalarn artrd
savunulmaktadr.
Kamu Kesimi Genilemesi Teorisi
Friedman Matrix
Modeli
Friedman kamu
kesiminin ar
genilemesi durumunu
bakasnn parasn-
bakas iin harcayan
politikaca-brokrat
davran ile
aklamaktadr.
Kamu Kesimi Genilemesi Teorisi
Yapsal Yaklamlar
Ak Ekonomi Hipotezi-1974 (Assar Lindbeck 1974-David Cameron-1979)
Finansal liberizasyon
Liberal d ticaret
demeler Bilanosu Aklar
W.J. Baumol Maliyet Fonksiyonu Yaklam-
Kamu harcamalarnn art maliyet fonksiyonunda yer alan girdi fiyatlarna bal
olarak artar
Dk Verimlilik Hipotezi- William Orzechowski 1974
Kamu kesiminde verimliin dk olmas
Kamu harcamalarnn verimsizlii
Downs Hipotezi- Anthony Downs 1960
Vergilemede deme gc yaklamnn kabul edilmesi
Kamusal mallarn blnmez-pazarlanamaz olma zellikleri
Kamu hizmetlerinin finansman biimi
Demsetz Hipotezi- Harold Demsetz 1979
Ekonomide yapsal deiiklikler
Teknolojik deiiklikler
Uzmanlama
Kamu Kesimi Genilemesi Teorisi
Buchanan ve Wagner:
Kamu borlarnn illzyon etkisi kamu kesimini geniletir
Pigou ve Dalton-Sosyal Refah Yaklam:
MSB=MSC noktasna kadar kamu harcamalar artrlr.
Niskanen ift Yanl Monopol Yaklam-
Kamu hizmetleri arznda brokrasi tekeli vardr
Kamu hizmetleri talebinde kamu ynetimi tekeli vardr
Arz-Talep piyasalarndaki tekelci yap kamu harcamalarn
artrmaktadr
Borcherding Hipotezi (1977) Thomas Borcherding
Refah (% 25)
Nfus Art (%25)
Enflasyon (%12)
Peltzman Hipotezi-1980 Sam Peltzman
Gelir dalm adaletsizlii
Kamu Kesimi Genilemesi Teorisi
Olaanst Durum
Srama Etkisi Alan Peacock-Jack Wiseman-1961
Olaanst durumlar
Ekonomik istikrarszlklar
Abramowitz-Eliasberg Hipotezi-1957 Moses Abramowitz-Vera Eliasberg
Sava
Sanayileme
Meltzler-Richard Hipotezi (1978) Alan H. Meltzer-Scot F.Richard
Souk sava dnemlerinde askeri harcamalardaki artlar
Savunma ve gvenlik ihtiyac
Sosyal Refah Teorisi
Pigou (J. Bentham):
W=f(Ua+Ub++Uz)=W=Ui
Pareto:
W=f(Ua,Ub,,Uz)=f(Ui)
Rawls:
W=f(Umin)max
W=NSB
Sosyal Refah Teorisi
Birinci En yi
Eski Refah Teorisi: Pigou Optimumu
Gerek Koul: E Tatmin
Yeter Koul: Etkinlik ve Blm
Sonu: E Kaynak-Servet Dalm
Yeni Refah Teorisi: Pareto Optimumu
Gerek Koul: Atomisite, Mobilite, Tambilgi, Rasyonalite,
Homojenlik
Yeter Koul:
Tketim Etkinlii: MRSa=MRSb
retim Etkinlii: MRTSx=MRTSy
st Dzey Etkinlik: MRT=MRS=MRTS
kinci En yi
Lipsey&Lancaster Yaklam:Ekonominin bir sektrndeki
etkinlik kayb dier sektrlerdeki verimlilik art ile absorbe
adilerek transformasyon erisi iinde bir noktada daha iyi bir
konuma gelmek mmkndr
Siyasetin Ekonomi Teorisi
Buchanan&Tullock Optimal Oy Oran
Dlama Maliyeti: Karara katlmayanlarn katlanaca maliyet olup, oybirliinde min. Dikta
rejiminde max olur
Karar alma Maliyeti: Zaman Maliyeti olup, DM ters ynde iler
Toplam Maliyeti=DM+KM
Bowen&Black ounluk Oylamas Modeli
Ortanca Semen: Orta gelir-vergi diliminde yer alan semenlerdir
Arrow Olanakszl-Amaz: ok zirveli paral tercih yaplarnda zmszlk ortaya
kar; Condorcet alternatiflerin ikier oylama ile dnemsel ounluklarn giderilebileceini
ileri srmektedir.
Buchanan&Tullock Oy Pazarl Modeli
Oyun Kuram
A.Downs Politik Tercih Yaklam=
Politikalarn Benzemesi,
Dnemsel okluklar
Aznlk Koalisyonu,
Romer&Rosenthall Brokrat-Semen atma Modeli
Semen bedavacl ve brokrat savurganl, mkellef vergi direncine taklmaktadr
Siyasetin Ekonomi Teorisi
Seim Sistemleri
Nispi Temsil:
DHondt Modeli Barajl Seim:
Dar-Geni Blge
Karar Alma Yntemleri
Puan Yntemleri: Borda Kural
Toplam Sfr/Sfrdan Farkl Puanlama Modelleri
Oylama:
Oy Birlii
Oy okluu,
Nispi ounluk/Basit ounluk
Mutlak/Salt ounluk
Nitelikli ounluk Modelleri
Kamusal Karar Analizi
Fayda-Maliyetlerin Belirlenmesi: Direkt/Dolayl Maliyet ve
Faydalar
Fayda-Maliyetlerin llmesi: Fiili/Glge Maliyet ve Faydalar
Sosyal Seiler
Kaba Gstergeler: F-M=0 veya F/M=1;
Kaba ltler: Geri deme Sresi, Kesin Dnem, Ortalama Getiri
Yaklamlar
Parann Zaman Deerini Dikkate Alan Yaklamlar: Net Bugnk
Deer ve skonto Oran.
Karar almada kullanlacak sosyal iskonto oran Devlet Tahvili Faiz
Oran dr.
Karar Alma Kriterleri:
Dviz Kriteri
stihdam Kriteri
Getiri Kriteri
Katma Deer
Sermaye /Hasla
Kamu Kesimi Teorisi
Dsallklar: Bireysel kararlarn dier bireylerin fayda/maliyetlerini
azaltmas/artrmas
Trleri:
reticiden reticiye: fabrikann tarmsal sulamada kullanlan rma
kirletmesi
reticiden Tketiciye: Hava ve su kirlilii
Tketiciden reticiye: Yanl saptrlm haberler
Tketiciden Tketiciye=ekememezlik(benim de olsun)+Etkileim (bu
bana da uyar)
A Dsallklar (kablosuz internet, msn, hotmail)
Dzeltilmesi: Vergilendirme:
Pigou Vergileri
Sbvansiyon: Dsal fayda/maliyetleri iselletirmede mali kaynaklarla
zel sektrn desteklenmesi
Piyasa zm: Pazarlk-Tazmin Yntemleri-Oates
Asimetrik Bilgi:
Tersine Ayklanma
Ahlaki Tehlike
Parafiskal Teori
Parafiskalite, sosyal refah devleti anlay iinde zde kamusal
hizmetler kategorisinde yer alan kamusal sosyal gvenlik
hizmetlerinin yararlanana detme ilkesi dorultusunda btesel
kaynaklar dndan finansman gerei ortaya kan fonlardr.
Parafiskalite geliri kendisine tahsisli bir bordro vergisi olarak ta
tanmlanmaktadr. Parafiskal gelirler kamusal gelir balamnda
alglamak yanl olmayacak; ancak kamusal gelirlerde ademi
tahsis ilkesi parafiskal gelirlerin vergi benzeri ykmllkler
olarak anlamann daha doru olaca sonucuna gtrmektedir.
Sosyal Yardm: Kategorik veya Geni Tabanl Ayni/Nakdi
Yardmlar (Kategorik Yardm: kriterleri tayanlara yardm
yaplr. Geni Tabanl Yardm: herkese yaplr.
Sosyal Hizmet:
Sosyal Sigorta: Sosyal Riskler Gelir Azaltan/Gider Artran
Parafiskal Teori
Parafiskal gelirler baz mal piyasalarn tevik
etmek ve istikrara kavuturmak amacyla
kurulan fonlardan oluan ekonomik
parafiskalite (akaryakt fiyat istikrar fonu ve
dviz kuru fiyat istikrar fonu),
mesleki teekkllere yelik nedeniyle ortaya
kan mesleki parafiskalite (TOBB, Barolar,
Eczaclar Odas, TTB,,,gibi) ve
sosyal gvenliin tesisi iin oluturulan sosyal
parafiskalite (Emekli Sand, Ba-Kur ve
SSK) olmak zere grupta toplanmaktadr.
Parafiskal Teori
Sosyal Riskler:
Gelir Azaltan/Harcama Artran: Hastalk,
Analk, Sakatlk, Yallk, Kazas ve
Meslek Hastal, lm, Ailevi Ykler,
sizlik
Finansman:
veren Katks
alan Katks
Hazine Katks: Direkt/Dolayl
Parafiskal Teori
Risk Ynetimi
Datm Yntemi: Bir sigorta dneminin gelirleri ile ayn veya
gelecek dnemin giderlerinin karlanmas esasna dayanr.
Gelir-gider srekli denge halindedir. Primler ilgili dnemlerin
gider tahminlerine gre tespit olunur ve bu miktar alan
sigortallar arasnda paylatrlr.
Kapitilizasyon Yntemi: Muhtemel risklerin ilerde
douraca demeleri karlayabilmek iin bir fon
oluturulmas yntemidir. i-iveren prim demelerinden
ynetim giderleri dldkten sonra kalan fon birikimi
salanmaktadr. Kapitilizasyon ynteminde primlerin
sigortalnn kiisel hesabna kaydedilmesi bireysel
kapitilizasyon yntemi ve btn sigortallara ait primlerin ortak
bir fonta toplanmas ise kolektif kapitilizasyon sistemi olarak
adlandrlr. Kapitilizasyon ynteminde biriken fonlar fon
piyasalarnda deerlendirilmektedir.
Kamu Mallar Teorisi
Trleri:
Serbest Kamu Emlaki: Toplumun ortak kullanmna ak yerler, gl-
deniz-sahiller-ormanlar
Hazine Patrimuvan: Hazinenin gelir getiren varlklar
Finansal Varlklar: Dviz, Altn, Bono
Ynetimi:
Teferru: Hazinenin kendi tanmazlarn ihalede dk fiyatla
satlmasn engellemek iin teklif vermesi
Ecrimisil: Hazine tanmazlarn izinsiz kullananlardan alnan kira
Kamulatrma: zel mlkiyetteki tanmazlarn kamu mlkiyetine
geirilmesi
Milliletirme: Yabanc mlkiyetteki tanmazlarn yerli mlkiyete
geirilmesi
Sat
Kiralama
Kamu Hizmetine Tahsis
Kamu Personel Rejimi
Memur: Kamusal hizmetlerin sunulmasnda grev alan kamu alanlarnn
nemli bir ksm devlet memuru statsndedir. Memur, kamu ve dier kamu tzel
kiilerince genel idare esaslarna gre yrtlen asli ve srekli kamu hizmetlerini
yerine getiren k olarak tanmlanmaktadr. Genel kamu hizmetlerinin
grlmesinde memur statsnde alan kiilerden yararlanlmas esas olup dier
statler bu genel kuraln istisnalardr. DMK memuru devlet ve dier kamu tzel
kiiliklerince genel idare esaslarna gre yrtlen asli ve srekli kamu hizmetleri
ile grevlendirilen kiiler olarak tanmlamakta ancak; askeri personel ve niversite
personelinde olduu gibi zel yasalara tabi olmakla birlikte memur statsnde
olan ve DMK kapsamna girmeyen memurlar da vardr.
Szlemeli Personel: in zellii nedeniyle srekli memur stats
kazandrlmakszn geici olarak hizmetlerinden yararlanlan ve bu nedenle devlet
memurlarndan farkl hak-sorumluluklara sahip kamu alanlardr. in sreklilii,
teknik zellikleri veya devlet memurluunun cazip olmad alanlarda szlemeli
personel istihdamna gidilmektedir.
Geici Personel: Bir yldan az sreli mevsimlik hizmetler iin sz konusu olan
geici personel uygulamasnda yln belli dnemlerinde younluk kazanan fakat
sreklilik gstermeyen ilerde istihdam edilen ii ve memur statsne girmeyen
kamu alanlarn tanmlamaktadr. i: Memur, szlemeli personel veya geici
personel dnda kalan ve haklarnda DMK hkmleri uygulanmayan kamu
alanlar olarak tanmlanan iiler, ie almada ve alma koullar ve yasal
haklar bakmndan kendi zel yasalarna tabi ounlukla sendikal kamu
alanlardr.
Kamu Personel Rejimi
Liyakat Sistemi: Kamu hizmetlerine en uygun ve en yarar kiilerin seilip
alnmas, st grevlere ykseltmelerin de en iyi yetimi karar verme yeteneini,
bilgi birikimini ve alma disiplinini grevde baars ile kantlam olanlarn
seilmesidir. Geni anlamda liyakat sistemi, kamu grevine giriin ve hizmet iinde
ykseliin ie uygunluk ve baar ltne baland, cret ve teki alma
koullarnn da hizmet etkinliini ve srekliliini salamay amalad bir personel
sistemi olarak tanmlanmaktadr.
Kariyer Sistemi: Kiinin kamu grevine kendisini yaam boyu adamas ve bunun
gvencesinden yararlanmasdr. Kariyer sistemi ie (greve) ynelik veya kiiye
ynelik olarak uygulanmaktadr. e ynelik kariyer sisteminde nemli olan i veya
grevdir ve eleman ie gre atanr. Buna pozisyon veya kadro sistemi de
denilmektedir. Kiiye ynelik kariyer sistemi ise uygulamada rtbe sistemi veya
ksaca kariyer sistemi olarak adlandrlr. Kariyer ve pozisyon sistemlerinin
zelliklerini ve her iki sistemde de nemli bir yeri olan snflandrma konusu kariyer
(meslek) ve pozisyon (makam, mevki) ilkelerine dayaldr. Kariyer sistemi
genellikle da kapal bir hizmete giri politikas uygulamasna dayanr; grevin
zellikleri ve isterlerinden ok grevi yapacak kiinin hukuksal statsne arlk
verir. Bu sistemde renim durumu yetime biimi n plandadr. Diploma
durumuna uygun pozisyondan greve balayan birey hizmet ii eitimden geer
ve daha st mevkilere ykselir. Kadro-grev snflandrmasna dayal makam
(pozisyon) sisteminde nemli olan grevdir; eleman ie uygun hale getirmek sz
konusudur. Bu sistemde cret hizmetin (kadronun) tad nem ve deere gre
saptanr.
Kamu Muhasebe Sistemi
Kameral Muhasebe Sistemi: Bte ile ilgili rakamlar, gelir-gider
tahakkuku-tahsilatn bte tertibine gre veren sistemdir. lk
olarak 1876da Avusturyada Peuchberger tarafndan
gelitirilmitir.
Schneider Muhasebe Sistemi: Kameral Muhasebe Sistemine
Mahsup ilemleri ile Bte D Alacak/Bor ilikilerini ekler.
Constante Muhasebe Sistemi: Kamu Malvarl hesaplarn da
bte hesaplarna katar. Tahakkuk Esasna dayal alr.
Logismografi Muhasebe Sistemi: Malvarl ve letme
Hesaplarn birlikte gsteren sistemdir. Mal Rejimi
muhasebesinde Mal Sahibi (Devlet) Hesab ve Grevli Devlet
Memurlar Hesab olmak zere iki hesap grubu kullanlr. Bu
sistemin avantaj, bte hesaplaryla mal varln her an
verebilen zellikte olmasdr.
Kamu Muhasebe Sistemi
Nakit Esas: Mali ilemlerin nakit alndnda-
dendiinde muhasebeletirilmesi esasdr
Uyarlanm Nakit Esas: Nakit giri-k temelinde ancak
hesaplarn mali yl sonunda 1 ay daha ak tutulmasdr
Tahakkuk Esas: Nakit akmlarnn ne zaman
olacana baklmakszn ortaya kt anda
kaydedilmesidir. Taahht ve garantilerden doan
ykmllkler Nazm Hesaplarda takip edilir.
Uyarlanm Tahakkuk Esas: Maddi duran varlklara ilikin
ilemler muhasebe sistemine dahil edilmez ve raporlanmaz.
Bte odakl olmayan bu yaklamda tahakkuk etmi alacak-
borlar kaydedip raporlar.
Uluslararas Maliye Teorisi
Dnya Bankas Grubu
IBRD: Uluslararas mar ve Kalknma Bankas
IFC Uluslararas Finans Kurumu
IDA Uluslararas Kalknma Ajans
MIGA okuluslu Yatrmlar Garanti Ajans
ICSID Uluslararas Yatrm Anlamazlklar zm Merkezi
IMF: Uluslararas Para Fonu
BIS : Uluslararas Merkez Bankas
Avrupa Kkenli Kurulular:
EIB: Avrupa Yatrm Bankas
EIF: Avrupa Yatrm Fonu
EBRD: Avrupa mar ve Kalknma Bankas
ECB: Avrupa Merkez Bankas
Arap-slam Kurulular:
IDB: slam Kalknma Bankas
FMA: Arap Para Fonu
Blgesel Kurulular
Asya Kalknma Bankas
Enter-Amerikan Kalknma Bankas
Orta Amerika Ekonomik Entegrasyon Bankas
Afrika Kalknma Bankas
Karayipler Kalknma Bankas
KEIB Karadeniz Ekonomik birlii Bankas
Uluslararas Maliye Teorisi
Uluslararas Para Piyasalar
Banka Konsorsiyumlar
Bankerler
Fonlar
Off-Shore
Uluslararas Kredi Piyasalar
Leasing
Factoring
Uluslararas Sermaye Piyasalar
LBOR
TBOR
NBOR
Uluslararas Tahvil-Bono Piyasalar
EUROBOND Piyasalar
Uluslararas Maliye Teorisi
Gelir Tespit Yntemleri
Kaynak
Uyrukluk
kametgah
Modeller*
Ulusal(Tektarafl) Modeller
Vergiden ndirim
Matrahtan ndirim
Mahsup
stisna*
kili-Karlkl Anlamalar Modeli*
ok Tarafl Modeller
UN (BM) Modeli
OECD Modeli
AB (EU) Modeli
GATT (WTO) Modeli
Tobin Vergisi: Uluslararas portfy yatrmlar zerinden vergi alnmas nerisi. Bu para
kresel garanti fonunda toplanarak uluslararas fakirlikle mcadelede kullanlacaktr
Sorunlar:
Vergi Cennetleri
Uluslararas Vergi Rekabeti
Transfer Fiyatlandrmas
Uluslararas Maliye Teorisi
Riskler
lke Riski
Ekonomik Risk
Teknik Risk
Politik Risk
Derecelendirme
zleme,
n derecelendirme,
Derecelendirme,
Uzun Vadeli Risk: A en iyi, B iyi, C orta D kt,
+ pozitif grnm, - negatif grnm
Ksa Vadeli Risk: irket smi +-
Yerel Ynetim Teorisi
l zel daresi: l Genel Meclisi (Karar Organ-Seilmi yelerden
bakann seer), l Encmeni (Yrtme Organ-Vali olmad
zamanlarda l Genel Meclisi Sekreteri bakanlk eder, 5 seilmi+5
atanm yeden oluur), Vali (l zel daresi Yrtmenin Badr)
Belediye: Belediye Meclisi (Karar Organ), Belediye Encmeni (5 meclis
yesi+5 daire bakan) ve Belediye Bakan (Yrtmenin Ba)
Bykehir Belediyesi: En az iki ilk kademe belediyesinden oluur.
BB Meclisi (BB karar organdr. ilk kademe belediye meclisi yelerini
1/5i) BB Encmeni (Yrtme Organdr, 5 meclis yesi+5 daire
bakanndan oluur) BB olmad zaman BB Genel Sekreteri
bakanlk eder. BB Bakan (Yrtmenin Ba)
Ky: Ky Dernei (Karar Organ tm yaayanlar doal ye), htiyar
Meclisi (seilmiler+retmen+imam+ebe+..) ve Muhtar (Yrtmenin
Ba)
Birlikler: Ulatrma Birlikleri, Sulama Birlikleri Birlik Meclisi (Birlik yesi
yerel ynetimlerin meclis yeleri arasndan seilir), Birlik Encmeni(5 kii
birlik meclisi iinden seilir) Birlik Bakan (genellikle birlik yesi en byk
yerel ynetimin yrtmenin ba)
ller Bankas: Araclk+Danmanlk+Finansman+Teknik Destek
Yerel Ynetim Teorisi
Hizmet Paylam Yntemleri
Teorik Yntemler: Genellik lkesi+Yetki lkesi+Liste lkesi+Karma YntemPratik Yntemler: Nfus,
Yzlm, renci Says, Ara Says, Yol uzunluu,vb
Gelir Paylam Yntemleri
H.Ritchs-Rekabet Yntemi: Yerel ynetimlere hibir kstlama ve snrlamaya tabi olmakszn kendi
insiyatifleriyle tam bir vergileme yetkisi verilmesidir. Snrsz vergileme yetkisi verilmesi olarak bilinen bu
yntem gelir kaynaklarn kurutma tehlikesi, kayanak sapmalarnn ortaya kmas, vergiye kar tepki
domas, ifte vergileme gibi nemli sonular dourur.
H.Ritchs-Ayrma Yntemi: Vergi kaynaklarnn paylatrlmas olarak bilinen bu yntemde farkl vergilerin
idareler arasnda paylatrlmas ve baz vergilerin merkezi idareye bazlarnn da yerel idareye braklmas
ngrlmektedir. Von Miquel ahsi vergilerin merkezi idareye ayni vergilerin yerel idarelere braklmasn
savunur. Vergi kaynaklarnn paylatrlmas vergide optimal yapya erime sorunu, vergi kapasitesinde
azalma yaratma sorunu, mali kapasitede eitsizlik meydana gelmesi sorunu gibi sakncalar ierirken; mali
otonomiye sahip olma, mahalli sorumluluk duygusunun glendirmesi gibi olumlu etkiler yarataca aktr.
Uygulamada emlak vergileri, meslek vergileri ve ikamet vergileri yerel ynetimlere braklan vergilerdir.
John F. Due-Ortak Fonlar Yntemi: Vergi gelirlerinin tek bir idare tarafndan tarh ve tahsil olunarak baz
vergilerin toplam haslas zerinden dier idarelere belli kriterlere gre pay verilmesi yntemidir. Ortak fonlar
yntemi ifte vergilemeyi nlerken, yerel ynetimleri mali ynden merkezi idareye baml hale getirerek mali
zerkliin ortadan kalkmasna yol aar.
Munzam Kesir Yntemi: yerel ynetimlere merkezi idare tarafndan tahsil edilen baz vergilere haslat
kendilerine ait olmak zere ek bir vergi ilave etmek yetkisinin verilmesi merkezi idare tarafndan tarh ve tahsil
edilen vergi haslatndan yerel ynetime ait olan ksmn aktarlmas munzam kesir yntemi;
Munzam Vergi Yntemi: merkezi idare tarafndan tahsil edilen vergilerin matrahlar zerinden yerel idarelere
belli oranlar amamak zere vergi tarh etmek yetkisinin verilerek merkezi idare tarafndan tahsil edilen
vergiden yerel ynetime payn verilmesi munzam vergi olarak adlandrlr. Yerel ynetim paylar, munzam
kesir ynteminde merkezi idarenin baz vergilerin tahakkuk eden miktarlar zerinden yzde esasna gre
hesaplanrken; munzam vergide merkezi idarenin baz vergilerin matrahlar zerinden ngrlecek bir
yzdeye gre hesap edilmektedir.
Paylatrma Yntemi: Merkezi idare tarafndan toplanan baz vergilerin sonradan idareler arasnda
paylatrlmas yntemi.
YY Teorisi
Tiebout Modeli: ki aamal modeldir.
Birinci aamada optimum nfus
bykl hesaplanr, ikinci aamada
optimum yerel ynetim bykl
bulunur. Bu iki aama sonularnn
kesiimi yerel optimumu verir.
Kalabalklama Parametresi: Marjinal
Skklk Maliyetini dikkate alr.
YY Teorisi
: Genel Bte Vergi Gelirlerinden Aktarlan Paylar, z Gelirler,
Resim. Zorunlu Harcamalar, htiyari Harcamalar. l Genel
Sekreteri bakanlnda hazrlanan bte tasars Vali tarafndan
l Genel Meclisine sevk edilir. GM nce komisyonda grr bir
raporla genel kurula iletir. Genel Kurulda oylanarak yrrle
girer. Btenin bir rnei leri Bakanl/Mahalli dareler Gn.
Md. bilgi mahiyetinde sunulmak zere Valilie teslim edilir.
Belediyeler: Genel Bte Gelirlerinden Aktarlan Paylar, Katlma
Paylar, erefiye, Emlak Vergisi, evre Temizlik Vergisi, Elence
Vergisi, Reklam/lan Vergisi. Zorunlu/htiyari Giderler. Encmen
tarafndan hazrlanan bte tasars bakan tarafndan meclise
sevk edilir. Meclis bte komisyonunda incelenerek genel kurula
gnderilir. Oylanarak kabul edilir. Bir nshas B iletilmek zere
valilie verilir
Ky: mece, Salma, Asker Ailelerine Yardm. Zorunlu
Ortak/htiyari Giderler. htiyar Meclisi tarafndan doldurulan bte
formu Kaymakamla teslim edilir.
Hazine lemleri
Nakit Ynetimi: Zaman itibariyle denkletirme
grevidir.
Dalgal Bor Ynetimi: Ksa Dnemli-Hazine
Bonosu
Konsolide Bor Ynetimi: Uzun Dnemli-Devlet
Tahvili
Nakit Hareketleri: Yer itibariyle denkletirme
ilevi
Hazine Tek Hs. TC Merkez Bankas
Defterdarlk Cari Hs-llerde
Kamu Kesiminde rgtlenme
Bakan-Mstear
Kurmay Organlar
Danma ve Denetim Birimleri
Merkez Tekilat
Mstear Yardmclar
Ana Hizmet Birimleri: Genel Mdrlk veya Bakanlklar
Yardmc Hizmet Birimleri
Bal, lgili ve likili Kurulular
Bal Kurulu: Hiyerarik yapya dahildir
lgili Kurulu: Ynetsel-ktisadi-Akademik-Yar Kamu Kurulular
likili Kurulu: Dzenleyici ve Denetleyici Kurumlar, Bamsz dari
Otorite ve st Kurulular
Tara Tekilat
Yurt D Tekilat
Denetim
ve D Denetim
Hiyerarik-dari Vesayet Denetim
Yasama-Yrtme-Yarg Denetimi
Uygunluk-Performans Denetimi
Devlet Borlar
1567 Says TPKKHK Gereince Hazine Msteerl. borlanma ile
ilgili dzenlemeler Hazine Muntazam Borlar ve Taahhtler Saymanl
nca ve d borlanma ise Hazine D demeler Saymanl tarafndan
gerekletirilmektedir. 4749 sayl kanun 5.md: Mal yl iinde 1 inci
maddede belirtilen ilkeler ve mal srdrlebilirlik de dikkate alnarak yl
bte kanununda belirtilen balang denekleri toplam ile tahmin edilen
gelirler arasndaki fark miktar kadar net bor kullanm yaplabilir. Bor
ynetiminin ihtiyalar ve geliimi dikkate alnarak, bu limit yl iinde en
fazla yzde be orannda artrlabilir. Bu miktarn da yeterli olmad
durumlarda, ilve yzde belik bir tutar, ancak Mstearln gr ve
Bakann teklifi zerine Bakanlar Kurulu karar ile artrlabilir. Btenin
denk olmas durumunda da borlanma, anapara demesinin en fazla
yzde beine kadar artrlabilir. Borlanma limiti deitirilemez.
Vadesinde nakden denenler hari, eitli kanunlara dayanlarak ikrazen
ihra olunan zel tertip Devlet i borlanma senetleri bu limitin
hesaplanmasnda dikkate alnmaz. Mal yl ierisinde ikrazen ihra
edilecek zel tertip Devlet i borlanma senetlerinin limiti her yl bte
kanunlaryla belirlenir. Mal yl iinde salanacak garantili imknn limiti,
her yl bte kanunlaryla belirlenir
Devlet Borlar
D Borlanmann Nedenleri:
borlanma olanaklarnn daralmas
borlanmann maliyetli olmas
Dviz ihtiyac
thalatn finansman
Kalknmann finansman
demeler dengesi aklarnn finansman
Kronik bilateral aklarn finansman
Ekonomi politikas gerei
stikrar programlarnn uygulanmas
Borlanma Nedenleri
Geici bte aklarnn finansman,
Vergilemenin alternatifi olarak grlmesi
Vadesi gelen borlarn denmesi gerei
Kamu finansman aklarnn kapatlmas
gerei
Ani kaynak ihtiyacnn karlanmas
AGlerin Borlanma Nedenleri
Kronik bte aklar
Kronik d aklar
Alt-styap Yatrmlar
Glerin Borlanma Nedenleri
Ekonomi Politikas Gerei
D Bor Trleri
Proje KredisiAGlerin kamu-zel sektre ait
yatrm projelerinin gerekletirilmesi iin
ulluslararas kurulular veya kamuler tarafndan
verilen ve zellikle AGlerdeki prodktif ve
altyap yatrm projelerinin desteklenmesine
yneliktir.
Proje Kredisi Anlamalar farkl biimde
dzenlenmektedir: Kamu Borcu (krediyi veren
lke-kurulu ile kredi alan lke arasnda
akdedilir; anlamay imzalayan hkmet krediyi
projeyi gerekletirecek kamu-zel kurulua
aktarr; yatrmc kurum dorudan kendi
hkmetine kar sorumludur ve hkmet kredi
alacaklsna kar direkt sorumludur), Proje
Ykmll (kreditr borlu kamu ve yatrm
yapan kurulu ile ayr anlama yapmakta ve
borlu kamu kredi nedeniyle alacaklya kar
dorudan sorumlu iken yatrmc kurulu kendi
devletine kar sorumludur); ve l Anlamalar
(kreditr, garantr kamu ve borlu yatrmc
kurulu arasnda yaplan anlama ile kamu
proje kredisi nedeniyle yatrmc kurulu ile
kreditre kar mteselsilen sorumlu
olmaktadr).Proje kredilerinin kullandrlmasnda
en yaygn yntem iki basamakl modeldir. Bu
modelde kreditre kar anapara+faiz
demelerinden sorumlu devlettir. Borlu kurulu
bor taksit+faizlerini devlete yerli para trnden
mevcut piyasa koullarna gre normal faizlerle
yapmakta, kamu ise alacakl lkeye daha hafif
artlarda demelerde bulunmaktadr.
Program Kredisi
AGlere ithalatn finansman iin lkeye,
mamle bal krediler veya serbest krediler
eklinde verilir. Program Kredileri verildikleri
yllar iin kullanlr; ancak kullanlmayan
ksmlarn gelecek yllar aktarlmas olanak
dahilindedir.
D Bor Trleri
Serbest/Bal Krediler AG
lere alan kredilerin kreditr
tarafndan dviz olarak
denmesi ve d kaynak
kullanmnda borlu lke
insiyatifine braklmas
durumunda serbest; lke-mala
bal olarak verilmise bal
krediler olarak
adlandrlmaktadr.. Bal
kredilerin gerek maliyeti AG
ler asndan kredi karlnda
alnan mallar lke
ihracatlarndan alnmas gerei
nedeniyle pazarlk gcnn
olmamas ve ithalata ilikin
sigorta-navlun-teknik servis
hizmetlerinin yine kreditr lke
tarafndan salanmas nedeniyle
grndnden daha ardr
hracat (Satc)Kredileri: G
lerden mal-hizmet satnalma
durumunda olan AGlere
firmalarca veya bu amala
kurulmu bulunan finansal
kurumlarca salanan, ksa
vadeli-yksek faizli kredilerdir.
Bu kredilerin ithalat firma riski
kadar lke riskinide iermesi
nedeniyle pahal olaca aktr.
D Bor Trleri
Bor Ertelemesi/Yenilemesi
Kredileri: Sresi dolan bir
borcun denmesi ve ayn
miktarda kredinin yeniden
almas; ilk kredi faizine kyasla
daha dk bir faiz oran ile
sonraki yllara ertelenmesine
ynelik kredilerdir. Bor Erteleme
Kredilerinde vadesi dolan bor
denmeyip tecil edilmete iken;
Rfinansman Kredilerinde vadesi
dolan bor alacakl tarafndan
salanan yeni bir finansmanla
denmekte ve yeni finansman
yeni bor ilikisi dourmakta ve
yeni bir deme plan zerinde
anlama yaplmaktadr..
Ariyere Borlar: Karl MB
bloke edilen ancak dviz
transferi nedeniyle alacakl
kurululara transfer
edilemeyerek vadesi gemi
birikmi borlar Ariyere Borlar
olarak adlandrlmaktadr. Bu
borlar byk lde zel sektr
borlar olmakla birlikte dvizle
tasfiye olana kalmadndan
kamu borcu haline gelen faiz ve
kur farknn bteden denmesi
durumu domaktadr
D Bor Trleri
Dorudan Yabanc Sermaye
Yatrmlar: DYSY lke
ekonomisinde balangta net
kaynak girii salar. Yatrm
amortisman sonrasnda kar
transferi yoluyla lkenin refahn
olumsuz etkileyebilir. hracata
ynelik yatrmlar ile sabit
sermaye stokuna net ilaveler bu
kapsam dnda tutulmaldr.
Portfy Yatrmlar: Uluslar
aras sermaye transferlerinin bir
piyasa ilemi olmakszn bir
lkeden dierine aktarlmasdr.
Tobin e gre uluslar aras
sermaye hareketleri lkelerin
para-kredi politikalarn
uygulamalarn zorlatrmaktadr.
Bu nedenle scak para girileri
olarak ta adlandrlan uluslar
aras sermaye hareketlerinin
vergilendirilmesi gerekmektedir.
Literatrde Tobin Vergileri olarak
adlandrlan bu yaklam uluslar
aras sermaye akmlarnn
karapara aklanmas boyutunu ve
kayt dln azaltlmasn
ngrmektedir.
D Bor Trleri
D Yardmlar: Balarn
ileride denmesi szkonusu
olmamaktadr. Nakdi olabilecei
gibi ayni hibeler eklinde de
olabilmektedir. AGlerin teknik
bilgi kapasitelerinin
ykseltilmesine ynelik eitim-
danmanlk-teknisyenlik
hizmetlerini kapsamaktadr. lk
bakta hibe eklinde alglanan
teknik yardmlar ilgili lke
teknolojisine pazar oluturma
nedeniyle etkin bir yntemdir.
Glerden AGlere savunma
amacyla verilen askeri
malzeme ve tehizat eklindeki
yardmlardr.
Hibe-Balar ve Yardmlar-
Teknik/Askeri-dan oluur.
Bor Trleri
Uzun Vadeli-Konsolide Borlar: Devlet Tahvili
Ksa Vadeli-Dalgal Borlar: Hazine ksa vadeli
borlanmada bireylerden borlanma (halka arz),
piyasadan borlanma (ihale yntemi) veya
Merkez Bankasndan borlanma alternatiflerini
kullanabilir.
Bireylerden Borlanma: Sabit faizli tahvillerin
dorudan halka arz Hazine borlanmasnda bir
aratr. Bireylerden borlanma gnll-cebri
borlanma eklinde olabilmektedir. Bireylerden
borlanma durumunda bireylerin tasarruf-
gelirlerinin bir ksm ihtiyari-cebri olarak kamu
kesimine transfer edilmektedir
SGK Borlanma: Parafiskal kurumlarn
topladklar fonlarn belli bir ksmnn kamu
senetlerine plasman zorunluluu ve birikmi
fonlarn mali yl iinde Hazine tarafndan dk
faiz oranlarndan yer-zaman itibariyle
denkletirme arac olarak kullanlmasdr.
Gerek-Nominal Borlanma: Ticari bankalar
veya parafiskal kurumlardan borlanma gerek
borlanma; merkez bankasndan emisyon yoluyla
borlanma nominal (itibari) borlanma olarak
adlandrlr.
Ticari Bankalardan Borlanma: Ticari
bankalarn topladklar fonlar likit, vadesi
dolmadan piyasalarda alm-satma konu olmas
ve yksek faiz getirisi olan kamu borlanma
senetlerine yatrmalardr. Enflasyonist eilimlerin
hzland dnemlerde ticari bankaclk
sisteminden borlanmak kaydi para mekanizmas
nedeniyle para arzn artrc etki nedeniyle
tehlikelidir. Mp=[1/(1-g(1-r))]Dp.
Merkez Bankasndan Borlanma: Hazinenin MB
borlanmas iki ekilde olur. Hazinenin dorudan
MBndan nakit borlanmas (parasal avans veya
MB Avans) dorudan borlanma; borlanmak
amacyla karlan DBSlerin MB tarafndan ak
piyasa ilemleriyle satnalnmas dolayl
borlanma. Hazinenin MBdan borlanmas
parasal disiplini bozacandan bu borlanma tr
yaygn bir yntem deildir. Hazine Bonosu
Aracl le Borlanma
Ksa Vadeli Avans:Altn-Dviz Karl Avans,
Tahvil Karl Avans, Hazineye Avans,
Emanetler
Bor Trleri
Piyasadan Borlanma:
1. hale Yntemiyle Borlanma: Ykselen
Fiyat Yntemi (ngiliz Yntemi), Azalan
Fiyat Yntemi (Hollanda Yntemi), oklu
Fiyat Yntemi (farkl fiyatlardan ihale) ve
Ortalama Fiyattan hale eklinde
gerekleir.
oklu Fiyat hale Yntemi, hazinenin
borlanma vadesi ve borlanmak istedii
miktar ilan edip faizin oluumunu ihaleye
brakmas yntemi(ihale sonularna gre
ihale iin konulan azami miktara
ulalncaya kadar yaplan teklifler kabul
edilmekte ve buna gre teklifi kabul
edilenlere ne kadar faiz denecei
belirlenmektedir), hazinenin borlanma
vadesi ve demeyi planlad faizi
belirleyip borlanma miktarn ihaleye
brakmas (tahvil almak isteyenlerin faiz
teklifleri st ste sralanmakta ve Hazine
demeyi planlad azami faiz oranna
ulaldnda ihaleyi keserek sataca
miktar belirlemektedir), hazinenin
borlanma vadesini belirleyip
borlanaca miktar ve faizi ihaleye
brakmas (ihaleye gelen miktar ve faiz
tekliflerine gre hazine diledii miktar ve
faizde ihaleyi kesmektedir) veya
hazinenin vadeyi de ihaleye brakmas
eklinde gerekleebilir.
Ortalama Fiyattan hale ynteminde hazine eitli alclarn
teklif ettikleri faiz oranlar yerine ihalede oluan ortalama
faizi belirleyerek ortalamadan yksek faiz neren teklif
sahiplerine kendi nerdikleri oran yerine bu orandan tahvil
alp-almayacaklar sorulmakta ve alaca sonuca gre
ihaleyi kesinletirmektedir. Borlanma ihalelerinde
belirsizlik ne kadar byk olursa faiz o kadar yksek olur.
Bu nedenle yaygn olarak kullanlan ihale yntemi
Hazinenin miktar ve vadeyi belirleyip yalnzca faizin
belirlenmesini ihaleye brakmak eklindeki oklu veya
ortalama fiyattan ihale yntemi tercih edilmektedir.
2. Srekli Borlanma (TAP) Yntemi: ihale gnn beklemeye
gerek kalmadan her an Hazine sata hazr DBS
bulundurmaktadr. hale dnemlerine ve ilan edilen
vadelere bal olmadan srekli olarak farkl vadelerde
borlanma gerekleir. Hazine belirli miktar ve vadelerle
karaca tahvilleri srekli olarak sata hazr tutar. Sata
sunulan tahviller sabit veya deiken faizli olabilir.
Deiken faiz uygulamasnda ihale sistemi ile satlan tahvil
faizlerine endeksleme gerekir.
Piyasadan borlanma dn piyasalarnda faizlerin
ykselmesine yol aarak zel sektr kaynak maliyetini
artrr. Bu durum literatrde Dlama Etkisi-Crowding Out
olarak adlandrlr ve zel sektr yatrmlarnn azalmasna
yol aar.
Borlanmada kar Ynetimi
Tahvil Deerinin
Korunmas:
Erken
deme&Konversiyo
n Yaplmayaca
Garantisi,
Tahvil Piyasa
Deerinin
Dmesini nleme,
Yansma ve
FGS Garantileri
Faiz Getirisini Garanti Eden
Yntemler:,
Primli hra,
Teminat Olma,
Vergi Muafiyeti,
Likidite Garantisi,
halede ncelik,
Takas,
Tahvil Deerinin Baaba
Altna Dmesini nleme
Baaba Altnda hra
Bor Ynetimi:
Olaan Bor Ynetimi
Borcun denmesi: Kamu borlarnn deme yoluyla
azaltlmas/sona erdirilmesidir.
a. Zorunlu deme: Kamu borlar vadesi
geldiinde, tamamnn anapara+faiz olarak bir
defada denmesi; geri demenin bir plan
dahilinde kademeli deme olarak yaplmas;
b. htiyari deme: borsada tahvil deeri
baaban altna dtnde kullanlan DBSlerin
piyasadan toplanmas, baz vergi gelirlerinin
amortisman fonuna tahsis edilerek deme, bte
fazlasn amortisman fonuna aktarmak veya Dr.
Price yntemleri kullanlr.
Otomatik deme Fonu: Dzenli yllk
plasmanlarn birleik faizleri ile beslenen bir
amortisman fonu kurularak hazinenin borcuna
karlk basit faiz deyecei ancak
plasmanlarnda birleik faizden yararlanaca
otomatik deme fonu Dr.Price Yaklam:
Kamunun kendi borlanma katlarndan elde
ettii faiz gelirleriyle borlarn demesi
Amortisman Sand: bteye denek koyarak
deme ve bamsz deme kurulular aracl
ile demeden (amortisman sand yntemi)
oluan bor deme fonlar yoluyla denmesi ve
son bulmasdr.
Zaman inde Otomatik deme: Para
deerindeki srekli dme, gelir dilimi kaymas,
enflasyon vergisi ve milli gelir-nfus art.
Borcun Erimesi: Enflasyon nedeniyle borcun
anapara/faiz demelerinin reel deerinin dmesi
Borcun Amortisman: Borcun enflasyon
karsnda reel deerini yitirerek nemsizlemesi
Swap: Kamunun borcun vadesi geldiinde
alacaklya KT hisseleri veya GOS teklif etmesi
bor swapi olarak adlandrlr.
Monetizasyon: borlarn denmesinde
kamunun para basmas anlamndadr. Enflasyon
etkisi ve MB zerk yaps bunu bir ara olmaktan
karr.
Bor Ynetimi:
Olaanst Bor Ynetimi
Konsolidasyon-Tahkim: Ksa sreli borlarn uzun sreli
veya sresiz bor haline dntrlmesidir.
Konsolidasyonda vadesi gelen borlanma senetleri daha
uzun vadeli ve ou zaman daha yksek faizli senetlerle
deitirilmesidir. Hazinenin skk olmas ve ekonomik
istikrar kaygs konsolidasyonu hazrlayan nedenlerdir.
Konsolidasyon zorunlu-ihtiyari olabilir. htiyari
konsolidasyon, uzun vadeli yeni tahvillerin ihra edilerek
elde edilen gelirlerin itfas gelen senetlerin geri almnda
kullanlmas veya itfa dnemi gelen tahvil sahiplerinin
ellerindeki tahvilleri yeni tahvillerin almnda kullanmas
eklinde yrtlebilir. Zorunlu konsolidasyonda devlet, ksa
vadeli eski borlar uzun vadeli yeni borlarla
deitireceini ilan etmesi veya eski ksa vadeli borlarn
vadesini uzatacan ilan etmesi eklinde gerekleir.
Trkiyede KTlerin Hazineye, Sosyal Gvenlik
Kurumlarna ve Merkez Bankasna olan borlarn
kapsayan byk konsolidasyon yaplmtr. 1960 (154
sayl Kanun ile 3.3 milyar TLlik), 1984 (2974 sayl Kanun
ile 5 trilyon TL) ve 1992 (3836 sayl Kanun ile 46,1 trilyon
TLlik) Konsolidasyonun baars tahvil alclarna ilemin
gerei ve amalarnn iyi aklanmas, konsolidasyonun
ak-anlalr olmmas, potansiyel alclar iin daha cazip
olmas ve ilave kar ayrcalklar tanmasna baldr.
Konsolidasyon ilk olarak hazineye bir rahatlk salayacaktr;
ancak ileride karlalacak faiz ykn artrr. *
Borcun Reddi: Ksmen/Tamamen borcun anapara/faizinin
reddedilmesidir
Morotoryum: lkenin borlarn deyemez hale geldiini
ilan etmesidir.
*Konversiyon: Bor ykn hafifletmek amacyla kamunun
salayaca menfaatlerde faizlerde bir indirim yaplmasdr.
Konversiyonda bor sabit kalrken bu bor iin denecek
faiz indirilmektedir. Konversiyonun baars iin, para-
sermaye piyasalarnn durumu, cari faizlerin d
eiliminde olmas ve kamu borlanma senetlerine ilginin
yksek olmas gerek art ve kamunun mali ynden skk
olmamas, konversiyonun ak-basit yaplmas yeter arttr.
Konversiyon zorunlu-ihtiyar olabilir; zorunlu konversiyon
borcun reddi anlamnda yorumlanmaktadr. Kamu
borlanma senetleri nominal deeri deimeksizin faiz
oranlarnda bir indirime gidilmesi yan piyasada baaban
stnde ilem gren tahvillerin dk faizli ve baabatan
ihra olunan yeni tahvillerle deitirilmesi Baaba
Konversiyon, nominal bor miktarnn artrlarak faiz
oranlarnda indirim yapmak yani bor stokunu ykselten
ancak faiz ykn hafifleten konversiyon Baaba Altnda
Konversiyon; veya borlanma senetleri sahiplerinin cari faiz
oran d karlnda ilave deme garantili Fark
demeli Konversiyon ve konversiyon nedeniyle tahvil
sahiplerinin urayacaklar kayb alacakllara hissettirmemek
iin daha nce karlan tahvillerin faiz oranlar piyasadaki
faiz oranna birden deil kademeli olarak indirgenmesi
Kademeli Konversiyon eklinde gerekleir.
Konversiyonun bor yknn drp bteden bor
demesine ayrlacak fonlarn miktarn mutlak ve nispi
olarak azaltr.
Bte
Bteler, lkelerin anayasalarnda
genel hatlaryla ekillendirilir
Bteler, kamu gider ve gelirlerine
ilikin ngr ve tahminleri yanstr
Bteler, tm eleriyle mutlaka
gelecee yneliktir
Bte kanunlar, tm kamu kurum,
kurulu ve idareleri kapsar
Bteler, genelde her yl tekrarlanr,
bu adan devri bir nitelik tar
Bteler, snrl sreli yetkiler veren
bir kanun olarak hazrlanr
Bteler, giderlerin yaplmas ve
gelirlerin toplanmas iin yasama
organnca yrtmeye verilmi bir n
izindir
Btede gsterilen kamu gider-
gelirlerinin denklii esastr
Bteler, yrtme organnn
program niteliindedir
Bteler, uygulama srasnda ve
sonrasnda yrtme, yarg ve
yasama denetimine tabidir
Bte, maliyetleri siyasal gelirlerle
karlanan ve bir kamu brokrasisi
tarafndan sunulan hizmetlere ayrlan
denekleri gsteren masraf
daireleri gider yapmakla, gelirlerden
sorumlu daireleri bunlar toplamakla
yetkilendiren kamusal mal ve
hizmetler sipari listesidir. Bteleme
hakk demokratik ve parlamenter
sistemlerle birlikte ortaya km ve
gelimitir.
Genel Bte bir yasa; yerel ynetim
bteleri ise bir kararnamedir
Bte Hakk
ilk olarak 1215 ylnda
ngilterede Magna Carta ile
kazanlmtr. Byk Ferman
olarak bilinen Magna Carta ile
vergilendirme parlamentonun
iznine balanm ve sonralar
kamusal harcamalarn ve
dolaysyla kamusal
hizmetlerin parlamentoca
tespit edilmesi ilkesi
yerlemitir. Bylece kamusal
gelir-giderlerin yasama organ
izni ve denetimine tabi olmas
ilkesi ortaya kmtr..
lkemizde Bte Hakknn
elde edilmesi 1876 Kanuni
Esasi ile gereklemitir.
Kanuni Esasi, vergilerin
vatandalardan mali
glerine gre ve yasa ile
alnmas, vergilerin yllk
olmas, kamu gelir-
giderlerinin blmler itibariyle
onanmas, kesin hesap
yasasnn esaslar ve
Saytay denetimi ilkeleri
gelitirilmitir. Trkiyede ilk
bte rnekleri 1863-64
yllarnda hazrlanm olup,
d borlanmada lkenin mali
gcn gstermek zere
hazrlanm bir btedir
Btenin zellikleri
Bte bir tahmin raporudur
Gider tahmini bir st snrdr
Giderler tahsis edildikleri tertipler iin kullanlr
Gider tahminleri gelir konular bakmndan
snrlamadr
Gelirler btede gsterilen kaynaklardan alnr
Gelir tahminleri bir alt-st snr iermez
Dnemsellik ilkesi vardr
Yetki devri salar
Gelir-Gider dengesi vardr
Btenin levleri
Klasik levler
*ktisadi (refah, blm,
optimal kaynak dam,
toplumsal uzla,
kamusal gelir-gider
arasndaki organik ba )
*Hukuki levi
*Mali levi
*Siyasi (Politik miyopi ve
mali izofreni)
*Denetim
Modern levler
*Tahsis-Blm-stikrar
*Konjonktrel
*Ynetim Arac Olma
*Planlama Arac Olma
*Gelirin Dam levi
*stikrar levi
*Kaynak Tahsisi levi
*Byme-Kalknma
levi
Bte lkeleri-Geleneksel
*Genellik lkesi: Tm kamu gelir ve
giderlerinin gayrisafi tutarlar olarak
btede yer almasdr. ki alt ilkeden
oluur. Gayrisafilik, tm kamu gelir-
giderlerinin btede gayrisafi olarak yer
almas; gelirlerin giderler, giderlerin
gelirlerden mahsup edilmemesi ilkesidir.
Ademi Tahsis lkesi: Kamu gelirleri kamu
harcamalarnn genel karldr; hibir
kamu geliri kamu giderine karlk
tutulamaz.
*Birlik (Teklik) lkesi: Kamunun tm gelir-
giderlerinin tek bir btede toplanmasdr.
*Aklk lkesi: Btenin kolay ve anlalr
biimde dzenlenmesidir.
*Doruluk lkesi: Bte lke ve dnya
koullarn gereki olarak yanstmaldr
*Samimiyet: Subjektif doruluk
(samimiyet) ve objektif doruluk (tahminde
isabet) ilkeleri toplamndan olumaktadr.
Btede samimiyet ilkesinin ls,
konsolide bte gereklemeleri/konsolide
bte tahmini orandr.
*nceden zin lkesi: Btenin yrrle
girmesi iin parlamento onay aranmas
*Ayrm lkesi: Btede tertibi olan
kalemlere denek tahsis edilebilir. denek
aktarmnn izne balanmas (kalitatif
ayrm ilkesi), denek amnn izne
balanmas (kantitatif ayrm) ve
kullanlmayan deneklerin iptali (zamansal
ayrm ilkesi) olumaktadr.
*Anlalr Olma lkesi:Bte tahmin ve
gereklemelerinin ak ve kamu oyu
tarafndan anlalr olmasdr.
*Blm Baznda Onaylanma lkesi:
*Yllk Dzenlenme lkesi: Btenin mali
yl sresince yrrlkte kalmas.
*Tasarruf lkesi: deneklerin serbest
braklmas, blokaj ve denek iptali
*Denklik lkesi: Klasik Bte Kuram mali
denklii ekonomik denklik olarak alglar
(Ortodoks yansz salt denk bte kuram
ve neo-klasik bteleme anlay
ekonomik istikrar gelirgider.), Devri Bte
Kuram (ihtiyat fonu, istikrar fonu
uygulamalar) ve Telafi Edici Bte Kuram
(Keynezyen yaklam).
Alenilik/Aklk lkesi: Bteye ilikin
bilgilerin kamuoyu bilgisine sunulmasdr.
Bte lkeleri-Modern
Btelerin okluu lkesi: Btenin geleneksel ilkelerinden birisi olan birlik ilkesi
uygulamada ok sayda sapma durumu iermesi birlik ilkesini istisnai bir durum
konumuna getirmektedir. Bu nedenle modern bteleme anlaynda birlik ilkesi
yerini btelerin okluu ilkesine brakmtr.
Toplama lkesi: Liberal iktisat ekolnn devletin tek bte belgesinin olmas ilkesi
yerini devletin eitli bteleri ile kamu hesaplarnn konsolidasyonunun yaplmas
gereini dourmutur. Konsolidasyon kamunun tm ilemlerini bir araya getiren bir
sretir.
Yeknesaklk lkesi: Bte tertibinde gelir ve giderlerin aralarnda benzerlik
bulunanlar bir araya getirecek ekilde yeniden gruplandrlarak, ksm ve blm
saylarnn azaltlmas, bylece tm muhasebeletirilen hesaplar birlikte
izlemenin kolaylatrlmas ilkesidir.
ok Yll Bteleme lkesi: Kamu btelerinin artk uzun dnemli olarak
hazrlanmas gelenei ortaya kmtr.
Saydamlk-effaflk lkesi: Mali hesap sonularnn faaliyet raporlarnn ilgili
kesimlere duyurulmas
Hesap Verilebilirlik lkesi: Politik ve sosyo-ekonomik maliyetin kanunlarla
belirlenen sorumlular tarafndan stlenilmesi anlamndadr.
Mali Disiplin lkesi: Konsolide bte denklii tesinde mali denge kastedilmektedi
Bte lkelerinden Sapmalar
*Genellik lkesi: Katma Bteler, Dner Sermaye
letme Bteleri, Fon Bteleri,
*Ademi Tahsis lkesi: artl Ba ve Yardmlar, Belli
Hizmetlere Tahsis Edilen Borlanma Gelirleri
*Birlik lkesi: Genel-Katma-Konsolide Bteler, zerk
Bteler, zel Bteler, Olaanst Bteler, Yatrm
Bteleri, Milli Bte,
*Aklk lkesi: rtl denek ve Haber Alma
denei
*nceden zin lkesi: Tamamlayc denek ve Sava
denei
*Yllk Olma lkesi: Geici Bteler
Bteleme Sistemleri
Bte: Girdi-Sre-kt
Torba Bte
Klasik Bte ( Btesi-Liste Bteleme)
Milli Bte=Blm Tipi+Plan Tipi+Program Tipi+Projeksiyon
Tipi
Yatrm Btesi=Yeni Yatrm Btesi+Yeni ve Yenileme Yatrm
Btesi
Performans Bte: En az girdi ile en ok girdi retmek
Program Bte: Semen tercihlerine en uygun bteyi hazrlamak
Planlama Programlama Bteleme Sistemi: Sistem Analizleri
Sfr Tabanl Bte: Bldrki artrmclktan bamsz, karar
paketleri baznda hazrlanan bteleme anlay. Gn Batm
Yntemi+Ynetim Btesi+Destek Btesi
Faaliyet Tabanl Bte: Analizleri
Yeni Performans Bte: PPBS+Performans Bte
Bte Yaklamlar
Denk (Klasik) Bte Anlay: Bte dengesine kat
biimde bal kalnmas ngrlmektedir
Telafi Edici Bte William Beveridge: Ekonomiyi tam
istihdam dzeyinde dengeye kavuturmak ve bteyi
mali denk bte haline getirmek amalanr.
Konjonktrel (Devri) Bte Alvin HANSEN: Ekonomik
hayatn refah dnemlerinde ortaya kan bte
fazlasnn ekonominin depresyon zamanndaki a
kapatlr. Refah dnemlerinde meydana getirilen
ihtiyatlar, amortismanlar, ne alnm krediler, ek
vergiler veya vergi indirimleri politika aralar olarak
kullanlmaktadr.
Bte Hazrlk
Harcamac kurulularda bte
hazrlklarnn yaplmas (Ocak-
Mart)
Babakanlk bte ars ve
bte hazrlama rehberinin
harcamac kurululara
gnderilmesi (Nisan).
Harcamac kurulularn gider
btelerini hazrlayarak MB ve
yatrm btelerini hazrlayarak
DPTye sunmas (Haziran).
MBnca harcamac kurulularn
gider btelerinin incelenmesi,
gider btelerinin birletirilmesi,
gelir btesinin hazrlanarak
bte kanunu ekleri, milli bte
tahmin raporunun hazrlanmas
(Temmuz-Eyll).
st Ynetici=ta Amiri
Harcama Yetkilisi=Sayman
Muhasebe Yetkilisi=Tahakkuk
Memuru
Bte Bohas
Bte Gerekeleri,
Bte Kanunu Metni.
1.md Gider Bykl,
2.md. Gelir Btesi Bykl ve
3.md Denklik-Borlanma
Ekler:
A, Gider,
B, Gelir,
C Gelir Dayanaklar Kanunlar
Milli Bte Tahmin Raporu:
Yllk Ekonomik Rapor:
Onama
Bte yasa tasars ve eklerinin Bakanlar Kuruluna ve
oradan TBMMne sevk edilmesi (17 Ekim)
Komisyon: Sre ve ye says bakmndan snrl-
snrsz yapdadr.
Bte yasa tasarsnn Plan Bte Komisyonunda
grlmesi ve karara balanmas (55gn, 18 Ekim-11 Aralk)
Komisyon 40=25 ktidar+15Muhalefet Parti milletvekillerinden
oluur
Genel Kurul:
Bte yasa tasarsnn TBMM tarafndan incelenip onanmas
(20 gn 12-31 Aralk)
Bte Uygulamas
Cumhurbakannca onaylanan btenin yrrle girmesi.1
Ocak-31 Aralk, mali yl
Gelirlerin Toplanmas: Tarh, Tebli, Tahakkuk, Tahsil
Giderlerin Yaplmas: Taahht, Tahakkuk, deme Emri, deme
Hazine lemleri: Dalgal Bor Ynetimi (Hazine Bonosu),
Konsolide Bor Ynetimi (Devlet Tahvili). Nakit Ynetimi (zaman
itibariyle denkletirme), Nakit Hareketleri (Yer itibariyle
denkletirme)
denek lemleri: deneklerin Serbest Braklmas+denek
Eklenmesi (Ek-Munzam denek+Kaydedilen denek+zel
denek)+denek Aktarm (Programlararas-Programii
aktarmlar)+Otomatik nlemler=Yedek denek+Dnlmeyen
Giderler denei+Tamamlayc denek+Kaydedilen denek)
+deneklerin ptali
Bte Dengesinin Kurulmas=Dzeltici Bte+Tamamlayc/Ek
Bte
Btenin Kapatlmas
*Kesin hesap tasarsnn Saytaya ve TBMM
ye sunulmas (Ocak-Temmuz)
=Gelir+Gider+Mal+Hazine Kesin Hesaplar ile
Faaliyet Raporlar
*Saytay uygunluk bildirimi (75 gn)
*Kesin hesap tasarsnn yasalamas (yeni yl
btesi ile birlikte)
Hesap Dnemi (Egsersiz) Usl
Ynetim Dnemi (Jestiyon) Usul (Sapmalar:
Mahsup lemleri+Dyuna Kalma+Bte
Emanetleri+Avans ve Kredi lemleri)
5018 Bte Yaps-zellikleri
Yaps:
Kamu Tzel Kiilikleri:
Genel Ynetim
Kapsamndaki Kamu
dareler+KT Bteleri
Genel Ynetim
Kapsamndaki Kamu
dareleri=Merkezi
Ynetim+SGK+Yerel
Ynetim Bteleri
Merkezi Ynetim
Btesi: Genel
Bte+zel
Bte+Dzenleyici/Dene
tleyici Kurumlar
zellikleri
Stratejik Planlama Esas
ok Yll (3 yllk)
Performans Esasl
Analitik Bte Kodlu
Tahakkuk Esasl
5018 Bte Yaps
KAMU TZEL KLKLER
Genel Ynetim Kapsamndaki
Kamu darelerin Btesi
KT=DT+KK
Btesi
Merkezi Ynetim
Btesi
Sosyal Gvenlik Kurumlar
Btesi
Mahalli dareler Btesi
Genel Bte Kapsamndaki Kamu
dareleri
zel Bte Kapsamndaki dareler Dzenleyici ve Denetleyici
Kurumlar
Genel Bte
Yerel Ynetim Btesi
Bte Politikas
Bte Yansmas:
Btenin gelir
dalm zerindeki
etkisi
Bor
Aldanmas=Borlan
mann gelir+servet
etkileri
Bte Aklar
Geleneksel Ak= Bte
Giderleri-Bte Gelirleri
Birinci Ak=Geleneksel
Ak-Bor Faiz
demeleri
Operasyonel Ak=
Birincil Ak+Reel Faiz
demeleri veya
Geleneksel Ak-Bor
Amortizasyonu
Nakit Ak=Bte A-
Emanetler+Avanslar
Cari Ak/Yatrm A
Maliye Politikas
Amalar
Ekonomik stikrar+Adil Gelir
Dalm+Optimal Sektrel
Yap+demeler Bilanosu
Dengesi+Tam stihdam
Aralar
radi Politikalar: Gelir-Vergi
Politikas, Harcama
Politikas, Yatrm Politikas,
Borlanma Politikas, Tevik
Politikas
Otomatik Stabilizatrler:
sizlik Fonlar, Artan Oranl
Vergi Tarifeleri, arpan
Forml Esneklik: Enflasyon
dzeltmesi
Reglatr: idareye vergileri
%0 indirme ve %100 artrma
yetkisi verilmesi
Denge-Maliye Politikas
Etkin;
D Denge-Para Politikas
Etkin
Tinbergen: Ara
Says=Ama Says
Mundell: Aracn Etkinlii
nemli
Maliye Politikas
MP Etki lme
Yntemleri
Bte Ak-Fazlas
Yaklam
Sabit Milli Gelir
Fazlas
Tam stihdam Bte
Fazlas
MP Sonular
Bte Fonksiyonu
Esneklii Yaklam
Hansen Saf
Byme Hz
Yaklam
MP Sorunlar
Belirsizlik:
Mali Srklenme
Esneklik:
Bte politikasnn katl
Gecikmeler Sorunu:
Gecikme: Karar alma
Ara Gecikme: Uygulama
D Gecikme: Sonularn ortaya kmas
atma Sorunu
Ama/Ara atmas
Ara/Ara atmas
Ama/Ama atmas:
MP Kavramlar
Mali Srklenme: radi veya Otomatik Stabilizatr etki nedeniyle
ekonominin ar durgunluk veya genilemeye mazur kalmas
Gelir Dilimi Srklenmesi: Enflasyonun artan oranl matrah
yapsnda gelirleri nominal artrarak st vergi dilimlerine tamas
Stagflasyon=Durgunluk+Enflasyon (Gelir Tabanl Maliye
Politikalar kullanlr, cret permisi.)
Tobin Vergisi: Uluslararas scak para hareketleri zerinden vergi
alnmas
Ho Olmayan Aritmetik: Bte aklarnn borlanma ile
finansmannn uzun dnemde ekonomiyi bor krizine sokmas
Tanzi Vergileri: Enflasyonun vergi gelirleri zerindeki ypratc
etkisi
MP Etkilerinin llmesi
Ksa Dnemli Ekonomik Etki
Analizi: arpan Etkisi
Kamu Harcamalar arpan:
kreelharcamalar=1/(1-c) veya
1/s; ktransferharcamalar=c/(1-c)
veya c/s
Kamu Gelirleri arpan:
kmaktuT=To=-c/(1-c);
kgelirT=tY=-c/(1-c+ct) ve
kharcamavergileri= -c/(1-c+t)
Denk Bte arpan:
k=1kapal ekonomi varsaym
altnda
Ekonomik stikrar zerindeki
Etki: kreelharcamalar=1/(1-c)>;
ktransferharcamalar=c/(1-c)
kmaktuT=To=-c/(1-c) >
kgelirT=tY=-c/(1-c+ct) >
kharcamavergileri= -c/(1-c+t)
Uzun Dnemli Byme
zerindeki Etki:
K/H orann drmek veya H/K
orann ykseltmek
Hzlandran Etki: It = v.[GtE - Gt-
1]
Sermaye/Hasla Katsays:
Kaynak htiyac=planlanan
byme*sermaye/hasla oran-
tasarruf oran
Kamu Harcamalar Politikas
Kamu Gelirleri Politikas
Kamu Borlanma Politikas
Kamu Harcamalar
Dar Anlamda: Merkezi Bte
Geni Anlamda: Merkezi Ynetim
Btesi+Mahalli dareler Btesi+KT
Btesi+Dzenleyici Denetleyici
Kurumlar Btesi+Sosyal Gvenlik
Kurumlar Btesi
Geleneksel Snflandrma
Yntemleri
Organik (dari) Snflandrma: Bakanlk dzeyinde
Fonksiyonel Snflandrma: Genel-Ekonomik-Sosyal Harcamalar
Hukuki Snflandrma: Genel Bte, zel Bte, Dzenleyici ve
Denetleyici Kurum Btesi
ekli Snflandrma: Yllk-Gelecek Yllara Taan, Kesin-Geici
Mal/Hizmet Alm Giderleri-Transfer Giderleri
Verimli-Verimsiz Giderler
Cari-Yatrm Giderleri
Gideri Yapan Birimleri Gre Ayrm
Adi-Olaanst Giderler Ayrm
Zorunlu-htiyar Giderler Ayrm
Modern Snflandrma Yntemleri
dari Snflandrma (Organik Snflandrma): Devletin
yaps, organlar, ifa ettii fonksiyonlar gz nne
alnarak yaplan tasniftir. Cumhurbakanl, Yargtay,
Saytay, TBMM, Bakanlklar
Fonksiyonel Snflandrma: Yaplan giderlerle
ulalmak istenen hedefler arasndaki iliki dikkate
alnarak yaplan snflandrmadr. Ama hizmet
maliyetlerini grmek, karlatrma yapmak ve etkinlik-
verimlilik analizleri yapmaktr. Genel Hizmetler, Sosyal
Hizmetler, Ekonomik Hizmetler, dari Hizmetler
Modern Snflandrma Yntemleri
Ekonomik Snflandrma: Snflandrma anahtar yaplan kamu
harcamasnn ekonomik deikenler zerindeki etkisidir. Bu ayrm ilk
olarak A.C. Pigou yapmtr. H. Dalton ve Alman iktisat Colm bu
yaklam benimseyen iktisatlar arasnda yer almaktadr. Reel-Gerek
Giderler, Transfer Giderleri ayrmndan oluur.
Reel Harcamalar, maa-cretler, demirba almlar
Transfer Harcamalar:
Dolaysz-Dolayl Transfer Harcamalar (Dolaysz Transfer Harcamalar
fertlerin gelirini dorudan artran transferler olup; maluliyet aylklar, fakirlere
yaplan yardmlar, sosyal hizmetler ve yardmlardan oluur; Dolayl Transfer
Harcamalar Tketici Ynnden mal-hizmet fiyatlarnn dmesi amacyla
verilen transferler, retici Ynnden ise maliyetleri drmek iin verilen vergi
iadesi, yatrm indirimi, hazine teviklerinden oluur),
Verimli-Verimsiz Transfer Harcamalar (Yatrm Tevikleri gibi devletin
ekonomide kapasite artn desteklemek iin verdii verimli veya ekonomide
yeni kapasite yaratmaya ynelik olmayan sosyal amal verimsiz transferler)
ve
Gelir-Servet/Sermaye Transferi (aylk,cretler gelir, sava tazminatlar,
mesken yardmlar servet transferi)
Modern Snflandrma Yntemleri
Cari-Yatrm/Sermaye Tekili-
Transfer Harcamalar Ayrm:
Cari Giderler, maa-cret
demeleri gibi Adi Cari veya
eitim-salk gibi Kalknma
Carileri eklinde snflandrlr.
Yatrm Harcamalar yeni ve
yenileme yatrmlarndan oluur.
Trkiyede Transfer Harcamalar
ktisadi Transferler (KTlere
yaplan transferler), Mali
Transferler (Genel Bteden
zel Btelere yaplan
aktarmlar), Sosyal Transferler
(Sosyal Gvenlik Kurulularna
yaplan aktarmlar) ve Bor Faiz
demeleri eklinde
snflandrlmaktadr.
Verimli-Verimsiz Giderler
Ayrm: (1) Milli Gelir ve (2) Net
Sosyal Fayda zerindeki etki
dikkate alnarak yaplan ayrmdr.
Milli Gelir kriteri dikkate
alndnda askeri harcamalar
verimsiz; iktisadi transferler
verimli harcamalardr. NSF kriteri
dikkate alndnda ise askeri
harcamalar verimli; Bor Faiz
demeleri verimsizdir.
Karlkl-Karlksz Kamu
Harcamalar Ayrm: H. Dalton
tarafndan yaplan bu
snflandrmann esas kamunun
yaplan harcama karlnda
mal-hizmet alp almaddr.
Modern Snflandrma Yntemleri
retim Kapasitesini Artran-
Artrmayan Harcamalar Ayrm: A.
C. Pigou tarafndan yaplan bu
snflandrmada kamu harcamalar
ekonominin retim kapasitesini
artrma nitelii esas alnmaktadr.
Merkezi-Yerel Ynetim Giderleri
Ayrm: Genel Bte+zel
Bte+Dzenleyici ve Denetleyici
Kurumlar Btesi toplam merkezi
ynetim btesi harcamalarn
vermektedir. Yerel Ynetim Giderleri,
l zel dareleri, Belediyeler ve KY
lerden olumaktadr.
Olaan/Adi ve Olaanst Giderler
Ayrm: Devletin cari giderleri ile ilgili
olan harcamalar adi harcamalar ve
her yl tekrarlamayan ancak faydalar
devamllk gsteren harcamalar
olaanst harcamalardr.
Kamu Harcamalarnn Saladklar
Faydalara Gre Snflandrlmas:
Alman iktisat Cahn tarafndan
yaplan bir ayrmdr. Snflandrmada
kamu harcamalarndan salanan
fayda esas alnmtr.
Topluma Fayda Salayan
Harcamalar (milli savunma, adalet
gibi kolektif mal-hizmetler iin
yaplan harcamalar),
Kategorik Fayda Salayan
Harcamalar (gelir tabanl fakirlere
yaplan ayni-nakdi yardmlar ile
yatrm-giriimcilere salanan ayni-
nakdi haklar),
Spesifik Ancak lke Genelinde
Fayda Salayan Harcamalar (yol,
kpr, tapu, trafik vb.) ile Kiisel
Fayda Salayan Harcamalar (KT
retimi)
Kamu Harcamalarnn Art
Grnte Art Nedenleri: Grnte Art
Nedenleri=f(Nfus, Enflasyon, Monetizasyon,
Otokonsomasyon, Bte Usullerindeki Deiiklikler,
lke Snrlar)
1. FGS Deimeler: Parann satnalma gcndeki
deimeler
2. Kamusal rgtlenme Biiminde Deiiklikler:
Bteleme yntem ve tekniklerinde deiiklikler
3. lke Snrlarnn Deimesi
4. Nfus Deiiklikleri
5. Kamulatrma ve Devletletirme
6.Kamu Hizmetlerinin zel Sektre halesi
KH Art
Gerekte Art Nedenleri:
Gerekte Art Nedenleri=f
(Ekonomik Nedenler, Devlet
Anlay, Teknoloji, Nfus,
Sosyal Nedenler, Askeri
Nedenler, Politik Nedenler)
*Ekonomik Nedenler: Kamusal
mallarn retim Maliyetlerinin
artmas Kamusal mal-hizmetler
paketinin genilemesi Hizmet
kalitesindeki artlar Tam
Kamusal Mallarn varl Yar
Kamusal Mallara Ynelik Talebin
Artmas lek Ekonomileri-
Doal Tekel Durumu
Dsallklarn dzeltilmesi
Ekonomik stikrarszlklar Mali
Aldanma Ekonomi politikas
hedeflerinin realize edilmesi
Keynezyen ktisat Politikalar
*Sosyal Nedenler Blgesel
gelimilik farkllklar Konut
sorunu Su Ekonomisi
boyutlarnn artmas Sosyal
yardm-hizmetlerin refah devleti
grevleri arasnda yer almas
Sosyal gvenliin finansman
Sosyal tazminler
*Teknolojik Nedenler
*Demografik Nedenler: Nfus
Art, Nfus Yaps/Bileimi
*Askeri Nedenler: Sava ve
Savunma Harcamalarn Artmas
- Politik Nedenler Savunma-
gvenlik ihtiyac stihbarat gerei
Seim Ekonomisi Siyasal
Yozlama Rant Kollama
faaliyetleri Bask-kar
gruplarnn etkisi Brokrasi-
Krtasiyecilik
KH Artn Aklayan Teorik
Grler
Yasa Olduu Gr: Wagner
Kanunu ve Peacock&Wisemman
Yaklam
Sosyal Refah Art Gr:
Pigou ve Daltonun vergilemeden
salanan marjinal gelirin
harcanmasnn yarataca sosyal
fayda ile mkellefe olan maliyetin
eitlenmesi suretiyle refah art
salanmas kamu harcamalar
yoluyla yukarya doru
itilmektedir.
Maksimizasyon Yaklamlar:
Downs, Buchanan ve Tullock,
kamu harcamalarnn artn
politik ajanlarn davran
gdsne balamaktadr.
Dalm Politikas Yaklam: T.
W. Hutchinson ekonomide
yeniden gelir dalm
politikalarnn kamu
harcamalarnda art yaratt
grn savunur.
Gelime Ekonomisi Yaklam:
Rostow kamu harcamalarnn
artn ekonomik gelime
konusunda devletin stlendii
role balarken; Musgrave
ekonomik byme ihtiyacnn
kamu harcamalarn artrmak
yannda bileimi zerinde nemli
etkisi olduunu savunur.
Trkiyede Kamu Harcamalarnn
Snflandrlmas
Cari Harcamalar
Cariler: Maa+cret+Yolluk+Avans
Cari Transferler: Sosyal Gvenlik Prim demeleri
Yatrm Harcamalar
Sermaye Tekili
Yatrm Transferleri: Danmanlk, Teknik Destek
Transfer Harcamalar
Hazine Yardm
Grev Zararlar
Sosyal Transferler
Sbvansiyonlar
Kamu Gelirlerinin Snflandrlmas
Cebrilik Asndan(G.Jeze ve . Pelin):
Cebri+htiyari Gelirler. Vergi, Har, Ceza
ve Tazminatlar cebri dierleri ihtiyari
Salandklar Kaynan Nitelii
Asndan: zel Ekonomi
Gelirleri+Kamu Ekonomisi Gelirleri
Gelirin Sreklilii Asndan:
Olaan+Olaanst Gelirler
Kamu Geliri Trleri
Vergi: Devletin yaptrm gcne dayanarak
tek tarafl ve karlksz olarak deme
gcne dayal olarak ald paralar
(Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi,
KDV)
Har: Bir kamu hizmetinden yararlanmak
iin yararlanma ilkesine gre alnan
paralar (Tapu Harc, Diploma Harc,
Mahkeme Harc, renim Harc9
Resim: Bir kamu hizmetini sunma veya bir
kamusal kayna iletme bedeli olarak
denen paralar (Rhtm Resmi, Maden
Ocaklar Resmi)
erefiye: Alt-styap yatrmlar nedeniyle
tanmaz deerlerinde meydana gelen
art karlnda daha ok yerel
ynetimler tarafndan tanmaz
sahiplerinden tahsil edilen paralar
Katlma Pay: Alt-st yap yatrmlar
maliyetlerinin tanmaz sahipleri
arasnda tanmaz rayi bedellerinin %
5ini amayacak ekilde
paylatrlmasdr
Parafiskal Gelirler: Sosyal gvenlik
kurulularna iveren ve ii sfatyla
yaplan prim demeleri
Para-Vergi Cezalar:
Mlk-Teebbs Gelirleri
zelletirme Gelirleri
KT ve Fon Gelirleri
Borlanma Gelirleri
Emisyon Gelirleri: Senyoraj hakk gelirleridir
Tanm
Hough Dalton Kamu otoritesi tarafndan kabul
ettirilen zorunlu bir ykmllktr.
Taussig Devletin dier ykmllklerinden
ayrlm olarak vergi ykmls ile kamu
otoritesi arasnda direkt bir karlk
bulunmayan
Lucien Mehl Devletin yerel ynetem ve
kamusal gce sahip dier topluluklarn
grdkleri kamu hizmetlerinin gerektirdii
giderleri karlamak zere esas olarak gerek
ve zel hukuk tzel kiilerinden ve baz kamu
hukuku tzel kiilerinden belli bir yarar
karl olmakszn onlarn mali glerine
gre kamu zoruyla kesin olarak ald
paralardr.
Meydan Larousse Devletin veya yerel
ynetimlerin ihtiyalar iin harcanmak
amacyla kanunlara uygun olarak halktan
dorudan doruya veya baz maddelerin
fiyatlarna eklenerek alnan paralardr. Hukuki
anlamda ise, kamu giderlerini karlamak iin
kiilerden mali glerine gre alnan
paralardr.
F.NeumarkDevlet veya devredilmi vergilendirme
yetkisine sahip dier hkmi ahslarnca siyasi
zorunluluk altnda ve karlksz olarak fertlere
yaplmas gerekli olan her bir demenin koullar
zellikle eidi, ls, nedeni ve zaman genel
kanun hkmleri erevesinde olmak zere
genellikle otoriter ekilde o demeleri kabul eden
yer tarafndan saptanan dentilerdir.
O.DikmenDevlet-devredilmi vergilendirme
yetkisine sahip kamu hkmi ahslarnca fert veya
kurumlardan hukuki zorunluluk altnda belirli
kurallara gre ve karlksz olarak alnan para
tutarlardr.
N. SayarKamu tzel kiilerinin masraflarn
yapmak iin, zel bir karlk bahis konusu
olmakszn fertlerden aldklar cebri hissedir.
Vergi, kamu tzel kiilerinin hizmetlerini yapmak
iin mkelleflerden iktidarlar ile ll ve
karlksz olarak muayyen kaidelere gre
almalar gereken kanuni ve cebri bir hissedir
H. NadaroluVergi, devletin veya devletten ald
yetkiye dayanan kamu tzel kiilerinin geni
anlamdaki kamusal faaliyetlerinin gerektirdii
harcamalar karlamak veya kamusal
grevlerinin gereklerini yerine getirmek amacyla
yasal esaslara uymak kaydyla ve hukuki cebir
altnda, zel bir karlk vaadi olmakszn geri
vermemek zere gerek kiilerle gerek olmayan
kiilerden aldklar parasal tutarlardr
Verginin Seyri
htiyari yardm-zorunlu yardm-zorunlu
mkellefiyet
zel-Yar zel-Yar Kamusal nitelikten tahsili-
harcanmas kamu hukukuna dayal demeler
Arizi-olaanst kaynaktan-olaan mali
kaynak
Tahsis ilkesinden-ademi tahsis ilkesine
Ayni-bedeni nitelikten parasal nitelie
Yardmc finansman aracndan-asli finansman
aracna
Vergileme Yaklamlar
Faydalanma-Mbadele Kuramlar: Mekanik devlet grn benimseyen faydalanma-
mbadele kuram savunucularn balk altnda incelemek olasdr.
Fiyat-Vergiyi Kamu Hizmetlerinin Bedeli Sayan Deiim Gr: Vergi bata gvenlik-adalet olmak
zere kamu tarafndan salanan hizmetlerin bedeli olarak kabul eder. Mirabeau vergiyi devletin
vatandalarna sunduu hizmetlerin bir bedeli olarak tanmlamaktadr. Proudhon, vergiyi bir gnll
deiim olarak grr ve devletin hizmet sunumu karlnda vatandalardan ald karlk olarak
tanmlar. Fredrich Von Wieser vergiyi kollektif ihtiyalarn giderilmesi iin denen bir bedel olarak
grr. De Viti De Marco vergiyi devlet rgtlenmesinin bir bedeli olarak tanmlar. Dahas Krehl
verginin en nemli unsuru olan mali cebir zelliini devletin hizmet sunumuna bal olarak
aklamaktadr. Lock, Proudhon, Pufendorf, T.Hobbes, P.Leroy, Beaulieu, Clemens Royer ve Von
R. Wieser bu grn ncleridir. Vergi birey-devlet arasnda zorunlu bir deiimdir; bu deiimde
devlet herkese eit fedakarlk yklemek zorunda deildir; ancak adil olmak zorundadr
Prim-Vergiyi Sigorta Primi Kabul Eden Gr: Vergi, vatandalarn hayatlarnn ve mallarnn her
trl riske kar korunmas iin devlete dedikleri bir tr sigorta primi olarak kabu edilmektedir.
Monterquieu vergiyi, bireylerin gelecekten emin olmak ve kaygsz yaamak iin yapt fedakarlk
olarak adlandrmaktadr. J.J.Rousseau ve Emile de Girardin vergiyi, herkesin mallarnn tamamnn
korunmas iin mallarndan verdii pay olarak tanmlamaktadr.
Maliyet-Vergiyi Genel/Sosyal retim Giderlerine Katlma Pay Kabul Eden Gr: Devlet, anonim
ortaklk gibi bir retim birlikteliidir ve milli sermayeyi iletmekle grevlidir; dolaysyla vatandalar
bu birliin hissedarlar olarak genel retim giderlerine vergi yoluyla itirak etmelidirler. M.Thiers
vergiye, toplumda veya irkette herkes sahip olduu hisse kadar demede bulunur eklinde
yaklamaktadr. (J.J.Rousseau, Victor Meiner ve Duc de Broglie)
Vergileme Yaklamlar
Otorite ve Egemenlik Kuramlar: Organik devlet anlayn
benimseyen yazarlar, vergi-kar ilikisini tamamen reddetmekte ve
vatandalarn mali glerine vergilendirilmesi gerektiini
savunmaktadrlar.
Milli Grev-Fedakarlk Gr. Aristo ve Eheberg gibi dnrler vergiyi,
milli dayanmay ve uyumu yanstan bir fedakarlk olarak grrler ve vergi
vatandalk bilincinin olumas iin zorunlu dur. (F.Neumark, J.S.Mill ve H.
Laufenburger). G.Jeze ve .F. Pelin vergiyi srf siyasi bir cemaat yesinden
olmak sfatyla kamusal hizmetleri karlamak iin fertlerden kanunla tesbit
olunan kaidelere gre alnan paralar eklinde tanmlamaktadr.
Toplum Bilinci Gr: Vergi, toplum bilincinin tm vatandalara yaylmas
iin devletin cebir gcne dayal olarak ald bir paydr. Mali cebir gc
vatandalk bilincinin asgari bir dzeyde tutulmas iin gereklidir. (Vocke
ve Ritschl)
Hukuki Cebir ve Yaptrm Gr: Mutlak otorite gr olarak
adlandrlan bu yaklamda, vergi yalnizca devlet otoritesince gerek
grld ve denmemesi durumunda hukuki yaptrmlara baland iin
vardr. Vergilemede asl olan, vergilemenin meruluu deil, vergilemeyi
gerektiren devlet faaliyetlerinin meruluudur ve vatandalar vergiyi koyan
hukuki otoritenin yasalln sorgulayabilir. (F.Neumark)
Vergi Yaps-Sosyal Yap ilikisi
Colm-Hilzener Yaklam: Her sosyo-ekonomik gelime dzeyi iin farkl bir
vergi yapsnn ortaya kmas Colm-Hilzeneri bu ilikiyi aklamada sosyo-
ekonomik kalknma sreci aamalarna gre ayr ayr analiz edilmesi gereine
ynlendirmitir.
Birinci Aama: Sosyo-ekonomik kalknmann ilk safhasnda tketim snrlandrlarak
yatrmlar artrlmal ve yatrmlardan salanan karlarn tekrar yatrlmas
salanmaldr. Bunun iin vergi sisteminin harcama vergilerine dayanmas ve irket-
ahs kazanlarnn dk oranda vergilendirmesi gerekmektedir.
kinci Aama: Kitle retim artp ve sermayenin glendii bu safhada tketim
pazarnn geniletilmesi gerei ortaya kmtr. i-tketici kesimi rgtlenmedii
iin ekonomide gelir dalm sermaye grubu lehine bozulmutur. Bu srete harcama
vergilerinin nispi nemi azalarak vergi sistemi artan oranl gelir-servet vergilerine
kaymaktadr.
nc Aama: Kapitalist sermayenin toplam gelirden ald pay azalm buna karn
sabit gelirli grubun gelirden ald pay artmtr. Kamusal mallar paketinin refah
devleti anlay gerei genilemesi kamu finans ihtiyacn artrmtr. Bu aamada
asgari geim dzeyinin zerindeki gelirler sert artan oranllkla vergilendirilirken,
kurumlardan alnan vergilerin nemi artmaktadr. Dahas yararlanana detme ilkesi
her frsatta uygulanmaktadr.
Vergi Yaps Sosyal Yap likisi
Hinricsh Sosyal Mobilizasyon Teorisi
Geleneksel Toplum Geleneksellikten k Modern Topluma Gei Modern Toplum
G
T
Bte A
GV ve KV
KDV
Gmrk Vergileri
Kelle vergisi
Vergilemenin Unsurlar
Vergi Alacakls
Vergi Borlusu
Zora Dayal Olmas
Karlksz Olmas
Kamu Harcamalarnn Genel Karl
Parasal Olmas
Vergilemenin Amalar
Mali Ama:
Btenin finansman
Ekonomik Ama: Bastiata gre vergi ancak devlete denmelidir ve Stourma
gre vergi ne teviki, ne ahlak ne de, himayeci olmaldr
Yatrmlarn Teviki
retim-Tketimi Tevik-Kstlama
demeler Dengesini Dzeltmek
Tasarrufu Tevik Etmek
Ekonomik stikrar Salamak
Ekonomik Yapy Deitirmek
Atl Kapasiteyi nlemek
Speklasyonu nlemek
Eletiri: Sosyal Ama: Wagner: Serbest mdahale rejiminin servet dalmnda yaratt
hakszlklar dzeltmektir
Gelir-Servet Dalmn Dzenlemek
Sosyal Gvenliin Salanmas
Nfus Politikas
kar-Bask Gruplar
Dini Ama:
Ahlaki Ama:
Vergileme Teknii
Verginin Kayna: Yeni bir vergi ihdas vergi kaynann tespiti ile balar. Verginin kayna
gelir, servet ve harcamalardr. Verginin kayna ekonomik-mali bir tercih olduu kadar politik
bir tercihtir. Ekonomik adan vergi kaynann verimli olmas, mali adan vergi toplama
maliyetinin dk olmas ve politik adan ise siyasi ideoloji ile rtmesi gerekir.
Bir Verginin simlendirilmesi ve Kanunlarn Formle Edilmesi: Vergi fikrini gerekletirme
sanatnn ilk aamas verginin isimlendirilmesi aamasdr. Verginin isimlendirilmesini vergisel
kavramlarn ve hkmlerin formle edilmesi yani vergi kanunlarnn yazlmas aamas izler.
Yeni bir verginin ihdasnda zamanlama ve tepkilerin nceden tespit edilmesi gerekir. Vergi
kanunlarnn formle edilmesinde bask gruplarnn etkisinin en aza indirilmelidir. Bask-kar
gruplarnn etkisi vergi kanunlarnn formle edilmesinde vergilerin btnln bozma ihtimali
yksektir. Vergi kanunlarnn ou adlarn konularndan almaktadr.
Vergi Konusunun Tespiti (Vergi Objesi): zerine vergi konulacak ekonomik kaynan
tespitinde, ekonomik kaynan verimlilik, sreklilik, dk maliyetli olma ilkeleri asndan
deerlendirilmesi gerekir. Bunun yannda objektif vergi mkellefiyetini daraltan istisnalarn
formle edilmesi nemli bir konudur. Vergi harcamas boyutunun yksek olmas matrah
anmasna ve vergi isel btnlnn bozulmasna yol aar. Verginin konusu tespit
edildikten sonra vergiyi douran olayn tanmlanmas gerekmektedir. Verginin konusu vergi
kanunlarnn ilk maddesinde ak biimde tanmlanr.
Verginin Kapsam: Muafiyet (verginin subjektif snr) ve istisna (vergi konusunun objektif
snr), tam-ksmi, srekli-geici ve mutlak-artl istisna/muafiyet dzenlemesi yaplr.
Vergiyi Douran Olay: Vergi yasalar ile mkellef arasnda mekanik ban kurulmasna yol
aan iktisadi ilemdir. Alm-satm, teslim, belge kesme.
Vergileme Teknii
Mkellefin Tespiti (Vergi Sjesi): Vergi mkellefinin (vergi borlusu) veya vergi
deyicisinin (vergi sorumlusu) kim olacann tespitidir. Mkellefin tespiti vergi
yk analizi asndan nemli bir husustur. Ekonomik adan vergi sjesi ile yasal
vergi sjesi farkllaabilir. Bu durumda ihdas edilen yeni verginin gerek vergi
taycsnn tespiti ekonomi politikas hedefleri bakmndan nem arz etmektedir.
Subjektif vergi mkellefiyetini daraltan muafiyet ve istisnalarn formle edilmesi
(tam-ksmi, srekli-geici, mutlak-koullu muafiyetlerin tanmlanmas, zel-genel
indirimlerin formle edilmesi) ve kiisel vergi mkellefiyetini genileten mterek-
mteselsil sorumluluklarn tanmlanmas (E.Blumenstein vergi dayanmas olarak
adlandrr) mkellef tespiti srecinin nemli konulardr.
Maddi vergi ykmll, vergi bor-alaca eklinde ortaya kar ve kamu hukukundan
doan vergi alaca hizmetlerin sunumunda imtiyazldr.
ekli vergi ykmll vergi bor-alacann tespitinde kayt tutma-belge dzeni,
mkellefiyeti dzenleyen ereve kanunlar(kanuni ehliyet, lm halinde vergi alaca...
gibi), ykmlln daraltlp-geniletilmesi (dar-tam mkellef), vergi sorumluluu
snrlarnn belirlenmesi (ortaklaa-mterek sorumluluk veya zincirleme sorumluluk:
vergi dayanmas veya mkellef dayanmas denir), ykmlnn belirlenmesi (yasal
ykml, vergi sorumlusu, arac ykml, vergi yklenicisi) aamalarn kapsamaktadr.
Yasal Mkellef, Arac Mkellef kimler olacaktr, verginin nihai yklenicisi kimdir.
Vergi Teknii
Vergi mkellefi ya da ykmls, vergi kanunlarna gre kendisine vergi
borcu den gerek veya tzel kiidir. Yani mkellefi, hukuki olarak
kendine vergi borcu isabet eden kiidir.
Kanuni mkellef, vergi kanunlar bakmndan mkellef olarak tanmlanan,
adna vergi borcu den ve bu borcu demek zorunda olan kiidir. Bu
mkellefiyet kiiye baldr ve szlemeyle bakasna devredilemez. Ancak
baz kiiler, demek zorunda olduklar vergileri piyasadaki fiyat
hareketlerinden yararlanarak bakalarna yanstabilirler.
Arac mkellef , kanuni mkellef olduu vergiyi bakasna yanstan kiidir.
Baka bir ifadeyle, kanuni mkellef durumunda bulunan kiinin, demi
olduu bir vergiyi bakasna aktarmas sonucu karlat durumu arac
mkellef ifade etmektedir.
Buna karlk mal ve hizmeti satn almak suretiyle, bu mal ve hizmetin fiyat
iinde gizlenmi olan vergiyi demek zorunda olan nihai tketici ise vergi
yklenicisi olmaktadr.
Sorumlu Mkellef, verginin denmesi bakmndan alacakl vergi dairesine
kar muhattap olan kiidir.
Vergi Teknii
Matrahn Tespiti: Vergi konusunun vergi borcunu hesaplamak
iin dndrld teknik-ekonomik miktardr. F.Neumarka gre
matrah teknik-fiziki veya ekonomik-parasal olarak dzenlenir.
Matrahn fiziki birimler trnden tanmland matrah yaps
spesifik matrah; matrahn parasal deer olarak tanmland
matrah yaps ad-valorem matrah olarak adlandrlr. Spesifik
matrah yaps esnek-konjonktrel olmayan yaps, kalite
farkllklarn alglayamay nedeniyle modern vergi yaplarnda
fazlaca kullanlmaz. ndirimlerin dzenlenmesi, matrahtan indirim
veya vergiden mahsup yntemlerinden hangisinin tercih edilecei
tespit edilmelidir. Matrah,
Beyan Usul,
Karine/D Gstergeler Usul,
Gtr Usl ve
darece Takdir Usul
Vergileme Teknii
Sorunlar:
Vergi Erozyonu (Vergi matrahnn vergi
harcamalarndaki art ve vergiden kanma-vergi
karma nedeniyle klmesi) ve
Vergi Harcamalar: Muafiyet, stisna ve ndirimlerin
formle edilmesi aamalarndan olumaktadr.
Vergi harcamalarnn maliyetini belirlenmesinde
Vazgeilen Gelir Yntemi (vergi ayrcalklarna yer verilmi
olmas nedeniyle vergi haslatnda ortaya kan azalma),
Kazanlan Gelir Yntemi (vergi ayrcalklarnn kaldrlmas
halinde ortaya kan gelir) ve
Harcama Dengesi Yntemi (vergi sonras yaratlan fayda
dzeyine ulalabilmesi iin vergi ncesi kamu harcama
tutarnn tahmini) yntemleri kullanlr.nemli bir sorundur
Vergi Teknii
Vergi Tarifelerinin Belirlenmesi:
ekli tarife teorisi: tarifenin mnferit unsurlarnn eitli
birleimlerinden doan ok sayda tarife biiminin tahlil ve
sistematize edilir. ekli tarife teorisi Karl Brauer, Werner
Kipke, Harold Wick ve Adolf Lampe tarafndan gelitirilmitir.
ekli tarifenin belirlenmesi spesifik (miktar zerinde)-
advalorem (deer zerinden) tarifeler olarak formle edilebilir
Maddi tarife teorisi: eitli tarife ekillerinin ekonomik, mali,
sosyal etkilerinin aratrlmas ve vergi politikasnn
amalarna en uygun tarife eklinin seilmesidir.
Gtr: MTR=0,
Tek (Dz) Oranl: ATR=MTR,
Artan Oranl: MTR>ATR,
Tersine Artan Oranl (Rici): MTR<ATR olarak dzenlenmesi;
Vergi Teknii
Karl Brauere gre tarifeler ak artan oranl tarifeler ve gizli artan oranl
tarifeler ve kombine tarifeler olmak zere ekilde dzenlenebilir.
Ak artan oranl vergi tarifesinde nce vergi tarifesinde en kk oranl
en byk oran arasndaki fark olan ykseklik fark ve en kk orann
uyguland matrah ile en yksek orann uyguland matrah arasndaki
miktar olan uzunluk fark tespit edilir.
Basamak Tarife (vergi orannn ilgili tarife basama iinde sabit kald; ancak bir
st basama geildike artt tarifelerdir.
Sramal
Zig-zagl
Dorusal Tarife basamak yntemin yaratt sramalar azaltmak iin tarife
basamaklarnn kk dzenlendii tarife yapsdr
Eri Tarife
Dilim Usul, matrah tamalarnn taan ksmnn st orandan vergilendirilmesini ngren;
U Tarife her defasnda bir nceki vergi basama iin kendisinden nce gelen
basamaklara ait vergilerin toplamn ifade eden vergi miktarnn gsterildii, bylece bunu
izleyen vergi basamann sadece bir ncekine kyasla fazla olan matrah ksmnn
vergisinin hesaplanmasn ngren
Forml Tarifeler kanunda vergi tarifesi iin ngrlen formln belli vergi matrahlarna
karlk gelen vergi oran ile vergi miktarnn hesaplanmas iin gelitirilmi dilim usulnn
gelimi ekli
Vergi Teknii
Gizli Artan Oranl Vergi Tarifeleri, vergi yapsnn indirimler ve
farkllatrma nedeniyle gizli mterakki olmasndan
kaynaklanmaktadr. Sabit indirim yoluyla salanan gizli mterakkiliin
en tipik rnei GV uygulanan en az geim indirimi uygulamas
oluturur. Farkllatrma matrahtan mutlak tutarlarn indirilmesi veya
oransal indirim eklinde dzenlenebilir.
Matrahtan ndirim
Vergiden ndirim.
Kombine (bileik)Tarifeler,
Tek Matraha Dayal Kombine Tarifeler (yan-yana arka-arkaya birlikte
bulunan bamsz temel tarife ekli olan karma tarife ile stste birlikte
bulunan bamsz temel tarife ekli olan ek tarifelerden sur-tax oluur)
ve
Farkl Matrahlara Dayal Kombine Tarifeler (karlkl bamllk iinde
bulunan matrahlarn birletirilmesi esasna dayal ok tarafl tarifeler ile
tamamen bamsz matrahlarn yan-yana birlikte bulunduu tarifeler olan
paralel tarifelerden oluur. (veraset-intikal)
Vergi Teknii
Azalan Oranl Tarife (MTR<ATR),
Azalan Oranl Vergi Tarifeleri, Matrah ve Vergi Orannn Birlikte
Azald ve Matrah Artarken Vergi Orannn Azald yaplarda
dzenlenebilir.
Sabit-Tek (Dz) Oranl Tarife (ATR=MTR) ve
Artan Oranl Tarife (ATR<MTR) olmak zere biimde
kurgulanr. Tarife yaps matrah bykl ile orantl olarak
artarak artan/azalan, sabit artan/azalan ve azalarak artan/azalan
eklinde dzenlenebilir. Vergi yapsndaki vergi harcamalar vergi
erozyonu olarak adlandrlan matrah anmasna yol aar.
Dilim Usul Artan Oranl,
Snf Usul Artan Oranl,
Gizli Artan-Azalan Oranl ve
Rici-Tersine Artan-Oranl tarifeler eklinde dzenlenebilir.
Vergi Teknii
Ykseklik Fark tarifedeki en dk oran ile en
yksek oran arasndaki fark;
Uzunluk Fark tarifedeki en dk-yksek oranlara
karlk gelen matrah fark;
Tarife Basamaklar oranlarn uyguland matrah
aralklarna;
Art Oran tarifede yer alan oranlar arasndaki fark
Ortalama Vergi Oran tarifeye gre hesaplanan
vergi tutarnn matraha oran,
Marjinal Vergi Oran matrah deiimlerine verginin
uyumu olarak
Vergi Teknii
Tarife yapsnn artan
oranlln hesaplamada
iki yntem vardr.
Birincisi: gelir artarken,
ortalama vergi
oranndaki art
ykseldike daha
mterakki bir sisteme
geiliyor demektir.
kincisi, vergi haslat
gelir esnekliinin
yksek olmasdr.
I I
I
T
I
T
0 1
0
0
1
1
1

=
0
I
I I
T
T T
0
0 1
0
0 1
2

=
0
Vergi Teknii
Verginin Tarh:
Beyanen tarh ykmlnn beyanna istinaden yaplan tarhiyattr
darece Takdir Usul
resen tarh verginin tarhndan sonra maddi delirlere ve yasal llere
dayanlarak saptanan bir matrah veya matrah fark zerinde ilave vegi
tarh edilmesi
ikmalen tarh matrahn tamamen veya ksmen maddi delillere dayanlarak
tespitine olanak bulunmad durumlarda takdir komisyonlar tarafndan
takdir edilecek matrah veya matrah fark zerinden tarhiyat
idarece tarh verginin tarh iin yasal srelerde idareye bavurmayan veya
yasada belirtilen ykmllklerini yerine getirmeyerek zamannda tarh
yaplamayan durumlarda verginin edilmesi
Verginin Teblii:
Posta yoluyla ihbarname gnderilmesi,
memur aracl ile tebli,
tekalif cetvelleri aslmas ve
ilan yoluyla tebli
Vergi Teknii
Verginin Tahsili:
Tarihsel nitelikli usuller (iltizam, ihale, emanet ve halk temsilcileri yoluyla tahsil
yntemleri)
modern tahsil yntemleri (tahsildar yoluyla tahsil, bizzat ykml tarafndan mali idareye
yatrlmas yoluyla tahsil, pul-bandrol yaptrlmas-kymetli kat kullanlmas yoluyla
tahsil, otomatik usuller) tercihini kapsar. Verginin denmesi bakmndan vergi
sorumlusunun belirli olmas son derece nemlidir.
Vergi bizzat mkellef tarafndan yatrlabilecei gibi yetkili kiiler tarafndan toplanma
(ltizam, hale, Temsilciler, Emanet Usul) veya Kaynakta Kesme/Stopaj usulyle tahsili
mmkndr. Sorunlar:
Vergiden Kanma ve Vergi Kaakl:
Vergiden Kanma:
Verginin Yanstlmas,
Dntrlmesi,
Sermayeletirilmesi
Vergi cennetleri,
vergi cepleri/snaklar
vergi kaakl
matrah kltme-yoketme faaliyetleri
Vergi Teknii
ifte Vergilendirme Sorunu: Ayn vergi konusu zerine
birden fazla vergi konulmas; vergileme yetkisinde
atma durumudur. Muafiyet, stisna ve ndirimler ve
uluslararas ifte vergilendirmeyi nleme anlamalar
ile bu olumsuzluk giderilmeye allr. Sur-tax
uygulamas buna gzel bir rnek tekil etmektedir.
Vergi adesi: Sosyo-ekonomik nedenlerle mkelleflerin
daha nce dedikleri verginin tamamen-ksmen vergi
idaresince iade edilmesidir. alanlara Vergi adesi
uygulamas, hracatta Vergi adesi ve Yatrm Mallar
thalatnda Vergi adesi yntemleri bu balamda rnek
oluturmaktadr.
Vergi Teknii
Vergi Denetimi:
Vergi listelerinin aklanmas (vergi levhas, vergi rekortmenleri listeleri veya
vergi yzszlerinin ilan gibi),
vergi objelerinin beyan edilen deerinin maliyece satn almaya esas
oluturmas,
ykmllerin beyann yemine davet suretiyle denetlenmesi, ve vergi
incelemesi yntemlerinden birisi seilmelidir.
Yoklama (vergi ynetiminin ykmlleri ve ykmllkle ilgili maddi olaylar,
kaytlar ve konulan saptamaya ynelik aratrma ilemi),
nceleme (denmesi gereken vergilerin doruluunu aratrmak, tespit etmek
ve salamak amacyla mkellefin defter kaytlar, belgeleri ve envanteri
zerinde yaplan derinlemesine aratrma),
Arama (ihbar veya inceleme nedeniyle mkellefin vergi kardna dair
belirtiler bulunmas halinde mkellefin ve taraf olan nc ahslarn
zerlerinde, iyerlerinde veya konutlarnda delillerin toplanmas iin yaplan
aratrma, sulh hukuk yarg karar gereklidir),
Bilgi Toplama (vergilendirme bakmndan nem tayan bilgilerin vergi
ynetimince toplanmas)
Vergi Teknii
Vergi Alacann Sona Ermesi:
Mahsup (Tarh aamasnda hesaplanan verginin
mkellef tarafndan daha nce denmi vergi
miktarnn indirilmesi),
Takas (hesaplanan vergi borcundan bireyin
devletten alacann dlmesi),
Terkin (tahsil zorluu, nemsiz vergi alacaklar,
olaanst durumlar ve vergi hatalar nedeniyle
kamunun vergi alacandan vazgemesi),
Zamanam (yasalarn ngrd srenin
dolmas),
Af (vergi aflar) ve
Reddi Miras yntemleri ile sona erer.
Vergileme lkeleri
Subjektif Vergileme lkeleri
Genellik
Adalet
Yararlanma lkesi
ktidar (deme Gc) lkesi
Yatay Adalet
Dikey Adalet
Eitlik
Toplam min
Eit
Eit oransal
Eit marjinal
Vergilemede Eitlik
Cohen-Stuart ve Edgeworth tarafndan fedakarlkta eitlik ilkesi farkl ekilde
tanmlanmaktadr.
-Eit Fedakarlk: Bireylerin varlklarnn kendisine salad toplam faydasnn eit
ksmnn vergi olarak alnmasdr. Verginin para ile llen yknn, toplumu
oluturan tm bireylerin vergi yklerini eit klacak ekilde datlmasna eit
fedakarlk ilkesi denir.
-Eit Oranl Fedakarlk: Vergi deme gc yksek olan bireylerin, deme gc
dk olan bireylere kyasla, kollektif yararlardan daha az yarar salad
dncesiyle, daha yksek oranda vergilendirilmesini ngrr. Bireylerin gerek
vergi yk, onun kendi gelirinden elde ettii ekonomik refah ve fayda ile e oranl
olmaldr.
-En Az Toplam Fedakarlk: Vergileme yoluyla salanan toplam haslatn, toplumun
tm kesimleri zerinde yaratt toplam fedakarln en az dzeyde olmasn
ngrmektedir. Bylece, vergilemenin reel yk toplumu oluturan bireyler
arasnda en az hissedilir ekilde datlm olacaktr. Burada mkellefler aras
eitlik deil, toplum iin bir btn olarak verginin uygunluu irdelenmekte ve
verginin, gelir veya servetin daha az faydal marjinal birimlerinden alnmas
gerektii savunulmaktadr. Azalan Marjinal Fayda Kuram gerei, zengin birey iin
gelir veya servetin marjinal faydas, fakir bireyin gelir veya servetinden salad
marjinal faydadan daha dk olduu kabul edildiinden, vergilerin zengin
bireyden alnmas gerei kanlmazdr. Bu ilke, tm mkellefler asndan
varlklarn ayn dzeye indirgenmesi sonucunu douracaktr.
Vergi Eitlik lkesi
TU
MU
Y
Y
Vergi deme Gc Gstergeleri
Gelir
Henry Simons, vergilendirme asndan gelirin esas alnmas
konusu zerinde durmu ve btn vergilerin, netice itibariyle
bireylerin gelirlerine ynelik olduunu ne srmtr. Simons
vergilendirmenin gelir zerinden yaplmasn savunurken geliri
geni anlamda ele alarak, vergide yatay ve dikey adaletin
salanmas iin gelir zerinden alnan dier tm vergilerin
kaldrlmas gerektiini savunmutur.
Servet
Nicolas Kaldora gre Servet Vergileri atl fonlarn zlerek
ekonomik retim srecine katlmasna yarar olacaktr.
Harcama
Hobbes, Mill, Fisher ve Kaldora gre vergi deme gcnn
gstergesi gelir veya servet deil, gelir veya servetin tketime
harcanan ksmdr. J. A. Kay ve M. A. King, bir adm daha ileri
giderek, mr boyu harcama vergisi nerisinde bulunmulardr.
Vergi deme Gcne Ulama
Teknikleri
1.En Az Geim ndirimi Uygulamas: Kiinin kendisi ve ailesinin yaamn srdrmek veya
retim olanaklarn devam ettirmek iin ihtiya duyduu minimum gelir dzeyidir. Bu gelir
dzeyinde deme gc sfrdr ve vergilendirme kapsam dnda tutulmaldr. Bu asgari tutarn
altnda gelir elde eden bireylere ise negatif gelir vergisi uygulanmas toplumsal adaletin bir
gereidir. En az geim indirimi haddinin saptanmasnda farkl yaklam mevcuttur.
-Fizyolojik Asgari Gr: En az geim indirimi olarak saptanacak tutar, bireyin fizyolojik varln devam
ettirmesine yetecek miktarda olmas esastr. Ancak, fizyolojik varln idamesi iin gerekli miktar yaa,
cinsiyete, rka, iklime, sosyo-psikolojik etkenlere ve nihayet bireyin salk durumuna gre deiiklik arz
edebilecektir. Bu nedenle pratikte fizyolojik asgari grn uygulama olana hemen hi yoktur. -
Kltrel Asgari Gr: Asgari geim indiriminin, eitli sosyal snflarn hayat seviyelerine gre
belirlenmesi yaklamdr. Ancak burada da, en az geim indirimi miktarnn toplumun sosyal snflar
arasnda deiecei aka grlmektedir. -Medeni Asgari Gr: Mkelleflerin vergi karsndaki
durumlarnn adil ve gereki olarak kavranmas iin bireylerin medeni durumlarnn (evli-bekar, ocuk
says...)dikkate alnmas gerektii grdr. En az geim indirimi, balca ekilde uygulanmaktadr.
-Matrahtan ndirim Sistemi: Vergi mkellefinin gelirinden, en az geim indirimi tutarnn indirilmesi ve
kalan ksmn vergilendirilmesi eklindeki uygulamadr. T, denecek vergi borcunu; Y, vergiye tabii geliri;
, en az geim indirimi tutarn ve t vergi orann gstermek zere, matrahtan indirim sistemi aadaki
gibi formle edilebilir. T= t (Y-) -Vergiden ndirim (Dekot) Sistemi: Bu sistemde, nce mkellef vergiye
tabi geliri zerinden vergilenmekte, daha sonra en az geim indiriminin tarifeye gre bulunan vergisi,
toplam vergiden dlmektedir. T= tY-t-Blme (Katsay) Sistemi: Aile gelirinin aile bireyleri saysnda
blmlenmesinden sonra vergilendirilmesini ngren bir sistemdir. Burada artan oranl tarifenin gelir
dilimleri zerindeki etkisinden yararlanlmaktadr. Gelirin aile bireyleri arasnda blmlenmesi
durumunda, her bir gelir ksmnn ayr vergisi hesaplanacandan gelir daha dk oranlarda
vergilendirilecek ve ailenin toplam vergi yk azalacaktr. Blme sisteminin iki uygulama ekli vardr.
lkinde, ailenin geliri, istee bal olarak, kar ve koca tarafndan elde edildii varsaylarak ikiye
blnmekte ve ayr vergilendirildikten sonra bulunan vergiler toplanmaktadr. T= (t*)*2. kinci yntemde,
aileyi oluturan bireylerin herbirine, yasal dzenlemeler dorultusunda bir katsay verilmekte ve ailenin
geliri katsaylar toplamna blnerek artan oranl vergi tarifesi iinde vergilendirilmektedir. T= (t*)*k
Vergi deme Gcne Ulama
Teknikleri
2.Artan Oranl Tarife Yaps: Kiilerin vergi deme gcnn elde ettikleri gelir arttka artmasn salamak zere, vergi
borcunun hesaplanmasnda matraha uygulanacak orann da artmasdr. J.S. Mill, Muckingham, A. Wagner, Neumann,
Stein, J. Garnier (artan oranl vergilemenin tketicilerin daha ok dedikleri dolayl vergiler itibariyle dengeyi
salayacan savunmaktadr), JJ.Rousseau, J.B. Say gibi teorisyenler ile, A. Smith (vergiye dayankllk bakmndan
yksek deme gc daha uygundur), Gide, Seligman (her nekadar artan oranlln en uygun derecesini matematik
incelikle belirlemek olana yok ise de, adalete yaklamak aka adaletsizlik yapmaktan daha iyidir; ancak artan
oranlln azalarak artan oranllk eklinde dzenlenmesinin adil olacan savunmaktadr) ve E. Sax gibi maliyeciler
tarafndan da savunulan bir yaklamdr. Vergi matrahndaki artmaya bal olarak, vergi oran da ayn dorultuda
artmaktadr. Vergi matrah ykseldiinde, efektif ortalama vergi oran da ykseliyorsa tarife artan oranldr. Artan oranl
vergi tarifesinde vergi oran vergi matrahnn art oranndan daha hzl ykselmektedir. Vergi adaletini salamak ve
vergi deme gcne ulamada artan oranl tarifelerin kullanlmas, J. S. Mill, Buckingham, Wagner, Neuman, Stein, J.
Garnier, J. J. Russeau, J. B. Say gibi teorisyenler ve Gide, Seligman, Sax gibi maliye sosyologlar tarafndan savunulan
bir uygulamadr. Artan oranl vergi tarifesinde ama, eit oranl vergilemenin sakncalarn gidermek ve vergi adaletini
gerekletirmektir. Hobbes, Mc Culloh, Vauban, Turgot, Paul Leroy ve Beauleu gibi yazarlar vergiye dayankllk
asndan yksek deme gcnn daha uygun olduu tezine dayanan artan oranl tarife yapsn, vergi kaybna yol
ama, tasarruf-yatrmlar olumsuz etkileme, keyfilik ierme ve kaynak dalmn bozma etkileri nedeniyle iddetle
eletirmilerdir. Artan oranl vergi tarifeleri drt ekilde dzenlenmektedir.-Snf Usul Artan Oranllk: Dz veya kat
artan oranllk olarak ta adlandrlan, snf usul artan oranl tarifelerde vergi oran, matrah diliminin deimesine bal
olarak azalmakta veya artmaktadr. Vergi konusu olan gelirin tabi olduu dilimin ykselmesi halinde, tm matraha
uygulanacak oran da ykselmekte, snf deitike matrahn geneline uygulanacak vergi oran da ykselmektedir. -Dilim
Usul Artan Oranllk: Belirli matrah dilimleri iin o dilime zg vergi oranlarnn uygulanmas eklindedir. Dilim usul
artan oranllkta matrah, tarifenin ngrd dilimlere blmlenmekte, her dilim iin ayr bir vergi orannn uygulanmas
yoluna gidilmektedir. Snf usul artan oranllkta tarife yapsnda belirlenen limitleri aan gelirin tamam bir st oranda
vergilendirilirken, dilim usul artan oranllkta sadece limiti aan ksm bir st oranda vergilendirilmektedir. -Gizli Artan
Oranllk: Burada vergi gerekte tek (dz) oranldr ve matrahtaki deimeden bamszdr. Matrahn bykl dikkate
alnmakszn her mkellefin matrahna ayn boyutta indirim uygulanmas sonucunda mkelleflerin vergi ykleri
deimektedir. -Tersine Artan Oranllk: Tek oranl bir vergi tarifesinin uygulanmas durumunda, gelire kyasla vergi
orannn dmesi sonucu ortaya kan tersine artan oranllk, fakir bireyleri zengin bireylerden daha yksek
vergilendireceinden, vergi adaletine ters den sonular yaratr. Vergi deme gcnde ortaya kan deimeler tek
oranl vergi yapsnda yakalanamad iin, vergi deme gc arttka denen vergi tutar vergi deme gcne oran
giderek azalmaktadr. Tersine artan oranllk daha ok gider vergilerinde ortaya kar.
Vergi deme Gcne Ulama
Teknikleri
3.Ayrma Kuram: Gelirin saland kaynaa gre vergi deme gc itibariyle dayankllnn
farkl olduu varsaymndan hareketle, gelirin fonksiyonel snflamas dikkate alnarak gelirin
elde edildii kaynaa gre ayrlarak, farkl tarifeler iinde vergilendirilmesidir. Emek gelirinin
sermaye, teebbs ve rant gelirlerine kyasla daha az dayankl olduu grnden hareketle
emek gelirinin rant, teebbs ve sermaye gelirine oranl daha dk oranda vergilendirilmesi
ayrma kuram olarak bilinir. Sermaye, rant ve teebbs gelirlerinin vergiye daha dayankl
olduu genel kabul grm bir ilkedir. Emek gelirlerinin vergilendirilmesi toplumda byk
tepkilere yol aarken, dier gelir unsurlarnn vergilendirilmesinde bu tepki kulpsel olmaktadr.
Dier gelir unsurlar getirileri emein getirisine kyasla daha srekli olduu varsaylr. Ayrma
kuramnn pratikte farkl uygulama biimleri vardr.
-Gelirin Fonksiyonel Snflandrmas ve Farkl Tarife Yaplarnda Vergilendirme: Gelir, elde edildii
kaynaa gre emek, sermaye, teebbs ve rant geliri olarak snflandrlmakta ve her biri farkl tarife
yaplar iinde vergilendirilmektedir.
-Sermaye Gelirlerinden Ek Vergi Alnmas: Mkelleflerin geliri, nce herhangi bir ayrma gidilmeksizin
gelir vergisi tarifesi iinde vergilendirilir ve daha sonra sermayeden salanm gelir zerinden ek bir
vergi alnr.
-Emek Gelirlerine ndirim Uygulanmas: Emek ve sermayeden elde edilen gelirler ayn vergi tarifesi
iinde vergilendirilirken, emek gelirlerinin bir ksm vergilendirme kapsam dna alnmaktadr.
-Vergi Tarifesine Snrlama Konulmas: Mevcut gelir vergisi tarifesinin tm dilim ve oranlar aynen
sermaye gelirlerine de uygulanmakta, ancak emek gelirlerine vergi tarifesinin belli bir orana kadar olan
ksmnn uygulanmas yoluyla, emek gelirleri yksek vergi oranlarnda korunmaktadr.
Vergi Yapsnn Etkinlii
Eitlik lkesi (yatay-dikey eitlik),
yanszlk ilkesi (ar yk ile llr),
kesinlik (yansmada, muhatapta, istisnada ve muafiyette kesinlik),
aklk ilkesi,
ynetsel etkinlik ilkesi (vergi toplama maliyeti ve idari maliyetler
ile ilgilidir).
H. Dalton ve Bulduun Gibi Brak: H. Daltona gre vergi,
bireyleraras verginin bulunmad duruma kyasla mevcut
durumu bozmamas gerektiini savunur. Salnacak vergiler
toplumda mevcut gelir ve servet dalmn dzeltmeye
almamaldr. Feldstein ve Musgravee gre iki kiinin refah
dzeyi verginin konulmasndan nce eit ise, vergi sonrasnda da
eit refaha sahip olmalar gerekir
Vergilerin Snflandrlmas
Objektif-Subjektif Vergi Ayrm: Mkellefin bireysel
deme gcn dikkate alan ve kiisel indirimleri ieren
vergiler subjektif ve mkellefin objektif vergi deme
gcn dikkate alan reel nitelikteki vergiler objektif
vergilerdir.
Verginin Amalarna Gre Ayrm: W. Gerloff
vergileri mali ve dzenleyici vergiler olarak iki grupta
toplamaktadr. Kamusal ihtiyalarn temini iin bte
finansmannda kullanlan vergiler mali vergiler ve
kamunun vergi sjelerinin davranlarn (piyasa
ajanlar) etkilemek iin kulland vergiler dzenleyici
vergilerdir.
Vergilerin snflandrlmas
Dolayl-Dolaysz Vergiler Ayrm: Verginin tarh ve tahsil
tekniine dayal olan bu snflamada, ve A. Wagnere gre
tarifeye dayanan vergiler dolayl ve beyannameye dayanan
vergiler dolaysz vergilerdir. V.Shanz, Seligman, G.Jeze, Brauer,
Lampe ve Laufenburger tarafndan ierdii belirsizlik nedeni ile
iddetle eletirilen bu yaklam halen popler bir snflandrma
trdr. J.G.Hoffmana gre sabit veya sabit kabul edilen ve
dolaysyla tahmini daha nceden mmkn olan servet, gelir,
kazan ve irat gibi konular zerinden vergi liste ve cetvellerinden
yararlanlarak tahsil edilen vergiler dolaysz; vergi konusu geici,
az-ok tesadfi ve nceden tahmini mmkn olmayan muamele,
deiim, tketim gibi konular zerinden vergiyi douran olayn
ortaya kmas sonras tarifelere dayal olarak belli olmayan
zamanlarda alnan vergiler dolaysz vergilerdir.
Vergilerin Snflandrlmas
J.S.Mill, P.Leroy ve Beaulieua gre yanstlan vergiler dolayl ve
yanstlamayan mkellef zerinde yerleen vergiler dolaysz
vergilerdir. C.Fhl ve J.F.Duenin teorik almalar ile
Krzyzaniak-Musgrave, Cragg-Harberger-Mieszkowski
(istikrarszlk dnemleri) ve Gordonun (fiyatlama politikas Mark-
up fiyatlama) KVnin yanstlmasna ilikin ampirik almalar bu
yaklam geersiz klmtr. Bu belirsizlikleri amak iin F.
Neumark, Dolayl Vergileri, mkellefin bireysel vergi deme
gcn dorudan kavrayan vergiler (GV ve SV) ve vergi
konusunu deme gc ile dorudan ilikilendiren vergiler
(randman vergileri, piyango vergisi, gayrimenkul deer art
vergisi) olarak tanmlamaktadr. Dolayl vergileri ise, bireysel
deme gcn dolayl dikkate alan ve vergi konusunu dolayl
kavrayan vergiler olarak tanmlar.
Vergilerin snflandrlmas
Mkellefe-Piyasaya Ynelen Vergiler Ayrm: G.Schmlders mkellefe
ynelen vergileri, vergi deyicisi ve vergi yklenicisinin ayn ve farkl
olduu vergiler olarak tanmlamaktadr. Piyasaya ynelen vergiler ise
firmalarn masraf vergileri ve zel tketim, kullanm vergileri toplam
olarak tanmlar. ok Unsurlu Vergiler (verginin tahsil tekniine veya
baka kriterlere gre birden fazla bamsz vergilere blnmesi),
Tamamlayc Vergiler (vergilemeye ilikin amalarn gerekletirilmesi
iin birbiriyle uyumlu birden fazla verginin yrrle konulmas, GV ve
SV), Telafi Edici-Takip Edici Vergiler (vergiden kanmann baka
vergilerle nlenmesine ynelik vergiler), Denetleyici Vergiler (vergileri
kontrol ynnden maliye otoritesine yardmc olan vergiler KDV) ve Rakip
Vergi ifti (ayni iki konu zerine konularak birbiriyle ilikilendirilerek
birinden kanmann dier vergiyi ykseltmesi durumudur).
Gelir-Gider-Servet Vergisi Ayrm: Terhalleye gre vergilerin
snflandrlmasnda en uygun yaklam mkellefin vergi deme gcnn
gstergesi olan gelir, servet ve harcama kriterlerini dikkate alan GV, SV
ve TV dir.
Vergi Sistemleri
Vergi Gayreti ve Vergileme
Kapasitesi
Vergi Gayreti: denen vergi ile gelir arasndaki ilikidir. Fiili vergi
gayreti, belli bir dnemde salanan fiili vergi haslatnn GSMH
orandr.
Vergi Gayreti=Fiili Vergi Gayreti(=Fiili Vergi Oran)/Vergi Kapasitesi
Vergi Gayreti=1Vergi Kapasitesi tam olarak kullanlyor
Vergi Gayreti>1 Vergi kapasitesi stnde vergi gayreti var
Vergi Gayreti<1 Vergi kapasitesi tam olarak kullanlamyor
Vergileme Kapasitesi, bir lkede toplanacak vergilerin
aamayaca teorik st snrdr. Vergi matrah teorik olarak MG
dzeyidir. Vergi harcamalar matrah andrr vergi erozyonuna
yol aar. Vergileme kapasitesi
Ekonomik Faktrler: milli gelir dzeyi, Gelir Dalm Adaleti
Monetizasyon Otokonsomasyon Derecesi),
Teknik Faktrler: Vergi Denetim Etkinlii, Vergilerin Teknik Yaps) ve
Sosyo-Psikolojik Faktrler : Vergiye Kar Tepki, Vergi deme
Alkanlklar) ile ilgilidir.
Vergiye Kar Tepki
Konulan herhangi bir vergi bu vergiyi
demek zorunda kalan kiide bu ykten
kurtulma arzusu yaratr. Bu konuda
yaplacak davranlardan ilki, vergi
matrahnn daraltlmas ya da yok edilmesi
yoluyla hi vergi dememek veya denen
vergiyi azaltmaktr. Ykmlnn vergiyi
dememesi karma veya kanma yoluyla
olmaktadr. Ykml bunda baarl olursa
vergi gelirlerinde azalma ortaya kar.
Vergiyi demek zorunda kalan ykml
zerindeki vergi ykn deiim veya
dnm mekanizmasn kullanarak vergi
yknden kurtulmaya alr. Vergiye kar
tepki deiim mekanizmas aracl ile
yansma veya sermayeletirme eklinde
gerekleir. Dntrme ise retim
mekanizmas aracl ile vergiye kar
tepki trdr. Devlete ksmen-tamamen
vergi denmemesi vergi karma-vergi
kaakl olarak adlandrlr.
Yansma
Verginin Yansmas: Yansma kavram ilk olarak Merkantilist
Thomas Mun tarafndan ele alnmtr. Tek vergi tezinin mimar
Fizyokratlar toprak zerinden alnacak verginin toprak sahiplerine
yansyacan ileri srmlerdir. Smithe gre toprak rant zerine
konulan verginin toprak sahibi tarafndan tanr. D.Ricardo
tarmsal vergileme iin ayn bulgulara ulamtr. Verri, Hamilton,
Canard, Thiers, Von Stein, Proudhon, Cournot ve Wicksel gibi
aratrmaclarn katks ile yansma teorisi oturmutur.
Genel yansma teorisi konusunda en nemli alma Edjin R.A.
Selgiman tarafndan yaplmtr. Gerard Dehove ve Antonio de
Viti de Marco arz dinamizmi konusunda, Luigi Einaudi, Earl R.
Rolph, John F. Due ve R.A.Musgrave ise talep dinamizmi
ynnde yansma olayn analiz etmilerdir.
Yansma
Verginin yansmas ilk olarak Merkantilist iktisat
Thomas Mun tarafndan ele alnm, daha sonra konu
Fizyokratlarn tek vergi tezi ile somut hale gelmi,
Klasik iktisatlardan A.Smith ve D.Ricardo ile tor
Konulan bir vergiyi demek durumunda kalan
ykmlnn., dedii vergiyi retim-tketim zincirinde
kendisinden nceki veya sonraki halkaya aktarmas
verginin yanstlmas olarak adlandrlr.
Yansma verginin etkinliini azaltr ve arzulanmayan
sonular yaratr. Vergileme adaleti byk lde
verginin yansmas ile ilgilidir. Verginin mkellefler
tarafndan sosyo-ekonomik gerekelerle muafiyet-
istisna alanlarna aktarlmas yansmann en olumsuz
arptc etkisi olarak karmza kar.
Yansma
Yansma drt aamada gerekleir
verginin denmesi,
vurgu,
aktarma
yerleme
Yansma Trleri
ileri-geri yansma, toptancnn vergiyi datm kanalnda perakendeciye aktarmas ileri
yansma, toptan satlar zerine konulan verginin reticiye aktarlmas ile geriye
yansmadr
yasal-fiili yansma, C.M Allan ve U.Hickse gre, verginin toptanc zerinde kalmas
kanuni yerleme, yksek perakende fiyatlarla tketiciye yanstlmas fiili yerleme
snrl-snrsz yansma (A.Smith vergi yknn satc zerinde kalacan savunurken,
D.Ricardo tketiciler zerinde kalacan savunmaktadr. Mansfield, Hamilton, N.F.
Canard, Verri ve Thiers gibi yazarlar ise yansmann snrsz olacan denen verginin
ekonomi geneline yaylarak, vergi yknn yani vurgusunun hissedilmeyecek kadar
kk olacan savunurlar. Mansfield vergiyi suya atlan bir tan oluturduu da
doru genileyen halkalara, Canard ise vergiyi bileik kaplardaki svnn dalm
biimine benzetir),
tam-ksmi yansma
mutlak-diferansiyel yansma (Mutlak yansmada vergideki artn gelir-kaynak dalm
zerindeki etkisi analiz edilirken; diferansiyel yansmada vergi alternatiflerinin gelir
dalm zerindeki etkileri analiz edilmektedir.) olarak snflandrlmaktadr.
Nogaro-ift Yansma (tam fiyatlandrma ile denen vergilerin fiyatlara yanstlarak kar
projeksiyonlarnn yeni maliyet zerinden yaplmas sonrasnda kar marjnn artmas),
ekli Yansma: (mkellefiyetin yasal mkellef zerinde olmas durumu)-
Biimsel-Efektif Yansma (yansmann makro-mikro analizinin yaplmas).
Yansma Koullar
Yansmay belirleyen koullar ksmi denge analizi
(mikroekonomik analiz) ve genel denge analizi (makroekonomik
analiz) olmak zere iki balk altnda toplanmaktadr.
Ksmi denge analizinde yansma olgusu, piyasa ajanlarnn
davranlar sonucu ortaya kan etkileimler olarak alglanmaktadr.
Ksmi denge analizi yaklamnda verginin yansmasn belirleyen
faktrler, arz-talebin fiyat esneklii ve yaps, piyasa yaps, verginin
tr-nitelii, vergilerin matrah yaps ve vergilendirilen maln tr
(gelir esneklii) olmak zere be balk altnda toplanmaktadr.
Genel denge analizinde yansma olgusu ekonominin konjonktr
yaps, vergilerin finansman biimi (Fhle teoremi:firmalarn vergiyi
kredi ve taksit yntemleri ile finanse ederek vergileri tketicilere
yanstmas durumu) ve vergi tahakkuk-tahsil-harcama arasndaki
zaman gecikmesine bal olarak analiz edilmektedir.
|
|
.
|

\
|
=
rindeKalan reticize
Yansiyan Tketiciye
d
s
c
c
Vergi Trleri ve Yansma
Genellikle dorudan vergilerin yanstlamayaca; dolayl
vergilerin yanstlabilecei varsaylmaktadr. Ancak KV iin
yaplan almalarda firmalarn vergileri ksmen/tamamen veya
koullar olutuunda fazlasyla fiyat mekanizmas aracl ile
yansttklar ortaya kmtr. KV yansmas zerine yaplan
ampirik almalar yaygn kan direkt vergilerin yanstlamayaca
yolundaki tezleri rtmtr:
Krzyzaniak-Musgrave (KM) Modeli: (Model vergi ncesi-sonras
nek karllk oran deimez varsaymndan hareket eder. KV
mkellefleri dedikleri KVnin tamamn yanstmakla kalmaz; fiyat
nedeniyle ekstra kazan salamaktadrlar. Modelde enflasyon ve
kamusal mallarn dsall dikkate alnmamtr. Cragg-
Harberger-Mieszkowski (CHM) Modeli (KV sava ve isizlik
dnemlerinde farkl oranlarda yanstlmaktadr. MPPk artarken
karllk artacandan KV her zaman yanstlamaz), Gordon (GM)
Modeli (KV yansmas firmalarn benimsedikleri fiyatlama
politikas ile ilgilidir. Mark-up fiyatlarda vergi yanstlr.)
Vergi Yk Kavram
Vergi yk bireysel gelir ile
denen vergi arasndaki
ilikiyi gsterir. Teoride farkl
vergi yk kavramlar
gelitirilmitir. Bunlar,
Bireysel Vergi Yk,
Sektrel Vergi Yk,
Ulusal Vergi Yk,
Blgesel Vergi Yk,
Gelir Gruplar Bakmndan
Vergi Yk,
Brt Vergi Yk,
Net Vergi Yk
Gerek Vergi Yk
Y
Yar Mali - T
BVY =
Y
Ty Ty*) Tr (MY ) (T
NVY
+ + +
=
Verginin
Amortisman&Kapitilizasyonu
Vergilemenin Ekonomik Maliyeti
Etkinlik Kayb: Vergilerin kaynak dalm zerindeki etkilerinin
analizinde kullanlr.
Ynetim Maliyetleri: Verginin toplanmas ve harcanmas iin
kurulan vergi idaresinin maliyetlerini kapsar
Yk Etkisi: Vergilerin mkellef zerinde yaratt para-zaman-
psikolojik maliyetlerin toplamdr (Sandford).
Rant Kollama ve Loby Maliyetleri: Rant kollama faaliyetleri reel
kaynaklar transfer kollamaya aktardndan sosyal refah
zerinde negatif etki yaratr.
Belirsizlik Maliyeti: Vergi toplum zerinde bask yaratr ve J.
Collins ve P.Jonese gre hkmet deiiklikleri bireysel gelir
beklentisini etkilemektedir.
yi Bir Vergi Sisteminin zellikleri
Vergi yknn dalm adil olmaldr
Vergiler piyasa ajanlarnn kararlarnn olduunca az
etkilemelidir
Piyasa ekonomisindeki etkinsizlikleri gidermelidir
Vergi teknik yaps istikrar/byme odakl maliye
politikas uygulamalarna uygun olmaldr
Vergi kanunlarnn formle edilmesinde yaln
olunmaldr
Vergi idaresi etkin olmaldr
Vergi idare-tahsil giderleri dk olmaldr
yi Vergi Sisteminin zellikleri
Vergilemede Snr Sorunu
Colin Clark Yaklam: Vergiler milli gelirin %25ini amamaldr.
Fizyokrasi Yaklam: Quesnay, Baudeau, Turgot, Mirabeau ve D.
Nemours gibi fizyokratlara gre vergi mkelleflerin ferdi
gelirlerinin %20sini amamaladr.
Pigou&Dalton Yaklam: MCk=MBk vergilemenin snrn
oluturur
Higgins Yaklam: MBkamu=MBzel, denen vergi sonrasnda
salanan fayda=vergi denmeden piyasadan salanacak fayda
Arthur Laffer Yaklam: Vergi Haslat-Vergi oran arasndaki
ilikiyi gsteren an Erisi yaklamdr. Vergi oranlar arttka
balangta vergi haslat artar; ancak bir maksimum orandan
sonra vergi oranlarnda art vergi haslatn drr. Haldun
Etkisi olarak bilinen bu yaklam KV iin %15-25lik orann KV
haslatn maksimize edecek oran olduu ynnde almalar
vardr.
Vergiye Kar Tepki Sreci
Verginin Giderilmesi Yntemleri
Karar Etkisi (verginin mkelleflerin
tketim-tasarruf karar zerindeki etkisi),
Gelir Etkisi (vergi sonras harcanabilir
geliri azalan mkellefin alma
arzusunun artmas)
kame Etkisi (vergi sonras harcanabilir
geliri azalan mkellefin bo zaman
talebinin artmas).
Vergi Trleri
Gelir Vergisi
Modern anlamda ilk kiisel gelir vergisi Johannes V. Miguel tarafndan
1891de Prusyada kullanlmtr.
Dar anlamda GV, gerek kiilerin bir yl iinde elde ettikleri irat ve
kazanlarn toplam zerinden, vergi sjelerinin kiisel ve ailevi
durumlarn dikkate almak suretiyle artan oranl tarifeye gre tahsil edilen
subjektif nitelikli dolaysz bir vergidir.
Geni anlamda GV, gerek kiiler yannda tzel kiileri de
kapsamaktadr.
GV ahsi bir vergidir ve zel nitelikteki indirimleri ierir. Kantitatif
farkllatrma, kiisel vergi ykn mutlak ve oransal olarak artran artan
oranl tarife yardmyla salanrken; kalitatif farkllatrma gelir
unsurlarnn vergi deme gc bakmndan farkl tarifeler iinde
vergilendirilmesini gerektirir. GV genellik ilkesi ve asgari geim indirimi
uygulamas nedeniyle adil bir vergi olduu sylenebilir. Modern bir GV
gerek ve safi geliri esas alr. Verginin konusu, matrah ve kayna
arasnda tam bir uyum vardr.
Gelir Vergisi
sedler (gerek kiilerin farkl kaynaklardan saladklar gelirlerin
herbirinin ayr ayr farkl tarifeler iinde, dz oranl veya azalan oranl
olarak vergilendirilmesi), Sedler GV, gayriahsi ve objektif bir randman
vergisidir; ancak indirimler yoluyla yar-kiisel bir vergiye dntrlebilir.
Sedler GV verginin akln zedeleme zellii mkellefin ekonomik
faaliyetlerden elde ettii kazan ve iratlar ayr tarifelerde
vergilendirildikten sonra tm kazan ve iratlar toplanarak dz-dk
oranl bir vergi uygulamas ile giderilmesi mmkndr.
niter (gerek kiilerin farkl kaynaklardan saladklar her trl irat ve
kazanlarn toplanarak artan oranl vergi tarifesi iinde
vergilendirilmesidir) niter GV sentetik GV olarak ta adlandrlr. niter
GV, tek elemanl-Germen Tipi ( vergilendirilecek bireysel gelirlerin tek bir
artan oranl tarifenin uygulanmas) veya ift elemanl-Anglo-Sakson Tipi
(eitli kaynaklardan salanan irat ve kazanlarn toplam nce tek oranl
bir tarifeye tabi tutulduktan sonra, belli miktar aan gelir artan oranl
tarife ile vergilendirilmektedir).
Birleik GV (Gelirlerin ilk olarak elde edildii kaynak esas alnarak
vergilendirildikten sonra; toplam gelir zerinden yeniden dk oranda
vergilendirilmesi) olarak dzenlenebilir.
Gelir Vergisi
Kaynak Teorisi (Von Hermann, Fuisting, Gustav John, A. Wagner,
Neuman, Phillipovich, Schaffle gibi klasik kaynak teorisyenleri tarafndan
gelitirilen bu yaklamda gelir belli bir kaynaktan dzenli bir ekilde
salanan ve retim faktrlerinin retim srecine katlmas sonucunda
elde edilen geliri ifade eder ve geliri salayan kaynan deerindeki
deiiklikler ile miras, piyango, ba gibi esas itibariyle sreklilik arz
etmeyen ve retim faktr geliri olmayan gelirleri vergileme kapsam
dnda tutmaktadr) ve
Safi Art Teorisi (G.Schanz ve Haig tarafndan gelitirilen bu yaklamda
mali gelir kavram kaynak ve sreklilik zelliklerinden bamsz olarak ele
alnmakta ve servette fiili bir art yaratan her trl varidat gelir kavram
iinde deerlendirilmektedir. Safi art teorisinde gelir tketim ve dnem
ba-sonu servet deerindeki deimelerin toplam olarak
tanmlanmaktadr).
Modern GV her iki teorinin bir birleimi olarak karma sistem
kullanlmaktadr. Karma sistemde gelirin unsurlar ticari kazanlar, zrai
kazanlar, cretler, serbest meslek kazanlar, gayrimenkul sermaye
iratlar, menkul sermaye iratlar ve sair kazan-iratlardan olumaktadr.
Gelir Vergisi
Konu: Gerek Kii Gelirleri
Mkellef: GV objektif vergi mkellefiyetinin snrlandrlmas istisnalar yoluyla
gerekleir. stisnalarn, bask-kar gruplarnn denetimine ak olduundan vergi
politikalarn mdahaleci vergi politikalar olmaktan karp yneltici vergi
politikalarna dnmesine yol ama tehlikesi vardr. Subjektif vergi mkellefiyetini
kstlayan muafiyetler ahsilik ilkesi dikkate alndnda tam mkellefiyeti; mlkilik
ilkesi dikkate alndnda dar mkellefiyeti dourur.
Vergi Harcamas: E.Blumstein tarafndan iktisadi tabiyet olarak adlandrlan
muafiyetler, esnaf muafl, kk ifti muafl, diplomat muafl, gmen-
mlteci muafl, yallk muafl eklinde dzenlenmektedir.
Matrah: GV vergiye tabi gelirin belirlenmesinde gtr usl, gelirden indirim
(asgari geim indirimi, zel giderler, olaanst giderler) ve karma sistem (basit
usl) eklinde dzenlenebilir.
GV tarh-tahsili: aile reisi beyan esas, ayr beyan esas ve birletirip blme sistemi
olmak zere ekilde dzenlenir. GV tahsili (gelirin doumu ile tahsili arasndaki
zaman asgariye indiren, vergi karma olayn nleyen) stopaj usul veya beyan
usul ile yaplr. Gemie ynelen tarh usul (bu yntemde mkellef iktisadi
faaliyet sonucu elde ettii kazanlarnn vergisini izleyen yl demektedir) ierdii
vergi haslatnn reel deerinin azalmas pein vergi, munzam deme veya geici
vergi eklinde giderilebilir.
Gelir Vergisi
Tarife: GV tarifeleri artan oranldr. dz oranl olarak dzenlense
bile en az geim indirimi nedeniyle dolayl artan oranllk ierir.
Modern bir GV artan oranl tarifeye sahiptir. Artan oranlln dz
orana dnt bir sabit oran plafon esas vardr. Plafon
esasnn olumsuzluu sur-tax ile giderilir. Fiyat istikrarszlnn
artan oranl tarife yaps zerindeki olumsuz (gelir dilimi kaymas)
etkisi sur-tax ve endeksleme ile giderilebilir.
Artan oranl vergilendirme vergi adaleti asndan nemli
avantajdr; dahas niter GV en az geim indirimi ve mkellefin
ahsi durumunu dikkate alan indirim mekanizmalar ile
donatlarak ahs-subjektif vergi konumuna getirilebilir. Mkellefin
tm irat ve kazanlarnn toplanmas esas verginin akl
ilkesini realize eder. Artan oranl tarifelerin maksimum orandan
sonra tek orana dnmesi sur-tax ile giderilebilir.
Enflasyonist ortamlarda artan oranl vergi tarifeleri, nominal gelir
art nedeniyle gelir dilimi srklenmesine yol aarak mkellefleri
ar vergi yk altna sokar.
Negatif Gelir Vergisi
William Beweridgea gre Negatif GV,
geliri geim indirimi altnda olan bir
kiinin verecei beyanname ile bu geim
indirimine kadar kendisine devlete
deme yaplmasdr. Friedmann negatif
GV teorisine nemli katklar olmutur.
Kurumlar Vergisi
KV tzel kiiliklerin iktisadi faaliyetleri sonucunda ortaya kan safi kazanlar zerinde dz
oranl olarak alnan bir tamamlayc vergidir. Gelir zerinden alnan vergi sisteminde KV
varl,
i)Entegrasyon Teorisi (KV gerek yoktur, sistemde gelirin ifte vergilendirilmesine yol aar).
-Tam Entegrasyon/Btnleme Modeli, datlan ve datlmayan kazanlarn ortaklara
isabet eden tutarlarnn GV matrahna dahil edilmesidir. Feldstein ve Frisch tam
entegrasyonun kurumlam-kurumlamam sektrler arasnda kaynaklarn yanl
tahsisini nleyeceini, sermayenin getirisi zerindeki vergi ykn hafifleterek tasarruflar
zerindeki bozucu etkiyi azaltacan, ar datlmam karlar nleyeceini ve
borlanma ile finansmann nne geeceini ileri srmektedir.
-Vergi Alaca/Mahsup Modeli: Tm kazanlar KV vergilendirilir, ortaklara datlan
temett paylarna isabet eden vergi temett gelirleri GV matrahna eklenerek hesaplanan
GV indirilmesi ve
-Temett ndirim/Farkllatrlm Oranlar Sistemi: KV matrahndan datlan kazanlar
karmak ve vergiyi sadece datlmayan kazanlara uygulamak.veya
datlan/datlmayan kurum kazanlarnn farkl oranlarda vergilendirilmesi)
ii)Vergi deme Gc/Ayr Tzel Kiilik Teorisi (tzel kiiliin ayr bir deme gcne sahip
olduu), eitlik ilkesi (snrl sorumluluun yarataca riskli yatrm yapma gds) ve
iii) Rekabet Tarafszl Teorisi (sermaye irketlerinin ahs irketlerine kyasla finansman
olanaklarnn ve pazarlk glerinin yksek olduu gr) argmanlar ile aklanmaktadr.
Gider zerinden Alnan Vergiler
Gider zerinden Alnan Vergiler,
Genel Harcama Vergileri (J.A. Kay ve M.A.King tarafndan nerilen
Yaamboyu Harcama Vergisi, Yllk Harcama Vergisi Y-S=M*t=T ve
Gruplandrlm Harcama Vergisi);
Muamele Vergileri (Yayl Muamele Vergileri ve Toplu Muamele
Vergileri: stihsal Vergisi, Toptan Sat Vergisi, Perakende Sat
Vergisi) ve
KDVnden olumaktadr.
Harcama vergisi matrah tketim olan ahs ve vastasz bir
vergidir. N.Kaldor tarafndan gelitirilmi ancak sosyolojik
temelleri Hobbesa kadar uzanmaktadr. Tasarruflarn
vergilendirilmemesi J.S Mill, I.Fisher, N.Kaldor ve J. Meade
tarafndan eletirilmektedir. A.R.Preste gre harcama vergileri, J.
S. Millin dedii gibi tasarruflar vergilendirmedii ve Meadein
nerdii gibi GV muafiyet-istisnalar ile tasarruf trleri nisbi
fiyatlarn bozmas ve enflasyonun GV zerindeki olumsuz etkileri
nedeniyle nerilmektedir.
Gider zerinden Alnan Vergiler
Harcama Vergisi drt ekilde uygulanabilir: tasarruflar dldkten sonra tm
gelirlerin vergilendirilmesi, tm tketimin dorudan vergilendirilmesi, sermaye
birikimi-yatrmlar dldkten sonra tm gelirlerin vergilendirilmesi veya mlk
gelirleri dldkten sonra tm gelirin vergilendirilmesi. Meade Komitesi salt
harcama vergisi olarak bilinen ilk yaklam nermektedir.
Haig-Simon tr gelir vergisi matrah Y=C+AW ve harcama vergisi matrah C=Y-
S. Harcama vergilerinin yaps tek harcama vergisi veya kademeli vergi (normal
vergi+ek vergi) kombinasyonu eklinde dizayn edilebilir. ki katl harcama vergisi
kullanlacaksa, ya GV sistemi %100 yatrm indirimi iermeli ve dz oranl vergi ve
vergi borcuna uygulanan bir ek vergi eklindi dzenlenmelidir veya temel harcama
kalemlerini aanlar iin ek bir vergi uygulanmas eklinde dzenlenmelidir. J.A.
Kay ve M.A.King yllk harcama vergisi yerine mr boyu harcama vergisi nerisi
getirir. Bunun iin kaytl varlklar matrah alnmaktadr. mrboyu harcama vergisi
matrah yl boyunca elde edilen gelirden net kaytl varlk almlar dlerek
hesaplanmaktadr. Gelir Tr KDV harcama vergisi uygulama yntemlerinden bir
dieridir. Gelirin harcanmas srasnda vergilendirilmesini ngren harcama
vergileri GV tamamlayc bir vergidir. Harcama vergileri (HV),
Gider zerinden Alnan Vergiler
Genel Tketim Vergileri
Matrah Seimi
Muamele Vergisi
Eklenen Deer Vergisi
Sre Seimi
Toplu Muamele
Yayl Muamele
zel Tketim Vergileri
konusu bamllk yaratan maddeler, lks tketim mallar ve
srm yksek olan ilk maddelerdir. TV ad-valorem veya
spesifik olarak dzenlenebilir. TV, yararlanma ilkesinin
almasn, vergi yk dalmnda artan oranlln
gereklemesini ve vergilemenin idari glklerini ama
avantaj vardr. TVler gerileyici etki yaratan dzenleyici
vergiler olup; davranlar ynlendirme zellii olan vergilerdir.
Muamele Vergisi
Gayrisafi Muamele Vergisi
Yayl Muamele Vergisi
Safi Muamele Vergisi
KDV
Gayrisafi Muamele Vergileri
Toplu Muamele Vergileri
stihsal Vergisi:
Toptan Ticaret Vergisi: Toptan ticaret vergisi, reticinin rekabet gcn artrr,
kolay uygulanabilir, dikey entegrasyonu engeller, mkellef saysnn az olmas
denetim etkinliini artrr, vergi toplama maliyetleri dktr, ithalatta telafi
edici vergi alnmasna ve ihracatta vergi iadesini gereksiz klarken; yksek
vergi oranlar, Popitzin ortaya koyduu yansma ve vergi yknn belli bir
kesimin zerine yklmas nemli dezavantajlardr.
Perakende Ticaret Vergisi: Perakende ticaret vergisi, verginin yasa koyucu
tarafndan ngrld gibi tam olarak yansd varsaym altnda vergi yk
ile vergi oranlar arasnda tam bir eitlik vardr, vergi oranlarnda farkllatrma
ve ahsiletirme ve d ticaret asndan zorunlu telafi edici nlemleri gereksiz
klarken; mkellef saysnn artmas denetim etkinliini azaltr, nihai tketiciye
satlmayan mallarda mkerrer vergileme ortaya kar ve verginin verimlilii
dktr.
Yayl Muamele Vergisi, verginin ahsiletirilmesini engeller, rekabet
eitliini bozar, dikey entegrasyonu tevik eder ve ekonomik gelimeyi
engeller; buna karn vergi taban geni ve verimli bir vergidir dahas
yanstlabildii iin fazla tepki ekmez
KDV
Dolaysz Hesaplama Yntemi
Toplama Yntemi: matrah oluturan katma deer, faktr gelirlerinin
toplam alnr KD=w+i++r ve
karma Yntemi : karma Yntemi veya n Muamele ndirimi
Yntemi: satlar-allar) ve
Dolayl Yntem
n Vergi ndirimi: toplam satlar*t-toplam allar zerinden denen
vergi eklinde hesaplanr. n vergi indirimi, derhal ve tam indirim:
yatrm mallarna ilikin vergilerin bu mallarn amortisman sresi
dikkate alnmadan vergileme dnemi iinde bir defada indirilmesi
veya pro-rata indirim: yatrm mallarna ilikin vergilerin yatrm mal
amortisman sresi dikkate alnarak yllara sari indirilmesi yntemi,
eklinde dzenlenir veya
Vergi Mahsubu: denecek KDV=Hesaplanan KDV-ndirilecek KDV)
G.Whe KDVnin milli ekonomi asndan masrafl bir muamele
vergisi sistemi olduunu belirtmektedir. KDVnin etkinlii kayt-belge
dzeninin oturmasna baldr. KDV ayn zamanda GV iin bir
otokontrol mekanizmasdr.
Matrah Tespiti
Gayri Safi Hasla Tipi KDV
(Matrah=w+r+i++d=C+I),
Gelir Tipi (Matrah= w+r+i+=C+I-d),
Tketim Tipi KDV Matrah=w+r+i++d-
sermaye birikimi=C
cret Tipi KDV (Y- r+i+=w)
Sre Seimi Asndan Gider
Vergileri
Toplu Muamele Vergileri
istihsal vergisi, yatay entegrasyonu-
teknolojik gelimeyi tevik eder, mkellef
says az olduundan denetim etkinlii
salar,
ithalat-ihracat ile ilgili telafi edici nlemlerin
basitlemesini salarken; yksek vergi
oranlar vergiye kar tepkiyi artrr ve vergi
kaakln tevik eder.
Yayl Muamele Vergileri
Servet zerinden Alnan Vergiler
Matrah Bakmndan
Vergi Konusu Bakmndan
Vergi Sistemindeki Yeri Bakmndan
Verginin Sreklilii Bakmndan
Vergi Kayna Nitelii Bakmndan
Matrah Bakmndan
Servet Transferinden Alnan Vergiler: Servet transferinden alnan vergiler lme
bal transferlerden alnan veraset vergisi ve ba-hibe gibi ivazsz geilerden
alnan intikal vergisi olmak zere iki farkl ekilde dzenlenir. Servet transferleri
zerinden alnan vergiler telafi edici ve takip edici vergilerdir. Veraset ve intikal
vergisi, Tereke Vergisi (dz oranl objektif bir vergi olup mirasnn len ile
akrabalk derecesini dikkate almaz) ve Miras Pay Vergisi (btn terekeyi deil
sadece miraslara aktarlan paylar matrah alr ve subjektif bir vergidir). VV
gereklilii, toplumun lm durumunda mlkiyet hakknn yeniden dzenlenmesini
arzu etmesi, servet dalm adaletinin toplumsal huzur asndan gerekli olduu,
eitlik-adalet ilkesi gerei ve vergi sistemini tamamlamak argmanlar ile
savunulmaktadr. Modern bir VV iki ynl artan oranl bir tarifeye sahiptir. Artan
oranl matrah yaps matrah bykl yannda kan ban dikkate alarak
dzenlenir. Emlak vergisi, emlak alm vergisi ve tat alm vergisi servet
dalmnda adaleti salamada nemli aralardr.
Servet Art Vergileri: Servet artndan alnan vergiler, kapsamna gre genel
servet art-zel servet art vergileri, sreklilik kriterine gre periyodik-bir defalk
servet art vergisi eklinde sisteme monte edilebilir. H.George ve A.Damaschke
nin Gayrimenkul Deer Art Vergisi toprak reformunu dzenlemede, Net Aktif
Vergisi ise T.iller dneminde uygulanan servet art vergilerine rnektir.
Servet zerinden Alnan Vergiler: Servet zerinden alnan vergilerde servet
beyan nemli bir z denetim aracdr.
Vergi Konusu Kapsam
Genel Servet Vergileri: Genel servet vergisinin konusu, gerek-tzel kiilerin
servetlerinin tm, matrah ise servetin gerek-safi tutardr. Objektif vergi
mkellefiyetini snrlandran istisnalar nitel (kamu yararna tahsis edilen binalar)-
nicel (asgari servet indirimi) indirimler olarak dzenlenir. Genel servet vergilerinde
en nemli sorun servet deerinin llmesidir. Servet deeri piyasa deeri, defter
deeri, irat deeri, emsal deeri, fiili-potansiyel deer, itibari deer veya borsa
rayici eklinde lmlenir. Servet unsurunun az kullanlmas durumunda randman
esasl bir deerlendirme yntemi matrah asndan kk bir deere yol aar ve
servetten dk dzeyde yararlanmas avantajl klarak, AGlerde topluma ait
varlklarn etkin kullanmn engeller, retim sermayesinin ypranmasna yol aar.
Piyasa deeri esasndan hareket eden deerleme yntemi daha etkindir; eksik
rekabet koullarnda beyan edilen deerlerin potansiyel deerin altnda kalmas
ihtimali vardr. Servet vergileri GV yoluyla sermaye kazanlarnn etkin
vergilendirilememesi telafi edilmekte ve yksek servet dzeyindeki bireylerin
salad fayday vergi kapsamna almaya olanak salar. darece takdir ve
mkellef beyan-idarenin denetimi ilkesinin uyguland emlak vergileri tersine
artan oranl bir vergi olup; vergide adalet ilkesini zedeler (R.A.Musgrave).
zel Servet Vergileri
Servet Vergileri
Vergi Sistemindeki Yeri
temel
yan vergi
vergi tahsilinin sreklilii dikkate alnarak
Srekli Servet Vergileri
Geici Servet Vergileri
vergi kaynann niteliine gre:
Gerek Servet Vergileri: matrah ve kayna dorudan servet
olan vergiler
Nominal servet vergileri: matrah servet olmakla birlikte
verginin konusu servet unsurunun salad getiridir) vergi
sistemi iindeki yer dikkate alndnda
Uygulamada Servet Vergileri
Sre Bakmndan:
Srekli Servet Vergileri (Emlak Vergisi, Motorlu Tatlar Vergisi) ve
Geici Servet Vergisi (Tat Alm Vergisi, Veraset/ntikal Vergisi)
Matrah Bakmndan:
Genel Servet Vergisi (mkellefin tm serveti zerinden alnr),
zel Servet Vergisi (Motorlo Tatlar ve Emlak Vergileri)
Ama Bakmndan:
ekli-Grnrde Servet Vergisi (servet unsuru geliri-getirisi
zerinden alnr) ve
Gerek Servet Vergileri (Veraset-ntikal Vergisi)
Mlkiyet Bakmndan:
Servet zerinden Alnan SV ( Emlak ve Motorlu Tatlar Vergisi) ve
ntikal zerinden Alnan SV (ivazl geiler intikal vergisi, ivazsz
geiler veraset vergisi)

You might also like