STANJE BIODIVERZITETA U SRBIJI Bioloki diverzitet moe se definisati kao ukupna varijabilnost ivog sveta, odnosno svih ivih

organizama. Bioloka varijabilnost je sloeni parametar koji obuhvata intraspecijsku (populacionu) i interspecijsku (cenotiku) raznolikost. Populaciona varijabilnost je posledica genetike varijabilnosti, varijabilnosti izazvane dejstvom sredinskih faktora i varijabilnosti koja nastaje kao posledica meudelovanja genetike osnove i uslova sredine. Cenotika varijabolnost se moe razmatrati kao varijabilnost unutar stanita, bioloka varijabilnost du prostornog gradijenta i ukupna varijabilnost u datom regionu. Na podruju Srbije zastupljeni su skoro svi osnovni zonobiomi Evrope. Geografski poloaj, ekoloki faktori i istorijske prilike uslovili su veliko bogatstvo i raznovrsnost ekosistema na prostoru Balkana i Srbije. Tako veliki biodiverzitet vrsta svrstava Srbiju u grupu zemalja sa najveom raznovrsnou ivog sveta u Evropi. Od ravniarskog, Panonskog dela na severu do brdsko-planinskih regiona na teritoriji Srbije zastupljene su stepe, listopadne srednjeevropske i submediteranske ume, kao i ume tipa tajge. Broj biljnih vrsta veoma varira od tipa vegetacije, Najvei diverzitet zabeleen je u listopadnim umskim zajednicama hrastova (Quercus) i bukve (Fagus) i ksero-mezofilnim livadama klase Festuco-Brometea. Nasuprot tome, vodeni ekosistemi karakteriu se veoma malim brojem biljnih vrsta i ine svega 2.6% vaskularne flore Srbije. Flora Srbije Sa procenjenih 3662 taksona vaskularnih biljaka (39% ukupne evropske flore), Srbija se svrstava u grupu zemalja sa najveim floristikim diverzitetom u Evropi. Najvee bogatstvo i diverzitet biljaka prisutni su u visokoplaninskim regionima, a najmanji u vodenim ekosistemima. Jedna veoma vana odlika domae flore jeste izraeni endemizam, odnosno prisustvo karakteristinih biljnih vrsta vezanih samo za podruje republike Srbije ili za podruje Balkana. Endemske vrste su pre svega karakteristine za visokoplaninsko podruje Srbije. Kao to je ve reeno, Srbija se istie velikim floristikim bogatstvom i mnogobrojnim reliktnim i endeminim vrstama, pa ak i monotipnim rodovima (Pancicia). Zahvaljujui geografskom poloaju, planinskom reljefu i raznovrsnosti klimatskih uticaja, u njoj su prisutni najrazliitiji florni elementi. Neki od njih povezuju floru Srbije sa tercijarnim i tropskim biljkama, odnosno sa biljkama Severne Amerike i istone Azije (neke vrste iz rodova Ramonda, Picea, Pinus, Syringha...) Neki od primera biljnih vrsta veoma dobro istiu specifinost flore Srbije i njene veze sa udaljenim podrujima sveta. Takva je Picea omorica. To je stenoendemit i relikt koji raste na zapadu Srbije i na istoku Bosne a bliskih roaka ima tek u istonoj Aziji i Severnoj Americi. Poput ove, vrlo je interesantna i vrsta Pinus peuce s obzirom na veliku filogenetsku udaljenost od ostalih borova a sa bliskim roacima isto tek u Severnoj Americi i istonoj Aziji. Jo neki od takvih primera su i Helleborus serbicus, Wulfenia corinthiaca, Forsythia europea, Ramonda nathalie, Ramonda serbica i drugi. Pored ovih, postoje i vrste koje su takoe relikti ali nemaju endemian karakter. Tu ve spadaju Taxus baccata, Quercus troyana (macedonica), Juglans regia, Celtis australis,

Ostrya carpinifolia. Od subendeminih relikta kod nas mogu se navesti Pinus heldreichii, Syringha vulgaris, Prunus laurocerasus... Zahvaljujui refugijalnom karakteru Balkanskog poluostrva, na teritoriji Srbije, mnoge tercijarne biljke su preivele itavu epohu pleistocena i kao tercijarni relikti se odrale do danas. FLORA SRBIJE KROZ ISTORIJU Osnovu balkanske flore ine biljke koje vode poreklo iz tercijera, sa mediteranskih ostrva i planina. Centar njihovog porekla je podruje mediterana i prednje Azije. Sve te vrste su jo krajem tercijera bile iroko rasprostranjene na Balkanskom poluostrvu i predstavljale su glavni deo tadanje flore i vegetacije. Istorijski gledano, floristikoj raznovrsnosti Balkanskog poluostrva u mnogome je doprinelo formiranje arkto-tercijarne flore u umerenom pojasu holarktika. U stvari, ova flora vodi daleko poreklo iz istone Azije, odakle je tokom tercijera migrirala preko Evroazije ka Evropi. Ta ista (preteno umska) flora dostie svoj pun razvitak u Evropi kasnije, u pliocenu. Veina listopadnih vrsta drvea iz rodova Quercus, Fagus, Tilia, Acer, Fraxinus i drugi, kao i zeljaste biljake iz rodova Sanicula, Lilium, Anemone, Pulmonaria i drugi, bili su prisutni na Balkanskom poluostrvu tokom tercijera. Tokom glacijala, u refugijumima, dolo je do dalje diferencijacije ovih taksona. Za vreme ledenog doba neka podruja Srbije, naroito juni delovi i planinski masivi (Prokletije, ar-planina) omoguili su odravanje tercijarnih elemenata flore i bili su refugijum za vrste koje su se povlaile sa severa Evrope. To je jedna od okolnosti koja je bitno doprinela bogatstvu i raznolikosti biljnog sveta Srbije. Ledeno doba izazvalo je vrlo znaajne promene u biljnom svetu Balkanskog poluostrva, pa samim ti i Srbije. Raireno je miljenje da je ledeno doba dovelo do nestanka mnogih vrsta na balkanskom poluostrvu, kao to je to bio sluaj u srednjoj Evropi. Meutim, sa fitogeografske take gledita to nije ba u potpunosti ispravno. Snano ispoljene glacijacije, posebno na najviim planinama, znaajno su uticale na promene u sastavu flore. Osiromaenje arktotercijarne umske flore tokom ledenih doba ogledalo se kroz izumiranje pojedinih rodova kao to su Sequoia, Taxodium, Carya, Liquidambar itd. Njihovo prisustvo na Balkanu u tercijeru je evidentirano brojnim fosilnim nalazima. Ali sa druge strane, glacijacija je uticala i na procese specijacije velikog broja tipova koji su doli iz okolnih, ali i udaljenih regiona. Tu se posebno misli na alpsku i arktiki floru visokih planina i stepsku floru nizija i pobra. Ta specijacija je bila najizraenija kod glacijalnih elemenata koji su vodili poreklo sa planina srednje i june Evrope i za koje se pretpostavlja da su i pre ledenog doba bile prisutne na balkanskim planinama. Sloenost i dinaminost florogenetskih procesa bila je vie naglaena smenama glacijalnih i interglacijalnih perioda tokom kojih je dolazilo do velikih emigracija i imigracija razliitih elemenata flore sa i na Balkansko poluostrvo. Krajnji rezultat tih migracionih procesa jeste dananja veoma kompleksna florogenetska struktura balkanske i nae flore. Ono to ini nau floru specifinom u odnosu na flore drugih delova Evrope jeste kompleksnost i izmeanost razliitih flornih genoelemenata. Tako se na naim visokim planinama u pojedinim zajednicama mogu nai, jedna do druge, vrste koje su glacijalnog i arktikog porekla (Dryas octopetala, Salix reticulata, Primula halleri...) i vrste koje

pripadaju drevno tercijarnim balkanskim elementima (Saxifraga sempervivum, Asperula doerfleri...). Takoe, i refugijalni prostori u kanjonima i klisurama pokazuju kompleksan karakter flore. Ti predeli se odlikuju polidominantnim umama, koje su po sastavu najblie pliocenskim umama srednje Evrope. U njima se nalaze, sa jedne strane, drevni tercijarni relikti ( Juglans regia, Corylus colurna, Taxus baccata, Celtis australis i drugi) a sa druge strane savremeni postglacijalni tipovi dendroflore ( Fagus moesiaca, Quercus cerris, Quercus petrea, Tilia grandifolia, Carpinus betulus i mnogi drugi). Jednom reju, vaskularna flora Srbije ima burnu geoloko-bioloku istoriju. Kroz tu svoju istoriju flora je prola trpei promene iji su se rezultati ogledali, sa jedne strane, u obogaenju flore, stvaranju neoendeminih i preivljavanju starih paleoendeminih i reliktinih vrsta a sa druge strane u njenom osiromaenju pre svega izumiranjem tercijarnih elemenata umske subtropske flore. Krajnji rezultat svih ovih sloenih florogenetskih procesa jeste vrlo heterofena struktura flore Srbije i izuzetan biodiverzitet. RELIKTNA FLORA SRBIJE Posebnu vrednost genofonda vaskularne flore u Srbiji ine relikti. Relikti su boiljke velike starosti koje su uglavnom sporadino rasprostranjene u Mediteranu ili razliitim delovima Evrope. Najee reliktne vrste imaju i reliktan areal (ostatak veeg areala koji je neka vrsta zauzimala pri tadanjim spoljanjim uslovima) ali to ne mora biti pravilo. Kod nas relikti nastanjuju specifina stanita. Klisure i kanjonske doline reka, bez izuzetka, su najznaajniji refugijalni prostori za reliktne i endemine vrste i vegetaciju, ali i stanite mnogih vrsta koje trae stabilne uslove sredine. Od posebnog su znaaja krenjaki kanjoni i klisure. Osim njih nastanjuju i planinske vrhove kao i preostale enklave stepskih podruja u Vojvodini. Prema starosti, tj prema periodu iz kog potiu mogu se svrstati u etiri grupe: Tercijarni relikti, Glacijalni relikti, Borealni relikti, i Kserotermni (stepski) relikti.

Tercijarni relikti U tercijarne relikte spadaju preteno umske vrste kao to su Taxus baccata, Ilex aquifolium, Prunus laurocerasus, Juglans regia, Corylus colurna,Quercus trojana ili macedonica, Syringa vulgaris. Ove vrste su cenobionti najouvanijih i najizvornijih ekosistema kanjona i klisura ne samo Srbije, ve Evrope u celini.

Glacijalni relikti Glacijalni relikti predstavljaju ostatak flore ledenih doba. Rasprostranjene su u najviim regionima planina na refugijalnim i hladnim stanitima kakvi su snenici, sipari i

rudine na kojima se sneg dugo zadrava. Predstavnici ove grupe kod nas su Dryas octopetala, Salix reticulata, Salix herbaceae, Saxifraga oppositifolia, Aster alpinus i druge. Borealni relikti Borealni relikti predstavljaju ostatke flore tamnih etinarskih uma i tresetita iz perioda glacijacija i odreenih faza interglacijacija na Balkanskom poluostrvu, kada su imali i svoje maksimalno rasprostranjenje prema junim delovim Evrope. Ovi relikti su inae u tercijaru bili rasprostranjeni u borealnoj zoni krajnjeg severa holarktika, da bi sa glacijacijama dospeli na Balkansko poluostrvo. Njihova sadanja stanita u Srbiji su tamne etinarske ume pre svega smre i smre i jele. Od primera ovih relikta kod nas mogu se navesti Goodyera repens, Listera cordata, Corallorhiza trifida i drugi. Kserotermni (stepski) relikti Kserotermni relikti predstavljaju ostatke stepske flore koja je za vreme relativno toplog i suvog interglacijalnog perioda, oznaenog kao kseroterm, dospela na podruje Panonske nizije i istonih delova Srbije. Pretpostavka je da se irenje ovih biljaka iz prednjih delova Azije i ruskih stepa u pravcu jugoistone Evrope deavalo i za vreme ledenog doba. Ove vrste danas predstavljaju ostatak nekadanje iroko rasprostranjene stepske flore i vegetacije Panonske nizije ili krenjakih brda i planina istone Srbije. Predstavnici ove grupe jesu Iris pumila, Prunus fruticosa, Anemone sylvestris, Asparagus tenuifolius, Ranunculus illiricus i druge. PREGLED ZNAAJNIJIH RELIKTNIH VRSTA Ginko (Ginkgo biloba) Ginko nikako nije predstavnik reliktne flore Srbije ali je svakako najpoznatiji relikt u svetu pa iz tog razloga pravimo kratak osvrt i na tu vrstu. Jedinstveno je drvo, bez srodnih vrsta. Klasifikuje se u posebnu, sopstvenu klasu i postoji samo jedna vrsta. Bio je veoma rasprostranjeno drvo u mezozoiku i juri, pre oko 170 miliona godina. U to vreme su vrste ovog roda naseljavala skoro celo kopno, meutim, veina vrsta iezla je neposredno pre tercijera. Danas se autohtono javlja samo u tropskim umama jugoistone Kine. Vekovima se gaji u dvoritima kineskih i japanskih hramova kao sveto drvo. Listopadno je drvo, visine do 40 m, sa piramidalnom kronjom. Listovi su vrlo interesantni i specifini, lepezastog oblika i predstavljaju glavnu prepoznatljivu osobinu ove biljke. Vai za lekovitu vrstu ija je lekovitost poznata i tradicionalno se koristi od davnina u medicini Dalekog istoka. Kod nas, kao i u ostalim delovima Sveta, moe se sresti jedino u botanikim batama, arboretumima i eventualno parkovima.

Panieva omorika (Picea Omorica Pancic) Panieva omorika je endemo-reliktna vrsta, potomak vrsta koje su u Evropi, za vreme tercijara, pre ledenog doba, pokrivale velike prostore i povezivale evropske vrste etinara sa vrstama koje danas ive u severoistonoj Aziji i na severozapadu Severne Amerike. Zahvaljujui posebnim uslovima na Balkanskom poluostrvu, omorika je mogla da se odri do danas, kao predstavnik izumrle vegetacije. Naziv je dobila po istaknutom velikanu prirodnih nauka, Josifu Paniu (1814.-1888.), koji je zasluan za otkrie omorike. Kao reliktni biser autohtonih umskih vrsta u Srbiji, predstavlja predmet interesovanja brojnih istraivaa, ne samo zbog izuzetne lepote ve i zbog biolokih i drugih osobina. Omorika zahvata uski areal u srednjem toku reke Drine, gde se javlja na vrlo strmim, kamenitim obroncima. Kao pravi stanovnik stenjaka, svojim uskim habitusom i vitkim stablom ukraava litice Tare i predstavlja, u prirodno-naunom smislu, jednu od najvanijih vrsta drvea u Evropi. Omorika dostie visinu do ak 40 metara, ima pravo i vitko stablo sa piramidalnom kronjom. Raste na stenovitim terenima. Osim na krenjaku, raste i na drugim tipovima tla. Razvija se podjednako dobro na suvim i movarnim zemljitima, podnosi mraz i suva leta. Mnogi naunici smatraju da je ovo najlepi etinar Evrope. Ima interesantno, usko piramidalno stablo, visokog rasta, sa lepom bojom etina i iarica. Veoma je otporna na gradsku klimu. Tisa (Taxus baccata) Tisa je drvenasta, zimzelena vrsta etinara. Prirodni areal rasprostranjenja obuhvata Zapadnu, Srednju i Junu Evropu, severozapadnu Afriku i jugozapadnu Aziju do severnog Irana. Tisa je po ivotnoj formi bun do srednje visoko drvo, visine do 20 m. Stablo joj je nepravilnog oblika, sa irokom piramidalnom kronjom, prenika do 1 m. Kora je tanka, crvenkastosmee boje. etine su eljasto rasporeene na granama, pri osnovi suene, a na vrhu naglo uiljene. Seme je sjajno, tamnosmee boje, okrueno jarko crvenim arilusom. Usled zanimljivog oblika kronje i dugovenosti, tisa je deo folklora raznih naroda, kao i njihove narodne medicine. Lepo podnosi oblikovanje, te je omiljena u vrtovima (nezaobilazni je deo klasinih engleskih vrtova). Zelenika - boikovina (Prunus laurocerasus)

Zelenika (boikovina) je zimzeleni bun ili do 10 m nisko drvo mediteranskog i atlantskog rasprostranjenja. Raste na 850 do 900 m nadmorske visine, na severoistonoj strani masiva Tara. Kao tercijarni relikt, zastiena je vrsta. Asocijacija Lauroceraso-Fagetum je retka i specifina reliktna zajednica bukve sa zelenietom koja se nalazi samo na planini Ostrozub, u jugoistonoj Srbiji. Brojnost populacije se procenjuje na svega nekoliko stotina odraslih jedinki, na povrini od oko 1000 m2. Ta sastojina je stavljena pod zatitu drave jos 1950. godine. Prostire se na svega nekoliko hektara, na 1200-1300m nadmorske visine, na vlanom, vrlo hladnom, skeletnom, jako kiselom smeem zemljitu, na proreenim delovima iste sastojine bukove ume. uma bukve sa zelenietom kao reliktna tercijerna fitocenoza ukazuje na prolost flore Grdelike klisure i klimatske uslove koji su u njoj vladali. Prema Crvenoj knjizi flore Srbije zelenie je kategorisan kao krajnje ugroen takson u Srbiji. Takson nije uvrten u evropsku i svetsku crvenu listu flore. Orah (Juglans regia) Orah je listopadno drvo, visoko do 30 m, prenika stabla do 2 m. Kronja je retka velika sa dosta jakim glavnim granama. Listovi su na dugim i jakim peteljkama, naizmenini, neparno perasti, obino sa 5-9 listia. Sree se u prirodnim umama, uglavnom u niim i toplijim krajevima. Mnogo vie je rasprostranjen kao gajena kulturna biljka. zahteva duboka, neto vlanija, krenjaka zemljita. osetljiv je prema mrazu od koga esto strada. Sveto drvo Jupitera (Jovis glans), orah je jo u antiko doba esto upotrebljavan u medicini i kao i danas sluio narodu za leenje i u druge svrhe. irenju oraha iz june Evrope na sever najvie je doprineo Karlo Veliki naredivi obavezno saenje oraha i ostalih voki na dravnim imanjima. Orah je viestruko korisna biljka, plodovi su jestivi, veoma hranljivi i ukusni, od njih se pravi ulje. Drvo je cenjeno u rezbariji i stolarstvu.

Alpski zvezdan (Aster alpinus) Alpski zvezdan je vrsta zeljaste biljke iz porodice glavoika. Raste na visokim planinama Evroazije. Ima ga u svim zemljama bive Jugoslavije. Naseljava planinske rudine, ee na karbonatnim stenama. Sredinji cvetovi su zlatnoute boje, a obodni, enski su ljubiasto-plavi ili ree ruiasti ili beli. Stablo je uspravno ili izdignuto, sa kraim ili duim dlakama. Nije granato i sa po jednom je glavicom. Podzemno stablo je rizom; kos, valjkast i

vornovat. Listovi su manje-vie dlakavi i meusobno se razlikuju po obliku. Alpski zvezdan je lekovita vrsta a koristi se i kao ukrasna biljka. Niska perunika (Iris pumila) Viegodinja, zeljasta biljka, visoka 10 - 17 cm. Cveta od aprila do maja. Raste na suvim livadama i panjacima. Proreena je i ugroena vrsta. Malobrojna nalazita ove tipino stepske biljke poznata su na Deliblatskoj peari, Frukoj gori i Subotikohorgokoj pecari. Lekovita je, medonosna i vrlo dekorativna. Veoma je ugroena od izletnika, jer je beru, a rizome presaduju u vrtove. Potencijalno je ugroena kao veoma traena sirovina za kozmetiku i farmaceutsku industriju. Zatiena je Uredbom o zatiti prirodnih retkosti i nalazi se na Crvenoj listi i Crvnoj knjizi zatienih biljnih vrsta. Ovije runo (Anemone sylvestris) Viegodinja, zeljasta biljka, visoka 15 - 50 cm. Cveta od maja do juna. Raste na suvim livadama sunanih, peskovitih stanita i u proreenim umama. Sve je rea biljka u flori Vojvodine. Njena najbogatija nalazita su na Frukoj gori i Deliblatskoj peari. Zbog lepih cvetova potencijalno je sve vie ugroavaju izletnici. Zatiena je Uredbom o zatiti prirodnih retkosti i nalazi se na Crvenoj listi zatienih biljnih vrsta.

Stepska vinja (Prunus fruticosa) Nizak do srednji bun, visok 0,2 - 2 m, koji mestimimo formira guste ibljake, razmnoavajui se izdancima iz korenja. Kserotermna vrsta koja dobro podnosi niske temperature. Javlja se u sklopu ibljaka na ivicama uma. Na Frukoj gori javlja se mestimino na prelazima uma u livado-stepe. Mlade granice zelene, gole, kasnije svetlosmee, sjajne, sa sivim povrinskim slojem. Lie na dugorastima dugo 3-6 cm, iroko 1,5-3 cm, eliptino - oblancetasto, fino tupo testerasto, sjajnozeleno; na

kratkorastima dugo 1,5-3 cm, objajasto; peteljke duge 3-10 mm, bez lezdica. Cvetovi su beli, zvonasti, po 3-4 na peteljkama. Cveta aprila-maja. Plodovi kotunice, jajaste, okruglaste, kratko zailjene na vrhu, crvene ili tamnocrvene. Plodovi su zreli oko jula, kiselkasti, jestivi u sveem stanju. Smatra se da je pri hibridizaciji sa trenjom nastala domaa vinja. uta lincura (Gentiana lutea) uta lincura je vrlo retka vrsta na naem podruju. Koristi se ve vie od 2000 godina kao izuzetno lekovita biljka. Nekontrolisano branje posle II svetskog rata dovelo je do toga da postane ugroena i zatiena vrsta. Najlekovitiji njen deo je rizom kojim se ova biljka istovremeno i vegetativno razmnoava. Raste na jako nepristupanim, planinskim, kamenitim terenima. Ima je na lokalitetima Miloevac, Zborite, Gavran, Dikava. Cvetovi su grupisani u prividnim titovima, sa utim kruninim listiima. Maiji rep (Hippuris vulgaris) Ovo je vodena, viegodinja biljka, do polovine potopljena u vodu. Stanite ove vrste su stajae i sporotekue eutrofne vode, mala jezera, movare, peskovite i glinovite rene obale i proreeni traci. Areal vrste zahvata arktike, borealne i umerene oblasti Evrope (do Islanda i severne Norveke), Grenlanda, zapadne Azije i Severne Amerike, antarktiki deo June Amerike i Australije. Nalazita u Srbiji su na junoj granici areala vrste u Evropi. Moe se nai u okolini Banovog Polja kao i u Zasavici. Za podlogu je privrena rizomom koji moe biti do 190 cm duine. Stabljika je uspravna, vrsta, cilindrino-lankovita, visine do 45 (retko do 120) cm. Listovi su linearni, celi prljenasto rasporeeni. Cvetovi su sitni, sedei, smeteni u pazuhu lista, a plod je zelena jajasta oraica. Relikt je hidrofitne flore i ima status krajnje ugroenog taksona. Vodena jagorevina (Hottonia palustris) Vodena jagorevina je viegodinja, vodena biljka sa puzeim korenom. Naseljava sporotekue ili stajae vode (kanali, bare i movare). Zahteva senovita, vodeno pokrivena, vlana ili muljevita stanita. Indikatorska je vrsta za mezotrofne vode. Areal ove vrste je srednja Evropa od obale Atlantika u Francuskoj i

Britanskih ostrva do Urala i Kavkaza. Severna granica areala ide do junih delova Skandinavskog poluostrva i Finske, a juna do Apeninskog i Balkanskog poluostrva. Najjuniji, a istovremeno i krajnji disjunktni areal nalazi se u severo-zapadnom delu Male Azije. Na Balkanskom poluostrvu je krajnje sporadino rasprostranjena u zapadnim (Slovenija, Hrvatska) centralnim (Srbija) i istonim delovima Balkana. Za proteklih pedeset godina, u Srbiji je ukupna brojnost ove vrste procenjena na neto vie od 1000 reproduktivno sposobnih primeraka. Novozabeleena nalazita ove vrste nam ne ukazuju na njeno dalje irenje, u stvari ova vrsta se nalazi u fazi povlaenja. Stabljika je visine do 90 cm, pri osnovi razgranata, lebdi u vodi, valjkasta je i prljenasta. Listovi su neni, spiralno rasporeeni. Cvetovi su beli, ree svetlo-ruiasti. Plod je mnogosemena aura kraa od aice, a semenka je mrko-crne boje. Takoe ima status krajnje ugroene vrste. Jeziasti ljutic (Ranunculus lingua) Viegodinja je biljka sa debelim, upljim rizomom i iliastim korenom. Areal je skoro itava Evropa izuzev krajnjeg juga i severa. Lokaliteti jeziastog ljutia u Srbiji uglavnom su vezani za podruje Vojvodine a samo par lokaliteta su na podruju istone i jugoistone Srbije. Stabljika je visine 50-150 cm, snana, uspravna, uplja i u gornjem delu jako granata, gola ili sa proreenim dlakama. Svi listovi su uzano do linearno lancetasti sa kratkom lisnom drkom, dugi 10-20 cm, iljati, sivo-zeleni. Cvet je 3-4 cm irine, zlatno-ute boje. Raste na vlanim mestima: ivice bara i movara, zabareni tereni i tresetita do 1200 m nadmorske visine. Odlikuje se izolovanim poloajem u sistemu roda Ranunculus filogenetskim vezama sa vikarnim srodnikom u istonoj Aziji, to ukazuje na njenu reliktnost tj. pripadnost elementima arkto-tercijarne hidrofitne flore. Aldrovanda (Aldrovanda vesiculosa) Za ovu vrstu se neko vreme smatralo da je iezla u Srbiji. Meutim, otkrivena je u nacionalnom parku Zasavica pa je to sad jedino stanite ove vrste u Srbiji. Reliktna vrsta poreklom iz tercijara, koja naseljava preteno tople stajae vode tropskog pojasa. Nema celovitu pokrovnost podruja, ve se sporadino pojavljuje. Ovo je karnivorna biljka koja pliva ispod povrine vode, u stajaim i sporotekuim plitkim vodama bogate vegetaciom. Prezimljava kao cela biljka ili u vidu pupoljaka-turiona.

U mnogim zemljama Evrope je nestala. Razlog njenog iezavanja je isuivanje bara i movara, zatim masovno zarastanje i irenje trstika tj. smanjenje vodenog ogledala. Duine je do 30 cm sa prljenasto rasporeenim listovima koji se na vrhu zavravaju sa 4-6 bodljikavih izrataja koji okruuju lisku sastavljenu od dva poluluptasta dela koja se zaklapaju du glavnog nerva. ZAKLJUAK Znaajno je istai da je veliki broj vrsta koje se sreu kod nas reliktnog karaktera i da one predstavljaju ostatak flora nekadanjih geolokih perioda. Posebna vrednost ovih biljaka u ouvanju bioloke raznovrsnosti, ne samo nae zemlje ve i globalno, proizilazi iz injenice da se njihove popilacije u Srbiji, u veini sluajeva, nalaze na krajnjim granicama rasprostranjenja. Bioloki gledano, izolovane populacije na periferijama areala se odlikuju, po pravilu, specifinom genetikom strukturom, a vrlo esto i posebnim morfolokim karakteristikama u odnosu na populacije iz glavnog dela areala. Zbog toga su upravo populacije sa krajnjih granica rasprostranjenja veoma interesantni objekti za razliita bioloka i ekoloka istraivanja, i predstavljaju, istovremeno, dragoceni deo genofonda svake vrste. Imajui u vidu ove injenice, posebno se naglaava potreba zatite ovakvih vrsta na teritoriji Srbije, bez obzira na njihovo relativno iroko rasprostranjenje u Evropi i Svetu. U poreenju sa florama nekih razvijenih zemalja Evrope, naa flora, uopteno gledano, manje je ugroena. Meutim, to sigurno ne znai da se ta konstatacija moe prihvatiti bez odreenih rezervii opravdane zabrinutosti. Veliki je broj vrsta ija su inae malobrojna stanita na teritoriji Srbije unitena raznim antropogenim uticajima, pa je njihova retkost i ugroenost jo vie izraena. U stalnom i sve intenzivnijem procesu menjanja i unitavanja prirodnih stanita, upravo retke, endemine i reliktne vrste prve su na udaru. Broj takvih vrsta, ija se stanita unitavaju a samim tim i njihovi areali smanjuju, postaje sve vei. Dosadanji rezultati u pogledu zatite biljnih vrsta u Srbiji ne mogu se okarakterisati kao zadovoljavajui. Imajui u vidu sve pokazatelje o raznovrsnosti, specifinosti i znaaju vaskularne flore Srbije, kao i uoene negativne tendencije u pogledu njene sve vee ugroenosti, namee se nuna potreba za jasno i detaljno definisanje i realizaciju mera i aktivnosti koje treba preduzeti za njenu zatitu. Takoe se podrazumeva i ukljuivanje ve preuzetih mera i mera koje se preduzimaju u cilju zatite i ouvanja ukupnog biodiverziteta na teritoriji Srbije. To bi znailo da sve planirane mere, kao i ve postojee, moraju biti nauno jasno definisane, sagledane i, to je najvanije, efikasno realizovane. Isto tako se podrazumeva da njihovo definisanje i realizacija moraju tei sinhronizovano i kontinualno bez obzira da li se radi o kratkoronim ili dugoronim merama.

10